τεύχος 44 • Οκτώβριος-Δεκέμβριος 2010

volume 44 • October - December 2010

111 Σημείωμα Σύνταξης

113 Η σχέση μεταξύ Άγχους και Καταθλιπτικής Συμπτωματολογίας

σε νέες γυναίκες με Σκλήρυνση κατά Πλάκας

125 Εργοθεραπευτική παρέμβαση στον τομέα της αυτοφροντίδας

σε ασθενείς με νόσο Alzheimer

133 Ειδική γλωσσική διαταραχή (ΕΓΔ) και μαθησιακές δυσκολίες

139 Πρoσεχή συνέδρια

111 Editorial

113 The relationship between anxiety and depressive symptoms

in multiple sclerosis young women

125 Occupational Therapy interventions in self care in patients

with Alzheimer disease

133 Specific Language Disorder and Learning Disabilities

139 Upcoming Congresses

Επίσημο περιοδικότου Συλλόγου ΕλλήνωνΕργοθεραπευτώνΑκαδημίας 91-93, 106 77 Αθήνα

Publication of theHellenic Associationof Ergotherapists91-93 Akadimias Str., 106 77 Αthens

ΚΩΔ. ΕΝΤΥΠΟΥ: 7606ISSN:1791-8715

Ε. Ρωμαίου & Σια ΕΕ • Βεργίνας 9α 141 23, Λυκόβρυση • Τ. +30 (210) 88 39 628 • e-mail: info@pelmasoft.com • website: www.pelmasoft.com

Ανατομικά υποδήματαμε αποσπόμενο πάτο

Για μεγάλη ποικιλία σχεδίων και online παραγγελίες επισκεφτείτε την διεύθυνση

www.pelmasoft.com

ΜΕ ΑΠΟΣΠΟΜΕΝΟ ΠΑΤΟ

ΜΕ ΑΠΟΣΠΟΜΕΝΟ ΠΑΤΟ ΜΕ ΑΠΟΣΠΟΜΕΝΟ ΠΑΤΟ

ΜΕ ΑΠΟΣΠΟΜΕΝΟ ΠΑΤΟΜΕ ΑΠΟΣΠΟΜΕΝΟ ΠΑΤΟΜΕ ΑΠΟΣΠΟΜΕΝΟ ΠΑΤΟ

π ε ρ ι ε χ ό μ ε ν α

Σημείωμα Σύνταξης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111

Η σχέση μεταξύ Άγχους και Καταθλιπτικής Συμπτωματολογίας σε νέες γυναίκες

με Σκλήρυνση κατά Πλάκας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113

ΑΛΕΞΊΟΥ ΜΑΡΓΑΡΊΤΑ, ΔΡ. ΤΖΟΝΊΧΑΚΗ ΊΩΑΝΝΑ

Εργοθεραπευτική παρέμβαση στον τομέα της αυτοφροντίδας σε ασθενείς με νόσο Alzheimer . . . . . . . . 125

ΧΑΡΊΣΗ Ί. ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ

Ειδική γλωσσική διαταραχή (ΕΓΔ) και μαθησιακές δυσκολίες . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 133

ΠΟΥΛΊΑΣΗ ΜΕΛΠΟΜΕΝΗ

Προσεχή Συνέδρια . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139

Oδηγίες προς τους συγγραφείς . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 140

c o n t e n t s

Editorial . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111

The relationship between anxiety and depressive symptoms in multiple sclerosis young women . . . . . . . . 113

ALEXIOU MARGARITA, DR. ΤΖΟΝΊCHΑΚIS ΊOΑΝΝΑ

Occupational Therapy interventions in self care in patients with Alzheimer disease . . . . . . . . . . . . . . . 125

CHARISIS I. PARASKEVI

Specific Language Disorder and Learning Disabilities . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 133

POULIASI MELPOMENI

Upcoming Congresses . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139

Instructions for the writers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 140

Επίσημο περιοδικό του Συλλόγου Ελλήνων

Εργοθεραπευτών

ΔΊΟΊΚΗΤΊΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΊΟ

ΠΡΟΕΔΡΟΣ: . . . . . . . . . . . . . . ΚΕΡΑΜΊΩΤΟΥ ΚΥΡΊΑΚΗΑΝΤΊΠΡΟΕΔΡΟΣ: . . . . . . . . . . . . . ΚΟΥΛΟΥΜΠΗ ΜΑΡΊΑΓΕΝ. ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ: . . . . . . . . . ΚΑΡΑΜΠΕΤΣΟΥ ΜΑΊΡΗ ΤΑΜΊΑΣ: . . . . . . . . . . . . . . . . . . ΖΩΓΡΑΦΟΥ ΦΩΤΕΊΝΗ ΕΊΔΊΚΟΣ ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ: . . . . . . . . . . ΚΑΝΤΑΡΤΖΗ ΣΑΡΑ ΜΕΛΗ: . . . . ΚΑΓΊΑΣ ΣΕΡΓΊΟΣ, ΚΑΓΚΊΛΕΡΗΣ ΠΑΝΑΓΊΩΤΗΣ

ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΕΛΛΗΝΩΝ ΕΡΓΟΘΕΡΑΠΕΥΤΩΝΑκαδημίας 91-93, 106 77 Αθήνα

Tηλ./Fax: 210 3228979

HELLENIC ASSOCIATION OF ERGOTHERAPISTS91-93 Akadimias str., 106 77 Athens

Tel./ Fax: 210 3228979

Site: www.ergotherapists.grE-mail: info@ergothepists.gr

Ί Δ Ί Ο Κ Τ Η Σ Ί Α : ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΕΛΛΗΝΩΝ ΕΡΓΟΘΕΡΑΠΕΥΤΩΝ

Y Π Ε Υ Θ Υ Ν Ο Σ Υ Λ Η Σ :ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΕΛΛΗΝΩΝ ΕΡΓΟΘΕΡΑΠΕΥΤΩΝ

Π Α Ρ Α Γ Ω Γ Η & Ε Κ Τ Υ Π Ω Σ Η :Ελένη Ρωμαίου & ΣΊα ΕΕ

ΣΥΝΤΑΚΤΊΚΗ ΕΠΊΤΡΟΠΗ

ΑΝΔΡΕΟΠΟΥΛΟΣ ΦΩΤΗΣΕΛΕΝΑ ΔΕΣΠΟΊΝΑ

ΖΑΧΑΡΑΚΗ ΧΡΥΣΟΥΛΑΚΑΠΕΤΑΝΊΟΣ ΒΑΣΊΛΗΣΚΕΡΑΜΊΩΤΟΥ ΚΥΡΊΑΚΗΜΑΡΟΥΛΑΚΗΣ ΓΊΩΡΓΟΣ

ΣΠΥΡΟΥ ΓΊΩΡΓΟΣ

1 1 1

Νέος φοιτητής ήταν από τους μεγάλους πρωταγωνιστές στην εξέγερση του Νέου Πολυτεχνείου. Σε πείσμα της φτώ-χεια που τον κυνηγούσε από παιδί κατάφερε και πέρασε στις εξετάσεις. Σχεδόν ξυπόλητος μπήκε για να παρακολουθήσει το πρώτο μάθημα, δουλευτής πολύ καλός φοιτητής και πρώ-τος στην οργάνωση για να αλλάξει τον κόσμο. Μεγάλη του χαρά εκείνα τα χρόνια ήταν οι παραστάσεις καραγκιόζη που έδινε μαζί με φίλους, οι πιο αντιστασιακές ατάκες που μπο-ρούσες να φανταστείς έφευγαν από τις σκιές. Ας ήταν καλά ο κυρ Γιώργης που του έμαθε την τέχνη του Καραγκιόζη.

Ήταν μέσα του Νοέμβρη όταν άρχισε να πέφτει η αυλαία της στρατιωτικής κυβέρνησης και άρχισε να ανεβαίνει η προ-σωπική του παράσταση. Από τότε για πολλά χρόνια μέχρι το τέλος του πρωταγωνιστής της πολιτικής σκηνής του τόπου.

Ήταν έκπληξη για τους φίλους του ότι διάλεξε ένα κόμ-μα εξουσίας για να κάνει την πολιτική του πορεία. Για το κόμ-μα όμως ήταν θείο δώρο, η πύλη επικοινωνίας με τα λαϊκά στρώματα.

Βέβαια οι παλιοί σύντροφοι του δεν του το συγχώρεσαν ποτέ αυτό.

– Εξαργύρωσες την διαρκή επανάσταση με την επανά-παυση της κυβερνητικής εξουσίας. Του είπε ο Γιώργος, πα-λιός φίλος και συμφοιτητής μια μέρα που τον είδε τυχαία στο εκλογικό του κέντρο.

– Εγώ πάντα σας θυμάμαι, σας σκέπτομαι και για σας αγωνίζομαι. Πρόλαβε να του πει καθώς εκείνος περιφρονη-τικά απομακρυνόταν. Και πράγματι του έρχονταν στο νου του οι παλιοί του φίλοι όταν ήταν στο μπάνιο μπροστά στον κα-θρέφτη. Και οι αναμνήσεις αυτές σταματούσαν κατά μια περί-εργη σύμπτωση με ένα ελαφρό κόψιμο στο αριστερό του μά-γουλο.

Δεν βαριέσαι κάποτε θα καταλάβουν (μονολογούσε και προσπαθούσε να σταματήσει την μικρή πληγή και αυτόματα σταματούσαν και αυτές οι ενοχλητικές σκέψεις).

Αμέσως μετά την μεταπολίτευση βγήκε για πρώτη φορά στην Βουλή των Αντιπροσώπων. Σηκωμένο στα χέρια των πήγαν στο Κεντρικό Συμβούλιο οι φίλοι και οι οπαδοί του κόμματος. Αφού τελείωσαν τα πανηγύρια οι παλιοί μέντορες της Λαϊκής Εξουσίας τον πήραν στα παραμέσα δωμάτια.

Σαν σύμβολα πανάρχαιας τελετής μύησης τον περίμεναν πάνω σε μια καρέκλα ένα διχαλωτό πουκάμισο και ένα ζευ-γάρι παπούτσια με παράξενα τακούνια.

– Τώρα που πήρες και εσύ το δρόμο της Λαϊκής Εξουσίας πρέπει να μυηθείς στα ιερά σύμβολα μας. Του είπε ο Σφίγγας,

Ο Οιδίποδας της επανάστασης

Σημείωμα της ΣύνταξηςΕπίσημο περιοδικό του Συλλόγου Ελλήνων

Εργοθεραπευτών

ΔΊΟΊΚΗΤΊΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΊΟ

ΠΡΟΕΔΡΟΣ: . . . . . . . . . . . . . . ΚΕΡΑΜΊΩΤΟΥ ΚΥΡΊΑΚΗΑΝΤΊΠΡΟΕΔΡΟΣ: . . . . . . . . . . . . . ΚΟΥΛΟΥΜΠΗ ΜΑΡΊΑΓΕΝ. ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ: . . . . . . . . . ΚΑΡΑΜΠΕΤΣΟΥ ΜΑΊΡΗ ΤΑΜΊΑΣ: . . . . . . . . . . . . . . . . . . ΖΩΓΡΑΦΟΥ ΦΩΤΕΊΝΗ ΕΊΔΊΚΟΣ ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ: . . . . . . . . . . ΚΑΝΤΑΡΤΖΗ ΣΑΡΑ ΜΕΛΗ: . . . . ΚΑΓΊΑΣ ΣΕΡΓΊΟΣ, ΚΑΓΚΊΛΕΡΗΣ ΠΑΝΑΓΊΩΤΗΣ

ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΕΛΛΗΝΩΝ ΕΡΓΟΘΕΡΑΠΕΥΤΩΝΑκαδημίας 91-93, 106 77 Αθήνα

Tηλ./Fax: 210 3228979

HELLENIC ASSOCIATION OF ERGOTHERAPISTS91-93 Akadimias str., 106 77 Athens

Tel./ Fax: 210 3228979

Site: www.ergotherapists.grE-mail: info@ergothepists.gr

Ί Δ Ί Ο Κ Τ Η Σ Ί Α : ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΕΛΛΗΝΩΝ ΕΡΓΟΘΕΡΑΠΕΥΤΩΝ

Y Π Ε Υ Θ Υ Ν Ο Σ Υ Λ Η Σ :ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΕΛΛΗΝΩΝ ΕΡΓΟΘΕΡΑΠΕΥΤΩΝ

Π Α Ρ Α Γ Ω Γ Η & Ε Κ Τ Υ Π Ω Σ Η :Ελένη Ρωμαίου & ΣΊα ΕΕ

ΣΥΝΤΑΚΤΊΚΗ ΕΠΊΤΡΟΠΗ

ΑΝΔΡΕΟΠΟΥΛΟΣ ΦΩΤΗΣΕΛΕΝΑ ΔΕΣΠΟΊΝΑ

ΖΑΧΑΡΑΚΗ ΧΡΥΣΟΥΛΑΚΑΠΕΤΑΝΊΟΣ ΒΑΣΊΛΗΣΚΕΡΑΜΊΩΤΟΥ ΚΥΡΊΑΚΗΜΑΡΟΥΛΑΚΗΣ ΓΊΩΡΓΟΣ

ΣΠΥΡΟΥ ΓΊΩΡΓΟΣ

ΕΠΊΣΤΗΜΟΝΊΚΗ ΕΠΊΤΡΟΠΗ

ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ ΣΤΑΥΡΟΣΚΕΡΑΜΊΩΤΟΥ ΚΥΡΊΑΚΗ

ΚΟΥΛΟΥΜΠΗ ΜΑΡΊΑΜΟΡΟΖΊΝΗ ΜΑΡΊΑΝΝΑΣΚΑΛΤΣΗ ΠΟΛΥΞΕΝΗ

ΤΣΊΠΡΑ ΊΩΑΝΝΑ

1 1 2

Σημείωμα της Σύνταξης

ΒΑΣΊΛΗΣ ΚΑΠΕΤΑΝΊΟΣ Εργοθεραπευτής Εμψυχωτής M.Sc. Neuropsychology

ο πρόεδρος του κόμματος. Τα παπούτσια έχουν ειδικά τακού-νια για να σε ψηλώνουν

– Μα δεν έχω κανένα πρόβλημα με το μέτριο ύψος μου (του είπε)

– Ναι αλλά τώρα υπηρετείς τον λαό και την πατρίδα «λίγο ακόμα και θα ανεβούμε ψηλότερα» ήταν το βασικό μας σύν-θημα. Είναι ένα οπτικό σύμβολο για την Λαϊκή Εξουσία.

– Αν είναι για τον λαό ας είναι. Και αυτό το πουκάμισο με την παράξενη διχάλα στο λαιμό τι είναι;

– Άλλο ένα σύμβολο της Λαϊκής Εξουσίας, εφαρμόζει ακριβώς κάτω από τον λαιμό σου και σε αναγκάζει να κοι-τάς διαγώνια αριστερά προς τα πάνω, το όραμα για το διαρ-κές της Λαϊκής Εξουσίας

Με βαριά καρδιά και μια αδιόρατη αγωνία τα φόρεσε. Ένοιωσε όμως ένα παράξενο κλείδωμα γύρω από το λαιμό και τα πόδια του. Κάποιοι παράξενοι ήχοι σκορπίστηκαν στον αέρα. Του έλυσε όμως αμέσως τις απορίες ο Σφίγγας

– Στην διχάλα και στα τακούνια υπάρχουν ηλεκτρονικοί δέκτες και πομποί για να σε προστατεύει η Κεντρική Εξουσία του κόμματος μας είσαι πολύτιμος, είσαι ένα σύμβολο πλέ-ον. Παράλληλα είναι και τα διαπιστευτήρια σου, η ηλεκτρο-νική σου ταυτότητα για να ανοίγουν αυτόματα οι πύλες όταν μπαίνεις στην αίθουσα της Βουλής των Αντιπροσώπων. Αν βέβαια δεν τα επιθυμείς απλά τα βγάζεις και αποχωρείς από το κοινοβούλιο και το κόμμα. Όλοι οι Εκλεγμένοι τα φοράνε.

Δέχθηκε το Λαϊκό Παιδί και μπήκε στον Κόσμο της Εξου-σίας των Αντιπροσώπων. Ιδιαίτερα δημοφιλής, εκλεγόταν συνεχώς, είχε και τα ΜΜΕ στο πλευρό του. Μόνο που σε κάθε εκλογική του νίκη συνέβαιναν και παράξενα πράγματα. Όλο και πιο ψηλά ανέβαιναν τα τακούνια και η διχάλα στον λαιμό όλο και πιο πολύ τον πίεζε να κοιτά πιο ψηλά διαγώνια αρι-στερά προς τα πάνω.

Ψήλωνε το μπόι του , στράβωνε το βλέμμα του και γέμι-ζε εξουσία .

Όλα άλλαξαν όταν ένα πρωινό σε ένα δελτίο ειδήσεων άκουσε για τον θάνατο του μαστρο-Γιώργη διάσημου καρα-γκιοζοπαίχτη. Σχεδόν παππούς του ο παλιός του γείτονας μαζί του έμαθε τον κόσμο του Θεάτρου Σκιών και στην αυλή του έφτιαξε τις πρώτες του φιγούρες

– Ο Καραγκιόζης παιδί μου δεν έχει ανάγκη από το βάθος των δυτικών, όλα στο φως. Τον βλέπεις πόσο πιο μεγάλος εί-ναι και από την παράγκα και από το Σαράι. Ο άνθρωπος να εί-ναι πάνω από τα πράγματα και όχι τα πράγματα πάνω στον άνθρωπο.

Με το ειδικό τεράστιο τζιπ για να χωράει με τα ψηλά τακούνια της Εξουσίας που φορούσε έφτασε στη παλιά λαϊκή του γειτονιά. Πάρκαρε δυο τετράγωνα πριν από το σπίτι του κυρ Γιώργη. Κανείς δεν τον αναγνώρισε. Αλλά και αυτός δεν τους έβλεπε. Στην πόρτα της εσωτερικής αυλής του κυρ Γιώργη είχε ένα ξαφνικό πρόβλημα δεν μπορούσε να περάσει. Τα τακούνια τον είχαν ψηλώσει πάρα πολύ και η διχάλα τον

εμπόδιζε να σκύψει. Χωρίς να το σκεφτεί, πετά τα παπούτσια. Ή επαφή των ποδιών του με το υγρό χώμα ξύπνησε όλες τις μνήμες από τα παιδικά του χρόνια. Με μεγάλη δυσκολία ο Εκλεγμένος έβγαλε και την διχάλα από το λαιμό του. Τότε ξανακέρδισε, το βλέμμα, την όραση, την συνείδηση του. Τότε σχεδόν αυτόματα ξανα(οί)δε τους συνανθρώπους του, αυτούς με τους οποίους μεγάλωσε μαζί και αγωνίστηκε μαζί τους. Τον είδαν και αυτοί και τον έπνιξαν στις αγκαλιές τους.

Τα κλάματα του έγινα ξέσπασμα λυγμού όταν τον αγκά-λιασε ο παιδικός του φίλος και συμφοιτητής ο Γιώργης. Ευτυχώς τώρα δεν του είπε τίποτα για την Εξουσία που της παραδόθηκε τόσα χρόνια. Όλοι νόμιζαν ότι έκλαιγε για τις μνήμες από τον παλιό του δάσκαλο τον καραγκιοζοπαί-χτη. Αυτός όμως θρηνούσε γιατί η Εξουσία των Αντιπροσώ-πων το στέρησε την επαφή με την γη, έχασε την γείωση του αλλά το χειρότερο έχασε το βλέμμα του, την όραση του την Λαϊκή του συνείδηση. Μέχρι να πάνε τον κυρ Γιώργη στο νε-κροταφείο κατάλαβε ότι έτσι όπως εγκλωβίστηκε μέσα στον γυάλινο πύργο της εξουσίας, έτσι όπως το «ψήλωσαν» και τον «στράβωσαν» δεν μπορούσε να δει ποτέ προς τα κάτω, εκεί που ήταν τα πραγματικά προβλήματα του λαού, εκεί από όπου ξεκίνησε εκεί που ανήκε. Τότε κατάλαβε την παγίδα που του έστησε με τα ψηλά τακούνια και το διχαλωτό πουκά-μισο ο Σφίγγας.

Ξέσπασε μεγάλο σκάνδαλο όταν την άλλη μέρα τον βρήκαν νεκρό μπροστά από το άγαλμα του «Άγνωστου Στρα-τιώτη». Η διχάλα που τον στράβωνε μπηγμένη μέσα στα μά-τια του, μια φιγούρα του καραγκιόζη στα χέρια, με τα ψηλά τακούνια είχε φτιάξει έναν μικρό μπερντέ και πίσω από το ρι-ζόχαρτο αντί για πανί έγραφε :

«Σήμερον ο Οιδίποδας της επανάστασης, έβγαλε με την διχάλα της εξουσίας τα μάτια της χαμένης του συνείδησης, περνώντας τον Αχέροντα βρήκε το φως του»

1 1 3

Ε Ρ Γ Ο Θ Ε Ρ Α Π Ε Ί Α

2010, (44):113-124

ΠΕΡΊΛΗΨΗΣτη μελέτη αυτή έλαβαν μέρος 37 γυναίκες με Σκλήρυνση κατά

Πλάκας από την περιοχή της Αττικής. Ο πρώτος στόχος της έρευνας αυ-τής ήταν η μελέτη των συμπτωμάτων του άγχους και της καταθλιπτικής συμπτωματολογίας στον πληθυσμό αυτό, και δευτερευόντως η σχέση μεταξύ κάποιων δημογραφικών στοιχείων με τα συμπτώματα άγχους και κατάθλιψης.

Τα αποτελέσματα της έρευνας επιβεβαιώνουν τις υποθέσεις μας. Η συσχέτιση του επιπέδου της καταθλιπτικής συμπτωματολογίας και των συμπτωμάτων άγχους σε νέες γυναίκες με Σκλήρυνση κατά Πλά-κας είναι θετική και μάλιστα στατιστικά πολύ σημαντική. Όσο δηλαδή αυξάνεται το επίπεδο άγχους, τόσο αυξάνεται και η καταθλιπτική συ-μπτωματολογία ή και το αντίθετο, δηλαδή, όσο αυξάνεται το επίπεδο της καταθλιπτικής συμπτωματολογίας τόσο αυξάνεται και το επίπεδο άγχους που βιώνει το άτομο.

Το συγκεκριμένο θέμα μελετάται για πρώτη φορά στην Ελλάδα και έτσι η έρευνα αυτή μπορεί να δώσει στοιχεία σε ένα τομέα μεγάλης σημασίας για την κλινική πρακτική της Εργοθεραπείας. Ως εκ τούτου ο Εργοθεραπευτής που θα ασχοληθεί με τα άτομα αυτής της διαγνωστι-κής κατηγορίας, θα πρέπει να λάβει υπόψη του αυτά τα αποτελέσμα-τα στο σχεδιασμό και στην εφαρμογή εργοθεραπευτικών προγραμμά-των, ώστε η παρέμβαση του να είναι αποτελεσματική.

Λέξεις κλειδιά: Σκλήρυνση κατά πλάκας σε νέες γυναίκες, άγχος,

καταθλιπτική συμπτωματολογία, εργοθεραπεία

Α. ΣΚΛΗΡΥΝΣΗ ΚΑΤΑ ΠΛ ΑΚΑΣ

1. Κλινική εικόνα της Σκλήρυνσης κατά πλάκαςΗ Σκλήρυνση κατά πλάκας ή αλλιώς πολλαπλή σκλήρυνση

είναι μια χρόνια απομυελινωτική νόσος του κεντρικού νευρικού

ΑΛΕΞΊΟΥ ΜΑΡΓΑΡΊΤΑ1 ΔΡ. ΤΖΟΝΊΧΑΚΗ ΊΩΑΝΝΑ2

1Εργοθεραπεύτρια2Καθηγήτρια ΕργοθεραπείαςΤμήμα Εργοθεραπείας, ΤΕΙ Αθήνας

Η σχέση μεταξύ Άγχους και Καταθλιπτικής Συμπτωματολογίας σε νέες γυναίκες με Σκλήρυνση κατά Πλάκας

1 1 4

Ε Ρ Γ Ο Θ Ε Ρ Α Π Ε Ί Α

συστήματος, καθώς προσβάλλεται ο εγκέφαλος, ο νωτιαίος μυελός και τα οπτικά νεύρα (Βασιλόπουλος, 2003). Είναι νόσος της νεαρής ενήλικης ηλικίας με συνήθη εμφάνιση των πρώτων συμπτωμάτων μεταξύ των 15-35 ετών. Χαρακτηρίζεται από τη διάσπαρτη προσβολή του νευρικού συστήματος και την ανά ώσεις εμφάνισή της, οι οποίες καταστρέφουν το περίβλημα της μυελίνης προκαλώντας πλάκες. Αυτό έχει ως απο- τέλεσμα τη διαταραχή στην αγωγιμότητα των νευραξόνων με αποτέλεσμα μείωση ή διακοπή της αγωγιμότητας και επακόλουθη λειτουργική έκπτωση. Η διάρκεια των συμπτωμάτων σε κάθε έξαρση μπορεί να είναι από λίγες ώρες μέχρι ημέρες, βδομάδες ή και περισσότερο. Οι υφέσεις μπορεί να διαρκούν βδομάδες, μήνες ή χρόνια. Η Σκλήρυνση κατά πλάκας προκαλεί βαρύτατες αναπηρίες με σημαντικές επιπτώσεις στη ζωή των πασχόντων (Βασιλόπουλος, 2003, Pedretti & Early, 2001).

Η συχνότητα της νόσου αυξάνεται με την αύξηση του γεωγραφικού πλάτους από τον ισημερινό, ενώ ο κίνδυνος εμφάνισης της νόσου αλλάζει όταν ο πληθυ-σμός μετακινείται από περιοχή σε περιοχή (Smolders & al., 2008). Το γυναικείο φύλο ασθενεί σε σχέση με το ανδρικό σε μια σχέση αναλογίας 2:1 και η λευκή φυλή προσβάλ-λεται περισσότερο από την κίτρινη και τη μαύρη.

Υπολογίζεται ότι στην Αμερική τα άτομα με Σκλήρυνση κατά πλάκας ανέρχονται στις 400.000 και σε όλο τον κόσμο υπολογίζεται ότι ο αριθμός αυτός ανέρχεται στα 2.5 εκατομμύρια άτομα. Στις περιοχές της νότιας Ευρώπης ο επιπολασμός βρίσκεται μεταξύ 10-40 ανά 100.000 πληθυσμό, στη χώρα μας έχει βρεθεί στο 29.5, ενώ στον Ισημερινό η συχνότητα είναι μικρότερη από 5 ανά 100.000 κατοίκους (Alamanos & al., 2005, Βασιλόπουλος, 2003, Marrie & al., 2006, National Multiple Sclerosis Society, 2004, 2005).

Νεαρές γυναίκες της αναπαραγωγικής ηλικίας αποτελούν πληθυσμό που προσβάλλεται συχνά από τη νόσο. Τα συμπτώματα της νόσου σηματοδοτούν την πολυεστιακή θέση των βλαβών στη λευκή ουσία του κεντρικού νευρικού συστήματος, πάρεση, σπαστικότητα, διαταραχές της συνεργίας των κινήσεων, παρεγκεφαλιδικός τρόμος, αιμωδίες, υπαισθησία, σφιγκτηριακές διαταραχές, διαταραχές της όρασης, δυσαρθρία κ.α. (Βασιλόπουλος, 2003, De Souza, 1997).

2. Αιτιοπαθογέ νειαΗ αιτιοπαθογένεια της Σκλήρυνσης κατά πλάκας

παραμένει άγνωστη. Η νόσος δεν είναι ούτε μεταδοτική ούτε κληρονομική. Πιθανολογείται ότι η σκλήρυνση κατά πλάκας προκαλείται από τη δράση ενός λοιμώδους παράγοντα, ο οποίος από την παιδική ηλικία τροποποιεί τις λειτουργίες του ανοσοποιητικού συστήματος. Η παθογένεια της δηλαδή βασίζεται σε βραδείς δρώντες ιούς με μεγάλο χρόνο επώασης και με συμπτώματα που εμφανίζονται πιθανά κάτω από επίδραση περιβαλλοντικών παραγόντων. Γενετικοί και περιβαλλοντικοί παράγοντες παίζουν πιθανότατα ρόλο στην αιτιοπαθογένεια της νόσου (Kurtuncu & Tuzun, 2008). Ο κίνδυνος εμφάνισης της νόσου σε συγγενείς πασχόντων είναι σαφώς μεγαλύτερος εκείνου του γενικού πληθυσμού με μια συχνότητα 10-15 φορές μεγα- λύτερη και τα μονοζυγωτικά δίδυμα εμφανίζουν και τα δύο τη νόσο σε πολύ μεγαλύτερη αναλογία από τα διζυγωτικά (Abramsky & Ovadia, 1997, Βασιλόπουλος, 2003, Λογοθέτης & Μυλωνάς, 1996, Williams & Jacobson, 2007).

3. Συμπτώματα της Σκλήρυνσης κατά πλάκαςΤα συμπτώματα που εμφανίζονται μπορεί να ποικίλ-

λουν από άτομο σε άτομο με πιο συχνά εμφανιζόμενα τα συμπτώματα που αναφέρονται σε προβλήματα ισορροπίας και συντονισμού, αδυναμία, κούραση, σπαστικότητα, δυσλειτουργία εντέρου και ουροδόχου κύστης, πόνο, ζαλάδες, προβλήματα όρασης, σεξουαλική δυσλειτουργία, διαταραχές του λόγου (δυσαρθρία), προβλήματα στην κατάποση (δυσφαγία), αλλαγές στις γνωστικές λειτουργίες και συναισθηματικά προβλήματα (National Multiple Sclerosis Society, 2005).

Πιο ειδικά τα κλινικά χαρακτηριστικά της Σκλή-ρυνσης κατά πλάκας μπορούν να περιγραφούν ως εξής:

α) Αισθητικές διαταραχές (μυρμηκιάσεις, νυγμοί, βελονισμοί, αίσθηση ψύχους, σημείο Lhermitte, δια-ταραχές της εν τω βάθει αισθητικότητας, περιοχές υπαισθησίας κλπ.),

β) προσβολή εγκεφαλικών νεύρων (οπτική νευρίτιδα, διπλωπία κλπ.),

γ) κινητικές διαταραχές (βλάβη της πυραμιδικής οδού, βλάβη της παρεγκεφαλίδας),

1 1 5

Ε Ρ Γ Ο Θ Ε Ρ Α Π Ε Ί Α

δ) διαταραχές στην ούρηση (επιτακτικές ουρήσεις) και γενετήσιες διαταραχές,

στ) ψυχοδιανοητικές διαταραχές (απώλεια μνήμης, προσοχής και συγκέντρωσης, κατάθλιψη, φοβίες, εναλ-λαγές συναισθήματος κλπ),

ζ) κόπωση (έλλειψη σωματικής ή/και ψυχικής ενέργειας)

η) διαταραχές λόγου με χαρακτηριστική την «σκονταύτουσα ομιλία» Τα συμπτώματα τείνουν να ενισχύονται μετά από έκθεση σε θερμό περιβάλλον, ζεστό λουτρό και πυρετό (Βασιλόπουλος, 2003, Bowcher & May, 1998, Brudek & al., 2008, De Souza, 1997, Johansson & al., 2008, Koch & al, 2008, Pedretti & Early, 2001).

4. Πορεία της νόσουΑφού εμφανιστούν τα πρώτα συμπτώματα της νόσου,

ακολουθούν οι υποτροπές (ώσεις) χωρίς συγκεκριμένη στιγμή εμφάνισης στο χρόνο. Οι ώσεις αυτές είναι συμπτώματα που φτάνουν στο αποκορύφωμά τους μέσα σε λίγες μέρες. Με την πάροδο του χρόνου μετά από συνεχιζόμενες ώσεις αυξάνουν όλες οι οπτικές διαταραχές, ο λόγος γίνεται δυσκατανόητος, οι εκούσιες κινήσεις λιγοστεύουν λόγω αταξίας, τρόμου και σπαστικότητας και η βάδιση είναι αδύνατον να πραγματοποιηθεί. Όσο η νόσος προχωράει οι καθολικές μυϊκές ατροφίες εμφανίζονται μαζί με μυϊκές συσπάσεις, ενώ τα κάτω άκρα παραμένουν σε κάμψη. Τέλος ο ασθενής στα τελικά αυτά στάδια απειλείται από λοιμώξεις, οι οποίες είναι και δευτερογενή αίτια θανάτου (πνευμονίες κλπ.) (Βασιλόπουλος, 2003).

Η δυσκολία της διάγνωσης της Σκλήρυνσης κατά πλάκας περιπλέκεται από την ποικιλία των συμπτωμάτων που μπορεί να εμφανίζονται σε κάθε άτομο. Τα συμπτώματα της νόσου μπορεί να είναι παρόμοια με εκείνα άλλων νόσων και να μην ξαναεμφανιστούν (Βασιλόπουλος, 2003). Η διάγνωση γίνεται κλινικά από νευρολόγους και υποστηρίζεται με τη βοήθεια εξετάσεων όπως η μαγνητική τομογραφία εγκεφάλου και περιοχών του νωτιαίου μυελού, η ανάλυση του εγκεφαλονωτιαίου υγρού, αλλά και άλλες εξετάσεις όπως τα οπτικά προκλητά δυναμικά (Βασιλόπουλος, 2003, Fox & al., 2006).

5. Πρόγ νωσηΗ πρόγνωση της νόσου είναι δύσκολη και εξαρτάται

από τη μορφή της ασθένειας, τα αρχικά συμπτώματα, τη συχνότητα των ώσεων, την ηλικία του ασθενή, το φύλο και το βαθμό αναπηρίας που το άτομο βιώνει. Πιο ειδικά, σε όσο νεαρότερη ηλικία εμφανίζεται η Σκλήρυνση κατά πλάκας, τόσο πιο πολύ καθυστερεί η εξέλιξη της νόσου. Όταν η έναρξη της νόσου γίνει πριν τα 35 χρόνια, οι ασθενείς έχουν την καλύτερη πρόγνωση. Οι γυναίκες γενικά έχουν καλύτερη πρόγνωση σε σχέση με τους άντρες. Καλό προγνωστικό σημείο θεωρείται η ανάπτυξη ενός μόνο συμπτώματος κατά τον πρώτο χρόνο εμφάνισης της νόσου, σε αντίθεση με την εμφάνιση πολλών συμπτωμάτων ιδίως πυραμιδικού τύπου. Το ποσοστό των ατόμων που έχουν σοβαρή μορφή Σκλήρυνσης κατά πλάκας ανέρχεται στο 5%. Το ποσοστό αυτό αυξάνεται στο 10-20% για τα άτομα που έχουν καλοήθη μορφή Σκλήρυνσης κατά πλάκας με αργή ή καμιά εξέλιξη της παθολογίας. Γενικά, η Σκλήρυνση κατά πλάκας μικραίνει το προσδόκιμο ζωής κατά 6 χρόνια στις γυναίκες και κατά 11 χρόνια στους άντρες, Σε αυτή τη μείωση δεν συμπεριλαμβάνεται το ποσοστό των ατόμων, κυρίως νέων, που είναι αυτόχειρες (Βασιλόπουλος, 2003, Παπαγεωργίου, 2002).

6. Μορφές της Σκλήρυνσης κατά πλάκας Ανάλογα με την πορεία της εξέλιξης της νόσου

διακρίνουμε τις εξής μορφές:

1) Διαλείπουσα-υποτροπιάζουσα.Χαρακτηρίζεται από ξεκάθαρα προσδιοριζόμενες

ώσεις με πλήρη ανάνηψη ή με υπολειπόμενη ανεπάρκεια στην ανάνηψη. Το 85% των ατόμων που διαγιγνώσκονται με Σκλήρυνση κατά πλάκας αντιστοιχεί σε αυτή τη μορφή.

2) Πρωτοπαθής προϊούσα.Χαρακτηρίζεται από προοδευτική ανικανότητα

από την έναρξη, χωρίς επιπεδώσεις και υφέσεις ή με περιστασιακές επιπεδώσεις στην πορεία και προσωρινές ελάχιστες βελτιώσεις.

3) Δευτεροπαθής προϊούσα.Ξεκινά ως διαλείπουσα-υποτροπιάζουσα, ακολου-

θούμενη από πρόοδο μεταβλητού ρυθμού, η οποία μπορεί να περικλείει περιοδικές υποτροπές και μικρές υφέσεις ή στασιμότητα.

1 1 6

Ε Ρ Γ Ο Θ Ε Ρ Α Π Ε Ί Α

4) Προοδευτική- υποτροπιάζουσα.Είναι η λιγότερη συχνή μορφή της νόσου και δείχνει

πρόοδο από την έναρξη, αλλά με ξεκάθαρες οξείες υποτροπές, με ή χωρίς πλήρη ανάνηψη (Βασιλόπουλος, 2003) ή κατά άλλους

1) Οξεία μορφή,2) Ελαφριά μορφή,3) Υποτροπιάζουσα μορφή,4) Χρόνια προϊούσα μορφή.

Ανάλογα με την κατανομή της βλάβης διακρίνουμε τις εξής μορφές:

1) Γενικευμένη μορφή,2) Νωτιαία μορφή3) Παρεγκεφαλιδική μορφή.

Το 2001 θεσπίστηκαν νέα διαγνωστικά κριτήρια για την Σκλήρυνση κατά πλάκας που συμπεριέλαβαν απεικονιστικά κριτήρια από προηγούμενες μελέτες για την επιβεβαίωση της διασποράς της νόσου στο χώρο και στο χρόνο (Κούτσης & al., 2005)

7. Θεραπεία Θεραπεία για ίαση δεν υπάρχει. Οι στρατηγικές

αντιμετώπισης διακρίνονται σε φαρμακευτικές και μη φαρμακευτικές. Στη φαρμακευτική αντιμετώπιση χρησιμοποιούνται φάρμακα για τις εξάρσεις, για τα συμπτώματα και για την τροποποίηση της πορείας της νόσου (πχ. Ιντερφερόνες, κορτικοστερεοειδή κ.α.). Στη μη φαρμακευτική αντιμετώπιση διακρίνουμε τη φυσική αποκατάσταση (πχ. εργοθεραπεία, φυσικοθεραπεία), την ψυχοκοινωνική υποστήριξη (πχ. από ψυχολόγους, εργοθεραπευτές, κοινωνικούς λειτουργούς κα.) και τη συμβουλευτική από εξειδικευμένα κέντρα στελεχωμένα με το κατάλληλο προσωπικό όλων των ειδικοτήτων (Finlayson, Garcia & Cho, 2008, Matuska, Mathiowetz & Finlayson, 2007). Προς αυτήν την κατεύθυνση τα αποτελέσματα μελετών υποστηρίζουν ότι η άσκηση σε άτομα με Σκλήρυνση κατά πλάκας που παρουσιάζουν ήπια κινητικά προβλήματα δίνει τη δυνατότητα βελτίωσης της λειτουργικής τους ικανότητας, ενώ τα άτομα με μέτρια ή αυξημένα κινητικά προβλήματα κατάφεραν να ελαχιστοποιήσουν τις λειτουργικές τους απώλειες (Heesen & al., 2006).

Η θεραπεία του πάσχοντος αποσκοπεί:1) στην άμεση αντιμετώπιση των συμπτωμάτων κάθε

ώσης που προκαλούν ποικίλου βαθμού αναπηρία,2) στην επιμήκυνση των μεσοδιαστημάτων ύφεσης και3) στη συμπτωματική θεραπεία, αλλά και στη βοή-

θεια του ασθενή και της οικογένειάς του να προσαρμο-στούν στη νόσο (Βασιλόπουλος, 2003, Finlayson, Shevil & Cho, 2009).

8. Μητρότητα και Σκλήρυνση κατά πλάκαςΣύμφωνα με όλες σχεδόν τις έρευνες που έχουν

πραγματοποιηθεί για τη Σκλήρυνση κατά πλάκας είναι πιο πιθανό να εμφανίσουν τη νόσο οι γυναίκες παρά οι άντρες. Έχει αποδειχτεί ότι μεγάλος αριθμός γυναικών δοκιμάζει το ξεκίνημα της νόσου στη μέση της περιόδου της εγκυμοσύνης. Συμπτώματα με τα οποία εκδηλώνεται η νόσος στις εγκύους είναι κόπωση, ακράτεια ούρων, πρησμένα πόδια, κατακράτηση υγρών καθώς και μια σειρά αισθητικών ενοχλήσεων (De Sou-za, 1997).

Σε μια σχετικά πρόσφατη μελέτη σε 153 εγκύους που καμιά δεν εμφάνισε πρόβλημα κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης τους, οκτώ μήνες μετά τον τοκετό εννέα γυναίκες ανέπτυξαν Σκλήρυνση κατά πλάκας, ποσοστό σχετικά χαμηλό. Στην ίδια μελέτη φάνηκε ότι η Σκλήρυνση κατά πλάκας δεν επηρεάζει την ανάπτυξη του εμβρύου, δεδομένου ότι δεν υπήρξαν δυσμορφίες στα βρέφη, δεν υπήρξαν πρόωροι τοκετοί ή χαμηλό σωματικό βάρος των νεογνών ή βρεφικός θάνατος. Αντίθετα καταδείχτηκε η ανησυχία της μητέρας με Σκλήρυνση κατά πλάκας για την ικανότητα της να αντεπεξέλθει με επιτυχία στην ανατροφή του παιδιού της (Lorenzi & Ford, 2002). Η υποστηρικτική δουλειά του θεραπευτή έχει σα σκοπό να βεβαιώσει τη γυναίκα γονιό ότι η νόσος δεν την εμποδίζει να είναι καλή μητέρα.

B. ΚΑΤΑΘΛΊΨΗ ΚΑΊ ΑΓ ΧΟΣ1. ΚατάθλιψηΗ κατάθλιψη αποτελεί μία ψυχική διαταραχή γνωστή

από τους αρχαίους χρόνους. Η λέξη κατάθλιψη χρησι-μοποιείται για ένα ευρύ φάσμα συναισθηματικών κατα-στάσεων που μπορεί να είναι είτε φυσιολογικές είτε παθο-λογικές. Έτσι λοιπόν η κατάθλιψη μπορεί να αποτελεί :

1 1 7

Ε Ρ Γ Ο Θ Ε Ρ Α Π Ε Ί Α

α) μια φυσιολογική διάθεση ή συναίσθημα, όπως για παράδειγμα στην περίπτωση μιας σημαντικής απώλειας ή θανάτου ενός αγαπημένου προσώπου,

β) ένα σύμπτωμα στην περίπτωση όπου η κατά- θλιψη είναι μια μορφή αντίδρασης στο στρες ή μια δευτερογενής αντίδραση σε ασθενείς με οργανικά ή ψυχιατρικά προβλήματα, και τέλος

γ) μια ψυχοπαθολογική διαταραχή ή σύνδρομο όπως για παράδειγμα η Μείζων Καταθλιπτική διαταραχή ή οι Διπολικές διαταραχές κλπ. (Kλεφτάρας, 1998). Εμφανίζεται με ποικίλα συμπτώματα όπως άγχος, ενοχές, κόπωση, απώλεια ενδιαφέροντος για δραστηριότητες, αίσθηση κόπωσης, επιβράδυνση του λόγου, της σκέψης, της κίνησης, διαταραχή του ύπνου, ελάττωση της σεξουαλικής διάθεσης, διαταραχές λήψης τροφής, συναισθήματα χαμηλής αυτοεκτίμησης, σκέψεις θανάτου και αυτοκτονίας (Βlackburn & David-son, 1995, Κλεφτάρας, 1998).

Η κατάθλιψη μπορεί να επηρεάσει το 15% έως και το 47% των ατόμων με Σκλήρυνση κατά πλάκας (Chwastiak & al., 2002, Jose Sa, 2008, Patten & al., 2003, Siegert & Aber-nethy, 2005). Ερευνητικά δεδομένα κατα-γράφουν ότι το 25% των ατόμων με Σκλήρυνση κατά πλάκας αναφέρουν καταθλιπτικά συμπτώματα και κατάθλιψη που μπορεί να μην έχει διαγνωστεί κλινικά και να έχει αντιμετωπιστεί διεπιστημονικά (McGuigan & Hutchinson, 2006, Siegert & Abernethy, 2005) γιατί η έμφαση δίνεται στην αντιμετώπιση του πόνου και των άλλων συμπτωμάτων που βιώνει ο ασθενής. Η ετήσια πιθανότητα εμφάνισης κατάθλιψης στους ασθενείς με Σκλήρυνση κατά πλάκας φαίνεται να αγγίζει το 20% (Sadovnick & al., 1996, Siegert & Abernethy, 2005), ενώ έξαρση της καταθλιπτικής συμπτωματολογίας απο- δείχτηκε πιο συχνή μετά την εμφάνιση ώσης της νόσου (McCabe, 2005). Τέλος, η κατάθλιψη αποτελεί σημαντικό παράγοντα επιρροής της ποιότητας ζωής των ατόμων με Σκλήρυνση κατά πλάκας, ενώ φαίνεται να επηρεάζει αρνητικά την ανάρρωση από τα νευρολογικά συμπτώματα μετά την υποτροπή (Kanner & Barry, 2003, Lobentanz & al., 2004).

2. Άγ χοςΤο άγχος αποτελεί ένα είδος φόβου, του οποίου η

αιτία δεν είναι σαφής και δεν μπορεί να προσδιοριστεί

από το άτομο τη δεδομένη στιγμή που τον βιώνει. Ο συγκε-κριμένος φόβος μπορεί να φτάσει ή ακόμη και να ξεπεράσει τα όρια του τρόμου. Συνοδεύεται από πολλά ψυχοσωματικά συμπτώματα όπως ταχυπαλμίες, εφίδρωση και ένα έντονο αίσθημα πίεσης (Σολδάτος, 2000).

Τα άτομα που έχουν άγχος περιγράφουν αυτή τη συναισθηματική τους κατάσταση ως στρες, αγωνία, αναστάτωση, ανησυχία, νευρικότητα, υπερένταση, διέγερση. Αντιθέτως τα άτομα που δεν έχουν άγχος έχουν και την ικανότητα να αντιληφθούν τους φόβους τους που προέρχονται από κάποιο εξωτερικό ερέθισμα (Αλεβίζος, 1997, Blackburn & Davidson, 1995, Σολδάτος, 2000). Συμπτώματα του άγχους είναι η συνεχής ανησυχία, εκνευρισμός, δυσκολία συγκέντρωσης, τάση φυγής, ανυπομονησία, φοβίες, διαταραχές ύπνου, τρόμος, ζάλη, δύσπνοια, ευερεθιστότητα, κόπωση, εφίδρωση κ.α. Η θεραπευτική αντιμετώπιση των αγχωδών διαταραχών επιτυγχάνεται αποτελεσματικά με διάφορους τύπους ψυχοθεραπείας, με φαρμακευτική αγωγή (όταν κρίνεται απαραίτητο), με χαλαρωτικές ασκήσεις, γιόγκα κ.α. (Willson, 1996).

Το άγχος δεν έχει μελετηθεί τόσο όσο η κατάθλιψη στα άτομα με Σκλήρυνση κατά πλάκας. Οι μελέτες που έχουν γίνει, παρόλο που δείχνουν αρκετά υψηλά ποσοστά άγχους σε αυτήν την κατηγορία των ασθενών, εστιάζονται κυρίως σε άτομα που νοσηλεύονται σε νευρολογική κλινική με υποτροπή και επομένως δεν αποτελούν αντιπροσωπευτικό δείγμα όλων των ατόμων με Σκλήρυνση κατά πλάκας (Siegert & Aber-nethy, 2005). Οι γυναίκες ασθενείς σε σχέση με τους άντρες με Σκλήρυνση κατά πλάκας φαίνεται να είναι πιο αγχώδεις, ενώ ο συνδυασμός άγχους και κατάθλιψης σχετίζεται με συχνότερες αυτοκαταστροφικές σκέψεις, σωματικά ενοχλήματα και κοινωνική απόσυρση (Fein-stein & al., 1999).

3. Διαταραχές της διάθεσης και Σκλήρυνση κατά πλάκαςΟι πάσχοντες από Σκλήρυνση κατά πλάκας έχουν

αυξημένη πιθανότητα να παρουσιάσουν κατάθλιψη καθώς και άλλες συναισθηματικές διαταραχές όπως ευφορία, ευτονία και συναισθηματική διακύμανση. Πολύ συχνά σε νευρολογικές παθήσεις όπως

1 1 8

Ε Ρ Γ Ο Θ Ε Ρ Α Π Ε Ί Α

η Σκλήρυνση κατά πλάκας παρατηρείται έκφραση αγχωδών εκδηλώσεων.

Ο Kerr και οι συνεργάτες του (1977) περιέγραψαν πέντε φάσεις προσαρμογής ενός ατόμου στην κινητική δυσλειτουργία. Αρχικά είναι η φάση του shoc όταν το μέγεθος της αναπηρίας δεν έχει πλήρως κατανοηθεί. Ακολουθεί η φάση της προσδοκίας για ανάρρωση νοιώθοντας δυσπιστία και άρνηση για την οριστικοποίηση της διάγνωσης. Στη φάση του πένθους η αντίδραση του ατόμου είναι ότι «όλα χάθηκαν». Μετά έρχεται η φάση της άμυνας όπου το άτομο συνειδητοποιεί τι του έχει συμβεί. Η φάση αυτή μπορεί να εκδηλωθεί με δύο τρόπους: με την υγιή άμυνα όπου η αντίδραση του ατόμου είναι «θα προχωρήσω παρά το γεγονός αυτό» ή με την παθολογική άμυνα όπου το άτομο δεν δέχεται τις συνέπειες της αναπηρίας του. Η τελική αναγνώριση της πραγματικότητας της αναπηρίας και της μονιμότητας της συμβαίνει κατά την διάρκεια της τελικής φάσης, της φάσης της προσαρμογής και αποδοχής της δυσλειτουργίας που αντικατοπτρίζει την προσπάθεια αντιμετώπισης των δυσκολιών, της αναπηρίας και τη δυνατότητα κοινωνικής ένταξης. Οι φάσεις αυτές είναι τμήματα μιας συνέχειας που αναπόφευκτα περνούν τα άτομα με δυσλειτουργία, ενώ το καθένα από αυτά έχει το δικό του χρόνο παραμονής σε κάθε στάδιο, μπορεί να παλινδρομήσει και ίσως να μη φθάσει ποτέ και στην τελική φάση (Σφάγγος, 2001, Τζονιχάκη, 2010).

Στη Σκλήρυνση κατά Πλάκας το άγχος και η καταθλιπτική συμπτωματολογία είναι συχνότερα παρατηρούμενες συναισθηματικές αντιδράσεις. Κλινικά σημαντικός βαθμός άγχους φαίνεται ότι μπορεί να υπάρχει σε περιόδους έξαρσης της νόσου, μέχρι και στο 90% των ασθενών. Σε ασθενείς που νοσηλεύονταν με Σκλήρυνση κατά πλάκας, τα ποσοστά εμφάνισης μείζονος κατάθλιψης κατά τη διάρκεια της νοσηλείας ήταν διπλάσια από τα αντίστοιχα που σημειώθηκαν σε νοσηλευόμενους για άλλες αιτίες (Σολδάτος, 1999).Ο επιπολασμός της κατάθλιψης όπως αναφέρθηκε μπορεί εφόρου ζωής να φτάνει το 50% των ασθενών. Είναι μάλιστα δυνατόν να οδηγήσει σε αυτοκαταστροφικό ιδεασμό συνοδευόμενο από απόπειρες αυτοκτονίας, κυρίως μετά από νέα επιδείνωση της κινητικής αναπηρίας. Οι ασθενείς με Σκλήρυνση κατά πλάκας

έχουν 7 φορές μεγαλύτερη πιθανότητα να αποπειρα-θούν να αυτοκτονήσουν, ενώ η αυτοκτονία συσχετίζεται με τη σωματική δυσλειτουργία και φτάνει στο υψηλό-τερο ποσοστό της περίπου 10 χρόνια μετά την έναρξη της νόσου (Ron, 2003, Sadovnick & al., 1991). Η διπολική διαταραχή εμφανίζεται σε ποσοστά που ποικίλουν από 13% ως 40%, ενώ ψυχωσικά επεισόδια δεν είναι πολύ συχνά, παρά μόνο κάποιες περιπτώσεις ψυχωσικών επεισοδίων ανάλογων της σχιζοφρένειας, τα οποία φαίνεται να συμπίπτουν με τις υποτροπές της νόσου (Feinstein & al.,1992, Ron, 2003).

Η μεταβολή της συναισθηματικής κατάστασης των ασθενών μπορεί να σχετίζεται με τη θεραπεία, αφού τα κορτικοειδή μπορεί να προκαλέσουν κατάθλιψη σε μερικούς ασθενείς. Σε πολλές περιπτώσεις η κατάθλιψη δεν διαγιγνώσκεται επαρκώς, επειδή εκδηλώνεται μόνο με σωματικά συμπτώματα (κόπωση, αδυναμία) που συχνά δεν μπορούν να διαφοροδιαγνωστούν από αντίστοιχες οργανικές εκδηλώσεις της υποκείμενης νόσου. Το άγχος μπορεί να εμφανιστεί ως αποτέλεσμα της νόσου σε επίπεδο ψυχοενδοκρινικό ή μεταβολικό (πρωτογενές ή σωματογενές άγχος). Συνήθως εμφανίζεται σε συννοσηρότητα με την κατάθλιψη (Σολδάτος, 1999). Ενδιαφέρον παρουσιάζει το ερευνητικό εύρημα ότι το αυξημένο άγχος και στρες στην καθημερινή ζωή συσχετίζεται με την δημιουργία νέων εστιών της νόσου στον εγκέφαλο, ενώ δεν βρέθηκε συσχέτιση ψυχικού στρες και ώσεων-υποτροπών (Mohr & al., 2000). Άλλη έρευνα έδειξε ότι ασθενείς κατά τη διάρκεια υποτροπής της νόσου δείχνουν να επηρεάζονται εντονότερα συναισθηματικά από στρεσσογόνα γεγονότα, χωρίς να είναι ξεκάθαρο εάν το άγχος προάγει την εμφάνιση υποτροπής ή εάν η υποτροπή η ίδια προκαλεί την περισσότερο αγχώδη αντίδραση στο στρεσσογόνο γεγονός (Warren & al., 1991). Οι γυναίκες φαίνεται να αντιδρούν πιο θετικά στην εμφάνιση της νόσου, με περισσότερη αισιοδοξία, λιγότερο άγχος και κατάθλιψη και περισσότερη διάθεση να παραμείνουν στην εργασία τους από τους άντρες ασθενείς (Buchi & al., 1989). Στη θεραπεία της κατάθλιψης και του άγχους στη Σκλήρυνση κατά πλάκας από ιατρικής πλευράς δίνονται τα κατάλληλα φάρμακα, ενώ παράλληλα λαμβάνονται και τα κατάλληλα

1 1 9

Ε Ρ Γ Ο Θ Ε Ρ Α Π Ε Ί Α

ψυχοκοινωνικά μέτρα αντιμετώπισης που αφορούν τόσο στον ασθενή όσο και στην οικογένειά του (Αλεβίζος, 1997).

Γ. ΣΥΝΘΕΣΗ ΚΑΊ ΥΠΟΘΕΣΕΊΣΟι νέες γυναίκες με Σκλήρυνση κατά πλάκας

αποτελούν ένα ευαίσθητο κομμάτι του Ελληνικού πληθυσμού, καθώς αντιμετωπίζει καθημερινά σωματικές, συναισθηματικές, οικογενειακές, αλλά και κοινωνικές αλλαγές. Πολλές φορές οι γυναίκες με Σκλήρυνση κατά πλάκας πιέζονται από αυτές τις αλλαγές και αντιδρούν με συμπτώματα άγχους. Άλλες φορές αντιδρούν με συμπτώματα κατάθλιψης. Ο πρώτος στόχος της έρευνας αυτής είναι η μελέτη των συμπτωμάτων του άγχους και της καταθλιπτικής συμπτωματολογίας

στις νέες γυναίκες με Σκλήρυνση κατά Πλάκας, στην Ελλάδα και δευτερευόντως η σχέση μεταξύ κάποιων δημογραφικών στοιχείων με τα συμπτώματα άγχους και κατάθλιψης.

Δ. ΜΕΘΟΔΟΣ1. Υποκείμε ναΣτην έρευνα έλαβαν μέρος 37 άτομα, γυναίκες.

Ένα μέρος από τα άτομα αυτά είναι μέλη του Συλλόγου Σκλήρυνσης κατά Πλάκας, ενώ ένα άλλο μέρος προέρχεται από το Εθνικό Ίδρυμα Αποκατάστασης Αναπήρων (Ε.Ι.Α.Α). Το κριτήριο για την επιλογή τους ήταν το φύλο (μόνο γυναίκες). Η ηλικία τους κυμαινόταν μεταξύ 18 και 50 ετών.

2. Αξιολογητικά ΜέσαΣτην έρευνα χρησιμοποιήθηκαν δύο ερωτηματο-

λόγια. Το πρώτο αφορά στα συμπτώματα άγχους και το δεύτερο στα συμπτώματα της κατάθλιψης.

α) Ερωτηματολόγιο Ι.Ερωτηματολόγιο Αυτοεκτίμησης των Συμπτωμάτων

του Άγχους.Το ερωτηματολόγιο Taylor Manifest Anxiety Scale

(TMAS, Taylor, 1953) μετρά την αυτοεκτίμηση του ατόμου για τα συμπτώματα άγχους ή στρες τα οποία βιώνει. Το Ερωτηματολόγιο περιλαμβάνει 50 ερωτήσεις στις οποίες το άτομο καλείται να απαντήσει επιλέγοντας

«σωστό» ή «λάθος», ανάλογα με το τι αισθάνεται το άτομο τη συγκεκριμένη στιγμή ή περίοδο. Το άθροισμα των «σωστών» απαντήσεων αποτελεί τη βαθμολογία του ερωτηματολογίου, δηλαδή η βαθμολογία μπορεί να κυμαίνεται από 0 έως 50.

β) Ερωτηματολόγιο ΙΙ.Ερωτηματολόγιο Αυτοεκτίμησης της Καταθλιπτικής

Συμπτωματολογίας.Το Ερωτηματολόγιο Αυτοεκτίμησης της Κατα-

θλιπτικής Συμπτωματολογίας QD2 (Pichot, Boyer, Pull, Rein, Simon & Thilbaut, 1984) περιλαμβάνει 52 ερωτήσεις στις οποίες το άτομο καλείται να απαντήσει σημειώνοντας «σωστό» ή «λάθος». Οι ερωτήσεις αυτές αναφέρονται σε αυτά που το άτομο αισθάνεται και πιστεύει τη συγκεκριμένη στιγμή ή περίοδο. Το άθροισμα των «σωστών» απαντήσεων αποτελεί τη βαθμολογία του ερωτηματολογίου, η οποία μπορεί να κυμαίνεται από 0-52.

Το QD2 αποτελεί την Ελληνική έκδοση του Ερωτηματολογίου Αυτοεκτίμησης της Καταθλιπτικής Συμπτωματολογίας. Το πρωτότυπο κατασκευάστηκε στη Γαλλία έπειτα από ανάλυση του περιεχομένου των ερωτήσεων των 4 πιο γνωστών ερωτηματολογίων κατάθλιψης: του Hopkins Symptoms Check List (Dero-gatis, Lipman, Rickels, Uhlenhuth, Covi, 1984), της Γαλλικής έκδοσης του Beck Depression Inventory (Pi-chot, Piret, Clyde, 1966), της κλίμακας D του Μ.Μ.Ρ.Ι (Hathaway, Mckinley, 1942-47) και της κλίμακας D του Zung (Zung, 1965).

Ο συντελεστής ομοιογένειας Φ στα ερωτήματα ξεπερνά το κατώτερο όριο σημαντικότητας .01, εκτός από δύο ερωτήματα στα οποία ο δείκτης σημαντικότητας είναι το .05. Για τον έλεγχο της αξιοπιστίας χρησιμοποιήθηκε η μέθοδος της διχοτόμησης και κατέληξε σε ένα δείκτη r>.90. Η εκτίμηση της εγκυρότητας έδωσε ικανοποιητικά αποτελέσματα (συντελεστής Bravais-Pearson r=.85, μεταξύ QD2 & Zung). Ο συσχετισμός ανάμεσα στο βαθμό της κλίμακας και τον βαθμό που έδωσε η κλινική εξέταση της κατάθλιψης είναι r=.30. Η παραγοντική ανάλυση της Ελληνικής έκδοσης (QD2) μελετήθηκε σε πληθυσμό ενηλίκων, έδωσε ικανοποιητικά αποτελέσματα και επιβεβαίωσε τα αποτελέσματα προηγούμενων μελετών (Tzonichaki, 1994).

1 2 0

Ε Ρ Γ Ο Θ Ε Ρ Α Π Ε Ί Α

3. ΔιαδικασίαΗ έρευνα έλαβε μέρος στο χώρο του Συλλόγου

Σκλήρυνσης κατά Πλάκας, κατά τη διάρκεια συγκεντρώσεων των μελών ή και σε εκθεσιακούς χώρους σε συνεργασία με το Σύλλογο, καθώς και στο Εθνικό Ίδρυμα Αποκατάστασης Αναπήρων (Ε.Ι.Α.Α). Αρχικά τα άτομα ενημερώθηκαν για τη φύση της συγκεκριμένης μελέτης και τους ζητήθηκε η εθελοντική συμμετοχή τους σε αυτήν. Στη συνέχεια λήφθηκε η προφορική συγκατάθεση τους, όταν το άτομο δεχόταν, και διασφαλίστηκε η ανωνυμία της συμμετοχής τους. Η ερευνήτρια διάβαζε τις οδηγίες των ερωτηματολογίων, αφού πρώτα η ερωτηθείσα συμπλήρωνε τα δημογραφικά στοιχεία που βρίσκονταν στην πρώτη σελίδα κάθε ερωτηματολογίου. Ανάγνωση των ερωτήσεων και συμπλήρωση από την ερευνήτρια γινόταν μόνο σε περίπτωση που η ερωτηθείσα παρουσίαζε κάποια αδυναμία γραφής ή και όρασης. Δεν υπήρχε περιορισμός χρόνου, αλλά συνήθως για τη συμπλήρωση του κάθε ερωτηματολογίου απαιτείτο χρόνος 20-30 λεπτά. Μετά τη συμπλήρωση των ερωτηματολογίων η ερευνήτρια ευχαριστούσε τις ερωτηθείσες για τη συμμετοχή και τη συνεργασία τους.

Δ. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑΤα δεδομένα που προέκυψαν από την έρευνα

μελετήθηκαν και αναλύθηκαν μέσω του προγράμματος Statistical Package of Social Sciences (S.P.S.S), κυρίως σε σχέση με τις δύο βασικές μεταβλητές της παρούσας έρευνας, δηλαδή τα συμπτώματα άγχους και της κατάθλιψης που πιστεύει ότι βιώνει ένα άτομο, αλλά και με κάποια δημογραφικά στοιχεία.

Πιο συγκεκριμένα ο μέσος όρος των συμπτωμάτων του άγχους είναι 17,83 με τυπική απόκλιση 10,55 και ο μέσος όρος συμπτωμάτων της καταθλιπτικής συμπτωματολογίας είναι 14,78 με τυπική απόκλιση 12,85. Τα περιγραφικά στοιχεία των μεταβλητών αυτών παρουσιάζονται στον Πίνακα 5.

Στη συνέχεια μελετήθηκε η συσχέτιση μεταξύ της κατάθλιψης και του άγχους, με χρήση της συνάφειας Pearson, από την οποία προέκυψε ότι υπάρχει θετική και μάλιστα στατιστικά σημαντική συσχέτιση μεταξύ της κατάθλιψης και του άγχους (r=.749, p<.0001). Όσο δηλαδή το επίπεδο άγχους αυξάνεται τόσο αυξάνεται και το επίπεδο της κατάθλιψης ή όσο αυξάνεται το επίπεδο κατάθλιψης τόσο αυξάνεται και το επίπεδο άγχους που βιώνει το άτομο (Πίνακας 6).

Τα αποτελέσματα με την ανάλυση Spearman, που αφορούν τη σχέση της κατάθλιψης και του άγχους με κάποιες μεταβλητές όπως: πότε έγινε η διάγνωση, συνύπαρξη και άλλης διάγνωσης και η χρήση βοηθήματος κατά τη βάδιση παρατίθενται στον πίνακα 7. Στα δημογραφικά στοιχεία υπήρχαν και άλλες ερωτήσεις τα αποτελέσματα των οποίων προτιθέμεθα να αναλύσουμε και να παρουσιάσουμε σε μελλοντικό χρόνο.

Τα αποτελέσματα με την ανάλυση Spearman που αφορούν τη σχέση μεταξύ της εκπαίδευσης που είχε λάβει η ερωτηθείσα με το πότε έγινε η διάγνωση της νόσου παρατίθενται στον πίνακα 8.

Μέσος όρος Τυπική απόκλιση

Κατάθλιψη 14,78 12,85

Άγχος 17,83 10,55

Συμπτώματα άγχους

Καταθλιπτική συμπτωματολογία

Πότε έγινε η διάγνωση

-.292*

Συνύπαρξη και άλλης διάγνωσης

-.298* -.315*

Χρήση βοηθήματος

-.309*

Κατάθλιψη

Άγχος .749****

Πίνακας 5: Περιγραφικά στοιχεία μεταβλητών

Πίνακας 6: Συσχέτιση άγχους και κατάθλιψης***p<.0001

*p<.05

Πίνακας 7: Συσχετίσεις δημογραφικών στοιχείων με συ-μπτώματα άγχους και καταθλιπτικής συμπτωματολογίας

Πότε έγινε η διάγνωση

Εκπαίδευση -.442**** p <.01

Πίνακας 8: Συσχετίσεις μεταξύ των δημογραφικών στοιχείων

1 2 1

Ε Ρ Γ Ο Θ Ε Ρ Α Π Ε Ί Α

ζΕ. ΣΥΖΗΤΗΣΗΤα αποτελέσματα της έρευνας επιβεβαιώνουν

τις υποθέσεις μας. Η συσχέτιση λοιπόν του επιπέδου της καταθλιπτικής συμπτωματολογίας και των συμπτωμάτων άγχους σε νέες γυναίκες με Σκλήρυνση κατά Πλάκας είναι θετική και μάλιστα στατιστικά πολύ σημαντική. Όσο δηλαδή αυξάνεται το επίπεδο άγχους, τόσο αυξάνεται και η καταθλιπτική συμπτωματολογία ή και το αντίθετο δηλαδή όσο αυξάνεται το επίπεδο της καταθλιπτικής συμπτωματολογίας τόσο αυξάνεται και το επίπεδο άγχους που βιώνει το άτομο.

Τα αποτελέσματα που προέκυψαν από τη συσχέτιση της χρονολογίας της διάγνωσης και των συμπτωμάτων του άγχους (Πίνακας 7) μας δείχνουν πως όσο πιο μεγάλο χρονικό διάστημα έχει περάσει από τη διάγνωση της νόσου τόσο πιο λίγα είναι τα συμπτώματα του άγχους που βιώνουν οι γυναίκες με Σκλήρυνση κατά Πλάκας. Σε μια προσπάθεια ερμηνείας αυτού του αποτελέσματος θα λέγαμε ότι όσο περνά ο χρόνος η γυναίκα με Σκλήρυνση κατά Πλάκας αποδέχεται και εξοικειώνεται με τη διάγνωση της νόσου της και επομένως βιώνει και λιγότερο άγχος.

Το αποτέλεσμα που προέκυψε από τη συσχέτιση αφενός της καταθλιπτικής συμπτωματολογίας και αφετέρου των συμπτωμάτων του άγχους και του εάν έχει διαγνωσθεί και άλλη νόσος ήταν, με βάση τον τρόπο που έγινε η βαθμολόγηση, αρνητικό και στατιστικά σημαντικό. Μας δείχνει πως όταν συνυπάρχει και κάποια διάγνωση για άλλο πρόβλημα, το άγχος και η κατα- θλιπτική συμπτωματολογία αυξάνονται (Πίνακας 7).

Μία άλλη σχέση που μελετήθηκε ήταν εκείνη μεταξύ της καταθλιπτικής συμπτωματολογίας και του εάν η ερωτηθείσα έκανε χρήση κάποιου βοηθήματος στις δραστηριότητες καθημερινής ζωής. Το αποτέλεσμα είναι μη αναμενόμενο γιατί μας έδειξε πως στις περιπτώσεις που γινόταν χρήση βοηθήματος και κυρίως αναπηρικό αμαξίδιο, η κατάθλιψη μειωνόταν. Για να εξηγηθεί αυτό το εύρημα θα πρέπει να κατανοηθεί ότι η συνάφεια αυτή δεν είναι μεταξύ της κατάθλιψης και του βοηθήματος που χρησιμοποιεί το άτομο, αλλά μεταξύ της κατάθλιψης και της υποκείμενης αναπηρίας που οδηγεί το άτομο στη χρήση του συγκεκριμένου

βοηθήματος. Έτσι λοιπόν έχουμε ότι όσο πιο σοβαρή είναι η υποκείμενη αναπηρία, όπως αυτή διαφαίνεται από το βοήθημα που χρησιμοποιείται, τόσο λιγότερα τα συμπτώματα που βιώνει το άτομο. Αυτό το εύρημα είναι μη αναμενόμενο και χρήζει περεταίρω ερμηνείας (Πίνακας 7). Μια πιθανή ερμηνεία είναι ότι η ύπαρξη σοβαρής αναπηρίας δεν βοηθά την άρνηση και τη μη αντιμετώπιση του προβλήματος, οπότε το άτομο μπαίνει στη διαδικασία της συμφιλίωσης και αποδοχής της κατάστασης του. Η αποδοχή αυτή του προβλήματος φαίνεται να μειώνει τα συμπτώματα της κατάθλιψης.

Τέλος, μια πιο δυνατή συσχέτιση προέκυψε από τη σχέση μεταξύ εκπαίδευσης και της χρονολογίας της διάγνωσης. Δηλαδή στις γυναίκες που το εκπαιδευτικό τους επίπεδο ήταν υψηλότερο σε σχέση με αυτές που το εκπαιδευτικό τους επίπεδο ήταν χαμηλότερο, η νόσος είχε διαγνωστεί πιο νωρίς. Σε μια προσπάθεια ερμηνείας αυτού του αποτελέσματος θα λέγαμε ότι οι γυναίκες με υψηλό εκπαιδευτικό επίπεδο είναι πιο ευαισθητοποιημένες σε θέματα υγείας και πρόληψης και προσφεύγουν πιο γρήγορα σε ειδικούς όταν αντιληφθούν κάποια δυσλειτουργία στον οργανισμό τους (Πίνακας 8).

Βέβαια, η έρευνα αυτή έχει κάποιους περιορισμούς. Κατά αρχή, τα ερωτηματολόγια που χρησιμοποιήθηκαν δεν έχουν μελετηθεί σε Ελληνικό πληθυσμό με Σκλήρυνση κατά πλάκας. Από την άλλη, η δυνατότητα μας να ερμηνεύσουμε κάποια από τα αποτελέσματα μειώνεται καθώς δε συμπεριελήφθη και μια ανάλογη ομάδα ατόμων χωρίς Σκλήρυνση κατά Πλάκας, με την οποία θα μπορούσαμε να κάνουμε σύγκριση. Επίσης, το δείγμα δεν ήταν ούτε τυχαίο, ούτε αντιπροσωπευτικό και δεν αποτελείται από άτομα και των δύο φύλων. Θα πρέπει επίσης να λάβουμε υπ’ όψη στους περιορισμούς της έρευνας και το γεγονός πως τα αποτελέσματα προέκυψαν μέσω συσχετίσεων, οι οποίες γενικά δεν επιτρέπουν συμπεράσματα αιτιολογικής φύσης. Είναι γεγονός ακόμα πως τα άτομα που συμμετείχαν στην έρευνα δεν είχαν διαγνωσμένη κατάθλιψη, αλλά κάποιου βαθμού καταθλιπτική συμπτωματολογία. Επομένως τα συμπεράσματα μας αναφέρονται κατά κύριο λόγο στην καταθλιπτική συμπτωματολογία παρά στην κλινική κατάθλιψη.

1 2 2

Ε Ρ Γ Ο Θ Ε Ρ Α Π Ε Ί Α

Το συγκεκριμένο θέμα μελετάται για πρώτη φορά στην Ελλάδα και έτσι η έρευνα αυτή μπορεί να δώσει στοιχεία σε ένα τομέα μεγάλης σημασίας για το επάγγελμα της Εργοθεραπείας. Ως εκ τούτου ο Εργοθεραπευτής που θα ασχοληθεί με τα άτομα αυτής της διαγνωστικής κατηγορίας, θα πρέπει να λάβει υπόψη του αυτά τα αποτελέσματα στο σχεδιασμό και στην εφαρμογή εργοθεραπευτικών προγραμμάτων, ώστε η παρέμβαση του να είναι αποτελεσματική γιατί όπως έχει αποδειχτεί ερευνητικά ο κυριότερος φόβος των ασθενών είναι η απώλεια της αυτονομίας τους (Fol-ey, 2008, Somerset & al., 2002). Η κοινωνική στήριξη θα πρέπει να κατευθύνεται προς αυτόν τον στόχο, ώστε να βοηθηθούν οι ασθενείς να αντιμετωπίσουν πιο αισιόδοξα τη νόσο τους (Wineman, 1990) με ουσιαστική ανθρωποκεντρική προσέγγιση ώστε να επηρεαστεί όσο το δυνατό λιγότερο η ποιότητα ζωής τους (Cutler & Stein, 1998, Rothwell & al., 1997). Στην προσπάθεια της παρούσας ερευνητικής μελέτης ακολουθήθηκαν όσο το δυνατόν περισσότερο οι κανόνες σχεδιασμού και διεξαγωγής μιας επιστημονικής έρευνας, ώστε τα αποτελέσματα να είναι τεκμηριωμένα και ουσιαστικά. Παρόλα αυτά τα αποτελέσματα της παρούσας έρευνας κρίνεται σκόπιμο να επιβεβαιωθούν και από άλλες μελέτες, με περισσότερα άτομα και περισσότερες στατιστικές αναλύσεις.

ΒΊΒΛΊΟΓΡΑΦΊΑAbramsky, O. & Ovadia, H. (1997). Frontiers in multiple sclero-

sis: Clinical research and therapy. London: Martin Dunitz

Ltd.

Alamanos, Y.,Tsifetaki, N., Vourgari, V.P., Siozos, Ch., Tsaman-

douraki, K., Alexiou, G. & Drosos, A.A. (2005). Epidemi-

ology of Systemic Sclerosis in Northwest Greece 1981

to 2002. Seminars in Arthritis and Rheumatism, 34,

714-720.

Αλεβίζος, Β. (1997). Άγχος και Αγχώδεις διαταραχές. Αθήνα:

Ιατρική Εταιρεία Αθηνών.

Βασιλόπουλος, Δ. (2003). Νευρολογία, επιτομή θεωρίας και

πράξης. Αθήνα: Π.Χ. Πασχαλίδης.

Blackburn, I.M. & Davidson, K. (1995). Cognitive Therapy for De-

pression and Anxiety. London: Blackwell Science.

Bowcher, H. & May, M. (1998). Occupational Therapy for Man-

agement of Fatigue in Multiple Sclerosis. British Journal

of Occupational Therapy, 61(11), 488-492.

Brudek, T., Christensen, T., Hansen, H.J., Petersen, T., & Moller-

Larsen, A. (2008). Synergistic Immune Responses

Induced by Endogenous Retrovirus and Her virus Anti-

gens Result in Increased Production of Inflammatory

Cytokines in Multiple Sclerosis Patients. Scandinavian

Journal of Immunology, 67, 295-303.

Buchi, S., Buddenberg, C., Sieber, M. (1989). The significance

of somatic and psychosocial factors for coping with

illness by patients with multiple sclerosis. Nervenartz,

60, 641-646.

Chwastiak, L., Ehde, D.M., Gibbons, L.E., Sullivan, M., Bowen,

J.D., & Kraft, G.H. (2002). Depressive symptoms and

severity of illness in multiple sclerosis: Epidemiologic

study of a large community sample. American Journal

of Psychiatry, 159, 1862-1868.

Cutler, S. & Stein, F. (1998). Psychosocial Occupational Therapy:

A holistic Approach, (2nd ed.). New York: Delmar.

Derogatis, L.R., Lipman, R.S., Rickels, K., Uhlenhuth, E.H., Covi,

L. (1984). The Hipkins Symptom Checklist (HSCL). A

measure of Primary Symptom Dimensions. In Pichot,

P (Ed.), Psychological Measurements in Psychophar-

macology (Mod. Probl. Pharmacopsych., Vol. 7). Basel:

Karger.

De Souza, L. (1997). Θεραπευτική προσέγγιση στη Σκλήρυνση

κατά Πλάκας. Αθήνα: Έλλην.

Feinstein, A., Du Boulay, G., Ron, M.A. (1992). Psychotic illness

in multiple sclerosis. A clinical and magnetic resonance

imaging study. British Journal of Psychiatry, 161, 680-

685.

Feinstein, A., O’Connor, P., Gray, T., Feinstein, K. (1999). The

effects of anxiety on psychiatric morbidity in patients

with multiple sclerosis. Mult Scler, 5, 323-326.

Finlayson, M., Garcia, J.D. & Cho, C.C. (2008). Occupational

therapy service use among people aging with multiple

sclerosis. American Journal of Occupational Therapy,

62, 320-328.

Finlayson, M., Shevil, E., & Cho, C.C. (2009). Perceptions of cog-

nitive symptoms among people aging with multiple

sclerosis and their caregivers. American Journal of Oc-

cupational Therapy, 63, 151-159.

Foley, G. (2008). Occupational Therapy in Progressive Neurol-

ogy: a Rehabilitative Approach. British Journal of Occu-

pational Therapy, 71(7), 308-310.

Fox, R.J., Bethoux, F., Goldman, M.D., Cohen, J.A. (2006). Mul-

tiple sclerosis: Advances in understanding diagnosing

1 2 3

Ε Ρ Γ Ο Θ Ε Ρ Α Π Ε Ί Α

and treating the underlying disease. Cleveland Clinic

Journal of Medicine, 73 (1), 91-102.

Hathaway, S.R., McKinley, J.C. (1942-47). Minnesota Multi-

phase Personality Inventory, Revised Edition. New York:

Psychological Corporation.

Heesen, C., Romberg, A., Gold, S., & Schulz, K.H. (2006). Physical

exercise in multiple sclerosis: supportive care or a pu-

tative disease-modifying treatment. Expert Rev Neu-

rother, 6 (3), 347-355.

Johansson, S. Ytterberg, J. Holmqvist, L.W. von Koch, L. (2008).

A longitudinal study of variations in and predictors of

fatigue in multiple sclerosis. Journal of Neurology-

Neurosurgery-Psychiatry, 79, 454-457.

José Sa, M. (2008). Psychological aspects of multiple sclerosis

(Review). Clinical Neurology and Neurosurgery, 110,

868-877.

Kanner, A.M., Barry, J.J. (2003). The impact of mood disorders

in neurological diseases: should neurologists be con-

cerned? Epilepsy Behav, 4, S3-13.

Kerr, N. (1977). Understanding the process of adjustment to

disability. In J.Stubbins (Ed.), Social and psychological

aspects of disability. Baltimore: University Park Press.

Κλεφτάρας, Γ. (1998). Η κατάθλιψη σήμερα. Αθήνα: Ελληνικά

Γράμματα.

Koch, M. Uyttenboogaart, M. van Harten, A. Heerings, M. & De

Keyser, J. (2008). Fatigue, Depression and Progression

in multiple sclerosis. Multiple Sclerosis. 14(10), 815-

822.

Κούτσης, Γ., Μαντέλλος, Δ., & Σφάγγος, Κ. (2005). Η κλινική

χρησιμότητα της μαγνητικής τομογραφίας στη

Σκλήρυνση κατά πλάκας και το «κλινικο-ακτινολογικό

παράδοξο». Egkefalos Journal, τόμος 42, τεύχος 3.

Kuruncu, M. & Tuzun, (2008). Multiple sclerosis: Could it be an

epigenetic disease? Medical Hypotheses, 71, 945-947.

Λογοθέτης, Ι. & Μυλωνάς, Ι. (1996). Πολλαπλή σκλήρυνση και

άλλες απομυελυνωτικές νόσοι του ΚΝΣ. Στο Λογοθέτης,

Ι. & Μυλωνάς, Ι. (Εκδ.). Νευρολογία. Θεσσαλονίκη:

University studio press.

Lorenzi, A.R. & Ford, H.L. (2002). Multiple sclerosis and preg-

nancy. Med J, 78, 460-464.

Lobentanz, I.S., Asenbaum, S., Vass, K. Et al. (2004). Factors

influencing quality of life in multiple sclerosis patients:

disability, depressive mood, fatigue and sleep quality.

Acta Neurol Scand, 110, 6-13.

Marrie, RA., Cutter, G., Tyry, T., Vollmer, T., & Campagnolo, D.

(2006). Does multiple sclerosis-associated disability

differ between races ? Neurology, 66, 1235-1240.

Matuska, K., Mathiowetz, V. & Finlayson, M. (2007). Use and

perceived effectiveness of energy conservation strate-

gies for managing multiple sclerosis fatigue. American

Journal of Occupational Therapy, 61, 62-69.

McCabe, M.B. (2005). Mood and self-esteem of persons with

multiple sclerosis following an exacerbation. J Psycho-

som Res, 59, 161-166.

McGuigan, C. & Hutchinson, M. (2006). Unrecognized symptoms

of depression in a community-based population with

multiple sclerosis. Journal of Neurology, 252, 219-223.

Mohr, D.C., Goodkin, D.E., Bacchetti, P. et al. (2000). Psycho-

logical stress and the subsequent appearance of new

brain MRJ lesions in MS. Neurology, 55, 55-61.

National Multiple Sclerosis Society. (2004). About MS: Who gets

MS? http://www.nationalsociety.org

National Multiple Sclerosis Society. (2005). Epidemiology of

multiple sclerosis. http://www.nationalsociety.org

Παπαγεωργίου, Ε.Γ. (2002). Νευρολογία, (3η εκδ.). Αθήνα:

Γρηγόριος Παρισιάνος.

Patten, S.B., Beck, C.A., Williams, J.V., Barbui, C., & Metz, L.M.

(2003). Major depression in multiple sclerosis: A pop-

ulation-based perspective. Neurology, 61, 1524-1527.

Pedretti, L.W. & Early, B.M. (2001). Practice skills for physical

Dysfunction, (5th ed.). London : Mosby Company.

Pichot, P., Boyer, P., Pul, C.B., Rein, W., Simon, M., Thibault,

A. (1984). Un Questionnaire D’ Auto-évaluation de la

symptomatologie Dépressive, le Questionnaire QD2,

Revue de Psychologie Appliquée, 34,(3) : 220-250.

Ron, M. (2003). Psychiatric aspects of neurological disease. In

Gelder, G., Lopez-Ibor, J., Andreasen, N. (Eds.). New Ox-

ford Textbook of Psychiatry. Oxford: Oxford University

Press.

Rothwell, P.M., McDowell, Z., Wong, C.K., Dorman, P.J. (1997).

Doctors and patients don’t agree: cross sectional study

of patients’ and doctors’ perceptions and assessments

of disability in multiple sclerosis. BMJ, 314, 1580-1583.

Sadovnick, A.D., Eisen, K., Ebers, G.C., Paty, D.W. (1991). Cause

of death in patients attending multiple sclerosis clinics.

Neurology, 41, 1193-1196.

Sadovnick, A.D., Remick, R.A., Allen, J. et al., (1996). Depression

and multiple sclerosis. Neurology, 46, 628-632.

Siegert, R.J. & Abernethy, D.A. (2005). Depression in multiple

sclerosis: a review. J Neurol Neurosurg Psychiatry, 76,

469-475.

Somerset, M., Sharp, D., Campbell, R.(2002). Multiple sclerosis

1 2 4

Ε Ρ Γ Ο Θ Ε Ρ Α Π Ε Ί Α

and quality of life: a qualitative investigation. Journal

Health Serv Res Policy, 7, 151-159.

Σολδάτος, Κ. (1999). Άγχος και Κατάθλιψη: Εκδηλώσεις και

Αντιμετώπιση στη γενική Ιατρική. Αθήνα: Συμπόσια.

Σολδάτος, Κ. (2000). Αγχώδεις Διαταραχές: Διαγνωστικές και

Θεραπευτικές προσεγγίσεις. Αθήνα: Συμπόσια.

Smolders, J., Damoiseaux, J., Menheere,P., Hupperts, R. (2008).

Vitamin D as an immune modulator in multiple sclerosis,

a review. Journal of Neuroimmunology, 194, 7-17.

Σφάγγος, Κ.Α. (2001). Σκλήρυνση κατά Πλάκας. Αθήνα: Ν.Ι.

Τριανταφύλλου.

Townsend, G. (2008). Supporting People with Multiple Sclero-

sis in Employment: a United Kingdom Survey of Current

Practice and Experience. British Journal of Occupational

Therapy, 71(3), 103-110.

Τζονιχάκη, Ι. (2010). Η Εργοθεραπεία στους ηλικιωμένους.

Αθήνα: Mendor.

Tzonichaki, I. (1994). La dépression et le “locus of control” chez

les personnes âgées Grecques. Thèse de doctorat. Paris

: Université Paris- X- Nanterre.

Warren, S., Warren, K.G., Cockerill, R. (1991). Emotional stress

and coping in multiple sclerosis (MS) exacerbations.

Journal of Psychosomatic Research, 35, 37-47.

Williams, E. & Jacobson, S. (2007). Viral Infection and Multiple

sclerosis. In Zhang, Z. (Ed.). Immune Regulation and

Immunotherapy in Autoimmune Disease. Springer US.

Willson, M. (1996). Occupational Therapy in short-term Psychia-

try. New York: Churchill Livingstone.

Wineman, N.M. (1990). Adaptation to multiple sclerosis: the role

of social support, functional disability and perceived

uncertainty. Nurs Res, 39, 294-299.

Zung, W.W.K. (1965). A self- rating depression scale. Archives of

General Psychiatry, 13, 508-515.

Οι συγγραφείς θα ήθελαν να ευχαριστήσουν το Σύλλογο των ατόμων με Σκλήρυνση κατά Πλάκας και ιδιαίτερα την κα Τίνα Γαλιατσάτου, το ΕΙΑΑ και όλα τα άτομα που συμμετείχαν σε αυτή την έρευνα.

Το άρθρο αυτό αποτελεί μέρος της πτυχιακής εργασίας της πρώτης συγγραφέως με εισηγήτρια τη δεύτερη στο Τμήμα Εργοθεραπείας του ΤΕΙ Αθήνας.

1 2 5

Ε Ρ Γ Ο Θ Ε Ρ Α Π Ε Ί Α

2010, (44):125-132

ΠΕΡΊΛΗΨΗ

Η νόσος του Alzheimer αποτελεί την κυριότερη αιτία νοητικής έκ-

πτωσης στους ηλικιωμένους, αν και πλέον συναντάται και σε νεότε-

ρες ηλικίες με κακή πρόγνωση. Άτομα που πάσχουν από αυτή πρέ-

πει να ακολουθούν ένα πρόγραμμα αποκατάστασης, το οποίο να δί-

νει έμφαση στη δραστηριοποίηση του ασθενή. Η καθημερινή ζωή του

αρρώστου πρέπει να οργανώνεται με μεγάλη μεθοδικότητα, ώστε

να είναι προκαθορισμένα και τα καθήκοντα-δραστηριότητές του και

ο τρόπος με τον οποίο επιτελούνται προς αποφυγή ατυχημάτων και

αποτυχιών (Κωστάκη, 1995).

Ο Εργοθεραπευτής δίνει ιδιαίτερη έμφαση στη ποιότητα ζωής

που πρέπει να έχει τόσο ο ασθενής μέσα από την αυτονόμηση του,

όσο και η οικογένεια και οι φροντιστές του. Οι τελευταίοι θα πρέ-

πει να μπορούν να υποστηρίξουν και να ενισχύουν τη φροντίδα που

χρειάζεται ο ασθενής. Είναι πολύ σημαντικό να βρεθούν εκείνες οι

δραστηριότητες τις οποίες θα μπορούν το άτομο που νοσεί και η οι-

κογένεια να κάνουν μαζί (Gauthier, 1996).

Η παρέμβαση της Εργοθεραπείας στους ασθενείς με Alzheimer

επικεντρώνεται σε τέσσερις βασικούς τομείς: i. στην αυτοφροντί-

δα με ιδιαίτερη έμφαση στις δραστηριότητες καθημερινής ζωής

και στις προσαρμογές του περιβάλλοντος, ii. στην αντιμετώπι-

ση των κινητικο-αισθητηριακών και οργανικών προβλημάτων, iii.

στην αντιμετώπιση των ψυχοσυναισθηματικών προβλημάτων και

των δυσκολιών προσαρμογής και iv. στην επιβράδυνση της απώ-

λειας της μνήμης

Λέξεις-κλειδιά: Αυτοφροντίδα - Alzheimer, προσαρμογές περιβάλλο-ντος, φροντιστές, δραστηριότητες καθημερινής ζωής - άνοια, βοηθή-ματα νόσου, κλινικές εκδηλώσεις άνοιας.

ΧΑΡΊΣΗ Ί. ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ

1 Εργοθεραπεύτρια – Εκπαιδευτικός (μετεκπαίδευση ΑΣΠΑΙΤΕ), Αναπληρώτρια 2ο Ειδικό Δημοτικό Πάτρας και Ειδικό Δημοτικό Κωφών Πάτρας

Εργοθεραπευτική παρέμβαση στον τομέα της αυτοφροντίδας σε ασθενείς με νόσο Alzheimer

1 2 6

Ε Ρ Γ Ο Θ Ε Ρ Α Π Ε Ί Α

ΘΕΡΑΠΕΥΤΊΚΗ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ

Κατά τη θεραπευτική παρέμβαση ο θεραπευτής γί-

νεται κατευθυντικός περισσότερο ως προς τη δρα-

στηριότητα και λιγότερο ως προς το περιεχόμενο της

λεκτικής επικοινωνίας. Κάθε δραστηριότητα πρέπει

να διδάσκεται βήμα προς βήμα, η βιασύνη δημιουρ-

γεί πολλές φορές σύγχυση. Οι οδηγίες πρέπει να είναι

απλές και σαφείς, να επαναλαμβάνονται με ηρεμία και

σταθερότητα γιατί η κατανόηση και η εκτέλεση των οδη-

γιών συχνά δεν γίνεται με πολύ γρήγορο ρυθμό. Το άτο-

μο εκπαιδεύεται έτσι ώστε να παραμείνει ανεξάρτητο

στο μέγιστο βαθμό και για όσο το δυνατόν μεγαλύτε-

ρο χρονικό διάστημα, καθυστερώντας με αυτό τον τρό-

πο την εξάρτησή του από τρίτα άτομα (Τζονιχάκη, 1997).

Επιπλέον, ο Εργοθεραπευτής που ασχολείται με

ασθενείς που πάσχουν από τη νόσο του Alzheimer,

γνωρίζει ότι θα πρέπει να λάβει υπόψη και τους φροντι-

στές αυτών των ατόμων οι οποίοι επηρεάζονται αρκε-

τά από τη φύση της ασθένειας. Η παρέμβαση είναι πε-

ρισσότερο αποτελεσματική όταν εμπλέκει τον ασθενή

και τον φροντιστή μαζί, ώστε ο τελευταίος να μπορέσει

να χειριστεί και μόνος του δύσκολες καταστάσεις και

απαιτήσεις που θα προκύψουν μελλοντικά.

1.1 ΚΑΘΗΜΕΡΊΝΗ ΦΡΟΝΤΊΔΑ

Ο ασθενής που πάσχει από τη νόσο Alzheimer,

βαθμιαία θα βιώσει δυσκολίες οι οποίες αφορούν

στην προσωπική φροντίδα του. Στα πρώτα στάδια της

νόσου, στα οποία γίνεται και η συγκεκριμένη παρέμ-

βαση, μπορεί να χρειαστεί μόνο καθοδήγηση με οδη-

γίες που θα δίνονται βήμα-βήμα από τον Εργοθερα-

πευτή και ίσως με κάποια μικρή βοήθεια. Είναι ση-

μαντικό να γνωρίζουμε καλά τις ικανότητες, τους φό-

βους, τις αντιδράσεις του ασθενή και να είμαστε πά-

ντα διακριτικοί όταν εκπαιδεύουμε, βοηθάμε ή προ-

σπαθούμε να πείσουμε τον ασθενή να πραγματοποιεί

ορισμένες διαδικασίες (φαγητό, ντύσιμο κ.ά.).

1.1.1 ΕΚΠΑΊΔΕΥΣΗ ΣΕ ΘΕΜΑΤΑ ΠΡΟΕΤΟΊΜΑΣΊΑΣ

ΚΑΊ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΊΣΜΟΥ ΣΤΗ ΔΊΑΤΡΟΦΗ

Η σωστή διατροφή είναι σημαντική για τη διατήρη-

ση ενός δυνατού και υγιούς σώματος. Μια ήρεμη και συ-

στηματική σειρά γευμάτων είναι καθησυχαστική για τον

ασθενή με άνοια. Ενθαρρύνουμε τον ασθενή να μας βοη-

θήσει στη διαδικασία της προετοιμασίας του φαγητού και

στο στρώσιμο του τραπεζιού, αυτό τον βοηθάει να νιώθει

χρήσιμος και να προετοιμάζεται για το γεύμα του. Για να

βοηθήσουμε λοιπόν τον ασθενή να φάει θα πρέπει:

i. Να δημιουργήσουμε ηρεμία και άνεση την ώρα

του γεύματος:

Σερβίρουμε τα γεύματα σε ήσυχο περιβάλλον μα-

κριά από την τηλεόραση. Το στρώσιμο του τραπεζιού

πρέπει να είναι λιτό και να έχει μόνο ό,τι χρειάζεται ο

ασθενής για να φάει. Η τοποθέτηση πολλών αντικει-

μένων στο τραπέζι μπορεί να μπερδέψει τον ασθενή

και να τον κάνει να νιώσει άβολα.

ii. Να προσφέρουμε ένα είδος φαγητού τη φορά:

Δεν πρέπει να τοποθετούμε πολλά φαγητά στο πιάτο

ταυτόχρονα, γιατί θα τον αποσπάσουν.

iii. Να ενθαρρύνουμε την ανεξαρτησία του:

Προσπαθούμε να παροτρύνουμε τον ασθενή να

φάει μόνος του. Για να τον βοηθήσουμε επιτρέπουμε

να φάει σε μπολ αντί σε πιάτο (μπορούμε να κάνου-

με χρήση αντιολισθητικών επιφανειών για μεγαλύτε-

ρη σταθερότητα), με κουτάλι αντί για πιρούνι ή ακόμη

και με τα χέρια αν αυτό επιθυμεί.

iv. Να είμαστε σε εγρήγορση για τυχόν ένδειξη

πνιγμονής:

Αποφεύγουμε τα φαγητά που ίσως δυσκολέψουν

τον ασθενή να τα καταπιεί όπως τα καρότα, τα μήλα κ.ά.

1.1.2 ΕΚΠΑΊΔΕΥΣΗ ΣΕ ΘΕΜΑΤΑ ΣΤΟΜΑΤΊΚΗΣ ΥΓΊΕΊΝΗΣ

Η σωστή στοματική και οδοντική φροντίδα μπορεί

να αποτρέψει δυσκολίες την ώρα του γεύματος, πε-

πτικά προβλήματα και δύσκολες οδοντικές εργασίες.

Ωστόσο το βούρτσισμα των δοντιών ίσως αποδειχθεί

δύσκολο επειδή ο ασθενής είναι πιθανό να έχει ξε-

χάσει τον τρόπο (απραξία) και το λόγο που πρέπει να

το κάνει. Για την εκπαίδευση διατήρησης της στοματι-

κής υγιεινής ακολουθούμε τη παρακάτω διαδικασία:

i. Παρέχουμε σύντομες και απλές οδηγίες και χω-

ρίζουμε τη διαδικασία σε βήματα.

ii. Χρησιμοποιούμε υποδείξεις για το πλύσιμο των

δοντιών:

1 2 7

Ε Ρ Γ Ο Θ Ε Ρ Α Π Ε Ί Α

Κρατάμε την οδοντόβουρτσα και δείχνουμε στον ασθε-

νή μπροστά στον καθρέπτη πώς να πλύνει τα δόντια του.

Αν δεν τα καταφέρνει μ’ αυτό τον τρόπο, βάζουμε το χέρι

μας επάνω από το δικό του χέρι και απαλά κατευθύνουμε

την οδοντόβουρτσα. Στην περίπτωση της τεχνητής οδοντο-

στοιχίας θα πρέπει να αφαιρείται κάθε βράδυ και να πλέ-

νονται τόσο τα δόντια που υπάρχουν όσο και η υπερώα.

1.1.3 ΕΚΠΑΊΔΕΥΣΗ ΓΊΑ ΤΟΝ ΕΛΕΓΧΟ ΑΚΡΑΤΕΊΑΣ

Συχνά ο ασθενής έχει ακράτεια διότι δεν αναγνωρί-

ζει φυσικές παρορμήσεις, δεν θυμάται που είναι η τουα-

λέτα και αγνοεί τυχόν παρενέργειες των φαρμάκων που

καταναλώνει.

Για το χειρισμό της ακράτειας:

i. Εξασφαλίζουμε το σωστό εντοπισμό του χώρου.

Απομακρύνουμε εμπόδια που τυχόν υπάρχουν στην

πρόσβαση για την τουαλέτα:

Θα πρέπει τα ρούχα του να βγαίνουν εύκολα και να

απομακρύνουμε από το διάδρομο που οδηγεί στην τουα-

λέτα, αντικείμενα ή έπιπλα.

ii. Προνοούμε για εμφανή σήματα:

Η ανάρτηση μιας εικόνας ή αφίσας έξω από την του-

αλέτα ίσως διευκολύνει την εύρεσή της από τον ασθε-

νή. Ακόμη, η τοποθέτηση χρωματιστών χαλιών στο πάτω-

μα του μπάνιου και στο καπάκι του καθίσματος κάνουν τη

τουαλέτα να ξεχωρίζει.

iii. Υπενθυμίζουμε στον ασθενή τακτικά το ζήτημα της

τουαλέτας:

Ενθαρρύνουμε τον ασθενή να πηγαίνει σε τακτικά

διαστήματα στην τουαλέτα, παρατηρούμε τυχόν μορφα-

σμούς προσώπου, τρόπο βαδίσματος (είδος των κινήσε-

ων) που σηματοδοτούν την ανάγκη της τουαλέτας.

iv. Παρακολούθηση της ακράτειας:

Ζητάμε από τους φροντιστές να προσδιορίσουν πότε

συμβαίνουν ατυχήματα και να προγραμματίσουμε ανά-

λογα. Μειώνουμε την κατανάλωση-λήψη υγρών το από-

γευμα, συνήθως μετά τις 18:00, για να είναι υπό έλεγχο

η βραδινή ακράτεια.

v. Μελετάμε τα προϊόντα ακράτειας που υπάρχουν

στην αγορά:

Στις περιπτώσεις ατυχημάτων η χρήση αδιάβροχων

καλυμμάτων κάτω από τα σεντόνια ίσως φανεί χρήσι-

μη. Επίσης, η τοποθέτηση σερβιέτας μέσα από τα ρού-

χα είναι πολύ καλή λύση στην αρχή. Αν, τέλος ο ασθε-

νής δεν μπορεί να ελέγξει την ακράτεια, του φοράμε πά-

νες-βρακάκια πάντα κρατώντας στάση καθησυχασμού η

οποία σίγουρα μειώνει το αίσθημα της ντροπής.

1.1.4 ΕΚΠΑΊΔΕΥΣΗ ΕΠΊΛΟΓΗΣ ΡΟΥΧΩΝ

ΚΑΊ ΔΊΑΔΊΚΑΣΊΑΣ ΝΤΥΣΊΜΑΤΟΣ

Η εξωτερική εμφάνιση σίγουρα συμβάλλει σημαντι-

κά στην αυτοπεποίθηση του ασθενή όπως άλλωστε σε

όλους μας. Η ώρα επιλογής των ρούχων πιθανόν να απο-

βεί κουραστική, επειδή ο ασθενής ίσως να μην θυμάται

πως πρέπει να ντυθεί ή ίσως να αισθάνεται πολύ δύσκο-

λο έργο την επιλογή των ρούχων και γενικά την όλη δια-

δικασία. Πρέπει να προσπαθήσουμε να κάνουμε τη δια-

δικασία του ντυσίματος μια ευχάριστη δραστηριότητα για

τον ασθενή. Έτσι θα πρέπει:

i. Να περιορίσουμε τις επιλογές·

Για να αποτραπεί το άγχος ή η σύγχυση από την επιλο-

γή των ρούχων προσφέρουμε λίγα ρούχα και όχι περιττά.

ii. Να οργανώνουμε τη διαδικασία του ντυσίματος:

Απλώνουμε τα ρούχα στη σειρά που πρέπει να φορε-

θούν ή δίνουμε κάθε ρούχο ξεχωριστά με απλές και σύ-

ντομες οδηγίες.

iii. Να διαλέγουμε για τους ασθενείς άνετα και απλά

ρούχα:

Πουκάμισα και μπλούζες που κουμπώνουν μπρο-

στά αντί για πουλόβερ είναι οι καλύτερες επιλογές ρού-

χων. Οι θέσεις των κουμπιών, φερμουάρ κ.λ.π. αντικαθί-

στανται με αυτοκόλλητα κουμπώματα (velcro) που είναι

πολύ πιο εύχρηστα. Επίσης, σιγουρευόμαστε ότι τα πα-

πούτσια είναι άνετα και δεν γλιστρούν.

1.1.5 ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΊΣ ΣΤΟ ΧΩΡΟ ΤΟΥ ΜΠΑΝΊΟΥ ΚΑΊ

ΕΚΠΑΊΔΕΥΣΗ ΣΤΗΝ ΑΤΟΜΊΚΗ ΚΑΘΑΡΊΟΤΗΤΑ

Μια από τις πιο δύσκολες διαδικασίες είναι το

πλύσιμο του ασθενή. Επειδή πρόκειται για μια πολύ

προσωπική και ιδιωτική διαδικασία, ο ασθενής ίσως

εκφράσει τη δυσαρέσκεια ή το φόβο του με φωνές,

αντίσταση και βία. Αυτό συμβαίνει επειδή δεν γνωρί-

ζει για ποιο λόγο χρειάζεται να κάνει το μπάνιο του ή

δεν έχει την υπομονή ή επειδή ντρέπεται και κρυώνει.

1 2 8

Ε Ρ Γ Ο Θ Ε Ρ Α Π Ε Ί Α

Για να καταφέρουμε τον ασθενή θα πρέπει:

i. Να προετοιμάσουμε το μπάνιο νωρίτερα:

Συγκεντρώνουμε ό,τι είναι απαραίτητο (πετσέτες,

σφουγγάρια, σαπούνι, σαμπουάν κ.ά.) αρκετή ώρα πριν τη

διαδικασία -με τη βοήθειά του αν είναι εφικτό-, ώστε μαζί

με τον ασθενή να εστιάσουμε στη δραστηριότητα του πλυ-

σίματος. Τοποθετούμε τα απαραίτητα μέσα στο μπάνιο αν

γίνεται πάντα στην ίδια θέση, ελέγχουμε τη θερμοκρασία

του δωματίου διασφαλίζοντας ότι δεν είναι πολύ κρύο.

ii. Να διαμορφώσουμε το χώρο του μπάνιου σε ένα

ασφαλές περιβάλλον:

Για να αποφύγουμε ατυχήματα και πτώσεις είναι

απαραίτητα η τοποθέτηση ειδικών στηριγμάτων (χερου-

λιών) στον τοίχο και πλάι στη μπανιέρα, αντιολισθητικών

χαλιών στο πάτωμα και στο μπάνιο, καθώς και η χρήση

μιας προσαρμοζόμενης καρέκλας μπάνιου.

iii. Να προάγουμε στον ασθενή την αίσθηση ότι έχει

τον έλεγχο των όσων συμβαίνουν:

Ενθαρρύνουμε την ανεξαρτησία του ασθενή επιβλέ-

ποντάς τον κατά διαστήματα. Αν δυσκολεύεται ή ακο-

λουθεί λάθος τρόπο, του θυμίζουμε τα βήματα της δια-

δικασίας και αν χρειαστεί βοηθάμε κι εμείς διευκολύνο-

ντάς τον. Καλό θα είναι να παρατηρήσουμε ποιον τρόπο

πλυσίματος προτιμά (μπανιέρα ή ντους) και ποια μπορεί

να θεωρεί ότι είναι κατάλληλη ώρα για μπάνιο.

iv. Να σεβόμαστε την αξιοπρέπειά του:

Μερικοί άνθρωποι δεν αισθάνονται άνετα, όταν εί-

ναι γυμνοί. Αφήνοντας να κρατά μια πετσέτα του μπάνιου

μπροστά του ή φορώντας το μαγιό του, ίσως αυτό μειώσει

την ανησυχία του και τη ντροπή του. Αν το μπάνιο δημιουρ-

γεί εντάσεις είναι προτιμότερο να πλένει ορισμένα μέρη

του σώματος σταδιακά κατά τη διάρκεια της ημέρας.

v. Να επισημαίνουμε στον ασθενή τα σημεία στα

οποία πρέπει να δίνει ιδιαίτερη προσοχή:

Το δέρμα μπορεί να είναι πολύ ευαίσθητο γι’ αυτό

-εφόσον ο ασθενής θέλει να σκουπιστεί μόνος του-, δί-

νουμε ιδιαίτερη έμφαση στο καλό σκούπισμα των ση-

μείων του σώματος που έχουν πτυχές, επιβραβεύοντας

κάθε τόσο τη προσπάθειά του.

vi. Να είμαστε ελαστικοί με το λούσιμο των μαλλιών:

Αν ο ασθενής δεν δέχεται το λούσιμο των μαλλιών

τότε μπορεί να χρησιμοποιήσει το σφουγγάρι για απλό

σαπούνισμα, εφόσον είναι κοντά κουρεμένα -εξάλλου

καλό είναι το συχνό και κοντό κούρεμα, διότι η περιποί-

ηση των μαλλιών είναι πιο εύκολη- και ξεπλένει στο νι-

πτήρα ώστε να πέφτει λιγότερο νερό στο πρόσωπο.

1.1.6 ΕΚΠΑΊΔΕΥΣΗ ΠΕΡΊΠΟΊΗΣΗΣ

ΕΞΩΤΕΡΊΚΗΣ ΕΜΦΑΝΊΣΗΣ

Ο ασθενής πιθανόν να έχει ξεχάσει πώς να χτενί-

σει τα μαλλιά του, να περιποιηθεί τα νύχια του και να

ξυριστεί. Υπάρχει πιθανότητα και να φοβάται τα εργα-

λεία περιποίησης, όπως τα ξυράφια και τους νυχοκό-

πτες. Μπορούμε να δοκιμάσουμε τα παρακάτω:

i. Διατηρούμε ρουτίνα περιποίησης:

Αν ο ασθενής συνήθιζε να πηγαίνει στο κομμωτήριο

ή στο κουρείο, συνεχίζει να το κάνει πάντα με συνοδεία.

Στην περίπτωση που δεν μπορεί να μετακινηθεί είναι

προτιμότερο να έρχεται κάποια κομμώτρια σπίτι, η οποία

όμως θα έχει ενημερωθεί για την ασθένεια. Είναι σημα-

ντικό να ενθαρρύνουμε τη χρήση των αγαπημένων καλ-

λυντικών του ασθενή και των ειδών τουαλέτας που χρη-

σιμοποιούσε και παλιά. Χτενίζουμε τα μαλλιά μας και

ενθαρρύνουμε τον ασθενή να μιμηθεί τις κινήσεις μας.

iii. Ο ασθενής να χρησιμοποιεί απλά προϊόντα

περιποίησης:

Κάποια αντικείμενα που κυκλοφορούν στην αγορά

όπως ηλεκτρικές ξυριστικές μηχανές κ.ά. που δεν έχει

ξαναχρησιμοποιήσει ο ασθενής ίσως τον τρομάξουν, γι’

αυτό θα είναι καλό να αποφεύγονται (Ψυχογηριατρική

εταιρεία «Ο Νέστωρ», 2000α).

1.2 ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΕΣ ΣΤΟ ΠΕΡΊΒΑΛΛΟΝ

Είναι πολύ δύσκολο να προβλέψουμε την ακριβή

επίδραση της νόσου στον ασθενή και τους τρόπους συ-

μπεριφοράς με τους οποίους εκείνος θα αντιδράσει.

Ακόμη κι αν μετά τη διάγνωση της ασθένειας τα περισσό-

τερα συμπτώματα είναι ήδη εμφανή, θα πρέπει να έχου-

με προνοήσει για τη μείωση της πιθανότητας ατυχημά-

των. Αυτό μπορεί να γίνει προσαρμόζοντας τον περιβάλ-

λοντα χώρο.

Είναι πιο εφικτό και αποδοτικό να αλλάξουμε

το περιβάλλον παρά να προσπαθήσουμε να αλλά-

ξουμε τη συμπεριφορά του ασθενούς. Ένα ασφαλές

1 2 9

Ε Ρ Γ Ο Θ Ε Ρ Α Π Ε Ί Α

περιβάλλον γίνεται πιο φιλικό για τον ασθενή αφού μπο-

ρεί να βασίζεται σ’ αυτό και υπάρχουν λιγότεροι περιορι-

σμοί, προσφέροντάς του ασφάλεια, δυνατότητα κίνησης

άρα και περισσότερη ανεξαρτησία.

1.2.1 ΑΣΦΑΛΕΊΑ ΜΕΣΑ ΣΤΟ ΣΠΊΤΊ

Η πρόληψη ξεκινά με έναν έλεγχο σε κάθε δωμάτιο του

σπιτιού για πιθανούς κινδύνους, μεριμνώντας για αναγκαί-

ες αλλαγές και λύσεις. Είναι σημαντικό να αξιολογείται η

ασφάλεια σε τακτά χρονικά διαστήματα, καθώς με την εξέ-

λιξη της ασθένειας αλλάζει και η συμπεριφορά του ασθε-

νούς. Ακολουθούν προτάσεις για αλλαγές στο περιβάλλον:

i. Γενικά μέτρα ασφάλειας:

Ανάρτηση ενός μικρού πίνακα με τα τηλέφωνα πρώτης

ανάγκης και με τη διεύθυνση του σπιτιού, τα οποία ίσως χρει-

αστεί να διαβάσει ο άρρωστος ή ο φροντιστής σε περίπτω-

ση ανάγκης. Τοποθέτηση ανιχνευτών φωτιάς σε κάθε δω-

μάτιο. Εγκατάσταση κλειδαριών ασφαλείας σε όλες τις πόρ-

τες και τα παράθυρα. Απαλλαγή του χώρου από μακριά κα-

λώδια π.χ. τηλεφώνου, τα οποία μπορεί να προκαλέσουν τη

πτώση του ασθενή και κάλυψη των μη χρησιμοποιούμενων

πριζών με καπάκια. Τοποθέτηση κόκκινης ταινίας γύρω από

τις εστίες θέρμανσης π.χ. καλοριφέρ, ώστε να αποτρέπε-

ται ο ασθενής να πλησιάζει πολύ κοντά. Έλεγχος όλων των

δωματίων ώστε να έχουν επαρκή φωτισμό. Ένα φως μόνι-

μα ανοιχτό το βράδυ έχει προστατευτική δράση από τη σύγ-

χυση που δημιουργεί το σκοτάδι. Οι σκάλες όπου υπάρχουν,

πρέπει να έχουν κάγκελα και από τις δύο πλευρές, από την

αρχή ως το τέλος ώστε να μπορεί να πιάνεται ο ασθενής. Συ-

νιστάται η τοποθέτηση αντιολισθητικών λωρίδων στις σκά-

λες για να αποφεύγεται πιθανή ολίσθηση. Τοποθέτηση όλων

των φαρμάκων του σπιτιού σε ασφαλές μέρος, καθώς επί-

σης και των οινοπνευματωδών ποτών η κατανάλωση των

οποίων μπορεί να επιτείνει τη σύγχυση. Ο ασθενής να επο-

πτεύεται πάντα όταν καπνίζει και να κρατάει άλλος τη φωτιά

και τα τσιγάρα του για λόγους ασφαλείας και για να περιορί-

ζεται το κάπνισμα. Επικίνδυνα εργαλεία που τυχόν βρίσκο-

νται στο σπίτι ή στο γκαράζ να είναι ασφαλισμένα.

ii. Είσοδος σπιτιού:

Χρησιμοποίηση αντιολισθητικών λωρίδων σε πατώ-

ματα για να αποφεύγονται οι πτώσεις, απομάκρυνση ή

κάλυψη των καθρεπτών σε περίπτωση που τρομάζουν

ή μπερδεύουν τον ασθενή, να απομακρύνονται χαλάκια

και μικρές μοκέτες που μπορεί να γλιστρούν.

iii. Κουζίνα:

Εγκατάσταση διακριτικών κλειδαριών (παιδική

προστασία) στα ντουλάπια και τα συρτάρια όπου φυ-

λάσσονται επικίνδυνα, ευπαθή και πολύτιμα αντικεί-

μενα. Αντικατάσταση, εάν είναι εφικτό, της συσκευής

της ηλεκτρικής κουζίνας που διαθέτει κουμπιά με αυτό-

ματη κουζίνα χωρίς εμφανή κουμπιά και στη περίπτω-

ση που αυτό δεν μπορεί να γίνει, κάθε φορά που δεν

χρησιμοποιείται να είναι κλειστός πάντα ο γενικός δι-

ακόπτης της συσκευής από τον κεντρικό ηλεκτρικό πί-

νακα του σπιτιού. Αν η κουζίνα είναι υγραερίου να είναι

πάντοτε κλειστή η κεντρική βαλβίδα, να μην υπάρχουν

εύφλεκτα υλικά στη κουζίνα, επίσης να απομακρύνο-

νται τα ψεύτικα φρούτα και τα μαγνητικά αντικείμενα

γιατί ο ασθενής μπορεί να προσπαθήσει να τα φάει. Να

τοποθετείται ενός ένα δίχτυ στο νεροχύτη ώστε να μπο-

ρεί να συγκρατήσει κάτι πολύτιμο και τα σκουπίδια να

μην είναι εύκολα προσιτά γιατί κάποια στιγμή ο ασθε-

νής θα πετάξει κάτι που να έχει αξία.

iv. Υπνοδωμάτιο:

Τοποθέτηση ενός συστήματος ενδοεπικοινωνίας

για παρακολούθηση τυχόν πτώσεων ή κραυγών φό-

βου ή βοήθειας, το ίδιο θα μπορούσε να εφαρμοστεί

και στη τουαλέτα. Προσοχή στις ηλεκτρικές κουβέρτες

(θέρμανσης) που μπορεί να προκαλέσουν ατύχημα

και να παραμένουν μακριά τα τηλεχειριστήρια τους.

Απομάκρυνση των μικρών χαλιών δίπλα από το κρε-

βάτι και μετακίνηση του κρεβατιού ώστε από τη μία

πλευρά να ακουμπά στον τοίχο για ασφάλεια.

v. Μπάνιο:

Τροποποίηση της κλειδαριάς με τέτοιο τρόπο ώστε

να είναι αδύνατο α ασθενής να κλειδωθεί μέσα. Εγκα-

τάσταση λαβών χεριού μέσα στο μπάνιο/ντουζιέρα

έντονου χρώματος ώστε να διακρίνονται εύκολα. Τοπο-

θέτηση ειδικού καθίσματος μπάνιου με λαβές και πλά-

τη, καθώς επίσης και τηλεφώνου μπάνιου για να γίνεται

η διαδικασία πιο εύκολη. Τοποθέτηση αφρώδους λαστι-

χένιου σκεπάσματος στη βρύση για αποφυγή σοβαρού

τραύματος. Τοποθέτηση λαβής τοίχου έντονου χρώμα-

τος δίπλα από τη λεκάνη για μεγαλύτερη ανεξαρτησία

1 3 0

Ε Ρ Γ Ο Θ Ε Ρ Α Π Ε Ί Α

και αίσθηση ασφάλειας. Η βρύση του ζεστού νερού πρέ-

πει να τοποθετείται πολύ ψηλά σε μη εμφανές σημείο

για τον ασθενή για αποφυγή πιθανών ατυχημάτων από

εγκαύματα. Ρύθμιση του θερμοσίφωνα στους 60 βαθ-

μούς Κελσίου. Απομάκρυνση προϊόντων καθαρισμού

από τα ντουλάπια. Η χρήση ηλεκτρικής ξυριστικής μηχα-

νής θα πρέπει να γίνεται έξω από το μπάνιο για να απο-

φεύγεται η επαφή με το νερό.

1.2.2 ΕΞΩΤΕΡΊΚΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΊΣ ΣΤΟ ΣΠΊΤΊ

Οι σκάλες να διατηρούνται σε άριστη κατάσταση ώστε

να αποφεύγονται οι πτώσεις από μα στερεά και ολισθη-

ρά σκαλοπάτια. Στις άκρες των σκαλοπατιών να υπάρ-

χει αυτοκόλλητη ταινία έντονου χρώματος για να προ-

καλεί την προσοχή, ίσως χρειαστεί και η τοποθέτηση ρά-

μπας. Εξουδετέρωση τυχόν ανωμαλιών στο έδαφος που

μπορεί να προκαλέσουν πτώση. Πολύ σημαντική είναι

η ύπαρξη αρκετού φωτισμού στον εξωτερικό περίγυρο

του σπιτιού, μια καλή ιδέα είναι τα φώτα με φωτοκύττα-

ρα που ανάβουν αυτόματα τα οποία μπορούν να χρησι-

μοποιηθούν και σε άλλα σημεία του σπιτιού. Τοποθέτη-

ση μιας διακριτικής πινακίδας στην εξώπορτα του σπι-

τιού, της αυλής ή του κήπου, που να απαγορεύει την προ-

σέλευση μικροπωλητών και άλλων αγνώστων προσώ-

πων οι οποίοι ενδέχεται να εκμεταλλευτούν τον ασθενή

όταν βρίσκεται μόνος στο σπίτι. Οι χώροι περιπάτων πρέ-

πει να έχουν ελεγχθεί προηγουμένως και να είναι ελεύ-

θεροι από κλαδιά ή άλλα αντικείμενα που εξέχουν και

δημιουργούν πρόβλημα.

1.2.3 ΑΣΦΑΛΕΊΑ ΣΤΟ ΣΠΊΤΊ ΚΑΊ ΤΡΟΠΟΊ

ΣΥΜΠΕΡΊΦΟΡΑΣ ΤΟΥ ΑΣΘΕΝΗ

Όσο προχωράει η νόσος Alzheimer ολοένα και πιο συ-

χνά εμφανίζονται διαταραχές συμπεριφοράς. Η κάθε πε-

ρίπτωση είναι ξεχωριστή και δυστυχώς ανακύπτουν προ-

βλήματα ασφάλειας. Ο ασθενής που πάσχει από τη νόσο

δεν κατανοεί τα συμπτώματά του. Στη περίπτωση που

προκύπτουν τέτοιες συμπεριφορές, οι παρακάτω προ-

σαρμογές θα βοηθήσουν στη μείωση κάποιων κινδύνων.

i. Όταν υπάρχουν τάσεις φυγής και περιπλανήσεις:

Απομάκρυνση μικρών αντικειμένων, επίπλων κ.ά.

από τους διαδρόμους ώστε να μην εμποδίζεται η ελεύ-

θερη κίνηση του ασθενή από δωμάτιο σε δωμάτιο. Τοπο-

θέτηση κλειδαριών ψηλά ή χαμηλά στις πόρτες εξόδου,

ώστε να μην μπορεί ο ασθενής να τις φτάσει. Τοποθέτηση

ειδικών κλειδαριών ή συστημάτων ασφαλείας στα πα-

ράθυρα για να μειωθεί η πιθανότητα να ανοιχτούν. Εάν

είναι δυνατόν να ασφαλιστεί ο χώρος του κήπου ή η αυλή

με περίφραξη. Αν υπάρχει γκαράζ να είναι πάντα κλει-

δωμένο και να τοποθετηθούν ειδικά κουδούνια πάνω

από τη πόρτα ή ειδικές συσκευές που ενεργοποιούνται

μόλις κάποιος την ανοίξει. Δημιουργία αντιπερισπασμών

για τον ασθενή από πόρτες φυγής με τη τοποθέτηση αφι-

σών επάνω στις πόρτες. Τοποθέτηση πινακίδων που γρά-

φουν ΣΤΟΠ, ΑΠΑΓΟΡΕΥΕΤΑΙ Η ΕΙΣΟΔΟΣ ή ΚΛΕΙΣΤΟ σε στρα-

τηγικά σημεία του σπιτιού. Τοποθέτηση ταυτότητας χεριού

όπου θα αναγράφεται «Απώλεια μνήμης» και ένα τηλέ-

φωνο επικοινωνίας. Οι γείτονες και οι γνωστοί θα πρέπει

να ειδοποιηθούν για τις τάσεις φυγής και περιπλάνησης

του ασθενή σε περίπτωση που τον αναγνωρίσουν να ενη-

μερώσουν κάποιο συγγενή ή την αστυνομία. Να δοθεί στις

τοπικές αρχές, στην αστυνομία, στους γείτονες και στους

συγγενείς μια πρόσφατη φωτογραφία του ασθενή και χρή-

σιμες πληροφορίες γι’ αυτόν σε περίπτωση που χαθεί.

ii. Για την αντιμετώπιση συμπεριφορών περιέργει-

ας, ψαξίματος και αποθήκευσης αντικειμένων:

Να κλειδώνονται όλα τα επικίνδυνα και τοξικά προ-

ϊόντα, ή αν δε γίνεται αυτό να τοποθετηθούν σε σημείο

όπου δεν μπορεί να έχει πρόσβαση ο ασθενής. Το ψυγείο

να καθαρίζεται τακτικά και να απομακρύνονται τα τυχόν

χαλασμένα φαγητά, για αποφυγή δηλητηρίασης. Να απο-

μακρύνονται από το περιβάλλον αντικείμενα αξίας, ση-

μαντικά χαρτιά, πιστωτικές κάρτες, μπλοκ επιταγών κ.ά.

διότι ο ασθενής μπορεί να τα κρύψει, να τα πετάξει ή να

τα χάσει. Εάν η αυλή του σπιτιού έχει περίφραξη με πόρ-

τα που κλειδώνει, το ταχυδρομικό κουτί για την αλλη-

λογραφία πρέπει να τοποθετηθεί έξω από την περίφρα-

ξη γιατί οι ασθενείς μπορεί να σκίσουν ή να πετάξουν τα

γράμματα. Ο ασθενής να έχει στη κατοχή του ένα κουτί

ασφαλείας, για παράδειγμα μια μπιζουτιέρα, για να κρύ-

βει ή να φυλάσσει δικά του αντικείμενα. Να απομονώνο-

νται τα δωμάτια που δεν χρησιμοποιούνται, ώστε να απο-

φεύγεται το ανακάτεμα από τον ασθενή, εάν έχει αυτή

τη τάση. Να ερευνείται τακτικά και διακριτικά το σπίτι για

1 3 1

Ε Ρ Γ Ο Θ Ε Ρ Α Π Ε Ί Α

κρυψώνες. Να ελέγχονται και να απομακρύνονται οι κά-

δοι απορριμμάτων όπου οι ασθενείς είτε μπορεί να πετά-

ξουν κάτι χρήσιμο, είτε να τους ψάχνουν αν δε θυμούνται

σε τι χρησιμεύουν.

iii. Σχετικά με την ύπαρξη παραισθήσεων και ψευδαι-

σθήσεων:

Επειδή γίνονται περίπλοκες αλλαγές στον εγκέφα-

λο του ασθενή, ίσως βλέπει ή ακούει πράγματα που δεν

υφίστανται. Παραισθήσεις στον εγκέφαλο μπορεί να δημι-

ουργηθούν και αφορούν στην ακοή, στην όραση ή στην αί-

σθηση ότι προκύπτουν αληθινά γεγονότα. Για παράδειγμα

σκιές στον τοίχο μπορεί να μοιάζουν με ανθρώπους και ο

ασθενής να επιμένει ότι υπάρχουν άνθρωποι (παραίσθη-

ση). Στις περιπτώσεις αυτές ο ασθενή πρέπει να ξεκινή-

σει φαρμακευτική αγωγή ή οποία θα τον βοηθήσει σημα-

ντικά αλλά και κάποιες ακόμη μεταβολές του περιβάλλο-

ντος όπου διαμένει ο ασθενής ίσως βοηθήσουν. Μερικές

από αυτές είναι βάψιμο των τοίχων με ανοιχτά χρώματα για

να αντανακλάται το φως και να μην δημιουργούνται σκι-

ές, τα χρώματα να είναι μονόχρωμα ώστε να μη προκαλεί-

ται σύγχυση στον ασθενή, επιβεβαίωση ότι υπάρχει αρκε-

τός φωτισμός και αποθήκευση εφεδρικών λαμπών κατά

προτίμηση θαμπών (λαμπών γάλακτος) σε ασφαλές μέ-

ρος για τη μείωση των αντανακλάσεων, απομάκρυνση κα-

θρεπτών σε περίπτωση που μπερδεύουν ή τρομάζουν τον

ασθενή, η υπόδειξη από τον ίδιο τον ασθενή κάποιου πιθα-

νού μέρους μέσα στο ίδιο το σπίτι που δεν έχει εντοπιστεί

το οποίο του προκαλεί σύγχυση, να μην γίνονται συχνά αλ-

λαγές στο χώρο όπου διαμένει ο ασθενής, να μην παρα-

κολουθεί ο ασθενής στην τηλεόραση προγράμματα με βία

ή προγράμματα που προκαλούν ένταση διότι μπορεί να τα

θεωρήσει αληθινά γεγονότα. Επίσης, μπορεί να μιλά με τις

φωτογραφίες νομίζοντας ότι τα πρόσωπά τους είναι ζωντα-

νά. Όταν ο ασθενής γίνεται βίαιος, να αποφεύγονται οι ανα-

μετρήσεις μαζί του και να διατηρείται ψυχραιμία και ηρεμία

όταν αυτό συμβαίνει.

1.2.4 ΒΟΗΘΗΤΊΚΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΊΣ

ΓΊΑ ΤΗΝ ΑΝΤΊΜΕΤΩΠΊΣΗ

ΤΗΣ ΕΚΠΤΩΣΗΣ ΤΩΝ ΑΊΣΘΗΣΕΩΝ

Η νόσος Alzheimer ίσως προκαλέσει μεταβολές

στην όραση, στην ακοή, στη γεύση και στην όσφρηση

του ασθενή. Αυτές οι μεταβολές δεν μπορούν να γίνουν

εύκολα αντιληπτές, γι’ αυτό το λόγο ο ασθενής πρέπει

να εξετάζεται από ειδικευμένο γιατρό κατά τακτά χρονι-

κά διαστήματα, ώστε να ακολουθήσουν οι απαιτούμενες

θεραπείες ή άλλες βοηθητικές παρεμβάσεις. Στο σημείο

αυτό ο Εργοθεραπευτής είναι υπεύθυνος για τις προσαρ-

μογές στο περιβάλλον που πρέπει να γίνουν σχετικά με:

i. Διαταραχές στην όραση:

Άνθρωποι με τη νόσο μπορεί να υποστούν αλλα-

γές στην όρασή τους, δηλαδή να μην κατανοούν αυτό

που βλέπουν ή να μην μπορούν να το ερμηνεύσουν, δι-

ότι αυτή η αλλαγή δεν οφείλεται σε επιπλοκή της όρα-

σης, αλλά σε αλλαγές που προκαλούνται στον εγκέφα-

λο. Επίσης χάνουν και την αίσθηση του βάθους γεγονός

που εγκυμονεί κίνδυνο. Προτεινόμενες λύσεις μπορεί

να είναι η δημιουργία αντίθεσης χρωμάτων μεταξύ τοί-

χων και πατωμάτων επειδή βοηθάει στην αναγνώριση

διαφορών, τοποθέτηση χρωματιστών ταινιών στις άκρες

των σκαλοπατιών για να ενισχύεται η αντίληψη διαφοράς

του βάθους, τοποθέτηση πινακίδων έντονων χρωμάτων

ή ανάλογων φωτογραφιών ώστε να ξεχωρίζουν τα δω-

μάτια. Σημειωτέον ότι ένα κατοικίδιο ζώο παρόμοιου

χρώματος με το πάτωμα, μπορεί να μην εντοπισθεί από

τον ασθενή.

ii. Εξασθένιση της όσφρησης:

Η μείωση ή πλήρης απώλεια της όσφρησης ενδέχεται

να συνοδεύει τη νόσο. Έτσι, καλό θα ήταν να γίνει εγκα-

τάσταση υψηλής ποιότητας ανιχνευτών καπνού οι οποί-

οι θα πρέπει να ελέγχονται τακτικά, διότι ο ασθενής ίσως

δεν μπορεί να μυρίσει τον καπνό ή δεν αντιλαμβάνεται

τον κίνδυνο, επίσης να γίνεται καθαρισμός ψυγείου από

χαλασμένα τρόφιμα.

iii. Εξασθένιση της αφής:

Άτομα που πάσχουν από τη νόσο, μπορεί να έχουν

μειωμένη την αίσθηση της αφής και να μην μπορούν

να καταλάβουν εύκολα τη διαφορά μεταξύ κρύου και

ζεστού. Για την προφύλαξη του ασθενή θα μπορούσε

να γίνει ρύθμιση του θερμοσίφωνα στους 60 βαθμούς

Κελσίου, τοποθέτηση χρωματιστών ετικετών ώστε

να γίνεται σαφές το κρύο (μπλε) και το ζεστό (κόκ-

κινο), τοποθέτηση πινακίδων με την ένδειξη «ΜΗΝ

ΑΓΓΙΖΕΤΕ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΚΑΕΙΤΕ!» σε ηλεκτρικές συσκευές

1 3 2

Ε Ρ Γ Ο Θ Ε Ρ Α Π Ε Ί Α

(καφετιέρα, τοστιέρα, κουζίνα κ.ά.). Αυτές οι συσκευ-

ές πρέπει να χειρίζονται από τον ασθενή με εποπτεία και

όταν δεν χρησιμοποιούνται να είναι εκτός πρίζας. Συνι-

στάται η χρήση ενός θερμόμετρου για τον έλεγχο της

θερμοκρασίας του νερού, κρύου ή ζεστού. Να απομα-

κρύνονται τα έπιπλα και τα αντικείμενα που έχουν αιχ-

μηρές γωνίες και ίσως προκαλέσουν τραυματισμό.

iv. Απώλεια γεύσης:

Οι άνθρωποι που πάσχουν από τη νόσο, ίσως χάσουν

την αίσθηση της γεύσης και ίσως βάλουν στο στόμα τους

επικίνδυνα ή ακατάλληλα αντικείμενα. Χρήσιμο θα ήταν

να γίνουν απομάκρυνση αλατοπίπερου και καρυκευμά-

των σε περίπτωση που παρατηρηθεί ότι ο ασθενής προ-

βαίνει σε υπερβολική χρήση αυτών, διότι μπορεί να προ-

καλέσει στομαχικές διαταραχές ή άλλα προβλήματα

υγείας, απομάκρυνση αντικειμένων που μυρίζουν και

ίσως ερμηνευτούν ως φαγώσιμα όπως, οδοντόπαστες,

αρώματα, σαμπουάν, σαπούνι, οινόπνευμα κ.ά., να εί-

ναι πρόχειρο το τηλέφωνο του κέντρου δηλητηριάσεων

κοντά στη συσκευή τηλεφώνου, να υπάρχει στο φαρμα-

κείο κάποιο σκεύασμα που να προκαλεί εμετό για τη πε-

ρίπτωση που θα συστήσει τη χρήση του ο γιατρός και να

μην τοποθετούνται ζωοτροφές ή υπολείμματα ζωοτρο-

φών στο ψυγείο.

v. Διαταραχές στην ακοή:

Οι άνθρωποι που πάσχουν από τη νόσο, έχουν φυσι-

ολογική ακοή, όμως χάνουν την ερμηνευτική ικανότητα

αυτών που ακούν. Είναι όμως και αυτό ένα γεγονός που

δημιουργεί σύγχυση. Παράγοντες που θα μπορούσαν να

συντελέσουν βοηθητικά είναι η αποφυγή οχλαγωγίας

μέσα στο σπίτι για παράδειγμα το ραδιόφωνο και η τηλε-

όραση να μην λειτουργούν ταυτόχρονα, προσοχή στη φα-

σαρία που προέρχεται από έξω και αν χρειαστεί να κλεί-

νονται πόρτες και παράθυρα, να αποφεύγεται ο πολύς

κόσμος στο σπίτι ή να βρίσκεται ο ασθενής σε μέρη με

πολυκοσμία, διότι ενδέχεται να ενοχληθεί ή να εκνευρι-

στεί, να γίνεται τακτικός έλεγχος της σωστής λειτουργί-

ας των ακουστικών ακοής στον ειδικό γιατρό (αν χρησι-

μοποιούνται), καθώς και τις μπαταρίες (Ψυχογηριατρική

εταιρεία «Ο Νέστωρ», 2000β· Μούγιας et al., 2001· Mega

care, 2003).

1.3 ΕΚΠΑΊΔΕΥΣΗ ΤΟΥ ΦΡΟΝΤΊΣΤΗ

Η Εργοθεραπεία σε ασθενείς με Alzheimer εστι-

άζει στη διατήρηση των δεξιοτήτων και στην παρεμπόδι-

ση δευτερευόντων επιπλοκών. Αυτοί οι στόχοι μπορούν

να επιτευχθούν στη συνέχεια μέσω της συνεργασίας και

της εκπαίδευσης του φροντιστή, ο οποίος επωφελείται

από μια μεγάλη γκάμα τεχνικών που συμπεριλαμβά-

νουν γραπτές οδηγίες και επίδειξη. Η μέθοδος αυτή της

επίδειξης από τον Εργοθεραπευτή και στη συνέχεια της

αναπαράστασης από το φροντιστή επιτρέπει την άμεση

παρατήρησή του από τον Εργοθεραπευτή και στη συνέ-

χεια αν χρειαστεί γίνονται οι απαραίτητες προτάσεις ή δι-

ορθώσεις (Carly, 1998). Έτσι, με το τέλος της Εργοθερα-

πευτικής παρέμβασης ο φροντιστής, θα μπορεί να συνε-

χίσει την εκπαίδευση του ασθενή πάνω στις δραστηριό-

τητες που του έχουμε ήδη εμείς διδάξει.

ΒΊΒΛΊΟΓΡΑΦΊΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣCarly, R. H. (1998). Working with elders who have dementia

and Alzheimer’s disease. In: Lohman, L., Padilla, R. L. &

Byers, S. (Eds). Occupational therapy with elders: strat-

egies for the COTA. St. Louis: Mosby-Year Book.

Gauthier, S. (Ed.). (1996). Clinical diagnosis and managment of

Alzheimer’s disease. London: Martin Dunitz.

Κωστάκη, Λ. (1995). Εργοθεραπεία στη Γεροντολογία. Αθήνα

(Λίνα Σύρρου-Κωστάκη).

Mega care, (2003). Βοηθήματα για μια εύκολη, ασφαλή και

ανεξάρτητη ζωή. Αχαρναί (ΜΕΓΑ Α.Ε. Δεκέλειας 114,

Αχαρναί).

Μούγιας, Α. et al. (2001). Νόσος Alzheimer για επαγγελματίες

υγείας και φροντιστές. Τρίπολη: Ελληνική

Γεροντολογική και Γηριατρική Εταιρεία.

Τζονιχάκη, Ι. (1997). Εργοθεραπεία και βασικά στοιχεία

γεροντολογίας. Αθήνα: (αυτοέκδοση, σχολή

Εργοθεραπείας).

Ψυχογηριατρική εταιρεία «Ο Νέστωρ». (2000α). Συμβουλές

καθημερινής φροντίδας φροντιστών ασθενών με νόσο

Alzheimer. Αθήνα.

Ψυχογηριατρική εταιρεία «Ο Νέστωρ». (2000β). Συμβουλές

φροντιστών ασθενών με νόσο Alzheimer για ασφάλεια

μέσα και έξω από το σπίτι. Αθήνα.

1 3 3

2010, (44):133-138

Ε Ρ Γ Ο Θ Ε Ρ Α Π Ε Ί Α

ΠΕΡΊΛΗΨΗΟ λόγος των παιδιών είναι στενά συνδεμένος με την αναπτυξια-

κή τους πορεία. Είναι ένα απαραίτητο εργαλείο που συντελεί στην μα-θησιακή διαδικασία. Βοηθά τα παιδιά να αναπτυχτούν, να ολοκληρω-θούν κοινωνικά και τα φέρνει σε επικοινωνία με μια ομάδα συνομηλί-κων τους (και όχι μόνο). Είναι ένα εργαλείο που τους επιτρέπει ν’ απο-κτούν γνώσεις, να τις ταξινομούν και να τις χρησιμοποιούν. Τα παιδιά όμως με Ειδική Γλωσσική Διαταραχή (ΕΓΔ) παρουσιάζουν δυσκολίες στην κατάκτηση του.

Πάνω σε αυτές τις δυσκολίες είναι βασισμένη η παρακάτω εργα-σία. Γίνεται μια αναλυτική περιγραφή των δυσκολιών αυτών σύμφωνα με την ηλικία (προσχολική- σχολική) και προτείνονται τρόποι παρέμ-βασης και εκπαίδευσης των παιδιών για την καλύτερη ένταξη τους στο σχολικό περιβάλλον.

Λέξεις κλειδιά: Ειδική γλωσσική διαταραχή (ΕΓΔ), μαθησιακές

δυσκολίες, προσχολική και σχολική ηλικία, αντιμετώπιση στην

γενική τάξη

ΕΊΣΑΓΩΓΗΟ όρος Ειδική Γλωσσική Διαταραχή (ΕΓΔ) / Specific Language

Impairment (SLI) ή αλλιώς Εξελικτική Δυσφασία αναφέρεται σε μια εξελικτική διαταραχή που επηρεάζει την ανάπτυξη του προφορικού λόγου και συνοδεύεται με ελλείμματα στην έκφραση ή/ και στην κατανόηση του λόγου. Ιδιαίτερα, χαρακτηρίζεται από φτωχή ανάπτυξη του λεξιλογίου και ελλιπή ανάπτυξη του συντακτικού και της γραμματικής. Εμφανίζεται στα παιδιά από τα πρώτα στάδια κατάκτησης της γλώσσας με τη μορφή καθυστέρησης ή απόκλισης στη γλωσσική ανάπτυξη (Βλασσοπούλου, 2007, Λιβανίου, 2004, Webster, 2004)

ΠΟΥΛΊΑΣΗ ΜΕΛΠΟΜΕΝΗ

Εργοθεραπεύτρια

Ειδική γλωσσική διαταραχή (ΕΓΔ)και μαθησιακές δυσκολίες

1 3 4

Ε Ρ Γ Ο Θ Ε Ρ Α Π Ε Ί Α

ΧΑΡΑΚΤΗΡΊΣΤΊΚΑ ΤΗΣ ΕΓΔΤα παιδιά με ΕΓΔ παρουσιάζουν σοβαρές δυσκολί-

ες στην εκφραστική ικανότητα. Δυσκολεύονται να με-ταφέρουν αυτά που σκέφτονται σε λέξεις. Παρουσιά-ζουν αργή ανάπτυξη του λόγου, μπορεί να μην πουν κα-μία λέξη μέχρι την ηλικία των 2 ετών. Στην ηλικία των 3 ετών αρχίζουν να μιλούν αλλά να μην γίνονται κατανο-ητά από τους άλλους. Απουσιάζει ο αυθόρμητος λόγος και αδυνατούν να καταλάβουν ερωτήσεις καθώς και να δημιουργήσουν ερωτήματα. Δυσκολεύονται στην χρήση σωστών λέξεων μέσα σε προτάσεις .Ο λόγος τους στην ηλικία των πέντε αντιστοιχεί σε παιδί ηλικίας 3 ετών. Αδυνατούν να κλίνουν γραμματικά τις λέξεις και να χρησιμοποιούν τους κατάλληλους χρόνους. Αντιμετω-πίζουν προβλήματα μάθησης και ανάγνωσης.

Τα παιδιά με ΕΓΔ δυσκολεύεται να εκφραστούν με τον λόγο, γι’ αυτό είτε σιωπούν είτε μιλούν διστακτικά. Έχουν χαμηλή αυτοπεποίθηση και αποφεύγουν να κά-νουν φιλίες (Simpson, 2004, Καφαντάρης και Πλέσσα, 2009, Kopas-Vukasinovic, 2007, Πρακτικά 8ου Πανελ-λήνιου Συνεδρίου Λογοθεραπευτών, 2000).

ΑΊΤΊΟΛΟΓΊΑΔεν έχει προσδιοριστεί ακριβώς η αιτιολογία ή η

προέλευση της ΕΓΔ. Στις αρχές του 20ου αιώνα υπο-στηρίχθηκε ότι η ΕΓΔ μπορεί να οφείλεται σε εγκεφαλι-κή διαταραχή. Το παιδί έχει μια δυσκολία στο μέρος του αριστερού ημισφαιρίου του εγκεφάλου το οποίο επε-ξεργάζεται γρήγορα τα ακουστικά γεγονότα. Πράγμα που σημαίνει ότι αν και ακούει καλά, δυσκολεύεται να διακρίνει γνωστικούς ήχους και ιδιαίτερα τις καταλήξεις των λέξεων. Άλλα πιθανά αίτια είναι:

• Διαταραχή <<παραγωγής>>. Δυσκολία δηλαδή, μετατροπής της βαθύτερης γνώσης σε λόγο

• Βλάβη των ειδικών γλωσσολογικών μηχανισμών• Έλλειμμα της εννοιολογικής ανάπτυξης • Μη φυσιολογικές στρατηγικές μάθησης • Περιορισμένη ταχύτητα και ικανότητα επεξεργα-

σίας πληροφοριών• Προβλήματα εγκυμοσύνης• Πρόωρος τοκετός• Ασφυξία την ώρα του τοκετού• Χαμηλό κοινωνικό-οικονομικό επίπεδο της οικο-

γένειας (Λιβανίου, 2004)

Σημαντικό ρόλο, έχει φανεί να παίζει και η κληρονο-μικότητα. Έρευνες έχουν δείξει ότι είναι κληρονομική δι-αταραχή, σύμφωνα με τις οποίες το 40-70% των παιδιών με ΕΓΔ έχουν τουλάχιστον ένα συγγενή με αυτή την δια-ταραχή.

Άλλες μελέτες δείχνουν ότι και περιβαλλοντικοί πα-ράγοντες μπορούν να συμβάλουν στην εμφάνιση της ΕΓΔ. Έρευνες έχουν δείξει ότι το κάπνισμα από την μητέρα κατά την διάρκεια της εγκυμοσύνης παρουσιάζουν πε-ρισσότερα γνωστικά και συμπεριφοριστικά προβλήμα-τα σε σχέση με παιδιά που οι μητέρες τους δεν κάπνιζαν στην εγκυμοσύνη (Μεσσήνης και συν. 2002, Καφαντάρης και Πλέσσα, 2009).

Δυσκολίες που παρουσιάζουν τα παιδιά με ΕΓΔ στην προσχολική και σχολική ηλικία.

Με την χρήση του προφορικού λόγου επικοινωνούμε με τους ανθρώπους γύρω μας, εκφράζουμε τον συναισθηματικό μας κόσμο, τις ανάγκες μας και τις επιθυμίες μας. Το παιδί εμπλουτίζει βαθμιαία το λόγο με την ικανότητα λεκτικών και μη λεκτικών αποχρώσεων για συναισθηματικές εκφράσεις, κοινωνική επαφή και έκφραση ανώτερων πνευματικών λειτουργιών, όπως οι αφηρημένες έννοιες.

Ο λόγος αναπτύσσεται σε κάθε παιδί με διαφορετική ταχύτητα αλλά υπάρχουν βασικοί σταθμοί ανάπτυξης που λειτουργούν ενδεικτικά στο κατά ποσο υπάρχει υποψία ή βεβαιότητα απόκλισης από τη φυσιολογική ταχύτητα. (Τζενάκη & Μιχελογιάννης, 2000)

ΠΡΟΣ ΧΟΛΊΚΗ ΗΛΊΚΊΑΤα αναπτυξιακά στάδια στην κατάκτηση της γλώσσας

του παιδιού είναι τα εξής:• Κατά το πρώτο έτος ζωής το παιδί χρησιμοποιεί

φθόγγους (6 μηνών), επαναλαμβανόμενες μικρές συλλαβές (πα-πα-πα), και μέχρι το τέλος του λέει ‘μαμά’, ‘μπαμπά’ και κατανοεί το νόημα τους.

• Στους 18 μήνες μπορεί να κάνει μονολεκτικές προτάσεις και το λεξιλόγιο του έχει αυξηθεί στις 6 έως 20 λέξεις.

• Στην ηλικία των 2 ετών παρουσιάζει μια σημαντική αύξηση του λεξιλογίου του (200-250 λέξεις) και φτιάχνει προτάσεις με δύο ή περισσότερες λέξεις.

• Στα 3 έτη το λεξιλόγιο του έχει αυξηθεί σημαντικά (800-1000 λέξεις) και έχει βελτιωθεί η προφορά

1 3 5

Ε Ρ Γ Ο Θ Ε Ρ Α Π Ε Ί Α

και η χρήση αυτού. Πλέον χρησιμοποιεί στον λόγο του το ρήμα εγώ, άρθρα και πληθυντικό αριθ-μό καθώς έχει και την δυνατότητα να δημιουργεί ερωτήματα.

• Στα 4 έτη το λεξιλόγιο του έχει φτάσει τις 1500 λέ-ξεις, χρησιμοποιεί περίπλοκες προτάσεις και προ-σπαθεί να συμμετέχει στις συζητήσεις αλλά ακό-μα έχει ελλιπή άρθρωση. Σε αυτή την ηλικία αρχί-ζει η ομιλία να αποκτά κοινωνικό χαρακτήρα.

• Στην ηλικία των 5 ετών καταλαβαίνει πολλές έν-νοιες και η ικανότητα του στην άρθρωση είναι πολύ καλύτερη.

• Φτάνοντας στην ηλικία των 6 ετών έχει μια άνετη παραγωγή λόγου (Καφαντάρης & Πλέσσα, 2009, Πρακτικά 8ου Πανελλήνιου Συνεδρίου Λογοθε-ραπευτών 2000, Νάνου, 2004, Τζενακη & Μιχε-λογιάννης, 2000).

Στα παιδιά με ΕΓΔ όλα αυτά καθυστερούν να συμβούν. Μέχρι τα 2 τους χρόνια μπορεί να μην μιλούν καθόλου. Στα 3 έτη μιλάνε αλλά δεν μπορούν να γίνουν κατανοητά από τους άλλους. Δυσκολεύονται να κάνουν ερωτήσεις, να δείξουν πως νιώθουν και τι θέλουν. Προσπαθούν να επικοινωνήσουν με χειρονομίες και δείχνοντας με το δάχτυλο κάτι που θέλουν. Αργότερα αν και κατακτούν κάποιο λεξιλόγιο, δεν μπορούν να χρησιμοποιήσουν σωστά τις αντωνυμίες, να σχηματίσουν χρόνους στα ρήματα και καταλήξεις σε ρήματα και επίθετα, και εκφράζονται με σύντομες προτάσεις (Καφαντάρης & Πλέσσα, 2009, Πρακτικά 8ου Πανελλήνιου Συνεδρίου Λογοθεραπευτών, 2000).

Βιώνουν όμως και άλλες βαθύτερες δυσκολίες που οι γονείς δεν τις αντιλαμβάνονται αμέσως. Οι δύο κυριότερες είναι ότι δεν καταλαβαίνουν όλα όσα λέμε και δεν απομνημονεύουν καλά καινούργιες λέξεις. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα αρκετές φορές να έχουν καταλάβει λανθασμένα κάτι που του είπαμε. Χρειάζονται περισσότερο χρόνο για να επεξεργαστούν τι άκουσαν ,γι’ αυτό είναι καλύτερα να τους μιλάμε πιο αργά (Καφαντάρης & Πλέσσα, 2009).

Οι παραπάνω αδυναμίες επηρεάζουν τα παιδιά και στην κοινωνικότητα τους. Γίνονται επιθετικά σε ομαδικά παιχνίδια και παρουσιάζουν ανάρμοστες συμπεριφορές λόγο έλλειψης κατανόησης του τι του λέμε και

εκτέλεσης προφορικών εντολών (Λιβανίου, 2004).Η οποιαδήποτε δυσκολία στην έκφραση επιθυμιών,

συναισθημάτων προκαλεί χαμηλή αυτοεκτίμηση. Σημαντικό ρόλο για την αυτοεκτίμηση και την εικόνα εαυτού του παιδιού παίζει η διάγνωση της διαταραχής. Τα παιδιά προσχολικής ηλικίας που η διαταραχή τους δεν έχει ακόμα διαγνωστεί έχουν υψηλότερη αυτοεκτίμηση και κρίνουν θετικά τους εαυτούς τους παρόλα τα γλωσσικά τους προβλήματα σε αντίθεση με τα παιδιά που έχουν διαγνωστεί.

Η πρώιμη παρέμβαση από ειδικούς βασίζεται τόσο στην αντιμετώπιση των προβλημάτων έκφρασης και κατανόησης όσο και στην ψυχολογική στήριξη του παιδιού. Αν δεν αντιμετωπιστεί σωστά, επηρεάζει αρνητικά τη σχολική επίδοση του παιδιού. Η ανεπάρκεια λόγου συνεχίζεται και στην σχολική ηλικία δημιουργώντας μαθησιακά προβλήματα (Νάνου, 2004).

Σ ΧΟΛΊΚΗ ΗΛΊΚΊΑΑν και σε σχέση με την προσχολική ηλικία, τα παιδιά

με ΕΓΔ κατέχουν περισσότερο λεξιλόγιο, υστερούν σημαντικά σε σχέση με τους συνομηλίκους τους. Η διαφορά είναι πιο εμφανής στο σχολικό περιβάλλον όπου απαιτείται έντονη επικοινωνία.

Σοβαρά προβλήματα φαίνεται να έχουν στην εκμάθηση της ανάγνωσης, λόγω του ότι δυσκολεύονται να καταλάβουν πώς ένα σύμφωνο και ένα φωνήεν κάνουν μια συλλαβή. Επίσης παρουσιάζουν προβλήματα στην γραμματική και το συντακτικό μιας και δεν κατανοούν τον σχηματισμό των ρημάτων στους χρόνους, των επιθέτων σε γένη και αριθμούς. Στην αριθμητική ικανότητα υπερτερούν σε σχέση με την γλωσσική μιας και ο στόχος δεν απαιτεί χρήση της γλώσσας (Τζενακη & Μιχελογιάννης, 2000,Καφαντάρης & Πλέσσα, 2009).

Προβλήματα αντιμετωπίζουν και στους παρακάτω τομείς:

• Πρόσληψη και καταγραφή της γλώσσας, όπου σαν αποτέλεσμα έχει φτωχό λεξιλόγιο του παιδιού.

• Απομνημόνευση και ανάκληση• Κατανόηση χωροχρονικών εννοιών• Εύρεση και χρήση κατάλληλων λέξεων• Αλληλουχία

1 3 6

Ε Ρ Γ Ο Θ Ε Ρ Α Π Ε Ί Α

• Κατανόηση μέσης και παθητικής φωνής• Κατανόηση προτάσεων με έμμεσα αντικείμενα• Κατανόηση μεταφορικών ή αλληγορικών σχημά-

των (Λιβανίου, 2004).Η εκμάθηση μιας ξένης γλώσσας δημιουργεί

επιπρόσθετα προβλήματα αφού δεν έχει διαμορφωθεί πρώτα η εκμάθηση της μητρικής γλώσσας. Πάντως οι δυσκολίες των παιδιών με ΕΓΔ και των παιδιών με φυσιολογική ανάπτυξη λόγου όσον αφορά στην εκμάθηση μιας ξένης γλώσσας είναι παρόμοιες μιας και το αντικείμενο απαιτεί εκ νέου κατάκτηση της γλώσσας φωνολογικά, γραμματικά και συντακτικά (Κονιστή,2010).

Εξελικτικά αυτά τα παιδιά εκτός από μαθησιακές δυσκολίες παρουσιάζουν ψυχολογικά και κοινωνικά προβλήματα. Πολλές φορές αποφεύγουν σε παρορμητικές λύσεις κοινωνικών καταστάσεων, όπως η σωματική επιθετικότητα και η κοινωνική απόσυρση ενώ σπάνια χρησιμοποιούν διαπροσωπικές δεξιότητες διαπραγμάτευσης.

Η προσοχή τους συνεχώς μετατοπίζεται κατά την ώρα της παράδοσης και αυτό καταλήγει ιδιαίτερα ενοχλητικό. Μιλούν συγχρόνως με το συνομιλητή και δεν περιμένουν να απαντήσει. Απομονώνουν μια λέξη και προσπαθούν να βγάλουν δικό τους νόημα από το μάθημα ή από μια συζήτηση, οπότε αυτό προκαλεί αρνητικές αντιδράσεις στους άλλους. Δεν μπορούν να μετριάσουν την απροσάρμοστη συμπεριφορά τους σε περίπτωση συμμετοχής τους σε ομαδικό παιχνίδι (Λιβανίου, 2004).

Σε αντίθεση με τα παιδιά προσχολικής ηλικίας, τα παιδιά σχολικής ηλικίας αναγνωρίζουν τα ελλείμματα τους και διαθέτουν χαμηλή αυτοεκτίμηση. Νιώθουν ότι δεν μπορούν να τα καταφέρουν στους σχολικούς στόχους λόγω του ότι σε μεγάλο ποσοστό βασίζονται στην γλώσσα με αποτέλεσμα:

1) να κλείνονται στον εαυτό τους,2) να είναι νευρικά,3) να έχουν έντονο το αίσθημα της αποτυχίας,4) να λαμβάνουν απόρριψη από τους συμμαθητές τους

και να εκτιμώνται χαμηλότερα από τους δασκάλους τους,5) να είναι φοβισμένα, λυπημένα, με έντονες

εκρήξεις θυμού ή αντίδρασης. Απομονώνονται όταν

απαιτείται συνομιλία ή συμμετοχή σε δραστηριότητες και παιχνίδια. Συνήθως περπατούν μόνα τους στο προαύλιο κάνοντας πολύ λίγα πράγματα (Kopas-Vuka-sinovic, 2007, Πρακτικά 8ου Πανελλήνιου Συνεδρίου Λογοθεραπευτών, 2000, Νάνου, 2004)

Στρατηγικές και μέθοδοι για την αντιμετώπιση των δυσκολιών και την ενσωμάτωση των παιδιών στην γε-νική τάξη

Για την σωστή αντιμετώπιση των οποιονδήποτε δυσκολιών απαιτείται μια σωστή διάγνωση και αξιολόγηση. Εντοπίζονται τα προβλήματα που αντιμετωπίζει το άτομο, με βάση το ιατρικό, οικογενειακό (κληρονομικό και περιβαλλοντικό) και σχολικό ιστορικό, και συστήνονται οι εξατομικευμένες θεραπείες (λογοθεραπεία, εργοθεραπεία, ειδική αγωγή) ώστε να βοηθηθεί το άτομο να αντιμετωπίσει και να ξεπεράσει ίσως τις δυσκολίες αυτές.

Η έγκαιρη διάγνωση σε παιδιά μικρής ηλικίας θεωρείται πλέον σημαντική αφού σε αυτή τη ηλικία το παιδί έχει πολλές δυνατότητες βελτίωσης και ανάκαμψης των γλωσσικών δυσκολιών εφόσον ακολουθήσει σωστή συμβουλευτική και θεραπευτική αγωγή. Τα παιδιά ωφελούνται περισσότερο από την θεραπευτική αγωγή στην ηλικία των 2-4 χρονών, λόγω της πλαστικότητας του εγκεφάλου, που επιτρέπει τη βέλτιστη αφομοίωση των ερεθισμάτων που δέχεται το παιδί.

Για να επιτευχθεί μια σωστή αξιολόγηση, απαιτούνται εργαλεία ανίχνευσης των μαθησιακών δυσκολιών. Μερικά από αυτά είναι: α) μη γλωσσικά τεστ τα οποία είναι τεστ οπτικής και ακουστικής αντίληψης, αποκωδικοποίησης πληροφοριών και γρήγορης ονομασίας αντικειμένων β) τεστ νοημοσύνης τα οποία σταθμίζουν τις νοητικές ικανότητες και τον τρόπο αντίληψης των ατόμων και διερευνούν την διαφορά μεταξύ λεκτικής και πρακτικής νοημοσύνης γ) τεστ ανάγνωσης και κατανόησης το οποίο εντοπίζει φωνολογικές δυσκολίες με βάση την εγκεφαλική λειτουργία όσον αφορά στην αναγνωστική ικανότητα. Τα παραπάνω τεστ μπορούν να χορηγηθούν από ψυχολόγους και λογοθεραπευτές- λογοπεδικούς.

Εκτός από την θεραπευτική αγωγή που θα βοηθήσει στην αντιμετώπιση των δυσκολιών ,τα παιδιά

1 3 7

Ε Ρ Γ Ο Θ Ε Ρ Α Π Ε Ί Α

με ΕΓΔ μπορούν να πάρουν βοήθεια και υποστήριξη από το οικογενειακό και σχολικό περιβάλλον.

Οι γονείς μπορούν από πολύ νωρίς να βοηθήσουν το παιδί τους στη φυσιολογική εξέλιξη του λόγου. Τα παιδιά μιμούνται την μητέρα τους, παρακολουθούν όλες τις κινήσεις του προσώπου της κατά την διάρκεια της ομιλίας. Θα πρέπει να του μιλάνε στο σπίτι και να κάνουν διαλόγους μαζί του. Επίσης οι γονείς καλό είναι να έχουν καλές σχέσεις με τους εκπαιδευτικούς του παιδιού, γιατί αυτό βοηθά τους ίδιους και το παιδί. Πολλές φορές έχουν άγχος για το πώς το παιδί τους θα ενταχτεί στο σχολείο, αν τα υπόλοιπα παιδιά το απομονώσουν ή αν ο δάσκαλος δεν θα είναι σε θέση να δώσει την κατάλληλη προσοχή στο παιδί τους. Έχοντας μια καλή σχέση, μπορούν να είναι ήρεμοι για τους παραπάνω προβληματισμούς, ώστε να μπορούν να στηρίξουν το παιδί τους και να συνεχίζουν στο σπίτι το έργο του σχολείου (Kopas-Vukasinovic, 2007).

Ο νηπιαγωγός και ο εκπαιδευτικός θα πρέπει να προσέξουν αρχικά ορισμένα σημεία στην δική τους προφορική επικοινωνία με τα παιδιά. Μερικά από αυτά είναι:

• Να μιλάνε αργά, χρησιμοποιώντας μικρές προ-τάσεις

• Να μιλάνε με συγκεκριμένα και όχι με αφηρημέ-να πράγματα

• Να δίνουν μια πληροφορία κάθε φορά• Να δείχνουν πάντα το αντικείμενο για το οποίο μι-

λάνε• Να δίνουν χρόνο στο παιδί για να κατανοήσει αυτά

που λένε• Να προτείνουν εναλλακτικές λέξεις όταν το παιδί

δυσκολεύεται να εκφραστεί• Να επιβραβεύουν τις προσπάθειες του παιδιού

(Λιβανίου, 2004, Κονιστή, 2010). Τρόποι με τους οποίους μπορούμε να βοηθή-

σουμε το παιδί στην ανάπτυξη των προφορι-κών επικοινωνιακών δεξιοτήτων του από το νηπιαγωγείο είναι:

• Να φτιάχνει το παιδί εικόνες λογικής συνοχής, να τις παρατηρεί και στην συνέχεια να τις βάζει στην σωστή σειρά, εξηγώντας τον λόγο που τις τοποθέ-τησε με αυτή την σειρά

• Να τοποθετεί διάφορα αντικείμενα στις υπαγο-ρευόμενες από την νηπιαγωγό θέσεις, για να συλ-λάβει τις χωροχρονικές έννοιες και να εξοικειω-θεί με το σχετικό λεξιλόγιο

• Να περιγράφει χρώματα, σχήματα και τρόπο χρή-σης αντικειμένων από το άμεσο περιβάλλον.

• Όταν ζωγραφίζει, να περιγράφει μεγαλόφωνα αυτό που σχεδιάζει και να εξηγεί στα άλλα παι-διά πως ολοκληρώνει μια κατασκευή (Λιβανίου, 2004).

Για να μην φέρνουν οι εκπαιδευτικοί και οι γονείς το παιδί αντιμέτωπο με τα γλωσσικά του προβλήματα θα πρέπει να το ακούν με προσοχή, να απαντούν σε ότι ρωτά χρησιμοποιώντας σωστά τις λέξεις που είπε λάθος, να συμπληρώνουν στις απαντήσεις τους τα μέρη του λόγου που το παιδί είπε λάθος και να του δίνουν τον χρόνο που χρειάζεται για να απαντήσει. Προσοχή θα πρέπει να δοθεί και στο τρόπο που απαντούν ώστε να μην είναι επικριτικό το ύφος τους και κάνει το παιδί να νιώσει μειονεκτικά.

Σε όλη την διαδικασία αντιμετώπισης των προβλημάτων και ένταξης του παιδιού στο σχολείο ο νηπιαγωγός και ο δάσκαλος παίζουν σημαντικό ρόλο. Ο εκπαιδευτικός μπορεί να υποβοηθήσει την προφορική εξέλιξη του παιδιού, που έχει πρόβλημα άρθρωσης ή παρουσιάζει γλωσσικές διαταραχές, μέσα από το παιχνίδι και τις διάφορες ασχολίες μέσα στην τάξη. Στόχος είναι το παιδί να νιώσει ασφάλεια, ότι κάτι το καταφέρνει ώστε να αποκτήσει αυτοπεποίθηση. Ο εκπαιδευτικός λοιπόν πρέπει να φτιάξει το κατάλληλο περιβάλλον μέσα στην τάξη ώστε η προφορική έκφραση και επικοινωνία να προκύπτουν αυθόρμητα και ελεύθερα μέσα από ευχάριστες ασχολίες.

ΕΠΊΛΟΓΟΣΗ διαταραχή του λόγου καθώς και οι συνέπειες που

έχουν για το παιδί το ακολουθούν στην ενήλική ζωή του (αντικοινωνική συμπεριφορά, χαμηλή αυτοεκτίμηση). Σημαντικό είναι να αντιμετωπιστεί έγκαιρα με κατάλληλα προγράμματα πρώιμης παρέμβασης.

Το παιδί μπορεί να βοηθηθεί από ειδικό εκπαιδευτικό, από λογοθεραπευτή αλλά και από την ίδια την οικογένεια και την ευαισθητοποίηση του

1 3 8

Ε Ρ Γ Ο Θ Ε Ρ Α Π Ε Ί Α

σχολικού περιβάλλοντος ώστε να αντιμετωπιστούν σωστά τα όποια προβλήματα αυτό αντιμετωπίζει

Με την πρώιμη παρέμβαση θα αναπτυχθούν οι περιοχές του λόγου που δυσλειτουργούν, δίνοντας έτσι την ευκαιρία στο παιδί για ίση δυνατότητα πρόσβασης στη γνώση, στη μάθηση και στην καλή σχολική επίδοση. Σημαντική βελτίωση θα επιφέρει και στους τομείς της συμπεριφοράς και της κοινωνικοποίησης του παιδιού.

ΒΊΒΛΊΟΓΡΑΦΊΑΝάνου, Α. (2004). Εκπαιδευτικό πρόγραμμα ανάπτυξης

του αφηγηματικού λόγου μέσω στρατηγικών σε

παιδιά προσχολικής ηλικίας που παρουσιάζουν

αναπτυξιακές διαταραχές λόγου. Θεσσαλονίκη:

Διδακτορική διατριβή Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο

Θεσσαλονίκης,Τμήμα προσχολικής αγωγής και

εκπαίδευσης.

Simpson J. ,Top 10 Things you should know... about children

with Specific Language Impairment. (2004), The

University of Kansas Merrill Advanced Studies Center

http://www2.ku.edu/~masc/IntheKnow/sciencearti-

cles/SLIfacts.html. .. Ημ.ανάκτησης 15/11/10.

Kopas-Vukasinovic, E. L.-E. (2007). Cooperation between

scool and parents of SLI children. Belgrade, Serbia:

International Journal about parents in educational.

Webster, R. (2004). Neurobiology of Specific Language

Impairment: Definition of Specific Language Impair-

ment . BC Decker, Inc. .

Καφαντάρης, Ι & Πλέσσα, Ά (2009). Ειδική Γλωσσική Διαταραχή

ή Δυσφασία. http://www.monorodi.gr/GR/index.php?

about=7&month=12&year=2008. Ημ.ανάκτησης 20/11/10.

Κονιστή, Π. (2010) Ειδική γλωσσική διαταραχή ως αιτιολογικός

παράγοντας των Μαθησιακών Δυσκολιών. Σημειώσεις

μετεκπαίδευσης: THACE.

Μεσσήνης Λ.,Αντωνιάδης Γ.,Φειδά, Π.Τ. (2002),Γονεϊκό κά-

πνισμα και ανάπτυξη της <<Ειδικής Γλωσσικής Διατα-

ραχής>> σε παιδιά σχολικής και προσχολικής ηλικί-

ας. Εγκέφαλος 39(4) Διαθέσιμο: www.encephalos.gr.

Ημ.ανάκτησης 29/11/10.

Λιβανίου, Ε. (2004). Μαθησιακές δυσκολίες και προβλήματα

συμπεριφοράς. Αθήνα: Κέδρος.

Πρακτικά 8ου Πανελλήνιου Συνεδρίου Συλλόγου Λογοθερα-

πευτών, (2000). Ειδική γλωσική διαταραχή - Εξελικτι-

κή δυσφασία από την προσχολική στην εφηβική ηλικία.

Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.

Βλασσοπούλου Μ.,Γιανετοπούλου Α.,Διαμαντή Μ., Κιρπότιν Μ.,

Λεβαντή Ε., Λευθέρα Κ., Σακελλαρίου Γ. (2007). Γλωσ-

σικές Δυσκολίες και Γραπτός Λόγος στο πλαίσιο της

σχολικής μάθησης. Αθήνα: Εκδόσεις Γρηγόρη.

Τζενάκη Μ., Μιχελογιάννης, Ι. (2000). Μαθησιακές δυσκολίες.

Αθήνα: Γρηγόρη.

1 3 9

Ε Ρ Γ Ο Θ Ε Ρ Α Π Ε Ί Α

2010, (44):139-139

13Ο ΠΑΝΕΛ ΛΗΝΊΟ ΣΥΝΕΔΡΊΟ ΨΥ ΧΟΛΟΓΊΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ25-29 Μαΐου 2011Φιλοσοφική σχολή Πανεπιστημίου ΑθηνώνΔιοργ: Triaena Tours and CongresΤηλ: 2107499300Email: congress@triaenatours.gr

2ND EUROPEAN CONGRESS OF SENSORY INTEGRATION : «MOVING FORWARD IN SENSORY INTEGRATION THEORY, PRAC TICE & RESEARCH: AN AGENDA FOR THE NEX T DECADE»27 - 29 Μαΐου 2011Τόπος Διεξαγωγής: Algarve, Portugal Φορέας διοργάνωσης: 7senses in collaboration with the national SI-organizations AEIS (Spain), ELEAO (Greece), GSIÖ (Austria), SI-Network (UK/Ireland), SITY (Finland), and others url: www.icesi-eu.com

3Ο ΘΕΡΊΝΟ Σ ΧΟΛΕΊΟ ΓΗΡΊΑΤΡΊΚΗΣ, ΜΕ ΘΕΜΑ: «Η ΠΡΟΛΗΨΗ ΚΑΊ Η ΑΝΤΊΜΕΤΩΠΊΣΗ ΤΩΝ ΠΑ-ΘΗΣΕΩΝ ΤΗΣ ΤΡΊΤΗΣ ΗΛΊΚΊΑΣ»23 - 26 Ιουνίου 2011Τόπος Διεξαγωγής: Σκαφιδιά Ηλείας Φορέας διοργάνωσης:Γηριατρική & Γεροντολογική Εταιρεία Νοτιοδυτικής Ελλάδος ΠΛΗΡ: τηλ: 2610 450237, fax: 2610 462318 e-mail: patra@congressworld.gr , www.congressworld.gr

5TH EUROPAEDIATRICS CONGRESS23-26 June, Τόπος Διεξαγωγής: Vienna, AustriaΠΛΗΡ: TΗΛ: 210 6889130, Fax: 210 6844777 E-mail: europaediatrics2011@candc-group.com

25TH HELLENIC NEUROSURGICAL CONGRESS23-25 June 2011Τόπος Διεξαγωγής: ΑθήναΠΛΗΡ:ΤΗΛ: 2310272275/2310252330 FΑΧ:2310272276/2310277964www.artion.com.gr

6Ο ΠΑΝΕΛ ΛΗΝΊΟ ΣΥΝΕΔΡΊΟ ΕΠΊΛΗΨΊΑΣ (6TH PAN-HELLENIC CONGRESS ON EPILEPSY) 24-26 Ιουνίου, Τόπος Διεξαγωγής: ΘεσσαλονίκηΠ: TΗΛ: 210 6889130,Fax: 210 6844777

2ND TRIL ATERAL MEETING ON OSTEOPOROSIS AND OSTEOARTHRITIS & 9O ΣΕΜΊΝΑΡΊΟ ΜΕΤΑΒΟΛΊΚΩΝ ΝΟΣΗΜΑΤΩΝ ΤΩΝ ΟΣΤΩΝ & ΟΣΤΕΟΠΟΡΩΣΗΣ ΜΕ ΒΑ ΛΚΑΝΊΚΗ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ 30-2 Ιουλίου 2010 Τόπος Διεξαγωγής: Ουρανούπολη ΠΛΗΡ: Global Events Τηλ.: 2310 247743, Φαξ: 2310 247746 www.globalevents.gr info@globalevents.gr

ΠΡΟΣΕΧΗ ΣΥΝΕΔΡΊΑ

1 4 0

Ε Ρ Γ Ο Θ Ε Ρ Α Π Ε Ί Α

Το περιοδικό καλωσορίζει άρθρα θεωρητικά, παρου¬σιάσεις πλαισίων εργασίας και προγραμμά-των, νέες προσεγγίσεις, ερευνητικές εργασίες και σύντομες βιβλι¬οπαρουσιάσεις βιβλίων (έως 150 λέξεις) με ιδιαίτερο ενδιαφέρον.

Τα κείμενα πρέπει να δημοσιεύονται για πρώτη φορά. Σε περίπτωση αναδημοσίευσης, θα πρέπει να έχουν ουσιαστικές τροποποιήσεις.

Τα άρθρα που υποβάλλονται για δημοσίευση δεν πρέ¬πει να υπερβαίνουν τις 4.000 λέξεις, πρέ-πει να είναι σε ηλεκτρονική μορφή και να περιλαμ-βάνουν: • τίτλο άρθρου • όνομα και τίτλο συγγραφέα • μικρή περίληψη (έως 150 λέξεις) ή σχόλια που

ανα¬φέρονται στους κεντρικούς άξονες του περιεχομένου, καθώς και «λέξεις κλειδιά» και βιβλιογραφία.

Σχετικά με τη βιβλιογραφία, πρέπει νααναφέρεται: • Το επώνυμο και όνομα (ή αρχικά) του ή των συγ-

γρα¬φέων • Ο τίτλος του βιβλίου (ή άρθρου) • Η πόλη και ο εκδοτικό οίκος • Η χρονολογία που εκδόθηκε για πρώτη φορά το

κείμενο (ή η αναθερωρημένη μορφή του) • Προκειμένου για περιοδικά, το όνομα του περιο-

δικού, ο αριθμός τεύχους και οι σελίδες Αν πρόκειται για μετάφραση βιβλίου θα πρέ-

πει να αναφέρονται τα στοιχεία του βιβλίου (πρω-τότυπου) απ’ το οποίο έγινε η μετάφραση (όπως

περιγράφεται παραπάνω), καθώς και τα στοιχεία της μετάφρασης, δηλ. γλώσσα (π.χ. ελληνική με-τάφραση), ο μεταφρασμένος τίτλος του βιβλίου, η πόλη, η χρονολογία και ο εκδοτικός οίκος. Αν πρό-κειται για άρθρο που περιέχεται σε βιβλίο «επιμέ-λεια» διαφόρων άρθρων διαφορετικών συγγραφέ-ων («edition»), θα πρέπει να αναφέρεται: • Επώνυμο και όνομα του ή των συγγραφέων του

άρθρου • Ο τίτλος του βιβλίου όπου εμπεριέχεται το άρθρο • Το επώνυμο και όνομα του ή των επιμελητών

(editors) του βιβλίου με την αντίστοιχη ένδειξη «επιμελ.» ή «edit.»

• Η πόλη και ο εκδοτικός οίκος • Η χρονολογία πρώτης έκδοσης του βιβλίου

Ενδεικτικά παραδείγματα του τρόπου παράθεσης της βιβλιογραφίας: • Για βιβλίο ενός ή περισσότερων συγγραφέων: π.χ. Mosey, A.C. “Psychosocial Components of

Occupation Therapy”, New York, Raven Press, 1986.

• Για περιοδικά: π.χ. Zijlstra G, van Haastregt JC et al. Evaluating an intervention to reduce fear of falling and associated activity restriction in elderly persons: design of a randomized controlled trial. BMC Public health. 2005; 5(1):26.

Για να δημοσιεύσετε το άρθρο σας, επι-κοινωνήστε με την κα Κεραμιώτου Κυριακή, τηλ.: 6973200914

E-mail: keramiotou@hotmail.com

Οδηγίες προς τους συγγραφείς

1 4 1

Ε. Ρωμαίου & Σια ΕΕ • Βεργίνας 9α 141 23, Λυκόβρυση • Τ. +30 (210) 88 39 628 • e-mail: info@pelmasoft.com • website: www.pelmasoft.com

•περισσότερεςαπό3.000μοναδικέςασκήσεις!

•έναχρήσιμοεργαλείογιαορθοπεδικούς,φυσίατρους,γυμναστέςκαιφυσιοθεραπευτές!

Είναι ένα πρόγραμμα που κυρίως συνιστάται σε άτομα που αθλούνται ή κάνουν προπόνηση βάση συγκεκριμένων ασκήσεων με σκοπό να δημιουργήσουν σωματική ευεξία, υγεία καθώς και σε άτομα που παρακολουθούν προγράμματα σωματικής αποκατάστασης. Η χρήση του προγράμματος εμπλουτίζει τις προπονήσεις σας και διευρύνει τον επαγγελματισμό σας.

Επιπρόσθετες Συλλογές Ασκήσεων4 ασκήσεις Yoga

4 ασκήσεις Stretch

4 ασκήσεις Pilates & Power/Agility

Επιπρόσθετες Παροχές4 Ενημερωτικές διορθώσεις προγράμματος που σας διασφαλίζει συμβατότητα με άλλα συστήματα

4 Ελεύθερη επανεγκατάσταση σε άλλο υπολογιστή (χωρίς χρήση κωδικού)

Χαρακτηριστικά Εκτυπώσεων

• εκτύπωση 3 ασκήσεων ανά σελίδα

• εκτύπωση χαρτών παρακολούθησης προόδου ασθενών

• εκτύπωση φύλλων κατά παραγγελία

• εκτύπωση συμπυκνωμένου ενημερωτικού φυλλάδιου ασκήσεων

• εκτύπωση ασκήσεων επιλεγμένου προσανατολισμού

(αριστερά ή δεξιά)

• δημιουργία επιμέρους προγραμμάτων

με πυραμίδα ομάδων

• παροχή δυνατότητας

επιλογής σχολίων

• δημιουργία δικών σας

πρωτόκολλων

• διατήρηση αναφοράς

βάρους

ΔΩΡΕΑΝ ΤΕΧΝΙΚΗ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ!

•περισσότερεςαπό3.000μοναδικέςασκήσεις!

•έναχρήσιμοεργαλείογιαορθοπεδικούς,φυσίατρους,γυμναστέςκαιφυσιοθεραπευτές!

4 ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ της μέτρησης

4 ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ της τελικής μορφής των ορθωτικών βοηθημάτων

4 ΚΟΠΗ με τη μέθοδο CAD-CAM των ανατομικών πελμάτων

4 ΦΙΝΙΡΙΣΜΑ του ημιτελούς προϊόντος

4 ΕΠΙΚΑΛΥΨΗ του τελικού προϊόντος με ειδικά πιστοποιημένα υλικά (CE) που χαρακτηρίζονται από ιδιότητες αντιβακτηριδιακές, αφιδρωτικές και αντιμυκητιακές

Έχουν άριστες τεχνικές προδιαγραφές (ελαστικότητα, απορροφητικότητα κραδασμών, διαπεραστικότητα κτλ.) και κατασκευάζονται ακολουθώνταςπιστά τα παρακάτω επίπεδα:

Pelmasoft Work Type 1 Size M3 (40-45 Shore)

• Συνδιασμός 2 διαφορετικών υλικών EVA. Στο πρόσθιο τμήμα του ορθωτικού βοηθήματος το υλικό έχει βαθμό σκληρότητας 60 Sh/a

ενώ στο οπίσθιο τμήμα το υλικό έχει βαθμό σκληρότητας 40 Sh/a. Και τα 2 υλικά που συνιστούν το πέλμα είναι αναπνέοντα αντικραδασμικά και εξαιρετικής αντοχής.

• ΕΠΙΚΑΛΥΨΗ: Alcantara 1,6mm (αφιδρωτικό, αντικραδασμικό, αντιμυκητιακό)

Plemasoft Sport Type 1 Size M3 (50-55 Shore)

• Συνδιασμός 3 διαφορετικών υλικών EVA. Ο βαθμός σκληρότητας του υλικού του ορθωτικού βοηθήματος τόσο στο κάτω τμήμα

όσο και στο ενδιάμεσο είναι 55 Sh/a, ενώ η επιφάνεια έχει βαθμό σκληρότητας 40 Sh/a. Και τα 3 υλικά που συνιστούν το πέλμα είναι αναπνέοντα αντικρασδαμικά και εξαιρετικής αντοχής.

• ΕΠΙΚΑΛΥΨΗ: Πετσετέ υλικό και Latex 3mm (αφιδρωτικό, αντικρασδαμικό, αντιμυκητιακό)

Pelmasoft Footing Metatarsal Type 1 Size M3 (40-45 Shore)

• Συνδυασμός 2 διαφορετικών υλικών EVA. (Πρόσθιο 60 Sh/a - Οπίσθιο 40 Sh/a) Στο πρόσθιο τμήμα του ορθωτικού βοηθήματος στην περιοχή

των μεταταρσίων αντικαθιστάται τοπικά το EVA με Latex σκληρότητας 10 Sh/a. Και τα 3 υλικά που συνιστούν το πέλμα είναι αναπνέοντα αντικρασδαμικά και εξαιρετικής αντοχής.

• ΕΠΙΚΑΛΥΨΗ: Alcantara 1,6mm (αφυδρωτικό, αντικραδασμικό, αντιμηκυτιακό)

Pelmasoft Diabetic Type 1 Size M3 (30-35 Shore)

• Υλικό κατασκευής EVA με πόρους αναπνοής και με αντικρασμαδικές ιδιότητες.• ΕΠΙΚΑΛΥΨΗ: Extra soft wool Latex 1,6mm (προστατευτικό, ισοθερμικό, αντιμυκητιακό)• Ενδείκνυται για ασθενείς οι οποίοι πάσχουν από χρόνιο σακχαρώδη διαβήτη.

3.500ώρεςΟρθοστασίας

4.000.000Βήματα το Χρόνο

Χωρίςκανέναπρόβλημα!

Ε. Ρωμαίου & Σια ΕΕΒεργίνας 9α 141 23, Λυκόβρυση • Τ. +30 (210) 88 39 628 e-mail: info@pelmasoft.com • website: www.pelmasoft.com

3.500ώρεςΟρθοστασίας

4.000.000Βήματα το Χρόνο

Χωρίςκανέναπρόβλημα!

Ταορθωτικάπέλματα

τηςPelmasoftκατασκευάζονται

μετηνμεγαλύτερηδυνατή

ακρίβεια(μετοσύστημα

CAD-CAM)�χρησιμοποιώντας

σανβασικήπρώτηύλητοEVA

καιεπιμέρουςσυνδυάζονται

μεLatexήΣιλικόνη.