Epoki literackie wg J. Epoki literackie wg J. KrzyżanowskiegoKrzyżanowskiego

EPOKI RACJONALNEWiedza i rozum.

EPOKI IRRACJONALNEWiara i uczucie.

AntykAntyk

Narodziny literaturyNarodziny literatury

Literatura narodziła się Literatura narodziła się jako przekaz ustny. jako przekaz ustny. Powstała wcześniej niż Powstała wcześniej niż pismo. Najstarsze pismo. Najstarsze teksty zapamiętywano i teksty zapamiętywano i przekazywano z przekazywano z pokolenia na pokolenie. pokolenia na pokolenie. Czyniono to bardzo Czyniono to bardzo starannie, aby nie starannie, aby nie zniekształcić niczego w zniekształcić niczego w opowiadanej historii. opowiadanej historii. Starożytni Hindusi Starożytni Hindusi rozwinęli w tym celu rozwinęli w tym celu nawet cała naukę o nawet cała naukę o wymowie głosek. wymowie głosek.

Narodziny literatury – Narodziny literatury – pierwsze tekstypierwsze teksty

Pierwsze teksty były Pierwsze teksty były wręcz święte. To z wręcz święte. To z przekazów ustnych przekazów ustnych wywodzi się najstarsza wywodzi się najstarsza część część Biblii, Biblii, zawierająca zawierająca biblijną prehistorię (np. biblijną prehistorię (np. opowieści o powstaniu opowieści o powstaniu świata czy wygnaniu z świata czy wygnaniu z raju pierwszych ludzi) i raju pierwszych ludzi) i opowieści o bohaterach. opowieści o bohaterach. To właśnie z nich to To właśnie z nich to narodził się narodził się eposepos, , najstarszy gatunek najstarszy gatunek epicki.epicki.

Rewolucyjny wynalazek - pismoRewolucyjny wynalazek - pismo

Potem pojawił się rewolucyjny Potem pojawił się rewolucyjny wynalazek pismo. Dzięki pismu wynalazek pismo. Dzięki pismu można było wreszcie odciążyć można było wreszcie odciążyć ludzką pamięć, zwiększyły się ludzką pamięć, zwiększyły się możliwości przekazu. W możliwości przekazu. W wielkiej starożytnej bibliotece, wielkiej starożytnej bibliotece, pełnej zwojów czy glinianych pełnej zwojów czy glinianych tabliczek, przechowywano tabliczek, przechowywano znacznie więcej informacji, niż znacznie więcej informacji, niż może zapamiętać człowiek. może zapamiętać człowiek. Zapisywano słowa, Zapisywano słowa, najcenniejszy skarb myśli najcenniejszy skarb myśli ludzkiej, na tabliczkach, na ludzkiej, na tabliczkach, na wyprawionej skórze zwierzęcej, wyprawionej skórze zwierzęcej, na papirusie, a dzięki Chinom – na papirusie, a dzięki Chinom – także na papierze. Ciągle także na papierze. Ciągle jednak zapisywano ręcznie, w jednak zapisywano ręcznie, w niewielkiej ilości egzemplarzy.niewielkiej ilości egzemplarzy.

Rewolucyjny wynalazek - drukRewolucyjny wynalazek - druk

SytuacjaSytuacja zmieniła się zmieniła się radykalnie w XV w. Rok radykalnie w XV w. Rok 1455 to data genialnego 1455 to data genialnego wynalazku Gutenberga. wynalazku Gutenberga. Druk umożliwił powielanie Druk umożliwił powielanie jednego egzemplarza dzieła jednego egzemplarza dzieła wielokrotnie. Informacja wielokrotnie. Informacja stała się bardziej dostępna, stała się bardziej dostępna, choć nadal jedynie dla elity. choć nadal jedynie dla elity. Stopniowo jednak taniały Stopniowo jednak taniały papier i sam proces papier i sam proces drukarski. Współcześnie drukarski. Współcześnie narodziła się ksiązka narodziła się ksiązka popularna, czytana wręcz popularna, czytana wręcz na ulicy – tzw. na ulicy – tzw. pocket bookpocket book. .

MityMity

Mit nie jest dziełem Mit nie jest dziełem literackim. Opowieść literackim. Opowieść mitologiczna może zostać mitologiczna może zostać zapisana i wtedy wkracza w zapisana i wtedy wkracza w dziedzinę literatury. W dziedzinę literatury. W takim znaczeniu takim znaczeniu Mitologia Mitologia to utwór literacki, po prostu to utwór literacki, po prostu to zbiór opowieści, ale nieco to zbiór opowieści, ale nieco innych od opowieści innych od opowieści fabularnych. To, o czym fabularnych. To, o czym opowiada twórca dzieła opowiada twórca dzieła literackiego, to świat fikcji literackiego, to świat fikcji fabularnej. Wydarzenia fabularnej. Wydarzenia mityczne rozgrywają się mityczne rozgrywają się natomiast naprawdę, tyle że natomiast naprawdę, tyle że nie w naszym rzeczywistym nie w naszym rzeczywistym czasie i nie w naszym czasie i nie w naszym świecie, lecz w świętym świecie, lecz w świętym czasie i świętym miejscu. czasie i świętym miejscu.

Średniowiecze

Literatura ŚredniowieczaLiteratura Średniowiecza

Charakterystyczną cechą literatury Charakterystyczną cechą literatury średniowiecznej jest jej szczególne średniowiecznej jest jej szczególne

zaangażowanie zaangażowanie w kwestie religijne i świeckie, w kwestie religijne i świeckie,

duchowe i społeczne. duchowe i społeczne. Literatura służyła określonym celom: Literatura służyła określonym celom: pouczeniu i wychowaniu, potępieniu pouczeniu i wychowaniu, potępieniu

zła i afirmacji dobra, zła i afirmacji dobra, poszerzeniu wiedzy, pokazywaniu poszerzeniu wiedzy, pokazywaniu

wzorców osobowych. wzorców osobowych. Dlatego tak chętnie tworzono Dlatego tak chętnie tworzono

zalecane do naśladowania zalecane do naśladowania ideały osobowe, np. świętego, ideały osobowe, np. świętego,

rycerza, władcy.rycerza, władcy. „Psałterz floriański” koniec XIV w

Gatunki literackieGatunki literackie W Średniowieczu do najlepiej W Średniowieczu do najlepiej

wykształconej warstwy wykształconej warstwy społecznej należało społecznej należało duchowieństwo. Stąd też to duchowieństwo. Stąd też to duchowni tworzyli kulturę i duchowni tworzyli kulturę i wpływali na jej kształt. Dlatego wpływali na jej kształt. Dlatego większość dzieł tworzona była po większość dzieł tworzona była po łacinie.łacinie.

Hagiografia jest to nurt literatury średniowiecznej, który zajmował się opisem żywotów świętych.

Kronika Galla AnonimaGall Anonim przybył do Polski ok. XII wieku, najprawdopodobniej z terenów Francji. Był kronikarzem Bolesława Krzywoustego. Dla księcia Bolesława, jako zapłatę za pobyt na jego dworze, spisał kronikę dynastii Piastów.

Św Wojciech (biskup męczennik)

RenesansRenesans

Literatura RenesansuLiteratura Renesansu

Nazwa Nazwa RenesansRenesans pochodzi od pochodzi od francuskiego słowa francuskiego słowa renaissancerenaissance, , które oznacza powtórne które oznacza powtórne narodziny.narodziny.

W polskim literaturoznawstwie W polskim literaturoznawstwie epokę tę określa się również epokę tę określa się również mianem mianem OdrodzeniaOdrodzenia. .

Był to bowiem czas, w którym Był to bowiem czas, w którym odrodził się po pierwsze odrodził się po pierwsze człowiek, po drugie nauka i człowiek, po drugie nauka i sztuka, po trzecie starożytność, sztuka, po trzecie starożytność, po czwarte wreszcie – odrodziła po czwarte wreszcie – odrodziła się ciekawość świata. się ciekawość świata.

Jan Kochanowski

Mikołaj Rej

Filozofia epokiFilozofia epoki

HumanizmHumanizm

Koncentruje uwagę na sprawach ludzkich, godności człowieka, Koncentruje uwagę na sprawach ludzkich, godności człowieka, jego wolności, propaguje rozwój fizyczny, psychiczny i jego wolności, propaguje rozwój fizyczny, psychiczny i intelektualny oraz harmonijne współżycie w społeczeństwie, intelektualny oraz harmonijne współżycie w społeczeństwie, podkreśla możliwości ludzkiego rozumu, oraz wartość wiedzy o podkreśla możliwości ludzkiego rozumu, oraz wartość wiedzy o świecie i możliwość jej zdobycia oraz rozwoju.świecie i możliwość jej zdobycia oraz rozwoju.

Hasłem humanizmu stała się maksyma Terencjusza: Hasłem humanizmu stała się maksyma Terencjusza: Człowiekiem Człowiekiem jestem i nic, co ludzkie, nie jest mi obcejestem i nic, co ludzkie, nie jest mi obce..

BarokBarok

Literatura barokowa.Literatura barokowa.

Barok (wł. bBarok (wł. baroccoarocco - dziwny, - dziwny, napuszony, przesadny). napuszony, przesadny).

Język poetycki baroku Język poetycki baroku charakteryzuje bogactwo i charakteryzuje bogactwo i ozdobność mówienia.ozdobność mówienia.

Główną cechą baroku był powrót do Główną cechą baroku był powrót do wartości duchowych. Okres wartości duchowych. Okres baroku to najwspanialszy czas w baroku to najwspanialszy czas w historii Rzeczypospolitej, która historii Rzeczypospolitej, która wówczas była jednym z wówczas była jednym z największych mocarstw Europy. największych mocarstw Europy.

Jan Andrzej Morsztyn

OOśświeceniewiecenie

Literatura Oświecenia.Literatura Oświecenia.

Oświecenie- „wiek filozoficzny” lub Oświecenie- „wiek filozoficzny” lub „wiek oświecenia”. „wiek oświecenia”.

ŚwiatłoŚwiatło jest tu metaforą wiedzy, jest tu metaforą wiedzy, rozsądku, negacją zabobonów, rozsądku, negacją zabobonów, przesądów, prawa natury. przesądów, prawa natury. Oświecenie to epoka odznaczająca Oświecenie to epoka odznaczająca się autonomią rozumowania, wręcz się autonomią rozumowania, wręcz kultem wyswobodzonego spod kultem wyswobodzonego spod kanonów sposobów myślenia kanonów sposobów myślenia rozumu, epoka dążąca do ustalenia rozumu, epoka dążąca do ustalenia racjonalnych praw kierujących racjonalnych praw kierujących rzeczywistością.rzeczywistością.

Myśl oświeceniową cechuje przede Myśl oświeceniową cechuje przede wszystkim krytyczne podejście do wszystkim krytyczne podejście do dotychczasowego sposobu dotychczasowego sposobu argumentacji i stawiania problemów. argumentacji i stawiania problemów.

Ignacy Krasicki

RomantyzmRomantyzm

Charakterystyka epoki.Charakterystyka epoki.

Ta epoka propagująca Ta epoka propagująca filozofię uczucia, filozofię uczucia, wiary w intuicję i spirytualizmwiary w intuicję i spirytualizm, , wypełniona wypełniona fantastyką, ludowością i fantastyką, ludowością i mistycyzmemmistycyzmem spowodowała, że spowodowała, że ludzie ponownie uwierzyli w swoje ludzie ponownie uwierzyli w swoje siły widząc, jak nowy duch i nowa siły widząc, jak nowy duch i nowa idea ogarnia wszystkie dziedziny idea ogarnia wszystkie dziedziny życia (sztukę, filozofię, politykę, życia (sztukę, filozofię, politykę, obyczajowość, modę).obyczajowość, modę).

Najbardziej rozpowszechnionym i Najbardziej rozpowszechnionym i

najczęściej eksploatowanym najczęściej eksploatowanym „romantycznym” tematem jest „romantycznym” tematem jest miłośćmiłość. . Zaraz za nią mamy Ojczyznę. Zaraz za nią mamy Ojczyznę. Główną postacią jest bohater Główną postacią jest bohater romantyczny.romantyczny. Cierpienia młodego Wertera.

Adam MickiewiczAdam Mickiewicz

1. Oda do młodości.2. Romantyczność.3. Do M ***4. Dziady cz II5. Dziady cz III 6. Reduta Ordona7. Śmierć Pułkownika8. Pan Tadeusz9. Stepy Akermańskie

Balladyna

Aleksander Fredro

Juliusz Słowacki

Zemsta

PozytywizmPozytywizm

Charakterystyka epoki.Charakterystyka epoki.

Pozytywizm (w Europie nazywany Pozytywizm (w Europie nazywany realizmemrealizmem czy czy naturalizmemnaturalizmem) jest ) jest epoką zamykającą etap narodowych epoką zamykającą etap narodowych zrywów niepodległościowych, zrywów niepodległościowych, starając się pracą u podstaw i pracą starając się pracą u podstaw i pracą organiczną pomóc ciemiężonym organiczną pomóc ciemiężonym

przez zaborców Polakom.przez zaborców Polakom. Pozytywizm to epoka propagująca Pozytywizm to epoka propagująca

filozofię wiedzy, doświadczenia, filozofię wiedzy, doświadczenia, badań naukowych, kultywująca ideał badań naukowych, kultywująca ideał pracy, miłości do ziemi, wiek pracy, miłości do ziemi, wiek dominacji prozy czy poezji „czasów dominacji prozy czy poezji „czasów niepoetyckich”. niepoetyckich”.

BocianyJózef Chełmoński

Praca u podstaw.Praca u podstaw.

Głównym założeniem tego punktu Głównym założeniem tego punktu programu pozytywistów była programu pozytywistów była szeroko pojęta szeroko pojęta edukacja ludu, edukacja ludu, czyli podstawy społeczeństwaczyli podstawy społeczeństwa. . Postulat pracy u podstaw Postulat pracy u podstaw kierowany był do inteligencji, by kierowany był do inteligencji, by jej członkowie wzięli los Polski w jej członkowie wzięli los Polski w swoje ręce i zaczęli nauczać swoje ręce i zaczęli nauczać biedotę miejską, rolników, a biedotę miejską, rolników, a przede wszystkim najmłodsze przede wszystkim najmłodsze pokolenie. Jedynie dzięki nauce i pokolenie. Jedynie dzięki nauce i pracy możliwe było przełamanie pracy możliwe było przełamanie istniejących barier pomiędzy istniejących barier pomiędzy

klasami społecznymiklasami społecznymi..

Praca organiczna.Praca organiczna.

W pracy u podstaw chodziło w W pracy u podstaw chodziło w głównej mierze o edukację, głównej mierze o edukację, natomiast w pracy organicznej natomiast w pracy organicznej największy nacisk pozytywiści największy nacisk pozytywiści kładli na kładli na gospodarkęgospodarkę. . Propagowali oni najnowsze Propagowali oni najnowsze rozwiązania ekonomiczne w rozwiązania ekonomiczne w przemyśle, handlu i rolnictwie. przemyśle, handlu i rolnictwie. Proponowane przez nich zmiany Proponowane przez nich zmiany w tym zakresie miały prowadzić w tym zakresie miały prowadzić do poprawy kondycji „organizmu do poprawy kondycji „organizmu państwowego”, co w efekcie państwowego”, co w efekcie miało prowadzić do umocnienia miało prowadzić do umocnienia polskiego majątku, a w polskiego majątku, a w

ostateczności dobrobytu.ostateczności dobrobytu.

Emancypacja kobiet.Emancypacja kobiet.Eliza Orzeszkowa najgłośniej mówiła o Eliza Orzeszkowa najgłośniej mówiła o

sprawie emancypacji kobiet. Pisarka sprawie emancypacji kobiet. Pisarka zwracała uwagę na to, iż pomimo zwracała uwagę na to, iż pomimo równie ciężkiej pracy, jaką wykonują równie ciężkiej pracy, jaką wykonują mężczyźni, płeć piękna nie jest mężczyźni, płeć piękna nie jest traktowana na równi z nimi. traktowana na równi z nimi. Przytaczała w artykule przykład Przytaczała w artykule przykład nauczycielki, która za swoją pracę nauczycielki, która za swoją pracę otrzymywała znacznie mniejsze otrzymywała znacznie mniejsze wynagrodzenie, aniżeli nauczyciel, wynagrodzenie, aniżeli nauczyciel, chociaż ani na trochę nie ustępowała chociaż ani na trochę nie ustępowała mu ani wykształceniem ani posiadaną mu ani wykształceniem ani posiadaną wiedzą. wiedzą.

Dziełem, w którym Orzeszkowa Dziełem, w którym Orzeszkowa zwróciła uwagę opinii społecznej na zwróciła uwagę opinii społecznej na kwestię kobiet jest kwestię kobiet jest powieść powieść MartaMarta. . Opowiada ona o losach młodej kobiety, Opowiada ona o losach młodej kobiety, która po stracie męża nie mogła która po stracie męża nie mogła nigdzie znaleźć zatrudnienia, ponieważ nigdzie znaleźć zatrudnienia, ponieważ nie posiadała żadnego konkretnego nie posiadała żadnego konkretnego wykształcenia. Skazana na tułaczkę w wykształcenia. Skazana na tułaczkę w efekcie popełniła samobójstwo. Z efekcie popełniła samobójstwo. Z utworu płynął morał, iż konieczna jest utworu płynął morał, iż konieczna jest równomierna edukacja kobiet i równomierna edukacja kobiet i mężczyzn oraz równe ich traktowanie mężczyzn oraz równe ich traktowanie w późniejszej pracy zawodowej. w późniejszej pracy zawodowej.

Eliza Orzeszkowa

Asymilacja Żydów.Asymilacja Żydów.

Orzeszkowa apelowała o Orzeszkowa apelowała o zaprzestanie prześladowania zaprzestanie prześladowania ŻydówŻydów i upatrywania w nich i upatrywania w nich przyczyn wszelkich niepowodzeń przyczyn wszelkich niepowodzeń polskiego społeczeństwa. polskiego społeczeństwa. Natomiast Prus uważał Żydów za Natomiast Prus uważał Żydów za jedną z ważnych części jedną z ważnych części „organizmu państwa”, bez której „organizmu państwa”, bez której

groziła mu choroba.groziła mu choroba.

„„Janko Muzykant” Henryk SienkiewiczJanko Muzykant” Henryk Sienkiewicz

„Antek” Bolesław Prus

„Nad Niemnem” Eliza Orzeszkowa

Młoda PolskaMłoda Polska

Charakterystyka epoki.Charakterystyka epoki.

Młoda Polska (w Europie nazywana modernizmem, dekadentyzmem czy symbolizmem).

Modernizm to określenie ogółu kierunków awangardowych w literaturze i sztuce w okresie 1880 – 1910, przeciwstawiających się realizmowi i naturalizmowi, wyrażających dezaprobatę wobec moralności mieszczańskiej, w działach kładących nacisk na indywidualizm, symbolizm, estetyzm. To także jedna z wielu nazw Młodej Polski lub jej pierwszego dziesięciolecia, odznaczająca się dążeniem do oryginalności, innowacyjności, krytycznym stosunkiem do tradycji i dokonań przeszłych epok.

Stanisław Wyspiański

Literatura i malarstwo.

Stanisław Witkacy Autoportret

Stefan Żeromski1.Wierna rzeka2. Rozdziobią nas kruki, wrony…3. Syzyfowe prace4. Ziemia obiecana