1. TEMEL KAVRAMLAR

Kesik çizgiyle gösterilen hatlar, gelişmenin bugünkü durumunda büyük ölçüde fızibıl; ama ekonomik bakından değerli (rantabıl)olmayan dönüşüm yollarını göstermektedir.

Ödev: Fızıbilite?, Seeback ve Peltier etkileri (ve nerede kullanıldıkları)?

ENERJİ TASARRUFU = PARA TASARRUFU

ENERJİ = PARA

Enerji tasarrufu ve enerji verimliliği ayrı; ancak birbiriyle ilgili ancak ayrı kavramlardır. Enerji tasarrufu, fiziksel terimlerle ölçülerek, enerji tüketiminin (aslında, teknik olarak, ” kullanılan enerji miktarı” demek daha doğrudur.(???)) artışı azaltıldığı zaman elde edilebilir. Bundan ötürü, enerji tasarrufu, üretkenliğin artışı veya teknolojik ilerlemeler gibi, bazı süreç ve gelişmelerin sonucu olabilir.Öte yandan, enerji verimliliği, çıktıyı, tüketimi veya konfor düzeylerini etkilemeden, belirli bir ürün, süreç veya üretim (veya tüketim) alanındaki enerji yoğunluğunun düşürülmesiyle oluşur. Enerji verimliliğinin özendirilmesi, enerji tasarrufuna katkı koyar ve bundan ötürü, enerji tasarrufunu özendirmeye yönelik politikaların entegre bir kısmıdır.

Enerji verimliliği: Enerji ve enerji kaynaklarının, üretimden tüketime kadar bir süreçte en yüksek etkenlikle değerlendirilmesidir.

Enerji tasarrufu: Enerjinin verimli olarak değerlendirilmesi amacıyla, üreticiler dağıtıcılar ve kullanıcılar tarafından alınan tedbirler sonucunda belirli bir miktardaki üretimi ve hizmeti gerçekleştirmek için her aşamada harcanan enerji miktarındaki azalmadır.

Enerji yönetimi: (Ödev yönetim tanımları?): Karları maksimuma çıkarmak (giderleri minimuma düşürmek) ve rekabet konumlarını arttırmak için, enerjinin akılcı ve etkin kullanımıdır.

Enerji yönetimi, en alt kademeden en üst kademeye kadar herkesi içine alan Bir yönetim biçimidir; çünkü her bir kademenin kendine özgü, işlevleri söz konusudur.Bir bakıma, aynı zincir benzetmesi örneğinde olduğu gibi, “nasıl bir zincir en zayıf halkası kadar sağlamsa”, enerji yönetim sistemi de, sistem içinde en zayıf kısmı kadar güçlüdür.

Enerji (verimliliği) etüdü (enerji auditi): Enerji taraması (incelemesi), enerji analizi veya enerji değerlendirmesi olarak da adlandırılan enerji (verimliliği) etüdü (enerji yasasında bu ifadenin kullanılması nedeniyle bu ifade kullanılacaktır); enerji tüketen sistem veya tesisin derinliğine incelenmesidir.

Enerjinin rasyonel kullanımı: Enerjinin, tüketiciler tarafından sosyo-ekonomik ve ekolojik açıdan en elverişli biçimde kullanılması ve enerji kaynaklarının uygun yerine konmasıdır.

Sürdürülebilir kalkınma ve sürdürülebilir enerji sistemi: Sürdürülebilir kalkınma kavramı; insan ile doğa arasında denge kurarak, doğal kaynakları tüketmeden, gelecek nesillerin ihtiyaçlarının karşılanmasına ve kalkınmasına olanak verecek şekilde, bugünün ve geleceğin yaşamını ve kalkınmasını programlama anlamını taşır. Sürdürülebilir enerji sistemi; yerel kaynakları ve şebekeleri etkin olarak kullanan, gider bakımından etkin, güvenilir ve çevre dostu enerji sistemi olarak ele alınabilir.

Enerji, entropi ve ekserji: Ödev(enerji, ekserji ve entropi tanımları, temel denklemsel olarak ifadeleri, korunurlar mı? korunmazlar mı ? neden?) ???

Enerji EkserjiSadece madde yada enerji akış parametrelerine bağlıdır ve çevresel parametrelere bağlı değildir.

Madde veya enerji akışı ve çevresel parametrelerin her ikisine de bağlıdır.

Sıfırdan farklı değerleri vardır Sıfıra eşittir (çevreyle dengede olarak ölü durumda)

Tüm süreçler için termodinamiğin birinci yasasıyla gösterilir. Sadece tersinir süreçler için termodinamiğin birinci yasasıyla gösterilir (tersinmez süreçlerde, kısmen veya tamamen yok olur).

Tüm süreçler için termodinamiğin ikinci yasasıyla sınırlıdır (tersinir olanlarda dahil).

Termodinamiğin ikinci yasası nedeniyle tersinir süreçler için sınırlı değildir.

Hareket yada hareketi üretme kabiliyetidir. İş yada iş üretme kabiliyetidir.

Bir süreçte her zaman korunur; ne vardan yok olur, ne de yoktan var olur.

Tersinir süreçlerde her zaman korunur ama tersinmez süreçlerde her zaman tüketilir.

Miktarın (niceliğin) bir ölçüsüdür. Niceliğin entropi nedeniyle niteliğinin (kalitesinin) bir ölçüsüdür.

Ekserji Entropi

Size, enerjiyle neler yapabileceğinizin teorik limitlerini açıklar Size, enerjiyi gerçekten kullandığınız şekilde ne kadar tersinmezlik ve belirsizlik ürettiğiniz açıklar.

Enerjiyle bir şey yapmanın potansiyeli hakkındadır Size, enerjiye gerçekten neyin olduğu hakkında biraz bir şeyler anlatır.

Size,durumun dengenin ne kadar dışında olduğunu, gradyenlerin ne kadar büyük olduğunu ve yararlı bir şey yapma potansiyelini anlatır

Size, bir süreçte olan sadece tersinmezlik hakkında bilgi verir.

EKSERJİ, enerjiyi bir şekilden diğerine dönüştürdünüz zaman, kazanılan enerji hakkında sahip bilgidir

ENTROPİ ARTIŞI, enerjiyi bir şekilden diğer şekle dönüştürdüğünüz zaman, enerji hakkında ortaya çıkardığınız belirsizliktir.

Enerji yoğunluğu: Gayri safi milli hasıla (Ödev ???) başına tüketilen enerji miktarıdır. Enerjinin verimli kullanımını sağlanmasında en temel gösterge, enerji yoğunluğunun düşürülmesidir. (Ödev: Türkiye’de kişi başına tüketilen elektrik miktarı ve OECD ülkeleriyle karşılaştırılması, Türkiye’nin enerji yoğunluğu ve OECD ülkeleriyle karşılaştırılması, OECD ülkeleri ???). Türkiye’de 25 Ekim 2008 tarihinde “Enerji Kaynaklarının ve Enerjinin Kullanımında Verimliliğin Arttırılmasına Dair Yönetmelik” çıkarılmıştır. Bu yönetmelikte ;

Endüstriyel işletme: Elektrik üretim faaliyeti gösteren lisans sahibi tüzel kişiler dışındaki yıllık toplam enerji tüketimleri bin Ton Eşdeğer Petrol (TEP) ve üzeri olan ticaret ve sanayi odası, ticaret odası veya sanayi odasına bağlı olarak faaliyet gösteren ve her türlü mal üretimi yapan işletmelerdir.

Enerji yoğunluğu: Bir birim ekonomik değer üretebilmek için tüketilen enerji miktarı olarak tanımlanır. Enerji yoğunluğu ile ilgili olarak, bu yönetmelikte geçen kısımlar:

a) Endüstriyel işletmelerde özgül enerji tüketimini, mal üretimi ile enerji tüketimi ilişkisini, enerji maliyetlerini, işletmenin enerji yoğunluğunu izlemek ve bunları iyileştirici öneriler hazırlamak gereklidir.

b) Herhangi bir endüstriyel işletme için üç yıl içinde enerji yoğunluğunu ortalama olarak yüzde on oranında azaltmayı taahhüt ederek, Elektrik İşleri Etüt İdaresi (EİE) Genel Müdürlüğüyle gönüllü anlaşma yapmak isteyen tüzel kişiler, Genel Müdürlüğün internet sayfasında yayınlana başvuru formu ile birlikte her yıl Ocak ayının sonuna kadar Genel Müdürlüğe başvurur.

c) Gönüllü anlaşma başvurusunda bulunan tüzel kişilerin başvuru tarihinden önceki yıllara ait enerji yoğunlukları aşağıdaki formülle hesaplanır:

(1/ ) ( )t d

i i

E EEEnerji Yoğunluğu

D ÜFE PF

2000

t

d

E :TEPolarak işletmenin yıllık toplam enerji tüketimi

E :TEPolarak işletmenin genel yönetin ve destek hizmetlerindeki enerji tüketimi

D : yılı olarak işletmenin genel yönetin ve destek hizmetlerindeki enerji tüketimi

ÜFE : İ l

2000 1000i

i

g ili sektörün üretici fiyat endeksi

P :Yıl içeri sin de üretilen mal miktarları

F : yılı ile bin ( ) Türk Lirası cin sin den, yıl içeri sin de üretilen malların piyasa fiyatları

Gönüllü anlaşma değerlendirme komisyonu, anlaşma yapmaya değer olan başvuruları referans enerji yoğunluğu değerinin ve taahhüt edilen enerji yoğunluğu azaltma oranının yüksek olması kriterlerini dikkate alarak, aşağıdaki formül ile hesaplanan toplam puanlarına göre (P) göre en yüksek puandan başlamak suretiyle sıralar:

0 6 0 4P . REY . EYA

100

100

REY : puan üzerinden, en yüksek değerine göre normalize edilmiş referans enerji yoğunluğu puanı

EYA : puan üzerinden, en yüksek değerine göre normalize edilmiş taahhüt edilen enerji yoğunluğu azaltma oranı puanı

Gönüllü anlaşmaya taraf olan başvuru sahibi anlaşmaya konu olan endüstriyel işletmesindeki enerji yoğunluğunun: EİE Genel Müdürlüğü tarafından izlenmesi için ihtiyaç duyulan bilgileri verir. EİE Genel Müdürlüğü onun adına hareket eden görevlileri bu bilgileri gizli tutmakla yükümlüdür.

d) Gönüllü anlaşma başvurusunda bulunan tüzel kişilerin anlaşma dönemi boyunca enerji yoğunlukları aşağıdaki formül kullanılarak hesaplanır:

'

(1/ ) ( )t d yk

i i

E E EEEnerji Yoğunluğu

D ÜFE PF

ykE : aşağıda açıklanan kapsamda TEPcin sin den yıl içeri sin de üretilen enerjidir

Gönüllü anlaşma yapan tüzel kişilerin, endüstriyel işletme içinde tükettikleri enerjiden; atıkları modern yakma tesisleri ile ısıl ve elektrik enerjisine dönüştüren tesislerinde, toplam çevrim verimi yüzde seksen ve üzeri olan yurt içinde imal edilen kojenerasyon tesislerinde (ÖDEV???) veya hidrolik, rüzgar, güneş veya biyokütle kaynaklarını kullanarak ürettikleri enerji, bu tesislerin anlaşma dönemi, içinde işletmeye alınması halinde, bir defaya mahsus olmak üzere enerji yoğunluğu hesabında endüstriyel işletmenin yıllık toplam enerji miktarından düşürülür.

Endüstriyel işletmelerde enerji yoğunluğunun hesaplanması:Enerji yoğunluğunun hesaplanmasında kullanılan veri ve kabuller aşağıda verilmiştir.a) Fabrikanın enerji yoğunluğunun hesap edileceği yıllara ait enerji tüketim verisi ( Bin TEP olarak) hesaplanmalıdır. b)Fabrikanın enerji yoğunluğunun hesap edileceği yıllara ait bilanço değeri üzerinden üretimden gelen net satış hasılatları (1000 TL olarak ) belirlenmelidir.- Baz yılı olarak seçilen yıla bir önceki yıldan devreden stok olması durumunda olması durumunda söz konusu yılın net satış hasılatından devreden mamul ve yarı mamul stokun değeri düşülür.

-Anlaşmanın bittiği yıldan bir sonraki yıla devreden stok olması durumunda söz konusu yılın net satış hasılatına devreden mamul ve yarı mamul stokun değeri eklenir.c) Türkiye İstatistik Kurumu Başkanlığı (TÜİK) tarafından 1997 yılı baz alınarak hesaplanan Üretici Fiyat İndeksleri’nin seçilen baz yılına göre ( gönüllü anlaşma yapılacak yıldan b ir önceki yıl) tekrar hesaplanması sonucu elde edilen fiyat indeksleri hesap edilmelidir.d) İşletme, tekstil sektöründe faaliyet göstermekte olup, gönüllü anlaşma yapılan yıl 2004 yılı olarak kabul edilmiştir. Bu durumda, baz yılı olarak, 2003 yılı seçilir.

Yukarıdaki verinin ışığı altında; örnek bir tekstil işletmesinin üçüncü yılın sonunda enerji yoğunluğundaki artış/azalış oranını yüzde olarak hesap edilsin:Hesaplama yöntemi, dört aşamadan oluşur.

a) 1994 yılı baz alınarak hesaplanan İmalat Sanayi Üretici Fiyat İndeksleri, 2003 yılı baz alınarak tekrar hesaplanır:

Yıllar 2003 2004 2005 2006

İmalat sanayi ücreti fiyat indeksi 5019.6 5491.2 5365.3 5722.2

Yıllara Göre İmalat Sanayi Üretici Fiyat İndeksi

Tablo’da 1994 yılı baz alınarak yıllara göre verilen indekslerden, 2003 yılı baz alınarak aşağıdaki tablodaki gibi yeni indeks hesaplaması yapılır.

Örnek işletme, tekstil sektöründe faaliyet gösterdiğinden söz konusu sektörün fiyat indeksleri esas alınır.

Yıllar 2003 2004 2005 2006İmalat sanayi üretici fiyat indeksiBaz yılı (2003)

5019.6---------x100=1005019.6

5491.2---------x100=109.45019.6

5365.3---------x100=106.95019.6

5722.2---------x100=114.05019.6

2003 Yılı Baz Alınarak Belirlenen Yeni İndeks Değerleri

b) Üretimden gelen net satış hasılatlarının fiyat artışlarından arındırarak reel (gerçek) olarak baz yılı fiyatlarıyla ifade edilir.

Aşağıdaki tabloda, cari fiyatlarla ilgili endüstriyel işletmenin yıllara göre bilanço değeri üzerinden üretimden gelen net satış hasılatları gösterilmiştir. Söz konusu değerler esas alınarak, önceki ilgili yılın fiyat indeksine bölünmesi durumunda, enflasyondan arındırılmış reel net satış hasılatları elde edilir. Yıllar 2003 2004 2005 2006

Üretimden gelen net satış hasılatları(milyon TL)

27.7 33.1 33.9 36.2

Endüstriyel İşletmenin Yıllara Göre Üretimden Gelen Net Satış Hasılatları

Yıllar Üretimden Gelen net satış hasılatları(cari fiyatları ile )

(milyon TL)

Üretimden Gelen net satış hasılatları(2003 yılı fiyatları ile )

(milyon TL)

2003 27.7 (27.7/100.0).100=27.72004 33.1 (33.1/109.4).100=33.32005 33.9 (33.9/106.9).100=31.72006 36.2 (36.2/114.0).100=31.8

Endüstriyel İşletmenin Yıllara Göre Bilanço Değeri Üzerinden gelen Net Satış Hasılatları

c) Bulunan net satış hasılatlarının yıllık enerji tüketimlerine (Bin TEP) bölünmesi ile enerji yoğunluğu hesaplanır. Aşağıdaki tabloda verilen enerji tüketimlerinin Tablo1.8’de yıllara göre enflasyondan arındırılmış olan net satış hasılatlarına bölünmesi sonucunda enerji yoğunluğu değeri hesaplanır. Enerji yoğunluğu değeri Tablo 1.10’da verilmiştir

Yıllar 2003 2004 2005 2006

Enerji tüketimleri (Bin TEP) 8.4 9.2 8.0 7.7

Endüstriyel İşletmenin Yıllara Göre Enerji Tüketimi Değerleri

Yıllar Üretimden Gelen net satış hasılatları(2003 yılı fiyatları ile )

(milyon TL)

Enerji tüketimleri(1000 TEP)

Enerji yoğunluğu(1000 TEP/milyon TL)

2003 27.7 8.4 0.302004 30.3 9.2 0.302005 31.7 8.0 0.252006 31.8 7.7 0.24

Endüstriyel İşletmenin Yıllara Göre Enerji Yoğunluğu Değerleri

d) Hesaplanmış enerji yoğunluklarının 2003 yılı baz olmak üzere 3 yıllık ortalama artış/ azalış hesabı aşağıdaki tabloda verilmiştir.

Yıllar Enerji yoğunluğu(1000 TEP/milyon TL)

Enerji yoğunluğu(%)(- azalmış; + artış)

2003 27.7 (2000=100)2004 33.1 [(0.30-0.30)/0.30)].100=0.02005 33.9 [(0.25-0.30)/0.30)].100=-16.72006 36.2 [(0.24-0.30)/0.30)].100=-20.0

Ortalama enerji yoğunluğu azalışı/artışı [(0.0)+(-16.7)+(-20.3)]/3.1=-12.2

Endüstriyel İşletmenin Yıllara Göre Enerji Yoğunluğu Oranları

Enerji Kaynaklarının Alt Isıl değerleri ve Petrol Eşdeğerine Çevrim Katsayıları

Enerji Yönetim Sistemi Standard’ındaki Bazı Tanımlar Enerji : Elektrik, yakıt,buhar, ısı, basınçlı hava ve yenilenebilir enerjilerdir. Enerji Amacı: Kuruluşun, gerçekleştirmek için kendisini ayarladığı enerji politikasıyla uyumlu,toplam enerji amacıdır. Enerji Etüdü (Auditi): Enerji yönetim sisteminin kuruluşça belirlenen kriterlere uygunluğunun boyutunu belirlemek amacıyla, kanıtın belirlenip amaç bakımından değerlendirilmesi için yapılan sistematik, bağımsız ve belgelenmiş bir işlemdir. 

Enerji Hedefi: Amaçları gerçekleştirmek için ayarlanması ve karşılanması gereken ve enerji amacından ortaya çıkan, kuruluşa veya bununla ilgili kısımlara uygulanabilen, ölçülebilen (sayılaştırılabilen) ayrıntı enerji performansı ihtiyacıdır. Enerji Performansı: Kuruluşun enerji yönetim sisteminin ölçülebilir sonucudur. Enerji Politikası: Faaliyet için bir çerçeve sağlayan enerji performansı ile ilintili amaçların ve prensiplerin kuruluşça belirlenmesidir. Enerji Profili: Kuruluşun enerji performansının konumudur. Enerji Tüketimi : Kullanılan enerjinin miktarıdır. Bu terim, teknik olarak doğru olmamasına rağmen, yaygın olarak kullanılan bir terimdir.Teknik olarak, enerji tüketilmez, sadece bir şekilden diğer şekle dönüşür; ama tüketilmez (tersinmezlikler nedeniyle). Enerji Verimliliği: Bir kuruluşun faaliyetlerini, malların veya hizmetlerinin çıktısı ile enerji girişi arasındaki bir orandır. 

Enerji Yönetim Sistemi : Enerji politikasını ve amaçları kurmak ve bu amaçlara ulaşmak için bir kuruluşun etkileşimde bulunduğu bir dizi unsurdur. Kuruluş (Organizasyon) : Enerji kullanımı ve tüketimini kontrol etme yetkisi olan kendi idari makamı ve fonksiyonları bulunan, şirket,anonim şirket, firma, işletme kurum veya kuruluş, veya bunların bir kısmı veya kombinasyonu, etkileşimde olsun yada olmasın, kamu yada özeldir. Sürekli İyileştirme : İyileştirilmiş enerji performansına yol açan ve kuruluş tarafından sürekli olarak yapılan faaliyetler veya enerji performansını ve enerji yönetim sistemini iyileştirmek için tekrarlanan faaliyettir. Üst Yönetim : Kuruluşu en üst düzeyde yöneten ve kontrol eden insanlar grubu veya kişidir.