21

Click here to load reader

Eminye yemizamo eyenziwayo ukuthuthukisa ulimi lwesizulu

  • Upload
    thendayi

  • View
    4.081

  • Download
    33

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: Eminye yemizamo eyenziwayo ukuthuthukisa ulimi lwesizulu

Isingeniso

Ngaphambi kokuba ngingene kwi ngqikithi yalombalo ngizothi nje fahla fahla

kancane ngaloku ukuzobe kuqukethwe kulombalo ongenhla.lombalo onganhle

uzochaza kabanzi ngesizulu nokufundwa kwaso ezikoleni.siphinde futhi sizame

ukubheka ukuthi indaba yolimi lamanguni isukela kuphi.abantu abadlala indima

enkulu ukukhulisweni kwesizulu kanti nedlela isiZulu esibaluleke ngayo kithina sizwe

sabansundu noma kithini esisicelile ebeleni labazali bethu.loku okulandelayo

uzokuthola uma ufunda kahle lombhalo olandelayo.ukusetshenziswa kobu

chwepheshe ukufunda isiZulu.uzothola ukuthi uvygotsky bane piaget bathini

ngesimo semfundo nolimi.Akugcini lapho nje kuphela kodwa siyabheka nendlela

okwabele ngayo isikhathi isiZulu ezikoleni ngokusho kwemithetho migomo.

Umakuqhubeka siyathola nge foundation of learning program lapho kubhekwe

kakhulu ezinganeni ezisencane kodwa seziqalile ukufunda ezikoleni.kukhona ke

nezingqinamba ezivelayo ngenxa yokusebenziswa kwalo lohlelo.sibheka o

readathon lapho izikole zigqugquzela khona izingane ngokufunda nokubaluleka

kwako.emizameni kahulumeni ngemithetho migomo(policies).siqhubeka sibheke nje

izinkinga okanye izingqinamba ezikhona esikoleni uma kubhekiswe olimini

lwesizulu.konke loku nakanjani uzokuthola kuqukethwe ngenhla.

1

Page 2: Eminye yemizamo eyenziwayo ukuthuthukisa ulimi lwesizulu

Umsuka

Encwadini ethi papers of the African languages congress 1973 siyathola ukuthi

umbali uyasho ukuthi ngemithetho ka hulumeni ulimi lwebele laqala ukuthi lenziwe

ukuthi libe semthethweni kuze zonke izikole ezaziwa ngokuthi yi bantu skole

ezikoleni ezamabanga aphansi kusuka ngonyaka ka 1955 kwathi ngonyaka ka 1958

kwase bakhethe ukuthi ulimi lusetshenziswe kuze kufike ebangeni lesihluna.lolu

shitsho liqala nje lenzeke emabangeni aphansi okufunda nokufundisa.uma siphinde

sibhekisisa siyabona ababhali bayo incwadi lena ethi papers of African languages

besho ukuthi iminyanga yakwa bantu mfundo/(education) isizile ngokuthi iqoke

abantu abanobuchwepheshe obufanele kulelo limi ,umuntu onolwazi esizulwini

wakhethwa ukuthi asize ekufakeni nokusetsenziswa kolimi esikoleni phecelezi

(planning and implementation).koluko leso sazi sisho amagama aziwayo esizulwini

bese kuthi lapho kushoda khona kube nemifakela yamagama noma kwakhiwe

amagama amasha azosetshenziswa khona esikoleni.kuthe ngonyaka ka 1962

amagama acishe afika ku 8000 wabe asehleliwe kanye nokuthi lelo nalelo gama

lisho ukuthini uma usulichaza ngesingisi noma sona isibhunu.

Mining ke imizamo eyenziwayo ukuthuthukisa ulimi lwesizulu.loku sikubona ngokuthi

lolu limi lenziwa ulimi olufanele abafundi babe nalo phecelezi(compulsory

subject).soloku kwenziwa loku izingane zifundiswa ezikoleni ukubhala ngolimi

lwesizulu iningi labafundi abakhuluma lolu limi bakwazile ukuthi bafunde ukulibhala

kahle ulwimi lwabo futhi balubhala ngendlela elula kubona.baphinda futhi bafundiswa

nokuthi bakwazi ukulifunda lolima lwabo ngendlela ijabulisayo futhi engathokozisa

ngisho labo bazali abangazange balithole ithuba lokuthi bafunde ukulufunda lolu limi

lwabo ezincwdini noma emaphephandabeni.

Ulumi lolu lesizulu selinakwe kakhulu manje ezikoleni.buka nje selithatha

ngokulingana namanye amalimi anjengesingisi kanye nesibhunu

ezikoleni.ukuvunyelwa kokusetshenziswa nokuthi kube khona ulimi lwesizulu

sekusize kakhulu izingane ezenza isiZulu ukuthi ziphumelele.ababhali bencwadi

African congress languages encwadini yabo bayasho ukuthi izinga labantu

abaphumelele ku matikiletsheni kuthande ukunyuka emuva kokuthi izingane zikwazi

ukufundiswa ngolimi lwazo ezikoleni abafunda kuzo.futhi siyathola ukuthi izikole

eziningi zabelungu seziyalufundisa ulimi lolu ezikoleni zabo.

2

Page 3: Eminye yemizamo eyenziwayo ukuthuthukisa ulimi lwesizulu

Nokho noma kwezinye izikole lolumi luthathelwa phezulu sisathola ukuthi kusekhona

ukuxega xega noma izingqinamba ezithanda ukuba khona ezikoleni.()Loku

siyakubona ezikoleni lezo ekwakwaziwa ngokuthi ezabelungu kuqala phecelezi

(former model c schools).lapha sithola ukuthi abelungu abasekho kodwa sekugcwele

iizingane ezinsundu kepha ulimi alikusho loku.ulimi oluthathelwa phezulu yilo

olwesingisi nesibhunu uthole izinggane ezikhuluma ulimi lwesizulu ekhaya

sezikwitiza ngesingisi kanye nesibhunu loku kwenziwa yini.nazo izingane lezi zinako

ukuziqhenyela ulimi lwazo kungathi zinamahloni ngalo. UManyoni, (1999:125) uthi:

All official languages must enjoy parity ofesteem and must be treated equitably. Thelanguage usage and preferences of communitiesmust be taken into account

Inyuvesi yase Zulu land

Ngokwe inaugruli ayathulwa enyuvesi yase zulu land sithola ukuthi ezinhlangothini

eziningi umuntu uyezwa ukugxekwa kwezinga lokufundiswa isiZulu

ezikoleni.izingane ziyabalisa kakhulu ngokufundiswa kwe grama.bakhala ngokuthi

lolu hlelo okufundiswa ngalo lithanda ukuphasha kakhulu.futhi nje bazithola

befundiswa imithetho emide emayelana ne grama.noma bemakelwa nakhona nje

kuyabheda imibhalo yekhompozishini ibe nzima kakhulu kubafundi ngenxa yokuthi

othisha bayahluleka kwabona ukunika abafundi ulwazi olwanele kuthi abafundi

bazilungiselele.amakhompozishini wenkulumo kanye nenkulumo eqondile othisha

bathanda ukungazinaki.okubalulekile abakukhohlwayo ukuthi loku kuba nomthelela

omubi ezinganeni.othisha bayakhohlwa ukuthi ukuqeqesheka kolima okutholakala

emakhaya ezingane nasemiphakathini loko kodwa akwanele futhi

akugculisi.ekufundiseni isiZulu kulalela,ukukhuluma,ukufunda kanye nokubhalwa

kwama khompozishini kumelethole isikhathi sakho futhi kunakwe.emazingeni lawa

athanda ukuba phezulu izincwadi lezi ezifundwayo ngoba kungumqubo mgomo

akusho ukuthi ziyasiza ukuthuthukiseni ulimi ezinganeni futhi esikhathini esiningi

asiluvuseleli ungqozi nofuququ lothando lwezi nkondlo noma ama noveli.(inaugural

address;1968)

3

Page 4: Eminye yemizamo eyenziwayo ukuthuthukisa ulimi lwesizulu

Ukwabelwa kwesikhathi

Ukuze into ithole ukuthuthuka kumele inikwe isikhathi endaweni.nakhona lana

endabeni yolimi lwesizulu siyakubona loku.kwisitatimende senqubomgomo yohlelo

lokufunda amabanga 1-3 okuyilapho isiqalo semfundo sitholwa kona ngoba ingane

phela ifika esikoleni yazi loku ekuthole ekhaya bese uthisha ayagcwalisela phela

ingana akulono ithini elingenalutho ngokusho kwe sazi esithenjwayo emhlabeni u

vygotsky.uma sibheka isitatimende lesi senqubomgomo lesi ekumele silandelwe

esikoleni siyabona ukuthi isiZulu naso sinikiwe isikhathi ekumele sifundwe futhi

sifundiswe ngaso.uma sibheka kuletafula elingenhla sizobona ukuthi ulimi lolu

luhamba phambili ngesikhathi esinikwe lona ukuza othisha bakwazi ukuthuthukisa

kahle izingane futhi lena kube wumuzamo owenziwayo ukuze izinga lesizulu kulaba

abenze isiszulu luthuthuke.ngadlela isikhathi sabelwe ngaso siyabona ukuthi loku

kusho ukubaluleka kolimi nokuthi kuningi izingane ezimele zikwenza.ulimi siyalubona

ukuthi lebekwa phambili kuwo wonke amabanga akhona asikoleni ababheke nje

ibange elithize.loku kwenziwe ukubonisa ukuthi nolimi lolu abantu abangalinakile

nalo luthanda ukutha libe yinto ebalulekile ezikoleni.bheka kahle amathebula

angenhle abekiwe njengesisekelo.

4

Page 5: Eminye yemizamo eyenziwayo ukuthuthukisa ulimi lwesizulu

Amathebula athathwe kwi: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LOKUFUNDA

(NCS), (DOE)

ISIFUNDO Ibanga –

R(amahora)

Ibanga loku-1

kuya kwelesi-2 –

R(amahora)

Ibanga 3 –

R(amahora)

Ulimi lwasekhaya 10 7/8 7/8

Ulimi lokuqala

lokwengeza

2/3 2/3

izibalo 7 7 7

Amakhono empilo:

Ulwazi lokuqala

Ubucizo

nomsebenzi

wezandla

Isifundo

sokuzivocavoca

Okuqondene

nomuntu uqobo

kanye

nokuphila

emphakathini

6

1

2

2

1

6

1

2

2

1

7

2

2

2

1

isamba 23 23 25

5

Page 6: Eminye yemizamo eyenziwayo ukuthuthukisa ulimi lwesizulu

IsiGaba esiPhakathi neNdawo (iBanga lesi- 4 kuya kwelesi-6)Leli thebula elingezansi likhombisa izifundo nesikhathi sokufundisa

esibekiwe sesigaba esiphakathi nendawo

ISIFUNDO Amahora

Ulimi lwasekhaya 6

Ulimi lokuqala

lokwengeza

5

izibalo 6

Isayensi

nobuchwepheshe

3.5

Isayensi

yezokuhlalisana

kwabantu

3

Amakhono empilo:

Ubuciko

bokusungula

Isifundo

sokuzivocavoca

Isifundo

sokuzivocavoca

Okuqondene

nomuntu uqobo

kanye nokuphila

emphakathini

4

1.5

1

1

1.5

isamba 27.5

6

Page 7: Eminye yemizamo eyenziwayo ukuthuthukisa ulimi lwesizulu

IsiGaba esiPhakeme Isikhathi sokufundisa IsiGaba EsiPhakeme simi ngale ndlela:

ISIFUNDO Amahora

Ulimi lwasekhaya 5

Ulimi lokuqala

lokwengeza

4

izibalo 4.5

Isayensi yezemvelo 3

Isayensi

yezokuhlalisana

komphakathi

3

ezobuchwepheshe 2

Isayensi yokuphathwa

komnotho

2

Ulwazi ngamakhono

empilo

2

Ubuciko bokusungula 2

isamba 27.5

7

Page 8: Eminye yemizamo eyenziwayo ukuthuthukisa ulimi lwesizulu

Osolwazi abadumile Vygotsky no Piaget

Ezinye zezindlela esikoleni esezisetshenziswa ukuthi othisha babe yisobonele

ezinganeni lezi bazifundisayo.kakade izingane ziyakopela kuloyo muntu

ezimthembayo.endaweni yasesikoleni othisha abayisibonala esihle noma ezimbi

enganeni.uma uthisha efundisa ekilasina eundisa isiZulu ukucace ukuthi ufundisa

isiZulu.uthisha ukwenza kanjani loku ,ukwenza ngokuthi angaxubi ulimi laphe

efundisa izingane ekilasini.isizulu asingaxutshwa nesingisi lapho sifundwa no

sifundiswa uthisha.uthando lolimi izingane azilubona ko thisha khona ezikoleni.u

vygotsky(1978) uyasho ethi yena ulwazi ingane evele inalo eluthole

emphakathini,indlela yempilo kanye nolwazi olusha kuyahlanagna lapho ingane

ifunda umbalo ukuze iwuqonde.ngakho ke othisha bangazakha nomabazibulale

izingane.abanye osolwazi babeka bathi bona ingane ifunda ukufunda okubhaliwe

kusukela ezintweni ezenzayo,kusuke emagameni efunda ngawo ukukhuluma nje

bizo noma isenzo izinto eziphathekayo kanye nje nezinto ezibuka zenzeka phambi

kobuso bayo(Piaget and Inhelder,1969;Block and Israel,2005).yingakho ke nezikole

zisebenzisa othisha nje nge njini eletha ushitsho makuza kusizulu ezikoleni

ezifundisa kuza.

Foundation for learning program

Eminye yemizamo eyenziwayo ezikoleni ukuthuthukisa ulimi lwesizulu imizamo

yokufakwa kwezinsiza ezifana ne foundation for learning program.lolu uhlelo

lokufundisa izingane ngolimi lwesizulu ukukhuphula ukugqonda kubafundi kuloku

abakufundayo.kulomzamo ke okwenziwa umfundi esikoleni sakhe ukuthi bafunda

imibhalo ebhalwe ngesizulu.ngokwenza liko ngkohlelo lolu kuthiwa kusiza

ukuthuthukisa izinga laba fundi lokufunda nokubukela kanye nokulalela ngolimi

abaluqondayo.lomzamo owenziwayo ezikoleni awubheki abafundi bodwa kodwa

nothisha laba abafunndisa izingane.othisha banikwa izinsiza kufundisa ukuthi

zibalekelele ekufundiseni abafundi esikoleni,bafundise futhi ngendlela

eseqophelweni eliphuzulu.i foundation for learning program iyabanxusa othisha

ukuthi indlela yabo yokufundisa isiszulu bangayishitshi kakhulu.

8

Page 9: Eminye yemizamo eyenziwayo ukuthuthukisa ulimi lwesizulu

Izingqinamba ze Foundation for Learning Program

Ucwaningo ngohlelo lolu olubizwa ngokuthi yi foundation for learning program

lubonisa ukuthi nokuba lusetshenziswa lohlelo kodwa izinkinga zisekhona kulo

lohlelo.izingqinamba ezibhekene nabafundi kanye no thisha babo.uma kukhulunywa

nothisha bathi kunzima ukufundisa izinto ezifana ne phonotiki(phonics)

esizulwini.othisha bathi basadinga kakhulu ukuxhaswa ngazo izinsiza kufundisa.ne

nombolo yezingane emakilisini ithanda ukuba yinkinga kothisha.bayafisa ukubona

izinombolo zehle(ratio)1:35 ekilasini elilodwa.ezinye zezinsiza abanazo zisiza

abanye abafundi ukudlula abanye ,isibonelo nje sibheka indaba kamabonakude

kulala uma ufundisa ingane ngomabonakude kanti vele iwujwayela kulaba

abangawujwayele kuba yinkinga.okuzosho ukuthi kuzothatha isikhathi ukuthi abanye

abafundi bathole ukufundiseke ezikoleni.

Okusobala kakhulu yikho ukuthi ingqinamba enkulu ekusabhekene nayo yiko ukuthi

izinsiza kufundisa esizulwini zisashoda kakhulu.othisha baningi baphinde bakhale

ngokuthi lo hlelo ngathi uhlelo ulukade luqalelwe ulimi lwesingisi kahle uma

sebelubheka.loku bakubona ngokuthi ziningi izinto zesingisi kube ezesizulu

zizincane kakhulu.loku ke kusho ukuthi othisha abafundisayo ke abazibone ukuthi

baphuma kanjani kwezinye izinhlelo noma izifundo ekumele bazifundise.

Readathon

Ngonyaka ka 2001 kusungulwe omunye umzamo lapho u Asmal wakhuluma khona

wathi yena ukufunda kubalulekile kakhulu futhi kuyisikhali sase ningizimu afrika lesi

ekungaba yisiphephelo.yingakho kubalulekile ukuthi yonke ingane ezweni ifunde

ukubhala nokufunda.abaphathi bezwe kumele basize kuwo lomkhankaso.i readathon

lena yenzele ukuthi ikhuphula izinga lezingane loku funda nokubhala isiZulu.lapha

isikole nesikole sinikwa uhla lezincwadi ukuthi bazifunda ukusiza ukuthi bakhuphula

izinga lokufunda lezingane.lapha izikoleziyakwazi nokuthi zibambe imincitshiswano

yokufunda nokubhala ezikoleni zabo kanye nazikole eziseduze nazo.siphinde sithole

futhi ukuthi kukhona uhlelo oluqalwe lasetsenziswa yizikole ukuthuthukisa ulimi

lwesizulu le nhlelo ebizwa ngokuthi yi(parent and schools learning club kodwa ke

kwaba khona ukugxekwa kwalomzamo lapho sithola khona umzali ethi “uma

izingane sizithumelo esikoleni sibheka ukuthi zifunde izinto ezitsha .isizulu lesi

9

Page 10: Eminye yemizamo eyenziwayo ukuthuthukisa ulimi lwesizulu

ingane isuke isazi isikhipha ngamakhala ngakho ke asikho isidingo sokuba

leyo ngane ibelokhu isina ndawonye”.

Isichaza mazwi esiletha ushitsho

Ngo kwe Drum magazine(20.10.2010) enye yezinto ezifakiwe ezikoleni ukusiza

ngolimi nokuthuthukisa izinga lesizulu isichaza mazwi ezisha.kutholakale ukuthi

othisha abaningi esikhathini esedlule bekuba nenkinga uma kumele bachazele

izingane amagama athize esizulwini.lesi sichaza mazwi lesi sichaza mazwi bathi

sizoba wusizo kakhulu futhi sihlukile kunalezi ezike zaba khona.lesi sichaza mazwi

sibonisa ukushitsha kolimi kuleminyaka ewu 40 edlulile ekuyinkathi lapho isichaza

mazwi sokuqala sakhandwa okanye sashicilelwa.lesi si chazi magama

esingamakhasi awu 640 aqonde ukusiza ukuthi bafundi bakwazi ukuqonde lelo

nalelo gama abangaliqondi.lesi is chaza mazwi asiniki incazelo yodwa yegama

kodwa uphinde uthole nokuthi lelo gama lingasebenza kanjani emshweni.loku

kuzosiza wonke umfundi owenza isiZulu no thanda ukusenza kodwa kungelona ulimi

lwakhe lebele.

Uhulumeni nemizamo yakhe

Uhulumeni naye usubekile imizamo yakhe yokukhuphula nomaukuthuthukiswa

kwesizulu.uhulumeni uzamile ukuthi asukume alwe nalenkinga’loku sikubona

ngezenzo zakhe.ngonyaka ka 1995 kwasungulwa imithetho okubalwa kuyo lena

elandelayo I national education policy act(no.27 of 1996) lena ke imithetho ekhuluma

ngezindaba zemfundo.izimali ezizofaka ukuxhasa izikole lezi engathi zimpofu

ekuthuthukeni nokuthi babe nezinsiza kufunda kanye nezinsiza kufundisa.kuphinde

futhi kube khonai south African schools act(no.84 ngo 1996).kuphinde kube ne policy

of childhood development (emyangweni wezemfundo 1996).kuphinde kube khona ne

revised national curriculum statement(umnyango wezemfundo,2002) lena ke ibheka

umphumela wokufunda okubhaliwe naloku osebenzisa amaehlo ukukubona.kubheka

ukuthi ofunduswayo uzokwazi yini uma eseyedwa ukwakha umqondo akuthola

akufundayo ukuthi kusho ukuthini futhi aphinde akwazi ukufundela ukuthi athole

ulwazi kanye nokuzijabulisa.kanye ke ne adult basic education and training act

10

Page 11: Eminye yemizamo eyenziwayo ukuthuthukisa ulimi lwesizulu

act(no.52 ngo 2000) lena ke yona ibhekela ukufunda kubantu abasemazingeni lanka

a ngathi ase the ukuphakama.

Izingqinamba ezikhona uma kubhekwa ulimi lwesizulu ezikoleni

Uzinhle Primrose Nkosi wase nyuvesi ya Kwazulu-Natal uthi ke Ucwaningo oluningi

oseluke lwenziwa luveza ukuthi aphansi kakhulu amazinga okufunda okubhaliwe/

umbhalo (reading levels) kubafundi baseNingizimu Afrika. Lokhu yinto eyenzeka

kuwo onke amazinga emfundo, kusukela emabangeni aphansi kuze kufike

emfundweni ephakeme (Pretorius & Mampuru, 2007; Bharuthram, 2006; DoE, ,

2008c;; Ngaphandle kwabafundi abasemazingeni ehlukene emfundo; amazinga

okufunda umbhalo/ okubhaliwe aphansi nalapho kubukwa awezakhamizi

zaseNingizimu Afrika, noma ngabe kungasezona izingane zesikole (Aitchison &

Harly, 2006; UNESCO, 2006; United Nations Development Programme, 2007/2008).

Nakuba inkinga yamazinga aphansi okufunda okubhaliwe kuyingqinamba

ekhungethe iNingizimu Afrika yonke, kodwa inkinga enkulu igqama kubafundi

abakhuluma izilimi zabaMnyama, njengaso isiZulu. Abafundi abaMnyama,

ikakhulukazi abafunda ezikoleni okungezabaMnyama bodwa, abatholi ukwesekwa

kahle ukuze bathuthuke ekufundeni nasekubhaleni. Lokhu kusho ukuthi ekhaya

nasesikoleni izingane eziningi azilekeleleki kahle ukuze zikhule ekufundeni

umbhalo/okubhaliwe. Isibonelo: ezinye izingane azinakwa ngabazali bazo

ngokuzithengela izinto zokufunda, aziwatholi amaphephandaba ukuba zifunde,

esikoleni azifundi ngendlela yokuthi zifunde umbhalo ngokuwuqondisisa, kodwa

kuba sengathi ukufunda umbhalo kusho ukukwazi ukubhala isibizelo, njalonjalo.

Izincomo (praise ruling)

Umbali wephephandaba u Keith Ross ubhale ukuthi yena zonke izikole sekufakwe

Isincomo sokuthi amalimi esintu kufakwa isiZulu lapho, awabekhona kuzo zonke

izikole.umkhulumeli we MEC yezemfundo kwazulunatal u Mbali Thusi uthe kuningi

okwenziwayo ukuhlangabezana nezidingo ezikhona zolimi.uThusi uthe izikole

ezinesizulu esifundazweni sakhe sezifike esibalweni esingu 1471 lesi sibalo kuthiwe

sinyuke ngesibalo esingu 176 seloku kwaba ngu nyaka ka 2004.loku bathi

kuyajabulisa kakhulu futhi kuqeda amahemuhemu okuthi isimo sokuma kwesizulu

11

Page 12: Eminye yemizamo eyenziwayo ukuthuthukisa ulimi lwesizulu

phecelezi (status) siyawa noma siwile.izikole eziningi kwazulu natal zinaso isiZulu

lesi.

Ukuqhashwa kothisha nokwandiswa izinsiza

Eminye yemizamo eyenziwa yizikole ukuthi kuthuthuke ulimi lwesizulu ezikoleni

ukuthi sekuqhashwe othisha bathi kuba baningi ezikoleni.futhi labo bothisha

baqhashiwe yilabo abaqeqeshekile uma kuza esizulwini.othisha

abanobuchwepheshe nolwazi lwesizulu futhi abakwaziyo ukufundisa izingane

ngendle okuyiyo.okuphindwe kwenziwa futhi ukuthi izikole zithenge izincwadi

ezanele zesizulu nezinye izinsiza kufundisa ezikhona ukusiza ukufundisa

ezikoleni.kwase kulungiswa nemitapo yolwazi ekhona ezikoleni lapho khon abenza

kube nendawo noma isikhala sezincwadi zesizulu lezo abafundi bangazisebenzisa

uma bedinga usizo ngaso isiZulu.

Uma sibheka ukufundiswa kwesizulu emazingeni aphansi okuyilapho ingane iqala

khona ukwakheka.Othisha ezikoleni sebenalo ulwazi olanele ngezinhloso

zokufundisa ukufunda okubhaliwe.ngaleyo ndlela othisha bazokwazi ukuthi

bafundise izingane ukuthi zifunda okubhaliwe zakhe umqondo ngento

eziyifundayo.othisha bazokwazi ukulekelela izingane ngaleyo ndlela izingane

zizokuzwa ubumnandi bokufunda futhi kube kusamdlalo futhi.ngokuka Morrow(2005)

uthi yena umsebenzi wokwakha amagama kubafundi abasemazingeni aphansi

kumele kube yinto esamdlalo futhi kube yinto engaqhelanga kuloku abakubona

kwenziwa emphakathini.lokhu kuzosize ekuthuthukiseni isiZulu emazingeni aphansi

ukuze izingane zizokhula nalo ikhono lokwazi isiZulu.othisha kumele bakhumbule

imibono yabantu abafana no Duke ukuthi akubona ubuhlakani ukufundisa izingane

ezincane imibhalo emide ngoba lezizingane zisafunda ukuqonda imibhalo.

Encwadini ka Jerri Haynes ethi culturally and diverse children (2000 )ezinye

zezindlela ukuthuthukiseni kwesizulu ukuthi uthisha ofundisayo kumele angakhohlwa

ukuthi izingane azifundisayo zihlukile ngayo yonke indlela.eziningi zalezi zingane

ezinaso isiqalo esiqinile(foundation).abanye kuyenzeka ukuthi basekilasini lwesizulu

ngoba azange bathole ulimi lwabo kuleso sikole noma izingane ezibuya kwamanye

amazwe.leo ngane iba nenkinga ekulaleleni,ekufundeni,ekukhulumeni kanye

nasekubhaleni.lapho kuwumsebenzi wakhe uthisha ukuthi aqala alethe ushitsho

empilweni yaleyo ngane izokwazi nayo ukuqhubekela phambili.loku kusho ukuthi

12

Page 13: Eminye yemizamo eyenziwayo ukuthuthukisa ulimi lwesizulu

uthisha uzokhipha ingane kwindlela ekade iyisebenzisa phecelezi(traditional)bese

ezame ukufaka umfundi endleleni eqhubekayo phecelezi(continuous development

progress).le ndlela ke yokufundisa idinga uthisha ahole ingane phambili ngokuthi

ayitshele okumele ikwenze,ayihlola ukuthi ukwenza ngendlela elungile bese ephinde

eyigada ingane ngandlela thile phecelezi(monitoring).

Ukuza othisha babone noma baya phambili yini noma basebenzele emuva

ekufundiseni ulimi kumele othisha babheke indlela abafundisa ngayo bayicubungule

kahle;babheke izindlela balandelela ngayo nokuhlola loku abakusebenzisayo.indlela

ebizwa ngokuthi yi (systematic approach) iyasiza ukubonisa izidingo izingane lezi

ezinazo ekilasini ukuze umfundisi akwazi ukuthi lezo zingane uzozisiza kanjani

ekilasini loku kuzosiza ukukhuphuleni izinga lokufunda nokufundisa khona lapho

ekileseni noma ezikoleni.othisha futhi kumele bazi okubhaliwe nokwenziwayo

(theorical and practical knowledge) loku kumele bakwazi kakhulu uma bebhekene

nenkinga yokuthi kungenzeka ukuthi akuyona yonke ingane elapho ekilasini

lwesizulu evela emndenini wamazulu noma isiZulu kuyilimi lwalo lwebele.ngaleyo

ndlela izingane zonke zizokwazi ukuthi zifunde futhi zingabi nokulahlekelwa ukuthi

kwenziwani manje ekilasi lelo lwesizulu.

Ngokusho kuka Jerri othisha kumele eqala usiko lwakhe nezingane olushu

ekilasi,indlela yokwenza izinto noma inqubomgomo.loku yingoba imiphumela

yabafundi ekufundeni kwaba icikile kulezizinto.izingane ziyakwazi ukuthi zifunde uma

uthisha ezinika ulwazi olunothile futhi efundisa ngendlela ephuma phambili.uthisha

nabanye othisha ezikoleni bazisekele izingane zazi nazo ukuthi isisekelo sikhona

ezikoleni.mangabe othishe baqikelela ukuthi bayavuma futhi bayasekela ukuthi

ukuthi izingane zizophumelela loku kuzosiza nawe umoya wezingane ukuthi

ziphokophele khona empumelelweni.(jerri,2000).

Ukusebenza kobuchwepheshe

Ezinye zezindlela ezisetstenziswa yizikole lezi ezibhekwe u zoliswa olga meli

kucwaningo lakhe.uzoliswa uthole ukuthi kukhona izikole esezisebenzisa

ubuchwepheshe bama khompytha ekuzameni ukuvala igebe elikhona phakathi

komfundi,nalaba afunda nabo kanye nomfundisi.le ndlela ke yona kuthiwa izingena

zixhumane zizodwa zikhuluma ulimi lwazi kube nenkulumo mpendulwao lapho.uma

izingane zifuna ukuthola ukuchazeleka kagcono futhi ziyakwazi nokuthi zibuze

13

Page 14: Eminye yemizamo eyenziwayo ukuthuthukisa ulimi lwesizulu

umfundisi lona ukuthi ngabe kumele zenze njani.lohlela olubizwa

ngokuthi(communication strategies)lusafufusa kakhulu kwezinye izikile ngenxa

yokuthi ezinye izingane azinabo lobubuchwepheshe eduza kwabo noma

emakhaya.futhi izikole eziningi nazo azinalo uxhasa ukuthi zingakwazi ukuthi

zibhekane nenhlobo yo kuxhumana phakathi kothisha naba fundi.

Ukungenziwa wothisha

Eminye yemizamo eyenziwayo ezikoleni ukuthi othisha bafundisa izingane

amagama esesizulwini. ‘’Othisha kufanele babe namaqhinga okuthuthukisa

ulwazimagama lwabafundi’’(isitatimende senqubo mgomo).loku kuzosiza isikole

nengane ukuthi izinga layo lokufunda nokubhala isiZulu linyuka.kuso futhi

isitatimende siyabona ukuthi othisha banikwa amasu abangawasebenzisa

ukukhuphula izinga futhi bagcine nezingane zinogqozi kanye nofuqufuqu uma kuza

elimini lwabo.amasu lanka abonisiwe yilawa uthisha uba namagama abhaliwe

ngolimi ezindongeni.ekilasini noma esikoleni kuba ne midlalo yolwazi magama

isibonelo saloku imincintshiswano yamagama lapho sithi iklasi A esikoleni

uzoncintshisana no klasi B,kuthi labo abawinayo mhlawumbe bakomeliswe ngezinto

eziyizinsiza kufunda esikoleni.ukugququzela ukuthi izingane zifunde ngokuzimela

kungabi khona ocika komunye lapho kufundwa kanti abanye babheke ukuthi bona

bazozifihle ngabanye.ukugcina izichazamazwi(izincwadi

zolwazimagama).kungaphinda futhi kusize ukusebenzisa izichazimagama zezingane

ezinemifanekiso(ezisebenzisa ulimi olulodwa nezisebenzisa izilimi ezimbili).

Ngokwami ukubona manje ngicabanga ukuthi ukuvuselelwa kosiko ezinganeni

kungalithutukisa izinga lesizulu ezikoleni lezi esifundiso kuzo nje ngo thisha.izikole

uma ziba nohlelo olufuna nalanka malanga lapho kubongelwa amasiko.izingane

zifundiswe ngaso isiZulu lesi nemvelaphi yazo.zifundiswe hayi nholimi kuphela

kodwa namaqhawe akhona kwazulu.indaba ingabe wukuthi konke nje okwenzekayo

sekugxila encwadini nje kuphela cha.kodwa kubhekwe nokuthi kukhethwa ilanga

zikhishwe izingane ziyocobelelwa ngolwazi ngaphandle kwama gceke

esikole.vygotsky siyamuthola kweminye yemibhalo yakhe lapho ethi khona usiko

14

Page 15: Eminye yemizamo eyenziwayo ukuthuthukisa ulimi lwesizulu

kanye nokuphila noma ukuhlalisana nabanye emphakathini phecelezi(social

interaction) kudlala indima ebalulekile ekucabangeni komuntu.

Ekugcineni angisho nje ukuthi mining imizama eseyinziwe ezikoleni ukuzama

ukuthuthukisa ulimi lwesizulu.othisha no hulumeni sebabuya kude kakhulu

ekuzameni ukuthi amalimi ethi angavele ashabalale kodwa awazame ukugcinwa

ukuza izizukulwane ezizayo ziwathole esekhona.

Umasesiphetha siyabona ukuthi ziningi izinsiza ezikhandiwe noma ezikhona

njengamanje ezikole ukukhuphula izinga lolimi.sibheka nje izinhlelo ezifana no

foundation of learning program enginabe kakhulu ngalo ngenhla lolu uhlelo olusizi

ukwakha isiqalo phecelezi I (foundation) yengane ngoba nesizulu siyasho ukuthi

logotshwa lisemanzi nokuthi inkunzi isematholeni.lapha kukhona nokubhekwa ukuthi

izinhlelo ezinjengo readathon zisebenza kanjani.uzophinde ubone ukuthi kuningi

esithe sakuthola kusitatimende senqubomgomo yohlelo lokufunda lapho sithole

khona ukuthi yisiphi esikhathi esibekelwe ulimi lwebele.futhi siphinde sabona ukuthi

lubekelwe isikhathi esiningi loku okunika othisha isikhathi esanele ukuthi othisha

bangene bagxile kuloku ebakufundisayo.

15