Upload
others
View
6
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
ERKEN ÇOCUKLUK DÖNEMĠNDE
GELĠġĠMĠN
YAġAM BOYU ETKĠLERĠ
Prof.Dr. Ġlgi Ertem
Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi
Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları AD
GeliĢimsel Pediatri Ünitesi
SUNUM PLANI
• Erken çocuklukta geliĢim neden önemli?
• YaĢam boyu etkisi nedir?
• Erken çocukluk geliĢiminde ülkemizin
durumu nedir?
• Nasıl bir yol haritası izlemeliyiz?
GeliĢimsel Pediatri
• Pediatri, gelişimsel psikoloji, nörogelişim, klinik epidemiyoloji bilimlerinin öğretilerinden aydınlanan
• Çocukların geliĢimini: – Biyolojik yapılarını
– Düşünme yetilerini
– Duygularını
– Hareketlerini
– Destekleyen aileleri ve toplum ile ilişkilerini
– Bütününü oluşturan bağlantıları kuramsal olarak anlamayı
• Bu bilginin çocuk hekimliği ve sağlık hizmeti bilimi ve uygulamalarına doğrudan yansımasını amaçlayan pediatri yan dalıdır.
Erken çocuklukta geliĢim
neden önemli?
GELĠġĠMSEL ZORLUKLARI OLAN
ÇOCUKLARIMIZ
• GeliĢimsel zorluklar, çocukluk döneminde EN SIK rastlanan süregen sorun grubunu oluĢturur.
• Batı ülkelerinde sıklık: %12-17
• Sıklıkları azalmamakta, artmaktadır.
• 200 milyon çocuk potansiyelinin altında geliĢmektedir.
Grantham McGregor ve ark. Lancet 2007
Boyle, Pediatrics 1994
Beyin hacimi, ağırlığı, kortikal kalınlık prenatal 7.aydan ergenliğe artar. Beyin ağırlığı eriĢkinin:
doğumda %10
2 yaĢ %80
6 yaĢ %95
Beyin metabolizması : bazal metabolizma oranı
Yenidoğanda %44
4 yaĢ %40
16-18 yaĢ %20
Chugani ve ark. Prev Med 1998
ERKEN ÇOCUKLUKTA BEYĠN GELĠġĠMĠ
5 gün 2 ay 1 yaş Genç erişkin
Rethinking The Brain,1997
ERKEN ÇOCUKLUKTA BEYĠN GELĠġĠMĠ
SĠNAPS YOĞUNLUĞU
DOĞUM 6 YAġ 14 YAġ
Rethinking The Brain,1997
ERKEN ÇOCUKLUKTA BEYĠN GELĠġĠMĠ
ERKEN ÇOCUKLUKTA BEYĠN
GELĠġĠMĠ ĠÇĠN GEREKENLER
• Besin
• Uyaranlar
• Bireysel Ģefkatli iliĢki
“toksik stres” ten korunma
BESĠN VE UYARAN
85
90
95
100
105
110
baĢlangıç 6 ay 12 ay 18 ay 24 ay
Gelişim puanı
Grantham-McGregor ve ark. Lancet 1991
Uyaran+besin
Uyaran
Kontrol
Besin
İzlenen
Nelson CA, Zeanah CH ve ark. Science 2007
BĠREYSEL ġEFKATLĠ ĠLĠġKĠ
Erken çocukluk döneminde
geliĢimin
yaĢam boyu etkisi nedir?
ERKEN DENEYĠMLER GENLERĠ NASIL DEĞĠġTĠRĠR?
DıĢ etki (stres, uyaran, besin,
toksin) nöronlar arasında
ateĢleme yaratır
Nöronal ileti genleri
düzenleyen proteinlerin
sentezini baĢlatır
Gen düzenleyen proteinler epigenetik
belirteçleri ekleyen/eksilten enzimleri
iter/çeker
Epigenetik belirteçler genin
neresinde, nasıl, ne kadar protein
yapılacağını kontrol eder; geni
“açrar-kapar” beynin ve bedenin
nasıl geliĢeceğini yapılandırır
KROMOZOM: genleri sonraki nesillere taĢır
NÖRON
(Beyin hücresi)
ERKEN ÇOCUKLUKTA GELĠġĠMĠN
YAġAM BOYU ETKĠSĠ
• BiliĢsel-duygusal sistem ve baĢarı
• Strese yanıt sistemi
• Kalp damar sistemi
• BağıĢıklık sistemi
• Sağlık davranıĢları
Shonkoff, Boyce, Mc Ewan. JAMA 2009
RĠSKLERĠN ETKĠSĠ
Gelişi
mse
l so
runu
ola
n ç
ocu
kla
rın
ora
nı
Risk etmeni sayısı
BEBEKLĠKTEN ERGENLĠĞE
Bebeklikte annesinde
depresyon olmayan
Bebeklikte annesinde
depresyon olanErg
en
lik
te y
ük
sek k
ort
iso
l d
üzeyle
ri
Halligan ve ark.2004 www.developingchild.harvard.edu
ERKEN ÇOCUKLUKTAN
ERĠġKĠNEEşi
tsiz
lik
ora
nı
EÇG olumsuz durum
EÇG ERĠġKĠN YAġAM KALĠTESĠ
Sağlık sorunları
Bilişsel ruhsal sorunlar
Süregen hastalık
Okuryazarlık düzeyi
Yüzde
Erken çocukluk programları
Okul
Ġş eğitimi
Geri
dönen/
Yatırılan
$
R
2
4
6
8
0 6 18 YaĢ
Okul
öncesi Okul
Okul sonrası
Carneiro P, Heckman J. Human Capital Policy, 2003
EÇG’nin EKONOMĠK DEĞERĠ
Erken çocukluk geliĢiminde
ülkemizin durumu nedir?
ÇOCUK GELĠġĠM ĠNDEKSĠ
36 Romanya
37 Paraguay
38 Tayland
39 Beliz
40 Meksika
41 Peru
42 Arnavutluk
43 Ekuador
44 Suriye
45 Cezayir
46 Venezuela
47 Ürdün
48 Türkiye
49 Kazakistan
50 Mısır
• YaĢam Ģansı: BeĢ yaĢ
altı mortalite
• Beslenme: beĢ yaĢ altı
orta ve Ģiddetli
malnutrisyon
• Eğitim: ilk öğrenim
yaĢında olup okula
yazılmamıĢ olan çocuk
oranı
www.savethechildren.org
T.C.
Tüm YGÜ ve çoğu DOGÜ erken destek hizmetleri mevcut +
Çoğu DOGÜ hizmet alımı yasal haklar ile garantilenmemiĢ +
Çoğu ülkede çoğu hizmetler ücretsiz, devlet tarafından karĢılanmakta
Çoğu ülkede biliĢsel, duygusal-sosyal, iliĢki sorunları karĢılanmıyor+
Tüm ülkelerde hizmet verenlerin sayısı, DOGÜ eğitimi yetersiz -
Çoğu ülkede hizmetler evde“aile merkezli” verilmesi gerekmesine karĢılık
merkezlerde ve “uzman-çocuk merkezli” verilmekte-
GeliĢimsel gecikmeleri olan çocukların çoğu, çoğu hizmetlere ulaĢmamakta -
YGÜ ücretsiz iken, DOGÜ’lerde erken eğitim, kreĢ, okul öncesi eğitim ücretli -
Hizmete ulaĢmayı etkileyen ve ülkeler içinde farklılıklar yaratan etmenler mevcut -
32 ÜLKENĠN DURUMU
Ertem IO. Gelişimsel zorlukları olan çocukların dünyadaki durumu. WHO 2010 (basımda)
ANNELERĠN GELĠġĠM BĠLGĠSĠ Bilmeyen
(%)
Çocuklar ne zaman görmeye başlarlar? 49
Çocuklar ne zaman kendilerine gülen ya da konuşan kişiye
bakarak gülümsemeye başlarlar? 57
Çocuklar ne zaman kendileriyle konuşulduğunda cevap verir gibi
sesler çıkarmaya başlarlar? 77
Çocukların beyni ne zaman gelişmeye ve öğrenmeye başlar? 68
Çocuklarla konuşmaya en erken ne zaman başlanır? 46
Çocuklara çizip boyamaları için kalem, kağıt vermeye en erken ne zaman başlanır?
42
Çocuklarla kitap bakmaya en erken ne zaman başlanır? 95
BĠLGĠ AÇIĞI: ANNELER
Ertem ve ark. Child Health Care and Development, 2007
BĠLGĠ AÇIĞI: HEKĠMLEREĞĠTĠM ÖNCESĠ VE SONRASI KENDĠNĠ YETERLĠ
DEĞERLENDĠRME
Öncesi
(%)
Sonrası
(%)
0-3 yaştaki çocukların gelişim alanlarını bilerek
değerlendirebilirim.37 91
Gelişimsel sorunu olan çocukların gelişimsel
izlemlerini ve desteklenmelerini yapabilirim.21 80
Ev ortamında çocukların gelişimini destekleyecek
yaklaşımlar konusunda ailelere danışmanlık
yapabilirim.
41 95
Özel eğitim gereksinimi olan çocukları bu hizmete
yönlendirebilirim.45 93
Engelleri olan çocuklarla ilgili devlet uygulamalarını
bilerek ailelere danışmanlık yapabilirim.24 87
Ertem ve ark. J Dev Behav Pediatrics 2009
Nasıl bir yol haritası izlemeliyiz?
Ertem IO. Gelişimsel zorlukları olan çocukların dünyadaki durumu. WHO 2010 (basımda)
Yetersiz anne-çocuk-aile
iliĢkisi
Anne sütü almama
Uyaran eksikliği
Yetersiz çocuk bakımı
Enfeksiyonlar
Demir eksikliği
Ġyot eksikliği
Malnütrisyon
Kronik hastalıklar
ġiddetle karĢılaĢma
Çocuk örselenmesi
Yetersiz anne-
çocuk-aile iliĢkisi
Anne sütü almama
Yüksek riskli
yenidoğan (DDA,
asfiksi)
Sepsis/SSS
enfeksiyonları
Görme kusuru
ĠĢitme kusuru
Anne ölümü
Prenatal/natal asfiksi
EMR
IUGR
Çoklu gebelik
Hidrops fetalis
Oligo/polihidroamniyoz
Konjenital anomaliler
Kromozomal anomaliler
Pre/perinatal enfeksiyonlar
Folik asit
Demir eksikliği
Ergen annelik
Annenin yetersiz eğitimi
Doğumlar arası yetersiz
süre
Akraba evliliği
Cinsiyet ayrımı
Sosyoekonomik düzey
Çevresel toksinler
Annenin beslenmesi, fiziksel ve ruhsal sağlığıPrekonsepsiyonel Pre/perinatal Yenidoğan Yaşamın ilk yılları
GeliĢim Ġçin Bakım AraĢtırması
Ertem ve ark. Pediatrics 2006; Pediatrics 2008
Uyaran Girişim Grubu
n (%)
Karşılaştırma Grubu
n (%)
Göreceli Risk
(95% GA)
Annenin yeni etkinlik
uygulaması
110 (91.7) 84 (74.3) 1.2 (1.1-1.4)
Ailenin yeni etkinlik
uygulaması
82 (68.3) 54 (47.8) 1.4 (1.1-1.8)
HOME puanı ≥ 38 21 (17.5) 7 (6.2) 2.8 (1.2-6.4)
Evde yapılmış oyuncak 51 (42.5) 12 (10.6) 4.0 (2.3-7.1)
Çocuğa kitap okunması 24 (20.0) 4 (3.5) 5.6 (2.0-15.8)