DE

PASTORALIBUS UT DICUNTUR EBISTOLIS

PAULINIS SENSU TUM ISAGOG1CO

TUM PASTORALI SPECTATIS

DISSERTATIO

QUAM

EX SPECIALI SACRiE REGIME MAJESTAT1S GRATIAET

VENIA MAX. VEN. FACULT. THEOL. UPS.

F. P.

MAG. ANDREAS BERNH. LUNDQUISTS. Theol. Cand. ia Fac. Theol. Adj. Ordin.

ET

CAROLUS EDMUNDUS WENSTRÖMA Sacris. Westm. Dalec.

IN AUDIT. ECCLES« DIE XXII NOV. MDCCCXXX1V.

Η. Α. M. S.

P. III.

U Ρ S A L I iE

EXCUDEBANT REGIME ACADEMI-ffi TVPOGRAFHI.

DE VÅRDASTE ANFÖRVANDTER:

ERIC HASSELQVISTKYRKOHERDE,

SAMUEL GEORG VON ZWEIGBE RGK0FVER-MARKSCHEIDER,

ANDERS GUSTAF HILLGRENι [ · · . ' ·. ···.'·.; i:·'.· · v '·.·■ :

REVISOR I KONGIj, KAMMAR-RÅSTEN

SAMT

PER HILLGRENINSPECTOR,

De vördade Välgörare\

egnadt

med varm erkänsla

af

CARL EDMUND WENSTRÖM,

17

quamquaru , pro rnore suo narrationes, vel aliunde probates,insuper locis Scripturae Sacras confirmandi, ad lianc epistolamprpvocaverit; sed ex divers!'« hac de re exstitit sententiis, di»b'genfer, ut etiara ipsi moris fuit, colleclis, probeque exa-minatis. Eidern sentenliae addicli sunt Michaelis, Hug et,Schölt 45), atque cum his et aliis, qui'Eusébium in ea re se-quuntur, nos insuper monemus, *scaptivitalem illam, quae testeLuca (Actt. 28:) mitior fuerit, parum prohabililer exislimariad martyrium usque Pauli duravisse^'. — Quamquam vero an-tiqua illa, ex locis Ep. ad Rom. i5: a4, 28. prolecta, tradi¬tio, Panlum Hispaniam adiisse, nos non fugit; hoc tarnen i-ter Apostoli, etsi haud omnino forsan denegandum, missum,fecimus, quippe quod nulli fere vitae ipsius tempori tribuiposse videretur. — Itinera autem et acta Pauli inter prioremet posteriorem captivitatem, jam summatim exposila, obserrvationibus nunc prosequemur.

Apostolum Corinthi tum temporis fuisse, Pestis gravissi-mus est locus laudatus (2 Tim. 4: 20). Si Corinthi, ut non-nulli sunt opinati, jam eo tempore maneret Erastus, quo in hacurbe Paulus primo versatur (Act. 18:) et Timotheus huic ad-esset, mirura -sane videtur, quod Apostolus in epislola ad Ti-motheura posteriori moneat, Erastum Corinthi rnansisse 44).De Paulo, una cum Tito, apud Cretenses evangelium prsedi-cante nihil ex Actis Apostolomm compertum habetur; nee us-

43) Michaelis, 1. c. p. 1272·, Hug, 1. c. p. -322 ss. Schott, 1. c.p, 509 aliter.

44) Quod praemonuimus, hic iterum öbservamus, Paulmn illo-,cujus Lucas (Actt. 20: 1:6) nientionem fecerit, itinere, solummodoAthenas, minime Corinlhuxn pervenisse; quare illuc spectare nequht

■hic locus citatus: "Eg*aros fytirtv iv KogivSte.c.

is

pråm narralioni Lucae, a Cap. XV. ad finem libri oplime eon~tinuatie, iter quoddani Pauli Crelense inserere licet: unde fa¬ctum est, ut nos, cum Michaeli (11. b. in prima tantummodooperis citati editione) et OEdmannio (1. c.) facieriles, contende-remus, Paulum inter priorem et posteriorem captivitatem Ro-manara hoc iter fecisse. Prsecipua vero commenta eorum, qui innarratione Lucas ejusmodi lacunas perhibueiunt 45), easdemqueresarcire sunt conali, hic habebis, satis forsitan refutata. Hoonempe iter Pauli Cretense non referri potest ad illam Pauliin Cilicia commorationem, cujus Actl. ιό: 4t ; 16: 1 paucisexhibetur descriptioj verba enirn: (ό -την KttuTtjvTTjTs hs ktgßi]v, id minime permittunt, etsi ea, de qua,.Tit. 5: 12, agitur, Nieopolis in Cilicia fuerit sila : néc, utMichaelis et Hug conjiciunt 46), pertinet ad iter, quo PaulusCorintho digressus, Ephesum petiit (Actt. i3> 18, 19); hujusenim itineris comes minime fuit Titus, et tum temporis Apol¬los (Actt. 18: 24 seqq. ac Tit. 3: i5 commemoralus) Apostolonondum innotuerat 47): nec,,ut Schott opinari iere \ idetur 48),

45) Michaelis L et edit. (IV) cit. T. II. pagg. i3ii~ i5, ac DeWette 1. c. T. II. p. 2"8a- expressis lioc perhibuere verbisj sed ne ra-tionem quidem, quam etiara ex 2 Cor. 11: 25 (de tribus a Paulojam tum temporis factis naufragiis) suae seη te π liar, lic., suggessitMichaelis, magni facere possumus. Conf. OEdm. 1. c. p. 42.

46) Michaelis 1. c. Edit IV p. i3i5.; Hug 1. c. pag. 345 ss., ubiliic, id quod cuique mirum sane videaliu, ait: "Es findet sich unterallen seinen (des Paul.) Reisen nur diese einzige, auf welche er nachGreta gekommen seyn konnte." Cfr Hemsen, 1. c. p. rg3, s.s.

47) Nec sub Apolline, Tit. 3: i3, memorato, alium ejusdem no-minis yirum, diversum ab eo doctore, cujus men tio Actt. 18: 24ss. ι9: 1; I Cor. 3: 4; 16 : 1-2 est facta, inielligere licet. — Conf.Michael, et Hug 1. 1. o. c.

48) 1. c. pag. 3oq, ubi tarnen hanc additam voluerit senlenliam:"Tieque negare licet, fieri poluisse, ut Äpostolus, priusquam iterumRomain deportaretur, Cretenses visitarit,"

1$

ficri ρoUiit süb secunda Pauli infer Ephesios commoratione(Act1·. ig;) 5 hsec enim, ut supra rnonslravirnus, omnino con-tinua fuit, et Titus ad Corinlhios legalus (2· Cor. 2: et 7nec, ul Baron i us et ZachsCrise perhibent 4g), poluit instilui tem¬pore, quo Paulus, Epheso iterum digressus, Macedoniam etHelladem visitavit indcque in Asiam Minorem rediit (Aclt. 20;

ι—6) ; difficile cnim est infellectu, partim quomodo ipse intratam breve temporis spat lam hiemem tetam Nicopoli fransigereitemqne per trimestie in Hellade commorari potuerit, partimquomodo Titus, cui tunc temporis delegalum erat officium,ut epistolam ad Corinlhios posteriorem ferret (2 Cor. 8: 16sqq), aliquamdiu ia Creta et Nicopoli fuerit com moralus f necdenitjue, ut Grotius 5o) fingit, hoc iter idem fuit ac illud, quo

Apostolus, Caesarea (Palsest.) deportatus, Cretam subnavigavit(Actt 27: 7, 8); tunc enim ipsi, captivo, minime fuit permis-sum, ut apud Cretenses pra^conem Evangelii ageret, inslan-temque hiemem Nicopöli transigeret. Sic quamcumque tenta-verint lacunas in Actis Apostolorum hic perhibitas resarciendirationem quo minus comprobemus, gravissimae irrrpediunt dif-ficultates; pro certo enim habemus , quod Paulus haud diu postsuum ex Creta discessum epistolam ad Titum scripsit et mi-sit Si). Evanescunt aulem omnes fere difficultates, si modo,omnium loco conjecturaium, illa, quam vel solam hic admit-

4g) Baron. Aimal. eeelesiast. T. I. p. 4go sei Zacliar. Paraphrasti^sehe Erklärung der Briefe an Tim. Tit. u. Philem. Göttingen 1775.

50) Adeas Hugonis Grolii Adnot. in Vet. et Nov. Test., evolvasquequas in Ep. ad Tit. observavit.

51) Quo eoncesso, tollitur qnod pra?cipue objecit De Wette (1. c.p. aS3), Titum in Dalmatiam proiectum dici in 2 ad Tim. epistola(4: 10) ·, hasc enim, ut jam monuimus etinfra monetrabimus, temporilong« posteriori est tribuenda.

20

tit De Wette 5ί) et nos adprobamus, concessa fuerit sententia,.

Raulum inier priorem et posteriorem caplivilalem Romanamin Greta Evangelium prae.dicasse, epistolam ad Titum consig-nasse et Nicopoli hibernasse. Cujus sentenliae iidein id minime·infirmal, quod in luic epistola nullam impelrala? e caplivitateKomana liberalionis nientionem fecit Apostolus,. quum de latis,q.uas Romae expertus esset, sine dubio jatn in Greta multos.cum Tito contülisset sermones. — Poslquam liiberna Nicopo-lensia reliquerat Paulus, adiit Miletum, ubi Trophimurn tegio-tantem reliquit (2 Tim· 4,j 20): quod in eo nequaquam fieripotuisse ilinrre, quo Apostolus Caesarea Romain est depoi latuscontra.Lardnerum 55) contendimus; Hieiosolymis enirn Tro-phimus Paulo (ante captivitatem Caesareensem) adfuerat (Actt.21: 29), sed in hoc i ti riete maritimo nee fuit ille in comiiibuaPauli, uec ipse Apostolus Miletum adpulit"(Act». 27:). Ceteruai<conjecturam Grotii54), qua vocabulo (2 Tim. 4: 20) vo-cabulum Μ«λ/τ# (Actt. 28: 1) substituatur, quo minus adprobe-inus, impediunt tum Codices tum Version es. — Quin Paulus,Mileto digressus, Ephesios' lustraret (2 Tim. i: 4). non est,quod cum Michaele 55) duhitemus; quum, ut hic etiatn I. c.

coucessit, Apostolus et Miletum et Troadem, qiue inter locaEphesus jaeebat, tum·, temporis visitarel (2 Tim. 4: 43, 20):nec in ullam hac de re dubitationem adduoere possunl verbaApostoli Actt. 20: 25, si modo ea recte interpretemar 56).

52) pag nup.err. cit. — Cfr. Bertboldtj 1. c. T; VE p. 3626 ss.atque Héijdenreicli 1 c. T. II. ρ. 236 ss.

53) Supplements, Vol.: III. pagg. 237—239,54) Ε et p. supra, cit.55) L c. p.. 1273.

56) Vid. supra pag. lnijusce opellae.·Cfr. Michael, I. c ρ. ΐ2;3.

' 21

ApbstoHim, Troade relicta, Philippus frajecisse, atque ex Ma-©edbnta vel Grsecia Rbmam iterum vecluin fuisse, tam claiepatet tam ek vet bis ipsius jam laudätis, tum ex. supra exposi-tts observationibns, ut ulterius aliquid addere a proposilo ali-enumexist internus. — Sed multa sane sensu isagogico suntni um enda circa posteriorem, ad Timotheum epistolam, qaippequa? in captivitate Pauli Romana posteriori, ut nos cum aliisniultis 57) renrrur, litteris fuit consignaia. Prteivil seil. Lardne-rus 58) aliam illam, quam J. G. Roseumiillerus 59, Hug 60) Η. E.G, Paulus 61) et alii comprobaruntsentenliam, hasce ad Ti-motbeum litteräs captivitate Aposloli priori esse exaratas. Q uteautem; seuientia ,jam> Moshemio parum piobabilis visa 62), eta Michaeli 65) omnino repudiata, di'ficultatibus premitur gra-vissimis, in bao ipsa epistola obvenienlibus,. nisi lectio· vulgarismutetur, -sive intei pve'falio Caliida et artificiosa admittatur. Huicetiirn sentenlite, a perle repugnant htec epistola? ioc^a: primo qui-dera C. 4: 6, coli Act 28: 16, 5o, 51, et Philipp. i: 25; tum2 Tim. 4: 9, 21, coli. Philipp. 2: 19, 23; denique a Tim. Ax

5?) Job. Chrysost. bomil. I. et X. in Ep. 2 ad Tim. Edit. Paris.1636 Tom. IV. pagg. 1626 et i684 es.; Euseb. 1. in not. 4i. cit.;Mösb. 1. c. pagg. 609—622; Michael. 1. e. T. II. pagg. i322—i332;Bertlioldt, I. c. T. VI. p. 3612, alii.

58) b c. Vol. II. p. 226—274.5g) 1. c. T. V. pagg. 71, 72, coli. p. 107, ubi hac de re habe-

b'is qutedam speciosius quam.verius disputata^ quin immo sibi iqvi-cem contraria.

60) I. Ci Tom. II. p. 4i5 ss.

61) Vid. Libellos periodicos, qui inscribuntur: Heidelberger Jahr¬bücher der Litter. 18. Jahrgang 5 H. i825.

62) loc. cit. pagg. 609—622.63) 1. laud. pagg. 1327 — i33o.

ι6, 37, 18 coli. Aclt. 21:—26:—Decelero non videmus, quid.impedirit, quo minus Lucas et Tychicus tempore captivitalisPauli Roman® poslerioris Aposlolo adessent (2 Tim. 4: αϊ,32); et, ultima, qu® ipse Corinthum, Miletum et Troadem(C. 4: i5, 20) fecerat itinera narrationi Luc® (Actt. 1 51—28:)inseri minime posse , supra salis monstravimus. Quum verointer omnes convenit, hanc epistolam esse conscriptam tempo¬re, quo Paulus Rom® captivus haberetur (quod loca epistol®C. 1: 8, 12, 16; 2:9; 4: 9—21. indicant), et ex supra allatispatere debet, eam minime captivitaii priori esse tribuendam;sequilur, ut posteriori lilleris sit corisignata, quod demonstrarenobis proposuimus.

Hactenus de loco et tempore, quibus singul® Epistol® Pa¬slorales eint conscript®. Jam de eorum Scriplore vel de ipsseorum authenlia nobis est diputandum.

XJt de loco et tempore confectionis harum litteraVum, itade authentia earum plane dissensere, qui hanc traotarunt ma-teriam." Sic Marcionit®, ut jarn diximus, Basilidiani, alii in©cclesia prim®va bas omnino rejeceruut epistolas, quorum ta¬rnen auctoritatem aulhenticam Iren®lis, Clem. Alexandrinus.,Tertullianus 64), Cyprianus 65), Eusebius C®sar. 66) et aliitum temporis agnoverunt, vel defensitarunt, Argumenta veroeorum, qui in primis recentiori ®vo easdem esse Paulinas ne-garunt, pi®cipue jam examinabimus. Omnium autem harurnepistolarum authentiam negatam voluerunt Eichhornius et De

64) G'onf. Schott, L c. p. 292.

65) Vid. Opera ejusdem, Edit. Paris. Ep, III.66) I. β. L. III, capp. 3, 4.

SS-

Welte 67), quorum ille quidem contendit, eas universe spe-ctatas ejusmodi perspicuitatem concinnitatem, eleganliam habere,quae in ceteris Pauli scriptis desideretur ; hic e contrario existi-mat, in iisdem epistolis inesse liheriorem senlentiarum oidi-nem , et frequenlemin ceteris Aposloli scriptis haud obviamoration is a specie ad genus transferendae consuetudinem. Sichi interpretes eandem sententiam argumenlis sibi invicem con¬trarius probare sunt eonati! Quamvis vero haec argumenta seinvicem infii mare videaiilur; insuper tarnen contra Eichhorniisertlcntiam observamus: Argüunt omnino sermones, quae Pau¬lo minime abjudicantur, Axlt. 17: 25—-δι ^ 24 : 10—21; 25:r'oy 11-; 26: 2—20, euin pro sualingiwe grsecaeperitia 68), per-spicue, concinne, eleganter dicere, loqui, scribere potuisse.Qtium vero in bis quoque epistolis vestigia lamiliaritatis, quaeinler Paulum alque Timotheum et Titutn intercessit, insintluculentissima, aequitur, ut eas Aposlolus ipse conscripsissecxisiimetur. — Atque contra De Wette hoc modo argumenta-mur: si elocutio in bis lilteris authenticae earum aucloritati re-pugnare jure videretur; in iis minime tam frequentea occurre-rent voces, rationesque dicendi et formulae, quae orationemPaulo familiärem denotant, nec in toto scribendi genere tammulta adessent, quae indolem elooutionis Apostoli referunt.(1 Tim. I: 1, coli. Rom. 16: 26. — C. 2: 7, coli. Rom. 9: 1.

C. 3; 8, u. et 5: 25, coli. 1 Cor. 2: 25 el Rom. 8: 26 —2 Tim·· ι-coli. I Cor. κ ι;. 2 Cor. 1: i,Epbes. κ z. Coloss. 1: u— Tit. 2: i4, coli. I Cor: i4: 12 et Gal. 1: i4. — C. 5: 5, 7,coli. Rom. 12: 2; 2 Cor. 4 : 16; Coli. 3 : 10j quae phrases par-

6f) locis in not. citaiis.-68) Gonf. B. Bohl Geber die Zeit der Abfassung u. den Paul. Cha¬

rakter d. Br. an Tim, u. Tit. ein Beitrag zum Erweise ihrer Äeht-heit, Berlin 1829. ρ. 2Z9 ss.

24

lim Paulo pree ceterie familiäres sunt r partim praeter scripta Pau¬lina non leguntur). Deinde contra De Wette cum Schott 69)observamus, quod "neque in aliis Pauli epistolis ejusmodi ov-dinem liberiorein desideramus (cfr. 2 Cor. Philipp. Pph. Co-loss ), neque desunt exempla consuetudinis orationem a speciead genus transferendi (Rom. .1: i3—16 coli. v. 17; 6: 11 ss.coli, antecedd)" Ad cetera quod adtinet De Wettii contra e—

pistolas Pastotales argumenta, quae quidem in heec pauca con-tillit: prior ad Timotheum epistola nec historice, nec exegeticeintelligi potest; posterior ad Timotheum et epistola ad Titunihistorice explicari nequeunt 70); ea certe, utpoie a parumprobe adhibilo examine piofecta, ad partem sui historicamsupra sunt refutata; ad partem exe^eticam refelli videntur ver-bis Sohottianis: "patet auclorem, quaecunque scriberet, ad »u-num idemque consilium retulisse primarium".

Prioris tantum episto!ae ad Tim. Paulinse authentiam impu-gn'avit Schleiermacherus, argumenta, Eichhornii argnmenti*contraria, De Wetlii vero fere similia adhibens; contendit e-

liim, ceteras onmes -Pauli epistolas priori ad Tim. epistolae.,utpote nexu omni destitutae, elocutiope (oratoria) prte-stare 71). Quae etsi ab H. Planck 72) J. A. Wegscheide-

69) 1. c. p. 3 ζ 4.70) 1. c. Τ. II. pagg. 279, 281, 283. ''Mithin ist der Brief (1.

ad Tim.) w^der geschichtlich, noch exegetisch zu begreifen." —"Also ist auch dieser .Brief (2. ad Tim.) geschichtlich nicht wohl zubegreifen." — "Auch dieser Jßrief (Ep. ad Tit.) also Jässt sich-nichtTfohl geschichtlich begreifen.

71) Schleiermach. 1. c. pag. 29 es., i5q ss.

72) ''Bemerkungen über den ersten Paulinischen Brief an den Tim.,zia Beziehung auf das Sendschi'eiben von H. Prof. F. Schleiernlacher.Böttingen 1808.