ESPReL

INSPECTION CRITERIA

ESPReL Inspection Criteria 1. การบรหารระบบการจดการความปลอดภย

วตถประสงคเพอประเมนความจรงจงตงแตระดบนโยบายทเหนความส าคญของงานดานความปลอดภย ของหองปฏบตการ จงควรมขอมลระดบนโยบาย/แผนงานทงเชงโครงสรางและการก าหนดผรบผดชอบ รปธรรมของผลผลตในดานน อาจมไดตงแตค าสง ประกาศแตงตงผรบผดชอบ และ/หรอ แผนปฏบตทไดมาจากกระบวนการพจารณารวมกน 1.1 นโยบายและแผน

1.1.1 องคกร/หนวยงานควรมนโยบายในการบรหารจดการความปลอดภยของหองปฏบตการ และก าหนดแผนงานเรองความปลอดภยของหองปฏบตการ โดยสนบสนนใหมโครงสรางพนฐานทจ าเปนในระดบองคกร/หนวยงาน เพอการด าเนนการและก ากบดแลความปลอดภย การบรหารระบบการจดการความปลอดภยของหองปฏบตการจะมความชดเจนเมอมสงตอไปนทเปนรปธรรม

เอกสารเชงนโยบายเรองความปลอดภยของหองปฏบตการ เชน มตจากรายงานการประชมภาควชา เปนตน แผนงานเรองความปลอดภยของหองปฏบตการ เชน แผนยทธศาสตร แผนปฏบตการ เปนตน

1.1.2 นโยบาย และ/หรอ แผนงานทแสดงความจรงจงระดบนโยบายควรมการขยายผล โดยครอบคลมในระดบอนดวย เชน ในสถาบนการศกษา ไดแก ภาควชา คณะ มหาวทยาลย หากเปนหนวยงานภาครฐ รฐวสาหกจ และเอกชน ไดแก กอง กรม ศนย เปนตน ทงนลกษณะของนโยบาย และ/หรอ แผนงานควรมการปฏบตไปในทางเดยวกนอยางจรงจง ในเรองของ

กลยทธในการจดการ/บรหาร ทรวมถง ระบบบรหารจดการ ระบบรายงานและระบบการตรวจตดตาม แผนปฏบตการ ทประกอบดวยกจกรรมตาง ๆ ดานความปลอดภย ระบบก ากบดแลทเปนรปธรรม และตอเนอง การสอสารใหบคคลทเกยวของรบทราบ การเพมพนความร และฝกทกษะดวยการฝกอบรมสม าเสมอ

1.2 โครงสรางการบรหาร

ลกษณะโครงสรางการบรหารจดการดานความปลอดภยหองปฏบตการตองมองคประกอบชดเจน 3 สวน คอ สวนอ านวยการ สวนบรหารจดการ และสวนปฏบตการ ซงมภาระหนาทดงแสดงในตารางท 1.1 ภาคผนวก 1 แตละองคกร/หนวยงานอาจปรบใชตามความเหมาะสมไดตามขนาดและจ านวนบคลากร เชน หนวยงานขนาดเลกอาจรวมภาระหนาทของสวนอ านวยการและสวนบรหารจดการเขาดวยกน

โครงสรางการบรหาร ควรมในทกระดบตงแตหองปฏบตการ และระดบอนทสงกวา เชน ในสถาบนการศกษา ไดแก ภาควชา คณะ มหาวทยาลย หากเปนหนวยงานภาครฐ รฐวสาหกจ และเอกชน ไดแก กอง กรม ศนย เปนตน

ตวอยางโครงสรางการบรหารจดการความปลอดภยของหองปฏบตการ แสดงในแผนภาพท 1.1 ภาคผนวก 1

1.3 ผรบผดชอบระดบตางๆ

องคกร/หนวยงาน ควรก าหนดผรบผดชอบทดแลเรองหองปฏบตการปลอดภย ทงโดยภาพรวม และในแตละ องคประกอบ รวมทงก าหนดผประสานงานความปลอดภยกบหนวยงานภายในและภายนอก และผตรวจประเมนจากภายในและภายนอกหนวยงาน ทงน การก าหนดผรบผดชอบนน ควรครอบคลมองคประกอบตอไปน

การจดการสารเคม การจดการของเสย ลกษณะทางกายภาพของหองปฏบตการ อปกรณและเครองมอ การปองกนและแกไขภยอนตราย การใหความรพนฐานเกยวกบความปลอดภยในหองปฏบตการ การจดการขอมลและเอกสาร

องคกร/หนวยงาน ควรระบบทบาท หนาท และความรบผดชอบใหชดเจนและสามารถปฏบตไดดงตวอยางในตารางท 1.2 ภาคผนวก 1 และ ตองมรายงานการปฏบตการ เพอการปรบปรง พฒนาการด าเนนงานไดอยางตอเนอง

ESPReL Inspection Criteria 2. ระบบการจดการสารเคม

เพอประเมนสถานภาพการจดการสารเคมในหองปฏบตการ มองถงการมระบบการจดการสารเคมทดภายในหองปฏบตการ ทงระบบขอมล การจดเกบ การเคลอนยายสารเคม และการจดการสารทไมใชแลว ทสามารถตดตามความเคลอนไหวของขอมลสารเคม และควบคมความเสยงจากอนตรายของสารเคม หวใจส าคญของการจดการสารเคมในอนดบแรก คอ “สารบบสารเคม” หากปราศจากสารบบสารเคมซงเปนจดเรมตนแลว การบรหารจดการเพอการท างานและการรบมอสารเคมอยางถกตองจะเกดไมได ขอมลสารเคมเมอประมวลจดท ารายงานเปนระยะๆ กสามารถน าไปใชประโยชนในการจดการความเสยง การแบงปนสารเคม รวมทงการใชประโยชนในการบรหารจดการ และจดสรรงบประมาณดวย

2.1 การจดการขอมลสารเคม 2.1.1 ระบบบนทกขอมล หมายถง ระบบบนทกขอมลสารเคมทใชในหองปฏบตการ/หนวยงาน/องคกร เพอใชในการบนทกและตดตามสารเคมทงหมด โดย

1. ระบบบนทกขอมลสารเคม มรปแบบเปน เอกสาร อเลกทรอนกส

2. โครงสรางของระบบบนทกขอมลสารเคมไมวาจะใชระบบบนทกขอมลแบบใดกตามควรประกอบดวยหวขอตอไปน รหสของภาชนะบรรจ (Bottle ID) ชอสารเคม (Chemical name) CAS no. ประเภทความเปนอนตรายของสารเคม ปรมาณสารเคม

(Chemical volume/weight) Grade

ราคา (Price) ทจดเกบสารเคม

(Chemical storage) วนทรบเขามาในหองปฏบตการ

(Received date) ผขาย/ผจ าหนาย (Supplier) ผผลต (Manufacturer)

2.1.2 สารบบสารเคม (Chemical inventory) หมายถง การจดท าสารบบสารเคมในหองปฏบตการ/หนวยงาน/องคกร ใหมความเปนปจจบนอยเสมอ พรอมทงสามารถแสดงรายงานการตดตามสารเคมในหองปฏบตการ/หนวยงาน/องคกร ซงสารบบสารเคมทมประสทธภาพ ตองครอบคลมกจกรรมตอไปน

1. มการบนทกขอมลการน าเขาสารเคมสหองปฏบตการ 2. มการบนทกขอมลการจายออกสารเคมจากหองปฏบตการ 3. มการปรบขอมลใหเปนปจจบนอยางสม าเสมอ 4. มรปแบบการรายงานทชดเจน เพอรายงานการตดตามสารเคมในหองปฏบตการ โดยในรายงานอยางนอย

ตองประกอบดวยหวขอตอไปน ชอสารเคม CAS no. (ถาม) ประเภทความเปนอนตรายของสารเคม ปรมาณ สถานทเกบ

ตวอยางรปแบบสารบบสารเคมแสดงในตารางท 2.1 การรายงานการตดตามสารเคม แสดงในตารางท 2.2 และสถานภาพสดสวนเชงปรมาณของสารเคมจ าแนกตามประเภทความเปนอนตราย แสดงในแผนภาพท 2.1 ภาคผนวก 2 2.1.3 การจดการสารทไมใชแลว (Clearance) หมายถง การตรวจสอบสารทไมใชแลวออกจากสารบบสารเคมเพอน าไปก าจดตอไป โดยหองปฏบตการอาจท าการก าหนดระยะเวลาในการตรวจสอบ เชน ทกๆ 6 เดอน เปนตน

สารเคมทไมใชแลว มนยามครอบคลม สงตอไปนคอ สารทไมตองการใช สารทหมดอายตามฉลาก สารทหมดอายตามสภาพ

2.1.4 การใชประโยชนจากขอมลเพอการบรหารจดการ หมายถง การน าขอมลสารเคมไปใชประโยชนเพอการบรหารจดการ เชน

การจดสรรงบประมาณ อาทเชน การจดซอสารเคมของหนวยงาน/โครงการ หรอการจดสรรงบประมาณเพอซออปกรณรบเหตฉกเฉนทเหมาะสมกบสารเคมทใชในแตละหนวยงาน เปนตน

การแบงปนสารเคมระหวางโครงการหรอหองปฏบตการ สารบบสารเคมและการจดการสารทไมใชแลวทเปนรปธรรม สามารถเออใหเกดการแบงปนสารเคมระหวางหองปฏบตการซงชวยลดการซอสารเคมซ าซอนได

การประเมนความเสยง ขอมลจากสารบบสารเคม สามารถน าไปใชในการประเมนความเปนอนตรายและความเสยงของหองปฏบตการ ท าใหผเกยวของทกฝายมองเหนภาพรวมของอนตรายและความเสยงของหองปฏบตการในหนวยงาน และน าไปสราง/พฒนาระบบบรหารจดการเพอลดความเสยงได

2.2 การจดเกบสารเคม การจดเกบสารเคมทไมถกตองเปนสาเหตหนงของการเกดอนตรายตางๆ ดงนนขอก าหนดเกยวกบการจดเกบสารเคมจงเปนอกหวขอหนงทมความส าคญ โดยควรพจารณาการจดเกบทงในระดบหองปฏบตการและระดบคลงหรอพนทเกบสารเคม

2.2.1 ขอก าหนดทวไปในการจดเกบสารเคม คอ ขอก าหนดเพอความปลอดภยเบองตนส าหรบการจดเกบสารเคมทกกลม

1. การจดเกบตามสมบตความเขากนไมไดของสารเคม (Chemical incompatibility) หมายถง การจดเกบสารเคมในหองปฏบตการ ควรมการแยกตามกลมสารเคม โดยค านงถงสมบตของสารเคมทเขากนไดและไมได เชน สารกดกรอนประเภทกรดและดางไมควรจดเกบไวดวยกน หากจ าเปนตองจดเกบไวในตเดยวกนตองมภาชนะรองรบ (secondary container) แยกจากกน ไมควรเกบกรดอนทรย (organic acid) รวมกบกรดอนนทรยทมฤทธออกซไดซ (oxidizing inorganic acids) เชน กรดไนตรก กรดซลฟรก เปนตน การจดเกบสารเคมเรยงตามตวอกษร ตองพจารณาถงความเขากนไมไดของสารเคมกอน ตวอยางเกณฑการแยกประเภทสารเคมเพอการจดเกบ แสดงในภาคผนวก 2

2. ในระดบคลง/พนท ควรจดแบงพนทหรอบรเวณในการจดเกบสารเคมแยกตามสถานะของสาร (ของแขง ของเหลว แกส) อยางเปนสดสวน

3. หนาตเกบสารเคมในพนทสวนกลางมการระบ รายชอสารเคมและเจาของ ชอผรบผดชอบดแลต สญลกษณตามความเปนอนตราย

4. ไมวางสารเคมบรเวณทางเดน และสารเคมทกชนดจดเกบอยางปลอดภยตามต าแหนงทแนนอน เชน ชนวางมความแขงแรง มทกน หางจากแหลงน า มภาชนะรองรบเพอปองกนสารเคมรวไหลสสงแวดลอม เปนตน

5. บรเวณทเกบสารเคมทเปนอนตรายตองมปายแสดงความเปนอนตรายของสารเคมอยางชดเจน

6. สารเคมทตองควบคมเปนพเศษ เชน ไซยาไนด ปรอท ควรเกบอยในตทมกญแจลอค 7. ไมใชตควนเปนทเกบสารเคมหรอสารใดๆ 8. ไมเกบขวดสารเคมไวบนหงหรอโตะปฏบตการ ยกเวนขวดสารเคมทอยระหวางการใชงาน

ขอก าหนดการจดเกบสารเคมตามกลมสาร เปนขอก าหนดเพมเตมจากขอก าหนดทวไป เนองจากสารเคมบางกลมจ าเปนตองมวธการและขอก าหนดในการจดเกบทมความเฉพาะเจาะจง มฉะนนอาจเกดอนตรายขนได ขอก าหนดการจดเกบสารเคมตามกลมสารอาจแบงไดดงน 2.2.2 ขอก าหนดส าหรบการจดเกบสารไวไฟ ตวอยางเชน

1. สารไวไฟตองเกบใหเหมาะสม หางจากแหลงความรอน แหลงก าเนดไฟ เปลวไฟ ประกายไฟ และแสงอาทตย 2. การเกบสารไวไฟในหองปฏบตการตองก าหนดบรเวณการจดเกบทแนนอน และไมน าสารอนมาเกบไวในบรเวณนน 3. เกบสารไวไฟในหองปฏบตการในภาชนะทมความจไมเกน 20 ลตร (carboy) 4. ไมเกบสารไวไฟหรอสารทไหมไฟไดไวในหองปฏบตการมากกวา 50 ลตร ในกรณทจ าเปนตองเกบสารไวไฟหรอสาร

ทไหมไฟไดไวภายในหองปฏบตการมากกวา 50 ลตร ตองเกบไวในตเฉพาะทใชส าหรบเกบสารไวไฟ 5. ไมเกบสารไวไฟในตเยนแบบธรรมดาทใชในบาน เนองจากภายในตเยนทใชในบานไมมระบบปองกนการตดไฟ และ

ยงมวสดหลายอยางทเปนสาเหตใหเกดการตดไฟได เชน หลอดไฟภายในตเยน เปนตน ในหองปฏบตการและคลง/พนทเกบสารเคม ควรมตเยนทปลอดภย เชน explosion–proof refrigerator ส าหรบใชเกบสารไวไฟทตองเกบไวในทเยน ซงเปนตเยนทออกแบบใหมระบบปองกนการเกดประกายไฟหรอปจจยอนๆ ทอาจท าใหเกดการตดไฟหรอระเบดได

2.2.3 ขอก าหนดส าหรบการจดเกบสารกดกรอน ตวอยางเชน 1. เกบขวดสารกดกรอน (ทงกรด และเบส) ทกชนดไวต ากวาระดบสายตา และเกบขวดขนาดใหญ (ปรมาณมากกวา 1

ลตร หรอ 1.5 กโลกรม) ไวในระดบทสงจากพนไมเกน 60 เซนตเมตร (2 ฟต) 2. ขวดกรดตองเกบไวในตไม หรอตส าหรบเกบกรดโดยเฉพาะทท าจากวสดปองกนการกดกรอน เชน พลาสตก หรอ

วสดอนๆ ทเคลอบดวยอพอกซ (epoxy enamel) และมภาชนะรองรบ เชน ถาดพลาสตก หรอมวสดหอหมปองกนการรวไหล ส าหรบการเกบขวดกรดขนาดเลก (ปรมาณนอยกวา 1 ลตร หรอ 1.5 กโลกรม) บนชนวางตองมภาชนะรองรบ เชน ถาดพลาสตก หรอมวสดหอหมปองกนการรวไหล

2.2.4 ขอก าหนดส าหรบการจดเกบแกส ตวอยางเชน 1. การเกบถงแกสในหองปฏบตการตองมอปกรณยดทแขงแรง ถงแกสทกถงตองมสายคาด 2 ระดบ หรอโซยดกบผนง

โตะปฏบตการ หรอทรองรบอนๆ ทสามารถปองกนอนตรายใหกบผปฏบตงานในบรเวณใกลเคยงจากน าหนกของถงแกสทอาจลมมาทบได ดงตวอยางในรปท 2.1

2. ถงแกสทกถงตองมทปดครอบหวถง ถงแกสทไมไดสวมมาตรวดตองมฝาปดครอบหวถงทมสกรครอบอยเสมอ หรอม

guard ปองกนหวถง ดงตวอยางในรปท 2.2 ทงนเพอปองกนอนตรายจากแกสภายในถงพงออกมาอยางรนแรงหากวาลวควบคมทคอถงเกดความเสยหาย

รปท 2.2 ตวอยางถงแกสทม guard ปองกนหวถง ขณะใชงาน

(ทมา เขาถงไดจาก http://proactivegassafety.com/gas-safety-training-workshops/laboratory-gas-users-workshop

สบคนเมอวนท 27 กรกฎาคม 2556)

3. ไมเกบถงแกสเปลารวมอยกบถงแกสทมแกส และตองตดปายระบไวอยางชดเจนวาเปนถงแกสเปลา หรอถงแกสทมแกส 4. ควรเกบถงแกสในทแหง อากาศถายเทไดด หางจากความรอน ประกายไฟ แหลงก าเนดไฟ วงจรไฟฟา และบรเวณท

เกบถงแกสควรมอณหภมไมเกน 52 องศาเซลเซยส (ทมา เขาถงไดจาก http://weill.cornell.edu/ehs /static_local/pdfs/Compressed_Gases.pdf สบคนเมอวนท 19 สงหาคม 2556)

5. ควรเกบถงแกสออกซเจนหางจากถงแกสเชอเพลง (เชน acetylene) แกสไวไฟ และวสดไหมไฟได (combustible materials) อยางนอย 6 เมตร (20 ฟต) หรอบงดวยฉาก/ผนงกนทท าดวยวสดไมตดไฟ มความสงอยางนอย 1.5 เมตร (5 ฟต) และสามารถหนวงไฟไดอยางนอยครงชวโมง ส าหรบถงแกสทบรรจสารอนตรายหรอสารพษ (ตามรายการตอไปน) ตองเกบในตเกบถงแกสโดยเฉพาะทมระบบระบายอากาศ ดงตวอยางในรปท 2.3

guard ปองกนหวถง

รปท 2.1 ตวอยางการวางถงแกสทเหมาะสมในหองปฏบตการ (ทมา เขาถงไดจาก http://blink.ucsd.edu/safety/research-lab/chemical/gas/storage.html#Basic-storage-

guidelines-for-al สบคนเมอวนท 2 สงหาคม 2556)

รายการแกสอนตราย

2.2.5 ขอก าหนดส าหรบการจดเกบสารออกซไดซ (Oxidizers) สารออกซไดซสามารถท าใหเกดเพลงไหมและการระเบดไดเมอสมผสกบสารไวไฟและสารทไหมไฟได เมอสารทไหมไฟไดสมผสกบสารออกซไดซจะท าใหอตราในการลกไหมเพมขน ท าใหสารไหมไฟไดเกดการลกตดไฟขนทนท หรอท าใหเกดการระเบดเมอไดรบความรอน การสนสะเทอน (shock) หรอแรงเสยดทาน (ตวอยางกลมสารออกซไดซแสดงดงตารางดานลาง) การจดเกบสารออกซไดซมขอก าหนดดงน

1. เกบสารออกซไดซหางจากสารไวไฟ สารอนทรย และสารทไหมไฟได 2. เกบสารทมสมบตออกซไดซสง (เชน กรดโครมก) ไวในภาชนะแกวหรอภาชนะทมสมบตเฉอย 3. ไมใชจกคอรก หรอจกยาง ส าหรบขวดทใชเกบสารออกซไดซ เพอหลกเลยงการสมผสอากาศ

Ammonia Arsenic pentafluoride Arsine Boron trifluoride 1,3–Butadiene Carbon monoxide Carbon oxysulfide Chlorine Chlorine monoxide Cholrine trifluoride Chloroethane Cyanogen Dichloroborane

Dimethylamine Dichlorosilane Diborane ethylamine Ethylene oxide Fluorine Formaldehyde Germane Hydrogen chloride, anhydrous Hydrogen cyanide Hydrogen fluoride Hydrogen selenide Hydrogen sulfide

Methylamine Methyl bromide Methyl chloride Methyl mercaptan Nitrogen oxides Phosgene Phosphine Silane Silicon tetrafluoride Stibine Trimethylamine Vinyl chloride

รปท 2.3 ตวอยางตเกบแกสอนตราย (ทมา เขาถงไดจากhttp://web.princeton.edu/sites/ehs /labsafetymanual/sec7e.htm สบคนเมอวนท 12 มนาคม 2555)

2.2.6 ขอก าหนดส าหรบการจดเกบสารทไวตอปฏกรยา สารทไวตอปฏกรยาสามารถแบงเปนกลมได ดงน

1) สารทไวตอปฏกรยาพอลเมอไรเซชน (Polymerization reactions) เชน styrene สารกลมนเมอเกดปฏกรยาพอลเมอไรเซชนจะท าใหเกดความรอนสงหรอไมสามารถควบคมการปลดปลอยความรอนออกมาได

2) สารทไวตอปฏกรยาเมอสมผสน า (Water reactive materials) เชน alkali metals (lithium, sodium, potassium) silanes, magnesium, zinc, aluminum รวมทงสารประกอบอนทรยโลหะ(organometallics) เชน alkylaluminiums, alkyllithiums เปนตน สารกลมนเมอสมผสกบน าจะปลดปลอยความรอนออกมาท าใหเกดการลกตดไฟขนในกรณทตวสารเปนสารไวไฟ หรอท าใหสารไวไฟทอยใกลเคยงลกตดไฟ นอกจากนอาจจะท าใหเกดการปลดปลอยสารไวไฟ สารพษ ไอของออกไซดของโลหะ กรด และแกสทท าใหเกดการออกซไดซไดด

3) สาร Pyrophoric สวนใหญเปน tert–butyllithium, diethylzinc, triethylaluminum, สารประกอบอนทรยโลหะ สารกลมนเมอสมผสกบอากาศจะท าใหเกดการลกตดไฟ

4) สารทกอใหเกดเปอรออกไซด (Peroxide–forming materials) หมายถง สารทเมอท าปฏกรยากบอากาศ ความชน หรอสงปนเปอนตางๆ แลวท าใหเกดสารเปอรออกไซด เชน ether, dioxane, sodium amide, tetrahydrofuran (THF) เปนตน สารเปอรออกไซดเปนสารทไมเสถยรสามารถท าใหเกดการระเบดไดเมอมการสนสะเทอน แรงเสยดทาน การกระแทก ความรอน ประกายไฟ หรอ แสง

5) สารทไวตอปฏกรยาเมอเกดการเสยดสหรอกระทบกระแทก (Shock–sensitive materials) เชน สารทมหมไนโตร (nitro), เกลอ azides, fulminates, perchlorates เปนตน โดยเฉพาะอยางยงเมอมสวนประกอบของสารอนทรยอยดวย เมอสารกลมนถกเสยดสหรอกระทบกระแทกจะท าใหเกดการระเบดได

การจดเกบสารทไวตอปฏกรยามขอก าหนดดงน

1. ตเกบสารทไวตอปฏกรยา มปายค าเตอนทชดเจน มการก าหนดพนทในหองปฏบตการไวเปนสดสวนตางหาก เพอแยกเกบสารทไวตอปฏกรยาตางๆ (พอลเมอไรเซชน สารทไวตอปฏกรยาเมอสมผสน า สาร pyrophoric สารทกอใหเกดเปอรออกไซด และสารทไวตอปฏกรยาเมอเกดการเสยดสหรอกระทบกระแทก) โดยหลกเลยงสภาวะทท าใหสารเกดปฏกรยา เชน น า แสง ความรอน ไฟฟา ฯลฯ ตวอยางเชน สารทไวตอปฏกรยาเมอสมผสน าตองเกบใหหางจากอางน า ฝกบวฉกเฉน เปนตน และตเกบสารทไวตอปฏกรยาตางๆ ตองมการตดค าเตอนชดเจน เชน “สารไวตอปฏกรยา–หามใชน า” เปนตน

2. เกบสารทกอใหเกดเปอรออกไซดหางจากความรอน แสง และแหลงก าเนดประกายไฟ 3. ภาชนะบรรจสารทกอใหเกดเปอรออกไซดตองมฝาปดทแนนหนา และไมใชจกแกว เพอหลกเลยงการสมผสอากาศ

เนองจากแรงเสยดทานขณะเปดอาจท าใหเกดการระเบดได

ตวอยางกลมสารออกซไดซ

Peroxides (O22-) Chlorates (ClO3

-) Nitrates (NO3

-) Chlorites (ClO2-)

Nitrites (NO2-) Hypochlorites (ClO-)

Perchlorates (ClO4-) Dichromates (Cr2O7

2-) Permanganates (MnO4

-) Persulfates (S2O82-)

4. มการตรวจสอบสารทไวตอปฏกรยาในหวขอตอไปน สภาพการเกบ ทถกตองตามขอปฏบตขางตน การเกดเปอรออกไซด

ตวอยางเกณฑการพจารณาในการทงสารทกอใหเกดเปอรออกไซด

เปอรออกไซดทเกดอนตรายไดจากการเกบ : ทงหลงจากเกบเกน 3 เดอน

Divinyl acetylene Divinyl ether Isopropyl ether

Potassium metal Sodium amide Vinylidene chloride

เปอรออกไซดทเกดอนตรายไดจากความเขมขน : ทงหลงจากเกบเกน 1 ป Acetal Cumene Cyclohexene Cycloxyene Cyclopentene Diacetylene Dicyclopentadiene Diethyl ether Diethylene glycol dimethyl ether

Dioxane Ethylene glycol dimethyl ether Furan Methyl acetylene Methylcyclopentane Methyl isobutyl ketone Tetrahydronaphtalene (Tetralin) Tetrahydrofuran Vinyl ethers

อนตรายเนองจากเปอรออกไซดเกดพอลเมอไรเซชน*: ทงหลงจากเกบเกน 1 ป Acrylic acid Acrylonitrile Butadiene Chloroprene Chlorotrifluoroethylene Methyl methacrylate

Styrene Tetrafluoroethylene Vinyl acetylene Vinyl acetate Vinyl chloride Vinyl pyridine

* หากเกบในสภาวะของเหลว จะมโอกาสเกดเปอรออกไซดเพมขน และมอนอเมอรบางชนด (โดยเฉพาะอยางยง butadiene, chloroprene, และtetrafluoroethylene) ควรทงหลงจากเกบเกน 3 เดอน ทมา Princeton University [ออนไลน] เขาถงไดจาก http://web.princeton.edu/sites/ehs/labsafetymanual/sec7c.htm#removal สบคนเมอวนท 12 มนาคม 2555

2.2.7 ขอก าหนดเกยวกบภาชนะบรรจภณฑและฉลากสารเคม

1. เกบสารเคมในบรรจภณฑทมวสดเหมาะสมกบประเภทของสารเคม โดย - ใชภาชนะเดม (original container) - หามเกบกรดไฮโดรฟลออรกในภาชนะแกว เพราะสามารถกดกรอนแกวได ควรเกบในภาชนะพลาสตก - หามเกบสารทกอใหเกดเปอรออกไซดในภาชนะแกวทมฝาเกลยวหรอฝาแกว เพราะหากมการเสยดส จะ

ท าใหเกดการระเบดได - หามเกบสารละลายดางทม pH สงกวา 11 ในภาชนะแกว เพราะสามารถกดกรอนแกวได

2. ภาชนะทบรรจสารเคมทกชนดตองมการตดฉลากทเหมาะสม

- ภาชนะทกชนดทบรรจสารเคมตองระบชอสารแมไมใชสารอนตราย เชน น า

- หากเปนภาชนะเดม (original container) ของสารเคมตองมฉลากสมบรณและชดเจน

- ใชชอเตมของสารเคมบนฉลาก และมค าเตอนเกยวกบอนตราย

- ระบวนทไดรบสารเคม วนทเปดใชสารเคมเปนครงแรก

- หากเปน stock solution หรอ working solution ทเตรยมขนเองใหระบ ชอ สวนผสม ชอผเตรยม และวนทเตรยม

3. ตรวจสอบความบกพรองของภาชนะบรรจสารเคมและฉลากสารเคมอยางสม าเสมอ เชน - ความสมบรณของฝาปด การแตกราวรวซมของภาชนะ - ฉลากสมบรณ มขอมลครบถวน - ขอความบนฉลากมความชดเจน ไมจาง ไมเลอน

2.2.8 เอกสารขอมลความปลอดภย (Safety Data Sheet, SDS) Safety Data Sheet (SDS) หรอในบางครงเรยกวา Material Safety Data Sheet (MSDS) นน หมายถงเอกสารขอมลความปลอดภยสารเคม ซงเปนเอกสารทแสดงขอมลของสารเคมหรอเคมภณฑเกยวกบลกษณะความเปนอนตราย พษ วธใช การเกบรกษา การขนสง การก าจดและการจดการอนๆ เพอใหการด าเนนการเกยวกบสารเคมนนเปนไปอยางถกตองและปลอดภย ขอก าหนดเกยวกบการจดการ SDS มดงน

1. ควรมการเกบ SDS ในรปแบบทเปนเอกสารและอเลกทรอนกส 2. เกบ SDS ในททเขาถงไดโดยงาย ทกคนในหองปฏบตการ ทราบทเกบและสามารถเขาดไดทนท เมอตองการใช

หรอเมอเกดเหตฉกเฉน 3. ควรม SDS ของสารเคมอนตรายทกตวทอยในหองปฏบตการ หรอ SDS ของสารทใชบอยตองมเปนเอกสาร 4. SDS มขอมลครบถวน 16 หวขอ1 ดงตอไปน

1) ขอมลเกยวกบสารเคม และบรษทผผลตและหรอจ าหนาย (Identification) 2) ขอมลความเปนอนตราย (Hazards identification) 3) สวนประกอบและขอมลเกยวกบสวนผสม (Composition/Information on ingredients) 4) มาตรการปฐมพยาบาล (First aid measures) 5) มาตรการผจญเพลง (Fire fighting measures) 6) มาตรการจดการเมอมการหกรวไหล (Accidental release measures) 7) การใชและการจดเกบ (Handling and storage) 8) การควบคมการไดรบสมผสและการปองกนสวนบคคล (Exposure controls/Personal protection) 9) สมบตทางกายภาพและเคม (Physical and chemical properties) 10) ความเสถยรและการเกดปฏกรยา (Stability and reactivity) 11) ขอมลดานพษวทยา (Toxicological information) 12) ขอมลดานระบบนเวศ (Ecological information) 13) ขอพจารณาในการก าจด (Disposal considerations)

1 รายละเอยดแสดงในภาคผนวก 2

14) ขอมลส าหรบการขนสง (Transport information) 15) ขอมลเกยวกบกฎขอบงคบ (Regulatory information) 16) ขอมลอน ๆ (Other information)

5. SDS ทมอยในหองปฏบตการตองมความทนสมย โดยตรวจสอบจากขอมล SDS ของบรษทผผลตในชวงเวลาทซอจากบรษทผขายสารเคมนนๆ ไมควรใช SDS ของบรษทผผลตอนเนองจากอาจมความคลาดเคลอนของขอมลสารเคมได และไมควรใช SDS ทเกากวา 5 ป

2.3 การเคลอนยายสารเคม (Chemical transportation) 2.3.1 การเคลอนยายสารเคมภายในหองปฏบตการ ควรมขอปฏบต ดงน

1. ก าหนดใหผทท าการเคลอนยายสารเคมใชอปกรณปองกนสวนบคคลทเหมาะสม

2. ปดฝาภาชนะทใชบรรจสารเคมใหสนทขณะเคลอนยาย หากจ าเปนอาจผนกดวยแผนพาราฟลม (รปท 2.4)

3. ใชรถเขนเมอมการเคลอนยายสารเคม พรอมกนหลายๆ ขวด 4. ใชรถเขนมแนวกนกนขวดสารเคมลม (รปท 2.5)

รปท 2.5 รถเขนส าหรบเคลอนยายสารเคม

5. ใชตะกราหรอภาชนะรองรบ (secondary container) ในการเคลอนยายสารเคม โดยตองเปนภาชนะทไมแตกหกงาย ท ามาจากยาง เหลก หรอพลาสตก ทสามารถบรรจขวดสารเคม (รปท 2.6)

6. เคลอนยายสารเคมพวกของเหลวไวไฟในภาชนะรองรบทมวสดกนกระแทก 7. ใชถงยางททนตอการกดกรอนและการละลายในการเคลอนยายสารพวกกรดและตวท าละลาย (รปท 2.7) 8. เคลอนยายสารทเขากนไมไดในภาชนะรองรบทแยกกน

รปท 2.4 การใชแผนพาราฟลมปดฝาภาชนะ

ผซอสารเคมควรถอเปนหลกปฏบตในการขอขอมล SDS ของผผลต จากบรษทผขาย

สวนการปรบปรงใหทนสมย ควรท าตามเหมาะสม

2.3.2 การเคลอนยายสารเคมภายนอกหองปฏบตการ ควรมขอปฏบต ดงน

1. ใชภาชนะรองรบและอปกรณเคลอนยายทมนคงปลอดภย ไมแตกหกงาย และมทกนขวดสารเคมลม 2. ใชรถเขนมแนวกนกนขวดสารเคมลม 3. เคลอนยายสารทเขากนไมได ในภาชนะรองรบทแยกกน 4. ใชลฟทขนของในการเคลอนยายสารเคมและวตถอนตรายระหวางชน 5. ใชตวดดซบสารเคมหรอวสดกนกระแทกขณะเคลอนยาย เชน vermiculite เปนตน (รปท 2.8)

รปท 2.6 ภาชนะรองรบทเปนพลาสตก (ทมา เขาถงไดจาก http://web.princeton. edu/sites/ehs/labpage/spills.htm สบคนเมอวนท 12 มนาคม 2555)

รปท 2.8 ตวอยางตวดดซบสารเคมและวสดกนกระแทก ทใชในการกนระหวางขวดสารเคมขณะเคลอนยาย

รปท 2.7 ถงยางททนกรดและตวท าละลาย

ESPReL Inspection Criteria 3. ระบบการจดการของเสย

เปนการประเมนสถานภาพการจดการของเสยภายในหองปฏบตการ ทงระบบขอมล การจ าแนกและการจดเกบ เพอรอการก าจด/บ าบด ซงสามารถตดตามความเคลอนไหวของของเสย ขอมลนจะเปนประโยชนตอการบรหารจดการ การประเมนความเสยงจากอนตรายของของเสย ตลอดจนการจดเตรยมงบประมาณในการก าจด

3.1 การจดการขอมลของเสย 3.1.1 ระบบบนทกขอมล หมายถง ระบบบนทกขอมลของเสยสารเคมทใชในหองปฏบตการ/หนวยงาน/องคกร เพอใชในการบนทกและตดตามความเคลอนไหวของเสยสารเคมทงหมด โดย

1. ระบบบนทกขอมลของเสย มรปแบบเปน ▪ เอกสาร ▪ อเลกทรอนกส

2. โครงสรางของระบบบนทกขอมลของเสย ไมวาจะใชระบบบนทกขอมลแบบใดกตาม ควรประกอบดวยหวขอตอไปน ผรบผดชอบ รหสของภาชนะบรรจ (Bottle ID) ประเภทของเสย ปรมาณของเสย (Waste volume/weight) หองทจดเกบของเสย (Storage room) อาคารทจดเกบของเสย (Storage building) วนทบนทกขอมล (Input date)

3.1.2 ระบบรายงานขอมล หมายถง ระบบรายงานขอมลของเสยทเกดขนและทก าจดทงของหองปฏบตการ/หนวยงาน/องคกร โดยมการจดท าใหเปนปจจบนอยเสมอพรอมทงสามารถรายงานความเคลอนไหวของของเสยในหองปฏบตการ/หนวยงาน/องคกรได ระบบรายงานขอมลทครบวงจรนน ตองครอบคลมสงตอไปน

1. มระบบรายงานขอมลของเสยทเกดขน 2. มระบบรายงานขอมลของเสยทก าจดทง 3. มการปรบขอมลเปนปจจบนสม าเสมอ 4. มรปแบบการรายงานทชดเจน เพอรายงานความเคลอนไหวขอมลในรายงานอยางนอยประกอบดวยหวขอตอไปน

ประเภทของเสย ปรมาณของเสย

ดงตวอยางในตารางท 3.1

ตารางท 3.1 ตวอยางบญชและรายงานสารบบของเสย รหสขวด ประเภทของเสย ประเภทภาชนะ ปรมาณความจ

ของขวด ผรบผดชอบ สถานทเกบ วนทบนทก

W04001 Mercury waste Glass bottle 1 ลตร นาย ก หอง 1411 ตก A

31/12/2554

W06001 Heavy metal waste

Glass bottle 2.5 ลตร นางสาว ข หอง 1411 ตก A

31/12/2554

W04002 Mercury waste Plastic gallon 10 ลตร นาย ก หอง 1411 ตก A

31/12/2554

W07001 Acid waste Glass bottle 2.5 ลตร นาย ค หอง 1411 ตก A

31/12/2554

W03001 Oxidizing waste Plastic gallon 10 ลตร นางสาว ง หอง 1411 ตก A

31/12/2554

3.1.3 การใชประโยชนจากขอมลเพอการบรหารจดการ หมายถง การน าขอมลของเสยไปใชประโยชนเพอการบรหารจดการเพอใหเกดประโยชนสงสดกบหองปฏบตการ/หนวยงาน/องคกร ในเรองตอไปน

1. การจดเตรยมงบประมาณในการก าจด โดยการประมาณคาใชจายทคาดวาจะเกดขนจากขอมลปรมาณของเสยทสงก าจดในแตละครง เชน รายงานคาใชจายในการก าจดของเสยยอนหลง เพอน ามาจดเตรยมงบประมาณ เปนตน

2. การประเมนความเสยง โดยการน าขอมลกลบมาวเคราะหเพอประเมนอนตรายทอาจเกดขนในระหวางทของเสยเหลานนยงไมไดถกเคลอนยายออกไปจากสวนงาน เชน มรายงานการประเมนความเสยงจากขอมลปรมาณ ประเภทของเสย และสถานทเกบภายในหนวยงาน เปนตน

3.2 การจดเกบของเสย 3.2.1 การจ าแนกประเภทของเสย หองปฏบตการควรมการจ าแนกประเภทของเสย เพอการจดเกบรอการบ าบด และก าจดทปลอดภย ทงนอาจองเกณฑตามระบบมาตรฐานสากล หรอมาตรฐานทเปนทยอมรบ เชน ระบบการจ าแนกประเภทของเสยของจฬาลงกรณมหาวทยาลย (WasteTrack) ระบบการจ าแนกของศนยการจดการดานพลงงาน สงแวดลอม ความปลอดภยและ อาชวอนามย (EESH) ของมหาวทยาลยเทคโนโลยพระจอมเกลาธนบร เปนตน ดงรายละเอยดในตวอยางท 3.2 ภาคผนวก 3

3.2.2 ขอก าหนดเกยวกบการจดเกบของเสย 1. หองปฏบตการควรมการจ าแนกประเภท/การจดเกบของเสยใหถกตองเหมาะสมตามเกณฑของระบบมาตรฐานสากล

หรอมาตรฐานท เปนทยอมรบ เพอการจดเกบ บ าบดและก าจดทปลอดภย ทงนอาจองเกณฑตามระบบมาตรฐานสากล หรอมาตรฐานทเปนทยอมรบ

2. หองปฏบตการควรใชภาชนะบรรจของเสยทเหมาะสมตามประเภทความเปนอนตรายของของเสย เชน ไมใชภาชนะโลหะในการเกบของเสยประเภทกรด หรอ chlorinated solvents ซงสามารถเกดปฏกรยากบโลหะได ในกรณทน าขวดสารเคมทใชหมดแลวมาบรรจของเสย สารเคมในขวดเดมตองไมใชสารทเขากนไมไดกบของเสยนน เปนตน (ดงตารางท 3.1 ภาคผนวก 3)

3. มการแยกประเภทถงขยะ เชน ขยะทวไป/ขยะตดเชอ หรอเพลทเพาะเชอ/ขยะเฉพาะอยาง เชน อปกรณการทดลองทเปนแกวซงแตกภายในหองปฏบตการ เปนตน

4. ภาชนะทบรรจของเสยทกชนดตองมการตดฉลากทเหมาะสม และในกรณทใชขวดสารเคมเกามาบรรจของเสย ตองลอกฉลากเดมออกกอนดวย ฉลากของภาชนะบรรจของเสยควรมขอมลดงน (ดงรปท 3.1 ภาคผนวก 3) ขอความระบอยางชดเจนวาเปน “ของเสย” ชอหองปฏบตการ/ชอเจาของ ประเภทของเสย/ประเภทความเปนอนตราย สวนประกอบของของเสย (ถาเปนไปได) ปรมาณของเสย วนทเรมบรรจของเสย วนทหยดการบรรจของเสย

5. ตรวจสอบความบกพรองของภาชนะและฉลากของเสยอยางสม าเสมอ เชน - ไมมรอยรว หรอรอยแตกราว - ฉลากสมบรณ มขอมลครบถวน - ขอความบนฉลากมความชดเจน ไมจาง ไมเลอน

6. บรรจของเสยในปรมาณไมเกน 80% ของความจของภาชนะ 7. มการก าหนดพนท/บรเวณจดเกบของเสยทแนนอน 8. ควรมภาชนะรองรบขวดของเสยทเหมาะสม คอสามารถทนและรองรบปรมาณของเสยไดทงหมด หากเกดการรวไหล 9. แยกภาชนะรองรบขวดของเสยทเขากนไมได และควรจดเกบ/จดวางของเสยทเขากนไมไดตามเกณฑการเขากนไมได

ของสารเคม (chemical incompatibility) โดยสามารถใชเกณฑเดยวกบการจดเกบสารเคมทเขากนไมได (ตวอยางท 2.3 ภาคผนวก 2)

10. ไมวางภาชนะบรรจของเสยใกลบรเวณอปกรณฉกเฉน เชน ฝกบวฉกเฉน 11. วางภาชนะบรรจของเสยหางจากความรอน แหลงก าเนดไฟ และเปลวไฟ 12. มการก าหนดการจดเกบของเสยในหองปฏบตการ ตามหวขอตอไปน

▪ จดเกบของเสยประเภทไวไฟในหองปฏบตการไดไมเกน 50 ลตร หากจ าเปน ตองจดเกบไวในตส าหรบเกบสารไวไฟโดยเฉพาะ

▪ ก าหนดปรมาณของเสยสงสดทอนญาตใหเกบในหองปฏบตการ เชน ตามกฎหมายของประเทศสหรฐอเมรกาอนญาตใหเกบของเสยไวในหองปฏบตการทมปรมาณนอยกวา 55 แกลลอน (ประมาณ 200 ลตร) ไดไมเกน 90 วน และทมากกวา 55 แกลลอน ไดไมเกน 3 วน ทงนหากเปนของเสยทมความเปนอนตรายสงเฉยบพลน เชน สารใน p–listed waste ของ US EPA ไมควรเกบไวมากกวา 1 ลตร(http://www.epa.gov/osw/hazard/wastetypes/listed.htm)

▪ ก าหนดระยะเวลาในการจดเกบของเสยในหองปฏบตการ - กรณทของเสยพรอมสงก าจด (ปรมาตร 80% ของภาชนะ) : ไมควรเกบไวนานกวา 90 วน - กรณทของเสยไมเตมภาชนะ (ปรมาตรนอยกวา 80% ของภาชนะ) : ไมควรเกบไวนานกวา 1 ป

3.3 การก าจดของเสย ในการก าจดของเสยนนขนกบประเภทของเสย โดยผปฏบตงานสามารถบ าบดของเสยเบองตนกอนทง และกอนสงก าจด (ดรายละเอยดเพมเตมในภาคผนวก 3) ในหองปฏบตการควรมระบบการจดการซงครอบคลมสงตอไปน

1. การบ าบดของเสยกอนทง หมายถง หองปฏบตการควรมการบ าบดของเสยทมความเปนอนตรายนอยทสามารถก าจดไดเองกอนทงลงสระบบสขาภบาลสาธารณะ เชน การสะเทนของเสยกรดและเบสใหเปนกลางกอนทงลงทอน าสขาภบาล เปนตน (ตวอยางการบ าบดของเสยเบองตนแสดงในตารางท 3.1 ภาคผนวก 3)

2. การบ าบดของเสยกอนสงก าจด หมายถง หองปฏบตการควรบ าบดของเสยอนตรายทไมสามารถก าจดไดเองเบองตนกอนสงบรษทหรอหนวยงานทรบก าจด เพอลดความเปนอนตรายระหวางการเกบรกษาและการขนสง (ตวอยางการบ าบดของเสยเบองตนแสดงในตารางท 3.1 ภาคผนวก 3)

3. การลดปรมาณกอนสงก าจด หมายถง หองปฏบตการควรมแนวทางในการลดปรมาณของเสยอนตรายทไมสามารถก าจดไดเอง กอนสงบรษทรบก าจด เพอประหยดคาใชจายในการก าจด เชน การท าใหของเสยทมโลหะหนกในปรมาณนอย ๆ เขมขนขน เชน การท าใหตวท าละลายระเหย หรอตกตะกอนเพอแยกสวนทเปนโลหะหนกออกมาจากสารละลาย กอนสงก าจดในสภาพสารละลายเขมขน หรอตะกอนของโลหะหนก เปนตน

4. การ Reuse, Recovery, Recycle ของเสยทเกดขน ▪ Reuse คอ การน าวสดทเปนของเสยกลบมาใชใหม โดยไมมการเปลยนแปลงหรอกระท าการใด ๆ ยกเวนการ

ท าความสะอาดและการบ ารงรกษาตามวตถประสงคเดม ▪ Recovery คอ การแยกและการรวบรวมวสดทสามารถน ากลบมาใชไดจากวสดของเสย เชน แรธาต พลงงาน

หรอน า โดยผานกระบวนการและ/หรอการสกด ซงสงทไดมาไมจ าเปนตองใชตามวตถประสงคเดม ▪ Recycle คอ การน าวสดกลบมาใชใหมโดยทมสมบตทางกายภาพเปลยนไป แตมองคประกอบทางเคม

เหมอนเดม โดยการผานกระบวนการตาง ๆ (เชน การกลนตวท าละลาย, แกว, โลหะมาหลอมใหม) (ดตวอยางการจดการของเสยในหองปฏบตการ และแหลงความรเพมเตมเกยวกบการบ าบดและก าจดในขอ 3.4 และ 3.5 ภาคผนวก 3)

5. การสงก าจด หองปฏบตการควรสงของเสยไปก าจดโดยบรษททไดรบใบอนญาตในการจดการของเสย จากกรมโรงงาน

อตสาหกรรม กระทรวงอตสาหกรรม (ขอมลเพมเตมแสดงในขอ 3.6 ภาคผนวก 3)

3.4 การลดการเกดของเสย หองปฏบตการควรมแนวทางจดการทตนทางกอนเกดของเสย เพอลดปรมาณของเสยปลายทางหรอท าใหเกดของ เสย

อนตรายปลายทางนอยทสด ดวยวธการ ดงตอไปน 1. การลดการใชสารตงตน (Reduce)

การลดการใชสารตงตน หมายถง การลดปรมาณสารเคมทใชท าปฏกรยาทงหมด (small scale reaction) โดยยงคงใหผลการทดสอบตามทตองการได อาทเชน ลดปรมาตรสารผสมของปฏกรยาจาก 10 มลลลตร เหลอ 300 ไมโครลตรโดยคงความเขมขนของทกองคประกอบไวได เปนตน

2. การใชสารทดแทน (Replace) การใชสารทดแทน หมายถง การใชสารเคมทไมอนตรายทดแทนสารเคมอนตราย อาทเชน การใชเอทานอลแทน เมทานอลทเปนอนตรายในสารผสมส าหรบการลางสยอมคแมสซบล (Coomassie blue) เปนตน

ESPReL Inspection Criteria 4. ลกษณะทางกายภาพของหองปฏบตการ อปกรณและเครองมอ

เปนการประเมนถงความสมบรณเหมาะสมของโครงสรางพนฐานทางกายภาพ อปกรณและเครองมอภายในหองปฏบตการ ทจะเออตอความปลอดภยของหองปฏบตการ และเปนปจจยทจดใหสมบรณเตมทไดยาก เนองจากอาจเปนโครงสรางเดม หรอการออกแบบทไมไดค านงถงการใชงานในลกษณะหองปฏบตการโดยเฉพาะ ขอมลทใหส ารวจใน checklist ประกอบดวยขอมลเชงสถาปตยกรรมและวศวกรรม ดพนทการใชงานจรง วสดทใช ระบบสญจร ระบบไฟฟาและการระบายอากาศ ระบบสาธารณปโภค และระบบฉกเฉน

4.1 งานสถาปตยกรรม 4.1.1 มสภาพภายนอกและภายในหองปฏบตการทไมกอใหเกดอนตราย (สภาพบรเวณโดยรอบหรออาคารขางเคยง/สภาพภายในตวอาคารทอยตดกบหองปฏบตการ) 1) ตามเกณฑของ OSHA1 laboratory standard, GLP2 handbook ของ WHO3 และ OECD4 series on GLP and compliance monitoring ไดน าเสนอรายละเอยดไวเกยวกบในเรองอาคารไวดงน หองปฏบตการควรม ขนาด ลกษณะการกอสรางและสถานทตง ทเหมาะสมกบการปฏบตการเพอลดปจจยทอาจจะสงผลตอผลการทดลองโดยหองปฏบตการควรไดรบการออกแบบใหมการแยกสวนระหวางงานสวนตางๆ ของหองปฏบตการอยางเหมาะสม (ดรายละเอยดเพมเตมในขอ 4.1.1 ภาคผนวก 4) 2) สภาพบรเวณโดยรอบหรออาคารขางเคยง/สภาพภายในตวอาคารทอยตดกบหองปฏบตการ หมายรวมถงกจกรรมตางๆ ทเกดขนดวย เชน บรเวณขางเคยงเปนสวนทมการท ากจกรรมทกอใหเกดความเสยงหรออนตรายตอหองปฏบตการ (ดรายละเอยดเพมเตมในขอ 4.1.2 ภาคผนวก 4)

4.1.2 ไมมการวางของรกรงรง/สงของทไมจ าเปน หรอ ขยะจ านวนมาก ตงอยบนพนหองหรอเกบอยภายในหอง อปกรณเครองมอหรอสงตางๆ ทมไดใชงานควรน าไปจดเกบในพนทเกบซงไดจดเตรยมไว โดยเฉพาะ และเคลอนยายของทไมจ าเปน เชน กลองหรอภาชนะบรรจสารเคมทไมไดมการใชงาน หรอ ขยะตางๆ ออกจากหอง

4.1.3 ขนาดพนทหองปฏบตการเหมาะสมและเพยงพอกบกจกรรม/การใชงาน/จ านวนผใช/ปรมาณเครองมอและอปกรณ การก าหนดพนทหองปฏบตการทเหมาะสมกบกจกรรมการใชงาน จ านวนผใชและปรมาณเครองมอและอปกรณ มการก าหนดไว ดงน ตามมาตรฐานการปองกนอคคภย วสท. 3002–51 ไดก าหนดขนาดพนทตอคนส าหรบหองปฏบตการ ตามตารางท 4.1

1 OSHA ยอมาจาก Occupational Safety & Health Administration, U.S. Department of Labor 2 GLP ยอมาจาก Good Laboratory Practice 3 WHO ยอมาจาก World Health Organization 4 OECD ยอมาจาก Organization for Economic Co–operation and Development

ตารางท 4.1 ลกษณะกจกรรมการใชแบบเฉพาะ กบขนาดพนทตอคนเพอค านวณความจคน

ลกษณะกจกรรมการใชแบบเฉพาะ หมายเหต ขนาดพนทตอคน

(หนวย : ตารางเมตรตอคน)

สถานศกษา หองทดลอง (laboratory) 5.0

(ทมา มาตรฐานการปองกนอคคภย วสท. 3002 – 51, 2551: หนา 73)

การก าหนดขนาดพนทหองปฏบตการ นอกจากก าหนดตามมาตรฐาน วสท. 3002 – 51 แลว ยงสามารถก าหนดไดในรปแบบอนๆ ตามเกณฑและมาตรฐานการออกแบบของตางประเทศ (ดรายละเอยดในขอ 4.1.3 ภาคผนวก 4)

4.1.4 ความสงของหองปฏบตการถกตองตามกฎหมายควบคมอาคาร โดยมระยะดง (วดจากพนถงพน) ภายในหองปฏบตการไมนอยกวา 3.00 ม. และบรเวณทางเดนในอาคารความสงไมนอยกวา 2.60 ม. ตามกฎกระทรวงฉบบท 55 (พ.ศ. 2543) ขอ 22. ไดมการก าหนดขนาดความสงของอาคาร (ดรายละเอยดเรองการวดระยะดงในขอ 4.1.4 ภาคผนวก 4) หองหรอสวนของอาคารทใชในการท ากจกรรมตางๆ ตองมระยะดงไมนอยกวาตามทก าหนดไวในตารางท 4.2

ตารางท 4.2 ขนาดความสงของอาคาร

ประเภทการใชอาคาร ระยะดง 1. ชองทางเดนในอาคาร 2.60 เมตร 2. ส านกงาน หองเรยน 3.00 เมตร

(ทมา กฎกระทรวงฉบบท 55 (พ.ศ. 2543) ในกฎหมายอาคาร อาษา, 2548: หนา 3–211)

สวนการก าหนดขนาดและระยะตางๆ ของพนทและทางเดนภายในหองปฏบตการ สามารถก าหนดไดตามเกณฑและมาตรฐานในตางประเทศ (ดรายละเอยดในขอ 4.1.5 ภาคผนวก 4)

4.1.5 มการแยกสวนทเปนพนทหองปฏบตการ (Lab) ออกจากพนทอนๆ (Non–lab) 1) สวนหองปฏบตการแยกจากพนทภายนอกอยางชดเจน/มผนงกนทง 4 ดาน/มการควบคมการเขาออก 2) แบงพนทสวนหองปฏบตการและทดลอง/สวนส านกงาน/สวนเกบของและสารเคม/สวนทพกเจาหนาท ออกจากกน

3) ควรมสวนพนทตางๆ ส าหรบเจาหนาทและนกวจยเพอใชในกจกรรมตางๆ ตอไปน 3.1) การท างานส าหรบจดบนทกขอมล โดยมพนทท างานซงเหมาะสมกบจ านวนคนและปรมาณงาน 3.2) การพกผอน ส าหรบ การรบประทานอาหาร การท ากจกรรมสวนตวตางๆ เปนตน พนทดงกลาวควรแบงพนทออกจากสวนพนทหองปฏบตการอยางชดเจน ไมปะปนกน 4) มการจดพนทใชงาน เชน พนทเกบของหรอเกบสารเคม มขนาดเพยงพอ และมการใชงานอยางเหมาะสม 4.1) ตามเกณฑของ OSHA laboratory standard, GLP handbook ของ WHO และ OECD series on GLP and compliance monitoring ไดน าเสนอรายละเอยดไวเกยวกบในเรองการแบงพนทการใชงาน (zoning) ไววา การมหองปฏบตการทมการกนพนทใชสอยจะชวยในการควบคมการเขาถงของบคคลทไมเกยวของกบหองปฏบตการโดยเฉพาะในหองปฏบตการทมสารเคมอนตราย หรอหองปฏบตการทมสารกมมนตรงส 4.2) ควรดรายละเอยดขอ 4.1.1 4.3) เพยงพอและใชงานอยางเหมาะสม หมายถง มการจดเตรยมพนทส าหรบเกบของและสารเคมทจดเตรยมไวโดยเฉพาะ (ดรายละเอยดใน ESPReL Inspection Criteria 2. ระบบการจดการสารเคม) ไมมการเกบของหรอ

สารเคมนอกเหนอไปจากบรเวณทก าหนดไว ทงบรเวณภายนอกหอง เชน ตามทางเดน หรอภายในหอง เชน ใตตควน หรอ อางน า เปนตน นอกจากทกลาวมาขางตนแลว หากเปนไปไดหองปฏบตการควรมการแยกประเภทหองปฏบตการเปนหองปฏบตการเคมทวไปหรอหองปฏบตการพเศษ รวมทงมอาจมการแยกประเภทหองปฏบตการตามความเสยง เปนตน (ดเกณฑการประเมนความเสยงใน ESPReL Inspection Criteria 5. ระบบการปองกนและแกไขภยอนตราย และดรายละเอยดเพมเตมในขอ 4.1.6 และ 4.1.7 ภาคผนวก 4)

4.1.6 วสดทใชเปนพนผวของพน/ผนง/เพดาน อยในสภาพทด ยงไมหมดอายการใชงานหรอเสอมสภาพ ไมมรอยแตกราว วสดยงไมหมดอายการใชงานหรอเสอมสภาพ หมายถง วสดปพน หรอวสดบผวผนง/เพดานทคงสภาพการใชงานไดด ไมมการหลดรอนจากพนผว หรอมสวนหนงสวนใดแตกหก หลดรอนออกจากผวพนดานลาง ไมมการเปลยนลกษณะทางกายภาพเดมของวสด เชน ส หรอ ผวสมผส (texture) เปนตน

4.1.7 วสดทใชเปนพนผวของพน/ผนง/เพดาน มความเหมาะสมตอการใชงานภายในหองปฏบตการ มความเหมาะสมตอการใชงานภายในหองปฏบตการ หมายถง มลกษณะพนผวเปนเนอเดยวกน/มผวเรยบ/ไมมรพรน/ มความสามารถในการกนไฟ/ทนไฟ/ไมเปนอนตรายเมอเกดไฟไหม มความปลอดภยในการท างาน/การปองกนอบตเหต มความคงทน (ทนทาน) ในการใชงาน มความทนทานตอสารเคม/น าและความชน สามารถซอมแซมไดงายเมอเกดความเสยหาย และมความสะดวกและงายตอการดแลรกษา (ดรายละเอยดในขอ 4.1.8 ภาคผนวก 4)

4.1.8 วสดทใชเปนพนผวของพน/ผนง/เพดาน ไดรบการดแลและบ ารงรกษาอยางสม าเสมอ ควรมการดแลรกษา ตรวจสอบสภาพการใชงานอยางละเอยด ด าเนนการซอมแซมสวนทเสยหายใหอยในสภาพพรอมใชงาน อยางนอยปละ 1 ครง

4.1.9 มจ านวนชองเปด (ประต–หนาตาง) เพยงพอและใชงานไดด มขนาดประตทเหมาะสม 1) มประตอยางนอย 2 ประตเพอใชในกรณฉกเฉน หากมเพยง 1 ประต ควรมหนาตางทสามารถใชเพอเปนทางออกฉกเฉนออกไปยงพนทภายนอกไดโดยสะดวกและปลอดภย 2) ตามมาตรฐาน NFPA Standard 101 ก าหนดใหประตทใชเปนประตทางเขาออกหลกของหองปฏบตการ รวมถงประตใชงานอนๆ ทวไป ทตดกบทางสญจรหลกนบเปนประตทใชในการอพยพหนไฟ (egress door) ควรมขนาดอยางนอย 0.80 เมตร

4.1.10 มระบบควบคมการปด-เปดบานประต ปดกลบสนทไดเอง สามารถปดลอคได และสามารถเปดออกไดงายในกรณเกดเหตฉกเฉน มอปกรณประกอบบานประตอยางนอย 1 ชดทใชในการควบคมการปด-เปด และรกษาความปลอดภย บานประตปดกลบสนทไดเอง สามารถปดลอคได ภายหลงการใชงาน อาจเปนระบบธรรมดาทใชมอควบคมการท างาน (manual) หรอ ระบบอตโนมต (automatic) แบบใดแบบหนงหรอทงสองอยางรวมกน ถาเปนประตอตโนมตทใชระบบไฟฟาควบคม เมอเกดเหตฉกเฉน เชน ไฟดบ หรอ เกดอคคภยตองสามารถปลดลอคเองโดยอตโนมตเพอความปลอดภย

4.1.11 ประตมทศทางการเปดเปนการเปดออกสทางออกฉกเฉนได หากเปดเขาเพยงอยางเดยวอาจเกดอบตเหตไดเมอเกดเหตฉกเฉน ในกรณทเปดเขาใหท าการปรบเปลยนชดอปกรณประกอบบานประต (door fitting) ใหมเพอใหสามารถเปดออก หรอ เปลยนเปนแบบบานสวง (สามารถเปดเขา–ออก ไดทงสองดาน) หรอแบบบานเลอน เพอความปลอดภย

4.1.12 ประตมชองส าหรบมองจากภายนอก (Vision panel) การมชองส าหรบมองจากภายนอกทประต เพอความปลอดภยและใหแนใจวาเมอเกดอบตเหตภายในหองขณะท างานคนเดยว บคคลภายนอกสามารถมองเหน และเขาไปชวยเหลอได

4.1.13 มหนาตางทสามารถเปดออกเพอระบายอากาศได สามารถปดลอคไดและสามารถเปดออกไดในกรณฉกเฉน เนองจากบางกรณมความจ าเปนตองมการเปดหนาตางระบายอากาศเนองจากการทดลองสารเคม เปนตน หากไมมหนาตางแตมการระบายอากาศดวยวธอนๆ กอาจไมจ าเปนตองมหนาตางกได (ดรายละเอยดในขอ 4.1.9 ภาคผนวก 4) 4.1.14 ขนาดทางเดนภายในหอง (Clearance) กวางไมนอยกวา 0.60 ม. ส าหรบทางเดนทวไป และกวางไมนอยกวา 1.50 ม. ส าหรบชองทางเดนในอาคาร ตามกฎกระทรวงฉบบท 55 (พ.ศ. 2543) ขอ 21 ไดมการก าหนดขนาดความกวางชองทางเดนในอาคารดงน

ตารางท 4.3 ขนาดชองทางเดนในอาคาร ตองมความกวางไมนอยกวาตามทก าหนดไวดงตอไปน

ประเภทการใชอาคาร ความกวาง ส านกงาน อาคารสาธารณะ 1.50 เมตร

(ทมา กฎกระทรวงฉบบท 55 (พ.ศ. 2543) ในกฎหมายอาคาร อาษา, 2548: หนา 3–210 )

ดรายละเอยดเพมเตมจากกฎกระทรวงฉบบท 55 (พ.ศ. 2543) ขอ 21 ในกฎหมายอาคาร อาษา, 2548 หนา 3–207 ถง 3–215

4.1.15 บรเวณทางเดนและบรเวณพนทตดกบโถงทางเขา–ออก ปราศจากสงกดขวาง หากมสงของหรออปกรณอาจท าใหเกดอบตเหตและกดขวางบรเวณทางเดนและโถงทางเขา–ออกทงในภาวะปกตและในกรณฉกเฉนได เพราะบรเวณดงกลาวเปนสวนเสนทางสญจรหลกซงมการใชงานอยตลอดเวลา

4.1.16 บรเวณเสนทางเดนออกสทางออก ไมผานสวนอนตราย หรอผานครภณฑตางๆ ทมความเสยงดานความอนตราย เชน ตเกบสารเคม, ตควน เปนตน ครภณฑตางๆ ทมความเสยงทางดานความอนตรายและการเกดอคคภย เชน ตเกบสารเคม หรอ ตควน มโอกาสทจะเกดอบตเหตไดงายกวาครภณฑประเภทอนๆ และเมอเกดเหตแลวหากตงอยในบรเวณทางสญจรหลกจะท าใหกดขวางเสนทางเดนทใชในกรณฉกเฉนได

4.1.17 ทางสญจรสสวนหองปฏบตการแยกออกจากสวนทางสาธารณะหลกของอาคาร เนองจากหองปฏบตการจ าเปนตองควบคมการเขาถงจากบคคลภายนอกทวไป และเปนหองทม โอกาสเกดอบตเหตตางๆ ได ดงนนการแยกทางสญจรออกจากสวนทางสาธารณะหลกของอาคารจะชวยใหแยกผใชสอยอาคารทไมเกยวของออกไปไดสะดวก และท าใหพนทใชงานอนๆ ของอาคารมความเสยงนอยลงจากอบตเหตหรอการปนเปอนสารเคมทอาจเกดขนได เปนตน

4.1.18 มการแสดงขอมลทตงและสถาปตยกรรมทสอสารถงการเคลอนทและลกษณะทางเดน ไดแก ผงพน (Floor plan) แสดงต าแหนงและเสนทางหนไฟและต าแหนงทตงอปกรณฉกเฉน (ฝกบวฉกเฉน/ทลางตา/อางน า/อปกรณดบเพลง/ชดปฐมพยาบาล/โทรศพท เปนตน) ดรายละเอยดจาก ขอ 4.1.19

4.1.19 มการแสดงปายขอมลทเปนตวอกษรแสดงชอหองปฏบตการและระบงานอยบน อาคาร ครภณฑ อปกรณและเครองมอตางๆ ตามมาตรฐานทก าหนด เชน ปายหาม หรอ ขอบงคบ หรอ ระบขอมล (สารพษ/สารกมมนตรงส/วสดตดเชอ/เลเซอร/อลตราไวโอเลต/วตถไวไฟ เปนตน)

การก าหนดแบบแปลนแผนผงของอาคารแตละชน ใหใชตามมาตรฐานดงตอไปน 1) ตามกฎกระทรวงฉบบท 47 (พ.ศ. 2540) 2) ตามกฎกระทรวงก าหนดเงอนไขในการใช การเกบรกษาและการมไวครอบครอง ซงสงทท าใหเกดอคคภยไดงายและกจการอนอาจท าใหเกดอคคภยไดงายและการจดการใหมบคคลและสงจ าเปนในการปองกนและระงบอคคภย พ.ศ. 2548 3) ตามคมอเทคนคการตรวจสอบอาคารเพอความปลอดภย (ส าหรบการตรวจสอบอาคารตามกฎหมาย) โดยวศวกรรมสถานแหงประเทศไทย (วสท.)

4.2 งานสถาปตยกรรมภายใน: ครภณฑ/เฟอรนเจอร/เครองมอและอปกรณ 4.2.1. ครภณฑ/เฟอรนเจอร/เครองมอและอปกรณ ควบคมการเขาถงได หรอ มอปกรณลอคหรอควบคมการปด–เปดได ดรายละเอยดจาก ESPReL Inspection Criteria 2. ระบบการจดการสารเคม

4.2.2 ครภณฑ/เฟอรนเจอร/เครองมอและอปกรณทสงกวา 1.20 ม. มตวยดหรอมฐานรองรบทแขงแรง สวนชนเกบของ หรอตลอย มการยดเขากบโครงสรางหรอผนงอยางแนนหนาและมนคง 1) ฐานทรองรบควรไดมาตรฐาน (ตรวจสอบกบตวแทนหรอผจ าหนายครภณฑ/เฟอรนเจอร/เครองมอและอปกรณเหลานน) ไมควรใชครภณฑส านกงาน เชน โตะเรยน/โตะท างาน หรอเกาอท างาน รองรบอปกรณทมน าหนกมากๆ เนองจากอาจเกดอบตเหตได เพราะเฟอรนเจอรเหลานมไดถกออกแบบมาเพอใชงานในลกษณะดงกลาว 2) การตอเตมชนเกบของ ตลอย ชนเกบอปกรณเครองแกว/ชนส าหรบวางหรอทตากเครองแกวเหลาน ควรมลกษณะทแขงแรง ไดมาตรฐานมการตรวจสอบดานความแขงแรงและการรบน าหนก (ตรวจสอบเบองตนกบวศวกร หรอสถาปนก หรอกบตวแทนหรอผจ าหนายครภณฑ/เฟอรนเจอร/เครองมอและอปกรณเหลานน) ไมควรตอเตมเอง หรอน าสงของตางๆ มาประยกตใชเพอเปนชนเกบของ ตลอย ชนเกบอปกรณเครองแกว เนองจากอาจเกดอบตเหตได เนองจากมการกอสรางและตดตงทไมถกตองเหมาะสม

4.2.3 ครภณฑ/เฟอรนเจอร/เครองมอและอปกรณ ทใชงานในหองปฏบตการ เหมาะสมกบ ขนาดและสดสวนรางกายของผปฏบตงาน/ไมกอใหเกดหรอมแนวโนมทอาจเกดอบตเหตหรออนตรายตอผใชงาน การก าหนดรายละเอยดตางๆ ไมมขอก าหนดตามกฎหมายมเพยงขอแนะน าและขอพจารณาตางๆ เพอตรวจสอบขนาดและระยะรวมถงรายละเอยดตางๆ ของครภณฑ/เฟอรนเจอร/เครองมอและอปกรณ ทใชงานในหองปฏบตการวามความเหมาะสมกบขนาดและสดสวนรางกายของผปฏบตการตามหลกการยศาสตร (ergonomics) ซงไมกอใหเกดหรอมแนวโนมทอาจเกดอบตเหตหรออนตรายตอผใชงาน (ดรายละเอยดเพมเตมในขอ 4.2.1 ภาคผนวก 4)

4.2.4 การจดวางเครองมอและอปกรณบนโตะปฏบตการเปนระเบยบและสะอาด

4.2.5 ระยะระหวางโตะปฏบตการมระยะหาง และมการก าหนดต าแหนงเหมาะสม ดรายละเอยดในภาคผนวก 4 หรอ ดรายละเอยดจากเรอง Building: general principles หวขอ Facilities: building and equipment ใน GLP handbook หนา 18–19

4.2.6 มอางน าตงอยในหองปฏบตการและมอยางนอย 1 ต าแหนงทตงอยใกลบรเวณทางออกหองปฏบตการ สาเหตทควรตงอยบรเวณนเนองจากเปนต าแหนงทสามารถจดจ าไดงาย และเขาถงไดสะดวกในกรณเกดเหตฉกเฉน เชน สารเคมหก หรอเกดไฟไหม และใชท าความสะอาดรางกายกอนเขา–ออกจากหองปฏบตการ เพอสขอนามยทดและลดการปนเปอนทางสารเคมจากภายในหองปฏบตการสภายนอก

4.2.7 ถงแกสมทวางและเกบรกษาภายในอาคารทปลอดภยหางจากความรอนและเสนทางสญจรหลก และมมาตรการเกบรกษาทด/การเกบอยางถกตองและปลอดภย ดรายละเอยดจาก ESPReL Inspection Criteria 2. ระบบการจดการสารเคม ขอ 2.2 การจดเกบสารเคม

4.2.8 ครภณฑตางๆ เชน ตควน ตลามนาโฟลว หรอ ตชวนรภย (Biosafety cabinet) เปนตน อยในสภาพทยงสามารถใชงานไดด/ปราศจากความเสยง หรอ กอใหเกดอนตรายหรออบตเหต ควรมการตรวจลกษณะการท างานของอปกรณเหลานอยางสม าเสมอ โดยตรวจสอบสภาพการท างานของระบบการดดอากาศ การระบายอากาศ ความเขมของรงสอลตราไวโอเลต และการท างานของชองเปด (sash) ดานหนา โดยอางองจากคมอการใชงานของอปกรณนนๆ

4.2.9 ครภณฑตางๆ เชน ตควน ตลามนาโฟลว หรอ ตชวนรภย (Biosafety cabinet) เปนตน ภายในหองปฏบตการมการดแลและบ ารงรกษาอยางสม าเสมอ การดแลและบ ารงรกษาอยางสม าเสมอ หมายถง มการดแลและบ ารงรกษาตามเกณฑของ OSHA laboratory standard, GLP handbook ของ WHO และ OECD series on GLP and compliance monitoring ในบทท 2 เรอง Good laboratory practice training หวขอ Building and equipment หวขอยอย equipment (ดรายละเอยดในขอ 4.2.2ภาคผนวก 4) และควรมการดแลรกษา ตรวจสอบสภาพการใชงานอยางละเอยด ด าเนนการซอมแซมสวนทเสยหายใหอยในสภาพพรอมใชงาน อยางนอยปละ 1 ครง 4.3 งานวศวกรรมโครงสราง 4.3.1 ไมมการช ารดเสยหายบรเวณโครงสราง/ไมมรอยแตกราวตามเสา - คานมสภาพภายนอกและภายในหองปฏบตการทไมกอใหเกดอนตราย (สภาพภายนอก ไดแก สภาพบรเวณโดยรอบหรออาคารขางเคยงและสภาพภายในตวอาคารทอยตดกบหองปฏบตการ) ดรายละเอยดจากขอ 4.3 งานวศวกรรมโครงสราง ขอยอยท 4.3.2

4.3.2 โครงสรางอาคารสามารถรองรบน าหนกบรรทกของอาคาร (น าหนกของผใชอาคาร อปกรณและเครองมอ) ได การตรวจสอบโครงสรางอาคารทางดานความมนคงแขงแรง จากคมอเทคนคการตรวจสอบอาคาร เพอความปลอดภย (ส าหรบการตรวจสอบอาคารตามกฎหมาย) โดยวศวกรรมสถานแหงประเทศไทย (วสท.) ไดมขอแนะน าเกยวกบการตรวจสอบภาคสนาม ไวดงน การตรวจอาคารตามกฎหมายตรวจสอบอาคารเปนเพยงการตรวจเบองตนโดยมแนวทางการส ารวจเบองตนแสดงดงรปท 4.1

รปท 4.1 แนวทางการตรวจสอบอาคารในภาคสนามเบองตน (ทมา คมอเทคนคการตรวจสอบอาคาร เพอความปลอดภย, 2551: หนา 333)

สงทควรส ารวจตรวจสอบ

ส ารวจเบองตน

(ตรวจสอบขนพนฐาน)

รปทรง

กายภาพ

ชนสวนโครงสราง

ทเสยรป

การเสยรปของอาคาร

ความเสอมสภาพ

ของวสด

การแตกราว

ภายภาพ

สวนรายละเอยดการตรวจสอบสภาพความเสยหายของโครงสราง ใหดรายละเอยดเพมเตมในขอ 4.3.1 ภาคผนวก 4

4.3.3 โครงสรางอาคารมความสามารถในการกนไฟและทนไฟ รวมถงรองรบเหตฉกเฉนได (มความสามารถในการตานทานความเสยหายของอาคารเมอเกดเหตฉกเฉนในชวงเวลาหนงทสามารถอพยพคนออกจากอาคารได) ใหใชตามมาตรฐานการปองกนอคคภย วสท. 3002–51 ในภาคท 2 หมวดท 3 เรองมาตรฐานโครงสรางของอาคารเพอปองกนอคคภย (ดรายละเอยดในขอ 4.3.2 ภาคผนวก 4)

4.3.4 มการตรวจสอบสภาพของโครงสรางอาคารอยเปนประจ า/มการดแลและบ ารงรกษาอยางสม าเสมอ

ควรมการดแลรกษา ตรวจสอบสภาพการใชงาน ด าเนนการซอมแซมสวนทเสยหายใหอยในสภาพพรอมใชงาน อยางนอยปละ 1 ครงตามคมอเทคนคการตรวจสอบอาคารเพอความปลอดภย (ส าหรบการตรวจสอบอาคารตามกฎหมาย) ภาคท 4 การตรวจสอบดานความมนคงแขงแรงของอาคาร (ดรายละเอยดในขอ 4.3.3 ภาคผนวก 4) 4.4 งานวศวกรรมไฟฟา 4.4.1 มแสงสวางธรรมชาตหรอแสงประดษฐพอเพยงและมคณภาพเหมาะสมกบการท างานโดยอางองตามกฎกระทรวงฉบบท 39 (พ.ศ. 2537) ออกตามความในพระราชบญญตควบคมอาคาร พ.ศ. 2552 และตามเกณฑของสมาคมไฟฟาแสงสวางแหงประเทศไทย (TIEA) 1) ตามกฎกระทรวงฉบบท 39 (พ.ศ. 2537) ไดมการก าหนดปรมาณความเขมของแสง ส าหรบสถานท หรอกระบวนการใชงานตางๆ ดงน ความเขมแสง (หนวยเปน Lux) ส าหรบสถานท หรอประเภทการใชงานตางๆ ก าหนดในกฎกระทรวงมหาดไทย ฉบบท 39 พ.ศ. 2537 ก าหนด ดงตารางท 4.4

ตารางท 4.4 ความเขมของแสงตามกฎกระทรวงฉบบท 39 พ.ศ. 2537

ล าดบ สถานท (ประเภทการใช)

หนวยความเขมของ แสงสวาง (Lux)

1 ชองทางเดนภายใน โรงเรยน ส านกงาน 200 2 หองเรยน 300 3 บรเวณทท างานในส านกงาน 300

(ทมา กฎหมายอาคาร อาษา 2548 เลม 1, 2548: หนา 3–155)

2) มาตรฐานของสมาคมไฟฟาแสงสวางแหงประเทศไทย (TIEA) ไดมการก าหนดปรมาณความเขมของแสง ส าหรบสถานท ซงมลกษณะใกลเคยงกบหองปฏบตการไวตามทปรากฏในตารางท 4.5 ดงน

ตารางท 4.5 ขอแนะน าระดบความสองสวาง (Illuminance) ส าหรบพนทท างานและกจกรรมตางๆ ภายในอาคารตาม TIEA–GD 003 ของสมาคมไฟฟาแสงสวางแหงประเทศไทย (TIEA)

ประเภทของพนทและกจกรรม หนวยความเขมของแสงสวาง (Lux) UGRL5 Ra

6 (min)

อาคารสถาบนการศกษา โรงเรยน 1 พนทส าหรบการเรยนการศกษาทวๆ ไป 300 19 80 2 หองบรรยาย 500 19 80 3 พนทโตะสาธตงาน 500 19 80

(ทมา ขอแนะน าระดบความสองสวางภายในอาคารของประเทศไทย TIEA–GD 003: 2003, 2546: หนา 18)

3) แสงประดษฐในทนไดแก ดวงโคมและหลอดไฟ ควรเลอกรปแบบทเหมาะสมกบการท างาน ไมดดแปลงหรอตอเตมดวงโคมเอง หรอตดตงหลอดไฟทไมไดมาตรฐาน เชน การตดตงหลอดไฟแบบชวคราว (หลอดไฟเปลอย หลอดไฟทสามารถเคลอนยายไปมา หรอหลอดไฟทใชเทปยดตวหลอดไวชวคราว เปนตน) แหลงก าเนดแสงควรสองสวางโดยตรงลงบนพนทท างาน โดยไมถกบดบงหรอเกดเงาของวตถหรออปกรณใดๆ ทอดลงบนพนทท างาน หรอโตะปฏบตการ

4.4.2. ปรมาณก าลงไฟพอเพยงตอการใชงาน/ปรมาณกระแสไฟฟาทใชรวมกนไมเกนขนาดมเตอรของหนวยงาน ปรมาณก าลงไฟพอเพยงตอการใชงานและรวมกนไมเกนขนาดมเตอรของสถาบน หมายถง เมอมการใชงานอปกรณตางๆ ทใชก าลงไฟฟาในปรมาณทมากพรอมๆ กนแลวไมกอใหเกดไฟดบ หรอการตดไฟของเบรคเกอร เปนตน

4.4.3 อปกรณสายไฟฟา เตารบ เตาเสยบ ตรงตามมาตรฐานวศวกรรมสถานแหงประเทศไทย (วสท.) ถกยดอยกบพนผนงหรอเพดาน และตดตงแหลงจายกระแสไฟฟาในบรเวณทเหมาะสม 1) ในมาตรฐานการตดตงทางไฟฟาส าหรบประเทศไทย วสท. 2001–51 บทท 2 มาตรฐานสายไฟฟา และบรภณฑไฟฟา ไดก าหนดรายละเอยดของอปกรณตางๆ ไวดงน บรภณฑและสายไฟฟาทกชนด ตองมสมบตเปนไปตามมาตรฐานผลตภณฑอตสาหกรรม (มอก.) ฉบบลาสด หรอมาตรฐานทการไฟฟาฯ ยอมรบ เชน มาตรฐาน วสท. หรอเปนชนดทไดรบความเหนชอบจากการไฟฟาฯ กอน ดรายละเอยดเพมเตมจากบทท 2 มาตรฐานสายไฟฟา และบรภณฑไฟฟา หนา 2–1 ถง 2–7 ในมาตรฐานการตดตงทางไฟฟาส าหรบประเทศไทย 2545 วสท. 2001–51 และมาตรฐานผลตภณฑอตสาหกรรม (มอก.) ของอปกรณไฟฟา ท www.tisi.go.th และแนวปฏบตในการเดนสายและตดตงอปกรณไฟฟา บทท 2 มาตรฐานของเครองอปกรณและสายไฟฟาท www.pea.co.th ของการไฟฟาสวนภมภาค 2) สายไฟถกยดอยกบพนผนงหรอเพดานไมควรมสายไฟทอยในสภาพการเดนสายไมเรยบรอย เชน บางสวนหรอทงหมดของสายไฟมไดมการยดตดใหมนคงแขงแรง หรอยดตดแบบไมไดมาตรฐาน เชน การใชเทปกาวในการยดตด เปนตน เนองจากอาจกอใหเกดอบตเหตไดงายและมความเสยงอนตรายสง

การตดตงสายไฟใหเปนไปตามมาตรฐานการตดตงทางไฟฟาส าหรบประเทศไทย 2545 วสท. 2001–51 และมาตรฐานผลตภณฑอตสาหกรรม (มอก.) ของอปกรณไฟฟา ท www.tisi.go.th และแนวปฏบตในการเดนสายและตดตงอปกรณไฟฟา บทท 2 มาตรฐานของเครองอปกรณและสายไฟฟาท www.pea.co.th ของการไฟฟาสวนภมภาค 3) ไมมสายไฟช ารดหรอสายเปลอย สายไฟช ารดหรอสายเปลอยรวมถงสายไฟทมไดมการใชงานแลว มความเสยงสงในการกอใหเกดความอนตรายและอบตเหตภายในหองปฏบตการ เชน การเกดอคคภยเนองจากกระแสไฟฟาลดวงจรจากสายไฟฟาเกาช ารด เปนตน ดงนนถาหากไมมการใชงานของสายไฟดงกลาวควรด าเนนการรอถอนหรอด าเนนการตดตงใหมใหถกตองตามมาตรฐานการตดตงทางไฟฟาส าหรบประเทศไทย 2545 วสท. 2001–51 และมาตรฐานผลตภณฑอตสาหกรรม (มอก.) ของอปกรณไฟฟาท www.tisi.go.th และแนวปฏบตในการเดนสายและตดตงอปกรณไฟฟา บทท 2 มาตรฐานของเครองอปกรณและสายไฟฟาท www.pea.co.th ของการไฟฟาสวนภมภาค 5 UGR (Unified Glare Rating System) เปนเกณฑมาตรฐานสากล ในการประเมนแสงบาดตา ของการใหแสงสวางภายในอาคาร โดยมสเกลคาของ UGR คอ 13 16 19 22 25 และ 28 ซงหากคา UGR เปน 13 หมายความวา มแสงบาดตานอย สวนหากมคา 28 แสดงวามแสงบาดตามาก โดยในการใชงานแตละกจกรรม ผออกแบบควรอางองเกณฑ ตามขอแนะน าระดบความสองสวาง (Illuminance) และคา UGR สงสดของแตละกจกรรมตามมาตรฐาน TIEA-GD 003 6 Ra คาดชนความถกตองของส (Color Rendering Index, CRI หรอ Ra) เปนคาทบอกวาแสงทสองไปถกวตถ ท าใหเหนสของวตถไดถกตองมากนอยเพยงใด คา Ra ไมมหนวย มคาตงแต 0–100 โดยก าหนดใหแสงอาทตยกลางวน เปนดชนอางองเปรยบเทยบ ทมคา Ra = 100 เพราะแสงอาทตยกลางวนประกอบดวยสเปกตรมครบทกส เมอใชแสงนสองวตถ แลวสของวตถทเหนจะไมมความเพยนของส แตหากเลอกหลอดทมคา Ra ต า กจะท าใหเหนสเพยนไปได การเลอกหลอดไฟแตละกจกรรมจะมขอแนะน าวาควรเลอกหลอดทใหความถกตองของสไมนอยกวาคาทแนะน าไวในมาตรฐาน TIEA-GD 003

4) แหลงจายกระแสไฟฟาตดตงในบรเวณทเหมาะสม หมายถง ต าแหนงและระดบความสงทเหมาะสมกบประเภทการใชงาน โดยปกตแลว การตดตงแหลงจายกระแสไฟฟานยมตดตงใน 2 รปแบบ คอ การตดตงทระดบพนหอง และการตดตงทระดบเหนอโตะปฏบตการ (ดรายละเอยดเพมเตมในขอ 4.4.1 ภาคผนวก 4) 5) สวนรปแบบและประเภทของแหลงจายกระแสไฟฟาควรเปนไปตามมาตรฐานการตดตงทางไฟฟาส าหรบประเทศไทย 2545 วสท. 2001–51 และมาตรฐานผลตภณฑอตสาหกรรม (มอก.) ของอปกรณไฟฟา ท www.tisi.go.th และแนวปฏบตในการเดนสายและตดตงอปกรณไฟฟา บทท 2 มาตรฐานของเครองอปกรณและสายไฟฟาท www.pea.co.th ของการไฟฟาสวนภมภาค

4.4.4 มการตอสายดน 1) ส าหรบครภณฑและอปกรณในหองปฏบตการบางประเภทจ าเปนตองมการตอสายดนเพอความปลอดภยในการใชงานอปกรณดงกลาว ลดโอกาสและความเสยงในการเกดอบตเหต รวมทงควรมการตอสายดนส าหรบแหลงจายกระแสไฟฟาและอปกรณไฟฟาอนๆ 2) การตอสายดนใหเปนไปตามมาตรฐานการตดตงทางไฟฟาส าหรบประเทศไทย 2545 วสท. 2001–51 และมาตรฐานผลตภณฑอตสาหกรรม (มอก.) ของอปกรณไฟฟา ท www.tisi.go.th และแนวปฏบตในการเดนสายและตดตงอปกรณไฟฟา บทท 2 มาตรฐานของเครองอปกรณและสายไฟฟาท www.pea.co.th ของการไฟฟาสวนภมภาค

4.4.5 ไมมการตอสายไฟพวง ในหองปฏบตการไมควรใชสายไฟพวง ในกรณทจ าเปนการตอสายพวงไมควรนานเกนกวา 8 ชวโมง มฉะนนจะถอวาเปนการใชงานแบบกงถาวร ซงอาจกอใหเกดอบตเหตไดงายและมความเสยงอนตรายสง

4.4.6 มระบบควบคมไฟฟาของหองปฏบตการแตละหอง 1) มระบบควบคมไฟฟาของหองปฏบตการแตละหอง สามารถเขาถงเพอการซอมบ ารงและตรวจสภาพไดงายและรวดเรว เพอความปลอดภยและลดความเสยงและโอกาสในการเกดอบตเหตภายในหองปฏบตการ 2) สามารถควบคมความปลอดภยและอนตรายทอาจเกดขนของแตละสวนพนท แยกการควบคมระบบไฟฟาออกจากกนอยางชดเจน ไมสงผลกระทบตอระบบไฟฟาโดยรวมของอาคาร หรอเกดผลกระทบขางเคยงตอพนทใชงานทอยในบรเวณเดยวกน

4.4.7 มอปกรณตดตอนไฟฟา (Switchgear) ขนตน เชน ฟวส (Fuse) เซอรกตเบรคเกอร (Circuit breaker) เปนตน ทสามารถใชงานได 1) มอปกรณตดตอนไฟฟา (switchgear) ขนตน เชน ฟวส (fuse) เซอรกตเบรคเกอร (circuit breaker) เปนตน ทสามารถใชงานได หมายถง แตละหองปฏบตการมอปกรณเหลานตดตงอยภายในหอง สามารถเขาถงเพอการซอมบ ารงและตรวจสภาพไดงายและรวดเรว เพอความปลอดภยและลดความเสยงและโอกาสในการเกดอบตเหตภายในหองปฏบตการ สามารถควบคมความปลอดภยและอนตรายทอาจเกดขนของแตละสวนพนท แยกการควบคมระบบไฟฟาออกจากกนอยางชดเจน ไมสงผลกระทบตอระบบไฟฟาโดยรวมของอาคาร หรอเกดผลกระทบขางเคยงตอพนทใชงานทอยในบรเวณเดยวกน 2) ในมาตรฐานการตดตงทางไฟฟาส าหรบประเทศไทย วสท. 2001–51 บทท 2 มาตรฐานสายไฟฟา และบรภณฑไฟฟา ไดก าหนดรายละเอยดของอปกรณตางๆ ไวดงน บรภณฑและสายไฟฟาทกชนด ตองมสมบตเปนไปตามมาตรฐานผลตภณฑอตสาหกรรม (มอก.) ฉบบลาสด หรอมาตรฐานทการไฟฟาฯ ยอมรบ เชน มาตรฐาน วสท. หรอเปนชนดทไดรบความเหนชอบจากการไฟฟาฯ กอน ดรายละเอยดเพมเตมจากบทท 2 มาตรฐานสายไฟฟา และบรภณฑไฟฟา หนา 2–1 ถง 2–7 ในมาตรฐานการตดตงทางไฟฟาส าหรบประเทศไทย 2545 วสท. 2001–51 และมาตรฐานผลตภณฑอตสาหกรรม (มอก.) ของอปกรณไฟฟา ท

www.tisi.go.th และแนวปฏบตในการเดนสายและตดตงอปกรณไฟฟา บทท 2 มาตรฐานของเครองอปกรณและสายไฟฟาท www.pea.co.th ของการไฟฟาสวนภมภาค

4.4.8 มการตดตงระบบแสงสวางฉกเฉนอยางนอย 1 ชด ระบบแสงสวางฉกเฉน ใหเลอกใชตามมาตรฐานตางๆ ดงน 1) ตามมาตรฐานการปองกนอคคภย วสท. 3002 – 51 ภาคท 4 หมวดท 7 ระบบไฟฟาแสงสวางฉกเฉนและโคมไฟ ปายทางออกฉกเฉนตามมาตรฐานการปองกนอคคภย วสท. 2004 – 51 ภาคท 2 ไฟฟาแสงสวางฉกเฉน 2) ตามคมอเทคนคการตรวจสอบอาคารเพอความปลอดภย ภาคท 7 ขอ 7.4 การตรวจสอบระบบไฟฟาส ารองฉกเฉน 3) ตามกฎกระทรวงฉบบท 33 (พ.ศ. 2535) ฉบบท 39 (พ.ศ. 2537) ฉบบท 47 (พ.ศ. 2540) และฉบบท 55 (พ.ศ. 2543) ดรายละเอยดเพมเตมในขอ 4.4.2 ภาคผนวก 4

4.4.9 มระบบไฟฟาส ารองดวยเครองก าเนดไฟฟาในกรณเกดเหตฉกเฉน ระบบไฟฟาส ารองดวยเครองก าเนดไฟฟาในกรณฉกเฉน ใหเลอกใชตามมาตรฐานตางๆ ดงน

1) ตามมาตรฐานการปองกนอคคภย วสท. 3002 – 51 ภาคท 4 หมวดท 6 ระบบไฟฟาส ารองฉกเฉน 2) ตามมาตรฐานการปองกนอคคภย วสท. 2001 – 51 ภาคท 12 วงจรไฟฟาชวยชวต 3) ตามคมอเทคนคการตรวจสอบอาคารเพอความปลอดภย ภาคท 7 ขอ 7.4 การตรวจสอบระบบไฟฟาส ารองฉกเฉน

4) ตามกฎกระทรวงฉบบท 33 (พ.ศ. 2535) ฉบบท 39 (พ.ศ. 2537) ฉบบท 47 (พ.ศ. 2540) และฉบบท 55 (พ.ศ. 2543) ดรายละเอยดเพมเตมในขอ 4.4.3 ภาคผนวก 4

4.4.10 มการดแลและบ ารงรกษาระบบไฟฟาแสงสวาง ระบบไฟฟาก าลง ระบบควบคมไฟฟา และระบบไฟฟาส ารองของหองปฏบตการอยางสม าเสมอ ควรมการดแลรกษา ตรวจสอบสภาพการใชงานอยางละเอยด ด าเนนการซอมแซมสวนทเสยหายใหอยในสภาพพรอมใชงาน อยางนอยปละ 1 ครง 4.5. งานวศวกรรมสขาภบาลและสงแวดลอม 4.5.1 มระบบน าด/น าประปาทใชงานไดด มการเดนทอและวางแผนผงการเดนทออยางเปนระบบและไมรวซม 1) ระบบน าด/น าประปา ทใชงานไดดและเหมาะสม หมายถง มปรมาณน าใชเพยงพอ แรงดนน าในทอและคณภาพของน าอยในเกณฑทเหมาะสมกบการใชงาน ไมท าความเสยหายแกอปกรณ ไมมสงปนเปอนจากภายนอกเขาไปในทอจายน าไดรวมถงมปรมาณน าส ารองตามกฎหมาย (ตามกฎกระทรวงฉบบท 33 (พ.ศ. 2535) หมวด 4 ขอ 36 – 37 ก าหนดใหอาคารสงและอาคารขนาดใหญพเศษ ตองมทเกบน าใชส ารองซงสามารถจายน าในชวโมงการใชน าสงสดไดไมนอยก วา 2 ชวโมง) 2) หากมการตดตงระบบน ารอน/ไอน า (steam) หรอ ระบบน ากลน/น าบรสทธ ตองสามารถใชงานไดดและเหมาะสม มความปลอดภยของระบบ ไดรบการออกแบบโดยวศวกรงานระบบสขาภบาลและสงแวดลอม ไมมการตอเตม ดดแปลง หรอตดตงระบบดวยตนเอง โดยชางทวไป หรอ ผทมไดมใบประกอบวชาชพทางดานวศวกรรมงานระบบสขาภบาลและสงแวดลอม หากบรรจใสภาชนะแลวน ามาใชภายในหองควรมการยดภาชนะเหลานนใหมนคงแขงแรงแนนหนา และปลอดภย เพอหลกเลยงอบตเหตทอาจเกดขน 3) มการเดนทอและวางแผนผงการเดนทออยางเปนระบบมความปลอดภยของระบบ ซงไดรบการออกแบบโดยวศวกรงานระบบสขาภบาลและสงแวดลอม ไมมการตอเตม ดดแปลง หรอตดตงระบบดวยตนเอง โดยชางทวไป หรอ ผทมไดมใบประกอบวชาชพทางดานวศวกรรมงานระบบสขาภบาลและสงแวดลอม

4) ทอน าท าจากวสดทเหมาะสมไมรวซม/ไมเปนสนม ขอตอทกสวนประสานกนอยางด ไมมชนสวนใดๆ หลดออกจากกน หากช ารดมการด าเนนการซอมแซมใหอยในสภาพทใชงานไดดดงเดม ไมด าเนนการซอมแซมเองแบบชวคราว เชนใชเทปกาวหรอเชอกมดชนสวน หรอ ขอตอทหลดออกจากกน เขาดวยกน

4.5.2. มการแยกระบบน าทงทวไปกบระบบน าทงปนเปอนสารเคมออกจากกน เนองจากการบ าบดน าทงทวไปและน าทงทปนเปอนสารเคมมวธการดแลและบรหารจดการแตกตางกน จงควรมการแยกระบบออกจากกน

4.5.3 มการระบายน าเสยออกไดสะดวก ระบายน าเสยออกไดสะดวก หมายถง ทอระบายมความสามารถในการระบายน าออกไดโดยไมอดตน ไมกอใหเกดอนตรายตอสขภาพ ชวต รางกาย หรอทรพยสน หรอกระทบกระเทอนตอการรกษาคณภาพสงแวดลอม

4.5.4 มระบบบ าบดน าเสยแยก เพอบ าบดน าทงทวไป กบน าทงปนเปอนสารเคมออกจากกน กอนออกสรางระบายน าสาธารณะ 1) ตามกฎกระทรวงฉบบท 33 (พ.ศ. 2535) หมวด 3 ขอ 31 – 35 ก าหนดใหอาคารสงและอาคารขนาดใหญพเศษ ตองมระบบบ าบดน าเสยทไมกอใหเกดเสยง กลน ฟอง กาก หรอ สงอนใดทเกดจากการบ าบดนนจนถงขนาดทอาจกอใหเกด อนตรายตอสขภาพ ชวต รางกาย หรอทรพยสน กระทบกระเทอนตอการรกษาคณภาพสงแวดลอม หรอความเดอดรอนร าคาญแกประชาชนผอยอาศยใกลเคยง 2) คณภาพน าทงกอนระบายลงสแหลงรองรบน าทงใหเปนไปตามประกาศคณะกรรมการสงแวดลอม เรองการก าหนดมาตรฐานคณภาพน าทงจากอาคาร 3) กรณแหลงรองรบน าทงมขนาดไมเพยงพอจะรองรบน าทงทจะระบายจากอาคารในชวโมงการใชน าสงสด ใหมทพกน าทงเพอรองรบน าทงทเกนกวาแหลงรองรบน าทงจะรบไดกอนจะระบายสแหลงรองรบน าทง

4.5.5 มการดแลและบ ารงรกษาระบบวศวกรรมสขาภบาลและสงแวดลอมอยางสม าเสมอ ควรมการดแลรกษา ตรวจสอบสภาพการใชงานอยางละเอยด ด าเนนการซอมแซมสวนทเสยหายใหอยในสภาพพรอมใชงาน อยางนอยปละ 1 ครง 4.6 งานวศวกรรมระบบระบายอากาศและปรบอากาศ 4.6.1 มระบบระบายอากาศทเหมาะสมกบการท างานและสภาพแวดลอมของหองปฏบตการ หากมการระบายอากาศดวยพดลม ใหมการด าเนนการตดตงในต าแหนงและปรมาณทเหมาะสม โดยพดลมทเลอกใชควรเปนลกษณะทตดตงบนผนงหรอเพดานแบบถาวร มากกวาจะเปนแบบตงพนแบบชวคราว ซงมแนวโนมในการกอใหเกดอนตรายหรอมความเสยงสงในการเกดอบตเหต หากมความจ าเปนตองใชงานพดลมตงพนหรอชนดทเคลอนยายไดควรใชงานในระยะเวลาเทาทจ าเปนเทานนรวมทงพดลมทตดตงอยภายในหองสามารถใชงานโดยไมกอใหเกดอนตรายในขณะท างานหรอไมรบกวนการทดลองทเกดขน หากมการตดตงระบบระบายอากาศดวยพดลมดดอากาศใหมการด าเนนการตดตงในต าแหนงและปรมาณทเหมาะสมกบการท างานและสภาพแวดลอมของหองปฏบตการตามมาตรฐานตางๆ ดงน

1) ตามมาตรฐานระบบปรบอากาศและระบายอากาศ วสท. 3003 - 50 2) ตามกฎกระทรวงฉบบท 33 (พ.ศ. 2535) ฉบบท 39 (พ.ศ. 2537) และฉบบท 50 (พ.ศ. 2540) ดรายละเอยดเพมเตมในขอ 4.5.1 ภาคผนวก 4

4.6.2 มการตดตงระบบปรบอากาศในต าแหนงและปรมาณทเหมาะสมกบการท างานและสภาพแวดลอมของหองปฏบตการ หากมการตดตงระบบปรบอากาศใหมการด าเนนการตดตงในต าแหนงและปรมาณทเหมาะสมกบการท างานและสภาพแวดลอมตามมาตรฐานตางๆ ดงน 1) ตามมาตรฐานระบบปรบอากาศและระบายอากาศ วสท. 3003 – 50 2) ตามมาตรฐานการตรวจสอบคณภาพอากาศภายในอาคาร ส.ว.ป.ท. 04 – 2549 3) ตามคมอเทคนคการตรวจสอบอาคารเพอความปลอดภย ภาคท 6 เทคนคการตรวจสอบระบบสขอนามยและสงแวดลอม 4) ตามประกาศคณะกรรมการสงแวดลอมแหงชาตฯ เกยวกบมาตรฐานคณภาพอากาศในบรรยากาศในประเทศไทย ดรายละเอยดเพมเตมในขอ 4.5.2 ภาคผนวก 4 และอานควบคกบขอ 4.6.1 ระบบระบายอากาศของหองปฏบตการ

4.6.3 มการดแลและบ ารงรกษาระบบระบายอากาศและระบบปรบอากาศของหองปฏบตการอยางสม าเสมอ ควรมการดแลรกษา ตรวจสภาพการใชงานอยางละเอยด ด าเนนการซอมแซมสวนทเสยหายใหอยในสภาพพรอมใชงาน อยางนอยปละ 1 ครง หรอตามทก าหนดไวในคมอการใชงาน 4.7 งานระบบฉกเฉนและระบบตดตอสอสาร 4.7.1 มระบบแจงเหตเพลงไหมดวยมอ (Manual fire alarm system) ดรายละเอยดใน ขอท 4.7.3 และ ใน ESPReL Inspection Criteria 5. ระบบการปองกนและแกไขภยอนตราย

4.7.2 มอปกรณตรวจจบเพลงไหมดวยอณหภมความรอน (Heat detector) ดรายละเอยดใน ขอท 4.7.3 และ ใน ESPReL Inspection Criteria 5. ระบบปองกนและแกไขภยอนตราย ขอ 5.2.1 การจดการความพรอม/ตอบโตกรณฉกเฉน

4.7.3 มอปกรณตรวจจบเพลงไหมดวยควนไฟ (Smoke detector) ระบบแจงเหตเพลงไหมดวยมอ (Manaual fire alarm system) อปกรณตรวจจบเพลงไหมดวยอณหภมความรอน (Heat detector) และอปกรณตรวจจบเพลงไหมดวยควนไฟ (Smoke detector) ใหเลอกใชตามมาตรฐานตางๆ ดงน

1) ตามมาตรฐานระบบแจงเหตเพลงไหม วสท. 2002 - 49 2) ตามกฎกระทรวงฉบบท 47 (พ.ศ. 2540) ดรายละเอยดเพมเตมในขอ 4.6.1 ภาคผนวก 4

4.7.4 มทางหนไฟ ตามมาตรฐานกฎหมายควบคมอาคารและมาตรฐานของวสท. เสนทางหนไฟ เปนไปตามมาตรฐานงานตางๆ ดงน 1) ตามมาตรฐานการปองกนอคคภย วสท. 3002–51 ภาคท 3 มาตรฐานเสนทางหนไฟ 2) ตามกฎกระทรวงฉบบท 33 (พ.ศ. 2535) ฉบบท 47 (พ.ศ. 2540) และฉบบท 50 (พ.ศ. 2540) ดรายละเอยดเพมเตมในขอ 4.6.2 ภาคผนวก 4

4.7.5 มปายบอกทางหนไฟ ตามมาตรฐานของวสท. ปายบอกทางหนไฟในอาคาร เปนไปตามมาตรฐานงานตางๆ ดงน 1) ตามมาตรฐานการปองกนอคคภย วสท. 3002 – 51 ภาคท 3 หมวดท 7 สวนประกอบของเสนทางหนไฟ

2) ตามมาตรฐานระบบไฟฟาแสงสวางฉกเฉนและโคมไฟปายทางออกฉกเฉน วสท. 2004 – 51 ภาคท 3 โคมไฟปายทางออกฉกเฉน 3) ตามคมอเทคนคการตรวจสอบอาคารเพอความปลอดภย ภาคท 7 เทคนคการตรวจสอบระบบปองกนและระงบอคคภย 4) ตามกฎกระทรวงฉบบท 33 (พ.ศ. 2535) ฉบบท 39 (พ.ศ. 2537) ฉบบท 47 (พ.ศ. 2540) และฉบบท 55 (พ.ศ. 2543) ดรายละเอยดเพมเตมในขอ 4.6.3 ภาคผนวก 4

4.7.6 มเครองดบเพลงแบบเคลอนท (Portable fire extinguisher) เครองดบเพลงแบบเคลอนทในอาคารใหใชตามมาตรฐานตางๆ ดงน 1) ตามมาตรฐานการปองกนอคคภย วสท. 3002 – 51 ภาคท 5 มาตรฐานระบบดบเพลง หมวดท 3 เครองดบเพลงแบบเคลอนท 2) ตามกฎกระทรวงฉบบท 33 (พ.ศ. 2535) ฉบบท 39 (พ.ศ. 2537) ฉบบท 47 (พ.ศ. 2540) และฉบบท 55 (พ.ศ. 2543) 3) ตามคมอเทคนคการตรวจสอบอาคารเพอความปลอดภย ภาคท 7 เทคนคการตรวจสอบระบบปองกนและระงบอคคภย 4) ตามคมอปองกน – ระงบ – รบมออคคภย ของส านกบรหารระบบกายภาพ จฬาลงกรณมหาวทยาลย

ดรายละเอยดเพมเตมในขอ 4.6.4 ภาคผนวก 4

4.7.7 มระบบดบเพลงดวยน าชนดมตสายฉดน าดบเพลง (Fire hose cabinet) ระบบดบเพลงดวยน าชนดมตสายฉดน าดบเพลง (Fire hose cabinet) ใหใชตามมาตรฐานตางๆ ดงน 1) ตามมาตรฐานการปองกนอคคภย วสท. 3002 – 51 ภาคท 5 มาตรฐานระบบดบเพลง หมวดท 6 ระบบทอยนและสายฉดน าดบเพลง 2) ตามคมอเทคนคการตรวจสอบอาคารเพอความปลอดภย ภาคท 7 เทคนคการตรวจสอบระบบปองกนและระงบอคคภย 3) ตามกฎกระทรวงฉบบท 33 (พ.ศ. 2535) ฉบบท 39 (พ.ศ. 2537) ฉบบท 47 (พ.ศ. 2540) และฉบบท 55 (พ.ศ. 2543)

ดรายละเอยดเพมเตมในขอ 4.6.5 ภาคผนวก 4

4.7.8 มระบบดบเพลงดวยน าชนดระบบหวกระจายน าดบเพลง (Sprinkler system) ระบบดบเพลงดวยน าชนดระบบหวกระจายน าดบเพลง (Sprinkler system) ใหใชตามมาตรฐานตางๆ ดงน 1) ตามมาตรฐานการปองกนอคคภย วสท. 3002 – 51 ภาคท 5 มาตรฐานระบบดบเพลง หมวดท 7 ระบบหวกระจายน าดบเพลง 2) ตามกฎกระทรวงฉบบท 33 (พ.ศ. 2535) ฉบบท 39 (พ.ศ. 2537) ฉบบท 47 (พ.ศ. 2540) และฉบบท 55 (พ.ศ. 2543)

ดรายละเอยดเพมเตมในขอ 4.6.6 ภาคผนวก 4

4.7.9 มการดแลและบ ารงรกษาระบบปองกนอคคภยของหองปฏบตการอยางสม าเสมอ 1) มาตรฐานระบบแจงเหตเพลงไหม วสท. 2002–49 มการก าหนดรายละเอยดการตรวจสอบดแลบ ารงรกษาไวตามตารางท 4.6 ดงน

ตารางท 4.6 ความถในการตรวจสอบระบบปองกนอคคภย

ล าดบท รายการ ตรวจซ าขนตน

ประจ า เดอน

ทก 3 เดอน

ทก ครงป

ประจ าป

1 อปกรณแจงสญญาณ (ก) เสยง X X

ล าดบท รายการ ตรวจซ าขนตน

ประจ า เดอน

ทก 3 เดอน

ทก ครงป

ประจ าป

1 (ข) ล าโพง X X (ค) แสง X X

2 แบตเตอร (ก) ชนดน ากรด

- ทดสอบเครองประจ - (เปลยนแบตเตอรเมอจ าเปน)

X X

- ทดสอบการคายประจ (30 นาท) X X - ทดสอบคาแรงดนขณะมโหลด X X - ทดสอบความถวงจ าเพาะน ากรด X X

(ข) ชนดนเกล – แคดเมยม - ทดสอบเครองประจ - (เปลยนแบตเตอรเมอจ าเปน)

X X

- ทดสอบการคายประจ (30 นาท) X X - ทดสอบคาแรงดนขณะมโหลด X X

(ค) แบตเตอรแหงปฐมภม - ทดสอบคาแรงดนขณะมโหลด X X

(ง) ชนดน ากรดแบบปด - ทดสอบเครองประจ (เปลยนแบตเตอรเมอจ าเปน)

X X

- ทดสอบการคายประจ (30 นาท) X X - ทดสอบคาแรงดนขณะมโหลด X

3 ตวน า/โลหะ X 4 ตวน า/อโลหะ X 5 บรภณฑควบคม: ระบบแจงเหตเพลงไหมชนดม

มอนเตอรส าหรบสญญาณแจงเหตควบคมและสญญาณขดของ

(ก) การท างาน X X (ข) ฟวส X X (ค) บรภณฑเชอมโยง X X (ง) หลอดไฟและหลอดแอลอด X X (จ) แหลงจายไฟฟาหลก X X (ฉ) ทรานสปอนเดอร (Transponder) X X

6 บรภณฑควบคม: ระบบแจงเหตเพลงไหมชนดไมมมอนเตอรส าหรบสญญาณแจงเหตควบคมและสญญาณขดของ

ล าดบท รายการ ตรวจซ าขนตน

ประจ า เดอน

ทก 3 เดอน

ทก ครงป

ประจ าป

6 (ก) การท างาน X X (ข) ฟวส X X (ค) บรภณฑเชอมโยง X X (ง) หลอดไฟและหลอดแอลอด X X (จ) แหลงจายไฟฟาหลก X X (ฉ) ทรานสปอนเดอร (Transponder) X X

7 ชดควบคมสญญาณขดของ X X 8 บรภณฑเสยงประกาศฉกเฉน X X 9 เครองก าเนดไฟฟา ทกสปดาห 10 สายใยแกว X X 11 อปกรณเรมสญญาณ

(ก) อปกรณตรวจจบควนในทอลม X X (ข) อปกรณปลดลอคทางกลไฟฟา X X (ค) สวตชระบบดบเพลง X X (ง) อปกรณตรวจจบไฟไหม แกสและอนๆ X X (จ) อปกรณตรวจจบความรอน X X (ฉ) อปกรณแจงเหตดวยมอ X X (ช) อปกรณตรวจจบเปลวเพลง X X (ญ) ตรวจการท างานของอปกรณตรวจจบควน X X (ด) ตรวจความไวของอปกรณตรวจจบควน X X (ต) อปกรณตรวจคมสญญาณ X X (ถ) อปกรณตรวจการไหลของน า X X

(ทมา มาตรฐานระบบแจงเหตเพลงไหม วสท. 2002–49, 2543: หนา ช–3–ช–5)

2) มาตรฐานการปองกนอคคภย วสท. 3002–51 ภาคท 5 หมวดท 10 การตรวจสอบและทดสอบอปกรณของระบบดบเพลงไดมการสรปวธและระยะเวลาในการตรวจสอบอปกรณแตละประเภทดงตารางท 4.7 ดงตอไปน

ตารางท 4.7 ตารางสรปการตรวจสอบ, การทดสอบและการบ ารงรกษาวสด อปกรณในระบบปองกนอคคภย

อปกรณในระบบปองกนอคคภย วธการ ระยะเวลา 1. เครองสบน าดบเพลง - ขบดวยเครองยนต - ทดสอบเดนเครอง ทกสปดาห - ขบดวยมอเตอรไฟฟา - ทดสอบเดนเครอง ทกเดอน - เครองสบน า - ทดสอบปรมาณการสบน าและความดน ทกป 2. หวรบน าดบเพลง (Fire department connections) - หวรบน าดบเพลง

- ตรวจสอบ

ทกเดอน

ตารางท 4.7 ตารางสรปการตรวจสอบ, การทดสอบและการบ ารงรกษาวสด อปกรณในระบบปองกนอคคภย (ตอ)

อปกรณในระบบปองกนอคคภย วธการ ระยะเวลา 3. หวดบเพลงนอกอาคาร (Hydrants) - หวดบเพลง

- ตรวจสอบ - ทดสอบ (เปดและปด) - บ ารงรกษา

ทกเดอน ทกป ทก 6 เดอน

4. ถงน าดบเพลง - ระดบน า - สภาพถงน า

- ตรวจสอบ - ตรวจสอบ

ทกเดอน ทก 6 เดอน

5. สายฉดน าดบเพลงและตเกบสายฉด (Hose and hose station) - สายฉดน าและอปกรณ

- ตรวจสอบ

ทกเดอน

6. ระบบหวกระจายน าดบเพลง (Sprinkler system)

- Main drain - ทดสอบการไหล ทก 3 เดอน - มาตรวดความดน - ทดสอบคาความดน ทก 5 ป - หวกระจายน าดบเพลง - ทดสอบ ทก 50 ป - สญญาณวาลว - ทดสอบ ทก 3 เดอน - สวตชตรวจการไหลของน า - ทดสอบ ทก 3 เดอน - ลางทอ - ทดสอบ ทก 5 ป - วาลวควบคม - ตรวจสอบซลวาลว ทกสปดาห - ตรวจสอบอปกรณลอควาลว ทกเดอน - ตรวจสอบสวตชสญญาณปด–เปดวาลว ทก 3 เดอน

(ทมา มาตรฐานการปองกนอคคภย วสท. 3002–51, 2551: หนา 229)

4.7.10 มระบบตดตอสอสารของหองปฏบตการในกรณฉกเฉน เชน โทรศพทส านกงาน โทรศพทเคลอนท หรอระบบอนเตอรเนทและระบบไรสายอนๆ การตดตงระบบโทรศพทส านกงาน โทรศพทเคลอนท หรอระบบอนเตอรเนทและระบบไรสายอนๆ มเปาหมายหลก คอ ท าหนาทเปนระบบตดตอสอสารพนฐานของหองปฏบตการ เพอใชในการตดตอขอความชวยเหลอหรอแจงเหตในกรณฉกเฉน

4.7.11 มการดแลและระบบตดตอสอสารบ ารงรกษาอยางสม าเสมอ ควรมการดแลรกษา ตรวจสอบสภาพการใชงานอยางละเอยด ด าเนนการซอมแซมสวนทเสยหายใหอยในสภาพพรอมใชงาน อยางนอยปละ 1 ครง

ESPReL Inspection Criteria 5. ระบบการปองกนและแกไขภยอนตราย

การจดการความปลอดภยเปนหวใจของการสรางวฒนธรรมความปลอดภย ทมล าดบความคดตงตนจากการก าหนดไดวาอะไรคอปจจยเสยง ผปฏบตงานตองรวาใชสารใด คนอนในทเดยวกนก าลงท าอะไรทเสยงอยหรอไม ปจจยเสยงดานกายภาพคออะไร มการประเมนความเสยงหรอไม จากนนจงมการบรหารความเสยงดวยการปองกน หรอการลดความเสยง รวมทงการสอสารความเสยงทเหมาะสม ค าถามในรายการส ารวจ จะชวยกระตนความคดไดอยางละเอยด สรางความตระหนกรไปในตว รายงานความเสยงจะเปนประโยชนในการบรหารงบประมาณ เพราะสามารถจดการไดบนฐานของขอมลจรง ความพรอมและการตอบโตกรณฉกเฉน อยภายใตหวขอการจดการความปลอดภยเพอเปนมาตรการปองกน เชน การมผงพนทใชสอย ทางออก อปกรณเครองมอส าหรบเหตฉกเฉน รวมทงการมแผนปองกนและตอบโตเหตฉกเฉน ซงหมายถงการจดการเบองตนและการแจงเหต ขอปฏบตเพอความปลอดภยโดยทวไปเปนการก าหนดความปลอดภยสวนบคคล และระเบยบปฏบตขนต าของแตละหองปฏบตการ

5.1 การบรหารความเสยง เปนเครองมอส าคญในการบรหารจดการเพอลดความเสยงทอาจเกดขนไดในการท าปฏบตการ หวใจส าคญของกระบวนการบรหารความเสยง (Risk Management Process) เปนหลกทเชอมโยงประสานกนแบบครบวงจร ผทจะเรมท าการบรหารความเสยงตองเขาใจแนวคดและหลกการของการบรหารความเสยงใหชดเจนในทกประเดน ซงประกอบดวย 5 กระบวนการ ไดแก

1) การบงชอนตราย (Hazard identification) 2) การประเมนความเสยง (Risk assessment) 3) การจดการความเสยง (Risk management) 4) การรายงานการบรหารความเสยง 5) การใชประโยชนจากรายงานการบรหารความเสยง

การบงชอนตราย การประเมนความเสยง การจดการความเสยง

การรายงานการบรหารความเสยง

การใชประโยชนจาก รายงานการบรหารความเสยง

5.1.1 การบงชอนตราย (Hazard identification) การบงชอนตราย หมายถง การบงชความเปนอนตรายของวตถหรอสถานการณทเมอถกกระตนแลวอาจท าใหเกดอนตรายได ดงนนการบงชอนตรายจงสามารถเรมจากการส ารวจหาแหลงของความเปนอนตราย โดยการบงชอนตรายภายในหองปฏบตการควรครอบคลมการส ารวจทง สารเคม/วสดทใช เครองมอ/อปกรณ และสภาพ/ลกษณะทางกายภาพ

1. การส ารวจอนตรายจากขอมลของสารเคม/วสดทใช เชน ความเปนอนตรายของสารเคม/วสดทใชงาน ซงสามารถตรวจสอบไดจาก

- ฉลาก/สญลกษณความเปนอนตรายขางขวด และเอกสาร SDS ของสารเคมนน ๆ เชน ethidium bromide (EtBr) จดเปนสารกอกลายพนธ เนองจากสามารถท าใหโครงสราง DNA หรอสารพนธกรรมเปลยนได เปนตน

- ขนตอนการท างานกบสารเคมชนดนน หรอ ผลตผลทเกดจากปฏกรยาของสารเคมชนดนน ๆ เชน การใช EtBr ตองเจอจางเปน working solution ไดสารละลายสแดง ไมมกลน ซงแมจะเจอจางแลว หากผท างานสมผสโดยตรงกสามารถกอใหเกดการกลายพนธได เปนตน

2. การส ารวจอนตรายของเครองมอหรออปกรณแตละประเภท มการส ารวจวาสถานภาพเครองมอและขนตอนการใชเครองมอนน สามารถกอใหเกดอนตรายอยางไรไดบาง อาทเชน เครองมอเกาจนเปนสนมและมความคมอาจบาดผวหนงท าใหเปนแผลและตดเชอได หรอ การใชเครอง sonicator เพอท าใหเซลลแตกดวยคลนเสยงความถสงอาจเปนอนตรายตอแกวหได เปนตน

3. การส ารวจอนตรายทางกายภาพ มการส ารวจอนตรายจากลกษณะทางกายภาพโดยรอบบรเวณทท างานวามอะไรทจะเปนสาเหตใหเกดอนตรายได เชน บรเวณทท างานมการวางของกดขวางการท างานทสามารถท าใหผปฏบตการเดนชนและหกลม หรอพนของหองปฏบตการขดเปนมนท าใหผปฏบตการอาจลนหกลมได เปนตน

5.1.2 การประเมนความเสยง (Risk assessment)

หวใจของการประเมนความเสยงของผปฏบตงานในหองปฏบตการ คอการก าหนดตวแปรทเกยวของกบการเกดอนตรายแลวน ามาเชอมโยงกนซงนยมใชเปนแบบเมทรกซ โดยมตวแปร 2–3 ตว อาทเชน ความเปนอนตราย (hazard) กบความเปนไปไดในการรบสมผส (probability of exposure) หรอ ความเปนไปไดทจะเกดขน (likelihood/probability) กบผลลพธทตามมาดานสขภาพและความปลอดภย (health and safety) เปนตน ดงนนหลกการของการประเมนความเสยง ไมเหมอนกบการประเมนความเปนอนตราย (hazard assessment) เนองจากตองมองความสมพนธของตวแปรทมากกวา 1 ตว (ตวอยางการประเมนความเสยง แสดงในตารางท 5.1 – 5.4 ภาคผนวก 5)

1. การประเมนความเสยงทครบถวนในการท างานจรงนน ควรครอบคลมทง 3 ระดบ คอ

1.1 ความเสยงระดบบคคล ผปฏบตงาน (เชน นกศกษา นกวจยทท าปฏบตการ) ตองสามารถประเมนความเสยงของตนเองขณะท างานหรออยในหองปฏบตการได อาทเชน ความเสยงของการสมผสสารเคมกบสขภาพของตนเอง เปนตน ในบางหนวยงานจะมการก าหนดใหผปฏบตงานกรอกแบบฟอรมการประเมนความเสยงของตนเอง (risk self–assessment form) และมส าเนาใหกบผปฏบตงานเพอจดเกบดวย

1.2 ความเสยงระดบโครงการ ในกรณทผปฏบตงานหลายคนปฏบตงานภายใตโครงการเดยวกน ตองมการประเมนความเสยงระดบโครงการ เพอใหเหนภาพรวมของความเสยงทอาจเกดขนและมผลกระทบกบทกคนทท างาน

โดยใชแบบฟอรมการประเมนความเสยงของโครงการ (risk project–assessment form) ซงอาจวเคราะหไดจากผลการประเมนความเสยงระดบบคคลของผปฏบตงานทงหมดในโครงการ

1.3 ความเสยงระดบหองปฏบตการ การประเมนความเสยงในระดบหองปฏบตการน สามารถน าผลการประเมนความเสยงระดบบคคล หรอระดบโครงการมารวมกนเพอวเคราะหภาพความเสยงของหองปฏบตการได แตจะมหวขอการประเมนเพมขน คอ ความเสยงของกจกรรมทสามารถท ารวมกนไดหรอไมไดภายในหองปฏบตการเดยวกน โดยใชแบบฟอรมการประเมนความเสยงของหองปฏบตการ (risk laboratory-assessment form)

(หลกการการประเมนความเสยงและตวอยางแบบฟอรมการประเมนความเสยงในขอ 5.1 ภาคผนวก 5 สามารถน าไปปรบใชไดในทกระดบ)

2. หวขอหรอตวแปรในการประเมนความเสยง โดยทวไปแลว หนวยงานหรอผปฏบตงาน สามารถก าหนดหวขอหรอ

ตวแปรใหเหมาะสมไดตามบรบทของตนเอง ซงควรครอบคลมหวขอส าคญ ดงตอไปน 2.1 ความเสยงของสารเคมทใช, เกบ และทง ตวแปรทเกยวของ อาทเชน ระดบความเปนอนตราย ปรมาณของ

สารเคม ระยะเวลาทสมผส และเสนทางทไดรบสมผส 2.2 ผลกระทบดานสขภาพจากการท างานกบสารเคม เชน อาการปวดศรษะธรรมดา การเขารบการรกษาท

โรงพยาบาล อาการปวยเฉยบพลน อาการปวยเรอรง การเสยชวต เปนตน 2.3 เสนทางในการไดรบสมผส (exposure route) เชน การไดรบสมผสทางปาก ทางผวหนง ทางการหายใจ เปนตน 2.4 ความเสยงของพนทในการท างาน/กายภาพ ตวแปรทเกยวของ อาทเชน ปรมาณพนทในการท างานตอคน

สภาพพนผว สงกดขวาง เปนตน 2.5 ความเสยงของสงแวดลอมในสถานทท างาน ตวแปรทเกยวของ อาทเชน เสยง แสง ระบบระบายอากาศ เปนตน 2.6 ความเสยงของระบบไฟฟาในทท างาน ตวแปรทเกยวของ อาทเชน ความเขมแสง ก าลงไฟ เปนตน 2.7 ความเสยงของกจกรรมทท าในหองปฏบตการ ตวแปรทเกยวของ อาทเชน ประเภทของกจกรรมความถของ

การเกดกจกรรมนน เปนตน 2.8 ความเสยงของกจกรรมทสามารถท ารวมกนไดในหองปฏบตการ คอกจกรรมหรอการทดลองทท ารวมกนไดใน

หองปฏบตการทวไปทไมกอใหเกดอนตราย ความเสยงทเกดขนอาจจะอยในระดบต าเมอมองปจจยความเปนอนตราย แตถาประเมนความเสยงโดยใชปจจยความถในการท ากจกรรมรวมกบปจจยจ านวนคนและการเขาถงเครองมอและอปกรณในการทดลอง กจะสามารถประเมนความเสยงของสภาพแวดลอมการท างานได ตวแปรทเกยวของ อาทเชน ลกษณะกจกรรมทท าในหองปฏบตการรวมกนได ความถของกจกรรม จ านวนกจกรรม เปนตน

2.9 ความเสยงของกจกรรมทไมสามารถท ารวมกนไดในหองปฏบตการ ยกตวอยาง การท าการทดลองของสารเคมทเขากนไมไดในเวลาเดยวกน เชน การท าการทดลองกบสารไวไฟ เชน เอทานอล กบการท าการทดลองกบสารออกซไดซ เชน กรดไนตรก ถาสารเคมทงสองชนดท าปฏกรยากนจะท าใหเกดการระเบดได จงตองท าการประเมนความเสยงของกจกรรมทอาจจะเกดขนได ตวแปรทเกยวของ อาทเชน ลกษณะกจกรรมทท าในหองปฏบตการรวมกนไมได ความถของกจกรรม จ านวนกจกรรม เปนตน

5.1.3 การจดการความเสยง (Risk management) เปนกระบวนการเพอปองกนภยและลดความเสยหายทอาจเกดจากปจจยเสยงตางๆ ทมในหองปฏบตการดวยการควบคมและเตรยมพรอมทจะรบมอ (ตาราง 5.4 ภาคผนวก 5) โดยทวไปหลกการในการจดการความเสยงตองมการควบคมตามหวขอตอไปน 5.1.3.1 การปองกนความเสยง (Risk prevention) ควรมวธการปองกนความเสยงทส าคญ ทครอบคลมหวขอตอไปน

▪ การก าหนดพนทเฉพาะส าหรบกจกรรมทมความเสยงสง เชน เมอมการใชสารอนตราย ตองมการแยกคนท างานหรอของทไมเกยวของกบการท างานออกหางจากสารอนตราย โดยจ ากดขอบเขตของพนท หรอใชฉาก/ทกน

▪ การลดปรมาณการใชสารอนตรายเทาทเปนไปได เชน การใชปรมาตรของสารผสมในปฏกรยาใหนอยลงเพยงพอทจะเหนผลผลตของปฏกรยาได เปนตน

▪ การใชสาร/สงของอนทปลอดภยกวาสาร/สงของเดมทมความเสยง เชน การใชสารลดแรงตงผว (detergent) แทนตวท าละลายทมคลอรน (chlorinated solvent) ส าหรบการท าความสะอาด, การใชสารเคมทละลายไดในน าแทนสารเคมทละลายไดในตวท าละลาย, การใชสารเคมทเขากนได (compatible chemicals) แทนสารเคมทเขากนไมได (incompatible chemicals) เปนตน

▪ การขจดสงปนเปอน (decontamination) บรเวณพนททปฏบตงานภายหลงเสรจปฏบตการ เพอปองกนการเกดปฏกรยาของสารเคมทยงเหลอตกคางอยในพนทปฏบตงานทอาจเปนอนตรายตอผอน

5.1.3.2 การลดความเสยง (Risk reduction) ควรมวธการลดความเสยงทส าคญ ทครอบคลมหวขอตอไปน

▪ การเปลยนแปลงวธการปฏบตงานเพอลดการสมผสสาร อาทเชน การทาสดวยแปรงแทนการใชสสเปรย เปนตน ▪ การแทรกรปแบบการท างานทปลอดภยไปในกจกรรมตาง ๆ อาทเชน การลดเวลานงท างานในหองปฏบตการใน

ขณะทไมไดท าปฏบตการ หรอการท างานเปนรอบ เพอลดความถของการไดรบสมผสไอสารเคม เปนตน ▪ การประสานงานกบหนวยงาน คณะ มหาวทยาลย/องคกรในเรองการจดการความเสยง เพอใหเกดการจดการ

ความเสยงและรบรรวมกน ท าใหเหนภาพรวมของการจดการเพอลดความเสยงของหนวยงาน คณะ มหาวทยาลย/องคกรได

▪ การบงคบใชขอก าหนด และ/หรอแนวปฏบตความปลอดภยในหองปฏบตการ เพอใหเกดความตระหนกในการปฏบตงาน สงผลใหลดความเสยงของหองปฏบตการไดอยางเปนระบบ

▪ การประเมน/ตรวจสอบการบรหารจดการความเสยงอยางสม าเสมอ หากหองปฏบตการมการด าเนนการประเมน/ตรวจสอบอยางสม าเสมอ อาทเชน มการก าหนดตารางเวลาส าหรบการตรวจประเมนภายในหองปฏบตการ หรอขามหองปฏบตการ หรอการตรวจประเมนจากหนวยงานภายนอก เปนตน

5.1.3.3 การสอสารความเสยง (Risk communication) การสอสารความเสยงเปนสวนทเชอมโยงกบกระบวนการวเคราะหความเสยง ซงเปนสวนส าคญในการสรางความตระหนก (awareness) ใหกบคนท างานและผปฏบตงาน โดยใชกลวธในการเผยแพรและกระจายขอมลทถกตองและเหมาะสมกบเหตการณ ซงชวยใหผทเกยวของทงหมดมความเขาใจลกษณะของภยอนตรายและผลกระทบเชงลบได การสอสารจงมความส าคญทสามารถท าใหการประเมนความเสยงและการบรหารความเสยงด าเนนไปไดดวยด

กลวธในการสอสารความเสยง ตองครอบคลมบคคลทเกยวของทกกลม โดยอาจใชหลายวธประกอบกน ไดแก ▪ การแจงใหทราบถงความเสยง ดวยปากเปลา เชน การบรรยาย การแนะน า การพดคย

▪ การแจงใหทราบถงความเสยง ดวยปาย, สญลกษณ เชน สญลกษณ/ปาย แสดงความเปนอนตรายในพนทเสยงนน ▪ การแจงใหทราบถงความเสยง ดวยเอกสารแนะน า, คมอ เชน การท าเอกสารแนะน าหรอคมอ ขอปฏบตในการ

ปฏบตงานทมความเสยง

5.1.3.4 การตรวจสขภาพ การตรวจสขภาพของผปฏบตงานในหองปฏบตการทมสารเคมอนตรายอยดวยเปนเรองส าคญอยางยงส าหรบการปองกนและลดผลกระทบตอสขภาพ ในการบรหารจดการหองปฏบตการจงควรจดสรรงบประมาณส าหรบการตรวจและการใหค าปรกษาเกยวกบสขภาพรองรบไวดวยเชนกน ผปฏบตงานควรไดรบการตรวจสขภาพเมอ

▪ มอาการเตอน – เมอพบวา ผปฏบตงานมอาการผดปกตทเกดขนจากการท างานกบสารเคม วสด อปกรณ เครองมอในหองปฏบตการ

▪ มการสมผสสาร – เมอผปฏบตงานไดรบสารเคมเกนกวาปรมาณทก าหนด เชน ตามขอก าหนดของ OSHA ▪ เผชญกบเหตการณสารเคมหก รวไหล – ในกรณสารหกรวไหล ระเบดหรอเกดเหตการณทท าใหตองสมผสสาร

อนตราย ▪ ถงก าหนดการตรวจสขภาพตามปจจยเสยงของผปฏบตงาน ▪ ถงก าหนดการตรวจสขภาพตามปจจยอน ๆ เชน การตรวจสขภาพ “กอน” และ “หลง” โครงการเสรจสน

5.1.4 การรายงานการบรหารความเสยง การรายงานการบรหารความเสยง มลกษณะการรายงานทเปนทงกระดาษเอกสาร และ/หรออเลกทรอนกส เพอสอสารการเปลยนแปลงระดบความเสยงในภาพรวม

ทงนควรมการรายงานความเสยง ครอบคลมทง ▪ ระดบบคคล คนท างาน/ผปฏบตงานจะไดรบขอมลความเสยงจากรายงานความเสยงของตนเอง เปนการเพม

ความตระหนกในเรองของความปลอดภย และดแลตวเองมากขน ▪ ระดบโครงการ หวหนาโครงการสามารถมองเหนขอมลความเสยงของแตละโครงการทเกดขน เปนขอมลความ

เสยงจรงทชวยในการบรหารจดการโครงการได ▪ ระดบหองปฏบตการ หวหนาหองปฏบตการจะไดรบขอมลความเสยงภายในหองปฏบตการทดแล ซงจะชวยใน

การบรหารจดการหองปฏบตการได

5.1.5 การใชประโยชนจากรายงานการบรหารความเสยง รายงานการบรหารความเสยงสามารถน าไปใชประโยชนได ดงน ▪ น าไปสอน แนะน า อบรม แกผปฏบตงานได ▪ การประเมนผลและวางแผนการด าเนนงานเพอปรบปรงการบรหารความเสยง ▪ การเตรยมงบประมาณเพอการบรหารความเสยง

5.2 การเตรยมความพรอม/ตอบโตเหตฉกเฉน การเตรยมความพรอม/ตอบโตเหตฉกเฉน แบงออกเปน 2 หวขอคอ

5.2.1 การจดการความพรอม/ตอบโตเหตฉกเฉน 5.2.2 แผนปองกนและตอบโตเหตฉกเฉน

5.2.1 การจดการความพรอม/ตอบโตเหตฉกเฉน 1. การจดเตรยมเครองมอ ในหองปฏบตการมการจดเตรยมเครองมอเพอรบเหตฉกเฉน โดยเฉพาะ ▪ การมทลางตาอยในหองปฏบตการ ด มาตรฐานทลางตาและอางลางตาฉกเฉน ขอ 5.2 ภาคผนวก 5 ▪ การมชดฝกบวฉกเฉนอยในหองปฏบตการ ด มาตรฐานชดฝกบวฉกเฉน ขอ 5.3 ภาคผนวก 5

2. การจดหาเวชภณฑส าหรบรบเหตฉกเฉน นอกจากยาสามญประจ าบานทควรมแลว ควรมเวชภณฑทพรอมรบเหตฉกเฉน เชน แกวบาด ผวหนงไหม ตาระคายเคอง เปนตน และสงส าคญคอ ควรม “antidote” ดวย เชน calcium gluconate สามารถลดพษของ hydrofluoric acid ได เปนตน และตองจดวางในบรเวณทผปฏบตงานสามารถเขาถงไดทนทเมอเกดเหตฉกเฉน

5.2.2 แผนปองกนและตอบโตเหตฉกเฉน ครอบคลมสงตอไปน 1. แผนปองกนเหตฉกเฉนทเปนรปธรรม หนวยงาน/หองปฏบตการมการวางแผนปองกนเหตฉกเฉนทเปนรปธรรม

ปฏบตไดจรง หมายถง มขนตอนปฏบตทเปนรปธรรม มผรบผดชอบทชดเจน มอปกรณทพรอมรบมอกบเหตฉกเฉน บคลากรและผเกยวของทราบวาตองด าเนนการอยางไรเมอเกดเหต

2. การซอมรบมอเหตฉกเฉนทเหมาะสมกบหนวยงาน หนวยงาน/หองปฏบตการมการซอมรบมอเหตฉกเฉนทเหมาะสมกบหนวยงาน เชน ซอมหนไฟจากสถานทจรง

3. การตรวจสอบเครองมอ/อปกรณพรอมรบเหตฉกเฉน หนวยงาน/หองปฏบตการ มการตรวจสอบเครองมอ/อปกรณ พรอมรบเหตฉกเฉนสม าเสมอ และเครองมอ/อปกรณมความพรอมในการใชงาน โดย

▪ มการทดสอบทลางตาอยางสม าเสมอ ▪ มการทดสอบฝกบวฉกเฉนอยางสม าเสมอ ▪ มการตรวจสอบและทดแทนเวชภณฑส าหรบรบเหตฉกเฉนอยางสม าเสมอ

4. การตรวจสอบพนทและสถานทเพอพรอมรบเหตฉกเฉน หนวยงาน/หองปฏบตการมการตรวจสอบพนทและสถานทอยสม าเสมอ พรอมรบเหตฉกเฉน

5. การจดการเบองตน กรณสารเคมหกรวไหล น าทวม เพลงไหม อคคภย เพอตอบโตเหตฉกเฉน หนวยงาน/หองปฏบตการมขนตอนการจดการเบองตน ในหวขอตอไปน

▪ การเตรยมอปกรณท าความสะอาดจดวาง ณ ต าแหนงทเขาถงไดงายเมอเกดเหต ▪ การเตรยมตวดดซบทเหมาะสมกบสารเคมทใชในหองปฏบตการ เชน chemical spill –absorbent pillows

หรอ vermiculite (รปท 5.1) ไวในหองปฏบตการอยางเพยงพอ และเขาถงไดงายเมอเกดเหต เพอดดซบสารเคมอนตรายทเปนของเหลว

▪ การเตรยมผงก ามะถนไวกลบ หรอใชเครองมอสญญากาศดดเกบรวบรวมปรอททหกรวไหล ไวในหองปฏบตการ อยางเพยงพอ และสามารถเขาถงไดงายเมอเกดเหต

▪ การเกบสารทตดไฟงายออกหางจากแหลงก าเนดไฟ ▪ การจดการใหไมมสงกดขวางการท างานของหวสปรงเกลอร ▪ การเกบสารไวปฏกรยาตอน าออกหางจากสปรงเกลอร ▪ การใชอปกรณไฟฟากนระเบดเมอท างานกบสารเคมพวกของเหลวไวไฟ

6. ขนตอนการจดการเบองตนเพอตอบโตเหตฉกเฉน (กรณน าทวม เพลงไหม /อคคภย) หนวยงาน/หองปฏบตการมขนตอนการจดการเบองตนทเปน รปธรรมในหวขอตอไปน ▪ การแจงเหตภายในหนวยงาน ▪ การแจงเหตภายนอกหนวยงาน ▪ การแจงเตอน ▪ การอพยพคน

5.3 ขอปฏบตเพอความปลอดภยโดยทวไป

ครอบคลม 2 ประเดน คอ

5.3.1 ความปลอดภยสวนบคคล (personal safety) 5.3.2 ระเบยบปฏบตของแตละหองปฏบตการ

5.3.1 ความปลอดภยสวนบคคล (Personal safety)

ความปลอดภยระดบบคคลทเปนรปธรรม จะเนนในเรองของอปกรณปองกนสวนบคคล (Personal Protective Equipment, PPE) ในหองปฏบตการ ซงเปนกญแจทส าคญทใชปองกนผสวมใสจากอนตราย (ไมไดชวยลดหรอก าจดความเปนอนตรายของสารเคม)

รปท 5.2 อปกรณปองกนสวนบคคลชนดตางๆ (ทมา Princeton Lab Safety [ออนไลน] เขาถงไดจากhttp://web.princeton.edu/sites/ehs/labsafetymanual/sec6c.htm#ppe

สบคนเมอวนท 12 มนาคม 2555)

รปท 5.1 vermiculite (ทมา เขาถงไดจาก

http://inspectapedia.com/sickhouse/asbestoslookC.htm สบคนเมอวนท 6 สงหาคม

2556.)

อปกรณปองกนสวนบคคล หมายถง ถงมอ, อปกรณกรองอากาศ, อปกรณปองกนตา และเสอผาทปองกนรางกาย (รปท 5.2) การใช PPE ขนกบชนดหรอประเภทของการปฏบตงาน และธรรมชาต/ปรมาณของสารเคมทใช โดยตองมการประเมนความเสยงของการปฏบตงานเปนขอมลในการเลอกใชอปกรณใหเหมาะสม ไดแก

▪ อปกรณปองกนหนา (face protection) ▪ อปกรณปองกนตา (eye protection) ▪ อปกรณปองกนมอ (hand protection) ▪ อปกรณปองกนเทา (foot protection) ▪ อปกรณปองกนรางกาย (body protection) ▪ อปกรณปองกนการไดยน (hearing protection) ▪ อปกรณปองกนระบบทางเดนหายใจ (respiratory protection)

รายละเอยดเพมเตมของ PPE แสดงในขอ 5.4 ภาคผนวก 5 5.3.2 ระเบยบปฏบตของแตละหองปฏบตการ

1. ระเบยบปฏบตของการท างานในหองปฏบตการทเปนรปธรรม ครอบคลมกจกรรมตอไปน ไมวงเลน ในหองปฏบตการ ไมเกบอาหาร เครองดมในหองปฏบตการ ไมรบประทานอาหารและเครองดมในหองปฏบตการ ไมสบบหรในหองปฏบตการ ไมท ากจกรรมการแตงใบหนาในหองปฏบตการ ไมสวมเสอคลมปฏบตการและถงมอไปยงพนทซงไมเกยวของกบการท าปฏบตการ ไมอนญาตใหมการท างานตามล าพงในหองปฏบตการ ไมอนญาตใหพาเดกและสตวเลยงเขามาในหองปฏบตการ รวบผมใหเรยบรอยขณะท าปฏบตการ สวมเสอคลมปฏบตการทเหมาะสม สวมรองเทาทปดหนาเทาและ/หรอสนเทา ตลอดเวลาในหองปฏบตการ ลางมอทกครงกอนออกจากหองปฏบตการ

2. ระเบยบปฏบตของการท างานกบเครองมอ/สารเคมในหองปฏบตการทเปนรปธรรม ครอบคลมกจกรรมตอไปน ไมใชปากดดปเปตตหรอหลอดกาลกน า ไมใชเครองมอผดประเภท ▪ มปายแจงกจกรรมทก าลงท าปฏบตการทเครองมอ พรอมชอ และหมายเลขโทรศพทของผท าปฏบตการ

3. ระเบยบปฏบตในกรณทหนวยงานอนญาตใหมผเขาเยยมชม ▪ มผรบผดชอบน าเขาไปในหองปฏบตการ ▪ มการอธบาย แจงเตอนหรออบรมเบองตนกอนเขามาในหองปฏบตการ ▪ ผมาเยยมสวมใสอปกรณปองกนสวนบคคลทเหมาะสมกอนเขามาในหองปฏบตการ

ESPReL Inspection Criteria 6. การใหความรพนฐานเกยวกบความปลอดภยในหองปฏบตการ

การสรางความปลอดภยตองมการพฒนาบคลากรทกระดบทเกยวของ โดยใหความรพนฐานทเหมาะสม จ าเปน และ

อยางตอเนองตอกลมเปาหมายทมบทบาทตางกน ถงแมองคกร/หนวยงานมระบบการบรหารจดการอยางด หากบคคลในองคกร/

หนวยงานขาดความรและทกษะ ขาดความตระหนก และเพกเฉยแลว จะกอใหเกดอนตรายและความเสยหายตางๆ ได การให

ความรดวยการฝกอบรมจะชวยใหทกคนเขาใจ และสามารถปฏบตงานในหองปฏบตการ หรอท างานเกยวของกบสารเคมไดอยาง

ปลอดภย และลดความเสยงในการเกดอบตภยได

ในการฝกอบรมนน ควรครอบคลม หวขอดงตอไปน ตามกลมเปาหมายทเกยวของทงหมด ตารางท 6.1 ความรพนฐานส าหรบผเกยวของ

รายการ ผบรหาร หวหนาโครงการ

ผปฏบตงานในหองปฏบตการ

พนกงานท าความสะอาด/ภารโรง

ผเยยมชม

กฎหมายทเกยวของ *** *** * * ระบบบรหารจดการความปลอดภย *** *** * ระบบการจดการสารเคม * *** *** ** ระบบการจดการของเสย * *** *** ** สารบบขอมลสารเคม/ของเสย ** *** *** * การประเมนความเสยง ** *** *** * ลกษณะทางกายภาพของหองปฏบตการกบความปลอดภย

*** *** ** *

การปองกนและรบมอกบภยอนตรายและเหตฉกเฉน

** *** *** *** *

อปกรณปองกนสวนบคคล * *** *** *** * SDS *** *** ปายสญลกษณ *** *** *** ขอควรระวงและระเบยบปฏบตของหองปฏบตการ

*** *** *** *** ***

หมายเหต ความละเอยดลกซงของเนอหามเพมขนตามจ านวนเครองหมาย *

(ดรายละเอยดเพมเตมไดในภาคผนวก 6)

ESPReL Inspection Criteria 7. การจดการขอมลและเอกสาร

การเกบขอมลและการจดการทงหลายหากขาดซงระบบการบนทกและคมอการปฏบตงาน ยอมท าใหการปฏบตขาดประสทธภาพ เอกสารทจดท าขนในรปแบบรายงานตางๆ ควรใชเปนบทเรยนและขยายผลได ระบบเอกสารจะเปนหลกฐานบนทกทจะสงตอกนไดหากมการเปลยนผรบผดชอบ และเปนการตอยอดของความรในทางปฏบต ใหการพฒนาความปลอดภยเปนไปไดอยางตอเนอง การจดการขอมลและเอกสารทใชในการด าเนนการดานตางๆ มไวเพอความสะดวกในการบนทกเกบรวบรวมประมวลผลและคนหามาใชไดทนกาล รวมถงสามารถน าไปเชอมโยงขอมลดานตางๆ เพอประมวลผลรวมของการบรหารจดการไดงายและรวดเรว เพอใชในการตดสนใจบรหารจดการดานตางๆ ทเกยวของกบหองปฏบตการ เชน การจดการดานความปลอดภย การบรหารงบประมาณโครงการวจย เปนตน ทงนการจดการขอมลทใชในการด าเนนงานของแตละหองปฏบตการอาจจะแตกตางกนไปตามลกษณะงานและความจ าเปน ดงนนจงมความจ าเปนทจะตองมเอกสารคมอการปฏบตงาน (Standard Operating Procedure, SOP หรอ Procedure Manual, PM ซงปจจบนนยมค าวา Procedure ค าเดยว) ทชดเจนและทนสมยไวส าหรบชวยใหการจดการตามระบบเปนไปอยางมประสทธภาพ 1. การจดการขอมลและเอกสารควรมองคประกอบ ดงน

ระบบการจดกลม คอการจดกลมของขอมลและเอกสารทงหมดทมในหองปฏบตการ แบงออกเปนกลมชดเจน ไมปะปนกนจนท าใหเวลาการเขาถงหรอคนหาเอกสารนานเกนไป เชน กลมเอกสารขอมลความปลอดภย กลมเอกสารคมอหรอค าแนะน าการปฏบตงาน

ระบบการจดเกบ คอวธในการจดเกบขอมลและเอกสาร ซงอาจจะเปนในรปแบบเอกสาร และ /หรอ อเลกทรอนกส ทงนตองค านงถงการเขาถงขอมลทงาย สะดวก รบรรวมกนแมเมอเกดเหตฉกเฉน หรอขณะไฟดบดวย

ระบบการน าเขา-ออก และตดตาม คอวธการน าเขา-ออกของขอมลทเปนระบบ และสามารถตรวจตดตามไดวา มการน าเขา-ออกขอมลหรอเอกสารในชวงเวลาใด และใครเปนผด าเนนการเรองนน ๆ โดยขอมลและเอกสารตองมทมา ทไป ไมสญหายโดยไมทราบสาเหต เชน บนทกยม-คนเอกสาร หรอการบนทกแกไข ปรบปรงขอมล โดยลงชอและระบวน เวลา ก ากบไว

ระบบการทบทวนและปรบปรง (update) ใหทนสมย คอการทบทวนและปรบปรงขอมลใหทนสมยบนพนฐานความคดในเชงพฒนา ใหงาย สะดวก รวดเรว และถกตองมากขน

2. การจดใหมเอกสารและบนทก ประจ าหองปฏบตการ ครอบคลมกลมเอกสาร หวขอตอไปน ระเบยบและขอก าหนดความปลอดภยของ

หองปฏบตการ เอกสารขอมลความปลอดภย (SDS) คมอการปฏบตงาน (SOP) ดรายละเอยด

“คมอการปฏบตงาน (Standard Operating Procedure, SOP)” ดานลาง)

รายงานอบตเหตในหองปฏบตการ ขอมลของเสยอนตราย และการสงก าจด ประวตและคณวฒ (รวมถงประวตสขภาพ

และการไดรบการอบรม) ของผปฏบตงานในหองปฏบตการ

เอกสารตรวจประเมนหองปฏบตการ รายงานเชงวเคราะห/ถอดบทเรยนเพอใชใน

การเรยนร เอกสารการตรวจตดตามเกยวกบการปองกนและ

ลดความเสยงขอมลเกยวกบสารเคม ขอมลการบ ารงรกษาองคประกอบทางกายภาพ

อปกรณ และเครองมอ ขอมลกจกรรมการใหความรดานความปลอดภย คมอการใชเครองมอ

คมอการปฏบตงาน (Standard Operating Procedure, SOP) SOP เปนเอกสารทแนะน าวธการปฏบตงานตาง ๆ เพอใหมการปฏบตอยางถกตองและมทศทางในแนวเดยวกน โดยระบขนตอนการปฏบตงานทชดเจน และสามารถปรบปรงพฒนาไดตามความเหมาะสมของแตละหนวยงาน เพอใหเกดผลจรงทปฏบตได ซงวธการของหองปฏบตการแตละแหงอาจจะแตกตางกนไป วตถประสงคหลกของ SOP คอ ลดการปฏบตงานผดพลาด และสามารถใชเปนแนวทางขององคกร/หนวยงานในการจดการขนตอนการปฏบตงานมาตรฐานได

สงทควรก าหนดในเอกสาร SOP มดงนคอ 1) รปแบบ (Format) ประกอบดวย ชอเรอง แบบฟอรม และเนอหา

ชอเรอง ควรสน กระชบ ชดเจน สอความหมายได เพอใหทราบวาเปนคมอการปฏบตงานอะไร เชน การใชเครองมอ การลงบนทกขอมลในสารบบสารเคม เปนตน

แบบฟอรม ประกอบดวย ใบปะหนา สารบญของเนอเรอง สารบญเอกสารอางอง สารบญแบบฟอรม เนอหา SOP ทเปนวธการปฏบตงาน (work procedure) หรอขนตอนการปฏบตงาน (work instruction) แบบฟอรมทใชประกอบ เอกสารอางอง และความหมายรหสเอกสาร

เนอหา ใชภาษาทเขาใจงาย และมองคประกอบตามมาตรฐานสากล ประกอบดวย 9 หวขอคอ วตถประสงค ขอบเขตของงาน หนวยงานทรบผดชอบ เครองมอ/อปกรณและสารเคม เอกสารอางอง แผนภมการท างาน รายละเอยดของขนตอนการท างาน ค าอธบายศพทหรอนยาม และแบบฟอรมทเกยวของ

2) การก าหนดหมายเลขเอกสาร (Number assignment) SOP แตละเรอง ตองระบหมายเลข เพอใหงายตอการตรวจสอบ ควบคม และตดตาม โดยประกอบดวย 3 สวนหลกเรยงกน (A-B-C) คอ (A) รหสทบงถงหนวยงาน/หนวยปฏบตนน (code number), (B) รหสทบงถงเรองทท า และ (C) หมายเลขล าดบ

3) การตรวจทานและการรบรอง (Review and Approval) เมอเขยน SOP เสรจ จะตองไดรบการตรวจทานและรบรองความถกตองจากผทมความช านาญในงานนน และถกตองในรปแบบทก าหนด

4) การแจกจายและการควบคม (Distribution and Control) การแจกจายเอกสารไปยงหนวยงาน/หนวยปฏบตตาง ๆ ทเกยวของ มระบบการแจกจายทสามารถตรวจสอบ

และควบคมได เพอใหทราบวา ทกทมการใช SOP ลาสดทไดพฒนาแกไขแลว การควบคม ไดแก SOP ทแจกจายไดตองผานการอนมตแลวเทานน มระบบการแจกจายรบ-สงเอกสารชดเจน

มหมายเลขส าเนาของ SOP ทกส าเนา มการเรยก SOP ทยกเลกไมใชแลวกลบคนได ไมท าส าเนาขนมาเอง/หมายเลขส าเนาพมพดวยสตางกน มการท าลายส าเนา SOP ทเรยกกลบคนทกฉบบ/จะเกบตนฉบบไวเทานน

5) การทบทวนและแกไข (Review and Revision) SOP ทใชตองมการทบทวนเปนประจ า เพอใหเหมาะสมกบการปฏบตงานจรง เมอทบทวนแลวจะแกไขหรอไม กตองมระบบการกรอกขอมลเกบไว เชน ไมแกไข (no revision) แกไข (revision) หรอเลกใช (deletion)

ตวอยาง SOP ทดดแปลงจากเอกสาร ของภาควชาเคมเทคนค แสดงในภาคผนวก 7

ภาคผนวก

ภาคผนวก 1 การบรหารระบบการจดการความปลอดภย

1.1 โครงสรางการบรหาร ตารางท 1.1 องคประกอบของโครงสรางการบรหารและภาระหนาท

องคประกอบ ภาระหนาท

สวนอ านวยการ

ก าหนดนโยบาย แผนยทธศาสตร โครงสรางการบรหารจดการความปลอดภยขององคกร /หนวยงาน

แตงตงผรบผดชอบระดบบรหาร ภาระหนาทและขอบเขตการรบผดชอบ ดแลการปฏบตใหเปนไปตามแผนฯ

ใหงบประมาณสนบสนนการด าเนนการตางๆ เพอความปลอดภยของหองปฏบ ตการในองคกร/หนวยงาน

สอสารความส าคญของการมระบบบรหารความปลอดภยของหองปฏบตการอยางทวถงภายในองคกร/หนวยงาน

ท าใหเกดความยงยนของระบบความปลอดภยของหองปฏบตการ ภายในองคกร/หนวยงาน ทบทวนการรายงานผลการด าเนนงานตามนโยบายของผบรหาร

สวนบรหารจดการ บรหารจดการและก ากบดแลการด าเนนการดานตางๆตามนโยบายและแผน แตงตงผรบผดชอบระดบหนวยงาน ภาระหนาทและขอบเขตการรบผดชอบทกดานเพอ

ดแลการปฏบตใหเปนไปตามแผนฯ จดสรรงบประมาณส าหรบด าเนนโครงการความปลอดภย ก าหนดขอปฏบตความปลอดภยภายในองคกร/หนวยงาน แตงตงคณะกรรมการรบผดชอบทกดาน สรางระบบการสรางความตระหนก ระบบตดตาม และระบบรายงานความปลอดภย ก าหนดหลกสตรการสอน การอบรมทเหมาะสมใหกบบคลากรทกระดบ

สวนปฏบตการ

ปฏบตตามภารกจทไดรบมอบหมาย ปฏบตงานตามขอก าหนดของการปฏบตการทด ส ารวจ รวบรวม วเคราะห ประเมนและจดการความเสยงในระดบบคคล/โครงการ/

หองปฏบตการอยางสม าเสมอ เขารวมกจกรรมและรบการอบรมความรทเกยวของกบความปลอดภยทเหมาะสมของ

หนวยงาน/หองปฏบตการ เชน การจดการความเสยง การซอมรบมอเหตฉกเฉน ฯลฯ จดท าระบบเอกสารทครอบคลมทกองคประกอบความปลอดภยใหทนสมยอยเสมอ จดท ารายงานการด าเนนงานความปลอดภย การเกดภยอนตราย และความเสยงทพบเสนอ

ตอผบรหาร

แผนภาพท 1.1 ตวอยางโครงสรางการบรหารจดการความปลอดภยของหองปฏบตการ

หวหนาหนวยงานทมหองปฏบตการ (ตารางท 1.2 ขอ 4)

สวนบรหารจดการ

สวนปฏบตการ

คณะท างานเพอความปลอดภยฯ (ตารางท 1.2 ขอ 6)

หวหนาหนวยรกษา ความปลอดภยขององคกร

(ตารางท 1.2 ขอ 5)

หวหนาหองปฏบตการ (ตารางท 1.2 ขอ 7)

พนกงาน/เจาหนาท ประจ าหองปฏบตการ (ตารางท 1.2 ขอ 8)

สวนอ านวยการ

หวหนาองคกร (ตารางท 1.2 ขอ 1)

ผบรหารจดการความปลอดภยขององคกร (ตารางท 1.2 ขอ 2)

คณะอ านวยการจดการความปลอดภย (ตารางท 1.2 ขอ 3)

ศนย/ส านกประสานงานกลางดานการจดการสขภาพและสงแวดลอม

ส านกกายภาพ

1.2 ผรบผดชอบระดบตางๆ ตารางท 1.2 ตวอยางการก าหนดบทบาทหนาทความรบผดชอบของผเกยวของ

ต าแหนง บทบาทหนาท

1. หวหนาองคกร

แตงตงผรบผดชอบการบรหารจดการความปลอดภยขององคกร - ก าหนดนโยบาย แผนยทธศาสตร โครงสรางการบรหารจดการความปลอดภยของ

องคกร ก าหนดผรบผดชอบ และภาระหนาท - สรางระบบสนบสนนการด าเนนการตางๆ เพอความปลอดภยของหองปฏบตการ - สอสารความส าคญของการมระบบบรหารความปลอดภยและท าใหเกดความ

ยงยนในองคกร/หนวยงาน - ทบทวนการรายงานผลการด าเนนงานตามนโยบาย

2. ผบรหารจดการความปลอดภยขององคกร

- สงเสรมและสนบสนนการด าเนนการตามแผนบรหารจดการความปลอดภยขององคกร

- แตงตงคณะอ านวยการจดการความปลอดภยในหองปฏบตการ 3. คณะอ านวยการจดการความปลอดภยใน

หองปฏบตการ ประกอบดวย - หวหนาหนวยงานทมหองปฏบตการ

เชน คณบด หวหนากอง/ฝาย - หวหนาหนวยรกษาความปลอดภย

ขององคกร

- ก าหนดนโยบาย และกลยทธในการด าเนนการเพอความปลอดภยของหองปฏบตการ ใน 6 ดาน ไดแก

ระบบการจดการสารเคม ระบบการจดการของเสย ลกษณะทางกายภาพของหองปฏบตการ อปกรณและเครองมอ ระบบการปองกนและแกไขภยอนตราย ระบบการใหความรพนฐานเกยวกบความปลอดภยในหองปฏบตการ ระบบการจดการขอมลและเอกสาร

- สงเสรมและสนบสนนการด าเนนการของหองปฏบตการเพอใหเกดความปลอดภย 4. หวหนาหนวยงานทมหองปฏบตการ - ก าหนดใหมการจดการความปลอดภยของหองปฏบตการทงหมดของหนวยงาน

- สนบสนนและสงเสรมใหหองปฏบตการบรหารจดการความปลอดภย โดยใชกลยทธทง 6 ดานในลกษณะบรณาการระบบและกจกรรม

- สนบสนนและสงเสรมใหหองปฏบตการใชระบบการจดการขอมลสารเคมและ ของเสยอนตรายรวมกน

- แตงตงคณะท างานด าเนนการเพอความปลอดภยฯ ของหนวยงาน - สงเสรมสนบสนนและตดตามการด าเนนการของคณะท างานฯ

5. หวหนาหนวยรกษาความปลอดภยขององคกร

- บรหารจดการใหเกดกลมปฏบตดานการโตตอบเหตฉกเฉน - จดระบบรายงานและพฒนาระบบการตอบสนองตอสถานการณฉกเฉน - ประสานการด าเนนงานรกษาความปลอดภยระหวางหนวยงานภายในและภายนอก

ตารางท 1.2 ตวอยางการก าหนดบทบาทหนาทความรบผดชอบของผเกยวของ (ตอ)

ต าแหนง บทบาทหนาท

6. คณะท างานเพอความปลอดภยฯ - บรหารจดการใหเกดกลมด าเนนการจดระบบและกจกรรม เพอความปลอดภยของหองปฏบตการทง 6 ดาน ตามนโยบายและเปาประสงคทคณะกรรมการอ านวยการฯ ก าหนดไว

- สงเสรมและสนบสนนใหหองปฏบตการใชระบบและรวมกจกรรมของทง 6 กลม ดวยการถายทอดความรและฝกอบรมผปฏบตงานในหองปฏบตการและผเกยวของ

7. หวหนาหองปฏบตการ

- ปองกนและลดความเสยงของผปฏบตงานในหองปฏบตการดวยระบบการจดการสารเคมและของเสยอนตราย การตดตามตรวจสอบและดแลบ ารงรกษาลกษณะทางกายภาพใหอยในสภาพปลอดภย จดหาและบ ารงรกษาเครองปองกนภยสวนบคคลไวใหพรอมส าหรบการปฏบตการทมความเสยงสง

- ก าหนดหนาทความรบผดชอบใหผเกยวของในการด าเนนการตามกลยทธทง 6 ดาน - ก าหนดมาตรการและก ากบดแลใหมการปฏบตตามระเบยบขอบงคบของ

หองปฏบตการ เพอความปลอดภย - สอสารและแจงเตอนขอมลปจจยและความเสยงตางๆ ของหองปฏบตการให

ผเกยวของทราบ - อบรมใหความรเกยวกบความปลอดภยใหผเกยวของกบหองปฏบตการ

8. พนกงาน/เจาหนาทประจ าหองหองปฏบตการ

- ปฏบตตามกฎระเบยบขอบงคบและมาตรการความปลอดภยของหองปฏบตการ - รบทราบขอมลปจจยและความเสยงตางๆ ของหองปฏบตการ - เขารบการอบรมความรเกยวกบความปลอดภยของหองปฏบตการตามทก าหนด - รายงานภยอนตรายทเกดขนในการท างานในหองปฏบตการ - แจงใหผรบผดชอบทราบถงปจจยหรอความเสยงทพบ

ภาคผนวก 2 ระบบการจดการสารเคม

2.1 สารบบสารเคม ตารางท 2.1 ตวอยางรปแบบสารบบสารเคม

รหสขวด ชอสารเคม CAS no. UN Class สถานะ ม SDS เกรด ขนาดบรรจ

ปรมาณคงเหลอ

สถานทเกบ

ผผลต ผขาย ราคา (บาท)

วนทรบ เขามา ใน Lab

วนท ปรบปรง ขอมล

AA5100001 Ethyl alcohol 64-17-5 3 ของเหลว ACS reagent

2.50 ลตร 1.00 ลตร หอง 1411

Merck Merck Thailand

500 25/1/2551 31/12/2554

AA5100002 Sodium hydroxide

1310-73-2 8 ของเหลว AnalaR 10.00 ลตร

10.00 ลตร หอง 907

Merck Merck Thailand

800 15/6/2551 31/12/2554

AA5100003 Ammonium chloride

12125-02-9 - ของแขง AnalaR 500.00 กรม

100.00 กรม

หอง 1411

Merck Merck Thailand

3,300 15/6/2551 31/12/2554

AA5100004 Ammonium iron (II) sulfate hexahydrate

7783-85-9 - ของแขง ACS reagent

100 กรม 50 กรม หอง 1411

Sigma SM chemical

6,000 15/6/2551 31/12/2554

AA5100005 Antimony trichloride

10025-91-9 8 ของแขง Purum 100.00 กรม

10.00 กรม หอง 1411

Fluka ไมทราบ 3,500 30/8/2551 31/12/2554

AA5100006 Hydrogen 215-605-7 2.1 แกส - 5 ลตร - หอง 907

TIG TIG 2,500 30/8/2551 31/12/2554

AA5100007 Nickel(II) sulfate hexahydrate

10101-97-0 6.1 ของแขง ACS reagent

1,000 กรม

500 กรม หอง 907

Sigma SM chemical

9,500 3/10/2551 31/12/2554

AA5200001 Ethyl alcohol 64-17-5 3 ของเหลว ACS reagent

5.00 ลตร 5.00 ลตร หอง 1411

Merck Merck Thailand

1,000 10/1/2552 31/12/2554

ตารางท 2.2 ตวอยางรายงานความเคลอนไหวสารเคม

ชอสารเคม CAS no. UN Class สถานะ ปรมาณคงเหลอ

สถานทเกบ วนทปรบปรง

ขอมล Ethyl alcohol 64–17–5 3 ของเหลว

ไวไฟ ของเหลว 6.00 ลตร หอง 1411 31/12/2554

Sodium hydroxide 1310–73–2 8 กดกรอน

ของเหลว 10.00 ลตร หอง 907 31/12/2554

Ammonium chloride 12125–02–9 - - ของแขง 100.00 กรม หอง 1411 31/12/2554

Ammonium iron (II) sulfate hexahydrate

7783–85–9 - - ของแขง 50 กรม หอง 1411 31/12/2554

Antimony trichloride 10025–91–9 8 กดกรอน ของแขง 10.00 กรม หอง 1411 31/12/2554

Hydrogen 215–605–7 2.1 แกสไวไฟ แกส - หอง 907 31/12/2554

Nickel (II) sulfate hexahydrate

10101–97–0 6.1 สารพษ ของแขง 500 กรม หอง 907 31/12/2554

2.2 ประเภทและสญลกษณความเปนอนตรายของสารเคม 2.2.1 ระบบการจ าแนกประเภทและการตดฉลากสารเคมทเปนระบบเดยวกนทวโลก (Globally Harmonised System for Classification and Labeling of Chemicals, GHS) GHS เปนระบบการจ าแนกประเภท การตดฉลาก และการแสดงรายละเอยดในเอกสารขอมลความปลอดภย (Safety Data Sheet, SDS) ของสารเคมและเคมภณฑ ทองคการสหประชาชาตพฒนาขน เพอใหใชสอสารและมความเขาใจเกยวกบอนตรายทเกดจากสารเคมนนๆ ในทศทางเดยวกน ซงจะชวยลดความซ าซอนและคาใชจายในการทดสอบและประเมนสารเคม และมนใจวาการใชสารเคมแตละประเภทจะถกตองตามทระบ โดยไมเกดผลเสยหรออนตรายตอสขภาพมนษยและสงแวดลอมแตอยางใด ระบบ GHS ประกอบดวยองคประกอบหลก 2 ประการ

1. ก าหนดเกณฑการจ าแนกประเภทสารเคมและเคมภณฑ ตามความเปนอนตรายดานกายภาพ สขภาพ และสงแวดลอม

2. ก าหนดองคประกอบในการสอสารขอมลสารเคมและเคมภณฑผานทางฉลาก และเอกสารขอมลความปลอดภย (SDS)

* ก าหนดให 1 หนวย = 1 kg. = 1 l. = 1 m3 หากสารมหนวยอนจะไมถกค านวณ เชน ควร, vials

แผนภาพท 2.1 สดสวนเชงปรมาณของสารเคมจ าแนกตามประเภทความเปนอนตราย

ระบบ GHS ประกอบดวยสญลกษณแสดงความเปนอนตราย 9 รป (pictograms) ดงน

Flame Flame over circle Exploding bomb

Corrosion Gas cylinder Skull and crossbones

Exclamation mark Environment Health Hazard

ระบบ GHS แบงประเภทความเปนอนตรายเปน 3 ดาน ดงน ดานกายภาพ 16 ประเภท ดานสขภาพ 10 ประเภท ดานสงแวดลอม 2 ประเภท

ดงแสดงรายละเอยดในตารางท 2.3–2.5

ตารางท 2.3 ประเภทและสญลกษณความเปนอนตรายดานกายภาพ

ประเภทความเปนอนตราย ค าอธบายโดยสงเขป สญลกษณ* 1. วตถระเบด (Explosives) สารในรปของแขงหรอของเหลวทเมอท าปฏกรยาทางเคมแลว

เกดแกสทมอณหภมและความดนสงจนสามารถท าความเสยหายใหกบสงโดยรอบ

สารดอกไมเพลง (pyrotechnic substance)

2. แกสไวไฟ (Flammable gases)

แกสทมชวงความไวไฟกบอากาศทอณหภม 20 องศาเซลเซยส ทความดนบรรยากาศ 101.3 กโลปาสกาล

3. สารละอองลอยไวไฟ (Flammable aerosols)

สารละอองลอยทมคณสมบตไวไฟ หรอมสวนประกอบของสารไวไฟ

4. แกสออกซไดซ (Oxidizing gases)

แกสทใหออกซเจนได ซงเปนสาเหตหรอมสวนท าใหวสดอนเกดการเผาไหมมากกวาปกต

5. แกสภายใตความดน (Gases under pressure)

แกสทมความดนไมต ากวา 200 กโลปาสกาล ทบรรจอยในภาชนะบรรจ ซงหมายรวมถง แกสอด (compressed gas) แกสเหลว (liquefied gas) แกสในสารละลาย (dissolved gas) และแกสเหลวอณหภมต า (refrigerated liquefied gas)

หมายเหต * ประเภทความเปนอนตรายบางประเภทสามารถมสญลกษณแสดงความเปนอนตรายไดมากกวา 1 รป ขนกบระดบความเปนอนตรายยอย (category) ของประเภทความเปนอนตรายนนๆ

ตารางท 2.3 ประเภทและสญลกษณความเปนอนตรายดานกายภาพ (ตอ)

ประเภทความเปนอนตราย ค าอธบายโดยสงเขป สญลกษณ* 6. ของเหลวไวไฟ

(Flammable liquids) ของเหลวทมจดวาบไฟไมเกน 93 องศาเซลเซยส

7. ของแขงไวไฟ (Flammable solids)

ของแขงทลกตดไฟไดงาย หรออาจเปนสาเหตหรอชวยใหเกดไฟดวยแรงเสยดทาน

8. สารเคมทท าปฏกรยาไดเอง (Self-reactive substances and mixtures)

สารทไมเสถยรทางความรอนซงมแนวโนมทจะเกดการสลายตวระดบโมเลกลท าใหเกดความรอนขนอยางรนแรง แมไมมออกซเจน (อากาศ) เปนสวนรวม (ไมรวมถงสารทเปน วตถระเบด สารเปอรออกไซดอนทรย หรอ สารออกซไดซ)

9. ของเหลวทลกตดไฟไดเองในอากาศ (Pyrophoric liquids)

ของเหลวทมแนวโนมทจะลกตดไฟภายใน 5 นาท แมมอยในปรมาณนอย เมอสมผสกบอากาศ

10. ของแขงทลกตดไฟไดเองในอากาศ (Pyrophoric solids)

ของแขงทมแนวโนมทจะลกตดไฟภายใน 5 นาท แมมอยในปรมาณนอย เมอสมผสกบอากาศ

11. สารเคมทเกดความรอนไดเอง (Self-heating substances and mixtures)

สารทท าปฏกรยากบอากาศโดยไมไดรบพลงงานจากภายนอก จะท าใหเกดความรอนไดเอง (สารประเภทนจะแตกตางจากสารทลกตดไฟไดเองในอากาศ คอ จะลกตดไฟไดกตอเมอมปรมาณมาก (หลายกโลกรม) และสะสมอยดวยกนเปนระยะเวลานาน (หลายชวโมงหรอหลายวน)

12. สารเคมทสมผสน าแลวใหแกสไวไฟ (Substances and mixtures, which in contact with water, emit flammable gases)

สารทเปนของแขงหรอของเหลวทท าปฏกรยากบน าแลวสามารถลกไหมไดโดยตวเองหรอปลอยแกสไวไฟออกมาในปรมาณทเปนอนตราย

13. ของเหลวออกซไดซ (Oxidizing liquids)

ของเหลวทโดยทวไปจะปลอยแกสออกซเจน ซงเปนสาเหตหรอมสวนท าใหวสดอนเกดการเผาไหมไดมากกวาปกต

14. ของแขงออกซไดซ (Oxidizing solids)

ของแขงทโดยทวไปจะปลอยแกสออกซเจน ซงเปนสาเหตหรอมสวนท าใหวสดอนเกดการเผาไหมไดมากกวาปกต

หมายเหต * ประเภทความเปนอนตรายบางประเภทสามารถมสญลกษณแสดงความเปนอนตรายไดมากกวา 1 รป ขนกบระดบความเปนอนตรายยอย (category) ของประเภทความเปนอนตรายนนๆ

ตารางท 2.3 ประเภทและสญลกษณความเปนอนตรายดานกายภาพ (ตอ)

ประเภทความเปนอนตราย ค าอธบายโดยสงเขป สญลกษณ* 15. สารเปอรออกไซดอนทรย

(Organic peroxides) สารอนทรยทเปนของเหลวและของแขงทประกอบดวยโครงสรางทมออกซเจนสองอะตอมเกาะกน (bivalent-O-O-structure) และอนพนธของไฮโดรเจนเปอรออกไซดทอะตอมไฮโดรเจนถกแทนทดวยอนมลอนทรย (organic radicals) และอาจมคณสมบตอยางใดอยางหนง ดงน เมอสลายตวท าใหเกดการระเบดได ลกไหมไดอยางรวดเรว ไวตอแรงกระแทกหรอการเสยดส เกดปฏกรยาอนตรายกบสารอนๆ ได

16. สารทกดกรอนโลหะ (Corrosive to metals)

สารทท าความเสยหายหรอท าลายโลหะไดดวยผลจากการกระท าทางเคม

หมายเหต * ประเภทความเปนอนตรายบางประเภทสามารถมสญลกษณแสดงความเปนอนตรายไดมากกวา 1 รป ขนกบระดบความเปนอนตรายยอย (category) ของประเภทความเปนอนตรายนนๆ

ตารางท 2.4 ประเภทและสญลกษณความเปนอนตรายดานสขภาพ ประเภทความเปนอนตราย ค าอธบายโดยสงเขป สญลกษณ*

1. ความเปนพษเฉยบพลน (Acute toxicity)

ท าใหเกดผลกระทบรายแรงหลงจากการไดรบสารเคมเขาสรางกายทางปากหรอทางผวหนงเพยงครงเดยวหรอหลายครงภายในเวลา 24 ชวโมง หรอทางการหายใจเปนเวลา 4 ชวโมง

2. การกดกรอน/ระคายเคองผวหนง (Skin corrosion/irritation)

แบงเปน 2 ประเภท คอ กดกรอนผวหนง หมายถง การเกดอนตรายตอผวหนงชนดทไม

สามารถฟนฟใหกลบคนสสภาพเดมได หรอมการตายของเซลลผวหนงชนนอกจนถงชนใน หลงการทดสอบกบสารทดสอบเปนระยะเวลา 4 ชวโมง

ระคายเคองผวหนง หมายถง การเกดอนตรายตอผวหนงชนดท

สามารถฟนฟใหกลบคนสสภาพเดมได หลงการทดสอบกบสาร

ทดสอบเปนระยะเวลา 4 ชวโมง

หมายเหต * ประเภทความเปนอนตรายบางประเภทสามารถมสญลกษณแสดงความเปนอนตรายไดมากกวา 1 รป ขนกบระดบความเปนอนตรายยอย (category) ของประเภทความเปนอนตรายนนๆ

ตารางท 2.4 ประเภทและสญลกษณความเปนอนตรายดานสขภาพ (ตอ)

ประเภทความเปนอนตราย ค าอธบายโดยสงเขป สญลกษณ* 3. การท าลายดวงตาอยาง

รนแรง/การระคายเคองตอดวงตา (Serious eye damage/eye irritation)

แบงเปน 2 ประเภท คอ ท าลายดวงตาอยางรนแรง คอ ท าใหเนอเยอตา เสยหาย หรอ

เกดความเสยหายทางกายภาพอยางรนแรงตอการมองเหน ทไมสามารถฟนฟกลบสสภาพเดมไดภายใน 21 วน หลงการสมผส

ระคายเคองตอดวงตา คอ การเปลยนแปลงของดวงตา ทสามารถฟนฟกลบสสภาพเดมไดภายใน 21 วน หลงการสมผส

4. การท าใหไวตอการกระตนอาการแพตอระบบทางเดนหายใจหรอผวหนง (Respiratory or skin sensitization)

ไวตอการกระตนใหเกดอาการแพทางระบบทางเดนหายใจ หมายถง ท าใหเกดภาวะภมไวเกนในระบบทางเดนหายใจหลงจากไดรบสารจากการหายใจ

ไวตอการกระตนใหเกดอาการแพทางผวหนง หมายถง ท าใหเกดอาการภมแพหลงจากไดรบสารทางผวหนง

5. การกลายพนธของเซลลสบพนธ (Germ cell mutagenicity)

ท าใหเกดการกลายพนธของเซลลสบพนธของมนษยซงสามารถถายทอดสลกหลานได

6. ความสามารถในการกอมะเรง (Carcinogenicity)

ท าใหเกดมะเรงหรอเพมอบตการณของการเกดมะเรง หรอท าใหเกดกอนเนองอกชนดไมรนแรงและรนแรงลกลามในสตวทดลอง

7. ความเปนพษตอระบบสบพนธ (Reproductive toxicity)

เปนพษตอระบบสบพนธของมนษย อาจเกดอนตรายตอการเจรญพนธหรอทารกในครรภ รวมถงอาจมผลกระทบตอสขภาพของเดกทไดรบการเลยงดวยน านมมารดา

8. ความเปนพษตอระบบอวยวะเปาหมาย-การไดรบสมผสครงเดยว (Specific target organ toxicity - Single exposure)

ท าใหเกดความผดปกตของระบบตางๆ ของรางกาย ทงทสามารถกลบคนสสภาพเดมไดและไมสามารถกลบคนสสภาพเดมได แบบเฉยบพลนและ/หรอเรอรง (แตไมถงระดบท าใหเสยชวต) จากการไดรบสมผสครงเดยว

หมายเหต * ประเภทความเปนอนตรายบางประเภทสามารถมสญลกษณแสดงความเปนอนตรายไดมากกวา 1 รป ขนกบระดบความเปนอนตรายยอย (category) ของประเภทความเปนอนตรายนนๆ

ตารางท 2.4 ประเภทและสญลกษณความเปนอนตรายดานสขภาพ (ตอ)

ประเภทความเปนอนตราย ค าอธบายโดยสงเขป สญลกษณ* 9. ความเปนพษตอระบบ

อวยวะเปาหมาย-การไดรบสมผสซ า (Specific target organ toxicity - repeated exposure)

ท าใหเกดความผดปกตของระบบตางๆ ในรางกาย ทงทสามารถกลบคนสสภาพเดมไดและไมสามารถกลบคนสสภาพเดมได แบบเฉยบพลนและ/หรอเรอรง (แตไมถงระดบท าใหเสยชวต) จากการไดรบสมผสซ าๆ กน

10. อนตรายตอระบบทางเดนหายใจสวนลางหรอท าใหปอดอกเสบจากการส าลก (Aspiration hazardous)

เมอไดรบสารทเปนของแขง/ของเหลวเขาสระบบหายใจ โดยผานทางปาก จมก หรอการส าลก จะท าใหเกดอาการรนแรงทเกดขนอยางเฉยบพลน เชน ปอดบวมจากสารเคม การบาดเจบทเกดตอปอด โดยมความรนแรงหลายระดบจนถงเสยชวต หมายเหต การส าลก คอการทของเหลวหรอของแขงเขาสหลอดลม และทางเดนหายใจสวนลาง โดยผานปากหรอจมกโดยตรง หรอทางออมผานการอาเจยน

หมายเหต * ประเภทความเปนอนตรายบางประเภทสามารถมสญลกษณแสดงความเปนอนตรายไดมากกวา 1 รป ขนกบระดบความเปนอนตรายยอย (category) ของประเภทความเปนอนตรายนนๆ

ตารางท 2.5 ประเภทและสญลกษณความเปนอนตรายดานสงแวดลอม

ประเภทความเปนอนตราย ค าอธบายโดยสงเขป สญลกษณ 1. ความเปนอนตรายตอ

สงแวดลอมทางน า (Hazardous to the aquatic environment)

หมายรวมถงปจจยตอไปน เปนพษเฉยบพลนตอสงมชวตในน า เปนพษเรอรงตอสงมชวตในน า ท าใหเกดการสะสมสารเคมในสงมชวตในน า สงผลกระทบตอระบบการยอยสลายสารเคมในน าหรอใน

สงมชวต

2. ความเปนอนตรายตอชนโอโซน (Hazardous to the ozone layer)

สามารถท าลายชนโอโซนในชนบรรยากาศได เปนสารทมอยในรายการสารเคมทพจารณาวาเปนอนตรายตอ

ชนโอโซน ในภาคผนวกของ Montreal Protocol

2.2.2 ระบบ UNRTDG (UN Class)1 United Nations Committee of Experts on the Transport of Dangerous Goods จ าแนกสารทเปนอนตรายและเปนเหตใหถงแกความตายหรอกอใหเกดความพนาศเสยหาย ส าหรบการขนสง ออกเปน 9 ประเภท (UN-Class) ตามลกษณะทกอใหเกดอนตรายหรอความเสยงในการเกดอนตราย ดงน

ประเภท 1 วตถระเบด (Explosives)

วตถระเบด หมายถง ของแขงหรอของเหลว หรอสารผสมทสามารถเกดปฏกรยาทางเคมดวยตวมนเองท าใหเกดแกสทมความดนและความรอนอยางรวดเรว กอใหเกดการระเบดสรางความเสยหายแกบรเวณโดยรอบได ซงรวมถงสารทใชท าดอกไมเพลง และสงของทระเบดไดดวย แบงเปน 6 กลมยอย คอ

1.1 สารหรอสงของทกอใหเกดอนตรายจากการระเบดอยางรนแรงทนททนใดทงหมด (mass explosive) ตวอยางเชน เชอปะท ลกระเบด เปนตน

1.2 สารหรอสงของทมอนตรายจากการระเบดแตกกระจาย แตไมระเบดทนททนใดทงหมด ตวอยางเชน กระสนปน ทนระเบด ชนวนปะท เปนตน

1.3 สารหรอสงของทเสยงตอการเกดเพลงไหม และอาจมอนตรายบางจากการระเบดหรอการระเบดแตกกระจาย แตไมระเบดทนททนใดทงหมด ตวอยางเชน กระสนเพลง เปนตน

1.4 สารหรอสงของทไมแสดงความเปนอนตรายอยางเดนชด หากเกดการปะทหรอปะทในระหวางการขนสงจะเกดความเสยหายเฉพาะภาชนะบรรจ ตวอยางเชน พลอากาศ เปนตน

1.5 สารทไมไวตอการระเบด แตหากมการระเบดจะมอนตรายจากการระเบดทงหมด

1.6 สงของทไวตอการระเบดนอยมากและไมระเบดทนททงหมด มความเสยงตอการระเบดอยในวงจ ากดเฉพาะในตวสงของนน ๆ ไมมโอกาสทจะเกดการปะทหรอแผกระจาย

ประเภทท 2 แกส (Gases)

แกส หมายถง สารทอณหภม 50 องศาเซลเซยส มความดนไอมากกวา 300 กโลปาสกาล หรอมสภาพเปนแกสอยางสมบรณทอณหภม 20 องศาเซลเซยส และมความดน 101.3 กโลปาสกาล (ความดนบรรยากาศปกตทระดบน าทะเล) ไดแก แกสอด แกสพษ แกสในสภาพของเหลว

แกสในสภาพของเหลวอณหภมต า และรวมถงแกสทละลายในสารละลายภายใตความดน เมอเกดการรวไหลสามารถกอใหเกดอนตรายจากการลกตดไฟ และ/หรอเปนพษ และแทนทออกซเจนในอากาศ แบงเปน 3 กลมยอย ดงน

2.1 แกสไวไฟ (Flammable gases) หมายถง แกสทอณหภม 20 องศาเซลเซยสและมความดน 101.3 กโลปาสกาล (ความดนบรรยากาศปกตทระดบน าทะเล) สามารถตดไฟไดเมอผสมกบอากาศ 13 เปอรเซนต หรอต ากวาโดยปรมาตร หรอมชวงกวางทสามารถตดไฟได 12 เปอรเซนตขนไปเมอผสมกบอากาศโดยไมค านงถงความเขมขนต าสด

1 http://www.chemtrack.org/unclass-intro.asp

ของการผสม โดยปกตแกสไวไฟหนกกวาอากาศ (ยกเวนแกสมเทนและไฮโดรเจน) ตวอยางของแกสกลมน เชน แกสหงตม หรอ LPG เปนตน

2.2 แกสไมไวไฟและไมเปนพษ (Non-flammable, non-toxic gases) หมายถง แกสทมความดนไอไมนอยกวา 280 กโลปาสกาล ทอณหภม 20 องศาเซลเซยส หรออยในสภาพของเหลวอณหภมต า ไมตดไฟและไมเปนพษโดยตรง แตอาจแทนทออกซเจนในอากาศและท าใหเกดสภาวะขาดแคลนออกซเจนได ตวอยางของแกสกลมน เชน ไนโตรเจน คารบอนไดออกไซด อารกอน เปนตน

2.3 แกสพษ (Toxic gases) หมายถง แกสทมคณสมบตเปนอนตรายตอสขภาพหรอถงแกชวตไดจากการหายใจ โดยสวนใหญหนกกวาอากาศ มกลนระคายเคอง ตวอยางของแกสในกลมน เชน คลอรน เมทลโบรไมด ฟอสจน เปนตน บางชนดไมมกลน เชน คารบอนมอนออกไซด

ประเภทท 3 ของเหลวไวไฟ (Flammable liquids)

ของเหลวไวไฟ หมายถง ของเหลว หรอของเหลวผสมทมจดวาบไฟ (flash point) ไมเกน 60.5 องศาเซลเซยสจากการทดสอบดวยวธถวยปด (closed-cup test) หรอไมเกน 65.6 องศาเซลเซยสจากการทดสอบดวยวธถวยเปด (opened-cup test) ไอของเหลวไวไฟพรอมลกตดไฟเมอมแหลงประกายไฟ ตวอยางเชน อะซโตน น ามนเชอเพลง ทนเนอร เปนตน

ประเภทท 4 ของแขงไวไฟ สารทลกไหมไดเอง และสารทสมผสกบน าแลวใหแกสไวไฟ

แบงเปน 3 กลมยอย ดงน

4.1 ของแขงไวไฟ (Flammable solids) หมายถง ของแขงทสามารถตดไฟไดงายจากการไดรบความรอนจากประกายไฟ/เปลวไฟ หรอเกดการลกไหมไดจากการเสยดส ตวอยางเชน ก ามะถน ฟอสฟอรสแดง ไนโตรเซลลโลส เปนตน หรอเปนสารทมแนวโนมทจะเกดปฏกรยาคายความรอนทรนแรง ตวอยางเชน เกลอไดอะโซเนยม เปนตน หรอเปนสารระเบดทถกลดความไวตอการเกดระเบด ตวอยางเชน แอมโมเนยมพเครต (เปยก) ไดไนโตรฟนอล (เปยก) เปนตน

4.2 สารทมความเสยงตอการลกไหมไดเอง (Substances liable to spontaneous combustion) หมายถง สารทมแนวโนมจะเกดความรอนขนไดเองในสภาวะการขนสงตามปกตหรอเกดความรอนสงขนไดเมอสมผสกบอากาศ และมแนวโนมจะลกไหมได เชน ฟอสฟอรส (ขาว)

4.3 สารทสมผสกบน าแลวท าใหเกดแกสไวไฟ (Substances which in contact with water emit flammable gases) หมายถง สารทท าปฏกรยากบน าแลว มแนวโนมทจะเกดการตดไฟไดเอง หรอท าใหเกดแกสไวไฟในปรมาณทเปนอนตราย เชน โลหะอลคาไลน สารประกอบโลหะไฮไดรด

ประเภทท 5 สารออกซไดซและสารอนทรยเปอรออกไซด

แบงเปน 2 กลมยอย ดงน

5.1 สารออกซไดซ (Oxidizing substances) หมายถง ของแขง หรอของเหลวทตวของสารเองไมตดไฟ แตใหออกซเจนซงชวยใหวตถอนเกดการลกไหม และอาจจะกอใหเกดไฟเมอสมผสกบสารทลกไหมและเกดการระเบดอยางรนแรง ตวอยางเชน แคลเซยมไฮโปคลอไรท โซเดยมเปอรออกไซด โซเดยมคลอเรต เปนตน

5.2 สารเปอรออกไซดอนทรย (Organic peroxides) หมายถง ของแขง หรอของเหลวทมโครงสรางออกซเจนสองอะตอม -O-O- และชวยในการเผาสารทลกไหม หรอท าปฏกรยากบสารอนแลวกอใหเกดอนตรายได หรอเมอไดรบความรอนหรอลกไหมแลวภาชนะบรรจสารนอาจระเบดได ตวอยางเชน อะซโตนเปอรออกไซด เปนตน

ประเภทท 6 สารพษและสารตดเช อ

แบงเปน 2 กลมยอย ดงน

6.1 สารพษ (Toxic substances) หมายถง ของแขงหรอของเหลวทสามารถท าใหเสยชวตหรอบาดเจบรนแรงตอสขภาพของคน หากกลน สดดมหรอหายใจรบสารนเขาไป หรอเมอสารนไดรบความรอนหรอลกไหมจะปลอยแกสพษ ตวอยางเชน โซเดยมไซยาไนด กลมสารก าจดแมลงศตรพชและสตว เปนตน

6.2 สารตดเชอ (Infectious substances) หมายถง สารทมเชอโรคปนเปอน หรอสารทมตวอยางการตรวจสอบของพยาธสภาพปนเปอนทเปนสาเหตของการเกดโรคในสตวและคน ตวอยางเชน แบคทเรยเพาะเชอ เปนตน

ประเภทท 7 วสดกมมนตรงส

วสดกมมนตรงส (Radioactive materials) หมายถง วสดทสามารถแผรงสทมองไมเหนอยางตอเนองมากกวา 0.002 ไมโครครตอกรม ตวอยางเชน โมนาไซด ยเรเนยม โคบอลต-60 เปนตน

ประเภทท 8 สารกดกรอน

สารกดกรอน (Corrosive substances) หมายถง ของแขง หรอของเหลวซงโดยปฏกรยาเคมมฤทธกดกรอนท าความเสยหายตอเนอเยอของสงมชวตอยางรนแรง หรอท าลายสนคา/ยานพาหนะทท าการขนสงเมอเกดการรวไหลของสาร ไอระเหยของสารประเภทนบางชนดกอใหเกดการระคายเคองตอจมกและตา ตวอยางเชน กรดเกลอ กรดก ามะถน โซเดยมไฮดรอกไซด เปนตน

ประเภทท 9 วสดอนตรายเบดเตลด

วสดอนตรายเบดเตลด (Miscellaneous dangerous substances and articles, including environmentally hazardous substances) หมายถง สารหรอสงของทในขณะขนสงเปนสารอนตรายซงไมจดอยในประเภทท 1 ถงประเภทท 8 รวมถงสารทเปนอนตรายตอสงแวดลอม และใหรวมถงสารทระหวางการขนสงมอณหภมตงแต 100 องศาเซลเซยส ในสภาพของเหลว และมอณหภมตงแต 240 องศาเซลเซยส ในสภาพของแขง

2.2.3 ระบบการจ าแนกประเภทและการตดฉลากสารเคมและเคมภณฑของสหภาพยโรป (เดม)2 ในอดตกอนทประเทศในกลมสหภาพยโรปจะน าระบบ GHS มาปรบใช กลมสหภาพยโรปมกฎหมายเกยวกบการจ าแนกประเภทและตดฉลากสารเคมและเคมภณฑ หรอ Directive 67/548/EEC และ Directive 1999/45/EC ดงนน เนองจากประเทศในกลมสหภาพยโรปเปนผผลตสารเคมและเคมภณฑรายใหญของโลก ระบบการจ าแนกนจงพบเหนและเปนทรจกอยางกวางขวาง ก) ประเภทความเปนอนตราย (Hazard class) ประกอบดวย 15 ประเภท ดงน

1. วตถระเบด (Explosive) 2. สารออกซไดซ (Oxidizing) 3. สารไวไฟมากเปนพเศษ (Extremely flammable) 4. สารไวไฟมาก (Highly flammable) 5. สารไวไฟ (Flammable) 6. สารมพษมาก (Very toxic) 7. สารมพษ (Toxic) 8. สารอนตราย (Harmful) 9. สารกดกรอน (Corrosive) 10. สารระคายเคอง (Irritant) 11. สารทท าใหไวตอการกระตนอาการแพ (Sensitization) 12. สารกอมะเรง (Carcinogenic) 13. สารกอใหเกดการกลายพนธ (Mutagenic) 14. สารทเปนพษตอระบบสบพนธ (Toxic for reproduction) 15. สารอนตรายตอสงแวดลอม (Dangerous for the environment)

2 กฎหมายการจ าแนกประเภท ตดฉลาก และบรรจภณฑสารเคมและเคมภณฑ (Directive 67/548/EEC และ 1999/45/EC)

ข) สญลกษณแสดงความเปนอนตราย (Hazard symbols) ประกอบดวย 10 สญลกษณ ดงน

วตถระเบด (Explosive)

สารออกซไดซ (Oxidizing)

สารไวไฟมากเปนพเศษ (Extremely flammable)

สารไวไฟมาก (Highly flammable)

สารไวไฟ (Flammable)

สารมพษมาก (Very toxic)

สารระคายเคอง (Irritant) สารทท าใหไวตอการกระตนอาการ

แพ (Sensitization)

สารมพษ (Toxic) สารกอมะเรง ประเภทท 1, 2

(Carcinogenic) สารกอใหเกดการกลายพนธ ประเภทท

1, 2 (Mutagenic) สารทเปนพษตอระบบสบพนธ

ประเภทท 1, 2 (Toxic for reproduction)

สารอนตราย (Harmful) สารทท าใหไวตอการกระตนอาการ

แพ (Sensitization) สารกอมะเรง ประเภทท 3

(Carcinogenic) สารกอใหเกดการกลายพนธ

ประเภทท 3 (Mutagenic) สารทเปนพษตอระบบสบพนธ

ประเภทท 3 (Toxic for reproduction)

สารอนตรายตอสงแวดลอม (Dangerous for the environment)

สารกดกรอน (Corrosive)

2.3 ตวอยางเกณฑการแยกประเภทสารเคมเพอการจดเกบ เกณฑท 1: Chemical Segregation (Hazard class) จาก Laboratory Safety Manual, The University of Texas at Austin

ทมา ดดแปลงจาก Laboratory Safety Manual, The University of Texas at Austin, January 2011

กลมของสารเคม ค าแนะน าวธการเกบรกษา ตวอยางสารเคม สารทเขากนไมได

(ด SDS ในทกกรณ)

แกสไวไฟภายใตความดน (รวมถงแกสตดไฟได) (Compressed gases–flammable includes combustible)

เกบรกษาในทเยนและแหง หางจากแกสออกซไดซ อยางนอย 6 ม. (20 ฟต) โดยมดหรอลามถงไวกบผนงหรอโตะปฏบตการ

แกสไวไฟภายใตความดน (รวมถงแกสตดไฟได) (compressed gases–flammable includes combustible)

เกบรกษาในทเยนและแหง หางจากแกสออกซไดซ อยางนอย 6 ม. (20 ฟต) โดยมดหรอลามถงไวกบผนงหรอโตะปฏบตการ

แกสเหลวไวไฟภายใตความดน (Compressed gases–liquefied flammable)

เกบรกษาในทเยน และแหง หางจากแกสออกซไดซ อยางนอย 6 ม. (20 ฟต) โดยมดหรอลามถงไวกบผนงหรอโตะปฏบตการ แกสบางชนดอาจตองเกบในตทตดตงสปรงเกลอรหรอระบบระบายอากาศ แกสทเกบในอาคาร ถงควรมขนาดบรรจ ไมเกน 16 ออนซ (350 กรม) หากมขนาดใหญใหน าเขามาใชภายในอาคารเปนรายวนเทานน และเกบถาวรอยภายนอกอาคาร

Propane, Butane แกสพษและออกซไดซภายใตความดน, ของแขงออกซไดซ (oxidizing and toxic compressed gases, oxidizing solids)

แกสภายใตความดนทไวตอปฏกรยา (รวมถง แกสออกซไดซ) (Compressed gases–reactive, including oxidizing)

เกบรกษาในทเยนและแหง หางจากแกสไวไฟอยางนอย 6 ม. (20 ฟต) มดหรอลามถงไวกบผนงหรอโตะปฏบตการ แกสบางชนดอาจตองเกบในตทตดตงระบบระบายอากาศ

Oxygen, Chlorine

แกสไวไฟ (flammable gases)

กลมของสารเคม ค าแนะน าวธการเกบรกษา ตวอยางสารเคม สารทเขากนไมได

(ด SDS ในทกกรณ)

แกสภายใตความดนทคกคามสขภาพของคน รวมถงแกสพษและกดกรอน (Compressed gases–threat to human health, includes toxic and corrosive)

เกบรกษาในทเยนและแหง หางจากแกสและของเหลวไวไฟ โดยมดหรอลามถงไวกบผนงหรอโตะปฏบตการ แกสบางชนดอาจตองเกบในตทตดตงระบบระบายอากาศ

Carbon monoxide, Hydrogen sulfide, Hydrogen chloride

แกสไวไฟ และ/หรอออกซไดซ (flammable and/or oxidizing gases)

สารกดกรอน–กรด อนนทรย (Corrosives–acids inorganic)

เกบในตเกบรกษากรดทตดตงระบบปองกน หรอมภาชนะพลาสตกรองรบ

Inorganic (mineral) acids, Hydrochloric acid, Sulfuric acid, Chromic acid, Nitric acid หมายเหต: Nitric acid เปนสารออกซไดซทแรงและควรเกบแยกจากกรดอน ๆ โดยเกบในภาชนะรองรบหรอตกรดทแยกออกจากกน

ของเหลวไวไฟ (flammable liquids) ของแขงไวไฟ (flammable solids) เบส (bases) สารออกซไดซ (oxidizers) และ กรดอนทรย (organic acids)

สารกดกรอน–กรดอนทรย (Corrosives–acids organic)

เกบในตเกบรกษากรดทตดตงระบบปองกน หรอมภาชนะพลาสตกรองรบ

Acetic acid, Trichloroacetic acid, Lactic acid

ของเหลวไวไฟ (flammable liquids) ของแขงไวไฟ (flammable solids) เบส (bases) สารออกซไดซ (oxidizers) และ กรดอนนทรย (inorganic acids)

สารกดกรอน–เบส (Corrosives–bases)

เกบในตทแยกตางหาก Ammonium hydroxide, Potassium hydroxide, Sodium hydroxide

สารออกซไดซ และกรด (oxidizers and acids)

สารระเบดได (Explosives)

เกบใหหางจากสารเคมอน ๆ ทงหมด ในต าแหนงทปลอดภย เพอมใหพลดตกลงมาได

Ammonium nitrates, Nitrourea, Sodium azide, Trinitroaniline, Trinitroanisole, Trinitrobenzene, Trinitrophenol (Picric acid), Trinitrotoluene (TNT)

สารเคมอน ๆ ทงหมด

กลมของสารเคม ค าแนะน าวธการเกบรกษา ตวอยางสารเคม สารทเขากนไมได

(ด SDS ในทกกรณ)

ของเหลวไวไฟ (Flammable liquids)

เกบในตเกบเฉพาะสารไวไฟ หมายเหต: สารเคมทเกดเปอรออกไซดไดตองลงวนททเปดขวด เชน Ether, Tetrahydrofuran, Dioxane

Acetone, Benzene, Diethyl ether, Methanol, Ethanol, Hexanes, Toluene

สารออกซไดซ และกรด (oxidizers and acids)

ของแขงไวไฟ (Flammable solids)

เกบในพนททเยนและแหง แยกหางออกไปจากสารออกซไดซ และสารกดกรอน

Phosphorus, Carbon, Charcoal

สารออกซไดซ และกรด (oxidizers and acids)

สารเคมทไวปฏกรยาตอน า (Water reactive chemicals)

เกบในสถานททเยนและแหง และมการปองกนสารเคมจากการสมผสน า (รวมทงระบบสปรงเกลอร) และตดปายเตอนในสถานทนนวา “สารเคมทไวปฏกรยาตอน า”, “หามใชน า ดบไฟในทกกรณ” ไมเกบบนพนเผอกรณน าทวม (เชน ทอน าแตก)

Sodium metal, Potassium metal, Lithium metal, Lithium aluminum hydride

แยกจากสารละลายทมน าเปนองคประกอบทงหมด และสารออกซไดซ (all aqueous solutions and oxidizers)

สารออกซไดซ (Oxidizers)

วางบนถาดและเกบไวในตทนไฟ แยกตางหากจากสารไวไฟ และวสดทตดไฟได

Sodium hypochlorite, Benzoyl peroxide, Potassium permanganate, Potassium chlorate, Potassium dichromate หมายเหต: กลมสารเคมตอไปนเปนสารออกซไดซ: Nitrates, Nitrites, Chromates, Dichromates, Chlorites, Permanganates, Persulfates, Peroxides, Picrates, Bromates, Iodates, Superoxides

สารรดวซ, สารไวไฟ, สารไหมไฟได, วสดอนทรย และโลหะสภาพเปนผงละเอยด

สารพษ (Poisons)

แยกเกบจากสารอน โดยมภาชนะรองรบททนสารเคมในพนททแหง เยน และมการระบายอากาศ

Cyanides, สารประกอบโลหะหนก เชน Cadmium, Mercury, Osmium

ด SDS

กลมของสารเคม ค าแนะน าวธการเกบรกษา ตวอยางสารเคม สารทเขากนไมได

(ด SDS ในทกกรณ)

สารเคมทวไปทไมไวตอปฏกรยา (General chemicals non–reactive)

เกบในตหรอชนวาง Agar, Sodium chloride, Sodium bicarbonate, และเกลอทไมไวตอปฏกรยาสวนใหญ

ด SDS

เกณฑท 2: Chemical Segregation (Hazard class) ของ Lawrence Berkeley National Laboratory (Berkeley Lab), U.S. Department of Energy

ทมา Chemical segregation (Hazard class,) Lawrence Berkeley National Laboratory (Berkeley Lab), U.S. Department of Energy [ออนไลน] เขาถงไดจาก http://www.lbl.gov/ehs/chsp/html/storage.shtml สบคนเมอวนท 12 มนาคม 2555

Acids, inorganic

Acids, oxidizing

Acids, organic

Alkalis (bases)

Oxidizers Poisons, inorganic

Poisons, organic

Water- reactives

Organic solvents

Acids, inorganic X X X X X X Acids, oxidizing X X X X X X Acids, organic X X X X X X X Alkalis (bases) X X X X X X Oxidizers X X X X Poisons, inorganic X X X X X X Poisons, organic X X X X X X Water- reactives X X X X X X Organic solvents X X X X X

หมายเหต X = เขากนไมได

เกณฑท 3: ChemAlert chemical incompatibility color coding system ของ Department of Microbiology, University of Manitoba

ทมา Department of Microbiology, University of Manitoba [ออนไลน] เขาถงไดจาก http://umanitoba.ca/ science/microbiology/WHMIS/WHMISincapatibility.htm สบคนเมอวนท 12 มนาคม 2555

รหสการเกบรกษา ส ความหมาย เกบใหหางจาก ขอก าหนดการเกบรกษา R สแดง

สารไวไฟ สเหลอง, สน าเงน, ส

ขาว และสเทา

เกบในพนททก าหนดไวส าหรบวสดไวไฟ

Y สเหลอง สารไวตอปฏกรยาและสารออกซไดซ

สแดง เกบใหหางจากวสดไวไฟและไหมไฟได

B สน าเงน

สารอนตรายตอสขภาพ (สารพษ)

เกบในพนทปลอดภย

W สขาว

สารกดกรอน

สแดง, สเหลอง และสน าเงน

เกบใหหางจากสารไวไฟ, สารไวตอปฏกรยา, สารออกซไดซ, และสารพษ

G สเทา ไมมสารอนตรายตอสขภาพมาก

ไมมขอก าหนดของเฉพาะ

ขนกบสารเคมแตละชนด

เกณฑท 4: Partial Incompatibility Listing จาก Chemical Segregation & Incompatibilities Guidelines, University of Texas at Arlington

ทมา Chemical Segregation & Incompatibilities Guidelines, University of Texas at Arlington [ออนไลน] เขาถงไดจาก http://www.uta.edu/campus-ops/ehs/chemical/docs/chemical-segregation.pdf สบคนเมอวนท 12 มนาคม 2555 Compound/Class Avoid Storage Near or Contact With:

Acids Acetic acid Chromic acid, nitric acid, hydroxyl compounds, ethylene, glycogen, perchloric acid,

peroxides, permanganate Hydrofluoric acid Ammonia (aqueous or anhydrous) Nitric acid (conc.) Acetic acid, aniline, chromic acid, acetone, alcohol, or other flammable liquids,

hydrocyanic acid, hydrogen sulfide, or other flammable gases, nitratable substances: copper, brass or any heavy metals (or will generate nitrogen dioxide/nitrous fumes) or organic products such as wood and paper

Sulfuric acid Light metals (Iithium, sodium, potassium), chlorates, perchlorates, permanganates

Bases Ammonia Mercury, chlorine, bromine, iodine, hydrofluoric acid, calcium hypochlorite Calcium oxide Water Alkaline metals Sodium, potassium, magnesium, calcium, aluminum, carbon dioxide, carbon

tetrachloride or other chlorinated hydrocarbons, halogens, water Bromine Ammonia, acetylene, butadiene, methane, propane, butane (or other petroleum

gases), hydrogen, sodium carbide, turpentine, benzene, finely divided metals Carbon, activated Calcium hypochlorite, oxidizing agents Chlorine Ammonia, acetylene, butadiene, methane, propane, butane, or other petroleum gases,

hydrogen, sodium carbide, turpentine, benzene, finely divided metals Copper Acetylene, hydrogen peroxide, nitric acid Fluorine Isolate from everything Iodine Acetylene, ammonia (aqueous or anhydrous), hydrogen Mercury Acetylene, ammonia, fulminic acid (produced in nitric acid–ethanol mixtures) Oxygen Oils, grease, hydrogen, other flammable gases, liquids, or solids Phosphorous (white) Air, oxygen, caustic alkalis as reducing agents (will generate phosphine) Potassium Carbon tetrachloride, carbon dioxide, water Silver Acetylene, oxalic acid, tartaric acid, fulminic acid (produced in nitric acid-ethanol

mixtures), and ammonium compounds

Compound/Class Avoid Storage Near or Contact With:

Organics Hydrocarbons (propane, butane, etc.)

Fluoride, chlorine, bromine, chromic acid, sodium peroxide

Nitroparaffins Inorganic bases, amines Oxalic acid Silver, mercury

Oxidizers Chlorates Ammonium salts, acids, metal powders, sulfur, finely divided organics, or combustible

materials Chromic acid (trioxide) Acetic acid, naphthalene, camphor, glycerol, turpentine, alcohol or flammable liquids

Ammonium nitrate Acids, metal powders, flammable liquids, chlorates, nitrates, sulfur, finely divided organics or combustible materials

Chlorine dioxide Ammonia, methane, phosphine, hydrogen sulfide Cumene hydroperoxide Organic or inorganic acids Hydrogen peroxide Copper, chromium, iron, most other metals or salts, alcohols, acetone, or other

flammable liquids, aniline, nitromethane, or other organic or combustible materials Hypochlorites Acids (will generate chlorine or hypochlorous acid)

Nitrates Sulfuric acid (will generate nitrogen dioxide ) Perchloric acid Acetic acid, bismuth and its alloys, alcohol, paper, wood, grease, oils Peroxides (organics) Organic or inorganic acids; also avoid friction and store cold Potassium chlorate Acid, especially sulfuric acid Potassium permanganate

Glycerol, ethylene glycol, benzaldehyde, sulfuric acid

Sodium peroxide Any oxidizable substance such as methanol, ethanol, glycerol, ethylene glycol, glacial acetic acid, acetic anhydride, benzaldehyde, furfural, methyl acetate, ethyl acetate, carbon disulfide

Alkaline metals Sodium, potassium, magnesium, calcium, aluminum, carbon dioxide, carbon tetrachloride or other chlorinated hydrocarbons, halogens, water

Calcium oxide Water Cyanides Acids (will generate hydrogen cyanide) Phosphorous (white) Air, oxygen, caustic alkalis as reducing agent (will generate phosphine) Potassium Carbon tetrachloride, carbon dioxide, water Sodium Carbon tetrachloride, carbon dioxide, water

Compound/Class Avoid Storage Near or Contact With: Oxidizers

Sodium peroxide Any oxidizable substance such as methanol, ethanol, glycerol, glacial acetic acid, acetic anhydride, benzaldehyde, furfural, methyl acetate, ethyl acetate, carbon disulfide

Sulfides Acids (will generate hydrogen sulfide) Reducing Agents

Hydrazine

Hydrogen peroxide, nitric acid, other oxidants

Nitrites Acids (will generate nitrous fumes) Sodium nitrite Ammonium nitrate and other ammonium salts

Toxics/Poisons Arsenicals Reducing agents (will generate arsine) Azides Acids (will generate hydrogen azide) Cyanides Acids (will generate hydrogen cyanide) Hydrocyanic acid Nitric acid, alkalis Hydrogen sulfide Fuming nitric acid, oxidizing gases Selenides Reducing agents (will generate hydrogen selenide) Sulfides Acids (will generate hydrogen sulfide) Tellurides Reducing agents (will generate hydrogen telluride)

เกณฑท 5: EPA's Chemical Compatibility Chart

ทมา EPA's Chemical Compatibility Chart [ออนไลน] เขาถงไดจาก

http://www.uos.harvard.edu/ehs/environmental/EPAChemical

CompatibilityChart.pdf สบคนเมอวนท 12 มนาคม 2555

2.4 เอกสารขอมลความปลอดภย (Safety Data Sheet, SDS ) เอกสารขอมลความปลอดภย (Material Safety Data Sheet: MSDS หรอ Safety Data Sheet: SDS) เปนแหลงขอมลทส าคญของสารเคม ทใชในการสอสารขอมลเกยวกบความปลอดภย ทงนขอมลทแสดงใน SDS ในบางหวขอจะประกอบดวยคาตวแปรตางๆ และขอมลเชงเทคนค เชน ตวแปรแสดงความเปนพษ (เชน LD50, LC5, NOEL ฯลฯ) คามาตรฐานดานอาชวอนามย (เชน TWA, TLV, STEL ฯลฯ) เปนตน ดงนนผอานควรท าความเขาใจเพอทจะสามารถใชประโยชนจากขอมลใน SDS ไดอยางมประสทธภาพ ตามระบบสากล เชน GHS ขององคการสหประชาชาต ขอมลใน SDS จะประกอบดวย 16 หวขอ3 ดงน

1. ขอมลเกยวกบสารเคม บรษทผผลตและหรอจ าหนาย (identification) แสดงชอผลตภณฑทเหมอนกบทแสดงบนฉลากของผลตภณฑ ชอสารเคม วตถประสงคการใชงานของผลตภณฑ ชอทอยและหมายเลขโทรศพทของผผลต ผน าเขาหรอผจดจ าหนาย และหมายเลขโทรศพทฉกเฉน

2. ขอมลความเปนอนตราย (hazards identification) โดยระบวา 2.1 เปนสารเคมหรอเคมภณฑอนตรายหรอไม และเปนสารประเภทใดตามเกณฑการจดประเภทความเปนอนตราย

และระบความเปนอนตรายตอมนษยและสงแวดลอมดวย 2.2 ลกษณะความเปนอนตรายทส าคญทสดของสารเคมหรอเคมภณฑ ผลกระทบตอสขภาพมนษยและสงแวดลอม

และอาการทอาจเกดขนจากการใชและการใชทผดวธ 2.3 ความเปนอนตรายอน ๆ ถงแมวาสงเหลานนจะไมไดจดอยในประเภทของความเปนอนตรายตามขอก าหนด

3. สวนประกอบและขอมลเกยวกบสวนผสม (composition/information on ingredients) ระบสารเคมทเปนสวนประกอบในเคมภณฑ ปรมาณความเขมขนหรอชวงของความเขมขนของสารเคมทเปนสวนผสมของเคมภณฑ แสดงสญลกษณประเภทความเปนอนตราย และ CAS no. ของสารเคม

4. มาตรการปฐมพยาบาล (first aid measures) ระบวธการปฐมพยาบาลทพจารณาถงคณสมบตและความเปนอนตรายของสาร และความเหมาะสมกบลกษณะของการไดรบหรอสมผสกบสารนน รวมทงการใชอปกรณในการชวยเหลอเปนพเศษส าหรบเคมภณฑบางอยาง

5. มาตรการผจญเพลง (fire fighting measures) แสดงขอมลเกยวกบการดบเพลงเมอเกดเหตเพลงไหมอนเนองมาจากสารเคมหรอเคมภณฑ ประกอบดวย วสดทเหมาะสมส าหรบการดบเพลง วสดทไมเหมาะสมส าหรบการดบเพลง ความเปนอนตรายทจะเกดขนเมอเกดเหตเพลงไหม ความเปนอนตรายทเกดจากการเผาไหมของผลตภณฑ อปกรณทใชในการปองกนภยส าหรบผผจญเพลงหรอพนกงานดบเพลง และค าแนะน าอน ๆ ในการดบเพลง

6. มาตรการจดการเมอมการหกรวไหล (accidental release measures) ครอบคลมถง การปองกนสวนบคคลเพอไมใหไดรบอนตรายในการจดการสารเคมหรอเคมภณฑทหกรวไหล การด าเนนการเพอไมใหเกดความเสยหายตอสงแวดลอม และวธท าความสะอาด เชน การใชวสดในการดดซบ เปนตน

7. การใชและการจดเกบ (handling and storage) ครอบคลมถง ขอปฏบตในการใชทงเรองการจดเกบ สถานทและการระบายอากาศ มาตรการปองกนการเกดละอองของเหลว มาตรการเพอการรกษาสงแวดลอม การเกบรกษาอยางปลอดภย และขอบงใชพเศษ

3 ดรายละเอยดเพมเตมไดท Annex 4 : Guidance on the Preparation of Safety Data Sheets, Globally Harmonized System of Classification and Labelling of Chemicals (GHS), 4thed., United Nations, 2011. [http://www.unece.org/trans/danger/publi/ghs/ghs_rev04/04files_e.html]

8. การควบคมการไดรบสมผสและการปองกนสวนบคคล (exposure controls/personal protection) ครอบคลมถง ปรมาณทจ ากดการไดรบสมผส ส าหรบผปฏบตงานกบสารเคมนน (exposure limit values) การควบคมการไดรบสมผสสาร (exposure controls) เชน อปกรณปองกนระบบทางเดนหายใจ ถงมอทใชปองกนขณะปฏบตงาน และความรบผดชอบของผใชสารเคมตามกฎหมายเกยวกบการปองกนสงแวดลอม หากท ารวไหลปนเปอนสงแวดลอม

9. สมบตทางกายภาพและเคม (physical and chemical properties) ประกอบดวย ขอมลทวไป เชน ลกษณะทปรากฏ กลน เปนตน ขอมลทส าคญตอสขภาพความปลอดภยและสงแวดลอม เชน ความเปนกรด-ดาง (pH) จดเดอด/ชวงการเดอด จดวาบไฟ ความไวไฟ สมบตการระเบด ความดนไอ อตราการระเหย เปนตน และขอมลอน ๆ ทเปนตวแปรเกยวกบความปลอดภย

10. ความเสถยรและการเกดปฏกรยา (stability and reactivity) แสดงขอมลทครอบคลมถง สภาวะทควรหลกเลยง เชน รายการของสภาวะตาง ๆ ทเปนสาเหตใหสารเคมหรอเคมภณฑเกดปฏกรยาทอนตราย วสดทควรหลกเลยง และสารอนตรายทเกดจากการสลายตวของสารเคมหรอเคมภณฑ

11. ขอมลดานพษวทยา (toxicological information) ค าอธบายทสนและชดเจนถงความเปนอนตรายทมตอสขภาพจากการสมผสกบสารเคมหรอเคมภณฑทไดจากการคนควาและบทสรปของการทดลองทางวทยาศาสตร จ าแนกขอมลตามลกษณะและชองทางการรบสมผสสารเขาสรางกาย เชน ทางการหายใจ ทางปาก ทางผวหนง และทางดวงตา เปนตน และขอมลผลจากพษตาง ๆ เชน กอใหเกดอาการแพ กอมะเรง เปนตน

12. ขอมลดานระบบนเวศ (ecological information) ระบถงการเปลยนแปลงและการสลายตวของสารเคมในสงแวดลอมและความเปนไปไดของผลกระทบ และผลลพธตอสงแวดลอม ซงเปนผลทไดจากการทดสอบ เชน ขอมลความเปนพษทมตอสงมชวตขนาดเลกในน า (ecotoxicity), ระดบปรมาณทถกปลดปลอยสสงแวดลอม (mobility) ระดบ/ความสามารถในการคงอยและสลายตวของสารเคมหรอสวนประกอบเมออยในสงแวดลอม (persistance and degradability) และ ระดบหรอปรมาณการสะสมในสงมชวตและสงแวดลอม (bioaccumulative potential)

13. ขอพจารณาในการก าจด (disposal considerations) ระบวธการก าจดสารเคมหรอเคมภณฑ และบรรจภณฑทเหมาะสม และถาการก าจดสารเคมหรอเคมภณฑมความเปนอนตรายตองใหขอมลเกยวกบสวนทเหลอจากการก าจด และขอมลในการจดการกากอยางปลอดภย

14. ขอมลส าหรบการขนสง (transport information) แสดงขอมลเกยวกบการขนสงทผใชจ าเปนตองร หรอใชตดตอสอสารกบบรษทขนสง

15. ขอมลเกยวกบกฎขอบงคบ (regulatory information) แสดงขอมลกฎหมายหรอขอก าหนดตางๆ ทเกยวของกบความปลอดภย สขภาพ และสงแวดลอมของสารเคม

16. ขอมลอนๆ (other information) แสดงขอมลตางๆ ทเกยวของกบการจดเตรยม SDS ทผจดจ าหนายประเมนแลวเหนวาเปนขอมลทมความส าคญ และไมไดแสดงอยในหวขอ 1-15 เชน ขอมลอางอง แหลงขอมลทรวบรวม ขอมลการปรบปรงแกไข ค ายอ เปนตน

ภาคผนวก 3 ระบบการจดการของเสย

ประกอบดวยหวขอดงน

1) หลกการการจ าแนกประเภทของเสย 2) ตวอยางระบบการจ าแนกประเภทของเสย 3) ตวอยางฉลากบนภาชนะบรรจของเสย 4) ตวอยางประเภทของเสยและการจดการในหองปฏบตการ 5) แหลงขอมลเพมเตมส าหรบรายละเอยดการจ าแนกของเสย ภาชนะบรรจของเสย และการบ าบดเบองตน 6) ความรเกยวกบบรษทรบก าจดของเสยในประเทศไทย

3.1 หลกการการจ าแนกประเภทของเสย (แผนผงท 3.1-3.2 ) จะชวยใหเหนภาพรวมของการจดการของเสยแบบครบวงจร ตงแตการบ าบดเบองตนจนถงการสงของเสยไปก าจดโดยบรษทผรบก าจดของเสยทขนทะเบยนกบกรมโรงงานอตสาหกรรม ของเสยจากหองปฏบตการอาจจ าแนกประเภทไดหลายแบบขนอยกบชนด และลกษณะอนตรายของสารตงตน แตละหองปฏบตการอาจใชระบบการจ าแนกของเสยทแตกตางกน เชน ตวอยางเกณฑทใชในจฬาลงกรณมหาวทยาลย (หวขอ 3.2 ตวอยางท 3.1) และมหาวทยาลยเทคโนโลยพระจอมเกลาธนบร (หวขอ 3.2 ตวอยางท 3.2) ไมวาจะใชระบบแบบใดกตาม ของเสยทรอการก าจดควรมการตดฉลากใหชดเจน (ตวอยางฉลากของเสย หวขอ 3.3) ทงนไดยกตวอยางประเภทของเสยและการจดการเบองตนบางสวนไวในตารางท 3.1 (หวขอ 3.4) และหากผสนใจรายละเอยดของความรเพมเตมส าหรบการจ าแนกของเสย ภาชนะบรรจ และการบ าบดเบองตน สามารถดไดจากแหลงขอมลในหวขอ 3.5 นอกจากนปญหาทหองปฏบตการพบบอยคอ ไมทราบขอมลเกยวกบบรษทรบก าจดของเสย ท าใหการจดการท าไดไมครบวงจร ดงนนความรเกยวกบบรษทรบก าจดของเสยทแสดงในขอ 3.6 อาจเปนประโยชนได

แผนผงท 3.1 หลกการการจ าแนกประเภทของเสย

สงก าจดท ส านกงานปรมาณเพอสนต (ปส.)

ก าจดโดยการเผาหรออบฆาเชอท

อณหภม 121˚ซ 15 ปอนดตอตารางนว เปนเวลา 30 - 70

นาท

หากมสารปนเปอนอนทเปนอนตรายเหลออย เชน สารพษ หรอโลหะหนก ใหก าจดโดยสงบรษทรบก าจด ตามระบบ

การจดประเภทความเปนอนตรายทตงไว

สงบรษทรบก าจด ทม

วธการก าจดทเหมาะสมตอของเสยทเปน

พษ

ของเสยสารเคมและวสดปนเปอนสารเคม

จ าแนกประเภทและระดบความเปนอนตราย

ภาชนะปนเปอน

ท าความสะอาด Reuse/Recycle

สงคนผขาย

ของเสยจากหองปฏบตการ

ของเสยอนตรายต า ของเสยทสามารถบ าบดกอนทง

ของเสยอนตราย

ของเสยกลมพเศษ

ถงขยะทวไป ทอน าทง

สขาภบาลทวไป

วธบ าบดของหนวยงาน (บ าบดเบองตน และด

ความเปนอนตรายกอนทง)

ของเสยกมมนตรงส

ของเสย

ตดเชอจลนทรย

กลมไซยาไนด

กลมปรอท กลมสารอนทรย

ของแขง/เหลว อนๆ ของแขง/เหลวทจดกลมได

เผาไหมได ไมสามารถเผาไหมได

สงบรษทรบก าจดของเสยทมใบอนญาต

สงบรษทรบก าจดของเสยทมใบอนญาต

กลมออกซแดนซ

กลมโลหะหนก

กลมกรด/เบส

ของเสย

ทเปนสารพษอนๆ

สงบรษทรบก าจดของเสยทมใบอนญาตถกตอง และ มวธการก าจดทเหมาะสมตอของเสยประเภทนน ๆ

แผนผงท 3.2 หลกการการจ าแนกประเภทของเสยทไมทราบขอมล

ของเสย

ทไมทราบขอมล

ทดสอบ1

สงบรษทรบก าจดของเสยทมใบอนญาต ก าจดตามลกษณะความเปนอนตรายททดสอบได

ของเสยจากหองปฏบตการ

การลกตดไฟได(ignitability)

กดกรอน (corrosivity)

ความไวตอปฏกรยา (reactivity)

ความเปนพษ (toxicity)

หมายเหต 1การทดสอบลกษณะความเปนอนตรายของของเสย ตามวธของ US EPA (ทมา http://www.epa.gov/epawaste/hazard/wastetypes/wasteid/index.htm สบคนเมอวนท 12 มนาคม 2555)

3.2 ตวอยางระบบการจ าแนกประเภทของเสย ตวอยางท 3.1: ระบบการจ าแนกของจฬาลงกรณมหาวทยาลย (WasteTrack) WasteTrack จ าแนกของเสยอนตรายเปน 14 ประเภท ดงน ประเภทท 1 ของเสยพเศษ (I : Special Waste) หมายถง ของเสยทมปฏกรยาตอน าหรออากาศ ของเสยทอาจมการ

ระเบด (เชน azide, peroxides) สารอนทรย ของเสยทไมทราบทมา ของเสยทเปนชวพษ และของเสยทเปนสารกอมะเรง เชน เอทธเดยมโบรไมด

ประเภทท 2 ของเสยทมไซยาไนด (II : Cyanide Waste) หมายถง ของเสยทมไซยาไนด เปนสวนประกอบ เชน โซเดยมไซยาไนด หรอเปนของเสยทมสารประกอบเชงซอนไซยาไนด หรอมไซยาโนคอมเพลกซ เปนองคประกอบ เชน Ni(CN)4

2- เปนตน

ประเภทท 3 ของเสยทมสารออกซแดนซ (III : Oxidizing Waste) หมายถง ของเสยทมคณสมบตในการใหอเลกตรอน ซงอาจเกดปฏกรยารนแรงกบสารอนท าใหเกดระเบดได เชน โพแทสเซยมเปอรแมงกาเนต, โซเดยมคลอเรต, โซเดยมเปอรไอออเดต และโซเดยมเปอรซลเฟต

ประเภทท 4 ของเสยทมปรอท (IV : Mercury Waste) หมายถง ของเสยชนดทมปรอทเปนองคประกอบ เชน เมอรควร (II) คลอไรด, อลคลเมอรควร เปนตน

ประเภทท 5 ของเสยทมสารโครเมต (V : Chromate Waste) หมายถง ของเสยทมโครเมยม (VI) เปนองคประกอบ เชน สารประกอบ Cr6+, กรดโครมก, ของเสยทไดจากการวเคราะห Chemical Oxygen Demand (COD) เปนตน

ประเภทท 6 ของเสยทมโลหะหนก (VI : Heavy Metal Waste) หมายถง ของเสยทมไอออนของโลหะหนกอนทไมใชปรอทเปนสวนผสม เชน แบเรยม แคดเมยม ตะกว ทองแดง เหลก แมงกานส สงกะส โคบอล นเกล เงน ดบก แอนตโมน ทงสเตน วาเนเดยม เปนตน

ประเภทท 7 ของเสยทเปนกรด (VII : Acid Waste) หมายถง ของเสยทมคาของ pH ต ากวา 7 และมกรดแรปนอยในสารมากกวา 5% เชน กรดซลฟรก, กรดไนตรก, กรดไฮโดรคลอรก เปนตน

ประเภทท 8 ของเสยอลคาไลน (VIII : Alkaline Waste) หมายถง ของเสยทมคา pH สงกวา 8 และมดางปนอยในสารละลายมากกวา 5% เชน คารบอเนต, ไฮดรอกไซด, แอมโมเนย เปนตน

ประเภทท 9 ผลตภณฑปโตรเลยม (IX : Petroleum Products) หมายถง ของเสยประเภทน ามนปโตรเลยม และผลตภณฑทไดจากน ามน เชน น ามนเบนซน, น ามนดเซล, น ามนกาด, น ามนเครอง, น ามนหลอลน

ประเภทท 10 Oxygenated (X : Oxygenated) หมายถง ของเสยทประกอบดวยสารเคมทมออกซเจนอยในโครงสราง เชน เอทลอาซเตต อะซโตน, เอสเทอร, อลกอฮอล, คโตน, อเทอร เปนตน

ประเภทท 11 NPS Containing (XI : NPS Containing) หมายถง ของเสยทประกอบดวยสารอนทรยทมสวนประกอบของ ไนโตรเจน, ฟอสฟอรส, ซลเฟอร เชน สารเคมทมสวนประกอบของ Dimethyl formamide (DMF), Dimethyl sulfoxide (DMSO), อะซโตรไนไตรล, เอมน, เอไมน

ประเภทท 12 Halogenated (XII : Halogenated) หมายถง ของเสยทมสารประกอบอนทรยของธาตฮาโลเจน เชน คารบอนเตตราคลอไรด (CCl4), คลอโรเอทลน

ประเภทท 13 (a) : ของแขงทเผาไหมได (XIII (a) : Combustible Solid) (b) : ของแขงทไมสามารถเผาไหมได (XIII (b) : Incombustible Solid)

ประเภทท 14 ของเสยทมน าเปนตวท าละลายอน ๆ (XIV : Miscellaneous Aqueous Waste) หมายถง ของเสยทมสารประกอบนอยกวา 5% ทเปนสารอนทรยทไมมพษ หากเปนสารมพษใหพจารณาเสมอนวาเปนของเสยพเศษ (I : Special Waste)

รปท 3.1 แผนผงการจ าแนกประเภทของเสยอนตรายในระบบ WasteTrack

ทมา ระบบการจดการของเสยอนตราย จฬาลงกรณมหาวทยาลย เขาถงไดจาก http://chemsafe.chula.ac.th/waste/index. php?option=com_content&task=view&id=42&Itemid=27 สบคนเมอวนท 12 มนาคม 2555

No

No

No

No

Yes Special Waste?

Mercury?

Solid?

Organic?

Oxidizing agents?

Acidic or Basic?

Heavy metals?

Inorganic Cyanides?

?

Yes

Yes

Yes

Yes

Yes

Yes

Yes

No

No

No

No

eg. Water/air sensitives, Explosives (azide, peroxides), Photographic waste, Unknown

All types of waste containing mercury in

any oxidation state

Should be neutralized in small volume and discard VII: eg. Mineral acids soln with pH < 4 VIII: eg. Alkali and alkaline earth hydroxides, carbonates, ammonia etc. with pH > 8

Should require special treatment before storage & disposal III: eg. KMnO4, H2O2, HNO3 (>6M), HClO4, nitrates, chlorates, perchlorates V: eg. COD waste, Cr (VI, III) waste

Must not contain less than 5% water otherwise it must be classified as XIV (>95% water) or I (5–95% water) IX: eg. engine oil, kerosine diesel oil hydrocarbon solvents XII: eg. CHCl3, CH2Cl2, CDCl3, trichloroethylene, CCl4 XI: eg. DMF, DMSO, acetonitrile, amines, amides X: eg. Ethyl acetate, acetone, esters, alcohols, ketones ethers

All solid waste not containing special waste, mercury and cyanides

All types of waste containing inorganic cyanides

Should be fairly concentrate (>0.1 g/L) eg. Ti, V, Mn, Fe, Co, Ni, Cu, Zn, Be, Ba, As, Sn, Pb, Bi, Lanthanides

Should contain less than 5% of nontoxic organic materials. Toxic waste should be regarded as Special Waste (I).

Special Waste (I)

Mercury Waste (IV)

Combustible Solid (XIIIa) Incombustible Solid (XIIIb)

Petroleum Products (IX) Halogenated (XII) NPS containing (XI) Oxygenated (X)

Cyanide Waste (II)

Oxidizing Waste (III) Chromate Waste (V)

Heavy Metal Waste (VI)

Acid Waste (VII) Alkaline Waste (VIII)

Miscellaneous Aqueous Waste (XIV)

ตวอยางท 3.2 : ระบบการจ าแนกของศนยการจดการดานพลงงาน สงแวดลอม ความปลอดภย และอาชวอนามย (EESH) มหาวทยาลยเทคโนโลยพระจอมเกลาธนบร ของเสยอนตรายชนดของเหลว 18 ประเภท ดงน

1. ของเสยทเปนกรด หมายถง ของเสยทมคา pH ต ากวา 7 และมกรดแรปนอยในสารละลายมากกวา 5% เชน กรดซลฟรก กรดไนตรก กรดไฮโดรคลอรก ของเสยจากการทดลอง Dissolved Oxygen (DO)

2. ของเสยทเปนเบส หมายถง ของเสยทมคา pH สงกวา 7 และมเบสปนอยในสารละลายมากกวา 5% เชน แอมโมเนยมไฮดรอกไซด โซเดยมคารบอเนต โซเดยมไฮดรอกไซด

3. ของเสยทเปนเกลอ หมายถง ของเสยทมคณสมบตเปนเกลอ หรอของเสยทเปนผลตผลจากการท าปฏกรยาของกรดกบเบส เชน โซเดยมคลอไรด แอมโมเนยมไนเตรต

4. ของเสยทประกอบดวยฟอสฟอรส หรอฟลออไรด หมายถง ของเสยทเปนของเหลวทประกอบดวยฟอสฟอรส/ฟลออไรด เชน กรดไฮโดรฟลออรก สารประกอบฟลออไรด ซลคอนฟลออไรด กรดฟอสฟอรก

5. ของเสยทประกอบดวย ไซยาไนดอนนทรย/อนทรย หมายถง ของเสยทมโซเดยมไซยาไนดและของเสยทมสารประกอบเชงซอนไซยาไนด หรอไซยาโนคอมเพลกซเปนสวนประกอบ เชน โซเดยมไซยาไนด (NaCN), [Ni(CN4)]

2-, [Cu(CN)4]2-

6. ของเสยทประกอบดวยโครเมยม หมายถง ของเสยทมโครเมยมเปนองคประกอบ เชน สารประกอบ Cr6+, Cr3+, กรดโครมก

7. ของเสยทเปนสารปรอทอนนทรย/ปรอทอนทรย หมายถง ของเสยชนดทมปรอทอนนทรยและปรอทอนทรยเปนองคประกอบ เชน เมอควร (II) คลอไรด, อลคลเมอรควร

8. ของเสยทเปนสารอารเซนก หมายถง ของเสยชนดทมอารเซนกเปนองคประกอบ เชน อารเซนกออกไซด อารเซนกคลอไรด

9. ของเสยทเปนไอออนของโลหะหนกอนๆ หมายถง ของเสยทมไอออนของโลหะหนกอนซงไมใชโครเมยม อารเซนก ไซยาไนด และปรอทเปนสวนผสม เชน แบเรยม แคดเมยม ตะกว ทองแดง

10. ของเสยประเภทออกซไดซงเอเจนต หมายถง ของเสยทมคณสมบตในการใหอเลกตรอนซงอาจเกดปฏกรยารนแรงกบสารอนท าใหเกดการระเบดได เชน ไฮโดรเจนเปอรออกไซด เปอรแมงกาเนต ไฮโปคลอไรต

11. ของเสยประเภทรดวซงเอเจนต หมายถง ของเสยทมคณสมบตในการรบอเลกตรอน ซงอาจเกดปฏกรยารนแรงกบสารอนท าใหเกดการระเบดได เชน กรดซลฟรส ไฮดราซนไฮดรอกซลเอมน

12. ของเสยทสามารถเผาไหมได หมายถง ของเสยทเปนของเหลวอนทรยทสามารถเผาไหมได เชน ตวท าละลายอนทรย อลกอฮอลเอสเทอร อลดไฮด คโตน กรดอนทรย และสารอนทรยพวกไนโตรเจนหรอก ามะถน เชน เอมน เอไมด ไพรมดน ควโนลน รวมทงน ายาจากการลางรป (developer)

13. ของเสยทเปนน ามน หมายถง ของเสยทเปนของเหลวอนทรยประเภทไขมนทไดจากพช และสตว (เชน กรดไขมน น ามนพชและสตว น ามนปโตรเลยม) และผลตภณฑทไดจากน ามน (เชน น ามนเบนซน น ามนกาด น ามนเครอง น ามนหลอลน)

14. ของเสยทเปนสารฮาโลเจน หมายถง ของเสยทเปนสารประกอบอนทรยของธาตฮาโลเจน เชน คารบอนเตตราคลอไรด (CCl4) คลอโรเบนซน (C6H5Cl) คลอโรเอทลน โบรมนผสมตวท าละลายอนทรย

15. ของเสยทเปนของเหลวอนทรยทประกอบดวยน า หมายถง ของเสยทเปนของเหลวอนทรยทมน าผสมอยมากกวา 5% เชน น ามนผสมน า สารทเผาไหมไดผสมน า เชน อลกอฮอลผสมน า ฟนอลผสมน า กรดอนทรยผสมน า เอมนหรออลดไฮดผสมน า

16. ของเสยทเปนสารไวไฟ หมายถง ของเสยทสามารถลกตดไฟไดงาย ซงตองแยกใหหางจากแหลงก าเนดไฟ ความรอน ปฏกรยาเคม เปลวไฟ เครองไฟฟา ปลกไฟ เชน อะซโตน เบนซน คารบอนไดซลไฟด ไซโคลเฮกเซน ไดเอทธลอเทอร เอทธานอล เมทธานอล เมธลอะซเตต โทลอน ไซลน ปโตรเลยมสปรต

17. ของเสยทมสารทท าใหสภาพคงตว หมายถง ของเสยทเปนพวกน ายาลางรป ซงประกอบไปดวยสารเคมอนตรายและสารอนทรย เชน ของเสยจากหองมด (Dark room) ส าหรบลางรป ซงประกอบดวยโลหะเงนและของเหลวอนทรย

18. ของเสยทเปนสารระเบดได หมายถง ของเสยหรอสารประกอบทเมอไดรบความรอน การเสยดส แรงกระแทก ผสมกบน า หรอความดนสงๆ สามารถระเบดได เชน พวกไนเตรต ไนตรามน คลอเรต ไนโตรเปอรคลอเรต พเครต (picrate) เอไซด ไดเอโซ เปอรออกไซด อะเซตไลด อะซตคลอไรด

ของเสยอนตรายชนดของแขง 5 ประเภท

1. ขวดแกว ขวดสารเคมทใชหมดแลว หมายถง ขวดแกวเปลาทเคยบรรจสารเคมทงชนดของเหลวและของแขง ขวดพลาสตกเปลาทเคยบรรจสารเคมทงชนดของเหลวและของแขง

2. เครองแกว หรอ ขวดสารเคมแตก หมายถง เครองแกว ขวดแกวทแตก หกช ารด หลอดทดลองทแตกหก ช ารด 3. Toxic Waste หมายถง สารพษ สารเคมอนตราย สารกอมะเรง เชน สารเคมหมดอาย สารเคมทเสอมคณภาพ

สารเคมทเปนอนตรายตอสขภาพ 4. Organic Waste หมายถง ของเสยชนดของแขงทมจลนทรยปนเปอน หรอมเชอกอโรคปนเปอน เชน อาหารเลยง

เชอแบบแขง 5. ขยะปนเปอนสารเคม หมายถง ขยะทมการปนเปอนสารเคม หรอบรรจภณฑทปนเปอนสารเคม เชน ทชช ถงมอ

เศษผา หนากาก หรอบรรจภณฑทปนเปอนสารเคม ของเสยอนตรายพเศษ 4 ประเภท

1. ของเสยทเปนสารกมมนตรงส หมายถง ของเสยทประกอบดวยสารกมมนตรงส ซงเปนสารทไมเสถยร สามารถแผรงส ท าใหเกดอนตรายตอทงสงมชวต และสงแวดลอม เชน S35, P32, I125

2. ของเสยทมจลนทรย หมายถง ของเสยทมสารประกอบของสารจลนทรยทอาจมอนตรายหรอผลกระทบตอสงแวดลอมและระบบนเวศ เชน ของเสยทไดจากการเลยงเชอ แยกเชอ บมเพาะจลนทรย รา เชอในถงหมก

3. ของเสยจาก pilot plant หมายถง ของเสยทเกดจากกจกรรมใน pilot plant ซงเปนเชอจลนทรยหรอสารเคม ซงหากมการระบายของเสยลงสระบบบ าบดน าเสยจ านวนมากจะท าใหระบบบ าบดเสยหายได เชน ของเสยทไดจากกจกรรมการวจยหรอบรการ โดยใชถงหมกขนาดใหญหรอจากกจกรรมของเครองมอในระดบตนแบบ

4. ของเสย Ethidium bromide (EtBr) หมายถง ของเสยอนตรายทงชนดของเหลวและของแขงทมการปนเปอน หรอมสวนประกอบของ EtBr เชน EtBr buffer solution, EtBr Gel ทชชหรอบรรจภณฑทปนเปอน EtBr

รปท 3.2 แผนผงการจ าแนกประเภทของเสยอนตรายในระบบของ มจธ.

ทมา คมอการจดการของเสยอนตรายภายใน มจธ., ศนยการจดการดานพลงงาน สงแวดลอม ความปลอดภยและอาชวอนามย มหาวทยาลยเทคโนโลย พระจอมเกลาธนบร, สงหาคม 2552

3.3 ตวอยางฉลากบนภาชนะบรรจของเสย

3.4 ตวอยางประเภทของเสยและการจดการในหองปฏบตการ ตารางท 3.1 ตวอยางประเภทของเสยและการจดการในหองปฏบตการ ประเภทของ

ของเสย ค าอธบาย

ตวอยาง ของเสย

ภาชนะเกบทเหมาะสม

วธการบ าบดเบ องตน

วธการก าจด

ของเสยทเปนกรด

ของเสยทมคาของ pH ต ากวา 7 และมกรดแรปนอยในสารมากกวา 5%

กรดซลฟรก, กรดไนตรก, กรดไฮโดรคลอรก

ใชภาชนะเดมทบรรจสารนน หรอภาชนะท าจากพลาสตก PP หรอ PE ทมฝาปดมดชด

สะเทนกรดใหเปนกลางดวยดาง และทงลงทอสขาภบาล

หากเกดตะกอน ใหกรองตะกอนและสงก าจดในกลมของแขง

ของเสยทเปนดาง

ของเสยทมคาของ pH สงกวา 7 และมดางปนอยในสารมากกวา 5%

คารบอเนต, ไฮดรอกไซด, แอมโมเนย

ใชภาชนะเดมทบรรจสารนน หรอภาชนะท าจากพลาสตก PP หรอ PE ทมฝาปดมดชด

สะเทนดางใหเปนกลางดวยกรด และทงลงทอสขาภบาล

หากเกดตะกอน ใหกรองตะกอนและสงก าจดในกลมของแขง

ฉลากของเสย

เครองหมายแสดงประเภทความเปนอนตรายของ

ของเสย

ประเภทของเสย .................................................................... ชอหองปฏบตการ/ชอเจาของ........................................................... สถานท.............................................................................. .................. เบอรโทรตดตอ.................................................................................... สวนประกอบของของเสย ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…………….. ปรมาณของเสย........................................................................... วนทเรมบรรจของเสย…………………………………………………………. วนทหยดการบรรจของเสย.........................................................

ผรบผดชอบ/เบอรโทร

รหสฉลาก/รหสภาชนะ

ตารางท 3.1 ตวอยางประเภทของเสยและการจดการในหองปฏบตการ (ตอ) ประเภทของ

ของเสย ค าอธบาย

ตวอยาง ของเสย

ภาชนะเกบทเหมาะสม

วธการบ าบดเบ องตน

วธการก าจด

ของเสยกลมไซยาไนด

ของเสยทมไซยาไนด เปนสวนประกอบ

โซเดยมไซยาไนด หรอเปนของเสยทมสารประกอบเชงซอนไซยาไนด หรอมไซยา-โนคอมเพลกซ เปนองคประกอบ เชน Ni(CN)4

ใชภาชนะเดมทบรรจสารนน หรอภาชนะท าจากพลาสตก PP หรอ PE ทมฝาปดมดชด หามผสมกบกรดทกชนด

ท าลายพษโดยการออกซไดซเปนไซยา-เนตดวยสารฟอกส (bleach) หรอสารละลายไฮโปคลอ-ไรต (NaOCl) ทความเขมขน 5%

สงบรษทรบก าจดทมวธการก าจดทเหมาะสม

ของเสยกลมสารออกซ-แดนซ

ของเสยทมสารออกซแดนซเปนองคประกอบ

ซงอาจเกดปฏกรยารนแรงกบสารอนท าใหเกดระเบดได

โปแตสเซยมเปอรแมง-กาเนต, โซเดยมคลอ-เรต, โซเดยมเปอรไอโอเดต, และโซเดยมเปอรซลเฟต

ใชภาชนะเดมทบรรจสารนน หรอภาชนะท าจากพลาสตก PP หรอ PE ทมฝาปดมดชด

บ าบดดวยการรดกชนและการสะเทน 1) เตมสารละลาย 10% โซเดยมซลไฟตหรอเมตาไบซลไฟตทเตรยมขนมาใหม 2) ปรบคา pH ใหเปนกลาง

ภายหลงจากการบ าบดเบองตน หากไมมสารพษชนดอนปนเปอนใหสงบรษทรบก าจด ทมวธการก าจดทเหมาะสม

3.5 แหลงขอมลเพมเตมส าหรบรายละเอยด การจ าแนกของเสย ภาชนะบรรจของเสย และ การบ าบดเบองตน 1. คมอการจดการของเสยอนตรายภายใน มจธ., ศนยการจดการดานพลงงาน สงแวดลอม

ความปลอดภยและอาชวอนามย, มหาวทยาลยเทคโนโลยพระจอมเกลาธนบร, สงหาคม 2552. 2. คมอการแยกประเภทและการจดการของเสยจากหองปฏบตการ, คณะเภสชศาสตร, มหาวทยาลยนเรศวร, เมษายน

2553. [ออนไลน] เขาถงไดจาก http://chemsafe.chula.ac.th/waste_NU/document.pdf สบคนเมอวนท 12 มนาคม 2555.

3. คมอการบ าบดและก าจดของเสยอนตรายทแหลงก าเนด, ศนยวจยสงแวดลอม, มหาวทยาลยนเรศวร, มนาคม 2550. 4. ระบบการจดการของเสยอนตราย จฬาลงกรณมหาวทยาลย, [ออนไลน] เขาถงไดจาก

http://chemsafe.chula.ac.th/waste/index.php?option=com_content&task=view&id=42&Itemid=27 สบคนเมอวนท 12 มนาคม 2555.

5. Chemical Waste Disposal, Princeton University. [ออนไลน] เขาถงไดจากhttp://web.princeton.edu/sites/ehs/chemwaste/index.htm pdf สบคนเมอวนท 12 มนาคม 2555.

6. Waste Identification Guide, Environmental Health & Safety, Washington State University. [ออนไลน] เขาถงไดจาก http://ehs.wsu.edu/es/WasteIdentification.html สบคนเมอวนท 12 มนาคม 2555.

3.6 ความรเกยวกบบรษทรบก าจดของเสยในประเทศไทย การสงของเสยจากหองปฏบตการไปก าจดตองพจารณาลกษณะและความสามารถในการจดการของเสยของบรษท ใหเหมาะสมกบประเภทของเสยทสงก าจดดวย ตามกฎกระทรวง ทออกตามความในพระราชบญญตโรงงาน พ.ศ. 2535 จ าแนกประเภทโรงงานอตสาหกรรมทประกอบกจการจดการกากอตสาหกรรมไว 3 ประเภท ตามลกษณะกจการ ดงแสดงในตารางท 3.2 โดยโรงงานอตสาหกรรมทประกอบกจการจดการกากอตสาหกรรมตองขนทะเบยนและไดรบอนญาตจากกรมโรงงานอตสาหกรรมกอนการประกอบกจการ ผสนใจสามารถสบคนชอ ประเภท และลกษณะกจการของโรงงานฯ ทขนทะเบยนกบกรมโรงงานอตสาหกรรมไดทเวบไซตกรมโรงงานอตสาหกรรม เมน “บรการขอมล” --- > “ขอมลโรงงาน” --- > “คนหาโรงงานอตสาหกรรม” [http://hawk.diw.go.th/content.php?mode=data1search]

ตารางท 3.2 ประเภทและลกษณะกจการของโรงงานอตสาหกรรมทประกอบกจการจดการกากอตสาหกรรม

ล าดบประเภท

ประเภทหรอชนดโรงงาน ลกษณะกจการ

101 โรงงานปรบคณภาพของเสยรวม (Central Waste Treatment)

โรงงานบ าบดน าเสยรวม : เปนการลด/ก าจด/บ าบดมลพษทมอยในน าเสยและน ากากตะกอนไปก าจดอยางถกวธตอไป

โรงงานเผาของเสยรวม (เตาเผาเฉพาะ/เตาเผารวม) : เปนการบ าบดของเสยโดยการใชความรอนเพอท าลายมลพษ และลดความเปนอนตรายของสารบางอยาง โดยมระบบบ าบดมลพษอากาศและจดการเถาทเกดขนอยางถกตอง

105 โรงงานประกอบกจการเกยวกบการคดแยกหรอฝงกลบสงปฏกลหรอวสดทไมใชแลวทมลกษณะและคณสมบตตามทก าหนดไวในกฎกระทรวงฉบบท 2 (พ.ศ. 2535) ออกตามความในพระราชบญญตโรงงาน พ.ศ. 2535

โรงงานคดแยกของเสย : เปนการคดแยกของเสย โดย ของเสยทสามารถใชประโยชนไดอกจะถกสงไปยงโรงงานตางๆ เพอน ากลบมาใชประโยชนอก และจดการสวนทเหลอจากการคดแยกอยางถกตองตอไป

โรงงานฝงกลบของเสย : เปนการน าของเสยไปฝงกลบในหลมฝงกลบ ซงแบงออกเปน 2 ประเภท ไดแก - หลมฝงกลบตามหลกสขาภบาล (Sanitary Landfill) - หลมฝงกลบอยางปลอดภย (Secure Landfill)

ตารางท 3.2 ประเภทและลกษณะกจการของโรงงานอตสาหกรรมทประกอบกจการจดการกากอตสาหกรรม (ตอ)

ล าดบประเภท

ประเภทหรอชนดโรงงาน ลกษณะกจการ

106 โรงงานประกอบกจการเกยวกบการน าผลตภณฑอตสาหกรรมทไมใชแลวหรอของเสยจากโรงงานมาผลตเปนวตถดบหรอผลตภณฑใหมโดยผานกรรมวธการผลตทางอตสาหกรรม

เปนการน าผลตภณฑอตสาหกรรมทไมใชแลวหรอของเสยจากโรงงานมาผลตเปนวตถดบหรอผลตภณฑใหมโดยผานกรรมวธการผลตทางอตสาหกรรม เชน 1) ท าสน ามนหรอผลตภณฑอนๆ จากน ามนหลอลน

ใชแลว (Waste Oil Refining) 2) สกดแยกผลตภณฑปโตรเลยมจากกากหรอ

ตะกอนน ามนดบ (Waste Oil Separation) 3) สกดแยกโลหะมคา (Precious Metals Recovery) 4) กลนตวท าละลายใชงานแลวกลบมาใชใหม

(Solvents Recovery) 5) ท าเชอเพลงทดแทน (Fuel Substitution) 6) ท าเชอเพลงผสม (Fuel Blending) 7) ซอมหรอลางบรรจภณฑ 8) คนสภาพกรดหรอดาง (Acid/Base Regeneration) 9) คนสภาพถานกมมนต (Activated Carbon

Regeneration) 10) ผลตเคมภณฑ สารเคม ซงมการน าเคมภณฑหรอ

สารเคมทใชงานแลว หรอเสอมสภาพมาเปน วตถดบในการผลต

11) ซอมแซม ปรบปรง บดยอยเครองใชไฟฟาและ อปกรณอเลกทรอนกส บดหรอลางผลตภณฑแกว

ทมา คมอหลกปฏบตทดส าหรบการใหบรการบ าบด ก าจดกากอตสาหกรรม, โครงการจดระดบโรงงานจดการกากอตสาหกรรมประเภท 101 105 และ 106, กรมโรงงานอตสาหกรรม, มกราคม 2554.

ตารางท 3.3 ตวอยางการเลอกประเภทโรงงานฯ ในการสงก าจด/บ าบดทเหมาะสมกบลกษณะของเสย

ล าดบประเภทโรงงาน

ประเภทหรอชนดโรงงาน ลกษณะกจการ ลกษณะของเสยทสงก าจด/

บ าบด 101 โรงงานปรบคณภาพของเสยรวม

(Central Waste Treatment) ปรบคณภาพของเสยรวม (บ าบดหรอก าจดวสดทไมใชแลว เชน น ามนหลอลน และยางรถยนต เปนตน โดยกระบวนการใชความรอนดวยการเผาในเตาเผาซเมนต)

ของเหลวอนทรยประเภทไขมนทไดจากพช และสตว และผลตภณฑทไดจากน ามน

105 โรงงานประกอบกจการเกยวกบการคดแยกหรอฝงกลบสงปฏกลหรอวสดทไมใชแลว

ฝงกลบสงปฏกลและวสดทไมใชแลวทเปนของเสยอนตราย และไมอนตราย

สารปรอทอนทรย

106 โรงงานประกอบกจการเกยวกบการน าผลตภณฑอตสาหกรรมทไมใชแลวหรอของเสยจากโรงงานมาผลตเปนวตถดบหรอผลตภณฑใหมโดยผานกรรมวธการผลตทางอตสาหกรรม

กลนตวท าละลายใชงานแลวกลบมาใชใหม (Solvents Recovery)

ของเหลวอนทรยทประกอบดวยน า

สกดแยกโลหะมคา (Precious Metals Recovery)

ไอออนของโลหะหนก เชน เงน ทองแดง

ภาคผนวก 4 ลกษณะทางกายภาพของหองปฏบตการ อปกรณและเครองมอ

4.1 งานสถาปตยกรรม 4.1.1 การแยกสวนระหวางงานสวนตางๆ ของหองปฏบตการอยางเหมาะสม สามารถท าไดโดย 1) การแยกพนทใชสอยทางกายภาพ โดยการใชผนง ประต ฉากกนหอง หากเปนหองหรออาคารทไดรบการออกแบบใหม หรอเปนหองทไดรบการปรบปรงตอเตม การแยกพนทใชสอยควรเปนขอหนงของการออกแบบ 2) การแยกพนทใชสอยโดยการบรหารจดการ อาท การจดใหมกจกรรมตางๆ กนในเวลาตางๆ กนในพนทเดยวกน และการท างานใหไมมความทบซอนกน หรอการจดแยกพนทเฉพาะส าหรบแตละคน 3) การปฏบตการทางดานเภสชกรรม หรอการผสมยา ซงตองมการควบคมดแลสารปฏบตการตงตน 4) การแยกสวนหองปฏบตการทเกยวกบสตวทดลอง (ในกรณทมการใชงานเกยวกบสตวทดลอง เชน หองปฏบตการทางชวเคม เปนตน) ดรายละเอยดเพมเตมจากเรอง Buildings: general principles ใน GLP handbook หนา 18–23.

4.1.2 สวนบรเวณขางเคยงทมกจกรรมทกอใหเกดความเสยงหรออนตรายตอหองปฏบตการไดแก พนทตางๆ ดงน 1) สนามกฬา ลานออกก าลงกาย ทมลกษณะของกจกรรมแบบเคลอนทไปมา (active) 2) หองปฏบตการทมความเสยงสงในการเกดอบตเหตหรออคคภย รวมถงทมความเสยงทางดานชวนรภยและการตดเชอทใชในการทดลอง เปนตน 3) อาคารทมความเสยงสงในการเกดอบตเหตหรออคคภย เชน อาคารทใชเกบสารเคม สถานทตงหมอแปลงไฟฟา (transformer) สถานทตงเครองก าเนดไฟฟา (generator) หรอ อาคารทตงของ เครองตมน า (boiler) ครว (kitchen) หรอ โรงอาหาร (canteen) เปนตน

4.1.3 การก าหนดขนาดพนทหองปฏบตการตามเกณฑและมาตรฐานตางประเทศ ขนาดพนทมาตรฐานส าหรบหองปฏบตการทางวทยาศาสตรแตละประเภทตามมาตรฐานของ Time – saver standard for building types และตาม Guidelines for laboratory design ก าหนดไวตรงกน ตามทปรากฏในตารางท 4.1 ดงน

ตารางท 4.1 ขนาดพนทมาตรฐานส าหรบการท าวจยส าหรบหองปฏบตการทางวทยาศาสตรแตละประเภท

ประเภทของพนทหองปฏบตการ (Laboratory area categories) (ตารางเมตรตอนกวจยหนงคน)

กจกรรมหลก ส านกงาน หองปฏบตการ สวนสนบสนน Lab รวม ตร.ม.* คานอยสด–เฉลย คานอยสด–เฉลย คานอยสด–เฉลย คานอยสด–เฉลย ชววทยาโมเลกล 5.5–9.0 12.0–13.0 8.0 25.5–30.0 เพาะเลยงเนอเยอ 5.5–9.0 9.5–13.0 9.5 24.5–31.5 เคมวเคราะห 5.5–9.0 11.0–15.0 20.0–35.0 18.5–27.5 ชวเคม 5.5–9.0 13.0–17.5 60.0–80.0 24.5–34.5 เคมอนทรย 5.5–9.0 15.0–19.0 40.0–50.0 24.5–33.0 เคมเชงฟสกส 5.5–9.0 17.0–20.0 30.0–40.0 25.5–33.0 สรรวทยา 5.5–9.0 15.0–17.0 20.0–40.0 22.5–30.0

หมายเหต ขนาดพนทรวมยงไมรวมพนทอนๆ เชน พนทเลยงสตวทดลอง สวนบรหาร สวนเจาหนาท หรอสวนสนบสนนตางๆของอาคาร ทมา Time–saver standard for building types, 2001: หนา 507 และ Guidelines for laboratory design, 2001: หนา 9

4.1.4 การก าหนดขนาดความสงของหองปฏบตการ การวดความสงของหองปฏบตการตามกฎกระทรวงฉบบท 55 (พ.ศ. 2543) เปนการวดความสงตามแนวดงจากพนถงพน หมายถง การวดระยะจากพนหองทท าการประเมนไปตลอดความสง จนถงพนหองของชนถดไป (มใชการวดระยะความสงจากพนถงฝาเพดานภายในหองปฏบตการ) สวนในกรณของชนใตหลงคาใหวดจากพนถงยอดฝาหรอยอดผนงอาคาร และในกรณของหองหรอสวนของอาคารทอยภายในโครงสรางของหลงคาใหวดจากพนถงยอดฝาหรอยอดผนงของหอง หรอสวนของอาคารดงกลาว ทไมใชโครงสรางของหลงคา ดรายละเอยดเพมเตมจากกฎกระทรวงฉบบท 55 (พ.ศ. 2543) ในกฎหมายอาคาร อาษา, 2548: หนา 3–211 4.1.5 การก าหนดขนาดและระยะตางๆ ของพนทและทางเดนภายในหองปฏบตการ สามารถก าหนดขนาดตามเกณฑของ Time–saver standard for building types และตาม Guidelines for laboratory design ซงก าหนดไวตรงกน โดยมรายละเอยดตามทปรากฏในตารางท 4.2 ดงน

ตารางท 4.2 ขนาดความกวางของหองปฏบตการตามจ านวนหนวยยอย (มอดล)

จ านวนหนวยมอดล 1 2 3 4 5 6

จ านวนแถวทขนานกน ทางเดน 1 2 3 4 5 6 โตะปฏบตการส าหรบอปกรณ 2 4 6 8 10 12

จ านวนแนวของระบบสาธารณปโภค

2 4 6 8 10 12

ความกวางของแถวทขนานกน ทางเดน–กวาง 1.50 ม. 1.50 ม. 3.00 ม. 4.50 ม. 4.50 ม. 7.50 ม. 9.00 ม. อปกรณ–กวาง 1.50 ม. 1.50 ม. 3.00 ม. 4.50 ม. 4.50 ม. 7.50 ม. 9.00 ม. ระบบสาธารณปโภค–กวาง 0.15 ม. 0.30 ม. 0.60 ม. 0.90 ม. 1.20 ม. 1.50 ม. 1.80 ม.

ขนาดความกวางรวมเพอการกอสราง (วดจากกงกลางถงกงกลางหนวย) ผนงเบา* หนา 0.10 ม. 3.40 ม. 6.70 ม. 11.50 ม. 13.60 ม. 17.10 ม. 20.50 ม. ผนงกอ/หนก* หนา 0.15 ม. 3.45 ม. 6.70 ม. 11.50 ม. 13.75 ม. 17.20 ม. 20.65 ม.

* ผนงเบา หมายถง ผนงทมความหนาประมาณ 0.10 ม. ภายในมโครงคราวโลหะแลวกรผวผนงสองดานดวยวสดแผนบางทมความหนาประมาณ 12 มม. (ขางละ 6 มม.) เชน แผนยบซมบอรด หรอ แผนไฟเบอรซเมนต เปนตน ** ผนงกอ/ผนงหนก หมายถง ผนงทมความหนาประมาณ 0.15 ม. (ส าหรบประเทศไทยมความหนาอยทประมาณ 0.10–0.20 ม.) กอสรางดวยวสดกอจ าพวก อฐ อฐมวลเบา หรอ คอนกรตบลอค เปนตน (ทมา Time–saver standard for building types, 2001: หนา 508 และ Guidelines for laboratory design, 2001: หนา 24)

4.1.6 การแยกประเภทหองปฏบตการเคมทวไป หรอหองปฏบตการพเศษ หมายถง การแยกประเภทหองปฏบตการพเศษ เชน หองปฏบตการดานกมมนตรงส หรอ ดานชวนรภย เปนตน ซงมการทดลองและเกยวของกบการใชงานสารเคมทมความอนตรายสง เชน สารกมมนตรงส หรอ หองปฏบตการทตองท างานทมความเสยงเกยวกบเชอและระดบความปลอดภยทางชวภาพ (Biosafety levels–BSL) ตงแตระดบ BSL1–BSL4 แยกสวนพนทการท างานออกจากหองปฏบตการเคมทวไปใหชดเจนเพอความปลอดภยของผท าการวจย และลดความเสยงตางๆ ทอาจเกดขน

4.1.7 การแยกประเภทหองปฏบตการตามความเสยง หมายถง การแยกประเภทหองปฏบตการตามความเสยง (ต า–ปานกลาง–คอนขางสง–สง) ในกรณทภายในหองปฏบตการประกอบดวยโครงงานวจยหลากหลายประเภททมระดบความอนตรายและความเสยงแตกตางกนปะปนกนอย ควรแยกประเภทของการทดลองและวจยทมอยโดยจดแบงกลมตามระดบความเสยงใกลเคยงกนรวมไวดวยกน กลมทมความเสยงสงควรจดไวตรงบรเวณดานในของหองปฏบตการ หางจากทางสญจรหลกหรอทางเขาออกของในหอง หรอบรเวณทเขาถงไดยากสด แลวจงเรมการก าหนดสวนพนทท างานของงานวจยอนๆ ทมระดบความเสยงนอยลงมาตามล าดบใหขยายออกไป จนเตมสวนพนทหองปฏบตการ

4.1.8 ส าหรบรายละเอยดเกยวกบวสดทใชเปนพนผวของพน/ผนง/เพดาน มความเหมาะสมตอการใชงานภายในหองปฏบตการ สามารถอธบายเพมเตมในรายละเอยดไดดงน 1) มลกษณะพนผวเปนเนอเดยวกน/มผวเรยบ/ไมมรพรน/ปราศจากรอยตอ เนองจากวสดทมลกษณะเปนแผนขนาดเลกเชนกระเบอง (กระเบองเซรามก/กระเบองยาง) มแนวโนมทจะเกดการสะสมของคราบสกปรกและสารเคมระหวางแนวรอยตอ 2) มความสามารถในการกนไฟ/ทนไฟ/ไมเปนอนตรายเมอเกดไฟไหม ไมตดไฟเมอเกดอคคภย ไดแก วสดจ าพวก คอนกรตเสรมเหลก เหลก (ทผานการจดท าระบบกนไฟ) หรอ วสดกอ (อฐประเภทตางๆ) เปนตน สวนวสดจ าพวกไม เปนวสดทตดไฟได จงไมเหมาะสมส าหรบใชงานภายในหองปฏบตการ สวนวสดประเภทอนๆ ทสามารถตดไฟได มการก าหนดรายละเอยดการใชงานวสดแตละประเภทใหเปนไปตามขอก าหนดในการใชวสดพน ผนง และฝาเพดาน ตามมาตรฐานการปองกนอคคภย วสท. 3002–51 (ดรายละเอยดเพมเตมจากมาตรฐานการปองกนอคคภย วสท. 3002–51, 2551: หนา 51 ถง 57) 3) มความปลอดภยในการท างาน/การปองกนอบตเหต เชน การกนลน/ไมลน หรอ กนไฟฟาสถต เปนตน ตวอยางเชน วสดปพนทมลกษณะผวเรยบลน เชน วสดประเภท กระเบองเซรามก (ชนดผวเรยบ) หรอ หนขด มโอกาสเกดอบตเหตไดงายเมอเปยกชน 4) มความคงทน (ทนทาน) ในการใชงาน มความสามารถในการปองกนการเกดรอยขดขด หรอสามารถซอมแซมไดงายเมอเกดความเสยหายบนพนผววสดอนเกดจากการใชงาน เปนตน 5) มความทนทานตอสารเคม/น าและความชน รวมถงการกนน าและกนการรวซม/ความรอน โดยสามารถทนทานไดเมอเกดการรวซมแลวไมเกดความเสยหาย หรอหากเกดความเสยหายขนสามารถด าเนนการซอมแซมไดงาย รวมถงมความสามารถในการปองกนการเกดรวซมของน าหรอของเหลว (จากภายนอกเขาสภายในและจากภายในรวซมออกสภายนอก) จากภายในหองปฏบตการ เชน จากระบบทอน าตางๆ หรอ จากภายนอกหองปฏบตการ เชน จากการรวซมของน าฝน หรอ จากหองปฏบตการทตงอยบรเวณใกลเคยง เปนตน สวนความรอนทมผลกบวสดพนผว ไดแก ความรอนจากอปกรณ จากสภาพแวดลอมภายนอก และจากการท างานภายในหองปฏบตการ วสดพนผวบางประเภทเกดการเปลยนแปลงสภาพเมอสมผสกบความรอนเปนเวลานาน เชน กระเบองยาง ดงนนในบรเวณทมเครองมอ กจกรรมหรอ สภาพแวดลอมทกอใหเกดความรอน จงควรเลอกใชวสดโดยพจารณาถงความเหมาะสมดวย 6) มความสะดวกและงายตอการดแลรกษา ท าความสะอาดและการฆาเชอ มลกษณะพนผวถกสขลกษณะ วสดทใชตองไมสะสมหรอเกบคราบฝนหรอสงสกปรกตางๆ สามารถท าความสะอาดฆาเชอ (disinfected) ไดงาย ในกรณทมความจ าเปนตองด าเนนการ วสดบางประเภทอาจไมเหมาะสมในแงดงกลาว เชน วสดปพนประเภทหนขดเปนวสดทเนอภายในมรพรน มโอกาสในการเกดการสะสมของคราบสกปรกและสารเคมภายในเนอวสดเมอมสารเคมหกลงบนพนผว ยากตอการท าความสะอาดคราบเหลานน เมอใชน ายาส าหรบท าความสะอาดผวหนากมโอกาสเกดความเสยหายของวสดเพมขน เปนตน

4.1.9 ส าหรบในกรณทมหนาตางซงใชเพอการระบายอากาศดวยวธธรรมชาต (natural ventilation) ควรมบานหนาตางอยางนอย 2 ดานทตดภายนอกอาคารเพอใหสามารถระบายอากาศได หากมเพยงหนงดานควรมพดลม หรอพดลม

ระบายอากาศชวยในการหมนเวยนและระบายอากาศภายในหองปฏบตการ ควรศกษารายละเอยดเพมเตมในขอ 4.6 งานวศวกรรมระบบระบายอากาศและปรบอากาศ หากหนาตางทกบานในหองเปนหนาตางบานตดตายควรปรบเปลยนใหมหนาตางทเปดออกไดอยางนอย 1 บาน หรอถาหากมประตภายในหองอยางนอย 2 บานซงสามารถใชไดส าหรบในกรณฉกฉนแลว อาจไมจ าเปนตองมหนาตางทเปดไดในหองปฏบตการกได

4.1.10 มการแสดงปายขอมลทเปนตวอกษรแสดงชอหองปฏบตการและระบงานอยบน อาคาร ครภณฑ อปกรณและเครองมอตางๆ ตามมาตรฐานทก าหนด เชน ปายหาม หรอ ขอบงคบ หรอ ระบขอมล (สารพษ/สารกมมนตรงส/วสดตดเชอ/เลเซอร/อลตราไวโอเลต/วตถไวไฟ เปนตน) ใหเปนไปตามเกณฑดงตอไปน 1) ตามกฎกระทรวงฉบบท 47 (พ.ศ. 2540) ขอ 5. (2) ไดก าหนดให อาคารสง อาคารขนาดใหญพเศษ อาคารขนาดใหญ อาคารสาธารณะ และส านกงาน (ดรายละเอยดนยามอาคารแตละประเภทจากกฎกระทรวงฉบบท 47 (พ.ศ. 2540) หนา 3–179 ถง 3–181 ในกฎหมายอาคาร อาษา เลม 1 โดยสมาคมสถาปนกสยามฯ) ตองจดใหมการตดตงแบบแปลนแผนผงของอาคารแตละชนแสดงต าแหนงหองตางๆ ทกหอง ต าแหนงทตดตงอปกรณดบเพลงตางๆ ประตหรอทางหนไฟของชนนนตดไวในต าแหนงทเหนไดชดเจนทบรเวณหองโถงหรอหนาลฟททกแหงทกชนของอาคาร และทบรเวณพนชนลางของอาคารตองจดใหมแบบแปลนแผนผงของอาคารทกชนเกบรกษาไวเพอใหสามารถตรวจสอบไดโดยสะดวก 2) ตามกฎกระทรวงก าหนดเงอนไขในการใช การเกบรกษาและการมไวครอบครอง ซงสงทท าใหเกดอคคภยไดงายและกจการอนอาจท าใหเกดอคคภยไดงายและการจดการใหมบคคลและสงจ าเปนในการปองกนและระงบอคคภย พ.ศ. 2548 หมวดท 2 ไดก าหนดรายละเอยดไวดงน ไดก าหนดใหกจการอนอาจท าใหเกดอคคภยไดงาย ไดแก กจการทใช หรอเกบรกษา หรอมไวในครอบครองซงสงทท าใหเกดอคคภยไดงาย หรอกจการทมกระบวนการผลตหรออปกรณการผลตทกอใหเกดความรอน หรอประกายไฟ หรอเปลวไฟ ทอาจท าใหเกดอคคภยไดงาย รวมทงกจการทมสภาพหรอมการใชอาจไมปลอดภยจากอคคภย โดยมการประกอบกจการในอาคารหรอสวนหนงสวนใดของอาคาร ของสถานศกษา เชน โรงเรยน วทยาลย มหาวทยาลย หรอ สถานทผลต เกบ หรอจ าหนายสารเคมและวตถอนตราย ตามกฎหมายวาดวยวตถอนตราย ตองจดใหมสงจ าเปนในการปองกนและระงบอคคภยส าหรบอาคารทประกอบกจการทส าคญไดแก แบบแปลนแผนผงของอาคารแตละชน สวนเนอหาอนๆ นอกเหนอจากทกลาวมาสามารถดรายละเอยดเพมเตมจากกฎกระทรวงก าหนดเงอนไขในการใชการเกบรกษาและการมไวในครอบครอง ซงสงทท าใหเกดอคคภยไดงายและกจการอนอาจท าใหเกดอคคภยไดงายและการจดใหมบคคลและสงจ าเปนในการปองกนและระงบอคคภย พ.ศ. 2548 3) ตามคมอเทคนคการตรวจสอบอาคารเพอความปลอดภย (ส าหรบการตรวจสอบอาคารตามกฎหมาย) โดยวศวกรรมสถานแหงประเทศไทย (วสท.) ไดมการระบรายละเอยดเกยวกบปายแผนผงอาคารไวดงรปท 4.1 แสดงตวอยางปายแผนผงของอาคาร และมรายละเอยดเกยวกบปายแผนผงของอาคารดงตอไปน 3.1) ปายแผนผงของอาคารแตละชนใชในกรณฉกเฉนทงอพยพและบรรเทาเหต ตองตดตงในต าแหน งทชดเจนและเขาถงไดงายบนพนทสวนกลางและตองมรายละเอยดอยางนอยดงน ใหแสดงแปลนหองตางๆ ในชนนนๆ บนไดทกแหง ต าแหนงอปกรณแจงเหตเพลงไหมดวยมอ และต าแหนงอปกรณดบเพลงพรอมแสดงเสนทางอพยพของชนนน 3.2) ปายแผนผงอาคารตองมขนาดใหญพอเหมาะกบรายละเอยดทตองแสดง และสามารถอานไดในระยะประมาณ 1 เมตร แตตองมขนาดไมเลกกวา 0.25 x 0.25 เมตร มสพนของปายแตกตางจากสผนงบรเวณทตดตงและตางจากสรายละเอยดทแสดงในปายใหตดตงสงจากพนถงกงกลางปายอยางนอย 1.20 เมตร แตไมเกน 1.60 เมตร

รปท 4.1 ปายแผนผงของอาคาร

(ทมา คมอเทคนคการตรวจสอบอาคารเพอความปลอดภย, 2551: หนา 206)

นอกจากการแสดงปายแผนผงของอาคารทมรายละเอยดตามกฎกระทรวง และตามขอแนะน าในคมอเทคนคการตรวจสอบอาคารฯแลว ควรแสดงรายละเอยดต าแหนงทตงอปกรณฉกเฉน ส าหรบหองปฏบตการเพมเตมบนแผนผงอาคารดงกลาวใหสมบรณ

4.2 งานสถาปตยกรรมภายใน: ครภณฑ/เฟอรนเจอร/เครองมอและอปกรณ 4.2.1. การก าหนดขนาดและระยะตางๆ ของครภณฑ/เฟอรนเจอร/เครองมอและอปกรณ สามารถก าหนดใหสอดคลองหลกการยศาสตร (ergonomics) ซงมรายละเอยดดงน 1) ขนาดพนทหองปฏบตการตามจ านวนหนวยยอย (มอดล) ภายในหองปฏบตมการก าหนดระยะทางเดนทสอดคลองกบครภณฑและอปกรณตางๆ ดรายละเอยดในขอ 4.1.5 ภาคผนวก 4 2) ขนาดและระยะของครภณฑและอปกรณตางๆ ของ Human dimension & interior space ก าหนดรายละเอยดไวดงน 2.1) ขนาดและสดสวนของเครองมอ โตะปฏบตการตดผนง ตเกบอปกรณ ตลอย และอางลางมอ มระยะตางๆ แบงตามเพศ ดงแสดงในรปท 4.2 และ รปท 4.3

รปท 4.2 ขนาดและระยะตางๆ ของรางกายมนษยทสมพนธกบ ครภณฑ เครองมอและอปกรณตางๆ ในหองปฏบตการ ส าหรบเพศชาย (ทมา Human dimension & interior space, 1979: หนา 236)

รปท 4.3 ขนาดและระยะตางๆ ของรางกายมนษยทสมพนธกบ ครภณฑ เครองมอและอปกรณตางๆ ในหองปฏบตการส าหรบ เพศหญง (ทมา Human dimension & interior space, 1979: หนา 236)

2.2) ขนาดและสดสวนของมนษย (Human scale & proportion) ตามลกษณะของกจกรรมทเกดขนภายในหองปฏบตการ มรายละเอยดดงแสดงในรปท 4.4 และ รปท 4.5

รปท 4.4 ขนาดและระยะตางๆ ของรางกายมนษยทสมพนธกบ ครภณฑ เครองมอและอปกรณ ขณะนงท ากจกรรมตางๆ ภายในหองปฏบตการ (ทมา Human dimension & interior space, 1979: หนา 235)

รปท 4.5 ขนาดและระยะตางๆ ของรางกายมนษยทสมพนธกบ ครภณฑ เครองมอและอปกรณ ขณะยน กมหรอเดน เพอท า

กจกรรมตางๆ ภายในหองปฏบตการ (ทมา Human dimension & interior space, 1979: หนา 239)

4.2.2 ครภณฑตางๆ เชน ตควน ตลามนาโฟลว หรอ ตชวนรภย (Biosafety cabinet) เปนตน ภายในหองปฏบตการมการดแลและบ ารงรกษาอยางสม าเสมอ ตามเกณฑของ OSHA laboratory standard, GLP handbook ของ WHO และ OECD series on GLP and compliance monitoring ในบทท 2 เรอง Good laboratory practice training หวขอ Building and equipment หวขอยอย equipment ไดน าเสนอรายละเอยดไวดงน 1) อปกรณ (Equipment) เพอใหการปฏบตเปนไปไดอยางมประสทธภาพ ตองมจ านวนอปกรณทเพยงพอ โดยอปกรณตางๆ ตองมความเหมาะสมกบลกษณะการใชงานและมการตรวจสอบความเทยงตรง (calibration) และมการบ ารงรกษาอยางสม าเสมอควรมการบนทกการซอมแซมและการบ ารงรกษาประจ าป รวมไปถงการบนทกซอมแซม เพอความนาเชอถอของขอมลทไดจากการทดลองและลดจ านวนขอมลทผดพลาดอนเกดจากเครองมอทไมไดมาตรฐาน 1.1) ความเหมาะสม (Suitability) ความเหมาะสมของการใชเครองมอจะไดจากการประเมนการปฏบตงาน โดยดวาเครองมอชนนนๆ สามารถปฏบตงานไดอยางเหมาะสมหรอไม โดยค านงถงลกษณะการใชงานของเครองมอ 1.2) การตรวจสอบความเทยงตรง (Calibration) เครองมอในหองปฏบตการทกประเภท ไมวาจะเปนเครองมอทใชส าหรบการเกบขอมล หรอเครองมออปกรณทใชส าหรบเกบสารเคมตงตน ควรจะมการควบคมใหเปนไปตามขอก าหนดเบองตนของอปกรณนนๆ (อาท การก าหนดอณหภมของตเยนทใชเกบเนอเยอ) โดยควรมการตรวจสอบอยอยางสม าเสมอ เพอทจะปองกนไมใหเกดความผดพลาดในการด าเนนงานในหองปฏบตการ 1.3) การบ ารงรกษา (Maintenance) การบ ารงรกษาอปกรณอยางสม าเสมอสามารถท าได 2 วธ 1.3.1) การบ ารงรกษาเชงปองกน (Preventive maintenance) เปนการเปลยนชนสวนของอปกรณตามระยะเวลาของชนสวนนนๆ เพอปองกนความเสยหายทอาจเกดขนกบอปกรณชนใหญหากชนสวนของอปกรณบางชนเสยหาย

1.3.2) การซอมบ ารง เปนการบ ารงรกษาในกรณทเกดการเสยหายของเครองมอ ในกรณทไมสามารถบ ารงรกษาเชงปองกนได โดยทางหองปฏบตการควรมแผนรองรบในกรณฉกเฉน อาทมการเตรยมอปกรณชดทสอง หรอมแผนในการตดตอวศวกรหรอชางซอมแซม ควรมการส ารองชนสวนของอปกรณทส าคญ หรอชนสวนทหาไดยากไวเผอในกรณฉกเฉน โดยเฉพาะในกรณของการทดลองบางประเภททไมสามารถยอมรบใหเกดการผดพลาดได โดยเฉพาะการควบคมอณหภมของสตวทดลอง อาจมการตดตงระบบสญญาณเตอน ในกรณทอปกรณหยดท างาน 2) การเกบเอกสาร (Documentation) ควรมการตดปายแสดงการบ ารงรกษาอปกรณ การตรวจสอบความเทยงของอปกรณ เพอทบคลากรภายในหองปฏบตการจะไดทราบถงประวตการซอมบ ารงรกษาอปกรณและเครองมอตางๆ และแจงขอการบ ารงรกษาไดตามระยะเวลาทก าหนด ดรายละเอยดเพมเตมจากเรอง Equipment ใน GLP handbook หนา 21–23 4.3 งานวศวกรรมโครงสราง 4.3.1 การตรวจสอบสภาพความเสยหายของโครงสราง: ลกษณะรอยราวและสาเหตเนอหาในสวนนจะกลาวถงเฉพาะสวนรอยราวหลกๆ ทสามารถเหนลกษณะรอยแตกไดชดเจน ดงตอไปน 1) ต าแหนงรอยราว : ต าแหนงทจะเกดรอยราวม 4 แหง คอ ผนง คาน พน และเสา รอยราวแตละต าแหนง ดงกลาวจะมลกษณะแตกตางกนไปขนอยกบสาเหตทท าใหเกดรอยราวนน 2) การพจารณารอยราว : เมอพบเหนรอยราวมขอแนะน าเบองตนดงน 2.1) ควรพจารณาวาสวนใดของรอยราวเสนนนทแตกอากวางมากทสด สวนทแตกอากวางมากทสดคอ สวนทเรมแตกเปนอนดบแรก แลวจงคอยแตกลามยาวออกไป 2.2) ทกครงทพบเหนรอยราวควรตรวจดวาเปนรอยแตกทะลหรอไม หลกการกคอ เมอพบเหนรอยราวทต าแหนงใดควรไปดอกดานหนงของโครงสรางหรอผนงทต าแหนงเดยวกนนนวามรอยแตกตรงต าแหนงเดยวกนหรอไม ถามแสดงวารอยแตกนนเปนรอยแตกทะลผนงหรอโครงสรางทพบเหนนน 3) ชนดของรอยราว : รอยราวแบงไดเปน 4 ชนด เรมจากรอยราวจากฐานรากทรดตว ถดมาไดแกรอยราวอนเนองจากโครงสรางรบน าหนกไมได ล าดบถดไปคอรอยราวจากความเสอมสภาพ และทายสดคอรอยราวจากฝมอกอสรางและอณหภม ความรนแรงของรอยราวทงสนน บงบอกสาเหตความรนแรงของปญหาจากมากไปนอยเรยงล าดบจากบนลงลาง นนคอรอยราวทเกดจากฐานรากทรดเมอพบเหนควรเสนอแนะใหเจาของอาคารตดตอผเชยวชาญท าการตรวจสอบเชงลกและแกไขทนทไมควรปลอยทงไวนาน รอยราวเนองจากโครงสรางรบน าหนกไมไดจดเปนปญหาทควรรบแกไขเชนกน แตเมอพบเหนสามารถแกไขในเบองตนไดดวยการปลดน าหนกบรรทกออกกอนเพอเปนการลดอนตรายทจะเกดขน แลวจงตามผเชยวชาญเขามาตรวจสอบ สวนรอยราวในล าดบถดลงมายงพอมเวลาใหแกไข อยางไรกตาม ควรท าการแกไขในทกกรณของรอยราว ทงนเพอเปนการบ ารงรกษาอาคารใหมสภาพทดและมความมนคงแขงแรงใชงานไดตลอดไป อานรายละเอยดเพมเตม ภาคท 4 การตรวจสอบดานความมนคงแขงแรงของอาคาร หนา 50–82 และภาคท 10 เคลดการตรวจสอบอาคารดวยสายตา หนา 333–350 ในคมอเทคนคการตรวจสอบอาคารเพอความปลอดภยของ วสท.

4.3.2 โครงสรางอาคารมความสามารถในการกนไฟและทนไฟ รวมถงรองรบเหตฉกเฉนได (มความสามารถในการตานทานความเสยหายของอาคารเมอเกดเหตฉกเฉนในชวงเวลาหนงทสามารถอพยพคนออกจากอาคารได ) ใหเปนไปตามมาตรฐานการปองกนอคคภย วสท. 3002–51 ในภาคท 2 หมวดท 3 เรองมาตรฐานโครงสรางของอาคารเพอปองกนอคคภยไดมการก าหนดรายละเอยดเกยวกบมาตรฐานโครงสรางของอาคารเพอการปองกนอคคภย ไวดงน แนวทางในการก าหนดมาตรฐานโครงสรางส าหรบอาคารนน จะพจารณาจากปจจยทส าคญสองสวน ไดแก ชนดของการกอสราง (construction type) และประเภทกจกรรมการใชงานของอาคาร โดยการกอสรางแตละประเภทจะม

ขอก าหนดเกยวกบอตราการทนไฟของสวนตางๆ ของโครงสรางแตกตางกน และอาคารทมการใชงานแตละประเภทจะมพนทและความสงสดทยอมใหสรางตางกน ถาเปนอาคารทมความเสยงตอการเกดอคคภยสงและมขนาดใหญ กอาจจะตองเลอกประเภทของการกอสรางทก าหนดใหมอตราการทนไฟของโครงสรางสง ในทางตรงกนขามถาเปนอาคารทมความเสยงตอการเกดอคคภยต าและมขนาดเลก กอาจเลอกใชประเภทของการกอสรางทก าหนดใหมอตราการทนไฟของโครงสรางต ากวาได อานรายละเอยดเพมเตม ภาคท 2 หมวดท 3 มาตรฐานโครงสรางอาคารเพอการปองกนอคคภย หมวด 4 การแบงสวนอาคาร และหมวด 5 การควบคมวสดในอาคาร ในมาตรฐานการปองกนอคคภย วสท. 3002–51 (E.I.T. 3002–51) หนา 38 ถง 53 ในคมอเทคนคการตรวจสอบอาคารเพอความปลอดภยของ วสท.

4.3.3 การตรวจสอบสภาพของโครงสรางอาคาร ตามคมอเทคนคการตรวจสอบอาคารเพอความปลอดภย (ส าหรบการตรวจสอบอาคารตามกฎหมาย) ภาคท 4 การตรวจสอบดานความมนคงแขงแรงของอาคาร ไดมการแนะน าแนวทาง ไวดงน 1) อายการใชงานของอาคาร : อาคารทกอสรางในยคปจจบน โดยเฉลยแลววศวกรมกจะถอวา อาคารมอายใชงานประมาณ 50 ป อายการใชงานของอาคารมกถกก าหนดดวยคณคาทางเศรษฐกจของอาคาร เมอหมดคณคาทางเศรษฐกจแลว แมโครงสรางอาคารจะมความคงทนถาวรตอไปกมกจะถกรอถอนเพอใหสามารถใชทดนเพอประโยชนอยางอน 2) การตรวจสภาพและบ ารงรกษาอาคาร : เปนความจรงทวาอาคารสวนใหญมความคงทนมาก แตหากมขอบกพรองหรอการแตกราวของตวอาคาร อนเนองจากการกอสรางหรอการใชงาน การซอมบ ารงเลกๆ นอยๆ จะชวยยดอายอาคารและท าใหอาคารปลอดภย หรอมอตราสวนความปลอดภยคงเดมตลอดอายการใชงาน ส าหรบอาคารทไมมประวตการแตกราวหรอทรดเอยง ควรตรวจสอบโครงสรางทงอาคารดวยสายตา และเครองมอชวยพนฐาน เชน ลกดง ไมบรรทดระดบน า สายยางระดบน า อยางนอยปละครงวามการทรดตว เอยงตว หรอการแตกราวหรอไม หรอ มคอนกรตกะเทาะ เชน จากการชนของเครองจกร จนอาจเปนเหตใหความชน และอากาศเขาไปท าใหเกดสนมในเหลกเสรมหรอไม หรอมน ารวซม (จากน าฝน หรอน าจากหองน า หรอน าจากกระบวนการผลต) ท าใหโครงสราง พน–คาน–เสา สวนทไมไดออกแบบไวใหเปยกน าตลอดเวลาหรอไม การซอมแซมเลกๆ นอยๆ อาท เชน ใชปนทรายปดรอยกะเทาะของคอนกรต การขจดน ารวซมเขาในอาคารหรอการทาสภายนอกอาคาร กเปนการบ ารงรกษาชวยยดอายอาคารใหอยไดยนยาวตามทออกแบบไว ดรายละเอยดเพมเตมจาก คมอเทคนคการตรวจสอบอาคารเพอความปลอดภย (ส าหรบการตรวจสอบอาคารตามกฎหมาย) ภาคท 4 การตรวจสอบดานความมนคงแขงแรงของอาคาร หนา 50–82 4.4 งานวศวกรรมไฟฟา

4.4.1 การตดตงแหลงจายกระแสไฟฟาทนยมตดตงใน 2 รปแบบ คอ การตดตงทระดบพนหองและการตดตงทระดบเหนอโตะปฏบตการ มรายละเอยดการตดตงดงน 1) การตดตงทระดบพนหอง ควรอยสงกวาระดบพน ประมาณ 0.15 – 0.30 เมตร เพอใหสามารถท าความสะอาดพนหองปฏบตการไดงายและไมกอใหเกดอนตรายในการใชงาน หากมการท าความสะอาดบอย หรอ มการฉดน าเพอท าความสะอาด ควรเลอกชนดทมฝาครอบกนน าเปนตน 2) การตดตงทระดบเหนอโตะปฏบตการ มทงแบบทตดตงอยสงกวาระดบโตะปฏบตการทบรเวณผนงหองหรอบนรางสายไฟบนผนง สวนดานในของโตะปฏบตการทชนกบผนง หรอตงอยบนโตะปฏบตการ (บนพนผวดานบน, Top หรอสวนหนงสวนใดของโตะปฏบตการ) ตามมาตรฐานผผลตและจ าหนายโตะปฏบตการ ในบรเวณอางน า (sink) ควรหลกเลยงการตดตงแหลงจายกระแสไฟฟา หรอถาหากจ าเปนควรเลอกใชชนดทมฝาครอบกนน า เปนตน

4.4.2. มาตรฐานการตดตงระบบแสงสวางฉกเฉน มรายละเอยดดงน 1) ตามมาตรฐานการปองกนอคคภย วสท. 3002–51 ภาคท 4 หมวดท 7 ระบบไฟฟาแสงสวางฉกเฉนและโคมไฟปายทางออกฉกเฉน ไดก าหนดรายละเอยดไวดงน 1.1) ระบบไฟฟาแสงสวางฉกเฉนและโคมไฟปายทางออกฉกเฉน มวตถประสงคเพอใชในการสองสวางบนเสนทางหนไฟ และแสดงทศทางการหนไฟใหผใชอาคารสามารถอพยพออกจากอาคารทก าลงเกดเพลงไหมไดดวยตนเอง 1.2) ขอก าหนดตางๆ ของระบบไฟฟาแสงสวางฉกเฉนและโคมไฟปายทางออกฉกเฉน ของมาตรฐานการปองกนอคคภยน ใหเปนไปตาม วสท. – 2004 มาตรฐานระบบไฟฟาแสงสวางฉกเฉนและโคมไฟปายทางออกฉกเฉน ฉบบลาสดของวศวกรรมสถานแหงประเทศไทยฯ 2) ตามมาตรฐานระบบไฟฟาแสงสวางฉกเฉนและโคมไฟปายทางออกฉกเฉน วสท. 2004–51 ภาคท 2 ไฟฟา แสงสวางฉกเฉน ไดก าหนดรายละเอยดการออกแบบการใหแสงสวางฉกเฉนไวดงน 2.1) ทวไป: การใหแสงสวางฉกเฉนใชเมอแสงสวางจากแหลงจายไฟฟาปกตลมเหลว ดงนนตองมแหลงจายไฟอสระทไมขนกบแหลงจายไฟแสงสวางปกต 2.2) แหลงจายไฟฟาแสงสวาง: 2.2.1) ในสภาวะปกต แสงสวางททางออกควรมาจากแหลงจายไฟฟาทมความเชอถอไดสง เชนจากการไฟฟาฯ 2.2.2) ในสภาวะฉกเฉน ใหใชโคมทจายไฟฟาจากแบตเตอร ซงตองเปนชนดทมความเชอถอไดสง สามารถประจกลบเขาไปใหมไดเองโดยอตโนมต ไมอนญาตใหใชเครองก าเนดไฟฟาเปนแหลงจายไฟใหกบโคมไฟฟาฉกเฉน และตองใชวงจรไฟฟาจากวงจรไฟฟาแสงสวางของในพนทนนๆ 2.3) การท างานของแหลงจายไฟฟาฉกเฉน: 2.3.1) แหลงจายไฟฟาฉกเฉนตองสามารถท างานไดเมอแหลงจายไฟฟาปกตลมเหลว หรอ เมอเครองปองกนกระแสเกนเปดวงจร และแหลงจายไฟฟาฉกเฉนตองท างานไดอยางตอเนองและท างานไดอกโดยอตโนมต 2.3.2) การเปลยนจากแหลงจายไฟฟาปกตมาเปนแหลงจายไฟฟาฉกเฉน ตองท าไดสมบรณภายในเวลา 5 วนาท ดรายละเอยดเพมเตมไดจากมาตรฐานระบบไฟฟาแสงสวางฉกเฉนและโคมไฟปายทางออกฉกเฉน วสท. 2004–51 ภาคท 2 ไฟฟาแสงสวางฉกเฉน หนา 21–32 3) ตามคมอเทคนคการตรวจสอบอาคารเพอความปลอดภย ภาคท 7 เทคนคการตรวจสอบระบบปองกนและระบบอคคภย ขอ 7.4 การตรวจสอบระบบไฟฟาส ารองฉกเฉน ไดมการเสนอรายละเอยดเกยวกบระบบหลอดไฟฟาสองสวางฉกเฉนดงน 3.1) หลอดไฟตองสามารถตดสวางสงสดไดทนท (ควรเปนหลอดทใชไสหลอด) 3.2) ไมควรใชหลอดทตองมสตารทเตอรในการจด 3.3) โคมไฟฟาแบบตอพวงตองตดตงในต าแหนงทเหมาะสม สามารถสองสวางครอบคลมพนทเสนทางอพยพ และไมสองแสงบาดตาผอพยพ 4) ตามกฎกระทรวงฉบบท 33 (พ.ศ. 2535) ฉบบท 39 (พ.ศ. 2537) ฉบบท 47 (พ.ศ. 2540) และฉบบท 55 (พ.ศ. 2543) ไดก าหนดรายละเอยดส าหรบอาคารประเภทตางๆ ดงน 4.1) กฎกระทรวงฉบบท 33 (พ.ศ. 2535) ไดก าหนดใหอาคารสง และอาคารขนาดใหญพเศษ และกฎกระทรวงฉบบท 39 (พ.ศ. 2537) ฉบบท 47 (พ.ศ. 2540) และฉบบท 55 (พ.ศ. 2543) ไดก าหนดใหอาคารทมใชอาคารสง และอาคารขนาดใหญพเศษ ใหอาคารทงหมดทกลาวมาตองมระบบแสงสวางฉกเฉน ทม แสงสวางจากระบบไฟฟาฉกเฉนใหสามารถมองเหนชองทางหนไฟไดชดเจนขณะเพลงไหม

4.4.3 อปกรณสายไฟฟา เตารบ เตาเสยบ ตรงตามมาตรฐานวศวกรรมสถานแหงประเทศไทย (วสท.) ถกยดอยกบพนผนงหรอเพดาน และตดตงแหลงจายกระแสไฟฟาในบรเวณทเหมาะสม 1) ตามมาตรฐานการปองกนอคคภย วสท. 3002–51 ภาคท 4 หมวดท 6 ระบบไฟฟาส ารองฉกเฉน ไดก าหนดรายละเอยดไวดงน 1.1) ระบบไฟฟาส ารองฉกเฉน มวตถประสงคเพอใชในการจายไฟฟาฉกเฉนอยางตอเนอง ส าหรบอาคารทก าลงเกดเพลงไหม ซงสาเหตการดบของแหลงจายไฟฟาปกตอาจเกดจากกระแสไฟฟาขดของ หรอพนกงานดบเพลงตดกระแส ไฟฟาเพอปฏบตหนาท 1.2) ขอก าหนดตางๆ ของระบบไฟฟาส ารองฉกเฉนและจายกระแสไฟฟาของมาตรฐานการปองกนอคคภยน ใหเปนไปตาม วสท. – 2001 มาตรฐานการตดตงทางไฟฟาส าหรบประเทศไทย ฉบบลาสดของวศวกรรมสถานแหงประเทศไทย 2) ตามมาตรฐานการตดตงทางไฟฟาส าหรบประเทศไทย วสท. 2001–51 บทท 12 วงจรไฟฟาชวยชวต ไดก าหนดรายละเอยดไวดงน 2.1) ขอก าหนดทวไปก าหนดใหในอาคารสงหรออาคารขนาดใหญพเศษ เปนอาคารหรอสถานท ทมผคนอาศยอยจ านวนมากและหนภยไดยากเมอเกดอคคภยหรอภาวะฉกเฉนอนๆ จ าเปนตองตดกระแสไฟฟาวงจรปดเพอใหเกดความปลอดภยจากไฟฟารว การฉดน าดบเพลงช ารด เนองจากถกเพลงเผาไหม หรอกดทบกระแทกตางๆ แตในภาวะเชนน ระบบวงจรไฟฟาฉกเฉนตางๆ ตามขอ 2.3 ยงจ าเปนตองมไฟฟาใหท างานอยไดตามทก าหนดไว วงจรไฟฟาเหลานจงตองออกแบบเปนพเศษใหสามารถทนตอความรอนจากอคคภย มความแขงแรงทางกลเปนพเศษ คงสภาพความปลอดภยตอกระแสไฟฟารวหรอลดวงจรเพอใหสามารถชวยชวตผคนทตดอยในสถานทนนๆ ไดทนการณ วงจรไฟฟาดงกลาวนเรยกวา วงจรไฟฟาชวยชวต 2.2) ขอก าหนดทวไปก าหนดใหวงจรไฟฟาชวยชวตใหมการตรวจสอบและทดสอบความพรอมทกป 2.3) ขอก าหนดดานขอบเขตไดระบขอก าหนดส าหรบวงจรไฟฟาทจ าเปนตองใชงานไดอยางดและตอเนองในภาวะฉกเฉนดงน

ระบบจายไฟฟาฉกเฉน ระบบสอสารฉกเฉน

ระบบลฟทผจญเพลง ระบบดดและระบายควนรวมทงระบบ

ควบคมการกระจายของไฟและควน

ระบบสญญาณเตอนอคคภย

ระบบอดอากาศส าหรบบนไดหนไฟ

ระบบเครองสบน าและระบบดบเพลงอตโนมต

ระบบไฟฟาแสงสวางฉกเฉน

2.4) ขอก าหนดดานขอบเขตไดระบขอก าหนดส าหรบอาคารสถานทตอไปน อาคารสงหรออาคารขนาดใหญพเศษ/อาคารหรอสถานทใดๆ ทกฎหมายก าหนดใหตองมระบบวงจรไฟฟาชวยชวต ตามขอ 2.3 ไมวาทงหมดหรอบางสวนหรอระบบใดระบบหนง/อาคารหรอสถานทสลบซบซอน หรอทมผคนจ านวนมากอยในอาคารนน ไมวาเพอจะด าเนนกจกรรมใดกตาม หรออาคารใดทจ าเปนตองตดตงระบบวงจรไฟฟาชวยชวต ตาม ขอ 2.3 ไมวาทงหมดหรอบางสวนหรอระบบใดระบบหนง/อาคารหรอสถานทจดเปนบรเวณอนตรายจะตองปฏบตตามขอก าหนดการตดตงส าหรบบรเวณอนตรายตามแตละประเภทนนดวย 2.5) การจายไฟฟาฉกเฉนส าหรบวงจรไฟฟาชวยชวตจะตองมลกษณะคอ ตองมแหลงไฟฟาจายไฟฟาฉกเฉนอาจเปนเครองก าเนดไฟฟา แบตเตอร หรออนใดทสามารถจายไฟใหระบบวงจรไฟฟาชวยชวตอยางเหมาะสม และในระยะเวลานานพอเพยงทจะครอบคลมความตองการของระบบวงจรไฟฟาชวยชวตสวนทตองมไฟฟาใชทนานทสดไดดวย และการมไฟฟาจายใหระบบวงจรไฟฟาชวยชวตนจะตองไมถกกระทบจากเหตใดๆ ทท าใหไมมไฟฟาจายใหได เชน การปลดหรอการงดจายไฟฟาของการไฟฟาฯ หรอเกดเพลงไหม เปนตน ดรายละเอยดเพมเตมไดจากมาตรฐานการตดตงทางไฟฟาส าหรบประเทศไทย พ.ศ. 2545 วสท. 2001–51 บทท 12 วงจรไฟฟาชวยชวต หนา 12–1 ถง 12–8

3) ตามคมอเทคนคการตรวจสอบอาคาร เพอความปลอดภย ภาคท 7 เทคนคการตรวจสอบระบบปองกนและระบบอคคภย ขอ 7.4 การตรวจสอบระบบไฟฟาส ารองฉกเฉน ไดมการเสนอรายละเอยดเกยวกบการตรวจสอบระบบไฟฟาส ารองฉกเฉนดงน ระบบการจายไฟฟาส ารองฉกเฉนส าหรบแสงสวางเพอการอพยพ ท าหนาทจายไฟฟาใหกบโคมไฟสองสวางเสนทาง และปายบอกเสนทางเพอการหนภย แบงเปนการจายไฟฟาส ารองฉกเฉนจากแบตเตอรส ารองไฟ และจากเครองก าเนดไฟฟาส ารองฉกเฉน แสงสวางในเสนทางหนไฟตองสองสวางตลอดเวลาทงในสภาวะปกตและสภาวะไฟฟาดบ โดยแสงสวางเฉลยทพนเมอใชไฟฟาจากไฟฟาส ารองฉกเฉนตองสองสวางเฉลยไมนอยกวา 10 ลกซ โดยไมมจดใดต ากวา 1 ลกซ สามารถสองสวางตอเนองเปนเวลาไมนอยกวา 2 ชวโมง ดรายละเอยดเพมเตมดไดจากคมอเทคนคการตรวจสอบอาคารเพอความปลอดภย (ส าหรบการตรวจสอบอาคารตามกฎหมาย) ภาคท 7 เทคนคการตรวจสอบระบบปองกน และระงบอคคภย ขอ 7.4 การตรวจสอบระบบไฟฟาส ารองฉกเฉน หนา 226–233 4) ตามกฎกระทรวงฉบบท 33 (พ.ศ. 2535) ฉบบท 39 (พ.ศ. 2537) ฉบบท 47 (พ.ศ. 2540) และฉบบท 55 (พ.ศ. 2543) ไดก าหนดรายละเอยดส าหรบอาคารประเภทตางๆ ดงน 4.1) กฎกระทรวงฉบบท 33 (พ.ศ. 2535) ไดก าหนดใหอาคารสง และอาคารขนาดใหญพเศษตองมระบบไฟฟาส ารองฉกเฉน ใหมระบบจายพลงงานไฟฟาส ารองส าหรบกรณฉกเฉนและสามารถท างานไดโดยอตโนมตเมอระบบจายไฟฟาปกตหยดท างาน โดยสามารถจายพลงงานไฟฟาไดเพยงพอส าหรบใชงานดงตอไปน 4.1.1) จายพลงงานไฟฟาเปนเวลาไมนอยกวา 2 ชวโมงส าหรบเครองหมายแสดงทางฉกเฉน ทางเดน หองโถง บนได และระบบสญญาณเตอนเพลงไหม 4.1.2) จายพลงงานไฟฟาตลอดเวลาทใชงานส าหรบลฟทดบเพลง เครองสบน าดบเพลง หองชวยชวตฉกเฉน ระบบสอสารเพอความปลอดภยของสาธารณะและกระบวนการผลตทางอตสาหกรรมทจะกอใหเกดอนตรายตอชวตหรอสขภาพอนามยเมอกระแสไฟฟาขดของ 4.2) กฎกระทรวงฉบบท 39 (พ.ศ. 2535) ฉบบท 47 (พ.ศ. 2540) และฉบบท 55 (พ.ศ. 2543) มไดมการก าหนดรายละเอยดเกยวกบระบบไฟฟาส ารองไว ส าหรบอาคารทวไปทมใชอาคารสง หรออาคารขนาดใหญพเศษ เพยงแตมการก าหนดใหตองมแสงสวางจากระบบไฟฟาฉกเฉนเพยงพอทจะมองเหนชองทางหนไฟไดชดเจนขณะเพลงไหมเทานน 4.5 งานวศวกรรมระบบระบายอากาศและปรบอากาศ 4.5.1 มาตรฐานระบบระบายอากาศ มรายละเอยดดงน 1) ตามมาตรฐานระบบระบายอากาศ และระบบปรบอากาศ วสท. 3003–50 ประกอบดวยขอก าหนดตางๆ ไวดงน 1.1) ขอก าหนดทวไป 1.1.1) ระบบปรบอากาศและระบายอากาศตองไดรบการออกแบบและตดตงตามหลกปฏบตทางวศวกรรมทด (good engineering practice) 1.1.2) งานไฟฟาส าหรบระบบปรบอากาศและระบายอากาศตองปฏบตตามมาตรฐานการจดตงทางไฟฟาส าหรบประเทศไทย ตามมาตรฐาน วสท. 2001 1.2) ระบบระบายอากาศส าหรบพนททวไป 1.2.1) อตราการระบายอากาศของอาคาร ตองมอตราไมนอยกวาทก าหนดในมาตรฐานการระบายอากาศ เพอคณภาพอากาศภายในอาคารทยอมรบได ของวศวกรรมสถานแหงประเทศไทยฯ (มาตรฐาน วสท. 3010) 1.2.2) อากาศทมสงปนเปอนตองไดรบการท าความสะอาดกอนทจะน ามาหมนเวยนใชใหม 1.2.3) ตองจดใหมระบบระบายอากาศเฉพาะท (local exhaust system) เพอก าจดความชน กลน ควน แกส ละอองน า ความรอน ฝน หรอสารอน ทมปรมาณมากจนกอใหเกดการระคายเคอง หรอการเจบปวยกบผใชอาคาร

1.2.4) สารอนตราย เชน สารพษ สารกดกรอน สารทเปนกรด หรอ สารรอน ซงเกดจากกระบวนการอตสาหกรรม ตองถกดดจบ (capture) และระบายทงสภายนอกอาคาร 1.2.5) สารอนตราย ตองถกจ ากดใหอยในพนททก าเนดขนโดยวธรกษาความดนในบรเวณดงกลาวใหมความดนต ากวาบรเวณโดยรอบ และวธการปดลอม บรเวณดงกลาวไมใหมอากาศรวไหล จนกวาสารอนตรายจะถกระบายออกไปภายนอกอาคาร 1.2.6) อากาศทมสารอนตราย ตองไดรบการบ าบดใหมคณภาพตามกฎหมายกอนทงออกสภายนอกอาคาร 1.2.7) พนทส าหรบใชเพอเกบของ (storage occupancies) ตองจดใหมการระบายอากาศดวยวธกลโดยมอตราไมนอยกวา 2 เทาของปรมาตรหองตอชวโมง ในขณะทมคนใชงาน หรอมชองเปดออกสภายนอกไมนอยกวา 10% ของพนท 1.2.8) ต าแหนงชองน าอากาศเขาโดยวธกล ตองหางจากทเกดอากาศเสยและชองระบายอากาศทงไมนอยกวา 5.00 เมตร และอยสงไมนอยกวา 3.00 เมตร

2) ตามมาตรฐานระบบปรบอากาศและระบายอากาศ วสท. 3003–50 ในบทท 8 เรอง การระบายอากาศส าหรบบรเวณทมสารเคมและสารอนตราย หวขอ 8.3 ระบบระบายอากาศส าหรบหองปฏบตการไดมการก าหนดรายละเอยด ระบบระบายอากาศส าหรบหองปฏบตการไวดงน 2.1) ขอบเขต 2.1.1) ระบบระบายอากาศเสยของหองปฏบตการ, ระบบครอบดดลม/ตควนส าหรบหองปฏบตการ(laboratory hood), อปกรณระบายอากาศเฉพาะท และระบบอนๆ ส าหรบระบายอากาศเสยในพนทหองปฏบตการ ซงไดแก แกสตดไฟ, ไอระเหย หรออนภาคตางๆ ทถกปลอยออกมา 2.1.2) ระบบจายอากาศในหองปฏบตการซงจะตองจดเตรยมไวตามแตละประเภท, การตรวจสอบและบ ารงรกษา ทงในระบบระบายอากาศและครอบดดลม/ตควนส าหรบหองปฏบตการ 2.2) ความตองการทวไป

2.2.1) ระบบสงจาย (supply systems) ตองออกแบบระบบระบายอากาศในหองปฏบตการใหไอสารเคมทเกดขนไมถกน ากลบมาหมนเวยนอก

และสารเคมทปลอยออกมาตองกกเกบหรอถกก าจดออกเพอปองกนอนตรายจากการลกตดไฟ บรเวณทน าอากาศบรสทธเขาจะตองหลกเลยงการน าอากาศทมสารเคมหรอสารตดไฟจากสวนอนๆ

เขามาในพนทหองปฏบตการ หองปฏบตการทมสารเคมจะตองมการระบายอากาศอยางตอเนอง ความดนอากาศภายในหองปฏบตการจะตองมคานอยกวาภายนอก

ขอยกเวน (1) หากหองดงกลาวตองการใหเปนลกษณะหองสะอาด ซงไมสามารถท าใหความดนภายในหองมคานอยกวาภายนอกได จะตองมการจดเตรยมระบบเพอปองกนอากาศภายในหองรวสบรรยากาศภายนอก (2) ระดบความดนทเหมาะสมระหวางสวนโถงทางเดนและสวนทไมใชหองปฏบตการ อาจเปลยนแปลงไดชวขณะ หากมการเปดประต มการเปลยนต าแหนงหวดดอากาศ หรอ กจกรรมอนๆ ในระยะเวลาอนสน

ต าแหนงของหวจายลมจะตองอยในต าแหนงทไมมผลกระทบตอประสทธภาพของครอบดดลม/ตควนส าหรบหองปฏบตการ ระบบระบายอากาศ อปกรณตรวจจบเพลงไหมหรอระบบดบเพลง 2.2.2) การระบายอากาศเสย (exhaust air discharge)

อากาศเสยทออกจากหองปฏบตการหรออากาศเสยอนๆ จะตองไมถกน ากลบมาหมนเวยนใชอก

อากาศเสยจากหองปฏบตการทตองระบายผานพนทอนทไมใชหองปฏบตการตองสงผานออกไปภายนอกอาคารโดยใชทอลม

อากาศจากพนททมสารเคมปนเปอนจะตองมการระบายทงอยางตอเนองและตองรกษาความดนในหองใหมคานอยกวาภายนอกอยเสมอ

ในระบบระบายอากาศเสยสวนทมความดนสง เชน พดลม, คอยล, ทอลมออน หรอทอลม จะตองมการอดรอยรวเปนอยางด

ความเรวของทอดดและปรมาณลมจะตองเพยงพอตอการล าเลยงสงปนเปอนเหลานนไดตลอด แนวทอ หามน าครอบดดลม/ตควนทวไปมาใชแทนครอบดดลม/ตควนส าหรบหองปฏบตการ หามน าตนรภยทางชวภาพ มาใชแทนครอบดดลม/ตควนส าหรบหองปฏบตการ หามน า laminar flow cabinet มาใชแทนครอบดดลม/ตควนส าหรบหองปฏบตการ อากาศเสยจากหองปฏบตการหรออากาศเสยอนๆ จะตองถกระบายทงเหนอระดบหลงคาโดย

ระดบความสงและความเรวจะตองเพยงพอทจะปองกนการไหลยอนกลบเขามาและสงผลถงบคคลโดยทวไป ความเรวอากาศตองมความเรวพอทจะปองกนการสะสมตวของของเหลว หรอการเกาะตวของวสด

ในระบบระบายอากาศเสย 2.2.3) การเตมอากาศจากภายนอก อากาศจากภายนอกทเตมเขาหองเพอชดเชยการระบายอากาศควรผานการลดความชนใหมปรมาณไอน าในอากาศหรออณหภมหยาดน าคางต ากวาสภาวะภายในหอง กอนผสมกบลมกลบหรอกอนจายเขาไปในหองโดยตรง 2.3) วสดอปกรณและการตดตง 2.3.1) ทอลมและอปกรณระบายอากาศเฉพาะท (duct construction for hoods and local exhaust systems) ก าหนดใหทอลมจากชองดดตางๆ ตองท าจากวสดไมตดไฟ (ดรายละเอยดเพมเตมไดจากมาตรฐานระบบปรบอากาศและระบายอากาศ วสท. 3003–50 ในบทท 8 เรอง การระบายอากาศส าหรบบรเวณทมสารเคมและสารอนตราย หนา 63 ถง 64) 2.3.2) อปกรณระบายอากาศ, การควบคม, ความเรว และการระบายทง

พดลมทเลอกใชจะตองพจารณาถงการตดไฟ, การเสยหายตางๆ และการกดกรอน พดลมซงใชกบวสดทมการกดกรอนหรอตดไฟไดอนญาตใหเคลอบดวยวสดหรอท าจากวสดท

สามารถตานทานการกดกรอนซงมดชนการลามไฟไมเกนกวา 25 ได พดลมจะตองตดตงในต าแหนงทสามารถเขาท าการบ ารงรกษาไดอยางสะดวก หากมวสดหรอแกสทสามารถตดไฟไดไหลผานพดลมอปกรณสวนหมนตางๆ ตองไมเปนเหลก

หรอไมมสวนทท าใหเกดประกายไฟและความรอน มอเตอรและอปกรณควบคมตางๆ จะตองตดตงภายนอกของบรเวณทมสารไวไฟ ไอ หรอวสดตดไฟ จะตองจดท าลกศรแสดงทศการหมนของพดลม

2.3.3) ต าแหนงการตดตงครอบดดลม/ตควนส าหรบหองปฏบตการ ครอบดดลม/ตควนส าหรบหองปฏบตการตองอยในต าแหนงทมลกษณะการไหลเวยนอากาศม

ความปนปวนนอยทสด ครอบดดลม/ตควนส าหรบปฏบตการตองไมอยในต าแหนงทใกลกบทางเขา–ออก หรอสถานท ทม

ความพลกพลาน สถานทท างานสวนบคคลทใชเวลาสวนใหญท างานในแตละวน เชน โตะท างาน ตองไมอยใกล

บรเวณทเปนครอบดดลม/ตควนส าหรบหองปฏบตการ

2.3.4) ระบบปองกนอคคภยส าหรบครอบดดลม/ตควนส าหรบหองปฏบตการ ระบบดบเพลงอตโนมตไมจ าเปนส าหรบครอบดดลม/ตควนส าหรบหองปฏบตการ หรอระบบ

ระบายอากาศเสย 2.3.5) การตรวจสอบ, การทดสอบและการบ ารงรกษา

จะตองมการตรวจสอบสภาพครอบดดลม/ตควนส าหรบหองปฏบตการ อยางนอยปละ 1 ครง ดรายละเอยดเพมเตมไดจากมาตรฐานระบบปรบอากาศและระบายอากาศ วสท. 3003–50 ในบทท 8 เรองการระบายอากาศส าหรบบรเวณทมสารเคมและสารอนตราย หนา 64 ถง 67 3) ตามกฎกระทรวงฉบบท 33 (พ.ศ. 2535) ฉบบท 39 (พ.ศ. 2537) และ ฉบบท 50 (พ.ศ. 2540) ไดก าหนดรายละเอยดไวดงน 3.1) กฎกระทรวงฉบบท 33 (พ.ศ. 2535) และ 50 (พ.ศ. 2540) หมวด 2 ระบบระบายอากาศ ระบบไฟฟา และระบบปองกนเพลงไหม ขอ 9 (1) ไดก าหนดการระบายอากาศโดยวธธรรมชาต ใหใชเฉพาะกบหองในอาคารทมผนงดานนอกอาคารอยางนอยหนงดาน โดยจดใหมชองเปดสภายนอกอาคารได เชน ประต หนาตาง หรอบานเกลด ซงตองเปดไวระหวางใชสอยหองนนๆ และพนทของชองเปดนตองเปดไดไมนอยกวา 10% ของพนทของหองนน และ (2) การระบายอากาศโดยวธกล ใหใชกบหองในอาคารลกษณะใดกไดโดยจดใหมกลอปกรณขบเคลอนอากาศ ซงตองท างานตลอดเวลาระหวางทใชสอยหองนนเพอใหเกดการน าอากาศภายนอกเขามาตามอตราในตารางท 4.3 ดงตอไปน

ตารางท 4.3 การระบายอากาศ

ล าดบ สถานท อตราการระบายอากาศไมนอยกวาจ านวน

เทาของปรมาตรของหองใน 1 ชวโมง 1 ส านกงาน 7

ดรายละเอยดเพมเตมจากกฎกระทรวงฉบบท 55 (พ.ศ. 2543) ขอ 21 ในกฎหมายอาคาร อาษา, 2548 หนา 3–120 (สวนสถานทอนๆ ทมไดระบไวในตาราง ใหใชอตราการระบายอากาศของสถานททมลกษณะใกลเคยงกบอตราทก าหนดไวในตาราง) ต าแหนงของชองน าอากาศภายนอกเขาโดยวธกล ตองหางจากทเกดอากาศเสยและชองระบายอากาศทง ไมนอยกวา 5.00 เมตร สงจากพนดนไมนอยกวา 1.50 เมตร การน าอากาศภายนอกเขาและการระบายอากาศทงโดยวธกล ตองไมกอใหเกดความเดอดรอนร าคาญแกประชาชนผอยอาศยใกลเคยง ขอ 10 การระบายอากาศในอาคารสงหรออาคารขนาดใหญพเศษทมการปรบภาวะอากาศดวยระบบการปรบภาวะอากาศ ตองมการน าอากาศภายนอกเขามาในพนทปรบภาวะอากาศหรอดดอากาศจากภายในพนทปรบภาวะอากาศออกไปไมนอยกวาอตราในตารางท 4.4 ดงตอไปน

ตารางท 4.4 การระบายอากาศในกรณทมระบบปรบภาวะอากาศ

ล าดบ สถานท ลกบาศกเมตร/ชวโมง/ตารางเมตร 3 7 11

ส านกงาน หองปฏบตการ หองเรยน

2 2 4

ดรายละเอยดเพมเตมจากกฎกระทรวงฉบบท 55 (พ.ศ. 2543) ขอ 21 ในกฎหมายอาคาร อาษา, 2548 หนา 3–121 (สถานทอนๆ ทมไดระบไวในตารางใหใชอตราการระบายอากาศของสถานทมลกษณะใกลเคยงกน)

3.2) กฎกระทรวงฉบบท 39 (พ.ศ. 2537) ไดก าหนดรายละเอยดเกยวกบอตราการระบายอากาศดวยวธกล และการระบายอากาศในกรณทมระบบปรบอากาศ ส าหรบอาคารอนทมใชอาคารสงหรออาคารขนาดใหญพเศษตามทปรากฏในหมวดท 3 ระบบการจดแสงสวางและการระบายอากาศไวดงน ขอ 12 ระบบการระบายอากาศในอาคารจะจดใหมการระบายอากาศโดยวธธรรมชาตหรอโดยวธกลกได ขอ 13 ในกรณทจดใหมการระบายอากาศโดยวธธรรมชาต หองในอาคารทกชนดทกประเภทตองมประต หนาตางหรอชองระบายอากาศดานตดกบอากาศภายนอกเปนพนทรวมกนไมนอยกวารอยละสบของพนทของหองนน ทงน ไมนบรวมพนทประต หนาตาง และชองระบายอากาศทตดตอกบหองอนหรอชองทางเดนภายในอาคาร ขอ 14 ในกรณทไมอาจจดใหมการระบายอากาศโดยวธธรรมชาตตามขอ 13 ได ใหจดใหมการระบายอากาศโดยวธกลซงใชกลอปกรณขบเคลอนอากาศ กลอปกรณนตองท างานตลอดเวลาระหวางทใชสอยพนทนน และการระบายอากาศตองมการน าอากาศภายนอกเขามาในพนทไมนอยกวาอตราทก าหนดไวในตารางอตราการระบายอากาศโดยวธกลทายกฎกระทรวงน สวนสถานทอนทมไดระบไวในตารางตามวรรคหนง ใหใชอตราการระบายอากาศของสถานททมลกษณะใกลเคยงกบอตราทก าหนดไวในตารางดงกลาว ขอ 15 ในกรณทจดใหมการระบายอากาศดวยระบบการปรบภาวะอากาศตองมการน าอากาศภายนอกเขามาในพนทปรบภาวะอากาศหรอดดอากาศจากภายในพนทปรบภาวะอากาศออกไปไมนอยกวาอตราทก าหนดไวในตารางอตราการระบายอากาศในกรณทมระบบการปรบอากาศ ทายกฎกระทรวงน สวนสถานทอนทมไดระบไวในตารางตามวรรคหนง ใหใชอตราการระบายอากาศของสถานททมลกษณะใกลเคยงกบอตราทก าหนดไวในตารางดงกลาว ขอ 16 ต าแหนงของชองน าอากาศภายนอกเขาโดยวธกล ตองหางจากทเกดอากาศเสยและชองระบายอากาศทงไมนอยกวา 5 เมตร และสงจากพนดนไมนอยกวา 1.50 เมตร การน าอากาศภายนอกเขาและการระบายอากาศทงโดยวธกล ตองไมกอใหเกดความเดอดรอนร าคาญแกประชาชนผอยอาศยใกลเคยง

ตารางท 4.5 ตารางแนบทายกฎกระทรวง : อตราการระบายอากาศโดยวธกล

ล าดบ สถานท (ประเภทการใช) อตราการระบายอากาศ ไมนอยกวาจ านวน

เทาของปรมาตรของหองใน 1 ชวโมง 1 ส านกงาน 7

ดรายละเอยดเพมเตมจากกฎกระทรวงฉบบท 39 (พ.ศ.2537) ในกฎหมายอาคาร อาษา, 2548 หนา 3–155

ตารางท 4.6 ตารางแนบทายกฎกระทรวง : อตราการระบายอากาศในกรณทมระบบการปรบอากาศ

ล าดบ สถานท (ประเภทการใช) ลกบาศกเมตร/ชวโมง/ตารางเมตร 1 2 3

ส านกงาน หองปฏบตการ หองเรยน

2 2 4

ดรายละเอยดเพมเตมจากกฎกระทรวงฉบบท 39 (พ.ศ.2537) ในกฎหมายอาคาร อาษา, 2548 หนา 3–156

โดยสรปและเมอพจารณาจากกฎกระทรวงทง 3 ฉบบ พบวา อตราการระบายอากาศโดยวธกลของอาคารหองปฏบตการ (ซงไมไดระบไวในตารางแตมลกษณะสถานทใกลเคยงกบอาคารประเภทส านกงาน) ควรจะมอตราการระบายอากาศไมนอยกวาจ านวนเทาของปรมาตรของหองใน 1 ชวโมงอยท 7 เทา สวนอตราการระบายอากาศในกรณทมระบบการปรบภาวะอากาศของหองปฏบตการอยท 2 ลกบาศกเมตร/ชวโมง/ตารางเมตร

นอกจากนยงสามารถศกษาเรองตรวจสอบคณภาพอากาศอยางละเอยดและการควบคมปญหาคณภาพอากาศในอาคารเกยวกบการปนเปอนทางเคมได อานเพมเตมไดในมาตรฐานการตรวจสอบคณภาพอากาศภายในอาคาร สมาคมวศวกรรมปรบอากาศแหงประเทศไทย (ส.ว.ป.ท.) 04–2549 หนา 14–23 และดรายละเอยดประกอบกบขอ 4.6.2 การตดตงระบบปรบอากาศของหองปฏบตการ

4.5.2 มาตรฐานระบบปรบอากาศ มรายละเอยดดงน 1) มาตรฐานระบบปรบอากาศและระบายอากาศ วสท. 3003–50 ไดก าหนดรายละเอยดตางๆ ไวดงน 1.1) ขอก าหนดทวไป 1.1.1) ระบบปรบอากาศและระบายอากาศตองไดรบการออกแบบและตดตงตามหลกปฏบตทางวศวกรรมทด (good engineering practice) 1.1.2) งานไฟฟาส าหรบระบบปรบอากาศและระบายอากาศตองปฏบตตามมาตรฐานการตดตงทางไฟฟาส าหรบประเทศไทย (มาตรฐาน วสท. 2001) 1.2) การเขาถง (Access) 1.2.1) ทวไป อปกรณและเครองใชทางกลทกชนดจะตองเขาถงได เพอตรวจสอบบรการ ซอมแซม และเปลยน โดยไมตองรอถอนโครงสรางถาวร หากไมไดระบเปนอยางอนตองมการจดเตรยมพนทและชองวางส าหรบท างานไมนอยกวา 0.75 เมตร ในการบรการอปกรณ หรอเครองใชอปกรณควบคม มาตรวดแผงกรองอากาศ พดลม มอเตอร และหวเผา จะตองเขาถงได และตองแสดงขอแนะน าในการใชงานใหเหนไดอยางชดเจนอยใกลเคยงกบเครองใชนน 1.2.2) เครองท าความเยน จะตองจดเตรยมชองทางทเขาถงได มความกวางไมนอยกวา 0.60 เมตร และสงไมนอยกวา 2.00 เมตร ส าหรบเครองท าความเยนแตละเครองทตดตงไวภายในอาคารยกเวนทอน า ทอลม และอปกรณในลกษณะทไมจ าเปนตองไดรบการบรการหรอการปรบแก ขอยกเวน: ชองเปดบรการไปยงเครองท าความเยนทอยเหนอฝาเพดานจะตองมขนาดความกวางอยางนอย 0.60 เมตร และยาวอยางนอย 0.60 เมตร และตองมขนาดใหญเพยงพอในการเปลยนเครองท าความเยนได 1.2.3) การตดตงเหนอฝาเพดาน หากชองเปดบรการอยหางจากพนทท างานมากกวา 1.00 เมตร จะตองจดเตรยมพนทมความมนคงแขงแรงและตอเนองซงมความกวางไมนอยกวา 0.60 เมตร จากชองเปดบรการไปยงพนทท างานทจ าเปน 1.2.4) แผงกรองอากาศ วาลวควบคม และเครองสงลมเยน จะตองจดเตรยมชองทางทไมมสงกดขวางทมความกวางไมนอยกวา 0.60 เมตรและความสงไมนอยกวา 0.75 เมตร เพอเขาบ ารงรกษา แผงกรองอากาศ วาลวควบคมและเครองสงลมเยน ขอยกเวน: ชองเปดทเปดถงอปกรณโดยตรง อาจลดขนาดลงเหนอ 0.30 เมตร โดยทยงคงสามารถบ ารงรกษาอปกรณนนได ดรายละเอยดเพมเตมจาก มาตรฐานระบบปรบอากาศและระบายอากาศ วสท. 3003–50 หนา 3 ถง 5

1.3) การปรบอากาศ สภาวะการออกแบบ (design condition) ส าหรบการปรบอากาศเพอความสบาย ตองเลอกสภาวะการออกแบบภายในอาคารใหเกดการอนรกษพลงงานมากทสดเทาทเปนไปได ในกรณไมมความตองการเปนกรณพเศษอนๆ การค านวณภาระการท าความเยนแนะน าใหใชอณหภมและความชนสมพทธตามทแสดงในตารางท 4.7

ตารางท 4.7 คาแนะน าสภาวะการออกแบบภายในอาคาร

ลกษณะการใชงาน อณหภมกระเปาะแหง

(องศาเซลเซยส) ความชนสมพทธ

(เปอรเซนต) ส านกงาน โรงเรยน 24 55

(ทมา มาตรฐานระบบปรบอากาศและระบายอากาศ วสท. 3003–50 หนา 7)

ดรายละเอยดเพมเตมจาก มาตรฐานระบบปรบอากาศและระบายอากาศ วสท. 3003–50 หนา 7 1.4) การตดตงระบบปรบอากาศและระบายอากาศเพอความปลอดภยดานอคคภย ความตองการทวไปส าหรบอปกรณ 1.4.1) ตองจดวางต าแหนงอปกรณใหสามารถเขาถงไดเพอการตรวจสอบบ ารงรกษา และซอมแซม 1.4.2) ตองเลอกใชและตดตงอปกรณตามทผผลตแนะน า 1.4.3) การตดตงอปกรณตองมการปองกนเพอไมใหเกดอนตรายกบบคคลทเขาใกลอปกรณ 1.4.4) ตองมการปองกนชองส าหรบดดลมของอปกรณเชน การมตะแกรงโลหะเพอปองกนอบตเหตจากบคคลหรอปองกนวสดทไมตองการเขาไปในระบบได ดรายละเอยดเพมเตมจาก เรองการตดตงระบบปรบอากาศและระบายอากาศเพอความปลอดภยดานอคคภยในมาตรฐานระบบปรบอากาศและระบายอากาศ วสท. 3003–50 หนา 15–26 2) ตามมาตรฐานการตรวจสอบคณภาพอากาศภายในอาคาร ส.ว.ป.ท. 04–2549 ไดก าหนดรายละเอยดตางๆ ไวเกยวกบแนวทางการตรวจสอบและประเมนระบบปรบอากาศและระบายอากาศไวดงน 2.1) การตรวจสอบอยางละเอยด อณหภมความชนสมพทธ และคารบอนไดออกไซด การตรวจวดคาตวแปรตางๆ เชน อณหภม ความชนสมพทธและระดบแกสคารบอนไดออกไซดจะกระท าในขนตอนนของการตรวจสอบ โดยเฉพาะอยางยง หากมการรองทกขเกยวกบสภาวะสขสบายหรอมการบงชใดๆ ในเรองของอากาศภายนอกทน าเขามาอยางไมเพยงพอ ส าหรบขอมลเพมเตมเกยวกบอณหภม ความชนและแกสคารบอนได ออกไซด สามารถดไดในภาคผนวก จ ในอาคาร ส.ว.ป.ท.04–2549 2.1.1) เพอลดปญหาการรองทกขของพนกงานเกยวกบความไมสขสบายใหเหลอนอยสด อณหภมภายในหองควรจะตงไว ระหวาง 23–26 องศาเซลเซยส คนสวนใหญจะรสกสขสบายมากทสดทอณหภม 23+1 องศาเซลเซยส ทงนคาตวเลขอณหภมดงกลาวตงอยบนพนฐานของการสมมตคาความชนสมพทธท 50% 2.1.2) ถาความชนสมพทธในบรเวณทมคนอยมคามากกวา 60% อาจจะเกดการเจรญเตบโตของเชอราขนได ความชนสมพทธในอาคารทมระบบปรบอากาศไมควรจะมากกวา 60% และความชนทต ากวา 20–30% จะท าใหรสกแหงไมสบายกาย เชน เกดอาการเคองตา เปนตน 2.1.3) โดยทวไป ความเขมขนของแกสคารบอนไดออกไซดภายนอกจะอยทประมาณ 300–400 สวนตอลานสวน (ppm) ผตรวจสอบจะตองพจารณาการเปรยบเทยบระหวางความเขมขนของแกสคารบอนไดออกไซดภายในกบภายนอก ทงน พงตระหนกไววาการวดความเขมขนของแกสคารบอนไดออกไซดแตเพยงอยางเดยวไมเพยงพอตอการสรปถงปญหาทเกดขนวามาจากการระบายอากาศของอาคาร อยางไรกตาม ขอมลดงกลาวมกจะมสวนส าคญในการพจารณารวมกบ สงทไดคนพบอนๆ จากการตรวจสอบ ความเขมขนของแกสคารบอนไดออกไซดภายในทมากกวา 800 –1,000 สวนตอลานสวน มกจะถกใชเปนตวบงชถงความไมเพยงพอของการระบายอากาศภายนอก มาตรฐาน ASHRAE 62.1–2004: Ventilation for acceptable indoor air quality ระบความแตกตางของความเขมขนของแกสคารบอนออกไซดระหวางภายในกบภายนอกอาคาร ไมมากกวา 700 สวนตอลานสวน ซงตวเลขดงกลาวดเหมอนวาจะสามารถผานขอก าหนดความสขสบายในเรองกลนทสมพนธกบผลทางชวภาพของมนษย 2.2) การประเมนระบบปรบอากาศและระบายอากาศ ระบบปรบอากาศและระบายอากาศจะตองถกประเมนเพอหาปรมาณอากาศภายนอกทแทจรงทน าเขาสอาคารโดยเฉพาะอยางยงในบรเวณทมปญหา ตวระบบจะตองน าปรมาณอากาศภายนอกอยางนอยทสดตามจ านวนคนทอยภายในอาคารทแทจรง ซงเปนไปตามมาตรฐานของอาคาร มาตรฐานงานเครองกลหรอมาตรฐานการระบายอากาศทใชอยในเวลาทอาคารถกสรางขนหรอถกปรบปรงหรอถกเปลยนแปลงรปแบบแลวแตวาแบบไหนจะมาลาสด ปรมาณอากาศภายนอกท

จายเขาไปในบรเวณทท างานโดยทวๆ ไป จะอยทอยางนอยประมาณ 8.5 ลตรตอวนาทตอคน โดยจายเขาไปอยางตอเนองภายในบรเวณทมคนอยตลอดเวลา 2.3) การปนเปอนทางเคม สารปนเปอนทกชนดควรจะไดรบการก าจดตงแตตนทางหรอแหลงก าเนดหากเปนไปได เชน ทเครองถายเอกสารหองถายเอกสารควรจะมการระบายอากาศออกสภายนอกและใหสภาพในหองมสภาพของความดนอากาศทเปนลบเมอเทยบกบพนทบรเวณรอบๆ วสดทมการปลดปลอยสารปนเปอนนอยควรจะถกน ามาใชตอเมอจ าเปน หรอหากสามารถน าไปบ าบดหรอขจดสารปนเปอนออกเสยกอนการน าไปใชกควรทจะท า การก าหนดพนทใชสอยตางๆ ในตวอาคารใหเปนพนทหามสบบหรกเปนสงหนงทสามารถกระท าไดตามนโยบายของฝายบรหาร การจดพนทสบบหรภายนอกและการตดปายประกาศ ควรจะใหแนใจวาจะไมมควนบหรไหลกลบเขามาในอาคารหรออาคารใกลเคยง การรกษาความสะอาดและการดแลรกษา สารเคม ยาฆาแมลงและสารเคมอนตรายอนๆ ควรจะท าตามค าแนะน าของผผลต การลางท าความสะอาดคอยลเยนดวยสารท าความสะอาดชนดระเหยไดควรจะกระท าต อเมอมการปดระบบระบายอากาศแลว และเปดระบบระบายอากาศเมอพนทนนไมมคนอย การรมควนตลอดทงอาคารควรจะกระท าเมอตวอาคารนนไมมคนอย และควรเปดระบบระบายอากาศลวงหนา 2 ชวโมง กอนทจะเปดใหคนเขามาในอาคาร หากจ าเปนอาจจะตองเปดลวงหนามากกวา 2 ชวโมง ถาหากไดรบค าแนะน าจากบรษททเขามาท าการรมควนอาคาร ผทอยภายในอาคารควรจะไดรบการแจงลวงหนาอยางนอย 24 ชวโมง กอนจะท าการรมควนในอาคารซงอาจจะสงผลใหมอากาศปนเปอนหลดเขาไปในพนทท างานของคนเหลานน อปกรณทใชในการกรองอากาศกอนเขาอาคารควรจะมประสทธภาพทดในการดกกรองเอาฝนผงและอนภาคตางๆ ไว ทงนจะสงเกตความเสอมประสทธภาพของตวกรองไดจากการทตวกรองเกดการฉกขาด การตดตงตวกรองไมถกวธ หรอพบเหนฝนจ านวนมากหลดออกมาจากตวกรองหรอภายในทอลมหรอกลองลม ตวกรองทใชในระบบระบายอากาศในอาคาร ควรจะไดรบการตรวจสอบและเปลยนเปนประจ า อยางนอยทกๆ 6 เดอน ในระหวางทมการเปลยนตวกรองอากาศ ควรจะท าการปดระบบระบายอากาศกอน 3) ตามคมอเทคนคการตรวจสอบอาคารเพอความปลอดภย ภาคท 6 เทคนคการตรวจสอบระบบสขอนามยและสงแวดลอม และประกาศคณะกรรมการสงแวดลอมแหงชาตฯ มขอก าหนดเกยวกบมาตรฐานคณภาพอากาศในบรรยากาศในประเทศไทย ดงทแสดงในตารางท 4.8 และในป 2550 ไดมการก าหนดมาตรฐานคาสารอนทรยระเหยงาย (volatile organic compounds) ในบรรยากาศโดยทวไปในเวลา 1 ป ดงแสดงในตารางท 4.9 ดงน

ตารางท 4.8 มาตรฐานคณภาพอากาศในบรรยากาศโดยทวไป

สารมลพษ คาเฉลย

ความเขมขน ในเวลา

คามาตรฐาน วธการตรวจวด

1. แกสคารบอนมอนนอกไซด (CO) 1 ช.ม. ไมเกน 30 ppm 34.2 มก./ลบ.ม. Non–dispersive Infrared detection 8 ช.ม. ไมเกน 9 ppm 10.26 มก./ลบ.ม.

2. แกสไนโตรเจนไดออกไซด (NO2) 1 ช.ม. ไมเกน 0.17 ppm 0.32 มก./ลบ.ม. Chemiluminescence 1 ป ไมเกน 0.03 ppm 0.057 มก./ลบ.ม.

3. แกสโอโซน (O3) 1 ช.ม. ไมเกน 0.10 ppm 0.20 มก./ลบ.ม. Chemiluminescence 8 ช.ม. ไมเกน 0.07 ppm 0.14 มก./ลบ.ม.

4. แกสซลเฟอรไดออกไซด (SO2) 1 ป ไมเกน 0.04 ppm 0.10 มก./ลบ.ม. - UV–Fluorescence - Pararosaniline 24 ช.ม. ไมเกน 0.12 ppm 0.30 มก./ลบ.ม.

1 ช.ม. ไมเกน 0.3 ppm 0.78 มก./ลบ.ม.

ทมา 1. คมอเทคนคการตรวจสอบอาคารเพอความปลอดภย, 2551: หนา 146 2. ประกาศคณะกรรมการสงแวดลอมแหงชาต ฉบบท 33 (พ.ศ. 2552) เรอง ก าหนดมาตรฐานคากาซไนโตรเจนไดออกไซด ในบรรยากาศทวไป 3. ประกาศคณะกรรมการสงแวดลอมแหงชาต ฉบบท 36 (พ.ศ. 2553) เรอง ก าหนดมาตรฐานฝนละอองขนาดไมเกน 2.5 ไมครอนในบรรยากาศทวไป

ตารางท 4.9 ก าหนดมาตรฐานคาสารอนทรยระเหยงาย (Volatile organic compounds) ในบรรยากาศ พ.ศ. 2550

สาร

คาเฉลยในเวลา 1 ป

ไมโครกรมตอ ลกบาศกเมตร

วธการตรวจวด

1. เบนซน (benzene) 1.7 1. ใหน าผลการตรวจว เคราะหตวอยางอากาศแบบตอเนองตลอด 24 ชวโมงของทกๆ เดอน อยางนอยเดอนละหนงคร งมาหาคามชฌมเลขคณต (arithmetic mean) 2. กรณตวอยางอากาศทเกบมาตรวจวเคราะหตามขอ 1 ไมสามารถตรวจวเคราะหไดใหเกบตวอยางมาวเคราะหใหมภายใน 30 วน นบแตวนทเกบตวอยางทไมสามารถตรวจวเคราะหได

2. ไวนลคลอไรด (vinyl chloride) 10 3. 1,2–ไดคลอโรอเทน (1,2 dichloroethane) 0.4 4. ไตรคลอโรเอทธลน (trichloroethylene) 23 5. ไดคลอโรมเทน (dichloromethane) 22 6. 1,2–ไดคลอโรโพรเพน (1,2–dichloropropane) 4 7. เตตระคลอโรเอทธลน (tetrachloroethylene) 200 8. คลอโรฟอรม (chloroform) 0.43 9. 1,3–บวทาไดอน (1,3–butadiene) 0.33

(ทมา คมอเทคนคการตรวจสอบอาคารเพอความปลอดภย, 2551: หนา 148)

ดรายละเอยดเพมเตมจาก มาตรฐานการตรวจสอบคณภาพอากาศภายในอาคาร ส.ว.ป.ท. 04–2549

ตารางท 4.8 มาตรฐานคณภาพอากาศในบรรยากาศโดยทวไป (ตอ)

สารมลพษ คาเฉลย

ความเขมขน ในเวลา

คามาตรฐาน วธการตรวจวด

5. ตะกว (Pb) 1 เดอน ไมเกน 1.15 ไมโครกรม./ลบ.ม. Atomic absorption Spectrometer

6. ฝนละอองขนาดไมเกน 2.5 ไมครอน 24 ช.ม. ไมเกน 0.05 มก./ลบ.ม. - Gravimetric (high volume) - Beta ray - Dichotomous - Tapered Element Oscillating Microbalance (TEOM)

1 ป ไมเกน 0.025 มก./ลบ.ม. 7. ฝนละอองขนาดไมเกน 10 ไมครอน (PM10)

24 ช.ม. ไมเกน 0.12 มก./ลบ.ม. 1 ป ไมเกน 0.05 มก./ลบ.ม.

8. ฝนละอองขนาดไมเกน 100 ไมครอน 24 ช.ม. ไมเกน 0.33 มก./ลบ.ม. Gravimetric (high volume) 1 ป ไมเกน 0.10 มก./ลบ.ม.

4.6 งานระบบฉกเฉนและระบบตดตอสอสาร 4.6.1 ขอก าหนดดานการออกแบบและมาตรฐานระบบแจงเหตเพลงไหม มรายละเอยดดงน 1) ตามมาตรฐานระบบแจงเหตเพลงไหม วสท. 2002–49 และกฎกระทรวงฉบบท 47 พบวามการระบรายละเอยดเกยวกบขอก าหนดดานการออกแบบและมาตรฐานระบบแจงเหตเพลงไหมไวดงน การออกแบบระบบแจงเหตเพลงไหมตามมาตรฐานน ใชส าหรบประเภทอาคารดงตอไปน อาคารขนาดเลก อาคารสง อาคารขนาดใหญ อาคารขนาดใหญพเศษ และอาคารสาธารณะ หมายเหต: อาคารทไมรวมอยในมาตรฐานนไดแก อาคารทเกบสารไวไฟหรอสารเคม รวมทงอาคารทเกบวตถระเบด อาคารดงกลาวตองใชมาตรฐานสากลทเกยวของกบเรองนโดยเฉพาะ ดรายละเอยดนยามของอาคารประเภทตางๆ เพมเตมจากกฎกระทรวงฉบบท 33 (พ.ศ. 2535), ฉบบท 39 (พ.ศ. 2537) ฉบบท 47 (พ.ศ. 2540) และฉบบท 55 (พ.ศ. 2543) ออกตามความในพระราชบญญต อาคาร พ.ศ. 2522 และตามนยามของมาตรฐานระบบแจงเหตเพลงไหมของ วสท. 2002–49, 2543: หนา 1 – 8 2) ตามมาตรฐานระบบแจงเหตเพลงไหมของ วสท. 2002–49 ไดมการก าหนดใหอาคารแตละประเภทมระบบแจงเหตเพลงไหมขนพนฐาน ดงตอไปน 2.1) อาคารขนาดเลก: ระบบแจงเหตเพลงไหม ตองประกอบดวยอปกรณส าคญเปนอยางต า ดงตอไปน

แผงควบคมระบบแจงเหตเพลงไหม อปกรณตรวจจบเพลงไหมอตโนมต อปกรณแจงเหตดวยมอ อปกรณแจงเหตเตอนภย

ขอยกเวน ไมตองมอปกรณตรวจจบเพลงไหมอตโนมตส าหรบอาคารขนาดเลกทเปนอาคารชนเดยว และโปรงโลงทสามารถมองเหนไดทวทกพนทในอาคาร 2.2) อาคารสง อาคารขนาดใหญ อาคารขนาดใหญพเศษ: ระบบแจงเหตเพลงไหม ตองประกอบดวยอปกรณส าคญเปนอยางต า ดงตอไปน

แผงควบคมระบบแจงเหตเพลงไหม อปกรณตรวจจบเพลงไหมอตโนมต อปกรณแจงเหตดวยมอ อปกรณแจงเหตเตอนภย อปกรณโทรศพทฉกเฉน อปกรณประกาศเรยกฉกเฉน แผงแสดงผลเพลงไหมทศนยสงการดบเพลง

2.3) การเลอกอปกรณตรวจจบส าหรบพนทซงตองพจารณาพเศษ ใหเปนไปตามมาตรฐาน วสท. 2002–49 โดยก าหนดอปกรณทแนะน าใหใชดงรายการตอไปน

พนททมเครองฆาเชอโรคดวยไอน า -- > อปกรณตรวจจบความรอน หองเกบสารไวไฟชนดเหลว -- > อปกรณตรวจจบความรอน หรออปกรณตรวจจบควน หรอเปลวเพลง ทอลมระบบปรบอากาศ -- > อปกรณตรวจจบควน หองหมอน า หรอหองเตาหลอม -- > อปกรณตรวจจบความรอน

4.6.2 มาตรฐานเสนทางหนไฟ มรายละเอยดดงน 1) ตามมาตรฐานการปองกนอคคภย วสท. 3002–51 ภาคท 3 มาตรฐานเสนทางหนไฟ สามารถสรปโดยยอทเกยวกบการหนไฟไดดงน

1.1) ลกษณะทวไปทางหนไฟ (Fire Exit): ทางหนไฟตองถกกนแยกออกจากสวนอนของอาคาร ตามหลกเกณฑดงน 1.1.1) ถาทางหนไฟเชอมตอกนไมเกน 3 ชน ใหกนแยกทางหนไฟออกจากสวนอนของอาคาร โดยการปดลอมทางหนไฟทกดานดวยอตราการทนไฟไมนอยกวา 1 ชวโมง 1.1.2) ถาทางหนไฟเชอมตอกนตงแต 4 ชน ใหกนแยกทางหนไฟออกจากสวนอนของอาคาร โดยการปดลอมทางหนไฟทกดานดวยอตราการทนไฟไมนอยกวา 2 ชวโมง ซงรวมถงสวนประกอบของโครงสรางทรองรบทางหนไฟดวย 1.1.3) ชองเปดตางๆ ตองปองกนดวยประตทนไฟ (fire doors) โดยตองตดตงอปกรณดงหรอผลกบานประตใหกลบมาอยในต าแหนงปดอยางสนทไดเองโดยอตโนมตดวย 1.1.4) การปดลอมทางหนไฟตองท าอยางตอเนองจนกระทงถงทางปลอยออก 1.1.5) หามใชสวนปดลอมทางหนไฟเพอจดประสงคอนทอาจจะท าใหเกดการกดขวางในระหวางการอพยพหนไฟ 1.2) ระยะความสงของเสนทางหนไฟ 1.2.1) ส าหรบอาคารทจะกอสรางใหม ระยะความสงของเสนทางหนไฟตองไมนอยกวา 2.2 เมตร โดยวดตามแนวดงจากระดบผวบนสดของพน (finished floor) ในกรณทมคานหรออปกรณใดตดยนลงมาจากเพดาน ระยะความสงตองไมนอยกวา 2.0 เมตร 1.2.2) ส าหรบอาคารเดม ระยะความสงของเสนทางหนไฟตองไมนอยกวา 2.1 เมตร โดยวดตามแนวดงจากระดบผวบนสดของพน (finished floor) ในกรณทมคานหรออปกรณใดตดยนลงมาจากเพดาน ระยะความสงตองไมนอยกวา 2.0 เมตร 1.2.3) ระยะความสงของบนไดจะตองไมนอยกวา 2.0 เมตร โดยวดตามแนวดงจากระดบลกนอนของขนบนได 1.3) ผวทางเดนในเสนทางหนไฟ 1.3.1) ผวทางเดนบนเสนทางหนไฟตองมการปองกนการลนตลอดเสนทาง 1.3.2) ผวทางเดนบนเสนทางหนไฟตองราบเรยบ กรณระดบผวตางกนเกน 6 มลลเมตร แตไมเกน13 มลลเมตร ตองปรบระดบดวยความลาดเอยง 1 ตอ 2 กรณตางระดบมากกวา 13 มลลเมตร ใหอางองมาตรฐาน วสท. 3002–51 ขอ 3.1.7 1.4) การเปลยนระดบในเสนทางหนไฟ 1.4.1) กรณมการเปลยนระดบบนเสนทางหนไฟ ตองใชทางลาดเอยงหรอบนได หรอวธอนๆ ตามรายละเอยดทก าหนดในมาตรฐานน 1.4.2) ถาใชบนได ลกนอนจะตองมความลกไมนอยกวา 0.28 เมตร 1.4.3) ถามการเปลยนระดบในเสนทางหนไฟเกน 0.75 เมตร ดานทเปดโลงตองท าราวกนตก 1.5) ความนาเชอถอของเสนทางหนไฟ 1.5.1) ตองไมท าการประดบตกแตง หรอมวตถอนใด จนท าใหเกดการกดขวางในทางหนไฟ ทางไปสทางหนไฟ ทางปลอยออก หรอท าใหบดบงการมองเหนภายในเสนทางเหลานน 1.5.2) หามไมใหตดตงกระจกบนบานประตทางหนไฟ รวมทงหามไมใหตดตงกระจกในทางหนไฟหรอบรเวณใกลกบทางหนไฟทอาจจะท าใหเกดความสบสนในการอพยพหนไฟ 1.6) การตดตงระบบหวกระจายน าดบเพลง ถาขอก าหนดใดในหมวดนกลาวถงระบบหวกระจายน าดบเพลงแลว หมายถง ระบบหวกระจายน าดบเพลงทไดรบการออกแบบ ตดตง ทดสอบ และบ ารงรกษา ตามทก าหนดในมาตรฐานน ในหมวดของระบบหวกระจายน าดบเพลง

1.7) ขดความสามารถของเสนทางหนไฟ 1.7.1) ความกวางของเสนทางหนไฟ ตองกวางสทธไมนอยกวา 900 มลลเมตร โดยวดทจดทแคบทสดในเสนทางหนไฟ ยกเวนสวนทยนเขามาดานละไมเกน 110 มลลเมตร และสงไมเกน 950 มลลเมตร (ดรายละเอยดในมาตรฐานการปองกนอคคภย วสท. 3002–51 หนา 76) 1.7.2) หองหรอพนทกจการชมนมคน เสนทางออกและประตทางเขาออกหลกทมแหงเดยว ตองรองรบจ านวนคนไดไมนอยกวา 2/3 ของจ านวนคนทงหมดในหองหรอพนทนน 1.8) ขอก าหนดเกยวกบจ านวนเสนทางหนไฟ 1.8.1) จ านวนเสนทางหนไฟจากชนของอาคาร ชนลอย หรอระเบยง ตองมอยางนอย 2 เสนทาง ยกเวนแตขอก าหนดใดในมาตรฐานนยนยอมใหมเสนทางหนไฟทางเดยว 1.8.2) ถาในพนทใดของอาคารมความจคนมากกวา 500 คน แตไมเกน 1,000 คน ตองมเสนทางหนไฟ 3 เสนทาง ถาความจคนมากกวา 1,000 คน ตองมเสนทางหนไฟ 4 เสนทาง 1.8.3) ใหใชความจของคนของแตละชนเทานนในการก าหนดจ านวนเสนทางหนไฟของชนนนๆ และจ านวนเสนทางหนไฟตองไมลดลงตลอดทศทางการหนไฟ ดรายละเอยดอนๆ จากมาตรฐานเสนทางหนไฟ หมวดท1 ถงหมวดท 7 หนา 67 ถง 120 ในมาตรฐานการปองกนอคคภย วสท. 3002–51 2) ตามกฎกระทรวงฉบบท 33 (พ.ศ. 2535) ฉบบท 47 (พ.ศ. 2540) และฉบบท 50 (พ.ศ. 2540) ไมไดมการก าหนดรายละเอยดเกยวกบเสนทางหนไฟไวชดเจนมเพยงแตการก าหนดรายละเอยด ปายบอกชน และปายบอกทางหนไฟเทานน

4.6.3 ปายบอกทางหนไฟ มรายละเอยดดงน 1) ตามมาตรฐานการปองกนอคคภย วสท. 3002–51 ภาคท 3 หมวดท 7 สวนประกอบของเสนทางหนไฟ มาตรฐานระบบไฟฟาแสงสวางฉกเฉนและโคมไฟปายทางออกฉกเฉน ภาคท 3 โคมไฟปายทางออกฉกเฉนและตามคมอเทคนคการตรวจสอบอาคารเพอความปลอดภย ไดน าเสนอรายละเอยดรปแบบปายโดยสรปไวดงน 1.1) รปแบบปาย: ปายตองมรปแบบทไดมาตรฐาน ทงในรปแบบอกษรหรอสญลกษณ ขนาดและสตามทปรากฏในรปท 4.6 และมรายละเอยดตางๆ ดงน 1.1.1) ตองใชตวอกษรทอานงายและชดเจน ขนาดตวอกษร หรอสญลกษณไมเลกกวา 100 มลลเมตร และหางจากขอบ 25 มลลเมตร โดยใชค าวา เชน FIRE EXIT หรอ ทางหนไฟ 1.1.2) ตวอกษรตองหางกนอยางนอย 10 มลลเมตร ความหนาอกษรไมนอยกวา 12 มลลเมตร ความกวางตวอกษรทวไป 50 – 60 มลลเมตร 1.1.3) สของปายใหใชอกษรหรอสญลกษณสขาวบนพนสเขยว พนทสเขยวตองมอยางนอย 50% ของพนทปาย

รปท 4.6 ขนาดอกษรหรอสญลกษณทแสดงทางหนไฟทไดมาตรฐาน

(ทมา คมอเทคนคการตรวจสอบอาคารเพอความปลอดภย, 2551: หนา 199)

1.2) ต าแหนงตดตงควรด าเนนการตดตงตามรปแบบทปรากฏในรปท 4.7 โดยมรายละเอยดดงน 1.2.1) ตองตดตงเหนอประตทางออกจากหองทมคนเกน 50 คน 1.2.2) ตองตดตงเหนอประตทอยบนทางเดนไปสทางหนไฟทกบาน 1.2.3) ปายทางออกบน สงจากพนระหวาง 2.0–2.7 เมตร 1.24) ปายทางออกลาง ขอบลางสง 15 เซนตเมตร ไมเกน 20 เซนตเมตร 1.2.5) ขอบปายหางขอบประตไมนอยกวา 10 เซนตเมตร (ตดตงเสรม) ดรายละเอยดเพมเตมจาก ภาคท 3 โคมไฟปายทางออกฉกเฉนมาตรฐาน วสท. 2004–51 หนา 35–56

รปท 4.7 ต าแหนงการตดตงปายบอกทางหนไฟ

(ทมา คมอเทคนคการตรวจสอบอาคารเพอความปลอดภย, 2551: หนา 200)

2) ตามกฎกระทรวงฉบบท 39 (พ.ศ. 2537) กฎกระทรวงฉบบท 47 (พ.ศ. 2540) และกฎกระทรวงฉบบท 55 (พ.ศ. 2543) ออกตามความในพระราชบญญตอาคาร พ.ศ. 2522 ก าหนดรายละเอยดส าหรบอาคารทวไปทมใชอาคารสงหรออาคารขนาดใหญพเศษไวดงน เครองหมายและไฟปายบอกทางออกฉกเฉน ส าหรบอาคารทวไปทมใชอาคารสงหรออาคารขนาดใหญพเศษ 2.1) ตองมปายเรองแสงหรอเครองหมายไฟแสงสวางดวยไฟส ารองฉกเฉนบอกทางออกสบนไดหนไฟ ตดตงเปนระยะตามทางเดนบรเวณหนาทางออกสบนไดหนไฟ และทางออกจากบนไดหนไฟสภายนอกอาคารหรอชนทมทางหนไฟไดปลอดภยตอเนองโดยปายดงกลาวตองแสดงขอความหนไฟเปนอกษรมขนาดสงไมนอยกวา 0.15 เมตร หรอเครองหมายทมแสงสวางและแสดงวาเปนทางหนไฟใหชดเจน 2.2) ตดตงระบบไฟสองสวางส ารองเพอใหมแสงสวางสามารถมองเหนชองทางเดนไดขณะเพลงไหมและมปายบอกชนและปายบอกทางหนไฟทดานในและดานนอกของประตหนไฟทกชน ดวยตวอกษรทสามารถมองเหนไดชดเจน โดยตวอกษรตองมขนาดไมเลกกวา 0.10 เมตร 2.3) เครองหมายและไฟปายบอกทางออกฉกเฉน ส าหรบอาคารสงและอาคารขนาดใหญพเศษ ตองมปายบอกชนและปายบอกทางหนไฟทดานในและดานนอกของประตหนไฟทกชน ดวยตวอกษรทมขนาดไมเลกกวา 0.10 เมตร พรอมระบบไฟสองสวางส ารองเพอใหสามารถมองเหนชองทางเดนไดขณะเพลงไหม

4.6.4 มาตรฐานเครองดบเพลงแบบเคลอนท (Portable fire exitinguisher) 1) ตามมาตรฐานการปองกนอคคภย วสท. 3002–51 ภาคท 5 มาตรฐานระบบดบเพลง หมวดท 3 เครองดบเพลงแบบเคลอนทและการตดตงไดมการก าหนดรายละเอยด ไวดงน ประเภทของเพลงและประเภทของการใชงาน (ตารางท 4.10) 1.1) ประเภทของเพลง: ประเภทของเพลงแบงออกเปน 5 ประเภทดงน 1.1.1) ประเภท ก. (Class A) หมายถง เพลงทเกดขนจากวสดตดไฟปกต เชน ไม ผา กระดาษ ยาง และพลาสตก 1.1.2 ประเภท ข. (Class B) หมายถง เพลงทเกดขนจากของเหลวตดไฟปกต เชน น ามน จารบ น ามนผสมสน ามน น ามนชกเงา น ามนดน และแกสตดไฟตางๆ

1.1.3 ประเภท ค. (Class C) หมายถง เพลงทเกดขนจากอปกรณไฟฟา เชน ไฟฟาลดวงจร

1.1.4 ประเภท ง. (Class D) หมายถง เพลงทเกดขนจากโลหะทตดไฟได เชน แมกนเซยม เซอรโครเนยม โซเดยม ลเธยม และโปแตสเซยม

1.15 ประเภท จ. (Class K) หมายถง เพลงทเกดขนจากไขมนพชหรอสตว

ตารางท 4.10 การเลอกใชชนดของเครองดบเพลงประเภทตางๆ

ชนดของสารดบเพลง ประเภทของเพลง

ประเภท ก. ประเภท ข. ประเภท ค. ประเภท ง. ประเภท จ. ผงเคมแหงแบบอเนกประสงค ผงเคมแหงชนดอนๆ (Sodium bicarbonate & Potassium bicarbonate)

คารบอนไดออกไซด (CO2) โฟม (Foam) สารสะอาดดบเพลง (Clean agent fire extinguishing systems)

น ายาเคมดบเพลง (Wet chemical) หมอกน า (Water mist)

(ทมา มาตรฐานการปองกนอคคภย วสท. 3002–51, 2551: หนา 147)

1.2) ประเภทการใชงาน: การใชงานของเครองดบเพลงแบบเคลอนท จะตองเลอกขนาดและสารดบเพลงใหเหมาะสมกบประเภทของเพลงทเกดขน 1.2.1) การตดตงเครองดบเพลง จะตองตดตงอยในบรเวณทสามารถมองเหนไดชดเจนและสามารถหยบฉวยเพอน าไปใชในการดบเพลงไดโดยสะดวก เครองดบเพลงจะตองตดตงไมสงกวา 1.40 เมตร จากระดบพนจนถงหวของเครองดบเพลง 1.2.2) เครองดบเพลงแบบเคลอนทปกตจะมขนาดบรรจประมาณ 4.5 กโลกรม และไมควรจะเกน 18.14 กโลกรม เพราะจะหนกเกนไป ยกเวนชนดทมลอเขน 1.2.3) การก าหนดความสามารถ (rating) ของเครองดบเพลงแบบเคลอนท ใหใชตามมาตรฐานของ UL หรอสถาบนทเชอถอหรอตามมาตรฐานผลตภณฑอตสาหกรรม มอก. 332–เครองดบเพลงยกหว ชนดผงเคมแหง ฉบบลาสด

รายละเอยดเพมเตมดจากมาตรฐานการปองกนอคคภย วสท. 3002–51 หนา 146–150

2) ตามกฎกระทรวงฉบบท 33 (พ.ศ. 2535) ฉบบท 39 (พ.ศ. 2537) ฉบบท 47 (พ.ศ. 2540) และฉบบท 55 (พ.ศ. 2543) ไดก าหนดรายละเอยดส าหรบอาคารประเภทตางๆ ดงน 2.1) กฎกระทรวงฉบบท 33 (พ.ศ. 2535) ไดก าหนดใหอาคารสงและอาคารขนาดใหญพเศษตองมการตดตงอปกรณดบเพลงดงน ระบบการตดตงอปกรณดบเพลง: ตองตดตงเครองดบเพลงแบบเคลอนทโดยใหม 1 เครองตอพนทไมเกน 1,000 ตารางเมตร ทกระยะไมเกน 45 เมตร แตไมนอยกวาชนละ 1 เครอง การตดตงเครองดบเพลงแบบเคลอนทตองตดตงใหสวนบนสดของตวเครองสงจากระดบพนอาคารไมเกน 1.50 เมตร ในจดทสามารถน ามาใชไดสะดวก และตองอยในสภาพทใชงานไดตลอดเวลา 2.2) กฎกระทรวงฉบบท 39 (พ.ศ. 2537) ฉบบท 47 (พ.ศ. 2540) และฉบบท 55 (พ.ศ. 2543) ก าหนดใหอาคารทวไปทมใชอาคารสงหรออาคารขนาดใหญพเศษ ตองมการตดตงอปกรณดบเพลงดงน

ระบบการตดตงอปกรณดบเพลง: ตดตงเครองดบเพลงแบบเคลอนทโดยใหม 1 เครองตอพนท ไมเกน 1,000 ตารางเมตร ทกระยะไมเกน 45 เมตร แตไมนอยกวาชนละ 1 เครอง การตดตงเครองดบเพลงแบบเคลอนทน ตองตดตงใหสวนบนสดของตวเครองสงจากระดบพนอาคารไมเกน 1.50 เมตร 3) การตรวจสอบสภาพความสามารถในการใชงานของถงดบเพลงตามคมอเทคนคการตรวจสอบอาคารเพอความปลอดภยของ วสท. ไดก าหนดเกยวกบถงดงเพลงไวดงน 3.1) การตดตง 3.1.1) ระยะหางของถงดบเพลงตองไมเกน 45 เมตร 3.1.2) ระยะการเขาถงถงดบเพลงตองไมเกน 23 เมตร 3.1.3) ความสงจากระดบพนถงสวนสงสดของถงดบเพลงตองไมเกน 1.40 เมตร 3.1.4) ความเหมาะสมตอการยกหวเคลอนยาย ขนาดบรรจท 10–20 ปอนด 3.1.5) ชนดของเครองดบเพลงตองเหมาะสมกบวสดทตดไฟในแตละพนท 3.1.6) มปายสญลกษณ 3.2) การตรวจสอบ 3.2.1) ตรวจใบก ากบการตรวจสอบของบรษทผผลตหรอบรษทผใหบรการ 3.2.2) ตรวจสอบมาตรวดแรงดนตองอยในต าแหนงพรอมใชงานดงแสดงในรปท 4.8 3.2.3) ตรวจสอบน าหนกสทธของถงดบเพลงตองพรอมใชงาน ใชในกรณเครองดบเพลงเปนชนดทไมม มาตรวดแรงดน เชน เครองดบเพลงชนดแกสคารบอนไดออกไซด (CO2)

รปท 4.8 มาตรวดแรงดนของแกสภายในถงดบเพลงเพอใชขบดนสารเคมออกจากถงบรรจ

(ทมา คมอเทคนคการตรวจสอบอาคารเพอความปลอดภย, 2551: หนา 255)

4) ตามคมอปองกน–ระงบ–รบมออคคภย ของส านกบรหารระบบกายภาพ จฬาลงกรณมหาวทยาลย ไดเสนอแนะวธการตรวจสอบสภาพถงดบเพลงไวดงรปท 4.9 ดงน

รปท 4.9 การตรวจสอบถงดบเพลง (ทมา คมอการปองกน – ระงบ – รบมออคคภย. ส านกบรหารระบบกายภาพ จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2553: หนา 26)

4.6.5 มาตรฐานระบบดบเพลงดวยน าชนดมตสายฉดน าดบเพลง (Fire hose cabinet) มรายละเอยดดงน 1) มาตรฐานการปองกนอคคภย วสท. 3002–51 ภาคท 5 มาตรฐานระบบดบเพลง หมวด 6 ระบบทอยนและสายฉดน าดบเพลง ไดก าหนดรายละเอยดไวดงน 1.1) ประเภทของการใชงาน ระบบทอยนและสายฉดน าดบเพลง แบงตามประเภทของการใชงานไดเปน 3 ประเภท ดงน 1.1.1) ประเภทท 1: ตดตงวาลวสายฉดน าดบเพลงขนาด 65 มลลเมตร ส าหรบพนกงานดบเพลงหรอผทไดผานการฝกการใชสายฉดน าดบเพลงขนาดใหญเทานน 1.1.2) ประเภทท 2: ตดตงชดสายฉดน าดบเพลงขนาด 25 มลลเมตร หรอ 40 มลลเมตร ส าหรบผใชอาคารเพอใชในการดบเพลงขนาดเลก 1.1.3) ประเภทท 3: ตดตงชดสายฉดน าดบเพลงขนาด 25 มลลเมตร หรอ 40 มลลเมตร ส าหรบผใชอาคารและวาลวสายฉดน าดบเพลงขนาด 65 มลลเมตร ส าหรบพนกงานดบเพลงหรอผทไดรบการฝกในการใชสายฉดน าดบเพลงขนาดใหญ 1.2) การจดเตรยมระบบทอยน ใหจดเตรยมระบบทอยนประเภทตางๆ ส าหรบอาคารหรอพนทตามทปรากฏในตารางท 4.11

ตารางท 4.11 ตารางระบบทอยนประเภทตางๆ

อาคารหรอพนทครอบครอง

อาคารทไมมระบบ หวกระจายน าดบเพลง

อาคารทมระบบ หวกระจายน าดบเพลง

ทอยนประเภท

ความตองการสายฉดน าดบเพลง

ทอยนประเภท ความตองการสายฉดน าดบเพลง

1. อาคารสงเกน 23 เมตร 3 ตองตดตง 2. อาคารทมพนทมากกวา 4,000 ตารางเมตร 3 ตองตดตง 3 ตองตดตง 3. อาคารตงแต 4 ชนขนไป และไมใชอาคารสง 2 ตองตดตง 2 ตองตดตง

(ทมา มาตรฐานการปองกนอคคภย วสท. 3002–51, 2551 : หนา 168)

1.3) สายฉดน าดบเพลงและอปกรณ 1.3.1) สายฉดน าดบเพลง (Fire hose): อาคารทตดตงทอยนประเภทท 2 และ 3 จะตองจดใหมสายฉดน าดบเพลงขนาด 25 มลลเมตร ยาว 30 เมตร หรอขนาด 40 มลลเมตร ยาว 30 เมตร 1.3.2) อปกรณเกบสายฉดน าดบเพลง (Hose reel or hose rack)

ส าหรบสายฉดน าดบเพลงขนาด 25 มลลเมตร จะตองมวนอยในขนาด 40 มลลเมตร จะตองจดใหมทแขวนเกบสายฉดน าดบเพลงหรออปกรณดงกลาว ทงหมดจดวางใหสะดวกตอการใชในตดบเพลง

ตองจดใหมปายแสดงถงการใชสายฉดน าดบเพลงและอปกรณ โดยแสดงเปนรปภาพและตวอกษรทมขนาดเหมาะสมเหนไดชดและเขาใจงาย ดรายละเอยดเพมเตมจากมาตรฐานการปองกนอคคภย วสท. 3002–51 ภาคท 5 มาตรฐานระบบดบเพลงหมวด 6 ระบบทอยนและสายดบเพลงหนา 167–181 2) ตามคมอเทคนคการตรวจสอบอาคารเพอความปลอดภย (ส าหรบตรวจสอบอาคารตามกฎหมาย) ภาคท 7 เทคนคการตรวจสอบระบบปองกนและระงบอคคภย ไดก าหนดรายละเอยดเกยวกบตสายฉดน าดบเพลง (fire hose cabinet) ไวตามทแสดงในรปท 4.10 และมรายละเอยดดงน 2.1) ตองมระยะหางระหวางตไมเกน 64 เมตร 2.2) มสายสงน าดบเพลง (fire hose) 2.3) มวาลวควบคม เปด–ปดดวยมอหรออตโนมต 2.4) มหวฉดน าดบเพลงแบบปรบการฉดน าเปนล า เปนฝอย และเปนมานได (jet–spray–steam) 2.5) มปายสญลกษณ ดรายละเอยดเพมเตมจากคมอเทคนคการตรวจสอบอาคารเพอความปลอดภย (ส าหรบการตรวจอาคารตามกฎหมาย) ภาคท 7 เทคนคการตรวจสอบระบบปองกนและระงบอคคภย หนา 257–266

รปท 4.10 การตดตงตสายฉดน าดบเพลง

(ทมา คมอเทคนคการตรวจสอบอาคารเพอความปลอดภย, 2551: หนา 257)

3) ตามกฎกระทรวงฉบบท 33 (พ.ศ. 2535) ฉบบท 39 (พ.ศ. 2537) ฉบบท 47 (พ.ศ. 2540) และฉบบท 55 (พ.ศ. 2543) ไดก าหนดรายละเอยดส าหรบอาคารประเภทตางๆ ดงน 3.1) กฎกระทรวงฉบบท 33 (พ.ศ. 2535) ไดก าหนดใหอาคารสงและอาคารขนาดใหญพเศษตองมการตดตงระบบดบเพลงดวยน าชนดมตสายฉดน าดบเพลง (fire host cabinet, FHC) ดงน ระบบการจายน าดบเพลง เครองสบน าดบเพลง และหวฉดน าดบเพลง 3.1.1) ทกชนของอาคารตองมตสายฉดน าดบเพลง (FHC) ทประกอบดวยหวตอสายฉดน าดบเพลงพรอมสายฉดน าดบเพลงขนาดเสนผานศนยกลาง 25 มลลเมตร และหวตอสายฉดน าดบเพลงชนดหวตอสวมเรวขนาดเสนผานศนยกลาง 65 มลลเมตร พรอมทงฝาครอบและโซรอยตดไวทกระยะไมเกน 64.00 เมตร และเมอใชสายฉดน าดบเพลงยาวไมเกน 30.00 เมตรตอจากตหวฉดน าดบเพลงแลวสามารถน าไปใชดบเพลงในพนททงหมดในชน 3.1.2) อาคารสงตองมทเกบน าส ารองเพอใชเฉพาะในการดบเพลงและใหมประตน าปด–เปด และประตน ากนน าไหลกลบอตโนมตดวย 3.1.3) หวรบน าดบเพลงทตดตงภายนอกอาคารตองเปนชนดขอตอสวมเรวขนาดเสนผานศนยกลาง 65 มลลเมตร สามารถรบน าจากรถดบเพลงทมขอตอสวมเรวแบบมเขยวขนาดเสนผานศนยกลาง 65 มลลเมตร ทหวรบน าดบเพลงตองมฝาปด–เปดทมโซรอยตดไวดวย ระบบทอยนทกชดตองมหวรบน าดบเพลงนอกอาคาร 1 หวและอยใกลหวทอดบเพลงสาธารณะมากทสดพรอมปายขอความเขยนดวยสสะทอนแสดงวา “หวรบน าดบเพลง” 3.1.4) ปรมาณการสงจายน าส ารองตองสามารถสงจายน าส ารองไดเปนเวลาไมนอยกวา 30 นาท 3.2) กฎกระทรวงฉบบท 39 (พ.ศ. 2537) ฉบบท 47 (พ.ศ. 2540) และฉบบท 55 (พ.ศ. 2543) ไดก าหนดใหอาคารสงตองมระบบดบเพลงดวยน าชนดสายสงทอน าดบเพลง ดงน ระบบการจายน าดบเพลง เครองสบน าดบเพลง และหวฉดน าดบเพลง 3.2.1) อาคารขนาดใหญตองจดใหมระบบทอยน สายฉดน าพรอมอปกรณหวรบน าดบเพลงชนดขอตอสวมเรวขนาดเสนผานศนยกลาง 65 มลลเมตร เพอดบเพลงไดทกสวนของอาคาร 3.2.2) สวนอาคารทวไปทมใชอาคารสง อาคารขนาดใหญ หรออาคารขนาดใหญพเศษ มไดมการก าหนดรายละเอยดไว

4.6.6 มาตรฐานระบบดบเพลงดวยน าชนดระบบหวกระจายน าดบเพลง (Sprinkler System) มรายละเอยดดงน 1) มาตรฐานการปองกนอคคภย วสท. 3002–51 ภาคท 5 มาตรฐานระบบดบเพลง หมวด 7 ระบบหวกระจายน าดบเพลง ไดก าหนดรายละเอยดไวดงน วสดและอปกรณทใชตดตง จะตองไดรบการรบรองจากสถาบนทเชอถอได

1.1) หวกระจายน าดบเพลง 1.1.1) หวกระจายน าดบเพลงทน ามาใชในการตดตง จะตองเปนของใหม ทไมเคยผานการใชงานมากอน และเปนชนดทไดรบการรบรองจากสถาบนทเชอถอไดเทานน 1.1.2) หวกระจายน าดบเพลงจะตองเลอกชนด และตดตงใหถกตองตามค าแนะน าของผผลต 1.1.3) หวกระจายน าดบเพลงจะตองเลอกอณหภมท างาน (temperature rating) ใหเหมาะสมกบพนททตดตงตามทระบ ดรายละเอยดในตาราง 5.7.2 อณหภมท างาน ระดบอณหภม และรหสสของหวกระจายน าดบเพลง ในมาตรฐานการปองกนอคคภย วสท. 3002–51 หนา 190 1.1.4) หวกระจายน าดบเพลงทตดตงในบรเวณทหวมโอกาสถกท าใหเสยหาย จะตองมอปกรณปองกนตดตงทหวดวย (sprinkler guard) 1.2) การตดตงระบบหวกระจายน าดบเพลง 1.2.1) หวกระจายน าดบเพลงจะตองตดตงทวทงอาคาร 1.2.2) หวกระจายน าดบเพลงจะตองตดตงในต าแหนงทระยะเวลาในการท างาน (activation time) และการกระจายน า (distribution) สามารถดบเพลงไดผลด 1.2.3) วาลวและอปกรณทจ าเปนของระบบจะตองเขาถงไดสะดวกเพอการใชงาน ตรวจสอบ ทดสอบและบ ารงรกษาไดสะดวก ดรายละเอยดเพมเตมจากมาตรฐานการปองกนอคคภย วสท. 3002–51 ภาคท 5 หมวดท 7 ระบบหวกระจายน าดบเพลง หนา 182–215 2) ตามกฎกระทรวงฉบบท 33 (พ.ศ. 2535), ฉบบท 39 (พ.ศ. 2537) ฉบบท 47 (พ.ศ. 2540) และฉบบท 55 (พ.ศ. 2543) ไดก าหนดรายละเอยดส าหรบอาคารประเภทตางๆ ดงน 2.1) กฎกระทรวงฉบบท 33 (พ.ศ. 2535) ไดก าหนดใหอาคารสงและอาคารขนาดใหญพเศษ ตองมระบบดบเพลงอตโนมต ดงน ระบบดบเพลงอตโนมต ตองมระบบดบเพลงอตโนมต เชน sprinkler system หรอระบบอนทเทยบเทา ทสามารถท างานไดทนทเมอมเพลงไหม โดยครอบคลมพนททงหมดทกชน 2.2) กฎกระทรวงฉบบท 39 (พ.ศ. 2537) ฉบบท 47 (พ.ศ. 2540) และฉบบท 55 (พ.ศ. 2543) มไดมการก าหนดขอก าหนดไว ส าหรบอาคารทวไปทมใชอาคารสงหรออาคารขนาดใหญพเศษ

ภาคผนวก 5 ระบบการปองกนและแกไขภยอนตราย

5.1 ตวอยางการประเมนความเสยง

การประเมนความเสยงนน มกนยมใชแบบเมทรกซ โดยมตวแปร 2–3 ตว เมอสามารถตงตวแปรทตองการประเมนความเสยงไดแลว จากนนตงคาระดบจากตาไปสงซงความละเอยดของการตงคาระดบขนกบบรบทของหนวยงานแตละท สวนใหญควรอยในชวง 3-5 ระดบ ในทนขอยกตวอยางการประเมนความเสยงโดยมตวแปร 2 ตว คอ “ความเปนไปไดทจะเกดเหตการณนน” (ตารางท 5.1) และ “ผลตอสขภาพ ความปลอดภย และสงแวดลอม” (ตารางท 5.2) ดงน

1) การนยามความเปนไปไดทจะเกดขน

“ความเปนไปไดทจะเกดเหตการณนน” ตงคาเปน 5 ระดบ โดยตงชอเปน A-D ซงมการนยามและอธบายคาไว เชน ระดบ A หมายถง ความเปนไปไดทจะเกดเหตการณนน เกอบเปนประจา ซงหมายถง มความถในการเกดสงมาก เปนตน

ตารางท 5.1 ตวอยางการนยามระดบของความเปนไปไดทจะเกดขน

ระดบ ความหมายของระดบ ค าอธบาย ความถทคาดวาจะเกดขน A เกอบเปนประจา (almost

certain) เหตการณจะเกดขนไดตลอดเวลา 1-2 ครงตอสปดาห

B เปนไปไดมาก (likely) เหตการณเกดขนหลายครงหรอ

มากกวาในการทางาน 1-2 ครงตอเดอน

C เปนไปไดปานกลาง (possible) เหตการณอาจเกดขนในการทางาน

1-2 ครงตอป

D ไมคอยเกดขน (unlikely) เหตการณเกดขนทใดทหนงบางครงบางคราว

1-2 ครงตอ 5 ป หรอมากกวา

E เกดขนไดยาก (rare) เคยไดยนวาเหตการณเกดขนมากอนทไหนสกแหง

ไมเคยเกดขนเลยในระยะ 10 ป หรอมากกวา

ทมา ดดแปลงจาก General risk assessment form ของ University of Melbourne[ออนไลน] เขาถงไดจาก http://safety.unimelb.edu.au/docs/RiskAssess2Variable.pdf สบคนเมอวนท 6 สงหาคม 2556

2) การนยามชนดของผลตอสขภาพ ความปลอดภย และสงแวดลอม

“ผลตอสขภาพ ความปลอดภย และสงแวดลอม” ในตารางท 5.2 ตงคาเปน 5 ระดบ เชนเดยวกน แตใชตวเลขโรมน (I-V) แทนแตละระดบ

ตารางท 5.2 ตวอยางการนยามระดบความรนแรงทมผลตอสขภาพ ความปลอดภย และสงแวดลอม

ระดบความรนแรง ชนดผลลพธทตามมา สขภาพและความปลอดภย สงแวดลอม

V มากทสด (มหนตภย)

มผเสยชวตจานวนมาก หรอเกดอนตรายตอคน มากกวา 50 คน

มผลทาใหเกดความเสอมโทรมของสงแวดลอมและระบบนเวศ ระยะยาวและรนแรงมาก นาวตกมาก

IV มาก มผเสยชวต และ/หรอเกดสภาวะทพพลภาพรนแรงและถาวร (>30%) เทากบหรอมากกวา 1 คน

III ปานกลาง เกดสภาวะทพพลภาพปานกลาง หรอเกดความบกพรอง (<30%) เทากบหรอมากกวา 1 คน

มผลตอสงแวดลอม ระยะเวลาปานกลางและรนแรง

II นอย เกดสภาวะทพพลภาพทรกษาได และตองการการรกษาตวในโรงพยาบาล

มผลตอสงแวดลอม ระยะเวลาสนถงปานกลาง และไมกระทบตอระบบนเวศ

I นอยมาก มผลกระทบเลกนอย ไมจาเปนตองไดรบการรกษาทโรงพยาบาล

มผลนอยมากตอสงมชวตในสงแวดลอม

ทมา ดดแปลงจาก General risk assessment form ของ University of Melbourne[ออนไลน] เขาถงไดจาก http://safety.unimelb.edu.au/docs/RiskAssess2Variable.pdf สบคนเมอวนท 6 สงหาคม 2556

3) การค านวณความเสยง/การประเมนความเสยง (Risking rating) เปนการนาตวแปรทกาหนดระดบและนยามไว

ขางตน มาวางเปนเมทรกซดงตารางท 5.3 จากนนตงคาระดบความเสยง กจะสามารถประเมนความเสยงของสงทจะเกดขนบนตวแปรของความถและผลตอสขภาพ ตงแต ตา ปานกลาง สง และสงมาก

ตารางท 5.3 ตวอยางการคานวณความเสยง (Risking rating)

ระดบความเปนไปไดท จะเกดขน

ระดบความรนแรงทมผลตอสขภาพ ความปลอดภยและสงแวดลอม

I II III IV V

A ปานกลาง สง สง สงมาก สงมาก B ปานกลาง ปานกลาง สง สง สงมาก C ตา ปานกลาง สง สง สง D ตา ตา ปานกลาง ปานกลาง สง E ตา ตา ปานกลาง ปานกลาง สง

ทมา ดดแปลงจาก General risk assessment form ของ University of Melbourne[ออนไลน] เขาถงไดจาก http://safety.unimelb.edu.au/docs/RiskAssess2Variable.pdf สบคนเมอวนท 6 สงหาคม 2556

ในการเกบขอมลความเสยงสามารถทาเปนรปแบบตารางเพอบนทกผลการประเมนความเสยงได ดงตวอยางในตารางท 5.4 สาหรบการออกแบบแบบฟอรมทใชในการประเมนความเสยงนน สามารถทาแยกแบบฟอรม หรอ สามารถรวมหลายองคประกอบของการจดการความเสยงในแบบฟอรมเดยวกนได (ตวอยางแบบฟอรมการประเมนความเสยงแบบรวม ดงแสดงในแผนภาพท 5.1)

ตารางท 5.4 ตวอยางการเกบขอมลความเสยง

(1) เหตการณ ทกอใหเกดอนตราย

(2) ระดบความเสยง (3) ตวบงช ความเปนอนตราย

(4) วธการจดการความเสยง

(หวขอ 5.1.3)

(5) ค าอธบายวธการจดการความเสยง A–E I–V ระดบ

1. การตกหลนของขวดสารเคม

B III สง

ชนวางไมแขงแรงและเบยดแนน

กาจดทง เปลยนชนวางใหม

2. การเกดไฟไหมในตควน

C IV สง

ใชเครองกลน แอลกอฮอล ตดตอกนจนทาใหเกดความรอนและเกดไฟไหม

ตงกฎการทางาน หามใชเครองมอในตควนตดตอกนเปนเวลานานและตองมผรบผดชอบดแลเปนระยะ

3. การสดดมสารพษเชน Benzamidine

A II สง

Benzamidine เปนสารพษทไวปฏกรยากบอากาศ

ใช PPE ใชอปกรณปองกนระบบทางเดนหายใจแบบเตมรป และทางานในตควน

เฝาตดตาม ตรวจสขภาพประจาป ... ... … … ... ... ...

หมายเหต (4) และ (5) เปนการจดการความเสยง

ระดบ ความหมายของระดบ ค าอธบาย ความถทคาดวาจะเกดขน A เกอบเปนประจา

(almost certain) เหตการณจะเกดขนไดตลอดเวลา

1-2 ครงตอสปดาห

B เปนไปไดมาก (likely) เหตการณเกดขนหลายครงหรอมากกวาในการทางาน

1-2 ครงตอเดอน

C เปนไปไดปานกลาง (possible)

เหตการณอาจเกดขนในการทางาน

1-2 ครงตอป

D ไมคอยเกดขน (unlikely)

เหตการณเกดขนทใดทหนงบางครงบางคราว

1-2 ครงตอ 5 ป หรอมากกวา

E เกดขนไดยาก (rare) เคยไดยนวาเหตการณเกดขนมากอนทไหนสกแหง

ไมเคยเกดขนเลยในระยะ 10 ป หรอมากกวา

ระดบความ

รนแรง ชนดผลลพธทตามมา

สขภาพและความปลอดภย สงแวดลอม V มากทสด (มหนตภย)

มผเสยชวตจานวนมาก หรอเกดอนตรายตอคน มากกวา 50 คน

มผลทาใหเกดความเสอมโทรมของสงแวดลอมและระบบนเวศ ระยะยาวและรนแรงมาก นาวตกมาก

IV มาก มผเสยชวต และ/หรอเกดสภาวะทพพลภาพรนแรงและถาวร (>30%) เทากบหรอมากกวา 1 คน

III ปานกลาง เกดสภาวะทพพลภาพปานกลาง หรอเกดความบกพรอง (<30%) เทากบหรอมากกวา 1 คน

มผลตอสงแวดลอม ระยะเวลาปานกลางและรนแรง

II นอย เกดสภาวะทพพลภาพทรกษาได และตองการการรกษาตวในโรงพยาบาล

มผลตอสงแวดลอม ระยะเวลาสนถงปานกลาง และไมกระทบตอระบบนเวศ

I นอยมาก มผลกระทบเลกนอย ไมจาเปนตองไดรบการรกษาทโรงพยาบาล

ม ผ ล น อ ยม ากต อ ส ง ม ช ว ต ในสงแวดลอม

ระดบความเปนไปไดท จะเกดขน

ระดบความรนแรงทมผลตอสขภาพ ความปลอดภยและสงแวดลอม

I II III IV V

A ปานกลาง สง สง สงมาก สงมาก B ปานกลาง ปานกลาง สง สง สงมาก C ตา ปานกลาง สง สง สง D ตา ตา ปานกลาง ปานกลาง สง E ตา ตา ปานกลาง ปานกลาง สง

(1) เหตการณ ทกอใหเกดอนตราย

(2) ระดบความเสยง (3) ตวบงช ความเปนอนตราย

(4) วธการจดการความเสยง (หวขอ 5.1.3)

(5) ค าอธบายวธการจดการความเสยง A–E I-V ระดบ

1. การตกหลนของขวดสารเคม B III สง

ชนวางไมแขงแรงและเบยดแนน

กาจดทง เปลยนชนวางใหม

2. การเกดไฟไหมในตควน C IV สง

ใชเครองกลน แอลกอฮอล ตดตอกนจนทาใหเกดความรอนและเกดไฟไหม

ตงกฎการทางาน หามใชเครองมอในตควนตดตอกนเปนเวลานานและตองมผรบผดชอบดแลเปนระยะ

3. การสดดมสารพษเชน Benzamidine

A II สง

Benzamidine เปนสารพษทไวปฏกรยากบอากาศ

ใช PPE ใชอปกรณปองกนระบบทางเดนหายใจแบบเตมรป และทางานในตควน

เฝาตดตาม ตรวจสขภาพประจาป

แผนภาพท 5.1 ตวอยางแบบฟอรมการประเมนความเสยง

5.2 มาตรฐานทลางตาและอางลางตาฉกเฉน ทลางตา (รปท 5.1) ในหองปฏบตการควรเปนนาสะอาด หรอสารละลายนาเกลอทใชกนทวไปในการชะลางตา มาตรฐานทลางตาและอางลางตาฉกเฉน (ANSI Z358.1–1998: American National Standard Institute) มขอกาหนดทวไปวา ทลางตาฉกเฉนมคณภาพและลกษณะตรงตามมาตรฐานทยอมรบได สามารถเขาถงไดโดยงาย มประสทธภาพในการชะลางสารอนตรายออกจากตาได ตองมสญญาณเสยงหรอไฟกระพรบขณะใชงาน ตองมการทดสอบการใชงานอยางสมาเสมอ และตองมการจดทาคมอวธการใช/อบรมใหแกผปฏบตงาน

5.3 มาตรฐานชดฝกบวฉกเฉน ชดฝกบวฉกเฉน (Emergency shower, รปท 5.2) ตามมาตรฐาน ANSI Z358.1–1998 กาหนดไววา

- นาทถกปลอยออกมาตองมความแรงทไมทาอนตรายตอผใช โดยตองปลอยนาไดอยางนอย 75.7 ลตร/นาท หรอ 20 แกลลอน/นาท ทแรงดน 30 ปอนด/ตารางนว เปนเวลาไมนอยกวา 15 นาท

- อปกรณสาหรบการควบคมปด/เปด ตองเขาถงไดงาย สามารถปลอยนาไดภายใน 1 วนาทหรอนอยกวา - นามอตราการไหลอยางสมาเสมอโดยไมตองใชมอบงคบ - ตองมปาย ณ บรเวณจดตดตงชดเจน - ฝกบวฉกเฉนตองสามารถเขาถงไดโดยงายและรวดเรว มระยะไมเกน 30 เมตร (100 ฟต) จากจดเสยง และ

ตองไปถงไดใน 10 วนาท เสนทางตองโลงไมมสงกดขวาง (เปนเสนทางตรงทสดเทาทจะทาได และมแสงสวางเพยงพอ) หากมการใชสารเคมทมอนตรายมาก ควรตดตงฝกบวฉกเฉนใหตดกบพนทนน หรอใกลทสดเทาทจะทาได

- บรเวณทตดตงอยบนพนระดบเดยวกนกบพนททมความเสยง ไมใชทางลาดลง - อณหภมของนาควรรกษาใหคงทอยระหวาง 15 – 35 องศาเซลเซยส ในกรณทสารเคมทใชทาใหเกดแผล

ไหมทผวหนง ควรใหนามอณหภมอยท 15 องศาเซลเซยส ดงนนจงควรศกษาขอมลจาก SDS ของสารเคมกอน

- ตาแหนงทตดตงฝกบวฉกเฉน ควรอยในระยะ 82 – 96 นว (208.3 – 243.8 เซนตเมตร) จากระดบพน นอกจากน ทระดบสงจากพน 60 นว (152.4 เซนตเมตร) ละอองนาจากฝกบวตองแผกวางเปนวงทมเสนผาศนยกลางอยางนอย 20 นว และคนชกเปดวาลวเขาถงไดงาย และไมควรสงเกน 69 นว (173.3 เซนตเมตร) จากระดบพน (อาจปรบใหเหมาะสมตามสวนสงของผปฏบตงาน)

รปท 5.1 ตวอยางปายบอกจดตดตงทลางตา ชดลางตาแบบตดผนง และอางลางตาฉกเฉน (ทมา เขาถงไดจาก http://ca.wikipedia.org/wiki/Fitxer:Sign_eyewash.svg,

http://en.wikipedia.org/wiki/File:2008-07-02_Eye_wash_station.jpg, http://www.plumbingsupply.com/eyewash_heaters.html. สบคนเมอวนท 12 มนาคม 2555)

5.4 อปกรณปองกนสวนบคคล

อปกรณปองกนสวนบคคล หมายถง ถงมอ, อปกรณกรองอากาศ, อปกรณปองกนตา และเสอผาทปองกนรางกายการใช PPE ขนกบชนดหรอประเภทของการปฏบตงาน และธรรมชาต/ปรมาณของสารเคมทใช โดยตองมการประเมนความเสยงของการปฏบตงานเปนขอมลในการเลอกใชอปกรณใหเหมาะสม PPE ครอบคลมสงตอไปน

อปกรณปองกนหนา (Face protection) หรอ ทก าบงใบหนา (Face shield, รปท 5.3)

ใชเมอทางานกบรงสหรอสารเคมอนตรายทอาจกระเดน ซงสามารถใชรวมกนกบแวนตาได

อปกรณปองกนตา (Eye protection) ใชปองกนตา อาจใชรวมกบอปกรณปองกนหนา ลกษณะของแวนตาทใชในหองปฏบตการม 2 ประเภท คอ

แวนตากนฝน/ลม/ไอระเหย (Goggles) เปนแวนตาทปองกนตาและพนทบรเวณรอบดวงตาจากอนภาค ของเหลวตดเชอ หรอสารเคม/ไอสารเคม (รปท 5.4)

แวนตานรภย (Safety glasses) จะคลายกบแวนตาปกตทมเลนสซงทนตอการกระแทกและมกรอบแวนตาทแขงแรงกวาแวนตาท ว ไป แวนตานรภยมกมการ ชบ งด วยอกษรเครองหมาย "Z87" ตรงกรอบแวนตาหรอบนเลนส ควรสวมใสเพอปองกนดวงตาจากอนภาค แกว เศษเหลก และสารเคม (รปท 5.5)

รปท 5.5 Safety glasses

รปท 5.2 ตวอยางปายบอกจดตดตงชดฝกบวฉกเฉน ชดฝกบวฉกเฉน และลกษณะการใชงาน (ทมา เขาถงไดจาก https://www.clarionsafety.com/Learning-Center/Topics/Emergency-Shower-

Signs.aspx , http://www.bigsafety.com.au/category9_1.htm. สบคนเมอวนท 12 มนาคม 2555)

รปท 5.4 Goggles

รปท 5.3 หนากากปองกน

ใบหนา (Face shield)

อปกรณปองกนมอ (Hand protection) ถงมอ (Gloves) ใชปองกนมอจากสงตอไปน

- สารเคม สงปนเปอนและเชอโรค (เชน ถงมอลาเทกซ/ถงมอไวนล/ถงมอไนไทรล) - ไฟฟา (เชน ถงมอปองกนไฟฟาสถต) - อณหภมทสง/รอนมาก (เชน ถงมอทใชสาหรบตอบ) - อนตรายทางเครองมอ/เครองกล สงของมคมซงอาจทาใหเกดบาดแผลได

การเลอกถงมอทเหมาะสมเปนเรองสาคญ (ตารางท 5.5) ปจจบนพบวา โรคผวหนงอกเสบเปนโรคทเกดขนมากถง 40–45% ของโรคทเกยวของกบการทางานในหองปฏบตการวจยทมสารเคมอนตราย สารเคมหลายชนดทาใหผวหนงระคายเคองหรอผวหนงไหม และยงอาจถกดดซมผานผวหนงไดดวย เชน สารไดเมทลซลฟอกไซด (dimethyl sulfoxide, DMSO) ไนโตรเบนซน (nitrobenzene) และตวทาละลายหลายๆ ชนด สามารถถกดดซมผานผวหนงเขาสกระแสโลหตได

ถงมอแตละชนดมสมบตและอายการใชงานแตกตางกน ดงนนจงตองพจารณาเลอกใชใหถกตอง เพอใหเกดความปลอดภยสงสด

ตารางท 5.5 ตวอยางชนดของถงมอและการใชงาน

วสดทใชท าถงมอ การใชงานทวไป

บวทล (Butyl)

มความทนทานสงมากทสดตอการซมผานของแกสและไอนา จงมกใชในการทางานกบสารกลมเอสเทอรและคโตน

นโอพรน (Neoprene)

มความทนทานตอการถลอกและขดขวนปานกลาง แตทนแรงดงและความรอนไดด มกใชงานกบกรด สารกดกรอน และนามน

ไนไทรล (Nitrile)

ถงมอทใชทางานทวไปไดดมาก สามารถปองกนสารเคมกลมตวทาละลาย นามน ผลตภณฑปโตรเลยมและสารกดกรอนบางชนด และยงทนทานตอการฉกขาด การแทงทะลและการขดขวน

ตารางท 5.5 ตวอยางชนดของถงมอและการใชงาน (ตอ)

วสดทใชท าถงมอ การใชงานทวไป

พอลไวนลคลอไรด

(Polyvinyl chloride, PVC)

ทนทานตอรอยขดขวนไดดมาก และสามารถปองกนมอจากไขมน กรด และสารกลมปโตรเลยมไฮโดรคารบอน

พอลไวนลแอลกอฮอล

(Polyvinyl alcohol, PVA)

สามารถปองกนการซมผานของแกสไดดมาก สามารถปองกนตวทาละลายชนดอะโรมาตก (aromatic) และคลอรเนต (chlorinate) ไดดมาก แตไมสามารถใชกบนาหรอสารทละลายในนา

ไวทอน (Viton)

มความทนทานตอตวทาละลายชนดอะโรมาตกและคลอรเนต ไดดเยยม มความทนทานมากตอการฉกขาดหรอการขดขวน

ซลเวอรชลด

(Silver shield)

ทนตอสารเคมทมพษและสารอนตรายหลายชนด จดเปนถงมอททนทานตอสารเคมระดบสงทสด

ยางธรรมชาต

มความยดหยนและทนตอกรด สารกดกรอน เกลอ สารลดแรงตงผว และแอลกอฮอล แตมขอจากด เชน ไมสามารถใชกบ chlorinated solvents ได และสารบางอยางสามารถซมผานถงมอยางได เชน dimethylmercury

อปกรณปองกนเทา (Foot protection) รองเทาทใชสวมใสในหองปฏบตการ ตองเปนรองเทาทปดนวเทา (รป

ท 5.6) และควรสวมใสตลอดเวลา รองเทาททาจากวสดบางชนดสามารถทนตอการกดกรอนของสารเคม ตวทาละลาย หรอปองกนการซมผานของนาได เชน รองเทายางทสวมหมรองเทาธรรมดา และรองเทาบท สาหรบรองเทาหนงสามารถดดซบสารเคมไดจงไมควรสวมอกถาปนเปอนสารเคมอนตราย

รปท 5.6 ตวอยางรองเทาทปดนวเทา

อปกรณปองกนรางกาย (Body protection) ผปฏบตงานควรสวมเสอคลมปฏบตการ (lab coat) ตลอดเวลาทอยในหองปฏบตการ เสอคลมปฏบตการควรมความทนทานตอสารเคมและการฉกขาดมากกวาเสอผาโดยทวไป นอกจากน ผากนเปอนททาดวยพลาสตกหรอยางกสามารถปองกนของเหลวทมฤทธกดกรอนหรอระคายเคองได

“ เสอผาทหลวมไมพอดตว ใหญเกนไปหรอรดมากเกนไป เสอผาทมรอยฉกขาดอาจท าใหเกดอนตรายใน หองปฏบตการได และควรตดกระดมเสอคลมปฏบตการตลอดเวลา”

อปกรณปองกนการไดยน (Hearing protection) (รปท 5.7) ใชเมอทางานกบเครองมอหรออปกรณทมคลนเสยงความถสง เชน

sonicator ตามเกณฑของ OSHA ไดกาหนดไววา คนททางานในสภาพแวดลอมทมเสยงระดบ 85 เดซเบล ไมควรทางานเกน 8 ชวโมงตอวน (OSHA Occupational Noise Standard)

อปกรณปองกนระบบทางเดนหายใจ (Respiratory protection) ผปฏบตงานควรสวมอปกรณปองกนระบบทางเดนหายใจ ทสามารถกรองหรอมตวดดซบสงปนเปอนเมอทางานทมอนภาคฝนผงหรอไอ การเลอกใชตองคานงถงศกยภาพและประสทธภาพของตวกรอง (filter) หรอตวดดซบ (chemical absorbent) ในการปองกนสารอนตรายทกฎหมายกาหนด เชน โครเมยม ตะกว ใหตากวาระดบการไดรบสมผสสารจากการทางาน (Occupational Exposure Level, OEL) อปกรณปองกนระบบทางเดนหายใจ ตองไมรวซมและสวมไดกระชบกบใบหนา รวมทงมการบารงรกษาทาความสะอาดอยางสมาเสมอ

รปท 5.7 อปกรณปองกนการไดยน

ภาคผนวก 6 การใหความรพนฐานเกยวกบความปลอดภยในหองปฏบตการ

ในหลายหนวยงานมการก าหนดระบบการใหความรและความเขาใจเกยวกบความปลอดภยแกผเกยวของ อาทเชน มหาวทยาลยแคลฟอรเนย (University of California, UCLA: http://map.ais.ucla.edu /go/1003937) มหาวทยาลยพรนซตน (Princeton University: http://web.princeton.edu/sites/ehs/ labpage/training.htm) มหาวทยาลยบรตชโคลมเบย (The University of British Columbia: http://riskmanagement. ubc.ca/ courses/laboratory-chemical-safety) เปนตน โดย อาจารย เจาหนาท นกเรยน และผเขาเยยมชม ตองเขารบการอบรมตามหลกสตรหรอโปรแกรมทหนวยงานจดขน ระบบของการใหความรและการอบรม ตองค านงถงสงตอไปน

1. หลกการในการเขาอบรม 1.1 การเขารบการอบรมเรองใดกตาม ขนกบธรรมชาตการปฏบตงานของบคคลนน ๆ 1.2 บคคลทจะเขารบการอบรมควรเลอกหลกสตรหรอหวขอการเขาอบรมบนพนฐานของชนดหรอประเภท

ความเปนอนตรายทบคคลเหลานนจะตองเผชญขณะปฏบตงาน

ยกตวอยาง ตารางแมทรกซทสรางขนเพอใหบคคลเลอกเขารบการอบรม (ดดแปลงจาก Safety Training Matrix for Laboratory Personnel ของ UCLA: http://map.ais.ucla.edu /go/1003937)

ทานตอง....

หลกสตรการใหความร/อบรมดานความปลอดภย กฎหมายทเกยวของ

การประเมนความเสยง

ความเปนอนตราย

ของสารเคม

การใช PPE

การซอมหนไฟ

ขอปฏบตในหองปฏบต-

การ บรหารจดการดานความปลอดภย ทดลองกบสารไวไฟ ทดลองกบสารพษ/สารกอมะเรง ท าความสะอาดหองปฏบตการ นงท างานขางหองปฏบตการ

จากตารางน จะท าใหคนท างานสามารถเลอกหวขอทตนเองตองไดรบการอบรมในเรองใดบาง ตามสถานภาพและลกษณะการท างานของตนเอง

2. ชวงเวลาทเหมาะสมส าหรบการเขาอบรม ทกคนจะตองเขารบการอบรม 2.1 กอนเรมการปฏบตงานททราบความเปนอนตรายแลว 2.2 เมอไดรบมอบหมายใหปฏบตงานใหมซงมความเปนอนตราย 2.3 เมอมเหตการณหรอรายงานความเปนอนตรายเกดขนในการปฏบตงาน

3. บคคลทเกยวของกบการปฏบตงาน จะครอบคลมทง ผบรหาร หวหนาหองปฏบตการ ผปฎบตงาน และ

พนกงานท าความสะอาด นอกจากน ผเขาเยยมชมหนวยงานกตองไดรบความรดานความปลอดภยดวยเชนกน ยกตวอยาง บทบาทหนาทในการบรหารจดการดานการอบรมในระดบตาง ๆ ดงน

ต าแหนง บทบาทหนาท

ผปฏบตงาน - รบผดชอบตอวธการปฏบตงานอยางปลอดภย - เขารบการอบรมตามหวขอทเกยวของกบการปฏบตงาน

หวหนาหองปฏบตงาน - รบผดชอบตอการจดใหผปฏบตงานในความดแลไดรบการฝกอบรมดานความปลอดภยในทกหวขอตามความเหมาะสม

- อนญาตใหผปฏบตงานทไดรบการอบรมเขาหองปฏบตการได - เขารบการอบรมตามหวขอทเกยวของกบการปฏบตงาน

ผบรหาร - รบผดชอบตอการบงคบใชใหลกจางทกคนไดรบการอบรมดานความปลอดภย

- สนบสนนดานงบประมาณในการใหความร/อบรมในภาพรวม - เขารบการอบรมตามหวขอทเกยวของกบการปฏบตงาน

4. หวขอ/รปแบบหลกสตร ระบบของการจดการหลกสตร จะครอบคลมหวขอดงตอไปน 4.1 หวขอทวไปตามขอก าหนด ไดแก กฎหมายทเกยวของกบความปลอดภยและสงแวดลอม ความเปน

อนตรายของสารเคม การจดการของเสยสารเคมอนตราย ความปลอดภยของหองปฏบตการ ขอปฏบตทวไปในหองปฏบตการ การซอมหนไฟ การจดการความเสยง เปนตน

4.2 หวขอเฉพาะทขนกบการปฏบตงานของแตละท อาทเชน ถาหนวยงานท างานกบรงสและเลเซอร กตองมการอบรม “ความปลอดภยเมอท างานกบรงสและเลเซอร” เปนตน

---------------------

ภาคผนวก 7 การจดการขอมลและเอกสาร

(ตวอยาง) คมอการปฏบตการ (SOP)

(ระบหมายเลขเอกสาร A-B-C) “(A)รหสหนวยงานหรอหนวยปฏบต – (B) รหสเรองทท า – (C) เลขล าดบ”

(ระบชอเรอง)

ขนตอนการประเมนความพรอมของผปฏบตงานกอนท าวจย

ระบสถานท คมอการปฏบตงาน: ระบรหส……………………………….. หมายเลขเอกสาร….. ผเสนอ……………………….. ผทบทวน…………………… ล าดบการแกไข ครงท..... ผอนมต ……………………… วนท ……………………….. หนาท 1

A-B-C

บนทกการทบทวนและแกไข

ปรบปรงครงท

วนท รายการการทบทวนและแกไข

1 2 3 4

หมายเหต: ไมแกไข (no revision) แกไข (revision) หรอเลกใช (deletion)

ระบสถานท คมอการปฏบตงาน: ระบรหส……………………………….. หมายเลขเอกสาร….. ผเสนอ……………………….. ผทบทวน…………………… ล าดบการแกไข ครงท..... ผอนมต ……………………… วนท ……………………….. หนาท 2

A-B-C

รายชอผถอครองเอกสารฉบบน

1. หวหนาหนวยงาน/หนวยปฏบต 12.

2. หวหนาหองวจย 13. 3. 14. 4. 15. 5. 16. 6. 17. 7. 18. 8. 9. 10. 11.

ระบสถานท คมอการปฏบตงาน: ระบรหส……………………………….. หมายเลขเอกสาร….. ผเสนอ……………………….. ผทบทวน…………………… ล าดบการแกไข ครงท..... ผอนมต ……………………… วนท ……………………….. หนาท 3

A-B-C

ขนตอนการประเมนความพรอมของผปฏบตงานกอนท าวจย 1. วตถประสงค เพอเขาใจขนตอนการประเมนความพรอมของผปฏบตงานกอนท าวจย

2. ขอบเขต หองปฏบตการและหองวจยทกหองของหนวยงาน/หนวยปฏบต 3. ผรบผดชอบ

ผรบผดชอบ หนาท/ความรบผดชอบ ฝายบรหาร - ตรวจสอบผลงานการปฏบตงานของหวหนา

หองปฏบตการวจยใหเปนไปตามขอก าหนด ผประสานงานฝายความปลอดภยหองปฏบตการวจย

- จดอบรมความรเกยวกบความปลอดภยหองปฏบตการวจย

- จดอบรมการใชเครองมอพนฐานในหองปฏบตการ - จดอบรมความเปนอนตรายและการจดการสารเคม/ของ

เสยในหองปฏบตการ หวหนาหองปฏบตการ - รวบรวมรายชอผปฏบตงานในหองปฏบตการ

- ควบคมการปฏบตงานใหเปนไปตามแผนการปฏบตงาน - ตรวจสอบผลการด าเนนงาน กอนสงฝายบรหาร - ใหค าปรกษาในทกขนตอนการปฏบตงาน

ผปฏบตงาน (เจาหนาท, นสต/นกศกษา, นกวจย)

- ปฏบตงานตามทระบในเอกสารทกขนตอนทก าหนดใหอยางถกตอง

4. เครองมอ สารเคมและอปกรณ

เครองมอ สารเคมและอปกรณพนฐานในหองปฏบตการวจย

5. เอกสารอางอง 5.1 A-B-C-001 แบบฟอรมรายชอผปฏบตงานทก าลงจะเขาท าวจยในหองปฏบตการ 5.2 A-B-C-002 แบบฟอรมรายการฝกอบรมของผปฏบตงาน 5.3 A-B-C-003 แบบฟอรมประเมนความพรอมกอนเรมด าเนนการวจย

ระบสถานท คมอการปฏบตงาน: ระบรหส……………………………….. หมายเลขเอกสาร….. ผเสนอ……………………….. ผทบทวน…………………… ล าดบการแกไข ครงท..... ผอนมต ……………………… วนท ……………………….. หนาท 4

A-B-C

6. ขนตอนการปฏบตงาน

ขน ผรบผดชอบ กจกรรม เอกสารอางอง 1 หวหนาหองปฏบตการ รวบรวมรายชอผปฏบตงานทก าลงจะเขา

หองปฏบตการวจย (ขอ 7.1) A-B-C-001

2 ผประสานงานฝายความปลอดภยหองปฏบตการวจย

จดอบรม “ดานความปลอดภยของ หองปฏบตการวจย”แกผปฏบตงาน (ขอ 7.2.1)

A-B-C-002

3 ผประสานงานฝายความปลอดภยหองปฏบตการวจย

จดอบรม “การใชเครองมอแลดแลเครองมอในหองปฏบตการ”แกผปฏบตงาน (ขอ 7.2.2)

A-B-C-002

4 ผประสานงานฝายความปลอดภยหองปฏบตการวจย

จดอบรม “ความเปนอนตรายและการจดการสารเคม/ของเสยในหองปฏบตการ” แกผปฏบตงาน (ขอ 7.2.3)

A-B-C-002

5 หวหนาหองปฏบตการ ใหผปฏบตงานประเมนความพรอมกอนเรมด าเนนการวจยและรวบรวมสงใหส านกงาน (ขอ 7.3)

A-B-C-003

6 ผบรหาร ตรวจสอบผลการปฏบตงาน และพจารณาลงมตใหผปฏบตงานทผานตามแผนใหท าวจยได (ขอ 7.4)

7 ผประสานงานฝายความปลอดภยหองปฏบตการวจย

ประกาศรายชอผปฏบตงานทผานการเตรยมความพรอมกอนท าวจย และส าเนาเอกสารสงหวหนาหองปฏบตการวจย (ขอ 7.5)

8 หวหนาหองปฏบตการ เกบขอมลของผปฏบตงานเขาแฟมประวต (ขอ 7.6)

ระบสถานท คมอการปฏบตงาน: ระบรหส……………………………….. หมายเลขเอกสาร….. ผเสนอ……………………….. ผทบทวน…………………… ล าดบการแกไข ครงท..... ผอนมต ……………………… วนท ……………………….. หนาท 5

A-B-C

7. รายละเอยดการปฏบตงาน 7.1 รวบรวมรายชอผปฏบตงานทก าลงจะเขาหองปฏบตการวจย

หวหนาหองปฏบตการวจยรวบรวมรายชอผปฏบตงานทก าลงจะเขาหองปฏบตการวจยใหกบผประสานงานดานความปลอดภยหองปฏบตงานวจยของหนวยงาน

7.2 การจดอบรมผปฏบตงาน ผประสานงานฯ จะรบผดชอบในการจดการอบรมระดบหนวยงาน ทง

- การจดหาวทยากรอบรม - การตดตอประสานเรองเวลาและสถานทอบรม

จดหวขอฝกอบรม ดงตอไปน 7.2.1 ความปลอดภยของหองปฏบตการวจยแกผปฏบตงาน (องคประกอบของ ESPReL)

7.2.2 การใชเครองมอแลดแลเครองมอในหองปฏบตการแกผปฏบตงาน - เครองมอพนฐานทใชในหองปฏบตการวจย 7.2.3 ความเปนอนตรายและการจดการสารเคม/ของเสยในหองปฏบตการ - ตวอยางจะเนนสารเคม/ของเสยหลก ๆ ทใชในหองปฏบตการวจยของหนวยงาน 7.3 ใหผปฏบตงานประเมนความพรอมกอนเรมด าเนนการวจยและรวบรวมสงใหส านกงาน - ผปฏบตงานตองประเมนความพรอมกอนเรมด าเนนการวจยภายในเวลา 1 สปดาห และ - สงแบบฟอรมประเมนใหหวหนาหองปฏบตการรวบรวม 7.4 ตรวจสอบผลการปฏบตงาน และพจารณาลงมตใหผปฏบตงานทผานตามแผนใหท าวจยได ผบรหารจะพจารณาลงมตอนมตใหผปฏบตงานทพรอมเขาท าวจย และตรวจสอบผลการ

ปฏบตงานทตงไวตามแผน 7.5 ประกาศรายชอผปฏบตงานทผานการเตรยมความพรอมกอนท าวจย และส าเนาเอกสารสง

หวหนาหองปฏบตการวจย ผประสานงานฯ ท าประกาศรายชอผปฏบตงานทพรอมเขาท าวจย

ส าหรบผทไมผาน จะตองรอรอบใหมทจะมการฝกอบรมและประเมนความพรอมในครงถดไป 7.6 เกบขอมลของผปฏบตงานเขาแฟมประวต หวหนาหองปฏบตการด าเนนการเกบขอมลการฝกอบรมและประกาศฯ ในแฟมของ

หองปฏบตการ และแฟมประวตของผปฏบตงานแตละคน

ระบสถานท คมอการปฏบตงาน: ระบรหส……………………………….. หมายเลขเอกสาร….. ผเสนอ……………………….. ผทบทวน…………………… ล าดบการแกไข ครงท..... ผอนมต ……………………… วนท ……………………….. หนาท 6

A-B-C

8. นยามศพท ความพรอมของผปฏบตงานกอนท าวจย หมายถง ผปฏบตงานตองมความรในเรองของความปลอดภยหองปฏบตการวจยตามองคประกอบของ ESPReL การใชและการดแลเครองมอในหองปฏบตการได

9. แบบฟอรมทเกยวของ

9.1 แนวปฏบตเพอความปลอดภยในหองปฏบตการ (เอกสารโครงการ ESPReL ป 2555) (ทมา: http://www.chemtrack.org/Doc/F622.pdf)

9.2 คมอการประเมนความปลอดภยหองปฏบตการ (เอกสารโครงการ ESPReL ป 2555) (ทมา: http://www.chemtrack.org/Meeting/F52-10.pdf)

ระบสถานท คมอการปฏบตงาน: ระบรหส……………………………….. หมายเลขเอกสาร….. ผเสนอ……………………….. ผทบทวน…………………… ล าดบการแกไข ครงท..... ผอนมต ……………………… วนท ……………………….. หนาท 7

A-B-C

เอกสารอางอง A-B-C-001 แบบฟอรมรายชอผปฏบตงานทก าลงจะเขาท าวจยในหองปฏบตการ

สถานท/หนวยงาน

แบบฟอรมรายชอผปฏบตงานทก าลงจะเขาท าวจยในหองปฏบตการ ป..............

A-B-C-001 หนาท.........

ชอหองปฏบตการ ................................................................................................................................ ชอหวหนาหองปฏบตการ ............................................................................................................................... วนทแจง/สงรายชอ .......................................................... เบอรโทรตดตอ............................................

ท

ชอ-สกล

นกวจย นสต/นกศกษา

เจาหนาท หมายเหต

1 2 3 4

รวม จ านวนรวมทงหมด

……………………………………………………ผประสานงานฯ รบเรอง วนท...............................................................

…………………………………………หวหนาหองปฏบตการ

ระบสถานท คมอการปฏบตงาน: ระบรหส……………………………….. หมายเลขเอกสาร….. ผเสนอ……………………….. ผทบทวน…………………… ล าดบการแกไข ครงท..... ผอนมต ……………………… วนท ……………………….. หนาท 8

A-B-C

เอกสารอางอง A-B-C-002 แบบฟอรมรายการฝกอบรมของผปฏบตงาน

สถานท/หนวยงาน

แบบฟอรมรายการฝกอบรมของผปฏบตงาน

A-B-C-002 หนาท.........

ชอ-สกลผปฏบตงาน ............................................................................................................................... หองปฏบตการ ............................................................................................................................... ทอยตดตอ ............................................................................................................................... ……………………………………………………………………………………………………………… E-mail………………………………………………………………….เบอรโทรตดตอ……………………………………………………

ท

รายการฝกอบรม

วนทฝกอบรม

ผลการอบรม

ลายเซนผประสานงานฯ

ลายเซนหวหนาหองปฏบตการ

1 2 3 4

หมายเหต – กรณทการวดผลไมผาน หนวยงานจะไมอนญาตใหผปฏบตงานเขาท าวจย ดงนนผปฏบตงานตองเขาเตรยมความพรอมฯ ใหมในครงถดไป

ระบสถานท คมอการปฏบตงาน: ระบรหส……………………………….. หมายเลขเอกสาร….. ผเสนอ……………………….. ผทบทวน…………………… ล าดบการแกไข ครงท..... ผอนมต ……………………… วนท ……………………….. หนาท 9

A-B-C

เอกสารอางอง A-B-C-003 แบบฟอรมประเมนความพรอมกอนเรมด าเนนการวจย

สถานท/หนวยงาน

แบบฟอรมประเมนความพรอมกอนเรมด าเนนการวจย

A-B-C-003 หนาท...1.....

ชอ-สกลผปฏบตงาน ............................................................................................................................... หองปฏบตการ ............................................................................................................................... หวหนาหองปฏบตการ ............................................................................................................................... ชวงเวลาทท าการประเมน ...............................................................................................................................

วสดและสารเคมทตองใช ท

ชอสารเคม

ปรมาณทใช สถานะของสาร

ประเภทความเปนอนตราย

ระดบความเปนอนตราย

1 2 3 4 5 6 7 อปกรณและเครองมอทตองใช ผปฎบตงานตองไดรบการอบรมเครองมอตามรายการ โดยผดแลเครองมอหรอผเชยวชาญ ท เครองมอ/อปกรณ สถานทวาง

เครองมอ วนทไดรการฝกใช

เครองมอจรง ลายเซนผดแลฯ/

ผเชยวชาญ 1 2 3 4 5 6

ระบสถานท คมอการปฏบตงาน: ระบรหส……………………………….. หมายเลขเอกสาร….. ผเสนอ……………………….. ผทบทวน…………………… ล าดบการแกไข ครงท..... ผอนมต ……………………… วนท ……………………….. หนาท 10

A-B-C

เอกสารอางอง A-B-C-003 (ตอ) แบบฟอรมประเมนความพรอมกอนเรมด าเนนการวจย

สถานท/หนวยงาน

แบบฟอรมประเมนความพรอมกอนเรมด าเนนการวจย

A-B-C-003 หนาท...2.....

ชอ-สกลผปฏบตงาน ............................................................................................................................... หองปฏบตการ ............................................................................................................................... หวหนาหองปฏบตการ ............................................................................................................................... ชวงเวลาทท าการประเมน ...............................................................................................................................

วธการทดลองทตองท า

ท

ชอวธการทดลอง

ระยะเวลาการทดลอง

ระดบความเปนอนตราย

เสนทางรบสมผส

PPE ทตองใช

1 2 3 4 5 ของเสยทเกดขนและวธการก าจดของเสย ท รายการของเสยสารเคม ประเภท

ของเสย สถานทเกบ

ของเสย ชนด/ขนาดภาชนะบรรจ

วธการก าจด

1 2 3 4

นสตไดด าเนนการเตรยมการครบทกขนตอนแลว หวหนาหองปฏบตการเกนสมควรอนมตใหเรมท าวจยได ลงชอหวหนาหองปฏบตการ...............................................................................................................

วนท.............................................................................................................

ลงชอผประสานงานความปลอดภยหองปฏบตการฯ...................................................................... วนทไดรบเอกสาร......................................................................................