erciyes ¼niversitesi hastaneleri'nde §al±an sal±k personeli annelerin emzirme durumu ve

i

T.C. ERCİYES ÜNİVERSİTESİ

SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ Halk Sağlığı Anabilim Dalı

ERCİYES ÜNİVERSİTESİ HASTANELERİ’NDE

ÇALIŞAN SAĞLIK PERSONELİ ANNELERİN EMZİRME DURUMU VE ETKİLEYEN FAKTÖRLER

Hazırlayan

Meltem GÜNEŞ

Danışman

Prof. Dr. Mualla AYKUT

Yüksek Lisans Tezi

Ocak 2015 KAYSERİ

ii

T.C. ERCİYES ÜNİVERSİTESİ

SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ Halk Sağlığı Anabilim Dalı

ERCİYES ÜNİVERSİTESİ HASTANELERİ’NDE

ÇALIŞAN SAĞLIK PERSONELİ ANNELERİN EMZİRME DURUMU VE ETKİLEYEN FAKTÖRLER

(Yüksek Lisans Tezi)

Hazırlayan

Meltem GÜNEŞ

Danışman

Prof. Dr. Mualla AYKUT

Ocak 2015 KAYSERİ

i

BİLİMSEL ETİĞE UYGUNLUK

Bu çalışmadaki tüm bilgilerin, akademik ve etik kurallara uygun bir şekilde elde

edildiğini beyan ederim. Aynı zamanda bu kural ve davranışların gerektirdiği gibi, bu

çalışmanın özünde olmayan tüm materyal ve sonuçları tam olarak aktardığımı ve

referans gösterdiğimi belirtirim.

Meltem GÜNEŞ

İmza:

iv

TEŞEKKÜR

Bu araştırmanın her aşamasında bilgi, öneri ve yardımlarını esirgemeyerek akademik

ortamda olduğu kadar insani ilişkilerde de sonsuz desteğiyle gelişmeme katkıda bulunan

danışman hocam Sayın Prof. Dr. Mualla AYKUT’a, desteğini ve emeğini esirgemeyen

Anabilim Dalı Başkanımız Sayın Prof. Dr. Osman GÜNAY’a ve tüm bölüm

hocalarıma, çalışmalarım süresince özveriyle beni destekleyerek her an yanımda olan

eşim ve oğluma, yaşamımın her döneminde bana duydukları güven için aileme,

anketlerin uygulanması sırasındaki yardımlarından dolayı arkadaşım Azime AKBAŞ’a

ve araştırmaya katılan Erciyes Üniversitesi personeline sonsuz teşekkürlerimi sunarım.

v

ERCİYES ÜNİVERSİTESİ HASTANELERİ’NDE ÇALIŞAN SAĞLIK PERSONELİ ANNELERİN EMZİRME DURUMU VE ETKİLEYEN FAKTÖRLER

Meltem GÜNEŞ

Erciyes Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü

Halk Sağlığı Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, Ocak 2015

Danışman: Prof. Dr. Mualla AYKUT

ÖZET

Araştırma, Erciyes Üniversitesi Hastaneleri’nde çalışan 1-5 yaş çocuk sahibi sağlık personeli

annelerin emzirme durumu ve etkileyen faktörleri belirlemek amacıyla tanımlayıcı olarak

yapılmıştır. Nisan 2011 itibari ile Erciyes Üniversitesi Hastaneleri’nde çalışmakta olan 1-5 yaş

çocuk sahibi kadın personel sayısı 217 olarak belirlenmiştir. Evrenin tümü araştırma kapsamına

alınmış olup, 09.08.2011- 06.08.2012 tarihleri arasında 175 kişiye (%80.6) ulaşılmıştır. Veriler;

konuya ilişkin 51 soru içeren anket formunun araştırmacı gözetiminde katılımcılara görev

yerlerinde doldurtulması yoluyla toplanmıştır. Verilerin istatistiksel analizinde Ki kare, Mann-

Whitney U, t testi ve “tekli ve çoklu logistik regresyon” analizi kullanılmıştır. Araştırma

kapsamına alınan annelerin yaş ortalaması 32.4±3.7 yıl (min-max 22-42) olup tamamı üniversite

mezunudur. Araştırma grubundaki annelerin tamamının bebeklerini emzirdikleri, %61.7’ sinin

doğumdan sonra ilk bir saat içinde emzirmeye başladığı ve tamamının kolostrumu, %71.9’unun

çocuğuna ilk besin olarak anne sütü verdiği bulunmuştur. Annelerin sezaryenle doğum oranı

(%77.7) yüksek bulunmuştur. Doğum şekli normal doğum olan annelerin, doğumdan sonra ilk 1

saatte emzirme oranı (%79.5), sezaryenle doğum yapan annelerinkinden (%56.6) yüksek

bulunmuştur (p<0.05). İlk altı ay sadece anne sütü ile besleme ve 24 ay ve daha uzun süre

emzirme oranları sırasıyla %33.1 ve %11.3’tür. Araştırma grubundaki annelerin %50.3’ünün

ücretsiz izin kullandığı ve ücretsiz izin kullanmayan annelerin çoğunluğunun (%82.8) ekonomik

nedenlerden dolayı kullanamadığı saptanmıştır. Sağlık personeli annelerin %80’i süt iznini

kullanmıştır. Süt iznini kullanan annelerin %85.7’si bu dönemde çocuğunu emzirmiştir.

Sağlık personeli annelerin emzirmeye ilişkin davranışlarda eksikleri ve hataları mevcuttur.

Sezaryenle doğum oranı yüksek, ücretsiz izin kullanma oranı düşüktür. Bu sonuçlar

doğrultusunda; sağlık personeli annelerin emzirme eğitimine daha çok önem verilmesi, doğum

şekli tercihinde doğru yönlendirilmesi, sezaryenle doğumda annelere doğum sonu ek destek

verilmesi ve doğum sonu ücretli izin süresinin uzatılması önerilir.

Anahtar Kelimeler: Sağlık personeli anne, emzirme, süt izni, ücretsiz izin

vi

BREASTFEEDING STATUS AND EFFECTING FACTORS OF HEALTH CARE

STAFF MOTHERS WORKING AT ERCIYES UNIVERSITY HOSPITALS

Meltem GÜNEŞ

Erciyes University, Institute of Health Sciences Department of Public Health

Master of Science Dissertation, January 2015 Supervisor: Prof. Dr. Mualla AYKUT

ABSTRACT

The present study was descriptively conducted to determine the breastfeeding status and

effecting factors of health care staff mothers working at Erciyes University Hospitals who had

1-to-5year old children. All female health care staff (n=217) working at Erciyes University

Hospitals by April 2011 and having 1- to 5-year old children were recruited and 175 of them

were reached (80.64%). These data were collected under researcher’s supervision of a 51-

question survey which is applied to the participants at their place of duty. Chi-square, Mann-

Whitney U, t tests and “univariate and multiple logistic regression” analysis were used for

statistical analysis. The mean age of mothers was 32.4±3.7 years (min-max: 22-42 years) and all

were university graduates. It was found that all mothers breastfed their babies, 61.7% started to

breastfeed within the first hour after delivery, all gave colostrum and 71.9% gave breastmilk as

the first food. Caesarean delivery rate of mothers was 77.7% and rate of breastfeeding within

the first hour after delivery of mothers with normal delivery (79.5%) was higher than of mothers

with caesarean delivery (56.6%) (p<0.05). Exclusive breastfeeding for the first 6 months and

breastfeeding for 24 months and longer were 33.1% and 11.3%, respectively. It has been

determined that 50.3% of the mothers in the research group use unpaid time off and most of the

mothers who don’t use unpaid time off cannot use it because of financial reasons. Of mothers,

50.3% received unpaid permission while 80.0% received breastfeeding permission. Among

mothers who received breastfeeding permission, 85.7% breastfed their babies.

There are deficiencies and mistakes of health care staff mothers about breastfeeding practices

Ratio of caesarean delivery is high and ratio of received unpaid permission is low. In line with

these results, it is recommended to give more importance to the education of health care staff

mothers about breastfeeding, to direct correctly towards mode of delivery, to give additional

postpartum support to mothers with caesarean delivery and to extend postpartum paid

permission.

Key words: Health care staff mother, breastfeeding, breastfeeding permission, unpaid

permission.

vii

İÇİNDEKİLER

ERCİYES ÜNİVERSİTESİ HASTANELERİ’NDE ÇALIŞAN SAĞLIK PERSONELİ ANNELERİN EMZİRME DURUMU VE ETKİLEYEN

FAKTÖRLER

BİLİMSEL ETİĞE UYGUNLUK .................................................................................. i

YÖNERGEYE UYGUNLUK ONAYI .......................................................................... ii

KABUL ONAY ............................................................................................................... iii

TEŞEKKÜR ................................................................................................................... iv

ÖZET ................................................................................................................................ v

ABSTRACT .................................................................................................................... vi

İÇİNDEKİLER ............................................................................................................. vii

TABLOLAR ve ŞEKİLLER LİSTESİ ........................................................................ ix

KISALTMALAR ........................................................................................................... xi

1. GİRİŞ VE AMAÇ ....................................................................................................... 1

2. GENEL BİLGİLER .................................................................................................... 3

2.1. ANNE SÜTÜ VE EMZİRME ............................................................................... 3

2.1.1. Memenin Anatomik Yapısı .............................................................................. 3

2.1.2. Laktogenez ....................................................................................................... 4

2.1.3. Anne Sütünün İçeriği ....................................................................................... 5

2.1.4. Anne Sütü İle Beslemede Önemli Noktalar ..................................................... 9

2.1.5. Anne Sütü İle Beslemenin Yararları .............................................................. 11

2.1.6. Memeden Kesme ........................................................................................... 13

2.2. EMZİRMEDE KARŞILAŞILAN SORUNLAR ................................................. 13

2.2.1. Memelerde Süt Birikmesi ............................................................................... 13

2.2.2. Meme Başı Çatlağı......................................................................................... 14

2.2.3. Süt Kanalında Tıkanıklık ............................................................................... 14

2.2.4. Mastit ............................................................................................................. 14

2.2.5. Meme Apsesi ................................................................................................. 15

viii

2.2.6. Düz ve İçe Çökük Meme Başı ....................................................................... 15

2.3. ÇALIŞMA YAŞAMI VE EMZİRME ................................................................. 16

2.3.1. Anne Sütünün Sağılması ................................................................................ 17

2.3.2. Anne Sütünün Saklanması ............................................................................. 18

2.4. ÇALIŞAN KADINLARA YÖNELİK ULUSLARARASI VE ULUSAL YASAL

DÜZENLEMELER ..................................................................................................... 19

2.5. DÜNYADA VE TÜRKİYE’DE EMZİRME DURUMU .................................... 21

2.5.1. Dünyada Emzirme Durumu ........................................................................... 21

2.5.2. Türkiye’de Emzirme Durumu ........................................................................ 23

3. GEREÇ VE YÖNTEM ............................................................................................. 25

4. BULGULAR .............................................................................................................. 27

5. TARTIŞMA VE SONUÇ .......................................................................................... 54

KAYNAKLAR .............................................................................................................. 72

EKLER ........................................................................................................................... 83

ÖZ GEÇMİŞ .................................................................................................................. 87

ix

TABLOLAR ve ŞEKİLLER LİSTESİ

Şekil 2.1. Memenin anatomisi (DSÖ-UNICEF) (10) .................................................. 4

Tablo 2.1. Türkiye’de Yıllara Göre Emzirmeye İlişkin Durumlar ............................. 23

Tablo 4.1. Sağlık personeli annelerin sosyo-demografik özelliklerine göre dağılımı 27

Tablo 4.2. Çocukların bazı özelliklerine göre dağılımı ............................................... 29

Tablo 4.3. Sağlık personeli annelerin emzirmeye ilişkin davranışları ........................ 31

Tablo 4.4. Sağlık personeli annelerin emzirme döneminde yaşadıkları sorunlar ve

sorunlara ilişkin davranışları ...................................................................... 32

Tablo 4.5. Emzirme sürecinde anneye destek olma durumuna ilişkin davranışlar ..... 33

Tablo 4.6. Sağlık personeli annelerin çocuğu memeden kesme durumuna ilişkin

davranışları ................................................................................................. 34

Tablo 4.7. Sağlık personeli annelerin çalışmaya başladığı dönemde çocuğun

bakım ve beslenmesine ait özellikler ......................................................... 34

Tablo 4.8. Sağlık personeli annelerin anne sütünü sağmaya ilişkin özellikleri .......... 35

Tablo 4.9. Sağlık personeli annelerin doğum öncesi ve doğum sonrası izin

kullanma durumu ve bu dönemlere ilişkin emzirme özellikleri ................ 37

Tablo 4.10. Sağlık Personeli Annelerin Bazı Özelliklerine Göre Doğumdan Sonra İlk

Emzirme Zamanı ........................................................................................ 39

Tablo 4.11. Sağlık Personeli Annelerin Çocuklarının Bazı Özelliklerine Göre

Doğumdan Sonra İlk Emzirme Zamanı ..................................................... 40

Tablo 4.12. Sağlık Personeli Annelerin Bazı Özelliklerine Göre Sadece Anne Sütü İle

Besleme Süresi ........................................................................................... 41

Tablo 4.13. Sağlık Personeli Annelerin 6 Aydan Az Süre Sadece Anne Sütü İle

Besleme Durumuna Etki Eden Anneye İlişkin Risk Analizi ..................... 42

Tablo 4.14. Sağlık Personeli Annelerin Çocuklarının Bazı Özelliklerine Göre Sadece

Anne Sütü İle Besleme Süresi.................................................................... 43

x

Tablo 4.15. Sağlık Personeli Annelerin 6 Aydan Az Süre Sadece Anne Sütü ile

Besleme Durumuna Etki Eden Çocuğa İlişkin Risk Analizi ..................... 44

Tablo 4.16. Sağlık Personeli Annelerin 12 Aydan Daha Az Toplam Emzirme

Süresine Etki Eden Anneye İlişkin Risk Analizi ....................................... 45

Tablo 4.17. Sağlık Personeli Annelerin 12 Aydan Daha Az Toplam Emzirme

Süresine Etki Eden Çocuğa İlişkin Risk Analizi ....................................... 46

Tablo 4.18. Sağlık Personeli Annelerin Bazı Özelliklerine Göre Ortanca Sadece

Anne Sütü İle Besleme ve Toplam Emzirme Süreleri ............................... 47

Tablo 4.19. Sağlık Personeli Annelerin Bazı Özelliklerine Göre Günlük Emzirme

Sayısı .......................................................................................................... 48


Günlük Emzirme Sayısı ............................................................................. 49

Tablo 4.21. Sağlık Personeli Annelerin Bazı Özelliklerine Göre Bir Seferde

Emzirme Süresi .......................................................................................... 50


Bir Seferde Emzirme Süresi ...................................................................... 51

Tablo 4.23. Sağlık Personeli Annelerin Bazı Özelliklerine Göre Anne Sütünü

Sağma Durumu .......................................................................................... 52

Tablo 4. 24. Sağlık Personeli Annelerin Bazı Özelliklerine Göre Ücretsiz İzin

Kullanma Durumu ..................................................................................... 53

xi

KISALTMALAR

DDA : Düşük Doğum Ağırlıklı

DSÖ : Dünya Sağlık Örgütü

GnRH : Gonadotropin Salgılatıcı Hormon

IgAs : Salgısal İmmünglobulin A

ILO : International Labour Organization

Na : Sodyum

PNL : Polimorf Nükleuslu Lenfositler

RSV : Respiratuar Sinsitiyal Virüs

TBSA : Türkiye Beslenme ve Sağlık Araştırması

TNSA : Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması

TRH : Tirotropin Salgılatıcı Hormon

TSH : Tiroid Uyarıcı Hormon

TÜİK : Türkiye İstatistik Kurumu

UNICEF : Birleşmiş Milletler Çocuklara Yardım Fonu

Zn : Çinko

1

1. GİRİŞ VE AMAÇ

Anne sütü ile beslenmenin önemi çok eski çağlardan bu yana bilinmektedir. Özellikle

1950’li yıllardan sonra sağlık kuruluşları anne sütü ile beslenmenin önemini

vurgulamaya yönelik bildiriler yayınlamışlardır (1).

Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) ve Birleşmiş Milletler Çocuklara Yardım Fonu

(UNICEF)’nun 1990 yılında yayınladığı “Innocenti Bildirgesi”nde de; kadınların

yaygın bir şekilde emzirme uygulamalarına olanak sağlayacak bir ortamın

oluşturulması, yaşamın ilk 4-6 ayına kadar sadece anne sütü ile, bunu izleyen dönemde

de yeterli ek gıda desteği ile anne sütüne devam edilmesi önerilmektedir. Innocenti

Bildirgesi içindeki bilgiler bugün için de güncel ve en doğru bilgilerdir. Bu bildirgeyi

uygulayan hastanelere de “ Bebek Dostu Hastane” ünvanı verilmektedir (2).

Amerikan Pediatri Akademisi ve Amerikan Aile Hekimleri Akademisi de ilk 6 ay

sadece anne sütü ile beslenmeyi, 6 ay civarında ek gıdalara geçilmesini ve anne sütü ile

beslenmenin en az 1 yaşına kadar devamını önermektedir. Bir yaş sonrasında da

bebeğin sağlıklı bir beslenme programına tam uyumu ile anne ve bebek istedikçe anne

sütüne devam edilebileceği bildirilmektedir. Anne sütü ile beslenen bebeklerin mortalite

ve morbidite oranları anne sütü almayan bebeklere göre düşüktür (1).

Emzirmenin yıllık olarak 5-6 milyon çocuğu sık görülen enfeksiyon hastalıklarından

koruduğu tahmin edilmektedir. Lancet Çocuk Sağkalım serilerine göre eğer anne ilk 6

ay sadece anne sütüyle besler ve sonrasında ek gıdalarla birlikte emzirmeye devam

ederse ek olarak 1.3 milyon yaşamın daha korunacağı tahmin edilmektedir. Isı

regülasyonu için erken dönemde emzirme ve tamamlayıcı beslemeyle birlikte emzirme,

ilave olarak 800.000 yaşamı daha koruyacaktır. Sadece anne sütüyle beslenme

sağlanmadığı için her gün 3500 çocuk gereksiz yere ölmekte ve optimal düzeyde yeni

doğan ve küçük çocuk beslenmesi olmadığında her gün toplam 5750 çocuk ölümü

2

gerçekleşmektedir (3). Ülkemizde çocukların %41.6’sı 6 aya kadar sadece anne sütü,

%67. 5’i 6-9. aylarda anne sütü ve ek gıdalar almıştır (4).

Kadınların çalışma hayatında yer alması annelik görevleri ile ilgili sıkıntılar

yaşamalarına yol açmaktadır. Bebek gelişimi ve sağlığı açısından yararları tartışılmaz

olan anne sütü ile bebeğini beslemek de bu sıkıntılar içinde en önemlilerinden biri

olmaktadır (2). Çalışan anneler gerek bilgi eksikliği, gerekse çalışma koşulları

nedeniyle, emzirme sorunları yaşamakta ve erken dönemde anne sütü vermeyi

bırakmaktadır (5). Annenin işte olduğu süreler içinde anne sütünün sağlanabilmesi ise

anne sütünün saklanması konusunu gündeme getirmektedir (6).

Her yenidoğan, büyümesini sağlayacak doğru beslenme hakkına sahiptir. Annenin

emzirmesi teşvik edilmeli ve destek olunmalıdır, her çalışan anne çalışma saatleri

içinde emzirme hakkına sahiptir (7).

Çalışan kadınlar toplumdaki konumlarına bağlı olarak; öncül, bilgiyi yayıcı, paylaşımcı

ve örnek olabilmektedirler. Ayrıca, kadınlar arasında bilgi ve hizmetlere daha kolay

ulaşabilen kesimi oluşturmaktadır. Çalışan annelerin emzirmesinin desteklenmesi,

emzirmenin olumlu etkilerinin topluma yayılmasını kolaylaştıracaktır (5).

Çalışan annelerin bebeklerini kendi sütleriyle beslemeye devam edebilmeleri için işyeri

koşullarının uygunluğu, kreş, sosyal destek ve annelik hakları ile ilgili uygulamaların

yeterliliği temel gereksinimlerdir (5).

Bu çalışmanın amacı; Erciyes Üniversitesi Hastaneleri’nde çalışan sağlık personeli

annelerin emzirme durumu ve etkileyen faktörleri belirlemektir.

3

2. GENEL BİLGİLER

2.1. ANNE SÜTÜ VE EMZİRME

2.1.1. Memenin Anatomik Yapısı

Erişkin bir kadında meme glandı, genellikle ön göğüs duvarının yüzeyel pektoral

fasyasının yüzeyel ve derin tabakaları arasında bulunur. Memeler 2. ile 7. kaburgalar

arasında yer alırlar (8). Meme bezleri vücut ön yüzünde aksilladan kasıklara uzanan iki

süt çizgisinden doğar. Her bir meme “glandulae mammaria” adıyla anılan süt bezlerini

içerir. Her bir süt bezinde yaklaşık 15-25 adet meme lobu vardır. Her bir lob “ductuli

lactiferi” denilen kanalcıklara akar ve bunlar birleşerek en sonunda meme başına

açılırlar (9).

Her lob içerisinde de alveol ve süt üreten hücreler olan laktositleri içeren lobüller

bulunmaktadır. Alveollerden süt, duktuslardan meme ucuna kadar akmaktadır. Her

alveolün çevresinde arka hipofizden salınan oksitosin hormonuna cevap olarak kasılan

miyoepiteliyal hücreler bulunmaktadır. Meme ucunun çevresindeki koyu bölge olan

areola içerisinde de kayganlığı sağlamak ve cilt enfeksiyonunu önlemek üzere yağ

salgılayan montgomery bezleri bulunmaktadır (1).

4

Şekil 2.1. Memenin anatomisi (DSÖ-UNICEF) (10)

Meme derisi kendisine komşuluk eden gövde ön yüz derisinden yapısal olarak

farklılıklar içermezken, meme başı ve areola oldukça belirgin farklar göstermektedir.

Meme başı memenin en büyük çıkıntısıdır ve etrafı areola denilen halka şeklinde

pigmentli bir alan tarafından çevrelenmiştir. Bu pigmentasyonun dolaşımdaki östrojenin

bu bölgedeki melanositleri uyarmasından kaynaklandığı düşünülmektedir. Ergenlik

çağındaki kız çocukta meme bezleri yavaş yavaş büyüyerek over kaynaklı hormonların

etkisiyle yarım küre biçimini alır. Over kaynaklı hormonlar; kortikosteroidler,

somatotropin, prolaktin ve progesteron hamilelik sırasında lobuloalveolar sistemin

büyümesinde rol oynarlar. Hamilelik sırasında memeler büyür ve venler belirginleşir.

Areola büyür ve koyulaşır. Doğumdan sonra bu pigmentasyon azalsa da tam olarak eski

rengine dönmez. Mestrüel siklustaki hormonal değişimler memenin siklik değişimine

neden olur. Bu değişiklikler menopoza kadar devam eder, menopozda meme dokusu

atrofiye uğrar (9).

2.1.2.Laktogenez

Anne sütü üretimi 2 aşamada olur. Birinci aşama gebelik sırasında gelişir (11).

Gebeliğin ilk yarısı, duktal sistemin büyümesi ve çoğalması, lobüllerin oluşumu ve

alveolar yapının dallanması ile karakterizedir (12). Gebeliğin ikinci üç ayında meme

5

bezlerinde hücresel değişiklikler sonucu süt yapımı başlar. Ancak gebelik sırasında

kanda yüksek düzeyde bulunan progesteron ve östrojen etkisiyle süt salgılanması

baskılanır (11).

İkinci aşama doğum ile başlar. Doğumdan sonra plasentanın ayrılması ile süt yapımı

üzerindeki baskı ortadan kalkar. Maternal östrojen, progesteron ve plasental laktojen

düzeylerindeki ani düşüşle birlikte süt salgılanması başlar. Bebek memeyi emdiğinde,

meme ucundan beyne giden duyusal ileti ile hipofiz bezinin ön lobundan prolaktin

hormonu salgılanır. Prolaktin süt salgılanmasını uyarır. Alveoler hücreler süt sentez

ederek süt kanallarına verirler. Aynı duyusal ileti hipofiz bezinin arka lobundan

oksitosin salgılanmasını sağlar. Oksitosin, memede alveol çevresindeki kas hücrelerinin

kasılmasını sağlayarak, sütün alveollerden kanallara ve laktifer kanallara akmasını ve

meme ucuna ulaşmasını sağlar. Bu durum oksitosin ya da boşalma refleksi olarak

tanımlanır. Bebeğin emmesi ile meme bezlerinin boşaltılması süt yapımını uyarır ve

devamını sağlar (11).

Doğumdan sonraki 3-4. günlerde süt salgılanmasında artış olur, 4 ile 6 haftalar arasında

800 ml/gün gibi maksimum düzeylere ulaşır ve en azından 6. ayın sonuna kadar bu

yüksek düzeyler korunur. Bebeğin istedikçe beslenmesi, süt yapımından sorumlu

prolaktin düzeylerinin devamlı şekilde yüksek kalması için önemlidir (13).

Süt yapımını belirleyen en önemli iki faktör, bebeğin sık emmesi ve memelerin

boşaltılmasıdır. Aşırı gergin ve boşaltılmayan memelerde süt yapımı durmaktadır. Bu

nedenle, bebeğin emmediği durumlarda göğüslerin sağılarak boşaltılması süt yapımının

devamı için gereklidir (11).

2.1.3. Anne Sütünün İçeriği

Doğumdan sonra süt bileşimindeki değişim üç evre gösterir.

Kolostrum: Gebeliğin 12. haftasından itibaren memenin alveolar hücrelerinde

yapılmaya başlar ve bu haftadan itibaren memelerde çok az miktarda salgılanabilir (14).

Doğumdan sonra ilk 5 günde salgılanan koyu sarı renkli süttür. Protein, mineral ve

vitaminlerden zengindir. Sarımsı renk yüksek beta karoten düzeyinden

kaynaklanmaktadır. Anti-enfektif etmenlerden zengindir. Enfeksiyondan ve alerjiden

6

koruyan antikorlar ve akyuvarlar, laktoferrin 3.54 mg/ml (olgun sütte 1.7 mg/ml),

polimorf nükleuslu lenfositler (PNL), makrofajlar, T ve B lenfositler olgun sütte

kolostrumdakinin %2’si kadardır. A, D ve B12 vitaminleri, sodyum ve çinko düzeyi

olgun süte göre daha fazladır. Kolostrumun özgül ağırlığı 1040-1060 gr/cm³ arasında

değişir. Bir öğünde üretilen miktar 2-20 ml arasında değişmektedir. Enerji içeriği 67

kcal/dl’dir. Doğar doğmaz ilk anne sütü alan bebeklerin ağızdan itibaren tüm

gastrointestinal sistemi özellikle salgısal immünglobulin A (IgAs) ile kaplanarak

patojen mikroorganizmalara karşı bir bariyer oluşturulur. Olgun süte göre daha fazla

protein içerir, arjinin ve triptofandan zengindir. Buna karşılık yağ ve laktoz içeriği olgun

süte oranla daha azdır. Mekonyumu temizleyerek sarılığın önlenmesine yardımcı olur

(15, 16, 17).

Geçiş sütü: Postpartum 6-15. günler arasında üretilen süttür. Laktoz, yağ ve toplam

kalori içeriği kolostrumdan daha zengindir (5).

Olgun (matür) süt: Postpartum 15. günden itibaren salgılanmaya başlar. Olgun sütün

bileşimi her bir beslenme süresince ve tüm laktasyon süresince değişir. Bebek emdikçe

anne sütünün yağ içeriği artar. Başlangıçta laktifer sinüslerde depolanan, mavi beyaz,

yağsız ön süt salınır. Ön süt, suda çözünen vitaminler, protein ve laktoz içerir. Son süt,

emzirmeye başladıktan 7-10 dk sonra gelir ve emmeye başladıktan sonra yeni yapılan

süttür. Son süt yağdan zengindir, kalori içeriği fazladır ve optimal büyüme sağlar.

Olgun sütün yaklaşık %90’ı sudur. Bu nedenle bebek ilave su almaya gereksinim

duymaz (14).

Protein İçeriği

Toplam protein içeriği inek sütüne oranla düşük (1. 1 g/dl ve 3. 2 g/dl), ancak biyolojik

değeri yüksektir ve yaşamın ilk altı ayında tek başına bebeğin protein gereksinimini

karşılar. Protein içeriğinin %60’ını sindirimi kolay ve biyolojik değeri yüksek olan

whey proteini oluşturur. İnek sütünde ise bu değer %18 civarındadır. Whey

proteinlerinin önemli bir kısmını alfa lakta albümin oluşturur ve meme alveollerinde

laktoz sentezinde görev alır. Laktoferrin, lizozim, salgısal IgA ve diğer

immünoglobülinler, nükleotitler ve büyüme etkenleri bağışıklıkta önemli rol oynar.

Sindirimi daha güç olan kazein bölümü anne sütünde inek sütüne oranla düşüktür (%40

7

ve %82). Kazein miçellerinin çapı küçük olup, anne sütünde beta kazein parçası

hakimdir (18).

Lipit İçeriği

Anne sütü kalorisinin %50’sini sağlayan lipidler, anne sütünde inek sütüne oranla daha

yüksektir (4. 5 g/dl ve 3. 8 g/dl) ve küçük çaplı yağ globülleri halinde bulunur. Anne

sütünde bulunan lipaz düşük safra düzeyinde bile yağ sindirimine yardımcı olur. Ayrıca

anne sütü, sinir ve retina hücrelerinin yapısına giren ve sinir sistemi ve görme

işlevlerinin gelişiminde rol oynayan araşidonik asit, linoleik asit ve alfa linolenik asit

gibi uzun zincirli çoklu doymamış yağ asitlerinden zengindir. Özellikle erken doğmuş

bebeklerin annelerinin sütlerindeki uzun zincirli, çoklu doymamış yağ asitleri

diğerlerine oranla daha yüksektir (18).

Anne sütü içeriğindeki yağ oranı emzirme süresince değişiklik gösterir. Emzirmenin

başlangıcında düşük olan yağ oranı, emzirmenin sonuna doğru artış göstermektedir. Bu

durum bebekte doygunluk hissi yaratmakta ve şişmanlığın gelişimini önlemektedir.

Anne sütünde erken laktasyon döneminde fosfolipit ve kolesterol içeriği yüksektir. Bu

durumun lipit enzim sisteminin erken etkinleşmesi ve ileride gelişebilecek hiperlipidemi

ve aterosklerozun önlenmesinde etkili olabileceği öne sürülmektedir (18).

Karbonhidrat İçeriği

Laktoz anne sütü karbonhidratlarının en önemli bileşenidir. Anne sütünde inek sütüne

oranla yüksek düzeydedir (7. 1 g/dl ve 4. 1 g/dl). Laktozun galaktoz bileşeninin

lipitlerle yaptığı bileşikler beyin gelişiminde önemli rol oynar. Ayrıca kalsiyum

emilimini kolaylaştırır ve kemik mineralizasyonunu olumlu yönde etkiler. Laktozun

sindirilemeyen bölümü fermente olarak bağırsaklarda asidofilik bakteriyel floranın

(laktobasillus bifidus) gelişiminde rol oynar ve patojen mikroorganizmaların üremesini

engeller (18).

Vitamin İçeriği

Anne sütünde K ve D vitaminleri dışında yağda ve suda eriyen vitaminler süt çocuğu

için yeterli düzeydedir. Yeni doğanda bağırsak florasının henüz tam gelişmemiş olması

nedeniyle yeni doğan hemorajik hastalığının önlenmesi için K vitamini paranteral veya

8

ağız yoluyla uygulanmaktadır. D vitamini ihtiyacının karşılanması için 15 günlükten

başlanarak günde 400 IU D vitamini ilavesi birinci yaşın sonuna kadar gereklidir (18).

Mineral İçeriği

Anne sütünün mineral içeriği inek sütüne oranla düşüktür ve yeni doğanın

olgunlaşmamış böbrek işlevleri ile uyum gösterir. Anne sütünün kalsiyum içeriği, inek

sütüne oranla düşük olmasına (34mg/dl ve 120 mg/dl) rağmen, kalsiyumun fosfora

oranı 2/1 olup emilimi daha yüksektir (%55; %38). Bu özelliği ile anne sütü kemik

mineralizasyonu için uygundur. Anne sütünde bulunan demirin emilimi de inek sütüne

göre daha yüksektir (%50; %5-10). Bu nedenle anne sütü, bebeği ilk altı ayda demir

eksikliğinden korur (18).

Büyüme Faktörleri

Anne sütünde başta sindirim sistemi, merkezi sinir sistemi, solunum sistemi olmak

üzere pek çok sistemin gelişimini sağlayan büyüme faktörleri vardır. Epidermal büyüme

faktörü, transforming büyüme faktörleri, sinir büyüme faktörü, insüline benzer büyüme

faktörü, meme kaynaklı büyüme faktörü, eritropoietin, taurin, etanolamin,

fosfoetanolamin, interferon başlıcalarıdır. Beynin bilişsel işlevlerinin anne sütü ile

beslenen çocuklarda daha yüksek olduğu bildirilmektedir (18).

Enzim ve Hormonlar

Anne sütünde çok sayıda etkin enzim varlığı bilinmektedir. Yağ sindirimi için gereken

lipaz, meme bezlerinde süt lipitleri sentezi için gerekli olan lipoprotein lipaz, laktoz

sentezinde rol oynayan galaktozil transferaz, antibakteriyel etkiye sahip

laktoperoksidaz, tiyosiyanat, hidrojen peroksit başlıcalarıdır. Ayrıca, anne sütü lipazının

lipitleri hidrolize etmesi sonucu ortaya çıkan ürünler; Giardia lamblia, Entamoeba

histolitica, Trichomonas vaginalis enfeksiyonlarını önlemektedir. Enzimlerin yanı sıra,

anne sütünde çok sayıda hormon (GnRH, TRH, TSH, LNRH, T3, T4, parathormon,

kalsitonin, prolaktin, östrojen, progesteron, kortikosteroidler vs.) bulunmaktadır (18).

9

Antimikrobiyal ve Antienflamatuar faktörler, İmmünomodülatörler

Laktoferrin, lizozim, fibronektin, IgAs, musin, oligosakkaritler, lipitler anne sütündeki

antimikrobiyal faktörlerdendir. Vitamin A, C, E, katalaz, glütatyon peroksidaz, alfa-1

antitripsin, alfa-1 antikemotripsin, prostoglandin E 1-2, antienflamatuar faktörlerdir.

Ayrıca, anne sütünde intertökinler, interferon gama ve TNF α gibi immünomodülatörler

bulunmaktadır. Monosit, makrofaj, PNL, T ve B lenfositleri ise hücresel bileşenleri

oluşturmaktadır. Başta salgısal IgA olmak üzere diğer immünoglobulinler; salmonella,

şigella, kolera, poliyovirüs, rotavirüs, RSV ve diğer mikroorganizmalarla gelişen

enfeksiyonları önler. Anne sütü bu özellikleri ile bebeği sepsis, bakteriyemi, menenjit,

solunum yolları enfeksiyonları, gastroenteritler, üriner sistem enfeksiyonları, akut otitis

mediyadan korur. Bunun yanı sıra Tip 1 diabetes mellitus, lenfoma, crohn hastalığı,

çölyak hastalığı ve atopik hastalıkların gelişim riskini azaltır (18).

2.1.4. Anne Sütü İle Beslemede Önemli Noktalar

Normal bir doğumdan sonra bebeğin emme refleksi oldukça güçlüdür. Anne de

bebeğini görmeye ve dokunmaya isteklidir. Doğumdan hemen sonra anne ile bebek

arasında ten temasının sağlanması ve emzirmenin başlatılması, psikolojik bağın

kurulmasına ve güçlenmesine yardım ettiği gibi, sütün salgılanmasını ve memeden

boşalmasını sağlayan prolaktin ve oksitosin hormonlarının salgılanmasını da sağlar.

Oksitosin uterusun kasılmasını sağlayarak plasentanın atılmasına ve doğum sonu

kanamalarının kontrol altına alınmasına da yardım eder. Bebek doğumdan hemen sonra

ilk yarım - bir saat içerisinde emzirilmeye başlanmalıdır. Emzirmeye erken başlama;

daha uzun süre tek başına anne sütü ile besleme ve daha uzun süre emzirme olasılığını

arttırmaktadır. Doğumdan sonra bebeğe ilk olarak anne sütü verilmelidir. Kolostrum,

olgun süte göre daha fazla antikor ve antienfektif protein içerdiğinden, bebeğin

doğumdan sonra karşılaşacağı hastalıklara karşı ilk bağışıklığı sağlar. Ayrıca, kolostrum

bebeğin barsak villuslarının olgunlaşmasını uyaran Epidermal Büyüme Faktörü içerir.

Barsağın erken olgunlaşması bebekte allerji gelişimini önler. Su, şekerli su, mama vb.

şeyler verildiğinde (prelaktal besleme), bu özellik yok olmaktadır. Gambiya’da prelaktal

besin verilen çocukların ölme ihtimali, ilk olarak anne sütü alan bebeklerden 3.38 kat

daha fazla bulunmuştur. Kolostrum bebeğin ilk aşısıdır, bebeğe mutlaka verilmelidir

(11).

10

Bebek her istediğinde emzirilmelidir. Bebek ağzını açarak, aranarak, sonunda da

ağlayarak açlığını belli eder. İlk aylarda bebek uyandığında genellikle açtır ve

emzirilmek ister (19, 20). İlk haftalarda emzirme aralıkları 1-2 saat gibi çok kısa

olabilir. Her emzirme sonrası memede yapılan süt miktarı biraz daha artacağından,

zamanla beslenme aralıkları uzayacaktır (20).

Bebek 24 saatte en az 10 kez, doyuncaya kadar emzirilmelidir. On defadan az emiyorsa

yeterli süt almayabilir. Doğumdan sonraki ilk haftalarda beslenme aralıkları 3-4 saati

geçtiğinde, emme isteğinde bulunmayan bebekler emmeye zorlanmalı, uyandırılıp

emzirilmelidir. Uygun şekilde başlatılan emzirme anne ve bebeğin aynı odada kalması

yoluyla kolaylaştırılır. Bebeğin görüntüsü, sesi, ona duyulan sevgi oksitosin

salgılanmasını artırır. Bir öğünde bebek her memede 10-15 dakika olmak üzere en az

15-20 dakika emzirilmelidir. Emzirmenin ilk 5 dakikasında bebek sütün büyük bir

kısmını boşaltır. Ancak, emme hızı bebekten bebeğe değişiklik gösterdiği, anne ve

bebek arasındaki psikolojik bağ emzirme sırasında güçlendiği için, emzirmeye daha

uzun süre devam edilmelidir. Ayrıca bir sonraki öğünün süt yapımını sağlamak için,

emmeyle artan prolaktin konsantrasyonu 15-20 dakikada maksimum düzeye

ulaşacağından, emzirmeye yeterli süre devam edilmelidir (11).

Bebeklerin çoğu bir öğünde her iki memeden de emmek isterler. Bu durumda bir meme

iyice boşaldıktan sonra diğer meme verilmelidir. Bir sonraki emzirmede, son verilen

memeden emzirmeye başlanmalı, böylece her emzirmede bir memenin iyice boşalması

sağlanmalıdır. Bebek tek memeden emmeyi bıraktıysa, sonraki emzirmede diğer

memeden başlanmalıdır. Anne sütü, doğumdan sonraki ilk 6 ayda bebeğin optimal

büyüme ve gelişimini sağlar. Bebek ilk 6 ay sadece anne sütü ile beslenmelidir (11).

DSÖ ve UNICEF; ilk 6 ayda sadece anne sütü ile beslemeyi, 6 aydan sonra yeterli ek

besinler verilerek emzirmenin 24 ay ve daha uzun süre devam ettirilmesini

önermektedir (21). Sadece anne sütü ile besleme; bebeğe anne sütü haricinde su dahil

hiçbir sıvı ve katı besin verilmemesidir (11).

11

2.1.5.Anne Sütü İle Beslemenin Yararları

Anne sütü ve emzirme; sağlığın korunması ve geliştirilmesi, yeterli ve dengeli

beslenmenin, sağlıklı büyüme ve gelişmenin sağlanması, bağışıklık sisteminin

korunması ve geliştirilmesi, sosyal-psikolojik gelişimin sağlanması açısından, ayrıca

ekonomik boyutu yönünden önemlidir. Emzirme; sadece bebeğin süt ile beslenmesi

olmayıp, ruhsal ve sosyal yönleri de olan kültürel bir olgudur. Anne sütü, çocuğun

ihtiyaç duyduğu besin maddelerini uygun miktar ve kalitede içeren, bileşenleri bebeğin

içinde bulunduğu dönemdeki ihtiyaçlarına göre değişiklik gösteren ve enfeksiyonlara

karşı koruyucu özellikleri olan tek fizyolojik bebek besinidir. Her canlının sütünün

kendisine ve bebeğine özel olması anne sütünü yavrusu için benzersiz bir besin maddesi

yapan bir özelliktir. Bebeğin ihtiyaç duyduğu tüm maddeler yalnızca kendi annesinin

sütünde bulunmaktadır (22).

Son yıllarda yapılan kapsamlı çalışmalar; emzirmenin ve anne sütünün bebek

beslenmesinde kullanılması için bebekleri, anneleri, aileleri ve toplumu değişime

zorlayan çeşitli yararlara belge olmuştur. Bunlar; sağlık, beslenme, immünolojik,

gelişimsel ve çevre ile ilgili yararlardır. Anne sütü bebek beslenmesinde türüne özel tek

besindir. Anne sütü, yerine konan tüm beslenme seçeneklerinden önemli ölçüde

farklıdır. Anne sütü ile beslenen bebekler; büyüme, sağlık, gelişme ve diğer kısa ve

uzun vadedeki avantajları açısından alternatif beslenme yöntemleri ile

karşılaştırıldığında referans modeldir (11).

Yapılan bilimsel çalışmalar anne sütünün kısa dönem ve uzun dönemdeki sayısız

yararını ortaya koymaktadır. Çalışmalarda anne sütünün kısa dönem yararlarından

bazıları; diyare, pnömoni, orta kulak, üst solunum yolu ve idrar yolu enfeksiyonları ile

menenjit görülme oranlarını azaltma, ayrıca bağışıklık sistemini güçlendirerek egzama,

astım gibi alerjik reaksiyonları azaltma olarak belirtilmektedir (23-25). Uzun dönem

yararları ise, obezite, diyabetus mellitus, çölyak hastalığı, ülseratif kolit ve Crohn

hastalıkları ve çocukluk çağı lenfoması (19) gibi bazı kanserlerin insidansını azaltma

olarak belirtilmektedir (26-28). Özellikle gastrointestinal ve immünolojik problemi olan

bebekler ile prematüre bebekler için anne sütü hayat kurtarıcı özellik taşımaktadır (29).

Bunların yanı sıra anne sütünün içeriğinde bulunan uzun zincirli yağ asitleri sayesinde

en üst düzeyde nörolojik gelişim sağladığı belirtilmektedir. Yirmi çalışmanın meta-

12

analizinin yapıldığı bir araştırmada anne sütü alanların ortalama zeka puanlarının

almayanlardan 3.2 puan daha yüksek olduğu belirlenmiştir (30). Başka çalışmalarda ise

emzirme süresi arttıkça çocuklukta ve yetişkin dönemdeki bilişsel gelişimin arttığı ve

daha uzun süre anne sütü alanların daha sosyal oldukları belirlenmiştir (31, 32).

Anne sütünün bebeğe sağladığı yararlar sadece aktif beslenme süreci ile sınırlı

kalmayıp, yetişkin dönemdeki sağlığı üzerinde de olumlu etkileri bulunmaktadır. Anne

sütünün yetişkin dönemdeki kardiyovasküler hastalıklarda (hiperkolesterolemi,

arterioskleroz, hipertansiyon gibi), şişmanlıkta, metabolik sendromda, alerjik

hastalıklarda, kanserde, otoimmün hastalıklarda ve bilişsel gelişimde olumlu etkilerinin

olduğu belirtilmektedir (33, 34).

Erken anne –çocuk ilişkisinin artan oranda emzirme, enfeksiyonlarda azalma ve

büyümede ilerleme ile birlikte gittiği gösterilmiştir. Bu tür ilişkinin çocuk ihmali, terki,

kazaları ve başarısızlık oranını da azalttığı saptanmıştır. Anne sütü, havyan sütü ya da

mama kullanmaktan daha ekonomiktir. Bombay’da yapılan bir araştırmada; emzirirken

anneye ek olarak verilecek yiyeceklerin maliyetinin, bebeklere anne sütü yerine verilen

mamanın maliyetinden 4-8 kez daha az olduğu bulunmuştur. Anne sütünün hazırlanma

ve saklanma sorunu yoktur. Her zaman hazır ve temizdir (11).

Emzirme doğum sonu dönemde kanamayı önlemekte, ileri dönemde ise over ve meme

kanseri görülme sıklığını azaltmaktadır (35). Emzirme yoluyla anne sütünün bebeğe her

an verilebilme kolaylığının olması annenin rahat etmesini sağlamaktadır. Pospartum

dönemde kemiklerde mineralizasyonu geliştirmekte dolayısı ile postmenopozal

dönemde kalça kırıklarını azaltmaktadır. Ayrıca emzirilen her yıl için, annelerin tip 2

diyabete yakalanma riskinin %15 azaldığı belirtilmektedir. Emzirme sürecinde harcanan

enerji doğum sonu dönemde annenin fazla kilolarını vermesine katkıda bulunmaktadır.

Ayrıca emzirme aile planlaması yöntemi olarak da kullanılmaktadır. Yapılan çalışmalar

çocuğun anne sütü isteğinin tam karşılanması (gece ve gündüz her ağladığında ve hiçbir

ek besin verilmeksizin en az 10 kez emzirme) ile ilk altı aylık dönemde %98 oranında

kontrasepsiyon sağlandığını göstermiştir (36). Bunların yanı sıra anne sütü hazır ve

ücretsiz olduğu için aile bütçesine ek yük getirmemekte, ilaç kullanma ve hastaneye

yatma insidansını azaltarak sağlık harcama maliyetini düşürmektedir (37).

13

2.1.6 Memeden Kesme

Daha önce de ifade edildiği gibi, anne sütü ile beslenmenin en az 2 yaşına kadar

sürdürülmesi önerilmektedir (11). Çocuğun sütten kesilmesi yavaş yavaş yapılmalı,

çocuk birden anneden ayrılmamalıdır. Bu dönemde korkutmadan, sevdiği şeylere ilgi

uyandırarak çocuğa meme unutturulmalı, en severek yediği besinlere öncelik

verilmelidir. Bazı anneler çocuk memeyi unutsun diye büyük annenin yanına

göndermeyi, ya da meme ucuna tadı iyi olmayan şeyleri sürmeyi memeden ayırma

yöntemi olarak düşünseler de; birden bire anneden ayrılmak, ya da zevk alarak emdiği

memenin birden tadının değişmesi çocukta olumsuz psikolojik etki yapmaktadır (38).

Memeden ayırma; önce gündüz emzirmeleri, arkasından gece beslenmeleri kaldırılarak

sonlandırılması uygun olur. Anne sütünden kesme, çocuğun hasta olduğu bir dönemde

yapılmamalıdır. Anne memeden ayırdığı çocuğundan ilgiyi eksik etmemeli, çocuğun

meme ayrılığı ile anne ayrılığını aynı anda yaşamaması için, memeden kesilirken anne

ile çocuk ayrılmamalıdır (11).

2.2. EMZİRMEDE KARŞILAŞILAN SORUNLAR

Anne sütü ile beslenmenin devamı için emzirme sorunu olan her anne ve bebeğe acil

olarak yardım gereklidir. Emzirme sorunu olan annenin öncelikle özgüvene ihtiyacı

vardır. Bu nedenle bu konuda anneye yardımcı olunmalı ve annenin emzirme

konusundaki çabaları övülerek desteklenmelidir. Anne emzirme sürecinde bazı

sorunlarla karşılaşabilir(15). Bunlar:

2.2.1. Memelerde Süt Birikmesi

Doğumdan sonra emzirmeye geç başlanması, bebeğin memeyi iyi boşaltmaması,

emzirme aralıklarının uzun olması, öğün atlama gibi durumlarda göğüslerde süt birikir.

Bu durum süt salgısının arttığı ilk günlerde sık görülür. Göğüsler aşırı gergin ve

ağrılıdır. Hafif ateş olabilir. Göğüslerde süt birikmesinin önlenmesi için; doğumdan

hemen sonra, ilk yarım saat içinde emzirmeye başlanmalı, bebeğin memeye doğru

yerleşmesi ve tutması için anneye yardımcı olunmalı, bebek her istedikçe

emzirilmelidir. Göğüslerde süt birikmesi durumunda; emzirme tekniği kontrol edilmeli,

bebek sık sık emzirilmeli, bebek gergin memeden emmekte zorlanıyorsa, memeyi

yumuşatmak için bir miktar süt sağılmalı, bebek hiç ememiyorsa sağılan sütle

14

beslenmeli, süt akışını kolaylaştırmak için emzirmeden önce memenin üzerine sıcak,

ağrıyı ve şişmeyi önlemek için emzirmeden sonra soğuk kompres uygulanmalı, annenin

dinlenmesi sağlanmalıdır (11).

2.2.2. Meme Başı Çatlağı

Bebek memenin aerolasını tam kavrayamadan, yalnızca meme başından emmeye

çalışırsa meme başı zedelenir, kırmızı ve ağrılı meme başı ortaya çıkar. Bu durum

düzeltilmezse meme başında ya da çevresinde meme başı çatlağı gelişir. Meme başı

çatlağının önlenmesi için; bebeğin memeye doğru yerleşmesi ve tutması için anneye

yardımcı olunmalı, meme başı sabunla silinmemeli, bebek emmeyi sonlandırırken

meme başı bebeğin ağzından çekilmemeli, kendi bırakması sağlanmalıdır. Meme başı

çatlağının tedavisinde; bebeğin memeye doğru yerleştirilmesi ve tutması sağlanmalı,

emzirmeler kısa süreli, ancak sık aralıklarla olmalı, farklı pozisyonlarda emzirilmeli, az

ağrıyan memeden başlayarak emzirme sürdürülmeli, ağrı nedeniyle emzirme

sağlanamıyorsa süt sağılarak fincanla veya kaşıkla bebeğe verilmeli, her emzirmeden

sonra az miktarda süt sıkılarak meme başına sürülmeli ve hava temasında kurutulmalı,

sütyenin pamuklu kumaştan olmasına dikkat edilmeli, Candida enfeksiyonu varsa tedavi

edilmelidir (11).

2.2.3. Süt Kanalında Tıkanıklık

Tıkalı kanal göğüste şişlik olarak ele gelir. Bazen kırmızı ve ağrılı olabilir. Süt

kanallarının tam boşalmaması, annenin çok dar ya da bol sütyen giymesi, yüzükoyun

yatması gibi durumlarda ortaya çıkar. Emzirmeye daima şişliğin olduğu taraftan

başlanmalı, emzirme sırasında koltuk altından meme başına doğru masaj yapılmalı, her

emzirme sonunda göğüsler iyice boşaltılmalı, şişliğin olduğu bölgeye sıcak kompresler

uygulanmalıdır (11,15).

2.2.4. Mastit

Meme başı çatlağı veya süt kanalı tıkanıklığı sonrası gelişebilir. Göğüsler şiş, kızarık ve

ağrılıdır. Halsizlik, üşüme, titreme ve ateş görülebilir. Tekrarlayan mastit durumlarında

kanal tıkanıklığına yol açan tümör gibi durumlar düşünülmelidir. Tedavisinde;

emzirmeye ara verilmemeli, sık emzirilmeli ve mastitli meme önce emzirilmelidir.

15

Memeye yaş sıcak pansuman uygulanmalı, anneye 24 saat kesin istirahat verilmeli, sıvı

alımı arttırılmalı ve gerekirse antibiyotik tedavisi başlanmalıdır (15). Mastite en çok yol

açan bakteriyel etken stafilokoklardır. Ardından E.coli gelir. Her iki memenin şiş ve

ağrılı olduğu durumlarda Streptokok enfeksiyonu düşünülür. Mastit sırasında bebeğin

emzirilmesinde bir sakınca yoktur. Mastit durumunda göğüslerin boşaltılması, meme

apsesinin gelişimini önlemek açısından önemlidir (11).

2.2.5. Meme Apsesi

Genellikle iyi tedavi edilmemiş mastite bağlı ortaya çıkar. Acil tedavi edilmesi gereken

ağrılı bir durumdur. Antibiyotik tedavisine ek olarak cerrahi drenaj yapılmalıdır.

Emzirmeye her iki göğüsle de devam etmenin sakıncası yoktur ve mastitin

tekrarlamaması ve emzirmenin başarıyla devamı açısından önemlidir. Ağrı nedeniyle

anne emziremiyorsa göğüsler üç saatte bir sağılarak boşaltılmalıdır (11,15).

Candida albicans enfeksiyonu: Sıcak ve nemli iklimlerde sık görülür. Areolada beyaz

lekeler, kızarıklık ve parlama olabilir. Emzirme sırasında ve aralarda kaşıntı, keskin

iğne batar tarzda sürekli ağrı olur. Medikal tedavi gerektirir. Anne ve bebekte pamukçuk

varsa tedavi edilmelidir. Önlem için meme başı güneş ve havaya maruz bırakılarak kuru

tutulmalıdır (11).

2.2.6. Düz ve İçe Çökük Meme Başı

Düz ve içe çökük memelerde, emme işlemi meme başından gerçekleşmediği için

emzirme güçlüğü yaşanabilmektedir. Meme başının zedelenerek çatlaması ve yara

olması emzirmenin ilk dönemlerinde görülen emzirme yöntemi ile ilgili bir sorundur.

Bebeğin areolayı kavramak yerine yalnız meme başını tutması sonucu meme başı

zedelenerek çatlaklar oluşur. Bebeğin emebilmesi için mutlaka meme başına ihtiyacı

yoktur, önemli olan bebeğin memeyi iyice kavramasıdır. Bazen emzirme sırasında

yapay meme başlarını kullanmak gerekebilir. Çökük meme başını çıkartmak için

anatomik meme başı kalıplarının (nipple formers) sütyenin içine yerleştirilerek

kullanılması önerilmektedir. Meme başını çıkarmak için yapılan meme başı masajı

erken doğum riskine neden olabileceği için son yıllarda önerilmemektedir. Meme başı

çökük olan memeler sıkıldıklarında dışarı çıkmaz tersine memenin içine çekilir. Bu

yapısal bir bozukluktur. Emzirmeden önce her iki başparmak meme başının her iki

16

yanına konur ve memeye bastırılırken yana doğru çekilerek meme başının çıkması

sağlanabilir (39).

2.3. ÇALIŞMA YAŞAMI VE EMZİRME

Tüm dünyada yaşanan hızlı toplumsal değişim sonucu olarak kadın; giderek cinsiyet

ayrımı engelini aşmakta, aktif işgücü olarak ekonomik yaşamda yerini almaktadır.

Türkiye’de ise Cumhuriyet tarihi boyunca kadının ekonomik, kültürel ve sosyal

gelişimini artırmak amacıyla yapılan eğitim reformları ve buna bağlı olarak toplumsal

değişmeler kadının statüsünü ve işgücüne katılımını artırmıştır (40). Türkiye’deki

kadınların, işgücüne katılım oranı % 27.6’dır (41).

Türkiye’de; çalışmayla ilgili yasal mevzuattaki eksiklikler, küçük çocukların bakımı

için kreş ve yuvaların yok denecek kadar azlığı, olanların belirli kurumlarla bağlantılı

olması veya çok pahalı özel kurumlar olmaları, eğitim düzeyinin düşük olması

kadınların çalışma yaşamına girmesinde önemli engellerdir. Birçok kadına sunulan

ücretin çocuk bakım maliyetini karşılamaya yetmeyişi kadınların zorunlu olarak ev

kadınlığı statüsünde kalmalarına sebep olmaktadır. Çalışma yaşamında yer alanlarda

ise; annelik rollerinden biri olan emzirme olumsuz etkilenmektedir (42). Çalışan anneler

gerek bilgi eksikliği, gerekse çalışma koşulları nedeniyle, emzirme sorunları yaşamakta

ve erken dönemde anne sütü vermeyi bırakmaktadır. Anne erken işe başladığında ve

değişen beslenme düzeni nedeniyle bebekler emmeyi reddedebilmektedir. Çalışan

annelerin bebeklerini kendi sütleriyle beslemeye devam edebilmeleri için işyeri

koşullarının uygun olması, kreş, sosyal destek ve annelik hakları ile ilgili uygulamaların

yeterliliği temel gereksinimlerdir (5). Emzirme ile ilgili işyeri koşullarının uygunluğu

yanında annelerin emzirme konusunda bilgi sahibi olması da önemlidir. Dünya Sağlık

Örgütü’nün önerdiği protokolde antenatal bakım vizitlerinde gebelikle ilgili bakım

hizmetlerinin yanında emzirme ile ilgili eğitim verilmesinin gereği vurgulanmaktadır

(43). Özellikle çalışan annelerde emzirmenin sürdürülmesi gibi zor durumlarda

yardımcı olunmalıdır. Çalışan ve emziren tüm annelere işteyken emzirmeyi nasıl

sürdüreceği konusunda eğitim ve rehberlik yapılmalıdır. Çalışan tüm annelere, sütün

sağılması ve saklanması öğretilmelidir (44).

17

2.3.1. Anne Sütünün Sağılması

Zamanının büyük bir bölümünü bebekten ayrı geçiren anneler laktasyonu devam

ettirmek ve ya bebekten ayrı oldukları zamanlarda bebeğe süt sağlamak için memelerini

el ile ya da pompa ile sağabilirler. Anne bebeğinden ayrı kaldığı zamanlarda en az 2-3

saatte bir sütünü sağmalıdır (44).

Memeleri elle sağmak için; (44)

Öncelikle eller yıkanmalıdır.

Süt inme refleksini başlatmak ve meme içindeki sütün meme başına doğru

hareketini sağlamak için meme masajı ve sıcak uygulama yapılır. Elle masajda

avuç içleri kullanılarak yuvarlak hareketlerle nazikçe memeler sıvazlanır.

Elle memeleri sağmak için başparmak memenin üst kısmına ve diğer

parmaklarda memenin alt kısmına areolanın 2.5 cm gerisine yerleştirilerek

meme duvarından meme başına doğru kibarca sıkılarak sağılmalıdır. Memenin

her bölümüne ulaşmak için el döndürülmelidir. Süt akmaya başlayıncaya kadar

bu hareketler ritmik olarak tekrarlanmalıdır.

Önceleri az miktarda süt gelse de let-down refleksi başladığı zaman sağılan

sütün miktarı artar.

İkinci memeden de süt sağıldıktan sonra tekrar birinci memeye dönülür ve

memeler boşalıncaya kadar süt sağılır.

Bazen sütle dolu memeler sert ve ağrılı olduğu için memelerin elle sağılması zor

olabilir. Böyle durumda ılık suyla duş alma, memeleri ılık su dolu bir kap içine

koyma ya da memeler üzerine ıslak sıcak havlu uygulaması yapıldıktan sonra

meme masajı ve sağma işlemi yapılır.

Elle sağmayı bazı kadınlar gerçekleştirebilse de sütün yağ içeriği elektrikli pompa ile

sağma veya bebeğin emmesi kadar başarılı olamamaktadır (45).

El pompası ile sağma (44)

Memeye yerleştirilecek kısım düz olarak ve meme ucu tam ortaya gelecek şekilde

yerleştirilmelidir.

18

Piston ritmik ve yumuşak hareketlerle çekilmeli ve bırakılmalıdır.

Elektrikli pompa ile sağma

İdeal toplama yöntemi emme işlemindeki gibi ritmik negatif basınç sağlayan elektrikli

pompalarla olmaktadır. Eğer anne haftada 20 saatten fazla ev dışında çalışıyor ise süt

üretiminde etkili bir yöntemdir. Aletin parçalarının sterilize edilmesi bakteriyel

kontaminasyonu önlemek için gereklidir (45).

Memeye yerleştirilecek kısım areola üzerine ve meme ucu tam ortaya gelecek şekilde

yerleştirilmelidir. Makinenin sağış gücü en düşükten başlayıp ağrı olmayana kadar

dereceli olarak yükseltilmelidir. Elektrikli pompa ile iki meme aynı anda 15 dakika

sürede sağılmalıdır. Tekli pompa ya da elle sağmada her iki meme de 15’er dakika

olmak üzere toplam 30 dakika sağılmalıdır (44).

2.3.2. Anne Sütünün Saklanması

Araştırmalar uygun koşullar altında saklanan anne sütünün bebek ve çocuklar için

tehlikeli olmadığını göstermiştir. Buzdolabında 72 saate kadar saklanan sütün

bakteriyolojik muayenesinde tüketimin güvenliği kanıtlanmıştır. Bu bilgiler sadece anne

sütü ile beslenme süresinin uzamasında cesaret verici olmaktadır (6).

Toplanan kabın yapısı önem taşımaktadır. Sütün hücresel içeriği cam toplayıcılara

yapışmaktadır fakat polietilen veya polipropilen toplayıcılarda bu sorun yoktur. Cam

toplayıcılar ısıtmaya, dondurmaya ve bebeği beslemeye uygundur. Suda çözünen

içerikler ve IgA hem cam hem de polipropilen şişelerde değişmeden kalmaktadır.

Kolostrumun cam, polipropilen ve polietilen torbalarda hemen hemen hiç değişmeden

sabit kaldığı görülmüştür. Hücre sayıları ise 4 ve 24 saat depolamadan sonra

artmaktadır. Bu artışın yüzeye yapışmanın sonlanmasıyla ilişkili olduğu

düşünülmektedir. Hücre fonksiyonları ise zamanla azalma göstermektedir. Süt

proteinlerinin (laktoferrin, lizozim, sIgA) bir miktar azalma ile birlikte genel olarak

değişmeden kaldığı gözlenmiştir. Yağda eriyen vitaminlerde değişiklik

gözlenmemektedir (6).

19

Saklandığı yer ısı ve süresi: Anne sütü oda ısısında 8 saat, buzdolabında 24-48 saat ve

buzlukta 3 ay süreyle saklanabilmektedir (21).

Süt transport sırasında buz paketleri içinde tutulmalıdır. Sağılan sütün saklanmasında

sert plastik veya cam şişeler kullanılabilir. Ilıtılan süt tekrar kullanılmadığı için süt 60-

120 ml’lik kaplarda saklanmalıdır. Dondurulan sütün üstüne mutlaka sağılan tarih ve

saat yazılmalıdır. Çalışan anneler çalışmaya başladıklarında bu sütleri en eski tarihli

olandan başlayarak kullanmalıdır. Dondurulan sütler buzdolabında veya (benmari

usulü) ılık su içinde çözülmelidir. Çözmek için ısıtılmamalı veya mikrodalga fırın

kullanılmamalıdır. Bu işlemler sütün içeriğindeki immünolojik faktörlerin ve proteinin

kaybolmasına neden olmaktadır. Ilıtılan sütler hemen kullanılmalı artanlar atılmalıdır.

Tekrar dondurulmamalı veya ılıtılmamalıdır (46,47,48).

2.4. ÇALIŞAN KADINLARA YÖNELİK ULUSLARARASI VE ULUSAL YASAL

DÜZENLEMELER

Kadın çalışanlarla ilgili pek çok uluslararası ve ulusal düzenlemeler mevcuttur.

Özellikle Uluslararası Çalışma Örgütü (International Labour Organization -ILO)

sözleşmeleri kadınların çalışma yaşamlarında korunması açısından önemlidirler.

ILO’nun kadınlarla ilgili norm oluşturma işinde önem verdiği iki konu vardır. Koruma

ve eşitlik. Normlar kadınları doğurganlıklarını ve anne olma özelliklerini işin

tehlikelerinden, çalışma ortamının tehditlerinden ve risklerden korumak ve istihdamda

kadın ve erkeklere eşit fırsat tanımayı ve eşit davranışı özendirmek amacındadır (49).

ILO; doğumdan sonra en az 14 hafta ücretli iznin zorunlu olması gerektiğini belirtmiştir

(50).

Türkiye, ILO'nun "temel insan hakları sözleşmeleri" olarak bilinen 8 sözleşmesinin

tamamını onaylamış bir ülkedir (51). Kadınların analık hallerinin korunması noktasında

yasal düzenlemeler mevcuttur, ancak yine de doğum sonrası çocuk, yaşlı, hasta bakım

hizmetlerinde destek mekanizmaları yaygınlaşmamıştır ve bu hizmetler pahalıdır.

Doğum ya da çocuk bakımı sorunu karşısında işten ayrılan kadınlar, bu sorunun ortadan

kalkması karşısında yeniden iş bulmakta zorlanmakta ya da aynı nitelikteki işlere

girememektedirler. Ayrıca işten kısa süreli ayrılmış olmak, kadınların mesleki kariyer

elde etme noktasında da fırsat eşitliğinden yararlanması önünde engel oluşturmaktadır

(52). Kadınlar; Almanya'da 14-18, Avusturya’da 18, Fransa’da 16 hafta (26 haftaya

20

kadar uzatabilir), İtalya’da 5 ay (2 ay doğum öncesi), Belçika’da 15, Kanada’da 17,

Danimarka’da 18 (28 haftaya kadar uzatabilir), İsveç’te 16 ve İngiltere’de 26 hafta

ücretli doğum izni hakkına sahiptirler. Ayrıca bu ülkelerde babalar da 2 hafta ile 3 ay

arasında değişen tam ödenekli ve yarı ödenekli babalık izin hakkına sahiptirler (53).

Çalışan kadınların yasal haklarına ilişkin olarak 21.07.2004 tarihli ve 25529 sayılı

Resmi Gazete'de yayımlanan 14.07.2004 tarihli ve 5223 sayılı Kanun ile 657 sayılı

Devlet Memurları Kanununun 104. maddesinin (A) bendi; "Memura doğum

yapmasından önce 8 hafta ve doğum yaptığı tarihten itibaren 8 hafta olmak üzere

toplam 16 hafta süre ile aylıklı izin verilir. Çoğul gebelik halinde, doğumdan önceki 8

haftalık süreye 2 hafta süre eklenir. Ancak sağlık durumu uygun olduğu takdirde,

tabibin onayı ile memur isterse doğumdan önceki 3 haftaya kadar işyerinde çalışabilir.

Bu durumda, memurun çalıştığı süreler, doğum sonrası sürelere eklenir. Yukarıda

öngörülen süreler memurun sağlık durumuna göre tabip raporunda belirlenecek

miktarda uzatılabilir. Memurlara, 1 yaşından küçük çocuklarını emzirmeleri için günde

toplam 1,5 saat süt izni verilir. Süt izninin kullanımında annenin saat seçimi hakkı

vardır" şeklinde ve 108. maddesinin üçüncü paragrafı "Doğum yapan memurlara

istekleri halinde 104. maddenin (A) bendinde belirtilen sürelerin bitiminden itibaren 12

aya kadar aylıksız izin verilir" şeklinde değiştirilmiştir (54).

6111 sayılı “Bazı Alacakların Yeniden Yapılandırılması ile Sosyal Sigorta Kanunu ve

Diğer Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması

Hakkında Kanun” 25.02.2011 tarihinde 27857 mükerrer sayılı Resmi Gazetede

yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. 6111 sayılı yasa ile Devlet Memurları Kanununda

yapılan düzenlemeler şunlardır (55):

657 sayılı Devlet Memurları Kanunun 101’inci maddesine, “Ancak, kadın memurlara;

tabip raporunda belirtilmesi halinde hamileliğin yirmidördüncü haftasından önce ve her

halde hamileliğin yirmi dördüncü haftasından itibaren ve doğumdan sonraki bir yıl

süreyle gece nöbeti ve gece vardiyası görevi verilemez” hükmü 2’nci fıkra olarak

eklenmiştir (55).

657 sayılı Devlet Memurları Kanunun 104’üncü maddesi şu şekilde değiştirilmiştir:

21

Doğumdan önce ve doğumdan sonra 8’er hafta olmak üzere 16 haftalık “aylıklı izin”

kavramı değiştirilerek “analık izni” olarak adlandırılmıştır. Türk Medeni Kanununda

erken doğum ile ilgili bir hüküm bulunmaz iken; “Doğumun erken gerçekleşmesi

sebebiyle, doğum öncesi analık izninin kullanılamayan bölümü de doğum sonrası analık

izni süresine ilave edilir. Doğumda veya doğum sonrasında analık izni kullanılırken

annenin ölümü halinde, isteği üzerine memur olan babaya anne için öngörülen süre

kadar izin verilir.” hükmü eklenerek bu hususta yeni bir düzenleme yapılmıştır. Süt izni

süreleri yeniden düzenlenmiştir. Eski düzenlemede “Bir yaşından küçük çocuğunu

emzirmek için günde 1,5 saat izin verilir.” hükmü değiştirilerek “Kadın memura,

çocuğunu emzirmesi için doğum sonrası analık izni süresinin bitim tarihinden itibaren

ilk altı ayda günde üç saat, ikinci altı ayda günde bir buçuk saat süt izni verilir. Süt

izninin hangi saatler arasında ve günde kaç kez kullanılacağı hususunda, kadın

memurun tercihi esastır.” ifadesi getirilmiştir (55).

657 sayılı Devlet Memurları Kanunun 108’inci maddesine;

“Doğum yapan memura, 104’üncü madde uyarınca verilen doğum sonrası analık izni

süresinin bitiminden; eşi doğum yapan memura ise, doğum tarihinden itibaren istekleri

üzerine yirmi dört aya kadar aylıksız izin verilir.” hükmü getirilmiştir (55).

6495 sayılı Torba kanunla getirilen yeni hak şu şekildedir:

657'nin 101. Maddesi;

"Kadın memurlara; tabip raporunda belirtilmesi halinde hamileliğin yirmi dördüncü

haftasından önce ve her halde hamileliğin yirmi dördüncü haftasından itibaren ve

doğumdan sonraki iki yıl süreyle gece nöbeti ve gece vardiyası görevi verilemez ve

gebe veya emziren çalışan günde 7.5 saatten fazla çalıştırılamaz” hükmü getirilmiştir

(56).

2.5. DÜNYADA VE TÜRKİYE’DE EMZİRME DURUMU

2.5.1. Dünyada Emzirme Durumu

DSÖ ve UNICEF bebeklerin doğumdan itibaren ilk altı ay su dahil hiçbir ek gıda

almadan sadece anne sütü ile beslenmelerini önermektedir. DSÖ’nün 2011 yılı sağlık

22

istatistiklerinde ilk altı ayda sadece anne sütü ile beslenme oranı dünyada %36 olarak

belirtilmektedir. Aynı raporda bu oran Afrika Bölgesi için %31, Amerika Bölgesinde

%30, Güney Doğu Asya Bölgesinde %44, Avrupa Bölgesinde %23 ve Doğu Akdeniz

Bölgesinde %35 olarak belirtilmektedir. Ülkelerin gelir düzeylerine göre ise bu oranlar;

düşük gelir düzeyindeki ülkelerde %41, orta gelir düzeyi ve altındaki ülkelerde %36,

orta gelir düzeyi ve üzerindeki ülkelerde %33 ve yüksek gelir düzeyindeki ülkelerde

%17 olarak değişmektedir (57).

Dünyanın farklı ülkelerindeki sadece anne sütü ile beslenme oranlarına bakıldığında

Avustralya’da yapılan iki ayrı çalışmada altıncı ayda tek başına anne sütüyle beslenme

oranının %50’lerde olduğu görülmektedir (58). Norveç’te altıncı ayda tek başına anne

sütü verme oranı %7 (59); İtalya’da ise %42.3 bulunmuştur (60). Gonzales-Cossia ve

arkadaşlarının 2003 yılında Meksika’da yaptıkları çalışmada altı ay sadece anne sütü

alanların oranının %20.3 olduğu belirtilmiştir (61). Amerika Birleşik Devletleri’nde bu

oran %14 olarak bildirilmiştir (62). İsviçre’de %42, İngiltere’de %21 ve Almanya’da

%10 gibi farklılıklar göstermektedir. İngiltere’de 6. ayda halen emzirenlerin oranı, en

düşük sosyo ekonomik düzeyde %22 iken, en yüksek sınıfta %48’dir (11).

Endüstrileşmiş ülkelerde emzirme oranı 1920’lerde hızla düşmeye başlamıştır.

1970’lerde, yaşamın ilk haftasında bebeklerin sadece %10-25’i emzirilmekteydi.

Emzirmedeki bu azalma bebek mamalarının üretim ve pazarlamasındaki hızlı artışla

ilişkilendirilmiştir. 1970’lerden bu yana emzirme hızının arttırılmasına yönelik birçok

program yapılmıştır. Emzirmedeki azalmada, eğitim düzeyi yüksek anneler öncülük

etmişlerdir. Fakat daha sonra bu kadınlar emzirme eğiliminin artışına da öncülük

etmişlerdir. Eğitimli olmayan kadınlarda emzirmedeki artış daha yavaş olmuştur.

Amerika Birleşik Devletleri’nde, emzirme olasılığı en az olan anneler; üniversite

eğitimi almamış, kırsal bölgede yaşayan, düşük doğum ağırlıklı bebeğe sahip olan

Afrika kökenli Amerikalılardır. İngiltere’de, şehir merkezinde oturan, eğitim süresi 18

yıldan daha az olan ve hastanede doğum yapan kadınlarda 1979 ve 1988 yılları arasında

emzirme hızla azalmıştır. Filipinlerde emzirme oranındaki azalma hastanede doğum

yapma ile ilişkilendirilmiştir. Birçok gelişmiş ülkede emzirme oranı artarken,

gelişmekte olan ülkelerde özellikle şehirleşmiş bölgelerde azalmaktadır (11).

23

2.5.2. Türkiye’de Emzirme Durumu (11)

Türkiye’de bebek beslenmesi ve emzirmeye ilişkin ülkeyi temsil eden veriler, Türkiye

Nüfus Sağlık Araştırmalarından (TNSA) elde edilmektedir. Tablo 2.1’de Türkiye’de

yıllara göre emzirmeye ilişkin durumlar verilmiştir.

Tablo 2.1. Türkiye’de Yıllara Göre Emzirmeye İlişkin Durumlar (11)

Emzirmeye İlişkin Durumlar Türkiye Nüfus Sağlık Araştırması TBSA

1993 1998 2003 2008 2013 2010

Bir süre anne sütü alma % 95.2 95.2 96.8 96.7 96.4 97.5

Doğumdan sonra ilk 1 saat içinde

emzirme %

19.9 51.8 53.9 39.0 49.9 59.1

Anne sütünden önce başka besin

verme %

Veri yok Veri yok 39.4 23.2 25.7 29.4

Sadece anne sütü ile besleme %

2 aydan küçük bebekler

2-3 aylık bebekler

4-5 aylık bebekler


18.9

10.3

9.8

Veri yok

14.2

5.9

2.0

Veri yok

43.5

15.7

10.6

20.8

68.9

42.0

23.6

41.6

57.9

35.4

9.5

30.1

4.8

17.5

62.5

Biberon kullananlar %


2-3 aylık bebekler

0-3 aylık bebekler

4-6 aylık bebekler


17.7

30.4

Veri yok

Veri yok

Veri yok

Veri yok

Veri yok

36.9

46.4

Veri yok

16.4

39.1

Veri yok

47.5

36.6

21.8

36.1

Veri yok

57.0

41.0

31.4

36.6

Veri yok

47.3

39.7

Veri yok

24 ay ve daha uzun süre emzirme

(%)

Veri yok Veri yok 7.1 10.4 Veri yok 24.5

Ortanca emzirme süresi (ay) 11.9 12.0 14.0 16.0 16.7 -

Ortalama emzirme süresi (ay) 13.3 13.7 14.9 16.5 - 14.5

Tablo 2.1’de görüldüğü gibi; Türkiye’de emzirme oldukça yaygındır. TNSA 2008’e

göre tüm bebeklerin %96.7’si (4), Türkiye Beslenme ve Sağlık Araştırması (TBSA)

2010 sonuçlarına göre %97.5’i (63), TNSA 2013’e göre de bebeklerin %96.4’ü

emzirilmekte olup (64), emzirme sorunu olmadığı görülmektedir. Ancak, doğumdan

sonra ilk emzirme zamanı, ilk verilen besin, ilk 6 ay sadece anne sütü ile besleme ve 24

ay ve üzeri süre emzirmede sorunlar mevcuttur. Doğumdan sonra ilk 1 saatte emzirilen

bebekler 1993 TNSA’da %19.9 gibi düşük düzeyde iken, 2003’te %53.9 olmuştur,

24

ancak bu oran 2008’de %39’a gerilemiştir. TBSA 2010 sonuçlarına göre doğumdan

sonra ilk 1 saatte emzirilen bebeklerin oranı %59.1’e yükselmiş, TNSA 2013’de ise

%49.9 ‘lara gerilemiştir.

Bebeklere doğumdan sonra anne sütünden önce başka besin verilme oranında azalma;

sadece anne sütü ile beslenme ve 24 ay ve daha uzun süre emzirme oranlarında artış ve

ortalama emzirme süresinde artış olduğu görülmektedir ancak bu gelişme yetersizdir

(11).

25

3. GEREÇ VE YÖNTEM

Çalışmaya Erciyes Üniversitesi Hastaneleri’nde çalışan, 1-5 yaş çocuk sahibi, sağlık

personeli anneler alınmıştır. İnsan kaynakları biriminden alınan verilere göre Nisan

2011 itibari ile Erciyes Üniversitesi Hastaneleri’nde çalışmakta olan kadın personel

sayısı 362, kadın personeller arasında 1-5 yaş çocuk sahibi olan anne sayısı 217 olarak

belirlenmiştir. Evrenin tümünün araştırma örneğine alınması planlanmıştır. Sağlık

personeli anneler birimlerinde ziyaret edilerek 175 anneye ulaşılmıştır. Örneğe ulaşma

oranı %80.64’tür. Sağlık personeli annelerden altısı halen doğum izninde, sekizi

ücretsiz izinde olduğu için ve bir anne ikiz bebeklere sahip olduğu için araştırma

kapsamına alınamamıştır. Annelerden 26 kişi, araştırmaya katılmayı kabul etmemiştir

ve bir çocukta yarık damak olduğu için emzirilemediğinden dolayı araştırmaya dahil

edilmemiştir.

Araştırma kapsamına alınan sağlık personeli annelere araştırmanın amacı açıklanmış,

araştırma hakkında sözlü bilgi verilmiştir. Veriler 9 Ağustos 2011- 6 Haziran 2012

tarihleri arasında toplanmıştır. Araştırma verileri; annelerin tanımlayıcı özellikleri,

çocuklara ilişkin özellikler, annelerin emzirme özellikleri (doğumdan sonra ilk emzirme

zamanı, ilk 6 ay sadece anne sütü ve toplam anne sütü verme süresi, günlük emzirme

sayısı ve bir seferde emzirme süresi, gece emzirme durumu, annelerin emzirme

döneminde yaşadıkları sorunlar ve sorunlara ilişkin davranışları, emzirme sürecinde

anneye destek olma durumu, memeden kesme ve anne sütünü sağmaya ilişkin

özellikleri), doğum öncesi ve doğum sonrası izin kullanma durumları ve çalışmaya

başladıkları dönemde anne sütünü verebilme durumlarına yönelik hazırlanan 51 sorudan

oluşan anket formunun (Ek 1) araştırmacı gözetiminde katılımcılara görev yerlerinde

doldurtulması yoluyla toplanmıştır. İlk ziyarette yerinde bulunamayan annelere ikinci

kez gidilerek anket formu doldurtulmuştur.

26

Araştırmanın başlangıcında Erciyes Üniversitesi Tıp Fakültesi Etik Kurul’undan

03.05.2011 tarih ve 2011/277 sayı ile onay alınmıştır.

Çalışmadaki verilerin değerlendirilmesi bilgisayar ortamında ve istatistik paket

programı (SPSS) kullanılarak yapılmıştır. Sayısal değişkenlerin normal dağılımına

Shapiro-Wilk testi ile bakılmıştır. Normal dağılım gösteren değişkenlere bağımsız örnek

t testi, normal dağılmayanlara Mann-Whitney U testi uygulanmıştır. Nitel değişkenlerin

karşılaştırılmasında Ki-Kare testinin Exact yönteminden yararlanılmıştır. Emzirme

durumunu etkilediği düşünülen risk faktörlerinin incelenmesi İkili Lojistik Regresyon

aracılığı ile yapılmış ve bağımsız değişkenler tekli ve çoklu olarak ayrı ayrı

değerlendirilmiştir. p< 0.05 değeri istatistiksel olarak anlamlı kabul edilmiştir.

27

4. BULGULAR

Tablo başlıklarında “Araştırmaya Dahil Edilen Erciyes Üniversitesi Hastaneleri’nde

Çalışan Sağlık Personeli Anneler” ifadesi “ Sağlık Personeli Anneler” olarak ifade

edilecektir.

Tablo 4.1. Sağlık personeli annelerin sosyo-demografik özelliklerine göre dağılımı

Sosyo-demografik Özellikler Sayı %

Yaş Grupları

30 yaş ve altı

31–35 yaş

36 yaş ve üstü

58

82

35

33.1

46.9

20.0

Öğrenim Düzeyi

Önlisans

Lisans

Yüksek Lisans

Doktora

43

115

13

4

24.6

65.7

7.4

2.3

Meslek

Doktor

Hemşire–Ebe

Biyolog–psikolog–fizyoterapist–diyetisyen

Sağlık teknisyeni ve teknikerleri

6

123

13

33

3.4

70.3

7.4

18.9

Doğum Sonrası çalışma saati (1 yıl)

08–17 mesaisi

Vardiyalı

36 saat mesaisi

Ücretsiz izin

111

45

6

13

63.4

25.7

3.4

7.5

29

Tablo 4.1. Sağlık personeli annelerin sosyo-demografik özelliklerine göre dağılımı

(devamı)

Aile Tipi Sayı %

Çekirdek aile

Geniş aile

161

14

92.0

8.0

Çocuk sayısı

1 çocuk

2 çocuk

3 çocuk

81

82

12

46.3

46.8

6.9

Toplam 175 100.0

Tablo 4.1’de görüldüğü gibi araştırma kapsamına alınan sağlık personeli annelerin

yaklaşık yarısı (%46.9) 31-35 yaş arasında olup, yaş ortalaması 32.4±3.7 yıl (min-max

22-42) dır. Annelerin %24.6’sı ön lisans mezunu, %65.7’si lisans mezunu olup

çoğunluğu (%70.3) hemşire-ebe’lerden oluşmakta ve doğumdan sonraki bir yıllık

sürede çalışma saatleri %63.4’ünde 08-17 mesaisi iken %25.7’si vardiyalı çalışma

şeklindedir. Annelerin %92’si çekirdek aileye , %93.1’i bir ya da iki çocuğa sahipken,

% 6.9’u üç çocuğa sahiptir.

Tablo 4.2. Çocukların bazı özelliklerine göre dağılımı

Özellikler Sayı %

Yaş Grubu (ay)

12

13–24

25–36

37–48

49–60

20

42

47

35

31

11.4

24.0

26.9

20.0

17.7

30

Tablo 4.2. Çocukların bazı özelliklerine göre dağılımı (devamı)

Cinsiyet Sayı %

Erkek

Kız

92

83

52.6

47.4

Kaçıncı Çocuk

İlk Çocuk

İkinci Çocuk

Üçüncü Çocuk

87

77

11

49.7

44.0

6.3

Doğum Şekli

Normal

Sezaryen

39

136

22.3

77.7

Doğum Zamanına göre durumu

Matür

Prematür

Sürmatür

159

11

5

90.9

6.3

2.8

Doğum ağırlığı (gr)

<2500 (düşük doğum ağırlıklı)

2500-3999 (normal ağırlık)

≥4000 (iri bebek)

20

140

15

11.4

80.0

8.6

Doğuştan hastalık

Var

Yok

13

162

7.4

92.6

Toplam 175 100.0

Tablo 4.2’de görüldüğü gibi araştırma kapsamına alınan sağlık personeli annelerin

çocuklarının %70.9’u 13-48 ay arasında olup yaş ortalamaları 32.6±15.1 ay (min-max

12-60) dır. Çocukların %52.6’sı erkek ve %77.7’si sezaryen doğum ile dünyaya

gelmiştir. Çocukların %49.7’si ailenin ilk çocuğu, %6.3’ü prematüre ve %11.4’ü DDA (

düşük doğum ağırlıklı) olarak doğmuştur. Doğuştan hastalığı olan çocukların oranı

%7.4 iken bunlar çocukların emmesini etkileyen hastalıklar olmayıp metabolik ve

kalıtsal (kalça çıkığı, alogille sendromu, immün yetmezlik, tek böbrek, VSD

(ventriküler septal defekt), optik sinir atrofisi, Poland sendromu) hastalıklardır.

31

Tablo 4.3. Sağlık personeli annelerin emzirmeye ilişkin davranışları

Emzirmeye İlişkin Davranışlar Sayı % Emzirme durumu (n=175) Bir süre emzirdi Halen emziriyor

150 25

85.7 14.3

Doğumdan sonra ilk emzirme zamanı (n=175) İlk 1 saat içinde İlk 1 saatten sonra

108 67

61.7 38.3

Çocuğa Verilen ilk besin (n=175) Anne sütü Formül mama Şekerli su Zemzem Soda Hurma

126 31 11 5 1 1

71.9 17.7 6.3 2.9 0.6 0.6

Sadece anne sütü ile besleme süresi (ay) (n=175) 6 aydan az 6 ay

117 58

66.9 33.1

Anne sütü ile besleme süresi (ay) (n=150)* <6 6-11 12-17 18-23 24 ay ve üzeri

34 42 28 29 17

22.7 28.0 18.7 19.3 11.3

Günlük emzirme sayısı (n=175) 10 kez ve üzeri 10 kez den daha az

136 39

77.7 22.3

Bir seferde emzirme süresi (n=175) 15’dk dan daha az 15-20 dk 20 dk’ dan daha uzun

65 69 41

37.2 39.4 23.4

Gece emzirme durumu (n=175) Evet Hayır

171 4

97.7 2.3

Emzirme döneminde sütünün miktarı ile ilgili düşünce (n=175) Yetersiz Normal / yeterli Bol / fazla

40 110 25

22.9 62.8 14.3

*150 anne emzirmeyi sonlandırmış, 25 anne halen emzirmekteydi.

32

Tablo 4.3’de görüldüğü gibi araştırma grubundaki annelerin tamamı bebeğini bir süre

emzirmiş olup %14.3’ü ise halen emzirmekte olduğunu ifade etmiştir.

Annelerin %61.7’si doğumdan sonra ilk bir saat içinde emzirmeye başlamış ve tamamı

kolostrumu, %71.9’u da bebeğe ilk besin olarak anne sütünü vermiştir. Annelerin

%33.1’i bebeğini ilk altı ay sadece anne sütü ile beslemiştir. Emzirmeyi sonlandırmış

olan annelerin %22.7’si altı aydan daha kısa süre anne sütü ile beslerken %11.3’ü 24 ay

ve daha fazla süreyle anne sütü ile beslemiştir. Annelerin %77.7’si günde 10 kez ve

üzeri, %37.2’si bir seferde 15 dakikadan daha kısa süre emzirirken, %62.8’i 15-20

dakika ve daha uzun süre emzirmiştir. Annelerin %2.3’ü gece emzirmemiş ve %77.1’i

emzirme döneminde sütünün yeterli ve bol miktarda olduğunu düşünürken %22.9’u

yetersiz olduğunu düşünmektedir.

Tablo 4.4. Sağlık personeli annelerin emzirme döneminde yaşadıkları sorunlar ve

sorunlara ilişkin davranışları

Sorun ve Davranışlar Sayı %

Meme ile ilgili sorun yaşama durumu (n=175)

Evet

Hayır

31

144

17.7

82.3

Meme ile ilgili yaşanan sorun ve sorunlara yönelik çözümler

Mastit (n=10)

Antibiyotik kullanılması

Uygun kremler kullanılması

9

1

90.0

10.0

Çatlak-ağrılı meme başı (n=18)

Uygun kremler kullanılması 18 100.0

Düz-çökük meme başı (n=3)

Silikon meme başı kullanılması

Süt pompası ile meme başı çıkarma

1

2

33.3

66.7

Meme ile ilgili sorunlar yaşandığında çocuğun beslenme durumu (n= 31)

Emzirmeye devam etti

Sütünü sağarak verdi

24

7

77.4

22.6

33

Tablo 4.4’te görüldüğü gibi annelerin %17.7’si (31 anne) emzirme döneminde meme ile

ilgili sorun yaşarken, en çok yaşanan sorun çatlak-ağrılı meme başı olup (18 anne),

bunu mastit (10 anne) ve düz-çökük meme başı (3 anne) izlemektedir. Çatlak-ağrılı

meme başı problemi yaşayan annelerin tamamı bu soruna yönelik kremler

kullandıklarını ifade etmişlerdir. Meme ile ilgili sorunların yaşandığı dönemde

annelerin %77.4’ü emzirmeye devam ederken %22.6’sı sütünü sağarak vermiştir.

Tablo 4.5. Emzirme sürecinde anneye destek olma durumuna ilişkin davranışlar

Destek Olma Durumuna İlişkin Davranışlar Sayı %

Destek olma durumu (n=175)

Evet

Hayır

91

84

52.0

48.0

Destek olanlar * (n=91)

Anne

Eş

Kayınvalide

Yakın akraba

Sağlık personeli

59

47

19

11

3

64.8

51.6

20.9

12.1

3.3

Destek olma biçimi * (n=91)

Bebeğin bakımına yardım

Bebeğin emzirilmesine yardım

Psikolojik destek

Annenin beslenmesi konusunda destek

Ev işlerine yardım

69

63

40

29

21

75.8

69.2

44.0

31.9

23.1

*Birden fazla seçenek ifade edilmiştir.

Tablo 4.5’te görüldüğü gibi annelerin %52’sine emzirme sürecinde destek olunurken,

destek verilen annelere en yüksek oranla kendi anneleri (%64.8), ardından eşleri

(%51.6) ve onu takiben kayınvalideleri (%20.9) destek olmuştur.

Emzirme sürecinde destek olunan annelerin çoğunluğuna (%75.8) bebeğin bakımında

yardım edilmiş olup %69.2’sine bebeğin emzirilmesinde yardım edilmiştir.

34

Tablo 4.6. Sağlık personeli annelerin çocuğu memeden kesme durumuna ilişkin

davranışları

Memeden Kesme Biçimi(*) Sayı %

Emzirmeyi birden kesme

Önce gündüz emzirmelerini sonra gece emzirmelerini kesme

Memeye bazı şeyler sürerek-koyarak kesme

Çocuğu anneannesi-babaannesine bırakıp uzaklaştırarak kesme

Çocuk kendisi bıraktı

21

27

30

5

87

14.0

18.0

20.0

3.3

58.0

*Birden fazla seçenek ifade edilmiştir.

Emzirmeyi sonlandırmış olan annelerin %18’i önce gündüz emzirmelerini ardından

gece emzirmelerini bırakarak memeden keserken, %20’si memeye bazı şeyler (acı

biber, oje, salça, sakız üzerine saç kılı yapıştırarak, vs…) sürerek-koyarak çocuğu

memeden uzaklaştırmaya çalışırken, %58’inde çocuk kendisi bırakmıştır (Tablo 4.6).

Tablo 4.7. Sağlık personeli annelerin çalışmaya başladığı dönemde çocuğun bakım ve

beslenmesine ait özellikler

Çocuğun Bakım ve Beslenmesine Ait Özellikler Sayı %

Çocuğun bakımını üstlenen kişiler

Anne

Kayınvalide

Bakıcı

Eş

Akraba

Kreş eğiticisi

52

56

47

5

10

5

29.7

32.0

26.8

2.9

5.7

2.9

Çocuğun bakıldığı yer

Anne ya da kayınvalide evi

Bakıcının evi

Kendi evi

Akrabaların evi

Kreş

39

22

105

4

5

22.3

12.6

60.0

2.3

2.8

35

Tablo 4.7. Sağlık personeli annelerin çalışmaya başladığı dönemde çocuğun bakım ve

beslenmesine ait özellikler (devamı)

Anne sütünün miktarı Sayı %

Azaldı

Aynı kaldı

Kesildi

118

33

24

67.4

18.9

13.7

Emzirme durumu

Devam etti

Bıraktı

142

33

81.1

18.9

Toplam 175 100.0

Tablo 4.7’ den anlaşılacağı üzere annelerin çalışmaya başladığı dönemde çocuğun

bakımını en yüksek oranla (%62) anne ve kayınvalidesi üstlenirken, çocukların %60’

ına kendi evinde bakılmıştır. Annelerin %67.4’ü çalışmaya başladığı dönemde sütünün

miktarının azaldığını ifade ederken, %81.1’i emzirmeye devam etmiştir.

Tablo 4.8. Sağlık personeli annelerin anne sütünü sağmaya ilişkin özellikleri

Anne Sütünü Sağmaya İlişkin Özellikler Sayı %

Anne sütünü sağma durumu (n=175)

Evet

Hayır

97

78

55.4

44.6

Sağma şekli (n=97)

El

El pompası

Elektrikli pompa

10

32

55

10.3

33.0

56.7

Sağılmış anne sütünün; bebeğe verilme şekli (n=97)

Bardakla

Kaşıkla

Biberonla

73

21

3

75.3

21.6

3.1

36

Tablo 4.8. Sağlık personeli annelerin anne sütünü sağmaya ilişkin özellikleri (devamı)

Saklanma şekli (n=97) Sayı %

Oda ısısında

Buzdolabında

Derin dondurucuda

1

77

19

1.0

79.4

19.6

Isıtma şekli (n=97)

Ocakta

Oda ısısında bekletme

Benmari usulü

2

21

74

2.1

21.6

76.3

Çalışma ortamında süt sağma durumu (n=97)

Evet

Hayır

80

17

82.5

17.5

Çalışma ortamında süt sağmak için uygun ortam (n=97)

Var

Yok

62

35

63.9

36.1

Çalışma ortamında sağılan sütü saklamak için buzdolabı (n=97)

Var

Yok

90

7

92.8

7.2

Çalışma arkadaşları ve amirlerinin süt sağma konusunda esneklik gösterme

durumu (n=97)

Evet

Hayır

88

9

90.7

9.3

Çalışma ortamında süt sağmak için uygun zaman (n=97)

Var

Yok

49

48

50.5

49.5

Tablo 4.8’de görüldüğü gibi annelerin %55.4’ü kendisi çalışırken bebeğine verilmek

üzere sütünü sağmıştır. Sütünü sağanların sağma şekli en yüksek oranla elektrikli

pompa (%56.7) ile, sağılmış anne sütünün saklanma şekli en yüksek oranla (%79.4)

buzdolabında ve ısıtma şekli en yüksek oranla benmari (%76.3) olarak bulunmuştur.

37

Anneler sağılmış anne sütünün en fazla oranla bardakla (%75.3), bunu takiben kaşıkla

(%21.6) verildiğini ifade etmiştir. Sütünü sağan annelerin %82.5’i çalışma ortamında

sütünü sağdığını, %63.9’u sütünü sağmak için uygun bir ortamı olduğunu ve %92.8’i de

sağılan sütü saklamak için çalışma ortamında buzdolabı bulunduğunu belirtmiştir. Yine

sütünü sağan annelerin %90.7’si amirleri ve arkadaşlarının süt sağma konusunda

esneklik gösterdiğini, %50.5’i de çalışma ortamında süt sağmak için uygun zamanının

olduğunu ifade etmiştir.

Tablo 4.9. Sağlık personeli annelerin doğum öncesi ve doğum sonrası izin kullanma

durumu ve bu dönemlere ilişkin emzirme özellikleri

Özellikler Sayı %

Doğum öncesi izin (n=175)

Tamamını kullandım

Bir kısmını kullandım

80

95

45.7

54.3

Ücretsiz izin (n=175)

Evet

Hayır

88

87

50.3

49.7

Ücretsiz izin kullanmama nedeni (n=87)

Maddi nedenler

İzin hakkı yok

İzin verilmedi

Gerek görmedi

72

4

5

6

82.8

4.6

5.7

6.9

Doğum sonrası yıllık izin (n=175)

Kullandı

Kullanmadı

131

44

74.9

25.1

Süt izni (n=175)

Kullandı

Kullanmadı *

140

35

80.0

20.0

38

Tablo 4.9. Sağlık personeli annelerin doğum öncesi ve doğum sonrası izin kullanma

durumu ve bu dönemlere ilişkin emzirme özellikleri (devamı)

Süt izni kullanma durumu (n=140) Sayı %

Mesaiye geç başlayarak

Öğlen yemek tatiline ekleyerek

Mesaiden erken ayrılarak

Toplu olarak

8

8

24

100

5.7

5.7

17.2

71.4

Süt izni kullanılan dönemde çocuğun emzirilme durumu (n= 140)

Evet

Hayır

120

20

85.7

14.3

Ücretsiz izin kullanılan dönemde çocuğun emzirilme durumu (n=88)

Evet

Hayır

76

12

86.4

13.6

*35 anne ücretsiz izin kullandığı için süt izni kullanmamıştır.

Tablo 4.9’da görüldüğü gibi annelerin %45.7’ si doğum öncesi izninin tamamını

kullanırken %54.3’ü doğum öncesi iznin bir kısmını doğum sonuna aktarmıştır.

%50.3’ü ücretsiz izin kullanmış olup ücretsiz izin kullanmayanları %82.8’i maddi

nedenlerden dolayı kullanamadığını ifade etmiştir. Annelerin %74.9‘ u doğum

sonrasında yıllık izin, %80’i süt izni kullanmıştır. Süt iznini kullanan annelerin %71.4’

ü iznini toplu olarak kullanırken, %85.7’si izin süresince çocuğunu emzirmiştir.

Ücretsiz izin kullanan annelerin de %86.4’ ü izin döneminde çocuğunu emzirmiştir.

“Emzirme konusundaki bilgilerinizi yeterli buluyor musunuz” sorusuna, annelerin

%80.6’sı yeterli, %16.6’sı kısmen yeterli ve %2.8’i yetersiz olarak yanıt vermiştir.

39

Tablo 4.10. Sağlık Personeli Annelerin Bazı Özelliklerine Göre Doğumdan Sonra İlk

Emzirme Zamanı

Özellikler

Doğumdan Sonra İlk

Emzirme Zamanı Toplam X²

P İlk 1 saat

içinde

1 saatten

sonra

Sayı % Sayı % Sayı %

Öğrenim Düzeyi

Ön lisans 26 60.5 17 39.5 43 100.0 0.734

p>0.05 Lisans 73 63.5 42 36.5 115 100.0

Lisansüstü 9 52.9 8 47.1 17 100.0

Meslek

Doktor/Hemşire/Ebe 78 60.5 51 39.5 129 100.0

1.375

p>0.05

Biyolog/Psikolog

Fizyoterapist/Diyetisyen 10 76.9 3 23.1 13 100.0

Sağlık Teknisyeni ve

Teknikerleri 20 60.6 13 39.4 33 100.0

Aile Tipi

Çekirdek aile 99 61.5 62 38.5 161 100.0 0.43

p>0.05 Geniş aile 9 64.3 5 35.7 14 100.0

Toplam 108 61.7 67 38.3 175 100.0

Tablo 4.10’ da görüldüğü gibi sağlık personeli annelerin doğumdan sonra ilk emzirme

zamanında öğrenim düzeylerine, mesleklerine ve aile tiplerine göre gruplar arasında

istatistiksel olarak anlamlı fark bulunmamıştır.

40


Doğumdan Sonra İlk Emzirme Zamanı

Özellikler

Doğumdan Sonra İlk

Emzirme Zamanı Toplam X²

P İlk 1 saat

içinde

1 saatten

sonra


Cinsiyet

Erkek 59 64.1 33 35.9 92 100.0 0.479

p> 0.05 Kız 49 59.0 34 41.0 83 100.0

Doğum Sırası

İlk çocuk 64 73.6 23 26.4 87 100.0 10.390

p > 0.05 İkinci çocuk 38 49.4 39 50.6 77 100.0

Üçüncü çocuk 6 54.5 5 45.5 11 100.0

Doğum Şekli

Normal doğum 31 79.5 8 20.5 39 100.0 6.709

p< 0.05 Sezaryen 77 56.6 59 43.4 136 100.0

Doğum Zamanı

Prematüre olmayan 101 61.6 63 38.4 164 100.0 0.018

p> 0.05 Prematüre olan 7 63.6 4 36.4 11 100.0

Doğum Ağırlığı

Düşük doğum ağırlıklı 12 60.0 8 40.0 20 100.0

0.185

p> 0.05

Normal doğum ağırlıklı 86 61.4 54 38.6 140 100.0

İri bebek 10 66.7 5 33.3 15 100.0

Toplam 108 61.7 67 38.3 175 100.0

Tablo 4.11’de görüldüğü gibi sağlık personeli annelerin çocuklarının cinsiyeti, doğum sırası,

doğum zamanı ve doğum ağırlığına göre doğumdan sonra ilk emzirme zamanında gruplar

arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark bulunmamıştır (p>0.05). Doğum şekli normal

41

doğum olan annelerin doğumdan sonra ilk 1 saatte emzirme oranı (%79.5), sezaryenle

doğum yapan annelerinkinden (%56.6) istatistiksel olarak anlamlı şekilde yüksek

bulunmuştur (p<0.05).

Tablo 4.12. Sağlık Personeli Annelerin Bazı Özelliklerine Göre Sadece Anne Sütü İle

Besleme Süresi

Özellikler

Sadece Anne Sütü Toplam X²

P 6 aydan az 6 ay


Öğrenim Düzeyi

Ön lisans 28 65.1 15 34.9 43 100.0 0.143

p> 0.05 Lisans 78 67.8 37 32.2 115 100.0

Lisansüstü 11 64.7 6 35.3 17 100.0

Meslek


4.830

p> 0.05

Biyolog/Psikolog

Fizyoterapist/Diyetisyen

8 61.5 5 38.5 13 100.0

Sağlık Teknisyeni ve Teknikerleri 17 51.5 16 48.5 33 100.0

Aile Tipi

Çekirdek aile 107 66.5 54 33.5 161 100.0 0.144

p> 0. 05 Geniş aile 10 71.4 4 28.6 15 100.0

Ücretsiz İzin Kullanma Durumu

Evet 62 70.5 26 29.5 88 100.0 1.034

p> 0.05 Hayır 55 63.2 32 36.8 87 100.0

Süt Sağma Durumu

Evet 57 58.8 40 41.2 97 100.0 6.435

p<0.05 Hayır 60 76.9 18 23.1 78 100.0

Toplam 117 66.9 58 33.1 175 100.0

Tablo 4.12’de görüldüğü gibi sağlık personeli annelerin öğrenim düzeyi, mesleği, aile tipi ve

ücretsiz izin kullanma durumu göre sadece anne sütü ile besleme sürelerinde gruplar

arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark bulunmamıştır (p>0.05). Sütünü sağan annelerin

42

6 ay sadece anne sütüyle besleme oranı (%41.2), sütünü sağmayanlardan (%23.1) anlamlı

olarak yüksek bulunmuştur (p<0.05).

Tablo 4.13. Sağlık Personeli Annelerin 6 Aydan Az Süre Sadece Anne Sütü İle

Besleme Durumuna Etki Eden Anneye İlişkin Risk Analizi

Değişkenler n Sadece anne sütü OR

(%95GA)

Annenin yaşı

(n=175)

30 yaş altı 58 1

31-35 yaş 82 1.854 (0.914- 3.760)

36 yaş ve üstü 35 1.838 (0.750- 4.507)

Öğrenim Düzeyi

(n=175)

Ön lisans 43 1

Lisans 115 1.129 (0.539- 2.365)

Lisansüstü 17 0.982 (0.303- 3.183)

Meslek

(n=175)

Doktor/ Hemşire/ Ebe 129 1

Biyolog/ Psikolog/ Fizyoterapist/

Diyetisyen

13 0.643 (0.198- 2.096)

Sağlık Teknisyeni ve Teknikerleri 33 0.427 (0.195- 0.934) *

Aile tipi

(n=175)

Çekirdek aile 161 1

Geniş aile 14 1.262 (0.378- 4.209)

Emzirmeye başlama

zamanı (n=175)

İlk bir saat içinde 108 1

Bir saatten sonra 67 1.601 (0.822- 3.119)

Ortalama günlük

emzirme sayısı(n=175)

10 kez ve üzeri 136 1

10 kezden daha az 39 1.344 (0.615- 2.938)

Süt sağma durumu

(n=175)

Evet 97 1

Hayır 78 2.339 (1.204- 4.544) *

Ücretsiz izin kullanma

durumu (n=175)

Evet 88 1

Hayır 87 0.721 (0.383- 1.356)

*p<0.05

Tablo 4.13’te görüldüğü gibi sağlık personeli annelerin 6 aydan az süre anne sütü ile

besleme durumunu etkilediği düşünülen değişkenlerden annenin yaşı, öğrenim düzeyi,

aile tipi, emzirmeye başlama zamanı, ortalama günlük emzirme sayısı ve ücretsiz izin

kullanma durumu değişkenlerinin etkisi logistik regresyon analizi sonucu anlamlı

bulunmadı.

43

Logistik regresyon analizine göre annenin mesleği ve süt sağma durumu değişkenleri 6

aydan az süre sadece anne sütü ile besleme üzerinde etkili değişkenler olarak bulundu.

Sağlık teknisyeni ve teknikerlerin 6 aydan az sadece anne sütü ile besleme riski doktor,

hemşire ve ebelere göre 2.34 kat daha az, sütünü sağmayan sağlık personeli annelerinde

6 aydan az sadece anne sütü ile besleme riski sağanlara göre 2.33 kat anlamlı olarak

daha yüksek olarak bulunmuştur.

Tablo 4.14. Sağlık Personeli Annelerin Çocuklarının Bazı Özelliklerine Göre Sadece

Anne Sütü İle Besleme Süresi

Özellikler

Sadece Anne Sütü ile

Besleme Süresi Toplam X²

P 6 aydan az 6 ay


Cinsiyet

Erkek 63 68.5 29 31.5 92 100.0 0.230

p> 0.05 Kız 54 65.1 29 34.9 83 100.0

Doğum Sırası

İlk çocuk 57 65.5 30 34.5 87 100.0 5.884

p> 0.05 İkinci çocuk 56 72.7 21 27.3 77 100.0

Üçüncü çocuk 4 36.4 7 63.6 11 100.0

Doğum Şekli

Normal doğum 22 56.4 17 43.6 39 100.0 2.472

p> 0.05 Sezaryen 95 69.9 41 30.1 136 100.0

Doğum Zamanı


p> 0.05 Prematüre olan 6 54.5 5 45.5 11 100.0



0.928

p> 0.05


İri bebek 9 60.0 6 40.0 15 100.0

Toplam 117 66.9 58 33.1 175 100.0

44

Tablo 4.14’te görüldüğü gibi sağlık personeli annelerin çocuklarının cinsiyeti, doğum sırası,

doğum şekli, doğum zamanı ve doğum ağırlığına göre sadece anne sütü ile besleme

süresinde gruplar arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark bulunmamıştır (p>0.05)

Tablo 4.15. Sağlık Personeli Annelerin 6 Aydan Az Süre Sadece Anne Sütü ile

Besleme Durumuna Etki Eden Çocuğa İlişkin Risk Analizi

Değişkenler n Sadece anne sütü OR

(%95GA)

Çocuğun Cinsiyeti (n=175) Erkek 92 1

Kız 83 0.857 (0.456- 1.610)

Doğum Şekli (n=175) Normal doğum 39 1

Sezaryen 136 1.790 (0.862- 3.720)

Doğum Haftası (n=175) Prematüre olmayan 164 1

Prematüre olan 11 0.573 (0.167- 1.962)

Doğum Ağırlığı (n=175)

Düşük doğum ağırlıklı 20 1

Normal doğum ağırlıklı 140 1.455 (0.555- 3.811)

İri bebek 15 1.000 (0.255- 3.922)

Doğum Sırası (n=175)

İlk çocuk 87 1

İkinci çocuk 77 1.404 (0.719- 2.739)

Üçüncü çocuk 11 0.301 (0.82- 1.110)

Tablo 4.15’te görüldüğü gibi sağlık personeli annelerin çocuklarının 6 aydan az süre

sadece anne sütü ile beslenme süresini etkilediği düşünülen değişkenlerden çocuğun

cinsiyeti, doğum şekli, doğum haftası, doğum ağırlığı ve doğum sırası değişkenlerinin

etkisi logistik regresyon analizi sonucu anlamlı bulunmadı.

45

Tablo 4.16. Sağlık Personeli Annelerin 12 Aydan Daha Az Toplam Emzirme Süresine

Etki Eden Anneye İlişkin Risk Analizi Değişkenler n Toplam emzirme OR

(%95 GA)

Annenin yaşı

(n=175)

30 yaş altı 58 1

31-35 yaş 82 1.074 (0.435- 2.650)

36 yaş ve üstü 35 1.361 (0.583- 3.182)

Öğrenim Düzeyi

(n=175)

Ön lisans 43 1

Lisans 115 0.744 (0.223- 2.477)

Lisansüstü 17 0.875 (0.295- 2.600)

Meslek

(n=175)

Doktor/ Hemşire/ Ebe 129 1

Biyolog/ Psikolog/ Fizyoterapist/

Dİyetisyen

13 0.872 (0.371- 2.051)

Sağlık Teknisyeni ve Teknikerleri 33 0.321 (0.069- 1.491)

Aile tipi

(n=175)

Çekirdek aile 161 1

Geniş aile 14 2.351 (0.691- 7.998)

Emzirmeye başlama

zamanı (n=175)

İlk bir saat içinde 108 1

Bir saatten sonra 67 1.195 (0.621- 2.298)

Ortalama günlük

emzirme sayısı

(n=175)

10 kez ve üzeri 136 1

10 kezden daha az 39 3.756 (1.617- 8.725) *

Süt sağma durumu

(n=175)

Evet 97 1

Hayır 78 0.727 (0.380- 1.389)

Ücretsiz izin

kullanma durumu

(n=175)

Evet 88 1

Hayır 87 2.382 (1.234-4.597) *

*p<0.05

Tablo 4.16’da görüldüğü gibi logistik regresyon analizi sonucunda; toplam emzirme

süresini etkilediği düşünülen değişkenlerden; annenin ortalama gündüz emzirme sayısı

ve ücretsiz izin kullanma durumu değişkenlerinin etkisi anlamlı bulundu.

46

Ancak; annenin yaşı, öğrenim düzeyi, mesleği, aile tipi, emzirmeye başlama zamanı ve

süt sağma durumu değişkenlerinin etkisi anlamlı bulunmadı. Sağlık personeli

annelerden günde 10 kezden daha az emzirenler emzirmeyenlere göre 3.756 kat,

ücretsiz izin kullanmayanlar kullananlara göre 2.382 kat daha fazla 12 aydan az

emzirme riskine sahiptir.

Tablo 4.17. Sağlık Personeli Annelerin 12 Aydan Daha Az Toplam Emzirme Süresine

Etki Eden Çocuğa İlişkin Risk Analizi

Değişkenler n Toplam emzirme OR

(% 95 GA)

Çocuğun Cinsiyeti

(n=175)

Erkek 92 1

Kız 83 0.854 (0.450- 1.621)

Doğum Şekli

(n=175)

Normal doğum 39 1

Sezaryen 136 2.050 (0.942- 4.463)

Doğum Haftası

(n=175)

Prematüre olmayan 164 1

Prematüre olan 11 1.775 (0.497- 6.339)


(n=175)

Düşük doğum ağırlıklı 20 1

Normal doğum ağırlıklı 140 0.417 (0.095- 1.828)

İri bebek 15 1.088 (0.359- 3.293)

Doğum Sırası

(n=175)

İlk çocuk 87 1

İkinci çocuk 77 0.213 (0.042- 1.072)

Üçüncü çocuk 11 0.235 (0.046- 1.193)

Tablo 4.17’de görüldüğü gibi sağlık personeli annelerin çocuklarının 12 aydan daha az

toplam emzirilme süresini etkilediği düşünülen değişkenlerden çocuğun cinsiyeti,

doğum şekli, doğum haftası, doğum ağırlığı ve doğum sırası değişkenlerinin etkisi

logistik regresyon analizi sonucu anlamlı bulunmadı.

47

Tablo 4.18. Sağlık Personeli Annelerin Bazı Özelliklerine Göre Ortanca Sadece Anne

Sütü İle Besleme ve Toplam Emzirme Süreleri

Özellikler Sadece Anne Sütü (n=175) Toplam Emzirme (n=150) *

Ortanca (%25- %75) Ortanca (%25-%75)

Yaş Grupları p p

30 yaş ve altı 5 (4-6)

0.554

11 (6-19)

0.679 31-35 yaş 4 (4-6) 12 (7-18)

36 yaş ve üstü 4 (3-6) 11 (9-21)

Öğrenim Düzeyi

Ön lisans 4 (3-6)

0.763

10 (6-18)

0.704 Lisans 5 (4-6) 11.5 (8-18)

Lisansüstü 4 (4-6) 13 (6-19)

Meslek

Doktor/Hemşire/Ebe 4 (4-6)

0.239

12 (8-18)

0.303 Biyolog/Psikolog

Fizyoterapist/Diyetisyen 5 (4-6) 8 (5-13)

Sağlık Teknisyeni ve Teknikerleri 5 (4-6) 12.5 (6-18)

Aile Tipi

Çekirdek aile 5 (4-6) 0.109

12 (7-19) 0.149

Geniş aile 4 (3-6) 8 (7-13)

Çocuk Sayısı

1 Çocuk 4 (4-6)

0.070

10 (6-18)

0.141 2 Çocuk 4 (3-6) 12 (8-18)

3 Çocuk 6 (4-6) 16 (11-21)

* Halen emziren 25 anne toplam emzirme süresine dahil edilmemiştir.

Araştırma kapsamına alınan sağlık personeli annelerin sadece anne sütü ile besleme

süresi ortalama 4.48± 1.37 (min-max 1-6) ay, toplam emzirme süresi ortalama 13.02±

7.53 (min-max 2-36) aydır. Sağlık personeli annelerin bazı özelliklerine göre sadece

anne sütü ile besleme ve toplam emzirme süresinde gruplar arasında istatistiksel olarak

anlamlı fark bulunmamıştır (p>0.05). (Tablo 4.20)

48

Tablo 4.19. Sağlık Personeli Annelerin Bazı Özelliklerine Göre Günlük Emzirme

Sayısı

Özellikler

Günlük emzirme Sayısı

Toplam X²

P

10 kez ve

üzeri

10 kez’ den

daha az


Öğrenim Düzeyi

Ön lisans 32 74.4 11 25.6 43 100.0 3.005

p> 0.05 Lisans 88 76.5 27 23.5 115 100.0

Lisansüstü 16 94.1 1 5.9 17 100.0

Meslek


1.568

p> 0.05

Biyolog/Psikolog



Aile Tipi

Çekirdek aile 124 77.0 37 23.0 161 100.0 0.562

p> 0.05 Geniş aile 12 85.7 2 14.3 14 100.0


Evet 71 80.7 17 19.3 88 100.0 0.900

p> 0.05 Hayır 65 74.7 22 25.3 87 100.0

Süt Sağma Durumu

Evet 76 78.4 21 21.6 97 100.0 0.51

p> 0.05 Hayır 60 76.9 18 23.1 78 100.0

Toplam 136 77.7 39 22.3 175 100.0

Tablo 4.19’da görüldüğü gibi sağlık personeli annelerin öğrenim düzeyi, meslek, aile

tipi, ücretsiz izin kullanma ve süt sağma durumlarına göre çocuklarını günlük emzirme

sayısında gruplar arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark bulunmamıştır (p>0.05).

49

Tablo 4.20. Sağlık Personeli Annelerin Çocuklarının Bazı Özelliklerine Göre Günlük

Emzirme Sayısı

Özellikler

Günlük Emzirme Sayısı

Toplam X²

P

10 kez ve

üzeri

10 kez ’den

daha az


Cinsiyet

Erkek 73 79.3 19 20.7 92 100.0 0.299

p> 0.05 Kız 63 75.9 20 24.1 83 100.0

Doğum Sırası

İlk çocuk 65 74.7 22 25.3 87 100.0 1.659

p> 0.05 İkinci çocuk 61 79.2 16 20.8 77 100.0

Üçüncü çocuk 10 90.9 1 9.1 11 100.0

Doğum Şekli

Normal doğum 28 71.8 11 28.2 39 100.0 1.015

p> 0.05 Sezaryen 108 79.4 28 20.6 136 100.0

Doğum Zamanı


p> 0.05 Prematüre olan 7 63.6 4 36.4 11 100.0



4.091

p> 0.05


İri bebek 12 80.0 3 20.0 15 100.0

Toplam 136 77.7 39 22.3 175 100.0

Tablo 4.20’de görüldüğü gibi sağlık personeli annelerin çocuklarının cinsiyeti, doğum

sırası, doğum şekli, doğum zamanı ve doğum ağırlıklarına göre günlük emzirme

sayısında gruplar arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark bulunmamıştır (p>0.05).

50

Tablo 4.21. Sağlık Personeli Annelerin Bazı Özelliklerine Göre Bir Seferde Emzirme

Süresi

Özellikler

Bir Seferde Emzirme Süresi

Toplam X²

P

15 dk’dan

daha az 15-20 dk

20 dk’dan

daha uzun

Sayı % Sayı % sayı % Sayı %

Öğrenim Düzeyi

Ön lisans 18 41.9 16 37.2 9 20.9 43 100.0 1.095

p> 0.05 Lisans 40 34.8 46 40.0 29 25.2 115 100.0

Lisansüstü 7 41.2 7 41.2 3 17.6 17 100.0

Meslek

Doktor/Hemşire/Ebe 46 35.7 52 40.3 31 24.0 129 100.0

0.527

p> 0.05

Biyolog/Psikolog

Fizyoterapist/Diyetisyen 5 38.5 5 38.5 3 23.0 13 100.0

Sağlık Teknisyeni ve Teknikerleri 14 42.4 12 36.4 7 21.2 33 100.0

Aile Tipi

Çekirdek aile 60 37.3 63 39.1 38 23.6 161 100.0 0.08

p> 0.05 Geniş aile 5 35.7 6 42.9 3 21.4 14 100.0


Evet 33 37.5 35 39.8 20 22.7 88 100.0 0.049

p> 0.05 Hayır 32 36.8 34 39.1 21 24.1 87 100.0

Süt Sağma Durumu

Evet 37 38.1 35 36.1 25 25.8 97 100.0 1.187

p> 0.05 Hayır 28 35.9 34 43.6 16 20.5 78 100.0

Toplam 65 37.1 69 39.4 41 23.5 175 100.0

Tablo 4.21’de görüldüğü gibi sağlık personeli annelerin öğrenim düzeyi, meslek, aile

tipi, ücretsiz izin kullanma ve süt sağma durumlarına göre çocuklarını bir seferde

emzirme süresinde gruplar arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark bulunmamıştır

(p>0.05).

51

Tablo 4.22. Sağlık Personeli Annelerin Çocuklarının Bazı Özelliklerine Göre Bir

Seferde Emzirme Süresi

Tablo 4.22’de görüldüğü gibi sağlık personeli annelerin çocuklarının cinsiyeti, doğum

sırası, doğum şekli, doğum zamanı ve doğum ağırlığına göre çocuklarını bir seferde

emzirme süresinde gruplar arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark bulunmamıştır

(p>0.05)

Özellikler

Bir Seferde Emzirme Süresi

Toplam X²

P

15 dk’

dan daha

az

15-20 dk

20 dk’ dan

daha uzun

Sayı % Sayı % Sayı % Sayı %

Cinsiyet

Erkek 33 35.9 41 44.5 18 19.6 92 100.0 2.618

p> 0.05 Kız 32 38.6 28 33.7 23 27.7 83 100.0

Doğum Sırası

İlk çocuk 31 35.6 36 41.4 20 23.0 87 100.0 0.372

p> 0.05 İkinci çocuk 30 39.0 29 37.7 18 23.4 77 100.0

Üçüncü çocuk 4 36.4 4 36.4 3 27.2 11 100.0

Doğum Şekli

Normal doğum 13 33.3 13 33.3 13 33.3 39 100.0 2.770

p> 0.05 Sezaryen 52 38.2 56 41.2 28 20.6 136 100.0

Doğum Zamanı

Prematüre olmayan 60 36.6 64 39.0 40 24.4 164 100.0 1.356

p> 0.05 Prematüre olan 5 45.5 5 45.5 1 9.0 11 100.0


Düşük doğum ağırlıklı 10 50.0 8 40.0 2 10.0 20 100.0

3.568

p> 0.05

Normal doğum ağırlıklı 51 36.4 55 39.3 34 24.3 140 100.0

İri bebek 4 26.7 6 40.0 5 33.3 15 100.0

Toplam 65 37.1 69 39.4 41 23.4 175 100.0

52

Tablo 4.23. Sağlık Personeli Annelerin Bazı Özelliklerine Göre Anne Sütünü Sağma

Durumu

Özellikler

Süt Sağma Durumu Toplam X²

P Evet Hayır


Öğrenim Düzeyi

Ön lisans 23 53.5 20 46.5 43 100.0 3.377

p> 0.05 Lisans 61 53.0 54 47.0 115 100.0

Lisansüstü 13 76.5 4 23.5 17 100.0

Meslek


6.766(*)

p< 0.05

Biyolog/Psikolog



Aile Tipi

Çekirdek aile 86 53.4 75 46.6 161 100.0 3.299

p> 0.05 Geniş aile 11 78.6 3 21.4 14 100.0

Ücretsiz İzin

Evet 28 31.8 60 68.2 88 100.0 39.941

p< 0.05 Hayır 69 79.3 18 20.7 87 100.0

Toplam 97 55.4 78 44.6 175 100.0

(*) Fark birinci satırdan (doktor/hemşire/ebe) kaynaklanmaktadır.

Tablo 4.23’te görüldüğü gibi sağlık personeli annelerin öğrenim düzeyi ve aile tipine

göre anne sütünü sağma durumunda gruplar arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark

bulunmamıştır (p>0.05). Sağlık teknisyeni ve teknikerlerin anne sütünü sağma oranı

(%72.7), doktor-hemşire-ebe (%49.6) ve biyolog-psikolog-fizyoterapist ve

diyetisyenlere (%69.2) göre istatistiksel olarak anlamlı şekilde yüksek bulunmuştur

(p<0.05). Ücretsiz izin kullanmayanların anne sütünü sağma oranı (%79.3), ücretsiz izin

kullananlara göre (%31.8) istatistiksel olarak anlamlı şekilde yüksek bulunmuştur

(p<0.05).

53

Tablo 4. 24. Sağlık Personeli Annelerin Bazı Özelliklerine Göre Ücretsiz İzin

Kullanma Durumu

Özellikler

Ücretsiz İzin Toplam X²

P Kullanan Kullanmayan


Öğrenim Düzeyi

Ön lisans 19 44.2 24 55.8 43 100.0 4.928

p> 0.05 Lisans 64 55.7 51 44.3 115 100.0

Lisansüstü 5 29.4 12 70.6 17 100.0

Meslek

Doktor/Hemşire/Ebe 76 58.9 53 41.1 12.9 100.0

14.683 (*)

p< 0.05

Biyolog/PsikologFizyoterapist/

Diyetisyen

3 23.1 10 76.9 13 100.0

Sağlık Teknisyeni ve

Teknikerleri

9 27.3 24 72.7 33 100.0

Aile Tipi

Çekirdek aile 83 51.6 78 48.4 161 100.0 1.292

p>0.05 Geniş aile 5 35.7 9 64.3 14 100.0

Toplam 88 50.3 87 49.7 175 100.0

(*)Fark birinci satırdan (doktor/hemşire/ebe) kaynaklanmaktadır.

Tablo 4.24’te görüldüğü gibi sağlık personeli annelerin öğrenim düzeyi ve aile tipine

göre ücretsiz izin kullanma durumunda gruplar arasında istatistiksel olarak anlamlı bir

fark bulunmamıştır (p>0.05). Doktor, hemşire ve ebelerin ücretsiz izin kullanma

durumu (%58.9) diğer meslek gruplarına göre istatistiksel olarak anlamlı şekilde yüksek

bulunmuştur (p<0.05).

54

5. TARTIŞMA VE SONUÇ

Araştırma grubumuzdaki sağlık personeli annelerin yaş gruplarına göre dağılımında en

yüksek oranı (%46.9) 31-35 yaş grubu oluşturmakta olup yaş ortalaması 32.4±3.7 yıl

(min 22, max 42) ve tamamı üniversite mezunudur (Tablo 4.1). Çeçe ve arkadaşlarının

(65) çalışan annelerin emzirme özelliklerini inceledikleri çalışmada annelerin yaş

ortalamasının 31,5±3,92 yıl ve %90.9’unun üniversite mezunu olduğu bulunmuştur.

Yine Karancı ve arkadaşlarının (13) çalışan gebelerin emzirmeyi sürdürmeye yönelik

bilgilerini etkileyen etmenlere yönelik yaptıkları çalışmada annelerin yaş ortalamasının

31,3±4,50 yıl ve %75’inin üniversite mezunu olduğu saptanmıştır. Çalışma

grubumuzdaki annelerin yaş ortalaması ve eğitim düzeyleri bu çalışmalarla benzerlik

göstermektedir. TNSA 2008 (4) verilerine göre hiç eğitimi olmayan kadınlarla en az lise

mezunu kadınlar arasında ilk evlenme yaşında yaklaşık beş yıllık bir fark bulunmakta

olup lise ve üzeri eğitim almış kadınlar için ilk evlilik yaşı ortancası 24.1 yıldır. Bu

çalışmada sağlık personeli annelerin 31-35 yaş grubunda yoğunlaşmasının nedeni,

grubumuzdaki kadınların eğitim düzeylerinin ve evlenme yaşının yüksek olmasından

kaynaklanabilir.

Bu araştırmada sağlık personeli annelerin aile tipi %92 oranla çekirdek aile ve %8’i

geniş aile olup parçalanmış aile yoktur (Tablo 4.1). Türkiye’de 1960’ların sonundan

günümüze değin geçen süreç incelendiğinde; çekirdek aile ve dağılmış ailenin

yaygınlığının arttığı, geniş aile kompozisyonlarının yaygınlığının ise azaldığı

görülmektedir. Türkiye’deki çekirdek aile oranı %70.3, geçici geniş aile %7.4, ataerkil

geniş aile %8 ve dağılmış aile oranı %14.3 ‘tür. Türkiye’de çekirdek aile oranının

zaman içinde artıyor olmasının, ülkenin yaşamakta olduğu kentleşme ve modernleşme

süreciyle yakından bağlantısı vardır (66). Çalışmamızda da çekirdek aile oranının

Türkiye genelinin üzerinde bulunmasını aynı etkenlere bağlayabiliriz. Araştırma

grubumuzun çalışan kadınlardan oluşmasının da etkili olabileceğini söyleyebiliriz.

55

Çalışmamızda sağlık personeli annelerin %46.3’ünün 1, %46.8’inin 2 ve %6.9’unun 3

çocuğa sahip olduğu belirlenmiştir (Tablo 4.1). Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK)

tarafından hazırlanan doğum istatistiklerine göre Türkiye’deki toplam doğurganlık hızı,

2010 yılında 2.05 çocuk iken 2011 yılında 2.02 çocuktur. Yani, bir kadının doğurgan

olduğu dönem boyunca doğurabileceği ortalama çocuk sayısı 2’dir (67). TNSA 2008 (4)

verilerine göre de 15-49 yaş grubu çalışan kadınların %31.2’sinin hiç çocuğu yokken,

%32.5’i 1-2 çocuğa, %27.9’u 3-4 çocuğa ve %27.7’si de 5 ve daha fazla çocuğa

sahiptir. Toplam doğurganlık hızı eğitim düzeyiyle ters orantılıdır. Eğitim düzeyinin

artmasıyla toplam doğurganlık hızı hızla düşmektedir. Eğitimi olmayan kadınlarda

toplam doğurganlık hızı 2.65 iken lise veya üzeri eğitimi olan kadınlarda 1.53

düzeyindedir. Bolat ve arkadaşlarının (68) 2009 yılında Şişli Etfal Eğitim ve Araştırma

Hastanesi Kadın Doğum Servisi ve Yenidoğan Kliniğine bağlı Sağlam Çocuk ve Aşı

Merkezinde yaptığı, ilk altı ayda anne sütü ile beslenmeye etki eden faktörlere yönelik

çalışmalarında; annelerin %45’ inin 1 çocuğa, %42.1’inin 2 çocuğa ve %12.9’ unun da

3 çocuğa sahip olduğu bulunmuştur. Bu araştırmada 1-2 çocuğa sahip olanlar Türkiye

genelinden yüksek, 3 çocuğa sahip olanlar da Türkiye genelinden düşük bulunmuş ve

Bolat’ın çalışmasıyla da benzerdir. Araştırma grubumuzun çalışan kadınlardan oluşması

ve tamamının üniversite mezunu olmasından dolayı sahip oldukları çocuk sayısının 1 ve

2 çocukta yoğunlaştığını söyleyebiliriz.

Doğum süreci kadını gerek gebelik, gerekse doğum ve doğum sonu dönemde pek çok

riskle karşı karşıya bırakabilir. Tüm dünyada sezaryen ile doğuma yönelik giderek artan

bir eğilim vardır. DSÖ tarafından en yüksek sezaryen hızı olarak %15 önerilmekte ve bu

seviyenin altına inildiğinde veya üzerine çıkıldığında maternal ve perinatal mortalite ve

morbiditenin yükseleceği belirtilmektedir (69). TNSA 2008 verilerine göre Türkiye’de

sezaryen ile doğum oldukça yaygındır. Son beş yılda meydana gelen tüm doğumların

%37’si sezaryen ile yapılmıştır. Sezaryen ile doğum hızı, TNSA 2003’e göre (%21)

büyük ölçüde yükselmiştir (4). Çalışma grubumuzda annelerin %77.7’sinin sezaryen ile

doğum yaptığı (Tablo 4.2) ve bu oranın hem DSÖ’ nün önerisinin hem de Türkiye

oranının çok üzerinde olduğu görülmektedir. Duman ve arkadaşlarının (70) Afyon

Kocatepe Üniversitesi Ahmet Necdet Sezer Uygulama ve Araştırma Hastanesi’nde

sağlık çalışanlarının normal doğum ve sezaryen ile ilgili düşünceleri’ ne yönelik

yaptıkları çalışmada %53.1’inin sezaryen doğumu tercih ettiği belirlenmiştir.

56

Çalışmamıza benzer düzeyde Canbaz ve arkadaşlarının (71) kadın sağlık çalışanlarının

doğurganlık özellikleri, gebelik ve doğum sonu dönemdeki çalışma koşullarına yönelik

yaptıkları çalışmada sağlık personeli annelerin %70.7’sinin sezaryen ve %29.3’ ünün de

normal vajinal doğum ile bebeklerini dünyaya getirdikleri bulunmuştur. Ünsal ve

arkadaşlarının (72) toplumda anne sütü verme eğilimi ve buna etki eden faktörlere

yönelik yaptıkları çalışmada annelerin %54.4’ünün normal doğum ve %40.1’inin de

sezaryen doğum ile doğum eylemini gerçekleştirdiği belirlenmiştir. Yapılan çalışmalar

annenin eğitim düzeyi, sosyo-ekonomik yapısı ve kentsel bölgede yaşıyor olmasının

sezaryen doğum oranını artırdığını göstermiştir (68). Çalışmamızda da aynı etkenlerden

dolayı sezaryen doğum oranının fazla olduğunu söyleyebiliriz.

Dünya Sağlık Örgütü tarafından 2012’de yayınlanan ve 184 ülkenin yer aldığı “Born

Too Soon”-Erken Doğum Hakkında Küresel Eylem Raporu’nda, bu ülkelerin preterm

doğum oranlarının %5-18 arasında değişmekte olduğu ifade edilirken, Türkiye’nin 2010

yılı prematüre doğum oranının %11.97 olduğu belirtilmiştir (73). Canbaz ve

arkadaşlarının (71) kadın sağlık çalışanlarının doğurganlık özellikleri, gebelik ve doğum

sonu dönemdeki çalışma koşullarına yönelik yaptıkları çalışmada prematüre doğum

oranı %11.4 olarak bulunmuştur. İş yükü artışının ve vardiyalı çalışmanın üreme sistemi

üzerindeki olumsuz etkileri bilinmektedir. Yapılan bir çalışmada hemşirelerin fiziksel

olarak iş yükü arttıkça daha erken gebelik haftasında doğum yaptığı bulunmuştur (74).

Amerika’da hemşireler arasında yapılan çalışmada günlük ve haftalık çalışma saatinin

artması ve uzun süre ayakta çalışmanın preterm doğum eylemlerini artırdığı

belirtilmiştir (75). Araştırma grubumuzda prematüre doğum oranı %6.3’ tür (Tablo 4.2).

Çalışma grubumuzdaki prematüre doğum oranı Türkiye genelinden düşük bulunmuştur.

Bu durum annelerin tamamının üniversite mezunu sağlık personeli olması ve üçüncü

basamak sağlık kuruluşunda çalışıyor olmalarından kaynaklanabilir.

Bu araştırmada DDA bebeklerin oranı %11.4’tür (Tablo 4.2). Türkiye’de 2011 yılında

gerçekleşen doğumlarda doğan bebeklerin %5.52’sinin de düşük doğum ağırlıklı olarak

doğduğu belirtilmiştir (76). Croteau ve arkadaşlarının (77) yapmış olduğu çalışmada

düzensiz ve vardiyalı çalışan gebelerin bebeklerinde düşük doğum ağırlığı ile doğum

riskinin arttığını bulmuştur. Araştırma grubumuzun çalışan annelerden oluşuyor olması,

meslekleri gereği vardiyalı ve uzun çalışma saatlerinde bulunuyor olmalarının, DDA

57

bebek oranının yüksek olmasında etken olduğunu düşünebiliriz. Çalışmamız Croteau ve

arkadaşlarının bulgularını doğrulamaktadır.

Dünya’da, Türkiye’nin de içinde bulunduğu pek çok ülke tarafından imzalanan ve

uygulamaya konulan Çocuk Hakları Sözleşmesi’nde, çocukların en temel haklarından

birisi olarak “beslenme hakkı” gösterilmekte, “anne sütü ile beslenme hakkı” üzerinde

önemle durulmaktadır (78). Araştırma grubumuzdaki sağlık personeli annelerin tamamı

bebeğini bir süre emzirmiş ve bir kısmı da (%14.3) halen emzirmektedir (Tablo 4.3).

TNSA 2008 (4) verilerine göre bebeklerin bir süre anne sütü alma oranı %96.7, TBSA

2010 (63) sonuçlarına göre de %97.5 olarak bulunmuştur. Eker ve arkadaşının (79)

2005 yılında Mersin Devlet Hastanesi ve Toros Devlet Hastanesi Doğum Servislerinde

yapmış oldukları, annelerin bebek beslenmesi ve emzirmeye ilişkin bilgi ve

uygulamalarına yönelik çalışmada emzirme oranı %95.7 bulunmuştur. Ulusal

araştırmalarda Kanada’da emzirme oranı %79, Amerika Birleşik Devletleri’nde ise %64

olarak saptanmıştır (80, 81). Çalışmamızda bulunan emzirme oranının yüksek olması

araştırma grubumuzun sağlık personeli annelerden oluşuyor olması ve aldıkları

eğitimden dolayı emzirme konusunda dikkatli davranmalarından kaynaklanabilir.

Doğum sonrası dönemde bebeğin emme refleksinin uyarılması, laktasyon ve involüsyon

sürecinin başlaması için bebeğin ilk 30 dakika- 1 saat içinde emzirilmesi gerekmektedir.

Emzirmeye erken başlanması hem anne, hem de bebek için yararlıdır (82). Eker ve

arkadaşlarının (79) yapmış olduğu çalışmada annelerin %69’u, Akyüz’ün (83)

çalışmasında %79.2’sinin ve Yıldız’ın (84) çalışmasında da %92.4’ünün bebeklerini

ilk bir saat içinde emzirdiği bulunmuştur. Japonya’da yapılan bir çalışmada

kolosturumun geldiği dönemde emzirmeye başlama sıklığının %98.3 civarında olduğu

belirtilmektedir (85). İlk bir saat içerisinde emzirmeye başlama oranı Nepal’de %3,4,

Madagascar’da %78 olarak bildirilmiştir(86-87). TNSA 2008 (4) verilerine göre

emzirilen çocukların %39’u, TBSA 2010 (63) sonuçlarına göre de %59.1’i doğumdan

sonraki ilk bir saat içinde emzirilmeye başlanmıştır. Araştırma grubumuzdaki sağlık

personeli annelerin %61.7’ si (Tablo 4.3) ilk bir saat içinde çocuklarını emzirmeye

başlamış olup bu oran Türkiye geneline göre yüksektir. Bu sonuç araştırma grubumuzun

sağlık personeli olmasından ve Bebek Dostu Hastane’de çalışıyor olmalarından

kaynaklanabilir. Dünya Sağlık Örgütü ilk bir saat içerisinde anne sütü ile beslenme

oranlarını % 0-29 arası kötü, % 30-49 arası orta, % 50-89 arası iyi, % 90-100 arası

58

çok iyi olarak sınıflandırmıştır (88). Dünya Sağlık Örgütü kriterlerine göre grubumuzun

emzirmeye erken başlama konusunda iyi düzeyde olduğunu söyleyebiliriz.

Çalışmamızda annelerin doğumdan sonra ilk emzirme zamanında annenin öğrenim

düzeyi, meslek ve aile tipine göre gruplar arasında istatistiksel olarak anlamlı fark

bulunmamıştır (p>0.05) (Tablo 4.10). Bunun nedenini araştırma grubumuzdaki

annelerin tamamının liseden sonra sağlıkla ilgili alanlarda eğitim almış olmalarına ve

emzirme konusunda bilinçli olmalarına bağlayabiliriz.

Araştırma grubumuzdaki sağlık personeli annelerin bebeklerinin %52.6’sı erkek,

%47.4’ü kız olup erkeklerin %64.1’i ve kızların %59.0’ı doğumdan sonra ilk bir saat

içinde emzirilmiştir (Tablo 4.11). Çalışmamızda bebeklerin cinsiyetlerine göre

doğumdan sonra ilk emzirme zamanında gruplar arasında istatistiksel olarak anlamlı bir

fark bulunmamıştır (p>0.05) (Tablo 4.11). Eker ve arkadaşlarının (79) yaptığı

çalışmada bebeklerin %58.7'si erkek, %41.3'ü kız olup erkeklerin %64.8'i, kızların ise

%76.3'ünün doğumdan sonra ilk bir saat içinde emzirildiği belirlenmiştir. Bebeklerin

cinsiyetine göre emzirilme zamanları arasında anlamlı bir fark bulunamamıştır (p>0.05).

Bu bulgu araştırma sonuçlarımızı desteklemektedir. Araştırma grubumuzdaki annelerin

tamamının sağlık konusunda eğitim almış ve üniversite mezunu olmalarından dolayı

,ayrıca anne sütü ile beslenmenin her bebeğin doğal hakkı olduğundan, annelerin

emzirmeye başlarken bebeklerinde cinsiyet ayrımı yapmadığını söyleyebiliriz.

Araştırma grubumuzdaki sağlık personeli annelerden doğum şekli normal doğum olan

annelerin doğumdan sonra ilk bir saatte emzirme oranı (%79.5), sezaryenle doğum

yapan annelerinkinden (%56.6) istatistiksel olarak anlamlı şekilde yüksek bulunmuştur.

(p<0.05) (Tablo 4.11). İnce ve arkadaşlarının (89) annelerin emzirme danışmanlığı alma

durumlarına yönelik yaptığı çalışmada normal doğum yapan annelerin %76.6’sı,

sezaryen doğum yapan annelerin ise %48.5’inin doğumdan sonraki ilk bir saat içinde

emzirdiği bulunmuştur. Çetin ve arkadaşlarının (90) yaptığı çalışmada normal doğum

yapanların %82.9’u ilk bir saatte emzirirken, sezaryenle doğum yapanların %37.9’u ilk

bir saatte emzirmiştir. Akyüz ve arkadaşlarının (81) yaptığı çalışmada normal doğum

yapan annelerin %48.9’u ilk saatte, sezaryenle doğum yapan annelerin %56.3’ü ise ilk

2-4 saat içinde bebeklerini emzirdiklerini ifade etmişlerdir. Annelerin doğum yapma

şekli ile ilk emzirme süreleri karşılaştırıldığında anlamlı fark bulunmuştur. Tunçel ve

59

arkadaşlarının (91) yaptığı çalışmada doğumları spontan vajinal yol ile olanların

%85.3’ü, sezaryen ile olanların %63.2’si doğum sonrası ilk bir saat içinde emzirmeye

başlamış olup, gruplar arasındaki fark istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur. Ünsal ve

arkadaşlarının (72) çalışmasında da normal doğum yapanların sezaryenle doğum

yapanlara oranla istatistiksel olarak anlamlı derecede erken emzirmeye başladıkları

görülmüştür. Araştırma bulgularımız bu çalışmaların sonuçları ile benzerlik

göstermektedir. Sezaryen ve müdahaleli doğumlarda anne sütüne başlamadaki

gecikmenin nedeni anneye uygulanan anestezinin etkisi, annenin ağrıya bağlı olarak

hareket etme isteksizliğidir (68). Doğal olarak normal doğum yapan anneler, sezaryen

ile doğum yapanlara göre bebeklerini ilk saatlerde daha yüksek oranda emzirmişlerdir.

Sezaryen ile doğum yapan annelerin bebekleri emzirmeden önce beslenmektedir.

Çocuğa anne sütünden önce başka gıda verilmesi, doğumdan hemen sonra ve anne

sütünün düzenli salgılanması başlamadan önce bebeğe diğer sıvı gıdaların verilmesi

yanlıştır. Ancak bu tür besleme Türkiye’de yaygındır (4). Gökduman’ın (91) 0-6 aylık

bebeği olan annelerin anne sütünü arttırmaya ilişkin geleneksel uygulamalarına yönelik

yaptığı çalışmada annelerin %67.1’inin bebeklerine doğum sonrası anne sütü dışında

besinler vermiş olduğu bulunmuştur. Akyüz ve arkadaşlarının yaptığı çalışmada

annelerin %20.8’i emzirmeden önce mama, su verdiklerini ve sezaryen ile doğum yapan

annelerin de %43.8’inin anne sütünden önce başka besinler verdiği bulunmuştur (83).

Açık ve arkadaşlarının Elazığ ilinde yaşayan 2 yaş grubu çocuğu olan kadınların bebek

beslenmesi ve anne sütü konusundaki bilgi, tutum ve uygulamalarına yönelik yaptığı

çalışmada kadınların %30.8’i doğumdan sonra bebek daha anne sütü almadan önce

bebeğe başka besinler verdiklerini ifade etmiştir (93). TNSA 2008 (4) verilerine göre

çocukların %23.2’si anne sütünden önce başka bir gıda almıştır. Bu araştırmadaki sağlık

personeli annelerin %28.1’i (Tablo 4.3) doğumdan sonra ilk olarak bebeklerine anne

sütü dışında besinler vermiştir. Türkiye geneline göre bu oranın yüksek olması

çalışmamızdaki annelerin büyük bir çoğunluğunun sezaryen doğum ile bebeklerini

dünyaya getirmiş olmalarından kaynaklanabilir.

DSÖ ve UNICEF her bebeğin doğumu izleyen ilk 6 ayda sadece anne sütü almasını

önermektedir (21, 94). DSÖ 0-6 aylık bebeklerin yaklaşık %36’inin sadece anne sütü

aldığını bildirmiştir (95). Tunçel ve arkadaşlarının (91) yaptığı ebelerin anne sütü ile

ilgili bilgi ve uygulamalarının değerlendirilmesine yönelik çalışmada bebeklerin

60

%51.4’ünün 4 ay ve daha fazla süre sadece anne sütü ile beslendiği belirlenmiştir. Gün

ve arkadaşlarının (82) Kayseri Melikgazi Eğitim ve Araştırma Bölgesi’nde 0-36 aylık

çocuklarda anne sütü alma durumuna yönelik yaptığı çalışmada annelerin %35.7’sinin

ilk 6 ay sadece anne sütü verdiği bulunmuştur. Çatak ve arkadaşlarının (96) Burdur

ilinde bebeklerin emzirilme durumu ve beslenme ve örüntüsüne yönelik yaptıkları

çalışmada toplamda altı aydan küçük bebeklerin %52.9’u sadece anne sütü almıştır.

Bebeğin yaşına göre değerlendirildiğinde ise iki aydan küçük bebeklerin %96.3’ü, 2-3

aylık bebeklerin %67.9’u, 4-5 aylık bebeklerin ise %26.1’i sadece anne sütü ile

beslenmiştir. Bebeklerin %2’si 6 ay ve daha fazla süreyle sadece anne sütü ile

beslenirken %52.9’u 6 aydan daha az süre sadece anne sütü ile beslenmiştir. Kondolot

ve arkadaşlarının (97) sadece anne sütü alım durumuna etki eden faktörlere yönelik

yaptığı çalışmada bebeklerin sadece anne sütü alma yüzdesi %61.9 iken, 0-1 aylık

bebeklerde %79.4, 4-6 ayda %45.1 olarak bulunmuştur. Ünsal ve arkadaşlarının (72)

toplumda anne sütü verme eğilimi ve buna etki eden faktörlere yönelik çalışmasında

bebeklerini emziren annelerin tek başına anne sütü verme durumlarına bakıldığında;

doğumda %97’si sadece anne sütü verirken ikinci ayda %85.1’i, dördüncü ayda %46.2

ve altıncı ayda ise %8.7’sinin sadece anne sütü ile beslemeye devam ettiği

belirlenmiştir. Bülbül ve arkadaşlarının (98) yaptığı Sağlam Çocuk Polikliniği’nde

izlenen iki yaş üzerindeki çocuklarda anne sütü ile beslenmeye etki eden faktörlere

yönelik araştırmada bebeklerin ilk 6 ay sadece anne sütü alma oranı %37.5’dir. Şahin ve

arkadaşlarının (99) Kayseri’de iki toplum sağlığı merkezine başvuran annelerde

emzirme sorunları ve risk faktörlerine yönelik yapmış oldukları çalışmada bebeklerin ilk

altı ay sadece anne sütü alma oranı %60.8’dir. TNSA 2008 (4) verilerine göre 6 ay

sadece anne sütü alma oranı %41.6’dır. Anne sütüne başlama oranı % 98 iken, 2. ayda

bebeklerin % 69’u sadece anne sütü ile beslenmekte, 3. ayda % 42’si, 5 aylık iken %

23’ü sadece anne sütü almaktadır. TBSA 2010 (63) verilerine göre de Türkiye genelinde

4-6 ay süre tek başına anne sütü ile besleme oranı %62.5’dir. Dünyada sadece anne sütü

ile beslenme oranlarına baktığımızda Avustralya’da yapılan bir çalışmada altıncı ayda

tek başına anne sütüyle beslenme sıklığının %50’lerde olduğu bildirilmiştir (100).

Norveç’te 6. ayda tek başına anne sütü verme oranı %7 ; İtalya’da ise %42,3

bulunmuştur (101, 102). Amerika Birleşik Devletleri’nde bu oran %14 olarak

bildirilmiştir (62). Araştırmamızdaki sağlık personeli annelerin %33.1’i bebeklerine 6

ay sadece anne sütü vermiştir (Tablo 4.3). Sadece anne sütü ile beslenmedeki

61

başarısızlığın en önemli nedeni, toplum inançları nedeniyle, doğumdan hemen sonra

anne sütünün verilmesinin gecikmesi, emzirme sorunu yaşayan annelerde bu sorunun

çözümünde aile desteğinin ve sağlık sistemi desteğinin verilmesi yerine daha kolay bir

seçenek gibi görüldüğünden hemen mamaya geçilmesidir (102). TNSA raporunda

emzirmenin ülkemizde yaygın olmasına rağmen, sadece anne sütü ile besleme

alışkanlığının arzu edilen seviyelerde olmadığı, ilk altı ayda yaklaşık her beş çocuktan

ikisinin sadece anne sütü ile beslendiği bildirilmektedir (4). Doğumdan itibaren 6.aya

kadar olan sürede sadece anne sütü verme oranının azaldığı görülmektedir.

Çalışmamızdaki İlk 6 ay sadece anne sütü ile beslemedeki oranın DSÖ değerlerine

yakın, Türkiye geneline göre de düşük olduğunu söyleyebiliriz. Bu oranın annelerin

bilgi düzeylerinden dolayı yüksek olmasını beklerken araştırma grubumuzun sağlık

personeli çalışan anneler ve vardiyalı çalışan grup olmalarından dolayı Türkiye geneline

göre düşük olduğunu söyleyebiliriz.

Araştırma grubumuzdaki sağlık personeli annelerin öğrenim düzeyine, mesleğine, aile

tipine ve ücretsiz izin kullanma durumuna göre ilk altı ay sadece anne sütü verme

durumunda gruplar arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark bulunmamıştır (p>0.05)

(Tablo 4.12). Ünsal ve arkadaşlarının (72) çalışmasında, ilk altı ay sadece anne sütü ile

beslemede anne eğitim düzeyi ve aile tipine göre gruplar arasında anlamlı bir ilişki

olmadığı bulunmuştur. Çeçe ve arkadaşlarının (65) çalışan annelerin emzirme sürelerini

etkileyen faktörlere yönelik yaptıkları çalışmada annelerin eğitim durumuna göre ilk altı

ay sadece anne sütü verme süresinde gruplar arasında fark olmadığı bulunmuştur.

Bülbül ve arkadaşlarının (98) çalışmasında da annenin eğitim durumu ile ilk altı ay

sadece anne sütü verme süresi arasında bir ilişki saptanmamıştır. Alikaşifoğlu ve

arkadaşlarının (104) yaptıkları çalışmada eğitim düzeyi düşük olan annelerin ilk altı ay

sadece anne sütü verme oranının daha uzun olduğu belirtilmiştir. Nijerya’da yapılan bir

araştırmada annenin yaşı ve eğitim düzeyi arttıkça bebeğe ilk aylarda sadece anne sütü

verme oranında artış olduğu bulunmuştur (105). Araştırma grubumuzdaki sağlık

personeli annelerin öğrenim düzeyine göre sadece anne sütü ile beslemede gruplar

arasında fark olmadığını, bu durumunda annelerin tamamının üniversite mezunu

olmasından kaynaklandığını söyleyebiliriz. Araştırmamızda sütünü sağmayan annelerin

altı aydan az süre sadece anne sütü ile besleme oranı, sütünü sağan annelerinkinden

istatistiksel olarak anlamlı şekilde yüksek bulunmuştur (p<0.05) (Tablo 4.12).

62

Çalışan annelerde süt sağma laktasyonun devamlılığı için önemlidir. Ünsal ve

arkadaşlarının (72) yapmış olduğu çalışmada normal vajinal yolla doğmuş, doğum

ağırlığı 2500 gr ve üstü bebeklerin ilk altı ay sadece anne sütü ile beslenme oranları

yüksek bulunmuştur. Araştırma grubumuzdaki sağlık personeli annelerin çocuklarının

cinsiyeti, doğum sırası, doğum şekli, doğum zamanı ve doğum ağırlığına göre sadece

anne sütü ile besleme süresinde gruplar arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark

bulunmamıştır (p>0.05) (Tablo 4.14). Çalışmamızda bu konuda gruplar arasında fark

bulunmaması, annelerin sağlıkla ilgili dallarda yüksek öğrenim görmesi nedeni ile

sadece anne sütü ile beslemede bilinçli ve ısrarlı davranmalarından kaynaklanabilir.

Araştırma grubumuzdaki sağlık personeli annelerin sadece anne sütü ile besleme süresi

ortalama 4.48±1.37 aydır. Tunçel ve arkadaşlarının (91) çalışmasında sadece anne sütü

alma süresi ortalama 3.4±1.8 ay, Bülbül ve arkadaşlarının (98) çalışmasında 4.3±2.0 ay

olarak bulunmuştur. TNSA 2008 (4) verilerine göre sadece anne sütü ile besleme süresi

ortalama 3.2±1.8 ay, TBSA 2010 (63) verilerine göre de 5.3 aydır. Çalışmamızdaki

sadece anne sütü ile besleme süresinin diğer çalışmalar ile benzerlik gösterdiğini, TBSA

değerine yakın ve TNSA 2008 verilerinden de yüksek olduğunu söyleyebiliriz.

DSÖ ve UNICEF, ilk altı ayda sadece anne sütü ile beslemeyi, altı aydan sonra yeterli

ek besinler verilerek emzirmenin 24 ay ve daha uzun süre devam ettirilmesini

önermektedir (21). Araştırma grubumuzdaki 24 ay ve üzeri çocukların %11.3’ü 24 ay

ve daha uzun süre emzirilmiştir (Tablo 4.3). Gün ve arkadaşlarının (82) Kayseri

Melikgazi İlçe Merkezinde yaptıkları çalışmasında 24 aylık ve üzeri çocuklardan

%19.6’sı 24 ay ve daha uzun süre emzirilmiştir. Akpınar’ın (106) Kayseri Yıldırım

Beyazıt Mahallesinde yaptığı çalışmasında toplam anne sütü alma süresi 24 ay ve üstü

olanların oranı %18.2’dir. Çocukların 24 ay ve daha uzun süre emzirilme oranı TNSA

2008 (4)’de %10.4, TBSA 2010 (63)’da %24.5’dir. Araştırma grubumuzun tamamının

çalışan annelerden oluşması, 24 ay ve üzeri emzirme oranının düşük olmasının nedeni

olabilir.

Araştırma grubumuzdaki sağlık personeli annelerin toplam emzirme süresi ortalama

13,02±7,53 aydır. Bülbül ve arkadaşlarının (98) Bakırköy Dr. Sadi Konuk Eğitim ve

Araştırma Hastanesi’nde yaptığı çalışmasında 16,4±7,7 ay, Ünsal ve arkadaşlarının (72)

Dr. Behçet Uz Çocuk Hastalıkları ve Cerrahisi Eğitim ve Araştırma Hastanesi’nde

63

yaptığı çalışmasında da 8,5±5,9 ay olarak bulunmuştur. Ülkemizde toplam emzirme

süresi TNSA 2008 (4) verilerine göre ortanca emzirme süresi 16 ay, TBSA 2010 (63)

verilerine göre 14,5 ay olarak bildirilmiştir. Annelerin çalışma hayatına erken

dönmelerinin annenin emzirmesine engel olan faktörler arasında olduğunu gösteren

yayınlar vardır (107,108). Çalışmamızdaki toplam emzirme süresi Türkiye genelinden

düşük bulunmuştur. Düşük olmasını araştırma grubumuzun çalışan annelerden

oluşmasına ve bu durumu işe erken dönmeleri sonucu yeterince emziremediklerine

bağlayabiliriz.

Bebek 24 saatte en az 10 kez, doyuncaya kadar emzirilmelidir. On defadan az emiyorsa

yeterli süt alamayabilir (11). İnanç ve arkadaşlarının (109) 2005 yılında Kayseri İl

Merkezi’nde 0-36 aylık çocuklarda malnütrisyon durumu ve etkileyen bazı faktörleri

belirlemek amacıyla yaptığı çalışmada annelerin %61’inin çocuğunu 10 kez ve daha

fazla emzirdiği belirlenmiştir. Bağların (110) yapmış olduğu çalışmada annelerin

%51.3’ü bebeğini istedikçe-ağladıkça, %43.8’inin de 3 saate bir emzirdiği saptanmıştır.

Çiçek’in (111) Kahramanmaraş il merkezindeki gebe kadınların anne sütü ve bebek

beslenmesine ilişkin bilgi, tutum ve davranışlarına yönelik yaptığı çalışmada gebe

kadınların %4.1’inin 10 kez den fazla emzirilmesi gerektiğini düşündükleri

saptanmıştır. Çalışmamızdaki sağlık personeli annelerin %77.7’sinin bebeklerini günde

10 kez ve üzeri emzirdiği bulunmuştur (Tablo 4.3). Araştırma grubumuzdaki annelerin

çoğunluğunun günde 10 kez ve üzeri emziriyor olmasını sağlık personeli olmaları

nedeniyle emzirme konusunda bilgili olmalarından kaynaklanabilir.

Bir öğünde bebek her memede 10-15 dakika olmak üzere en az 15-20 dakika

emzirilmelidir. Emzirmenin ilk 5 dakikasında bebek sütün büyük bir kısmını boşaltır.

Ancak, emme hızı bebekten bebeğe değişiklik gösterdiği, anne ve bebek arasındaki

psikolojik bağ emzirme sırasında güçlendiği için, emzirmeye daha uzun süre devam

edilmelidir. Ayrıca bir sonraki öğünün süt yapımını sağlamak için, emmeyle artan

prolaktin konsantrasyonu 15-20 dakikada maksimum düzeye ulaşacağından, emzirmeye

yeterli süre devam edilmelidir (11). Çalışmamızda sağlık personeli annelerin

%39.4’ünün de bir seferde 15-20 dakika emzirdiği saptanmıştır (Tablo 4.3).

Ayazoğlu’nun (112) çalışmasında bebeklerini emziren annelerin %6.1’inin bir

memelerini 5 dakikadan az, %41.8’nin 6-10 dakika, %31.7’sinin 11-15 dakika emzirdiği

saptanmıştır. Eskibozkurt’un (113) çalışmasında annelerin %88.3’ünün bırakıncaya

64

kadar ve %6.3’ünün bebeklerini 10 dakika emzirdikleri saptanmıştır. Tezergel’in (114)

çalışmasında annelerin %95.1’nin bebeklerini 15 dakika ve daha fazla emzirdikleri

belirlenmiştir.

Her bebeğin acıkma süresi değişik olmakla birlikte anne sütü kolay sindirilebilen

fizyolojik bir besindir. Bu nedenle her bebeğin gece gündüz sık aralıklarla emzirilmesi

gerekmektedir (11). Bebek anne sütüyle beslendiği dönemlerde anneyle aynı odada

kalmalıdır (rooming in). Bebekler geceleri çok sık uyanır ve emmek isterler. Gece

emziren anne uykusuz kalmaz. Geceleri emziren annenin sütü daha da artar. Kanda süt

yapan prolaktin anneye uyku verir (115). İnanç ve arkadaşlarının (109) çalışmasında

annelerin %94.6’sının, Ayazoğlu’nun (112) çalışmasında ise %99’unun çocuklarını

geceleri emzirdiği saptanmıştır. Çalışmamızda sağlık personeli annelerin %97.7’si

bebeklerini gece de emzirmiştir (Tablo 4.3). Annelerin gece emzirme konusunda uygun

davrandıklarını söyleyebiliriz.

Dünyada yürütülen emzirme programları ile emzirmeye başlama oranlarında artış

sağlanırken, sadece anne sütü verme oranlarında küçük artışlar saptanmıştır. Emzirme

döneminde; anneden ve bebekten kaynaklanan bazı sorunlar nedeniyle sadece anne

sütüyle besleme ve toplam emzirme süresi olumsuz etkilenmektedir. Emzirmeye ilişkin

anneden kaynaklanan sorunların başında, meme ile ilgili sorunlar gelmektedir. Her üç

anneden biri veya daha fazlasının emzirmeyle ilgili sorun yaşadıkları bildirilmiştir.

Ağrılı ve çatlak meme başı en sık karşılaşılan sorunlardandır (99). Emzirme döneminde

meme ile ilgili yaşanan sorunları en aza indirmek için, annelere yeterli yardım ve destek

sağlanarak, annenin emzirme konusundaki çabaları desteklenmelidir. Şahin ve

arkadaşlarının (99) yaptığı çalışmada annelerin %46’sının çatlak-ağrılı meme başı

sorunu yaşadığı bildirilmiştir. Araştırma grubumuzdaki sağlık personeli annelerin

%17.7’si emzirme döneminde meme ile ilgili sorun yaşamıştır. Emzirme döneminde

sorun yaşayan annelerin %58.1’inde çatlak-ağrılı meme başı problemi gelişmiştir (Tablo

4.4). Genellikle emzirmenin başlangıcında ortaya çıkan meme başı ağrıları geçici bir

durumdur, fakat emzirmenin erken sonlanmasında önemli bir etkendir (99). Çalışma

grubumuzun sağlık personeli annelerden oluşmasına rağmen çatlak-ağrılı meme başı

problemi Şahin ve arkadaşlarının yaptığı çalışmadaki orandan daha yüksek

bulunmuştur. Araştırmamızda; annelerin en sık karşılaştıkları sorunlardan mastit

(%32.2) ikinci sırada yer alırken ardından düz-çökük meme başı problemi (%9.7)

65

gelmektedir (Tablo 4.4). Şahin ve arkadaşlarının çalışmasında annelerin %9.2’sinde

mastit, %11.6’sında da düz-çökük meme başı problemlerinin geliştiği bulunmuştur (99).

Emzirme süresine etki eden en önemli faktörlerin annenin emzirme kararlılığı, babanın

bu konudaki desteği ve annenin kendine olan güveni gibi psikososyal faktörler olduğu

bildirilmektedir. Şahin’in (99) yapmış olduğu çalışmada, emzirme döneminde annelere

%26.3’ünde eşler, %22.1’inde aileler ve %4.7’sinde akrabaların destek olduğu

belirtilmiştir. Pınar ve ark. (115) yaptığı çalışmada annelerin en fazla yardım/destek

aldığı kişiler öncelikle eşleri (%44.2) sonrasında aile-yakın akraba (%29.3) gelmektedir.

Tarrant’ın (116) 2010 yılında yaptığı çalışmasında emziren annelerin eşlerinin, emzirme

konusunda annelere destek olduğu görülmüştür. Çalışmamızda sağlık personeli

annelerin doğum sonu desteğe ihtiyaç duyma-destek alma durumu değerlendirildiğinde,

annelerin %52’sinin destek aldığı bulunmuştur. Annelerin en fazla yardım/destek aldığı

kişiler anneleri (%64.8) ve ardından eşleri (%51.6) gelmektedir (Tablo 4.5). Doğum

sonu dönemde anneye ister annesi ister eşi tarafından olsun her konuda destek olmanın

önemli olduğunu söyleyebiliriz.

Çocuğun sütten kesilmesi yavaş yavaş yapılmalı, çocuk birden memeden

ayrılmamalıdır. Bu dönemde korkutmadan, sevdiği şeylere ilgi uyandırarak çocuğa

meme unutturulmalı, en severek yediği besinlere öncelik verilmelidir (38). Memeden

ayırmanın; önce gündüz, arkasından gece emzirmeleri kaldırılarak yapılması uygundur

(11). Araştırma grubumuzdaki annelerin sadece %18’inin doğru yöntemle memeden

kestiğini ve sağlık personeli anneler için bu oranın çok düşük olduğunu söyleyebiliriz

(Tablo 4.6). Bazı anneler çocuk memeyi unutsun diye büyük annenin yanına

göndermeyi ya da meme ucuna tadı iyi olmayan şeyleri sürmeyi memeden ayırma

yöntemi olarak düşünseler de; birdenbire anneden ayrılmak ya da zevk olarak emdiği

memenin birden tadının değişmesi çocukta olumsuz psikolojik etki yapmaktadır (38).

Çalışmamızda annelerin %20’si memeye bazı şeyler (oje, acı biber, salça, sakız üzerine

saç kılı yapıştırarak, vs…) sürerek-koyarak çocuğu memeden uzaklaştırmaya çalıştığı

bulunmuştur ( Tablo 4.6). Sağlık personeli annelerin bu şekilde memeden kesmesi,

memeden kesme konusunda verilen eğitimin yeterli olmadığını düşündürmektedir.

Grubumuzdaki anneleri %58’inde çocuk memeyi kendisi bırakmıştır ( Tablo 4.6). Bu

durumu çalışan annelerin işe başladığı dönemde anne sütünün azalması sonucu bebeğin

emmek istememesine bağlayabiliriz. Tuncel ve arkadaşlarının (2) bir üniversite

66

hastanesine başvuran 0-24 aylık çocukların anne sütü ile beslenme durumlarının

saptanmasına yönelik yapmış oldukları çalışmada %34.2’sinde bebeğin emmek

istememesi nedeni ile %32.9’unda ise sütün yetmemesinden dolayı çocukların

emzirmeyi bıraktığı bulunmuştur.

Kadının küçük bir çocuğa bakarken aynı anda işgücü piyasasında yer alması neredeyse

imkânsızdır. Dolayısıyla anne çalışıyorsa, o işteyken çocuğuna bir başkasının bakması

gerekir. Gelişmiş toplumlarda çocuk bakımı ve eğitimi ile ilgili kurumların yaygın oluşu

annenin bu sorununu önemli ölçüde azaltmaktadır. Ancak ülkemizde özel ya da kamuya

ait bu kurumlar yetersiz olduğu için çalışan anneler doğumdan sonra ya çalışma

hayatına son vermekte ya da çocuk bakımlarını genelde diğer aile fertleri, komşu,

akraba gibi üçüncü şahıslar aracılığı ile sağlamaktadır. Kakıcı ve arkadaşlarının (117)

Türkiye’de çalışan kadınların çocuk bakım tercihlerine yönelik yaptığı çalışmada 5 yaş

ve altı çocuk sahibi olan çalışan kadınların %13’ünün çocuklarına diğer aile fertleri,

yaklaşık %41’inin çocuklarına komşu-akrabalarının baktığı ve %10’unun da çocuğuna

ücretli bakım (kreş, anaokulu, bakıcı) sağladığı saptanmıştır. Araştırma grubumuzdaki

sağlık personeli annelerin %61.7’sine çocuk bakımında diğer aile fertleri (%32’sine

kayınvalidesi, %29.7’sine annesi) destek olurken, %29.7’si de çocuğuna ücretli bakım

(%26.8 bakıcı, %2.9 kreş) sağlamıştır (Tablo 4.7). Çalışmamızda aile fertleri tarafından

bakım ve ücretli bakım oranları Kakıcı ve arkadaşlarının çalışmasına göre daha yüksek

bulunmuştur. Grubumuzun sağlık personeli annelerden oluşması ve gelirlerinin bazı

çalışan gruplara göre daha yüksek olmasından dolayı ücretli bakımın daha yüksek

oranda olduğunu söyleyebiliriz. Çalışan anneler çocukları ile yeteri kadar

ilgilenememekte ve çoğunlukla yakın çevreden destek almaktadırlar. Böyle bir ihtiyacın

doğuyor olmasını, çalışan annelere yönelik yasal hakların sınırlı olmasından

kaynaklandığını söyleyebiliriz.

Ülkemizde, çalışan kadın oranı yıllara paralel olarak artmaktadır (118). Ancak birçok

işyerinin koşulları bebeklerin emzirilmesi için uygun şekilde düzenlenmemiştir. Bu

yüzden annelerin sütlerini uygun şekilde sağması ve saklaması önemlidir. Yapılan

çalışmalar uygun koşullarda ve önerilen sürelerde saklanan anne sütünün yenidoğan ve

bebekler için tehlikeli bir duruma sebep olmadan beslenmelerini sağlayacağını

göstermiştir (65,119). Çeçe ve arkadaşlarının (65) 2011 yılında Dokuz Eylül

Üniversitesi’nde yaptığı çalışmada annelerin %60.8’inin iş yerinde emzirme/sağma

67

olanaklarının olduğu, %49.2’sinin iş yerinde sütünü sağdığı, %42.5’inin iş yerinde süt

sağmak için mola olanağının olduğu, %26.7’sinin süt sağmak için uygun odasının

olduğu ve %32.5’inin de sağdığı sütü saklamak için buzdolabının olduğu belirlenmiştir.

Araştırma grubumuzdaki sağlık personeli annelerin %55.4’ü sütünü sağmıştır. Sütünü

sağan annelerin %82.5’inin iş yerinde sütünü sağdığı, %63.9’unun süt sağmak için

uygun bir ortamının olduğunu, %50.5’inin uygun zamanının olduğunu ve %92.8’inin

sağdığı sütü saklamak için uygun bir buzdolabının olduğu bulunmuştur (Tablo 4.8).

Çeçe ve arkadaşlarının çalışması da bebek dostu bir hastanede ve sağlık personeli

annelere yönelik yapılmıştır. Her iki çalışma da üniversite hastanesi ve bebek dostu

hastanede yapılmış olup imkanlarının bu yönde iyi olduğunu söyleyebiliriz. Arthur’un

(120) 2003 yılındaki çalışmasında, çalışan annelerde emzirmeyi arttırmak için; iş

yerlerinde özel emzirme odalarının olması ve annelere emzirme için yeterli zamanın

verilmesinin etkin olacağı sonucuna varılmıştır. Esnek çalışma şartları ve çalışma

ortamında annelere emzirme imkanı sağlanması, annelerin bebekleri ile daha uzun süre

beraber olmasına ve başarılı bir emzirmeye yardımcı olabilir. Araştırma grubumuzdaki

sağlık personeli annelerin %90. 7’sine amirleri ve arkadaşları süt sağma konusunda

esneklik göstermiştir (Tablo 4.8). Dabritz ve arkadaşlarının (121) 2009 yılında yapmış

oldukları çalışmasında da işyerinde emzirmeye destek verecek iş arkadaşının olmasının

anne sütü verme süresini olumlu yönde etkilediği bulunmuştur. Bu durum işyerinde

uygun sağma ve saklama koşullarının olmasının yanında çalışanların da desteğinin

önemini göstermektedir.

Araştırma grubumuzdaki sağlık personeli annelerin doğum yaptıkları tarihte yürürlükte

olan yasaya göre, "Memura doğum yapmasından önce 8 hafta ve doğum yaptığı tarihten

itibaren 8 hafta olmak üzere toplam 16 hafta süre ile aylıklı izin verilir. Çoğul gebelik

halinde, doğumdan önceki 8 haftalık süreye 2 hafta süre eklenir. Ancak sağlık durumu

uygun olduğu takdirde, tabibin onayı ile memur isterse doğumdan önceki 3 haftaya

kadar işyerinde çalışabilir. Bu durumda, memurun çalıştığı süreler, doğum sonrası

sürelere eklenir. Yukarıda öngörülen süreler memurun sağlık durumuna göre tabip

raporunda belirlenecek miktarda uzatılabilir. Memurlara, 1 yaşından küçük çocuklarını

emzirmeleri için günde toplam 1,5 saat süt izni verilir. Süt izninin kullanımında annenin

saat seçimi hakkı vardır" şeklinde ve yasanın 108. maddesinin üçüncü paragrafı

"Doğum yapan memurlara istekleri halinde 104. maddenin (A) bendinde belirtilen

68

sürelerin bitiminden itibaren 12 aya kadar aylıksız izin verilir" şeklinde değiştirilmiştir

(54). Çalışmamızda sağlık personeli annelerin %45.7’si doğum öncesi iznin tamamını

kullanırken, %54.7’si bir kısmını kullanarak, kalan izinlerini doğum sonuna aktarmıştır

(Tablo 4.9). Annelerin yarıdan çoğunun doğum öncesi izinlerini doğum sonuna

aktarmalarını, doğum sonu ücretli izinlerin yetersiz olmasına bağlayabiliriz. Araştırma

grubumuzdaki annelerin %80’i süt iznini kullanmıştır. İzin kullananlarında %71.4’ü süt

iznini toplu olarak kullanmış ve iznin kullanıldığı dönemde annelerin %85.7’si bebeğini

emzirmiştir (Tablo 4.9). Annelerin süt iznini toplu olarak kullanmaları, eve gidip

bebeğini emzirip tekrar işe dönmelerinin yorucu ve verimsiz olmasından

kaynaklanabilir. Eker’in (122) devlet memuru olan kadınların doğum sonu süt izni ve

ücretsiz izin kullanma durumlarının bebek beslenmesine etkisinin değerlendirilmesine

yönelik yapmış olduğu çalışmasında, kadınların %78.9’u doğumdan sonra ücretsiz izin

isteminde bulunmadığını belirtmiştir. Ücretsiz izin istemeyen kadınların %80.3’ü gibi

büyük çoğunluğu maaş alamama nedeni ile ücretsiz izin istemediklerini belirtmiştir.

Araştırma grubumuzdaki annelerin %49.7’si ücretsiz izin kullanmamıştır (Tablo 4.9).

Eker’in çalışmasına benzer olarak çalışma grubumuzdaki annelerin de ücretsiz izin

kullanmama (%82.8) nedenlerinde ekonomik nedenler ilk sırada yer almaktadır.

Ücretsiz izin kullanmayanların anne sütünü sağma oranı (%79.3), ücretsiz izin

kullananlara göre (%31.8) istatistiksel olarak anlamlı şekilde yüksek bulunmuştur

(p<0.05). Ücretsiz izin kullanmayan annelerin bebeklerine verilmek üzere sütlerini

sağdıklarını ve bu şekilde laktasyonel dönemin devamlılığını sağladıklarını

söyleyebiliriz.

Sağlık personeli annelerin emzirme durumu ve etkileyen faktörleri belirlemek amacıyla

yapılan araştırma sonuçları aşağıda verilmiştir;

Araştırma kapsamına alınan sağlık personeli annelerin yaklaşık yarısı 31-35 yaş

grubunda ve yaş ortalaması 32.4±3.7 yıldır.

Sağlık personeli annelerin tamamı üniversite mezunudur.

Annelerin sezaryen doğum oranı %77.7 olup Türkiye genelinden yüksektir.

Bebeklerin prematüre oranı (%6.3) Türkiye genelinden yüksek, düşük doğum

ağırlıklı bebek oranı (%11.4) ise Türkiye geneline benzer bulunmuştur.

69

Annelerin tamamı bebeklerini bir süre emzirmiş olup hiç anne sütü almayan bebek

yoktur.

Annelerin ilk bir saat içinde emzirme oranı (%61.7) Türkiye geneline göre yüksek

olsa da istenilen düzeyde değildir.

Doğum şekli normal doğum olan annelerin doğumdan sonra ilk 1 saatte emzirme

oranı (%79.5), sezaryenle doğum yapan annelerinkinden (%56.6) istatistiksel olarak

anlamlı şekilde yüksek bulunmuştur.

Annelerin bebeğine ilk besin olarak anne sütünü verme oranı (%71.9) Türkiye

geneline göre ( %76.8) düşük bulunmuştur.

Annelerin ilk altı ay sadece anne sütü verme oranı (%33.1) düşüktür.

Emzirmeyi sonlandıran annelerden 24 ay ve üzeri emzirenlerin oranı (%11.3)

düşüktür.

Araştırma kapsamına alınan sağlık personeli annelerin sadece anne sütü ile besleme

ortalaması 4.48± 1.37 (min-max 1-6) ay, toplam emzirme süresi ortalaması 13.02±

7.53 (min-max 2-36) aydır.

Annelerden gün içerisinde yeterli sıklıkta (10 kez ve üzeri) emzirenlerin oranı

%77.7 ve tek seferde uygun süre (15-20 dakika ve 20 dakikadan daha uzun)

emzirenlerin oranı %62.8’dir.

Annelerden emzirmeyi uygun şekilde sonlandırma (önce gündüz emzirmelerini

sonra gece emzirmelerini) oranı (%18) düşüktür.

Annelerin yarıdan fazlası (%55.4) bebeğine sütünü vermek üzere sağmıştır. Sütünü

sağan annelerin %82.5’i çalışma ortamında sütünü sağmıştır.

Sağlık teknisyeni ve teknikerlerin anne sütünü sağma oranı (%72.7), doktor-

hemşire-ebe (%49.6) ve biyolog-psikolog-fizyoterapist ve diyetisyenlere (%69.2)

göre istatistiksel olarak anlamlı şekilde yüksek bulunmuştur.

Annelerin %79.4’ü sağılmış anne sütünü uygun koşullarda (buzdolabında)

saklamış, %76.3’ü bebeğe vermeden önce uygun şekilde (benmari) ısıtmış ve

büyük bir çoğunluğu da (%96.9) doğru şekilde (bardakla, fincanla veya kaşıkla)

vermiştir.

Sütünü sağmayan annelerin 6 aydan az sadece anne sütü verme oranı(%76.9),

sütünü sağan annelerinkinden (%58.8) istatistiksel olarak anlamlı şekilde yüksek

bulunmuştur.

70

Logistik regresyon analizine göre annenin mesleği ve süt sağma durumu

değişkenleri 6 aydan az süre sadece anne sütü ile besleme üzerinde en etkili

değişkenler olarak bulundu. Sağlık teknisyeni ve teknikerlerin 6 aydan az sadece

anne sütü ile besleme riski; doktor, hemşire ve ebelere göre 2.34 kat daha az,

sütünü sağmayan sağlık personeli annelerin de 6 aydan az sadece anne sütü ile

besleme riski sağanlara göre 2.33 kat daha fazla bulunmuştur.

Annelerin %45.7’si doğum öncesi iznin tamamını kullanırken, %54.3’ü doğum

öncesi iznin bir kısmını doğum sonuna aktarmıştır.

Annelerin %50.3’ü ücretsiz izin kullanmış, ücretsiz izin kullanan annelerin %86.4’ü

izin döneminde bebeğini emzirmiştir.

Doktor, hemşire ve ebelerin ücretsiz izin kullanma durumu (%58.9) diğer meslek

gruplarına göre istatistiksel olarak anlamlı şekilde yüksek bulunmuştur.

Annelerin ücretsiz izin kullanmamasında maddi nedenler (%82.8) ilk sırada yer

almaktadır.

Ücretsiz izin kullanmayanların anne sütünü sağma oranı (%79.3), ücretsiz izin

kullananlara göre (%31.8) istatistiksel olarak anlamlı şekilde yüksek bulunmuştur.

Logistik regresyon analizine göre annenin ortalama günlük emzirme sayısı ve

ücretsiz izin kullanma durumu değişkenleri 12 aydan az toplam emzirme süresi

üzerinde en etkili değişkenler olarak bulundu. Sağlık personeli annelerden günde 10

kezden daha az emzirenler emzirmeyenlere göre 3.756 kat, ücretsiz izin

kullanmayanlar kullananlara göre 2.382 kat daha fazla 12 aydan az emzirme riskine

sahiptir.

Annelerin süt izni kullanma oranı %80’dir. İzin kullanan annelerin %85.7’si izin

süresince bebeğini emzirmiştir.

Sonuç olarak;

Sağlık personeli annelerin emzirmeye ilişkin davranışlarda (doğumdan sonra emzirmeye

başlama zamanı, ilk olarak anne sütüyle ve ilk altı ay sadece anne sütüyle besleme,

toplam emzirme süresi ) eksikleri ve hataları mevcuttur. Sezaryenle doğum oranı

yüksek, ücretsiz izin kullanma oranı düşüktür.

71

Bu sonuçlar doğrultusunda;

Sağlık personeli annelerin emzirme eğitimine daha çok önem verilmesi,

Doğum şekli tercihinde doğru yönlendirilmesi,

Sezaryenle doğumda annelere doğum sonu ek destek verilmesi

Doğum sonu ücretli izin süresinin uzatılması önerilir.

72

KAYNAKLAR

1. Ezgü F. Anne Sütü ile Beslenme, İçinde: Temel Pediatri, Hasanoğlu E, Düşünsel

R, Bideci A(ed), Güneş Tıp Kitapevleri, Ankara, 2010: ss 44-48.

2. Tuncel E, Dündar C, Canbaz S, Peksen Y. Bir Üniversite Hastanesine Başvuran 0-

24 Aylık Çocukların Anne Sütü ile Beslenme Durumlarının Saptanması.

Cumhuriyet Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi 2006; 10: 1-6.

3. Şahan H. 0-24 Aylık Bebeği Olan Annelerin Anne Sütü ve Emzirme Konusunda

Bilgi, Tutum ve Davranışları, Tıpta Uzmanlık Tezi, Erciyes Üniversitesi Tıp

Fakültesi Aile Hekimliği Anabilim Dalı, Kayseri 2008.

4. Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması 2008. Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri

Enstitüsü Ankara, Ekim 2009.

5. Gökdemirel S, Bozkurt G, Gökçay G, Bulut A. Çalışan Annelerin Emzirme

Sürecinde Yaşadıkları: Niteliksel Bir Çalışma. Çocuk Dergisi 2008; 8: 221-234.

6. Çan G, Topbaş M. Anne Sütünün Saklanması, TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni

2007; 6: 375-379.

7. Anne Hakları Bildirgesi 24 Eylül 2001, Barselona, İspanya.

htpp://www.hayad.org.tr/compenent/view/143/27/(son erişim tarihi:10.05.2012).

8. Çalıkapan M. Meme Kanserinde Prognostik Faktörlerin Hastanemiz Olgu

Serisindeki Sağkalıma Etkisi, Uzmanlık Tezi, Dr. Lütfi Kırdar Kartal Eğitim ve

Araştırma Hastanesi 1.Genel Cerrahi Kliniği, İstanbul 2004.

9. Nuralina L, Boztepe G, Atakan N. Meme ve Meme Başının İnflamatuar

Hastalıkları. Türkiye Klinikleri J Dermatol 2006; 16: 14-22.

10. WHO, UNICEF Anne Sütüyle Beslenmede Danışmanlık, Eğitim Kursu Katılımcı

Rehberi, İstanbul 2004.

11. Aykut M. Bebek Beslenmesi ve Anne Sütü, İçinde: Halk Sağlığı Genel Bilgiler,

Öztürk Y, Günay O (ed), Erciyes Üniversitesi Yayınları, Kayseri, 2011: ss 1319-

1348.

73

12. Leung A, Sauve R. Breast is Best for Babies. Journal of the National Medical

Association 2005; 97: 1010-1019.

13. Karancı G. Çalışan Gebelerin Emzirmeyi Sürdürmeye Yönelik Bilgilerini

Etkileyen Etmenler, Yükseklisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Sağlık Bilimleri

Enstitüsü, İzmir 2011.

14. Eryılmaz G. Doğum Sonu Dönem, İçinde: Kadın Sağlığı (1. Baskı) Şirin A,

Kavlak O, (ed) Bedray Basın Yayıncılık, İstanbul, 2008: ss 759-789.

15. Neyzi O. Pediatri (3. Baskı), Nobel Tıp Kitabevleri, İstanbul, 2002: 60-70.

16. Köksal G, Gökmen H. Anne Sütü ve Emzirme, İçinde: Çocuk Hastalıklarında

Beslenme Tedavisi, Hatipoğlu Yayınevi, Ankara, 2000: ss 31-67.

17. WHO CDD programme, UNICEF; Breastfeeding Counselling, A Training

Course; Trainer’s Guide, Part I, Session 1-9 (available from:

http://www.who.int/child_adolescent_health/documents/pdfs/bc_trainers_guide.p

df)

18. Gür E. Anne Sütü ile Beslenme. Türk Pediatri Arşivi 2007; 42: 11-15.

19. Kwan ML, Buffler PA, Abrams B, Kiley VA. Breastfeeding and the risk of

childhood leukaemia: A meta-analysis. Public Health Reports 2004; 119: 521–

535.

20. Condon M. Breast is best, but it could be better: what is in breast milk that should

not be?. Pediatric Nurs 2005; 31: 333-338.

21. WHO.Infant and Young Child Feeding. Model Chapter for Textbooks for Medical

Students and Allied Health Professionals. Geneva: WHO, 2009.

22. Samur G. Anne Sütü. T.C. Sağlık Bakanlığı Temel Sağlık Hizmetleri Genel

Müdürlüğü Beslenme Ve Fiziksel Aktiviteler Daire Başkanlığı. Sağlık Bakanlığı

Yayın No: 726. (1.Basım) ,2008.

.http//:www.beslenme.gov.tr/content/files/yayınlar/kitaplar/beslenme_bilgi_serisi_

1/a7.pdf (10.04.2012)

23. Ramsay DT, Kent JC, Owens RA, Hartmann, PE. Ultrasound imaging of milk

ejection in the breast of lactating women. Pediatrics 2004; 113: 361-367.

24. Kent JC, Mitoulas LR, Cregan MD, et al. Volume and frequency of breastfeedings

and fat content of breast milk throughout the day. Pediatrics 2006; 117 : 387–395.

74

25. Oddy WH, Sherriff JL, Klerk NH, Kendall GE, Sly PD, Beilin LJ et al. The

Relation of Breastfeeding and Body Mass Index to Asthma and Atopy in children:

a prospective cohort study to age 6 years. Am J Public Health 2004; 94: 1531–

1537.

26. Harder T, Bergmann R, Kallischnigg G, Plagemann A . Duration of breastfeeding

and risk of overweight: a meta-analysis. Am 3 Epidemiol 2005; 162: 397-403.

27. Sadauskaite – Kuehne V, Ludvigsson J, Padaiga Z, Jasinskiene E, Samuelsson V.

Longer breastfeeding is an independent protective factor against development of

type 1 diabetes mellitus in childhood. Diabetes Metab Res Rev 2004; 20: 150-157.

28. Klement E, Cohen RV, Boxman J, Joseph A, Reif S. Breastfeeding and risk of

inflammatory bowel disease: a systematic review with meta – analysis. Am J Clin

Nutr 2004;80: 1342-1352.

29. Westdahl C, Goertz S. Promotion of Breastfeeding – Beyond the Benefits.

International Journal of Childbirth Education 2006; 21: 16-19.

30. Anderson JW, Johnstone BM, Remley DT. Breastfeeding and cognitive

development: a meta – analysis. Am J Clin Nutr 1999; 70: 525-535.

31. Daniels MC, Adair LS. Breastfeeding influences Cognitive development in

Filipino children. Am Society for Nutritional Sciences 2005; 135: 2589-2595.

32. Mortensen EL, Michaelsen KF, Sanders SA, Reinisch JM. The association

between duration of breast–feeding and adult intelligence. Journal of the

American Medical Association 2002; 287: 2365-2371.

33. Martin RN, Gunnel D, Smith GD. Breastfeeding in infancy and blood pressure in

later life: systematic review and meta-analysis. Am J Epidemiol 2005;16: 15-26.

34. WHO. Evidence on the long-term effects of breastfeeding. Systematic Reviews

and Meta-Analyses. Geneva: WHO, 2007.

35. Collaborative Group on Hormonal Factors in Breast Cancer. Breast cancer and

breastfeeding: collaborative reanalysis of individual data from 47 epidemiological

studies in 30 countries, including 50302 women with breast cancer and 96973

women without the disease. Lancet 2002; 360: 187-195.

36. WHO, The World Health Organization multinational study of breast-feeding and

lactational amenorrhea III. Pregnancy during breast-feeding. Fertililty and

Sterility 1999; 72: 431-440.

75

37. Thompson J. Breastfeeding: benefits and implications Part two. Community Pract

2005; 78: 218-219.

38. Tanrıkulu PÇ. 6-24 Ay Arası Bebeği Olan Annelerin Emzirmeye İlişkin Bilgi

Düzeylerinin, Emzirme Sürelerinin ve Bunları Etkileyen Faktörlerin İncelenmesi,

Yükseklisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Ankara

2011.

39. Gürel ES. Annelerin Emzirme Yeterlilik Durumları İle Meme Başı Ağrısı /

Travması Arasındaki İlişkinin Belirlenmesi, Yükseklisans Tezi, Ege Üniversitesi

Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İzmir 2011.

40. Ereş F. Türkiye’de Kadının Statüsü ve Yansımaları. Gazi Üniversitesi Endüstriyel

Sanatlar Eğitim Fakültesi Dergisi 2006; 19: 40-52.

41. T.C. Başbakanlık Türkiye İstatistik Kurumu Hanehalkı İşgücü Araştırması 2012

Ocak Dönemi Sonuçları (http://www.tuik.gov.tr/Pre Haber Bültenleri.do?id=

2011) Erişim Tarihi (03.05.2012).

42. Çelikoğlu İ, Çapar S. Türkiye’de Kadınların İşgücüne Katılımı: Eğilimler,

Belirleyici Faktörler ve Politika Çerçevesi, Dünya Bankası 48508-TR,

Washington, 2009; 1-29.

43. WHO / UNICEF. Global Strategy for infant and young child feeding. Geneva:

WHO, 2002.

44. Moh Nursing Clinical Practice Guidelines. Management of Breast-feeding for Pre

term infants. Singapore Ministry of Health 2006.

45. Lawrence RA. Storage of human milk and the influence of procedures on

immunological components of human milk. Acta Paediatr 1999:14-18.

46. Academy of Breastfeeding Medicine Protocol Committee. ABM clinical protocol

: human milk storage information for home use for full-term infants. Breastfeed

Med 2010; 5: 127-130.

47. Palda VA, Guise JM, wathen CN. Interventions to promote breast-feeding:

applying the evidence in clinical practice. CMAJ 2004; 170: 976-978.

48. Virani T, Mc Connell H. Breastfeeding best practice guidelines for nurses RNAO

2003; 1-120.

49. Demirhan F. Ekonomi M. Türkiye’de Kadın İşçilerle İlgili Koruyucu Yasal

Düzenlemeler ve 4857 Sayılı Yeni İş Kanunu ile Getirilen Yenilikler. İTÜ Dergisi

2005; 4: 55-67.

76

50. ILO. World Labour Report 2000, Geneva (http:www.ilo.org/public/english/

standards/relm/gb/docs/gb279/pdf/esp-7.pdf) (12.05.2012)

51. Dinç M. (2002, Mart) Kamu-İş Dergisi, 6: 10-20.

52. Türk-İş Raporu, Türkiye’de Emek Piyasasında Kadınların Durumu, 2005; 1-23.

53. http://www.emplaw.co.uk/free/4frame/data/20033221.htm (Erişim tarihi: 06

Eylül 2012)

54. 657 Sayılı Devlet Memurları Kanunu, T.C Resmi Gazete, 21 Temmuz 2004, Sayı:

5253.

55. Aile Ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Kadının Statüsü Genel Müdürlüğü,

Türkiye’de Kadının Durumu, Ankara, 2012:43. http://www.kadininstatusu.gov.tr./

upbad/mce/2012/trde_kadinin_durumu_2012_nisan.pdf.

56. 657 Sayılı Devlet Memurları Kanunu, T.C Resmi Gazete, 16 Ağustos 2013, sayı:

6495.

57. WHO/World Health Statistics 2011. (Erişim Tarihi: 06.09.2012)

http://www.who.int/gho/publications/world_health_statistics/EN_WHS2011_full.

pdf.

58. Stamp GF, Casanova HT. A breastfeeding study in a rural population in South

Australia. Rural Remote Health 2006; 6: 495.

59. Lande B, Andersen LF, Baerug A, Trygg KU, Lund-Larsen K, et al. Infant

feeding practices and associated factors in the first six months of life: the

Norwegian infant nutrition survey. Acta Paediatr 2003; 92: 152-161.

60. Betrini G, Perugi S, Dani C, Pezzati M, Tranchin M, Rubaltelli FF. Maternal

education and the incidence and duration of breast feeding: a prospective study. 3

Pediatr Gastroenterol Nutr 2003; 37: 447-452.

61. Gonzalez-Cassio T, Moreno-Macias H, Rivera JA, Villalpando S, Shamah-Levy T

et al. Breast-feeding practices in Mexico: results from the second National

Nutrition Survey 1999. Salud Publica Mex 2003; 45: 477-489.

77

62. Li R, Darling N, Maurice E, Barker L, Grummer LM. Breastfeeding rates in the

United States by characteristics of the child, mother, or family: the 2002 National

Immunization Survey. Pediatrics 2005; 115: 31-37.

63. Türkiye Beslenme ve Sağlık Araştırması 2010. Hacettepe Üniversitesi, Ankara,

Ekim 2009.

64. Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması 2013. Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri

Enstitüsü Ankara, Kasım 2014.

65. Çeçe Ö, Yenal K. Çalışan Annelerin Emzirme Sürelerini Etkileyen Faktörler.

Cumhuriyet Hemşirelik Dergisi 2012;1: 10-17.

66. Yavuz S, Yüceşahin N. Türkiye’de Hanehalkı Kompozisyonlarında Değişimler ve

Bölgesel Farklılaşmalar. Sosyoloji Araştırmaları Dergisi 2012; 15: 76-118.

67. T.C Türkiye İstatistik Kurumu Başkanlığı, Sayı:10923, 19/10/2012,

68. Bolat F, Uslu S, Bolat G, Bülbül A, Arslan S ve ark. İlk Altı Ayda Anne Sütü İle

Beslenmeye Etki Eden Faktörler. Çocuk Dergisi 2011; 11: 5-13.

69. Gözükara F, Eroğlu K. İlk Doğumunu Yapmış Kadınların (Primipar) Doğum

Şekline Yönelik Tercihlerini Etkileyen Faktörler. Sağlık Bilimleri Fakültesi

Hemşirelik Dergisi 2008; 32-46.

70. Duman Z, Köken GN. Sağlık Çalışanlarının Normal Doğum ve Sezaryen İle İlgili

Düşünceleri. Perinatoloji Dergisi 2007; 15: 7-11.

71. Canbaz S, Sünter A, Süren C, Pekşen Y. Kadın Sağlık Çalışanlarının Doğurganlık

Özellikleri, Gebelik ve Doğum Sonu Dönemdeki Çalışma Koşulları. Kocatepe Tıp

Dergisi 2005; 6: 39-44.

72. Ünsal H, Atlıhan F, Özkan H, Targan Ş, Hassoy H. Toplumda Anne Sütü Verme

Eğilimi Ve Buna Etki Eden Faktörler. Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Dergisi 2005;

48: 226-233.

73. WHO. Born too soon. The Global Action Report on Preterm Birth. Geneva:

WHO, 2012.

74. Koemeester AP, Broersen JPJ, Treffer PE. Physical workload and gestastionalage

at delivery Occupational and Environmental Medicine. 1995; 52:313-315.

78

75. Luke B, Mamelle N, Keth L, Munoz F, Minoque J et al. The association between

occupational factors and preterm birth: A United States nurses’ study. Am J

Obstet Gynecol 1995; 173:849-862.

76. Sağlık İstatistikleri Yıllığı 2012.

77. Croteau A, Marcoux S, Brisson C. Work activity in pregnancy, preventive

measures, and the risk of delivering a small-for-gestational-age infant. Am J

Public Health 2006; 96:846-855.

78. Giray H. Anne Sütüyle Beslenme. STED 2004; 13: 12-15.

79. Eker A, Yurdakul M. Annelerin Bebek Beslenmesi ve Emzirmeye İlişkin Bilgi ve

Uygulamaları. STED 2006; 15: 158-163.

80. Rioux FM, Savoie N, Allard J. Is there a link between postportum anemia and

discountinuation of breastfeeding? Canadian Journal of Dietetic Practice and

Reseuarch Summer 2006; 67:72.

81. Ryan A. The resurgance of breastfeeding in the United States. Pediatrics

1997;99:E12.

82. Gün İ, Yılmaz M, Şahin H, İnanç M, Aykut M, Günay O ve ark. Kayseri

Melikgazi Eğitim ve Araştırma Bölgesi’nde 0-36 Aylık Çocuklarda Anne Sütü

Alma Durumu. Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Dergisi 2009; 52: 176-182.

83. Akyüz A, Kaya T, Şenel N. Annenin Emzirme Davranışının ve Emzirmeyi

Etkileyen Durumların Belirlenmesi. TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni 2007;

6: 331-335.

84. Yıldız A, Baran E, Akdur R, Ocaktan R, Kanyılmaz O. Bir Sağlık Ocağı

Bölgesinde 0-11 Aylık Bebekleri Olan Annelerin Emzirme Durumları Ve

Etkileyen Faktörler. Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Mecmuası 2008; 61:

61-67.

85. Kaneko A, Kaneita Y, Yokoyama E, Miyake T, Harano S, Kanyılmaz O. Factors

associated with exclusive breast feeding in Japan: for activities to support child-

rearing with breast-feeding. J Epidemiol 2006; 16: 57-63.

79

86. Baker EJ, Sanei LC, Franklin N. Early initiation of and exclusive breastfeeding in

large-scale community-based programmes in Bolivia and Madagascar. J Health

Popul Nutr 2006; 24: 530-539.

87. Mullany LC, Katz J, Li YM , Khatry S, Leclerq SC et al. Breast-feeding patterns,

time to initiation, and mortality risk among newborns in Southern Nepal. J Nutr

2008; 138: 599-603.

88. http://whplibdoc.who.int/publications/2003/9241562544.pdf: (Erişim Tarihi

10.04.2014)

89. İnce T, Kondolot M, Yalçın S, Yurdakök K. Annelerin Emzirme Danışmanlığı

Alma Durumları. Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Dergisi 2010; 53: 189-197.

90. Çetin F, Güneş G, Karaoğlu L, Üstün Y. Turgut Özal Tıp Merkezi’nde Doğum

Yapan Annelerin Doğum Öncesi Bakım Alma ve Emzirmeye Başlama Durumları

ve Etkileyen Faktörler. İnönü Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi 2005; 12:247-

252.

91. Tunçel EK, Dündar C, Pekşen Y. Ebelerin Anne Sütü İle İlgili Bilgi ve

Uygulamalarının Değerlendirilmesi. Kocatepe Dergisi 2005; 6:1.

92. Gökduman M. 0-6 Aylık Bebeği Olan Annelerin Anne Sütü Arttırmaya Yönelik

Geleneksel Uygulamaları, Yüksek Lisans Tezi, Adnan Menderes Üniversitesi

Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Aydın 2009.

93. Açık Y, Dinç E, Benli S, Tokdemir M. Elazığ İlinde Yaşayan 2 Yaş grubu

Çocuğu Olan Kadınların Bebek Beslenmesi ve Anne Sütü Konusundaki Bilgi,

Tutum ve Uygulamaları. Türkiye Klinikleri J Pediatr 1999; 8:53-62.

94. http://www.unicef.org/programme/breastfeeding/innocenti.htm. (Erişim tarihi

13.03.2013)

95. Infant and young child feeding. http://www.who.int./mediacentre/factsheets/

fs342/en/index.html, (10.02.2013)

96. Çatak B, Sütlü S, Kılınç AS, Bağ D. Burdur İlinde Bebeklerin Emzirilme Durumu

ve Beslenme Örüntüsü. Pamukkale Tıp Dergisi 2012; 5: 115-122.

97. Kondolot M, Yalçın SS, Yurdakök K. Sadece Anne Sütü Alım Durumuna Etki

Eden Faktörler. Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Dergisi 2009; 52: 122-127.

80

98. Bülbül LG, Özcan AG, Hatipoğlu SS. Sağlam Çocuk Polikliniği’nden İzlenen İki

Yaş Üzerindeki Çocuklarda Anne sütü İle Beslenmeye Etki Eden Faktörler. Şişli

Etfal Hastanesi Tıp Bülteni 2012; 46:3.

99. Şahin H, Yılmaz M, Aykut M, Balcı E, Sağıroğlu M, Öztürk A. Kayseri’de İki

Toplum Sağlığı Merkezine Başvuran Annelerde Emzirme Sorunları Ve Risk

Etmenleri. Türk Ped Arş 2013; 145-151.

100. Donath SM, Amir LH. Breastfeeding and the introduction of solids in Australian

infants: data from the 2001 National Health Survey. Aust N ZJ Public Health

2005; 29: 171-175.

101. Lande B, Andersen LF, Baerug A, Tryqq Ku, Lund_Larsen K et al. Infant feeding

practices and associated factors in first six months of life: the Norvegian infant

nutrition survey. Acta Paediatr 2003; 92: 152-161.

102. Betrini G, Perugi S, Pezzati C, Tranchin M, Rubaltelli M et al. Maternal education

and the incidence and duration of breastfeeding: A prospective study. J Pediatr

Gastroent Nutr 2003; 37: 447-452

103. Bhandari N, Kabir AK, Salam MA. Mainstreaming nutrition into maternal and

child health programmes: scaling up of exclusive breastfeeding. Matern Child

Nutr 2008; 4: 5-23.

104. Alikaşifoğlu M, Erginöz E, Gür ET, Baltas Z, Beker B et al. Factors influencing

the duration of exclusive breastfeeding in a group of Turkish women. J Hum Lact

2001; 17: 220-226.

105. Ogbonna C, Daboer JC. Current knowledge and practice of exclusive

breastfeeding among mothers in Jos, Nigeria. Niger J Med 2007; 16: 256-260.

106. Akpınar F. Yıldırım Beyazıt Aile Sağlığı Merkezine Başvuran Annelerin 1-5 Yaş

Arası Çocuklarında Beslenme Durumu ve Etkileyen Faktörler, Tıpta Uzmanlık

Tezi, Erciyes Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı, Kayseri

2011.

107. Weimer JP. The Economic Benefits of Breastfeeding: A Review and Analysis.

Economic Benefits of Breastfeeding 2001; 14.

81

108. Scott JA, Binns CW, Oddy WH, Graham KI. Predictors of Breastfeeding

Duration: Evidence from a Cohort Study. Pediatrics 2006; 117: 646-655.

109. İnanç N, Aykut M, Çiçek B, Şahin H, Yılmaz M ve ark. Kayseri İl Merkezinde 0-

36 Aylık Çocuklarda Malnütrisyon Durumu ve Etkileyen Bazı Faktörler. Türk

Hijyen ve Deneysel Biyoloji Dergisi 2005; 62: 41-48.

110. Bağlar D. Doğumdan Sonra Latch Emzirme Puanı İle İlk 6 Aydaki Emzirme

Durumu Arasındaki İlişkisi, Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sağlık

Bilimleri Enstitüsü, İstanbul 2008.

111. Çiçek GM. Kahramanmaraş İl Merkezindeki Gebe Kadınların Anne Sütü ve

Bebek Beslenmesine İlişkin Bilgi,Tutum ve Davranışları, Yüksek Lisans Tezi,

Erciyes Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Kayseri 2009.

112. Ayazoğlu S. 0-6 Ay Arası Bebeği Olan Annelerin Kontrasepsiyon Yöntemi

Olarak Laktasyonel Amenore Metodu’na İlişkin Bilgi Düzeyinin

Değerlendirilmesi, Uzmanlık Tezi, Haydarpaşa Numune Eğitim ve Araştırma

Hastanesi Aile Hekimliği Koordinatörlüğü, İstanbul 2006.

113. Eskibozkurt F. Yetişkin Eğitimi Açısından Yeni Doğum Yapmış Annelerin Anne

sütü ve Emzirme ile İlgili Bilgi Düzeyinin Tespiti, Marmara Üniversitesi Eğitim

Bilimleri Enstitüsü, İstanbul 2008.

114. Tezergil B. Doğum Sonu Dönem Annelerin Emzirmeye İlişkin Düşünceleri ve

Uygulamaları, Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sağlık Bilimleri

Enstitüsü, İstanbul 2007.

115. Pınar G, Doğa N, Algier L, Kaya N, Çakmak F. Annelerin Doğum Sonu

Konforunu Etkileyen Faktörler. Dicle Tıp Dergisi 2009; 36: 184-190.

116. Tarrant M, Fong DY, Wu KM, Lee IL, Wong Em et al. Breastfeeding and weaning

practices among Hong Kong mothers: a prospective study. BMC Pregnancy

Childbirth 2010: 10-27.

117. Kakıcı H, Emeç H, Üçdoruk Ş. Türkiye’de Çalışan Kadınların Çocuk Bakım

Tercihleri. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Ekonometri Ve İstatistik Dergisi

2007; 5: 21-40.

82

118. Türkiye Cumhuriyeti Başbakanlık Türkiye İstatistik Kurumu, Nüfus ve Kalkınma

Göstergeleri;

http:/nkgtuik.gov.tr/son5.asp?gosterge=14&submit=G%F6r%FCnt%FCle ( Erişim

Tarihi: 15.05.2014)

119. http://cdc.gov.tr/breastfeeding/reccomendations/handling-breastmilk.htm. ( Erişim

Tarihi 15.05.2014)

120. Arthur CR, Saenz RB, Replogle WH. The employment – Related Breastfeeding

Decisions of Physician Mothers. J Miss State Med Assoc 2003; 44: 383-387.

121. Dabritz HA, Hinton BG, Babb J. Evaluation of lactation support in the workplace

or school environment on 6-month breastfeeding out comes in Yolo County,

California. J Hum Lact 2009; 25: 182-193

122. Eker M. Devlet Memuru Olan Kadınların Doğum Sonu Süt İzni ve Ücretsiz İzin

Kullanma Durumlarının Bebek Beslenmesine Etkisinin Değerlendirilmesi,

Yüksek Lisans Tezi, Erciyes Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim

Dalı, Kayseri 1999.

83

EKLER

Ek 1

ERCİYES ÜNİVERSİTESİ HASTANELERİ’NDE ÇALIŞAN SAĞLIK

PERSONELİ ANNELERİN EMZİRME DURUMU VE ETKİLEYEN

FAKTÖRLER NOT: BU ANKET 12-60 AYLIK ÇOCUĞU OLAN ANNELERE UYGULANACAKTIR

Anket no: Tarih:

Adı Soyadı:

1. Yaş: ……..

2. Öğrenim düzeyi: 1)Ortaöğretim 2) Ön lisans 3) Lisans 4)Yüksek lisans 5) Doktora

3. Meslek:…………………………………………

4. Doğumdan sonraki 1 yılda görev yeri:.…………….

5. Doğumdan sonraki 1 yıl içerisinde görev saatleriniz:

1) 0800-1700 mesaisi 2) Vardiyalı 4) Diğer……………..

6. Aile tipi: 1) Çekirdek aile 2) Geniş Aile

7. Sosyal güvence: 1) Emekli Sandığı 2) SSK 3) Diğer

8. Kaç çocuğunuz var?.................................

9. sorudan itibaren emzirme deneyimini yaşadığınız 12-60 ay arasındaki en küçük

çocuğunuza ait bilgilere göre cevaplayınız.

9. Bu çocuğunuz kaç aylık?......................ay, Bu çocuk kaçıncı çocuğunuz? …………

10. Bu çocuğunuzun cinsiyeti: 1) Erkek 2) Kız

11. Çocuğunuzun doğuştan herhangi bir hastalığı var mı? 1) Evet, ise

nedir………………………….2) Hayır

12. Bu çocuğunuzla, varsa sonraki çocuğunuz arasındaki yaş farkı ne

kadar?.................ay

13. Çocuğunuzun doğum şekli: 1) Normal doğum 2) Sezaryen

14. Çocuğunuzun doğum zamanına göre durumu: 1) Matür 2) Prematür 3)Sürmatür

15. Çocuğunuzun doğum ağırlığı:………………. gr

16. Çocuğunuzun beslenme şekli aşağıdakilerden hangisine uyar?

1) Hiç emzirmedim (Neden?

açıklayınız…………………………………………………………………)

2) Bir süre emzirdim 3) Halen emziriyorum

84

17. Doğumdan sonra çocuğunuzu kaçıncı saatte emzirmeye başladınız.?....................saat

18. Çocuğunuza kolostrum yani ilk sütü verdiniz mi? 1) Evet 2) Hayır, ise

nedeni……………………….

19. Çocuğunuz doğduğunda ilk olarak ağızdan ne verdiniz?

1)Anne sütü 2) İnek sütü 3) Formül mama 4) Şekerli su 5) Diğer……….

20. Çocuğunuzu kaç ay sadece anne sütü (su dahil hiçbir şey vermeden) ile

beslediniz?………………ay

21. Çocuğunuz kaç aylıkken anne sütünden kesildi?………………ay

22. Çocuğunuzu ilk aylarda günde kaç kez emzirirdiniz?…………….kez

23. İlk aylarda çocuğunuzu bir seferde ne kadar süre emzirirdiniz?..................dakika

24. Çocuğunuzu gece emzirir miydiniz? 1) Evet 2) Hayır

25. Çocuğunuzu emzirdiğiniz dönemde sütünüzün miktarı ile ilgili düşünceniz nasıldı?

1) Yetersiz 2) Normal, yeterli 3) Bol, fazla

26. Çocuğunuzu emzirmeniz ile ilgili bir sorununuz oldu mu? 1) Evet 2) Hayır (29.

Soruya geçiniz)

27. Oldu ise ne oldu…………………………………………..,…… Ne

yaptınız?……………………………

28. Meme ile ilgili sorunlar yaşadığınızda çocuğunuzu nasıl beslediniz?

1) Emzirmeye devam ettim 2) Sütümü sağarak verdim

3) Mama ile besledim 4) Diğer…………………….

29. Çocuğunuzu emzirdiğiniz sürede size destek-yardımcı olan oldu mu?

1) Evet, ise kim/kimler ………………………………………….Nasıl destek

oldular?……………………

2) Hayır

30. Çocuğunuzu memeden nasıl kestiniz, uygun seçeneği işaretleyiniz?

Emzirmeyi birden kestim. 1) Evet 2) Hayır

Önce gündüz emzirmelerini, sonra gece emzirmelerini kestim. 1) Evet 2) Hayır

Memeye bazı şeyler sürerek- koyarak kestim. 1) Evet, ise ne

yaptınız……………………....……… 2) Hayır

Çocuğu anneannesi-babaannesine bırakıp uzaklaştırarak kestim. 1) Evet 2) Hayır

Çocuk kendisi bıraktı. 1) Evet 2) Hayır

Diğer………………………….

85

31. Çocuğunuz kaç aylıkken çalışmaya başladınız?......................

32. Göreve başladığınızda çocuğunuza kim baktı? …………………….Nerede

bakıldı?………………..

33. Çalışmaya başladığınızda sütünüz nasıl etkilendi? 1) Azaldı 2) Aynı kaldı 3) Arttı 4)

Kesildi

34. Çalışmaya başladığınız dönemde çocuğunuza anne sütü veriyor muydunuz? 1) Evet

2) Hayır

35. Çalışmaya başladıktan sonra kaç ay emzirmeye devam ettiniz?..................ay

36. Çalışmaya başladığınızda siz yanında olmadığınız zamanlar çocuğunuz ne ile

beslendi?.........................

37. Çocuğunuza vermek üzere sütünüzü sağdınız mı? 1) Evet 2) Hayır (46.soruya

geçiniz)

38. Evet ise, ne kadar süre sütünüzü sağarak verdiniz?....................gün / ay

39. Ne ile sağdınız? 1.Elle 2. El Pompası 3.Elektrikli pompa 4.Diğer………………..

40. Sağdığınız süt bebeğe ne ile verildi: 1) Kaşık 2) Biberon 3) Bardak 4)

Diğer………………

41. Sağdığınız sütü genellikle nerede sakladınız? 1.Oda ısısında 2)Buzdolabında

3)Derin dondurucuda

42. Sağıp sakladığınız sütü çocuğa vermeden önce nasıl ısıttınız?

1) Ocakta ısıtma 2) Oda ısısında bekletme 3) Mikrodalga fırında ısıtma 4) Benmari

(sıcak su içinde bekleterek) usulü ile

43. Çalışma ortamınızda sütünüzü sağabiliyor muydunuz? 1) Evet 2) Hayır

44. Çalışma ortamınızda;

-Sütünüzü sağmanız için uygun bir oda var mıydı? 1) Evet 2) Hayır

- Sağdığınız sütü saklamanız için buzdolabı var mıydı? 1)Evet 2) Hayır

- Sütünüzü sağmanız için yeterince zamanınız oluyor muydu? 1) Evet 2) Hayır

45. Çalışma arkadaşlarınız ve amirleriniz süt sağma konusunda size esneklik gösteriyor

muydu? 1) Evet 2) Hayır

46. Doğum öncesi ve doğum yaptıktan sonra sırayla ve kaç gün hangi izninizi

kullandınız?

-Doğum öncesi izin 1. Kullandım(süresi…………..) 2.

Kullanamadım(neden…………....................)

86

-Doğum sonrası izin 1. Kullandım (süresi………....) 2. Kullanamadım (neden

………........................)

-Ücretsiz izin 1. Kullandım (süresi………....) 2. Kullanamadım (neden

………........................)

-Yıllık(senelik) izin 1. Kullandım (süresi………….) 2. Kullanamadım (neden

………........................)

47. Süt izninizi kullandınız mı? 1) Evet 2) Hayır (50.soruya geçiniz)

48. Evet ise nasıl kullandınız? 1- İşe geç başlayarak 2- Öğlen yemek tatiline ekleyerek

3- Mesaiden erken ayrılarak 4-Toplu olarak, açıklayınız……………………

49. Süt izni kullandığınız sürece çocuğunuzu emzirdiniz mi? 1) Evet 2) Hayır

50. Ücretsiz izin süresince bebeğinizi emzirdiniz mi ? 1) Evet 2) Hayır

51. Emzirme konusundaki bilgilerinizi yeterli buluyor musunuz? 1) Yeterli 2) Kısmen

yeterli 3)Yetersiz

Anketimize katıldığınız için teşekkür ederiz.

87

ÖZ GEÇMİŞ

KİŞİSEL BİLGİLER

Adı, Soyadı: Meltem GÜNEŞ

Uyruğu: Türkiye (TC)

Doğum Tarihi ve Yeri: 11 Haziran 1985, Nevşehir

Medeni Durumu: Evli

Tel: 0530 363 57 62

Fax: 0352 4375235

E–mail: [email protected]

Yazışma Adresi : Erciyes Üniversitesi Fevzi Mercan ve Mustafa Eraslan Çocuk

Hastanesi Yenidoğan Prematür Yoğun Bakım Servisi Talas Yolu

5.km 38039/ KAYSERİ

EĞİTİM

Derece Kurum Mezuniyet Tarihi

Lisans Balıkesir Üniversitesi Sağlık Yüksekokulu 2008

Lise Aydınlık Evler Lisesi (Y.D.A), Kayseri 2003

İŞ DENEYİMLERİ

Yıl Kurum Görev

2009- Halen Erciyes Üniversitesi Fevzi Mercan ve Mustafa Eraslan Hemşire

Çocuk Hastanesi

2008-2009 Kızılay Hastanesi, Kayseri Hemşire

YABANCI DİL

İngilizce

88

YAYINLAR

1 ) Özenç Ö, Çolak M. Hastanede Yatan Hasta Yakınlarının Gereksinimleri, 6. Ulusal

Hemşirelik Öğrencileri Kongresi ‘Uluslararası Katılımlı’ Bildiri Kitabı, s 325, 26-29

Haziran 2007, İstanbul Üniversitesi Florence Nightingale Hemşirelik Yüksekokulu,

İstanbul.

2) Türker S, Akyüz İ, Çolak M. Gökçeyazı Sağlık Ocağı Bölgesinde Yaşayan Erişkin

Erkeklerin Aids Hakkındaki Bilgi Düzeylerini ve Aids ile İlgili Korkularının

Belirlenmesi, 12. Ulusal Halk Sağlığı Kongresi Bildiri Kitabı, s 404, 21-25 Ekim 2008,

Ankara Üniversitesi, Ankara.

3) Özenç Ö, Çolak M, Özenç Ö, Akyüz İ. Balıkesir Sanayi Sitesindeki Çırakların

Sosyodemografik ve Çalışma Yaşamı Özelliklerinin Belirlenmesi, 12. Ulusal Halk

Sağlığı Kongresi Bildiri Kitabı ,s 488, 21-25 Ekim 2008, Ankara Üniversitesi, Ankara.

4) Türker S, Çolak M, Akyüz İ. Balıkesir Üniversitesinde Okuyan Kız Öğrencilerin Aile

Planlaması Yöntemleri Hakkında Bilgi Düzeyleri ve Eğitim İhtiyaçlarının Belirlenmesi,

12. Ulusal Halk Sağlığı Kongresi Bildiri Kitabı, s 501, 21-25 Ekim 2008, Ankara

Üniversitesi, Ankara.

5) Türker S, Akyüz İ, Çolak M. Üreme Çağındaki Evli Kadınların Doğum Yöntemleri

Hakkındaki Bilgi Düzeyleri ve Doğum Tercihlerinin Belirlenmesi, 12. Ulusal Halk

Sağlığı Kongresi Bildiri Kitabı, s 502, 21-25 Ekim 2008, Ankara Üniversitesi, Ankara .

6) Tekir Ö, Akyüz İ, Çolak M. 15-49 Yaş Evli Kadınların Hijyen Alışkanlıklarının

Belirlenmesi, 12. Ulusal Halk Sağlığı Kongresi Bildiri Kitabı, s 503, 21-25 Ekim 2008,

Ankara Üniversitesi, Ankara.

7) Tekir Ö, Çolak M, Akyüz İ. 15-49 Yaş Evli Kadınların Meme Kanseri Konusunda

Bilgi Düzeylerinin İncelenmesi, 12. Ulusal Halk Sağlığı Kongresi Bildiri Kitabı, s 504,

21-25 Ekim 2008, Ankara Üniversitesi, Ankara.

8) Türker S, Çolak M, Akyüz İ. Balıkesir Üniversitesinde Okuyan Kız Öğrencilerin

Doğum Yöntemleri Hakkındaki Düşünceleri ve Eğitim İhtiyaçlarının Belirlenmesi, 12.

Ulusal Halk Sağlığı Kongresi Bildiri Kitabı, s 509, 21-25 Ekim 2008, Ankara

Üniversitesi, Ankara.

89

9) Türker S, Çolak M, Akyüz İ. Üniversitede Okuyan Kız Öğrencilerin Aile Planlaması

Yöntemler Hakkındaki Bilgi Düzeyleri ve Eğitim İhtiyaçlarının Belirlenmesi, 12. Ulusal

Halk Sağlığı Kongresi Bildiri Kitabı, s 541, 21-25 Ekim 2008, Ankara Üniversitesi,

Ankara.

Documents

erciyes ¼niversitesi hastaneleri'nde §al±an sal±k personeli annelerin emzirme durumu ve