EĞİTİMDE 2023 VİZYONU - EBS...11 Eğitimde 2023 Vizyonu 18. Milli Eğitim Şûrası Gündem Maddelerine İlişkin Tespit ve Teklifler İlköğretim ve ortaöğretimin güçlendirilmesi

EĞİTİMDE2023 VİZYONU

Ankara | 2010

Eğitim-Bir-Sen Yayınları: 46

Eğitim-Bir-Sen Adına SahibiAhmet GÜNDOĞDU

Genel Başkan

Genel Yayın YönetmeniHıdır YILDIRIM

Genel Basın Yayın Sekreteri

Yayın KuruluHalil ETYEMEZAhmet ÖZERErol BATTAL

Hıdır YILDIRIMEsat TEKTAŞ

Ramazan ÇAKIRCI

Proje YöneticisiEsat TEKTAŞ

Genel Eğitim ve Sosyal İşler Sekreteri

Grafik TasarımSelim AYTEKİN

BaskıBaşak Matbaacılık ve Tan. Hiz. Ltd. Şti.

Tel: 0312 397 16 17 • Faks: 0312 397 03 07www.basakmatbaa.com

Baskı TarihiEkim 20103.000 Adet

GMK Bulvarı Ş. Daniş Tunalıgil Sk. No: 3/13 Maltepe/ANKARATel: (0312) 231 23 06 - Faks: (0312) 230 65 28e-posta: [email protected]

Şûra Gündemi:

I. Öğretmenin Yetiştirilmesi, İstihdamı ve Mesleki Gelişim

II. Eğitim Ortamları, Kurum Kültürü ve Okul Liderliği

III. İlköğretim ve Ortaöğretimin Güçlendirilmesi, Ortaöğretime Erişimin Sağlanması

IV. Spor, Sanat, Beceri ve Değerler Eğitimi

V. Psikolojik Danışma, Rehberlik ve Yönlendirme

İÇİNDEKİLER

SUNUŞ ..................................................................................................7

I. ÖĞRETMENİN YETİŞTİRİLMESİ, İSTİHDAMI ve MESLEKİ GELİŞİMİ ...................................................................11

ÖğretmeninYetiştirilmesineDönükÖneriler ...............................14

ÖğretmenlerinİstihdamınaDönükÖneriler.................................15

ÖğretmenlerinMeslekiGelişimineDönükÖneriler ......................16

II. EĞİTİM ORTAMLARI, KURUM KÜLTÜRÜ ve OKUL LİDERLİĞİ .......................................................................17

EğitimOrtamı .............................................................................17

EğitimOrtamınaDönükÖneriler ................................................20

OkulKültürü ...............................................................................22

OkulKültürüneDönükÖneriler ..................................................24

OkulLiderliği ..............................................................................26

OkulLiderliğineDönükÖneriler .................................................29

III. İLKÖĞRETİM ve ORTAÖĞRETİMİN GÜÇLENDİRİLMESİ, ORTAÖĞRETİME ERİŞİMİN SAĞLANMASI..............................30

OkullarınGüçlendirilmesiveOkulaErişimeDönükÖneriler ......34

IV. SPOR, SANAT, BECERİ ve DEĞERLER EĞİTİMİ .......................36

Spor,Sanat,BeceriveDeğerlerEğitimineDönükÖneriler ..........39

V. PSİKOLOJİK DANIŞMA, REHBERLİK ve YÖNLENDİRME ......41

PsikolojikDanışma,RehberlikveYönlendirmeye

DönükÖneriler ............................................................................43

7

9

Eğitimde2023 Vizyonu

18. Milli Eğitim ŞûrasıGündem Maddelerine İlişkin Tespit ve Teklifler

SUNUŞ

Eğitim,insanınpotansiyelininortayaçıkarılmasıvebütünyönleriylegeliştirilmesi sürecidir.Sözkonususüreç,doğumlabaşlayıphayatboyudevam eder. Okul, eğitimin belirli amaç ve programlara bağlı olarakgerçekleştirildiği bir yerdir. Okul dışında, ailede, toplumda, işyerinde,hayatın çeşitli alanlarında insanlar birbirinden öğrenmekte olup biridiğeri içinhemöğretmenhemdeöğrencirolündedir.Günümüzmodernve gelişmiş toplumlarında eğitim, toplumların geleceğini belirleyen enstratejikkonu ve alanlarındanbiri olarak görülmektedir.Bir toplumun,sosyal,ekonomik,kültürelyönlerdengelişmişliğiningöstergesi,insanlarıneğitimininveinsanayapılanyatırımındüzeyidir.

Yirmibirinciyüzyılınsosyalveekonomikgerçeklerineuyguneğitimve okul sistemlerinin geliştirilmesi, bütün ülkeler için olduğu kadarülkemiz içindehayatibirpolitikakonusudur.Bunedenlegeleceğimizinteminatıolangençnesillerineğitimi içinpolitikacılar,eğitimyöneticileri,öğretmenler, araştırmacılar, ebeveynler ve bütün bir toplum, işbirliğiiçindeçalışmakzorundadır.Budurum,eğitimdepolitikabelirleyicilerinin,öncelikle eğitimin temel unsuru olan öğretmen adaylarının seçilmesi,yetiştirilmesivegeliştirilmesikonularınayoğunlaşmasınıgerektirmektedir.Zira,eğitimsözkonusuolduğundaaklaönceöğretmengelmektedir.

Dünyadaekonomik,sosyal,kültürel,teknolojikalanlardameydanagelendeğişmeler,eğitiminveokulunişlevini,milliveuluslararasıboyutlardayenidendüşünmeyigereklikılmaktadır.Buçerçevedeeğitimsistemleriveöğretmenyetiştirmeprogramları,çağıngetirdiğimeydanokumalarakarşıyenidenyapılandırılmakdurumundadır.Birçokülkedeeğitimsistemininçeşitli boyut ve konularıyla ilgili projeler geliştirilmekte ve raporlarhazırlanmaktadır.İçindeyaşadığımızyüzyılınkoşullarınabağlıolarakmillieğitimsistemlerinidönüştürmekveyenidenyapılandırmak,çağıngetirdiğibazımeydanokumalarlabaşedebilmekiçinönceliklikonulararasındayeralmaktadır.Bumeydanokumalarözetleşunlardır:

•Giderekkapitalistveliberalekonomininöneçıkardığıişletmecilikkavramlarıyla analiz edilmekte olan eğitim; üretilen, pazarlanan, satınalınan, tüketilenbirmalolarakgörülmektedir.Budurum,eğitimle ilgilialgıları,süreçlerivesonuçlarıetkilemektedir.

• Bilgi ve bilişim teknolojilerindeki gelişmeler, geleneksel okul,öğrenme-öğretme süreci, okullaşma anlayış ve uygulamalarını gözdengeçirmeyigereklikılmaktadır.

•Öğrencilerinvetoplumunöğrenmeihtiyaçlarındameydanagelendeğişmeler, onlara kazandırılacak temel becerileri yeniden düşünmeyigerektirmekte;eğitimleiletişim,işbirliğiveproblemçözmegibibecerileringeliştirilmesigerekmektedir.

10



•Eğitiminveokulunamaçlarınınbelirlenmesinde,eğitimveokulyönetimisürecindemerkeziyetçiuygulamalaryerinedahagenişbirpaydaşgrubununkatılımıgündemegelmektedir.

Birçok ülkede eğitim programlarında da bir paradigma değişimigündeme gelmekte; bu durum, öğrenme ve öğretmeye ilişkin gelenekselanlayışlarlabirliktegelenekselöğretmenveöğrencirollerinindedeğişmesinigerektirmektedir.Eğitimle ilgili söylemlerdesıklıkla,yeniyetişenkuşak-larınbilgiekonomisiningereklerinegörehazırlanması,yaratıcıveeleştireldüşünceningeliştirilmesi,öğrencimerkezliöğretim,otantikdeğerlendirme,eğitimdebilgiveiletişimteknolojilerininkullanılmasıgibikonulargündemegelmektedir. Ancak birçok ülkede olduğu gibi Türkiye’de de okullardaöğrenme-öğretmeanlayışları,öğretmenveöğrencirolleri,öğrenme-öğretmevedeğerlendirmesüreçlerigibikonulardagelenekselalışkanlıklarbaskınolaraksürdürülmektedir.

Türkiye,henüzeğitimle ilgilibazı temelproblemleriniçözemedenküreselleşmenin getirdiği uluslararası ölçekteki kültürel ve eğitselsorunlarla karşı karşıya kalmıştır. Diğer yandan öğretmen yetiştirme,öğretmen istihdamı, öğretmen dağılımı, eğitimde kalite, öğretimliderliğiningeliştirilmesi,temelsorunalanlarıiçindeyeralmaktadır.Hernekadareğitimdenitelikvekapasitegeliştirmeyedönükbirtakımprojeleryapılmaktaisedemevcutyapıiçindeeğitimiiyileştirmeyedönükgirişimler,zihniyet yönündenbirdönüşümsağlanmadıkçaamacaulaşmamaktadır.Eğitiminkalitesinigeliştirmeadınaeğitimleilgilibazıdeğişmelermerkezdehazırlanmaktadır.Böylesihiyerarşiksistemlerdeeğitimdedeğişmelerdenbeklenen sonuçlar gerçekleşmemektedir. Değişmenin muhatapları veondan etkilenenler, değişme sürecine katılmadığında, değişim çabalarıpaydaşlarınyaşadığıgündeliksorunlaraçözümüretmediğisürece,değişimçabalarındanbeklenensonuçlarınalınmasımümkünolmamaktadır.

Onsekizinci Milli Eğitim Şûrası’nda ele alınacak konular beşana başlıkta toplanmış olup bunların altında da bazı alt başlıklar yeralmaktadır. Bunlardan birincisi, öğretmen eğitimi olup bu konu pekçokŞûra’dadoğrudanyadadolaylıolarakhepgündemdeolmuştur.Bukonudabirçokülkedendahafazladeneyiminesahipolanülkemizdehalaöğretmenyetiştirmeve istihdamıyla ilgilipekçoksorunumuzvardır.BuŞûra’danöğretmeneğitimive istihdamıyla ilgili olarakherkes içinumutvericikararlarınçıkmasınıbekliyoruz.

Eğitim ortamları, okul kültürü ve okul liderliği başlığını taşıyanikinci gündem kendi içinde üç alt başlıktan oluşmaktadır. Bunlarınher biri sonderece hayati konular olup yeni bir eğitim ve okul vizyonuoluşturmadaenönemlirol,bireğitimveöğretimlideriolmasıbeklenenokulmüdürlerinedüşmektedir.Birokuldakurumsaldeğişmeninönündekienönemliengellerdenbiri,yerleşikalışkanlıklardır.Okulçalışanlarıolarakokuldayerleşikbazıalışkanlıklarımızıdeğiştirmeden,beklenensonuçlarıalmamızmümkünolmayacaktır.

11



İlköğretim ve ortaöğretimin güçlendirilmesi ve okula erişiminartırılmasında,ülkeolarakdünegöreepeymesafealdığımızbirgerçektir.Ancak dünyada gelişen yeni kamu yönetimi anlayışı çerçevesinde,okullarımızın yönetim ve kurumsal kapasitelerinin güçlendirilmesineihtiyaçvardır.Bununyanındaözellikleortaöğretimdedezavantajlıyerleşimbirimleri ve gruplar için okula erişimde ülke ortalamasının çok altındakalındığı göz ardı edilmemelidir. Bu grupların eğitimhaklarını en etkinşekildekullanabilmeleriiçinvarolanengellerinortadankaldırılması,eğitimsistemininönceliklisorunlarıarasındayeralmayadevametmektedir.

Bu Şûra’nın önemli gündemmaddelerinden biri de spor, sanat,becerivedeğerlereğitimikonusudur.Okul,sadeceakademikfaaliyetleringerçekleştiği, bilginin aktarıldığı bir yer değil; değerler içinde eğitim vedeğerler içineğitiminmerkezealınmasıgerektiğibiryerdir. Okul,dahainsani ve ahlaki bir toplum için değerlerin üretildiği ve yaşandığı yerolmalıdır.Okuluhayattankopuk,yapaybireğitimortamıolarakgörmek,sondereceyanlıştır.Okulyaşamıveokuldışıyaşamayrımıyapaydır.Okullatoplum iç içe olmalı, okulların insan topluluğu olarak düşünüldüğündeherşeydenöncebiryaşamaalanıolaraktasarlanması,“toplumunokulu”anlayışının güçlendirilmesi gerekir. Bu bağlamda toplumun değerleri vebu değerlerin en önemli kaynağı olan din eğitimine dönük talepler gözardı edilmemelidir. Okulun toplumla buluşması, toplumsal taleplerinokulcakarşılanmasınabağlıdır.Bunedenletoplumunortakdeğerlerinininşasındatoplumunbeklentiveihtiyaçlarınıdikkatealan,toplumaduyarlıbir eğitim sistemi hedeflenmelidir. Çoğulcu ve katılımcı demokrasiningereği olarak bu taleplerin hayata geçirilmesi için toplumun yaşayanortakdeğerlerininderinlemesinearaştırılmasınaihtiyaçvardır.Merkezdehazırlanandirektiflerletoplumayönvermeçabasındanvazgeçilmelidir.

Eğitim,insanayapılanbiryardımvedestektir.Bununbiramacıdahayatınkalitesiniartırmaktır.Yaniinsanımızveülkemiziçindahaiyibirgelecekinşaetmektedir.Bukonudaeğitimderehberlikhizmetlerininönemiaşikârdır. Söz konusu rehberlik, yetenekleri keşfetmeye ve geliştirmeyedönük olmalıdır. İnsanların ilgileri zaman içinde değişebilir. Eğitimdeinsanlarakendilerinikeşfedebilecekleriseçeneklervefırsatlarsunulmalıdır.Eğitimdeinsanlarınönünebariyerlerdeğil,tırmanabileceklerimerdivenlerkoymak gerekir. Eğitim, insanların özgürce tercihler yapabilecekleri,tercihlerinideğiştirebilecekleri,yeni tercihlerdebulunabileceklerişekildetasarlanmalıdır. Erken yaşlarda yapılan tercihler ve yönlendirmeyebağlı olarak devam edilen okullar, insanların değişmez kaderi olarakgörülmemelidir.Eğitimdehertürlüyatayvedikeygeçişlereimkânsağlayan,alternatiflerinsunulduğubirsistemoluşturulmalıdır.Belirliokullarıterciheden insanlar cezalandırılmamalıdır. Herkese eğitimde eşit fırsatlar veortamlarsağlanmalıdır.Esasendemokratikbirtoplumdavedemokratikbireğitimsistemindeaksidüşünülemez.

12



Onsekizinci Milli Eğitim Şûrası’nda alınacak kararların Türkiyeeğitim sitemini yarınlara taşıyacak, Türkiye’nin 2023 vizyonunungerçekleşmesine katkıda bulunacak kararlar olması beklenmektedir.Aşağıda 18. Milli Eğitim Şûrası’nda ele alınacak beş temel gündemmaddesineilişkinolaraksendikamızıngörüşleriözetlenmiştir.BuŞûra’dançıkacakkararlarınülkemizigeleceğetaşımada,dahainsani,dahaadilvedahaerdemlibirtoplumoluşturmadayolgöstericiolmasını,birpolitikabelgesiolarakkullanılmasınıtemenniediyoruz.ButemennilerleŞûra’nınülkemizveinsanlıkadınahayırlısonuçlaravesileolmasınıdiliyoruz.

Ahmet GÜNDOĞDUGenelBaşkan

13



I. ÖĞRETMENİN YETİŞTİRİLMESİ, İSTİHDAMI veMESLEKİ GELİŞİMİ

Eğitim sisteminin temel unsuru, onun içinde yer alan insanlarolupbunlar içindeenbüyükgrubuöğretmenleroluşturur.Eğitimle ilgilidiğerkaynaklarıngeliştirilmesiveiyileştirilmesi(programgeliştirme,yeniteknolojiler,altyapıvs.)eğitiminveöğrenmeninkalitesiningeliştirilmesinide garanti etmez. Eğitim sisteminin geliştirilmesi ve öğrenmeleriniyileştirilmesi, öncelikle bu sistemi işleten insanların ve öğretmenlerinniteliğiningeliştirilmesiylemümkündür.

Eğitim, disiplinler arası bir çalışma alanı olup öncelikle moralbir faaliyet,öğretmendemoralbirotoritedir.Türkiye’deyakıngeçmişteöğretmenyetiştirmeprogramlarındagerçekleştirilenyenidenyapılanmada,program içeriğinin oluşturulmasında makro düzeyde bazı konular gözardı edilmiştir. Programlar, büyük ölçüde Anglo-Sakson kültürlere göreşekillenmiştir.Öğretmenlik, teknikbirmesleğe indirgenmiş, öğretmeninrolleri de sınıf içine sıkıştırılmıştır. Eğitim ve öğretmenlik, daha çokteknik,ekonomik,politikkavramlarlaçözümlenmeyebaşlanmış;konununmoral/ahlaki,ruhi,entelektüelyönlerigözardıedilmiştir.

Birçok ülkede geçen yüzyılın son çeyreğinden itibaren, öğretmenyetiştirme programlarında reformlar yapılmıştır. 1980’li yıllardanbaşlayarakİngiltere, Avusturalya,YeniZelanda,Çin,ABDvebazıAvrupaBirliği ülkelerinde öğretmen eğitiminde reform çabaları olmuştur. Buçabalardasosyal,psikolojik,ekonomikalanlardakideğişmelerdebelirleyiciolmuştur. Bazı ülkelerde (İngiltere, Kanada, Avustralya ve Singapur)öğretmenyetiştirme, lisansüstüeğitimdüzeyindegerçekleştirilmektedir.HalenAB’ye dâhil sekiz ülkede (Estonya, Finlandiya, Almanya, Polonya,Portekiz, Slovenya, Sırbistan, İzlanda) öğretmen eğitimi, yüksek lisansdüzeyindedir. Finlandiya ise uzun yıllardan beri öğretmen eğitiminilisansüstüdüzeydeuygulamaktadır.Öğretmenlerinhizmetöncesihazırlıkeğitimi,çeşitliülkelerdefarklısürelerdegerçekleşmektedir.Birçokülkedeilköğretim öğretmenleri lisans düzeyinde, ortaöğretim öğretmenleri isegiderekartanşekildelisansüstüdüzeydeeğitilmektedir.

Öğretmeneğitimindeönemlibirkonu,teori,araştırmaveuygulamaarasındakiilişkilerolupbukonudaülkelerarasındateoriveuygulamanınbirlikte olması, yaygın kabul görmektedir. Buna en iyi örneklerdenbiri Finlandiya olup öğretmen adayları, üniversitedeki ve uygulamaokullarındaki rehber öğretmenlerin gözetiminde uzun süreli uygulamaçalışmalarıyapmaktadır.Farklıülkelerdeöğretmenadaylarınıneğitimindefarklıuzmanlıkalanlarındaneğiticilerlebirlikte,danışman,rehber,uzmanvb.insanlaryeralmaktadır.Okullardakirehberöğretmenlerinenazındanyükseklisansdüzeyindeeğitimalmışolmasıgerekligörülmektedir.

Öğretmenadayıyetiştirenkurumlarda,öğretmenadaylarımesleğehazırlanmaktaolupöğretmeninhizmetiçindeyetiştirilmesivegeliştirilmesi,

14



enazhazırlıkeğitimikadar,hattadahafazlaönemkazanmaktadır.Çoğuülkede öğretmenlerin gerek hizmet öncesinde, gerekse hizmet içindeyetiştirilmesindevegeliştirilmesindekurumlararasıişbirliği,giderekdahaçokönemkazanmaktadır.Ziraöğretmenadaylarınınteori,uygulamavearaştırmaileiçiçeolmasıgerekmektedir.

ABülkelerindeöğretmenistihdamındacinsiyetyönündendağılımdadengesizliklerinolduğuifadeedilmektedir.İstihdamdabayanöğretmenlerinoranıgiderekartmaktadır.ABülkelerindeilkokulöğretmenleri%70’lerdenbaşlayarak%95’lerevaranoranlardabayanlardanoluşmaktadır.Öğretmenistihdamıylailgilidiğerbirsorun,öğretmenlerinbaşkameslekvealanlardaçalışması,meslekdeğiştirmeleridir.Öğretmenliğinstatüsü,ücretdurumuveçalışmakoşulları,iyileştirilmesigerekenkonularınbaşındagelmektedir.BirçokAvrupaülkesindeöğretmenlerleilgilibazıortakproblemler,maaşvestatüdüşüklüğü,kötüün,sınırlıkariyerfırsatları,kötüçalışmakoşulları,belirlialanlardakiöğretmenaçığıolaraksıralanmaktadır.BunlarTürkiyeiçindesözkonusudur.

Sonyirmiyıldırdünyadaeğitimleilgiliyapılantartışmalar,eğitimkalitesini geliştirme üzerinde yoğunlaşmaktadır. Nitelikli eğitim, büyükölçüde öğretmenlerin mesleki yeterliliklerinin güçlendirilmesine veyenilikçi öğretim kapasitesinin geliştirilmesine bağlı görülmektedir. Bubağlamda,okullarındahaözerkveaçıköğrenmeçevrelerihalinegetirilmesi,öğretmenlerin içerikle ilgili daha çok sorumluluküstlenmeleri, öğrenmesürecini örgütlemeleri ve öğrenmeye rehberlik yapmaları, kendimeslekikariyer gelişim planlarını yapmaları gündeme gelmektedir. Buna bağlıolarak birçok ülkede öğretmenlerin görevlerini yerine getirmesiyle ilgilidaha çok esneklik ve özerklik sağlanmaya çalışılmaktadır. Söz konusuözerklik,hesapverebilirlikçevresindeyapılantartışmalarlaparalelolarakgündemegelmektedir.Buözerklik,programveiçeriğioluşturma,öğretimyöntemlerini, kitapları ve değerlendirme ölçütlerini seçme, öğrencilerinyıl tekrarıyapıpyapmayacağınakararvermegibikonulardakiyetkilerinikapsamaktadır.

Öğretmenler, toplumun geleceğinin inşasında önemli rollerüstlenebilecek aktörlerdir. Giderek toplumlarda aile yapısındakiçözülmeler, okullar, okul yöneticileri, öğretmenler ve eğiticilerin işinizorlaştırmaktadır. AB’de tek ebeveynli ailelerde yaşayan (genelde anneyanında)çocuklarınsayısıartmaktadır.Uluslararasıöğrencideğerlendirmesınavlarında(PİSA)tekebeveynliçocuklarınbaşarılarıdiğerlerindendüşükçıkmıştır. Bunun yanında eğitimciler ve öğretmenler, cinsiyet, ırk, etnikköken,din,dil,ekonomikdurum,yaşambiçimi,kültür,cinselyönelimvb.yönlerdenbirçokfarklılıklarlavesorunlarlakarşıkarşıyadır.

Türkiye’deöğretmeneğitimitambiryazboztahtasınadönüşmüştür.Türkiye’de öğretmen yetiştirme ve istihdamı konusunda yaşanan bazısorunlar özetleşöylesıralanabilir:

15



1.Öğretmen yetiştirenkurumlarkonusundabirkarmaşa vardır.Yükseköğretim Kurulu (YÖK) 2009 öğretim yılında aldığı bir kararlaOrtaöğretim Alan Öğretmenliği Tezsiz Yüksek Lisans Programlarınınkapatılmasına ve Fen-Edebiyat Fakültesi gibi alan fakültelerinin öğrencivemezunlarınınöğretmenlikformasyonualaraköğretmenolabilmelerineimkan sağlamak amacıyla pedagojik formasyon eğitimi sertifikaprogramlarınınaçılmasınakararvermiştir.İzinverilenüniversitelerdebuprogramlaruygulanmayabaşlanmıştır.Buuygulamaileeğitimfakültelerive pedagojik formasyon eğitimi veren fakülteler tekrar karşı karşıyagetirilmiş, adeta birbirine alternatif kurumlara dönüşmüştür. Öğretmeneğitiminde eğitim fakültesi ve alan fakültelerinin (fen edebiyat) işbirliğiimkânları yenidendüşünülmekdurumundadır.Alan fakültesinde eğitimgörenheröğrenciyebirpedagojikformasyonsertifikasıvermek,istihdamvenitelikleilgilisorunlarıçözmeyecek,bilakisdahadaartıracaktır.

2. Öğretmen yetiştirme programlarının içeriği güncel olmayıpgelişmiş ülkelerde bu konuda gündeme gelen yeni konuları ve değerlerikapsayıcıdeğildir.Öğretmenadaylarınınsahipolmasıgerekentemeldeğerlerve yeterlilikler üzerinde yeniden düşünülmesi gerekir. Üniversitelerdeyürütülen öğretmen yetiştirme programlarının okullarla işbirliği düzeyi,gelişmişülkelerdekiuygulamalarakıyaslayetersizdir.Gelişmişülkelerdeprogramınoluşturulmasındasüreyönünden%50teori,%50iseuygulamagerekligörülmektedir.ÖrneğinFinlandiya’daokuldayürütülenuygulamavearaştırmaçalışmaları,ikiyıllıkbirsüreyikapsarkenTürkiye’debusüresonYÖKkararlarıylabiryarıyıllıkbirderseindirgenmiştir.Programlar,araştırma ve uygulama temelli bir öğretmen yetiştirme yerine daha çokteori ağırlıklı ders ve konulara yoğunlaşmıştır. Öğretmen yetiştirmeprogramlarınınoluşturulmasındadahaçoköğrenme-öğretmesüreçlerininteorisiüzereodaklanılmış;eğitiminsosyal,kültürel,tarihi,politik,ahlakitemellerigibimakrodüzeydekonular ihmaledilmiş,öğretmenadetabiröğretimmakinesiolarak tasarlanmıştır. Öğretmenadaylarınınkültürel,ahlaki ve sosyal duyarlılık, sosyal sorumluluk ve sosyal kapsamla ilgiliyeterlilikleri yeterince dikkate alınmamıştır. Çokça konuşulan alanbilgisi yeterliliğiyle ilgili olarak sınırların çizilmemiş olması, ilköğretimve ortaöğretim programlarıyla uyumlu bir alan yeterlilik tanımınınyapılamamasıvealanfakültelerininöğretmenyetiştirmeprogramlarındanfarklılığıgibibazısorunlardayaşanmaktadır.

3. Öğretmen yetiştirme programlarında sanat ve spor gibialanlarda estetik değerlerin ve becerilerin kazandırılmasına yönelik birçaba gözlenmemektedir. Öğretmen adaylarının bir müzik enstrümanıkullanabilme, güzel konuşma ve diksiyon, spor alanlarında bir takımbecerilere sahip olmaları göz ardı edilmektedir. Öğretmenlerin çokkültürlüveçokinançlıortamlardagörevyapacakşekildeyetiştirilmeleri,günümüzdegiderekönemkazanmaktadır.Öğretmenyetiştirmedeküreselgelişmelerindikkatealınmadığısöylenebilir.

16



4.Öğretmenyetiştirmedealanlaragörebirinsangücüplanlamasıyapılamamıştır. 350.000 dolayında öğretmen adayı Bakanlığın kapısınagelip dayanmıştır. Bu da yetmiyormuş gibi popülist bir anlayışla birçok üniversitede alan fakültelerinde pedagojik formasyon eğitimisertifika programları açılmıştır. Bu uygulama ile alan fakültesi öğrencive mezunlarının yaşadığı motivasyon ve istihdam krizinin aşılacağıvarsayılmıştır. Halbuki söz konusu öğrenci ve mezunların, öğretmenliksertifikasınasahipolsalardahiiçindebulunduklarıistihdamsorunlarınınçözülmesimümküngörünmemektedir.

5. Öğretmenlere dönük mevcut hizmet içi eğitim uygulamalarıyetersizveetkisizdir.Programlarınyapısı,içeriği,uygulanışbiçimi,öğreticiseçimi,öğretimortamları,öğretimyöntemlerigibibirçokyönlerdensorunlarvardır.Hizmet içi eğitim,adetabir tatil olarakalgılanmaktadır.Maliyet-faydaanaliziaçısındanbakıldığındabuprogramlarsondereceverimsizveetkisizdir.Diğeryöndenbuprogramlarınöğretmenveöğrenciaçısındankazanımlarıistenendüzeydedeğildir.Öğretmenler,katılımbelgesialmakgibidışsalmotivasyonaraçlarıilebukurslarayönlendirilmektedir.

Öğretmenin Yetiştirilmesine Dönük Öneriler1. Öğretmen eğitimi programlarını hazırlama, değerlendirme ve

geliştirilme süreçlerine eğitimin paydaşları olarak fakülteler, öğretimüyeleri, okullar, Milli Eğitim Bakanlığı, işletmeler, sosyal kurumlar,sağlık örgütleri, aileler, sivil toplum örgütleri de katılmalıdır. Öğretmenyetiştirmedepopülistuygulamalardanvazgeçilmelidir.Öğretmenyetiştirmeprogramları sürdürülebilirlik ekseninde gözden geçirilmeli, toplumunçeşitli alanlarında meydana gelen değişme ve ihtiyaçlar göz önündebulundurulmalıdır.

2. 2009 yılından itibaren pedagojik formasyon eğitimi sertifikaprogramlarının açılması, öğretmen yetiştirmede geriye dönüşü ifadeetmekteolupöğretmenaçığıbulunanalanlardışındabutürsertifikasyonyoluylaöğretmenyetiştirmeuygulamasındanvazgeçilmelidir.

3. Öğretmenyetiştirmedealanfakültesiveeğitimfakültesiilişkilerive işbirliği imkânları üzerinde yeniden düşünülmelidir. Öğretmenlikformasyonunun kazandırılacağı yer mutlaka eğitim fakültesi olarakdüşünülmelidir. Alan bilgisiyle ilgili yeterliliklerin kazandırılması, alanfakültesinde gerçekleştirilmelidir. Bu konuda işbirliğini güçlendiriciönlemleralınmalıdır.

4. Öğretmen adayının mesleğe hazırlandığı yer eğitim fakültesi,yetiştiğiortamiseuygulamaokullarıolmalıdır.Öğretmenadaylarınındahaçok uygulama, gözlem ve araştırma yapmaları için programlar yenidentasarlanmalıdır. Bu çerçevedeMEB ile YÖK arasında iş birliği süreçleriyeniden düzenlenmelidir. Öğretmen Yetiştirme Türk Milli Komitesi’ningörev,yetkiveçalışmaalanlarıüzerindeyenidendüşünülmeli,istişaribirorganolmasınınötesinde,birpolitikabelirlemeorganınadönüştürülmelidir.

17



5. EğitimfakültelerindeöğretimüyesibaşınadüşenöğrencisayılarıTürkiye ortalamasına çekilmeli, öğretmen ihtiyacı olmayan alanlardaöğrenci sayıları azaltılmalı, öğretmen açığı bulunan alanlarda ivediolaraköğretimüyesiyetiştirilmeliveyeniprogramlaraçılmalıdır.Eğitimfakültelerindeaçılacakyeniprogramlardaistihdamimkânlarımutlakagözönündebulundurulmalıdır.

6. Eğitimfakülteleri,kadroveöğretimüyesiyönündengeliştirilmeli,nitelikliöğretimelemanlarınınistihdamıiçinbazıstandartlargetirilmelidir.Eğitimfakülteleri,alanfakültelerindekadrobulamayanöğretimelemanlarıiçin bir istihdam alanı olmaktan çıkarılmalı, bu fakültelerde istihdamedilmek için öğretmenlik yapmış olmak bir ön koşul olarak kabuledilmelidir.

7. Öğretmen adaylarının öğretmenlik programlarına girişlerindeÖSYM tarafından yapılanmerkezi seçme sınavlarının ötesinde alternatifseçmeyöntemleriüzerindedüşünülmelidir.Sadeceadaylarınakademikvebilişselyeterliliklerinebakmayıpbedensel,sosyalvepsikolojikyönlerdenmesleğe yatkınlık, iletişim becerileri gibi alanlarda da bazı nitelik veyeterliliklerinaranmasıiçinyöntemlergeliştirilmelidir.

8. Öğretmenlikle ilgili etik/ahlaki standartlar geliştirilmelidir. Bustandartların öğretmen yetiştirme programları içinde kazandırılmasınadönükderslerveproblemçözmetemelliuygulamalıçalışmalaryapılmalıdır.

Öğretmenlerin İstihdamına Dönük Öneriler1. Öğretmenliğin gelir düzeyi ve statüsünün yükseltilmesine

dönük çalışmalara hız verilmelidir. Öğretmen istihdamında kadrolu,sözleşmeli, ücretli, vekil öğretmenlik gibi farklı uygulamalara sonverilmelidir. Bunun yerine kadrolu öğretmen istihdamı edilerek üretenvekatkıdüzeyiyükseköğretmenlerinödüllendirildiği,maddenvemanendesteklendiği bir düzenlemeye gidilmelidir. Öğretmenlerin meslekteyükselmelerinisağlayacakmekanizmalargeliştirilmeli,öğretmenlikkariyerbasamaklarındailerlemesüreciüzerindeyenidendüşünülmelidir.

2.Öğretmenlerinatama,yerdeğiştirmeveyenidenatanmalarındamerkezi uygulamalara alternatif politikaların geliştirilmesi üzerindedüşünülmeli, il ve okul merkezli politikalar geliştirme üzerindedurulmalıdır.

3. Öğretmenlerinmeslekigelişimini,hayatboyuöğrenmeanlayışıiçindedüşünmelidir.Yazokullarıgibiyüzyüzeuygulamalarladesteklenenuzaktan eğitime dayalı mesleki geliştirme ve lisansüstü programlargeliştirilip uygulanmalıdır. Öğretmenlerin mesleki ve kariyer gelişimleriiçinyenipolitikalarüretilmelidir.

4.Normkadrouygulamasıüzerindeyenidendüşünülmelidir.Normkadrolar, ders saati hesaplaması yerine öğrenci sayısını ve ders saatinibirlikteelealanbirhesaplamayöntemiyleyenidentanımlanmalıdır.

18



Öğretmenlerin Mesleki Gelişimine Dönük Öneriler1. Sonbeş yılda eğitim sisteminde önemli değişiklikler yapılmış,

ancakbudeğişimisınıfataşıyacaköğretmeninsüreceuyumuiçingereklidestek hizmetleri yetersiz kalmıştır. Örneğin, “öğrenci merkezli eğitim”uygulamaları için sahip olunması gereken yetkinlikler konusundaöğretmenler, yeterli düzeyde desteklenmemiştir. Bu bağlamda öğrenmekuramlarındaki gelişmelere bağlı birtakım öğretim becerilerininöğretmenlerekazandırılmasıiçinprojelerüretilmelidir.

2. Öğretmenlerinsosyalvekültüreldeğişmeyeöncülükyapmalarınısağlayacak birikime sahip olmaları ve bunu kullanabilmelerine dönükmesleki eğitim ve gelişme çalışmaları tasarlanmalıdır. Bu çalışmalardaöğretmenlere küresel bir bakış açısı kazandırma, eğitim sorunlarına vetoplumsal problemlere ulusal ve evrensel ölçekte bakabilme, toplumdayenigelişeneğilimlerianlayabilme,ailevediğersosyalkurumlarlaişbirliğiyapabilmeyeterliliklerikazandırılmalıdır.

3. Günümüz bilişim ve ağ toplumunda öğretmenlerin meslekigelişimini sağlamaya dönük olarak sanal ortamlarda farklı biçimlerdemesleki gelişme fırsatları sunulmalıdır. Öğretmenlerin derslerindeelektronik eğitim araçlarını kullanabilmeleri için gerekli yetkinliklerkazanmalarısağlanmalıdır.Bunlarınkazandırılmasındagereköğretmenleriistihdamedenkurumlar, gereksemeslekörgütleri veüniversiteler, aktifrolüstlenmelidir.Üniversiteler,hayatboyuöğrenmeanlayışıçerçevesindemezunlarının bu tür taleplerine açık olmalı ve onların hayat boyuöğrenmelerinidestekleyecekprojelerüretmelidir.

4. Öğretmenlik mesleğini sadece ulusal ölçekte bir istihdamalanı olarak görmeyip, öğretmen adaylarının farklı ülkelerde, farklıkültürlerde çalışabilecek yetkinlik vedonanımasahipolarak yetişmelerisağlanmalıdır.Bubağlamdaenazbiryabancıdildeortadüzeydedeolsaokuyupanlayabilecekveiletişimkurabilecekbiryeterliliğesahipolmalarısağlanmalıdır.ÜyesiolmayaadayolduğumuzABülkeleri,yenidönemdedahadayakınlaştığımızOrtadoğuülkeleriveTürkdünyasındaöğretmenadayları için istihdam imkânlarıhedeflenmelidir. Yabancıdil yetersizliğinedeniyle AB fonlarından faydalanmayı sağlayan projelere katılımdasorunlaryaşanmaktadır.Buçerçevedeöğretmenyetiştirmeprogramlarındabütün öğretmenlere teknoloji kullanımı, yabancı dil becerisi ve kültürelduyarlılıkkazandıracakdersveiçeriklereyerverilmelidir.

5. Çalışanöğretmenlere“araştırmacıöğretmen”kimliğikazandıracakeğitimçalışmaları tasarlanmalıdır.Bubağlamdaöğretmenlerearaştırmaplanlama, veri toplama, verileri analiz etme, yorumlama, çıkarımdabulunma, raporlama ve araştırma sonuçlarından yararlanma becerilerikazandırılmalıdır.

6. Öğretmeninmeslekigelişiminihayatboyuöğrenmeanlayışıiçindedüşünmek,bukonudaöğretmenlerekurumlarınca sağlanacakdestekleryanında öğretmenin kendi kendini yetiştirmesine dönükmotivasyonunuartırıcıtedbirleralınmalıdır.Öğretmenlerdekigelişmeyedönükmotivasyonkriziniortadankaldıracakdüzenlemeleryapılmalıdır.

19



II. EĞİTİM ORTAMLARI, KURUM KÜLTÜRÜ veOKUL LİDERLİĞİ

Eğitim OrtamıÖğrenmekavramı,bireyinniteliklerindemeydanagelendeğişmeleri

ifadeetmeküzerekullanılır.Ancakbudeğişmeningerçekleşmesi,gerekliortamlarınsağlanmasınabağlıdır.Bireyinöğrenmesürecinidüzenlemekvedeğişmesürecinedesteksağlamakadınayapılacakşey,öğrenmeortamınındüzenlenmesidir. Öğrenme ortamı, gerekli özelliklere sahip olmadıkçabireydebeklenendeğişmeningerçekleşmesibeklenemez.Öğrenmeortamıdenilince akla sadece öğrenmenin gerçekleştiği fiziksel koşullar ve sınıfortamıgelmez.Hayatınheralanıbiröğrenmeveeğitimortamıdır.

“Öğretmen merkezli eğitim” anlayışı, “sınıf eksenli öğrenme”ortamıyla sınırlıdır. Fiziksel koşullar ya da sınıfın durumu ise öğrenmeortamı ile ilişkilidir. Ancak öğrenmeortamı ifadesi, bunundaha ötesiniifadeeder.Öğrenmesürecinietkileyeniçvedışfaktörler,öğrenmeortamınıoluşturur. Bu anlamda öğrenme ortamı, öğrenme sürecinde bulunanvebusüreci etkileyenmekân, zaman,alt yapı,donanımvepsiko-sosyalfaktörlerinetkileşimiileoluşanortamdır.

Öğrenme ortamı, sınıfta var olanlarla sınırlandırılamaz. Bireyinyaşantılar geçireceği bütün ortamlar, öğrenme ortamıdır. Öğretmen vekonumerkezlieğitimanlayışları,büyükölçüdeöğrenmeyisınıfahapseder,öğrenmeortamıdasınıflasınırlıkalır.Öğrencimerkezliveyeterlilikeksenliyaklaşımlaröğrenmeortamını;koridorlar,okulundiğermekânları,okulbahçesi, iş yerleri, ev ortamı gibi günlük yaşamınbütünalanlarını içinealan bir bakış açısıyla açıklar. Öğrenme ortamını, hayatın her alanınıdikkate alan bir anlayışla düzenleme çabası, temelde okulun, hayatınkendisiolmasıgerektiğianlayışınadayanır.

Ortamsözcüğüfarklıyorumlaraaçıkolupokullailgilisözkonusuolduğunda okulun fiziksel, psikolojik, sosyal, teknolojik boyut veortamlarındansözedilebilir.AşağıdabuyönlerdenTürkiye’demevcutbazısorunlarözetlenmiştir:

1. Türkiye’de öğrenci başına düşen fiziki ortamlar, ortalamastandartların altındadır. Öğrenci yoğunluğunun fazla olduğu bölge veokullardasınıfmevcutları,Türkiyeortalamasınınepeyceüstündeolupoyunalanlarıvediğersosyal,kültürelvesportifetkinlikleriçinkullanılabilecekalanlar da yetersizdir. Gelişmiş ülkelerde okulların yönetilebilir öğrencimevcudu500-1000arasındadeğişmektedir.Türkiye’deokullararasındaöğrenci dağılımı yönünden dengesizlik mevcuttur. Bazı okullarda atılkapasite sözkonusuyken,bazı okullarda fizikimekânyetersizlikleriüstdüzeydedir.Kapalıfizikimekânyetersizliğindendolayıbazıokullardaokulbahçeleri,giderekkapalıalanlaradönüştürülmektedir.

20



2. Okulbinalarınınestetiktenyoksunolmasıveişlevselolmaması,birçok atıl mekânın bulunması, yapı statiği ve dayanıklılık yönündenbirtakım sorunların bulunması, fiziki mekân yönünden bazı sorunlararasındasayılabilir.

3. Sınıfveöğrenmeortamları,yenimüfredatıdesteklemeyönündensorunlariçermektedir.Sınıflardaoturmadüzeni,etkinliküretmealanları,öğrencilerinkendileriniifadeedebileceklerimekânlaraçısındansorunlarbulunmaktadır.

4. İlköğretimokullarındasekizyıllıkzorunlueğitimlebirliktefarklıgelişim evrelerindeki öğrencilerin bazı ortak mekânları kullanmaları,birtakımsorunlarıdabirliktegetirmiştir.

5. Okulla okul dışı yaşam ve ev yaşamı arasındaki ilişkilerinyeterince kurulamamış olması, okulun aile ve çevreden büyük ölçüdesoyutlanmış yapay bir ortama dönüşmüş olması, gerçek yaşamla okulyaşamıarasındakiuyumsuzluk,öğrencidepsikolojikvesosyalyönlerdenuyumsorunlarıortayaçıkarmaktadır.

6. Öğrenciler,okulöğrenmelerindegerçekyaşamdakarşılaştıklarıdurumları yaşayamayıp, yapay bir öğrenme ortamında teorik düzeydeöğrenmeler içinde boğulmakta; okuldaki fiziki yetersizlikler nedeniylebirincil bilgi kaynaklarına, gerçek yaşamdaki nesnel olay ve süreçlerekatılımıdestekleyecekortamlarsunulamamaktadır.Okuldakiöğrenmeler,tamamen sınıf içi öğrenmelere hapsedilmiştir. Hatta okul imajları,giderek sivilleşme yolunda adımlar atılmış olsa da hala kışla hüviyetinikorumaktadır.

7. Okulda akran ve hemcinsler arası ilişkilerde gelenekseldayanışmacı,destekleyici ilişkilerdenuzaklaşılarakacımasızbir rekabetortamında büyüklerin küçükleri gasp ettiği, çeşitli yönlerden istismarettiği olumsuz durumlar yaşanmaktadır. Okulların giderek sosyalleşmeortamı olma hüviyetini kaybederek, öğrencilerin zihinsel, psikolojik vebedensel yönlerden tehdit altında olduğu yerlere dönüşme eğilimlerigözlenmektedir.Okullar, bu konularla ilgili sorunlara çözümüretmekteçaresizkalmaktadır.

8. Okullardakiöğrenmeler,kitleseleğitimanlayışınadayalıolaraksınıftaki her bireyi homojen bir grubun üyesi olarak gören, bireyselfarklılıklarıyadsıyanbiranlayışladüzenlenmektedir.Oysaherbireyfarklı,benzersizvekendineözgüdür.

9. Okullarda 1980’li yıllardan itibaren başlayarak bilgisayar vebuna bağlı teknolojiler yaygın olarak kullanılmaya başlanmış, 2000’liyıllarda bu durum büyük bir ivme kazanmıştır. Ancak okulların fizikiyapısıtasarlanırkenbunauygunbiryapılanmaolmadığındanvarolanfizikiortamlardayapılanbirtakımtadilatlarlabilgisayarlaboratuarıvb.ortamlaroluşturulmaktadır.Sınıfortamları,bunauyguntasarlanmadığındanbazısorunlaryaşanmaktadır.

21



10. Okulların okul iklimi ve sınıflarda öğrenme iklimi, okulbaşarısının önemli belirleyicileri arasında yer alır. Okullarda uygunöğrenme iklimi ve sınıf iklimi, öğrencilerin ve çalışanlarınmotivasyonu,bütünleşme, başarı motivasyonu, düzen ve disiplin, katılım, paylaşma,insanlararasıilişkiler,saygı,güven,moral,akademikvesosyalgelişimgibiyönlerden önem taşımaktadır. Türkiye’de okullarda bunlarla ilgili ciddisorunlarvardır.

11. Okuldaki öğrenmeler, belirli zaman dilimlerine bağlı olarakgenelde sınıfta gerçekleşir. Geleneksel öğretmen merkezli öğrenmesürecinde, yoğun bir zaman baskısı içinde sınırlı ders saatlerindeöğretmenlerin, belirli konuları bitirmenin telaşı içinde olduğu tek yönlübirbilgiaktarımısürecisözkonusudur.Oysayeniprogramınbaşarısıiçinokulunherortamınınöğrenmealanıolarakgörülmesine,esneköğrenmezamanınadayalıöğrenmeortamlarıoluşturulmasınaihtiyaçvardır.

12. Okuluneğitimprogramı,sadeceyazılımüfredatadayalıolarakgörülmeyip,literatürdesıkçaifadeedildiğigibi“örtükprogram”yada“gizliprogram”daönemliolupokulunhertürlümekânının,öğrencilerinfarklıbecerilerini geliştirebilecekleri, farkı ürünler ortaya koyabilecekleri vebunlarıpaylaşabileceklerişekildetasarlanmasıgerekir.Esasenöğrencilerinbuna ihtiyacı da vardır. İnsanlar, yaptıklarının başkaları tarafındangörülmesini ve bilinmesini ister. Bu bağlamda okullarımızda sınıf dışımekânların eğitsel amaçlar için düzenlenmesinde ve kullanılmasındasorunlarmevcuttur.

13. Okulunfizikiyapılarınısüsleyenbirtakımsembollerinöğrencilerüzerindeönemlibiretkilemearacıolabileceğidüşünüldüğünde,okullarımızoldukçasığvetekdüzebirsembollersisteminesahiptir.Okullardaçocuğagörelik, yöresel, kültürel özelliklerin sergilendiği alanların yok denecekkadar az olduğu görülmektedir. Bu fiziki yapılanmanın, öğrencilerimonotonluğave tek tipçiliğeyönelttiği, toplumsal istikraradınavarolankuruludüzene itaate zorladığı söylenebilir.Oysaokul, sosyalbir sistemvesosyalgerçeklikalanıoluphiçbirokuldiğerbirokulabenzemez.Herokulun sosyal gerçekliği ve sosyal kültürü, okul toplumunu oluşturanüyelerinsosyaletkileşiminedayalıolaraküretilir.Sözkonusuetkileşiminolmadığı mevcut okullarda güce dayalı ilişkiler sistemi egemen olup,diyalogdançokmonologadayalıbirsöylembiçimi,tekyönlüiletişimegemenolmaktadır.Okul, emir-komuta zinciri içinde güçlü ve egemenolanlarındiğerleriüzerindebaskıoluşturduğubirortamadönüşmekteveöğrencilerokulayabancılaşmaktadır.Budurum,çocuklarınokuldansoğumalarına,okulunruhsuzbirtakımresmiprosedürverutinlerinegemenolduğubiryapı olarak algılanmasına neden olmaktadır. Ayrıca bu durum, okulun,kurallarınoluşturulduğudeğil,kurallaraitaatedilenyerolarakgörülmesinenedenolmaktadır.Okulyaşamınaveokuldakibirtakımeylemlereanlamyüklemede ciddi sorunlar yaşanmaktadır. Okullardaki temel kriz deburadasaklıdır.Özellikleortaöğretimdeergenlikdönemindekiöğrenciler,

22



bulunduklarıgelişimevresinindeetkisiyleanlamlandıramadıklarısosyalvesemboliksistemebaşkaldırmayı,otoriteyireddetmeyibirkahramanlıkolarak algılamaktadır. Disiplin problemleri, şiddet, tahripçilik vb.sorunlarınçıkışındabutektipçivebaskıcıokulortamınınönemlikatkısınınolduğusöylenebilir.

Eğitim Ortamına Dönük Öneriler1. Okullar,herşeydenöncebireryaşamaalanıolup,gerekçalışanlar

gerekse öğrencilerin kendilerini içinde mutlu ve güvende hissetlikleri,toplucaöğrenmesüreçlerinekatıldıklarımekânlarolaraktasarlanmalıdır.Okullar,insanlarınfiziki,zihinsel,psikolojikvesosyalyönlerdenkendilerinigüvendehissettikleri,velilerindeçocuklarınıemniyetleteslimedebilecekleriengüvenliyerlerolarakgörülmelidir.Okullar,kapalıalanlar,açıkalanlarveöğrencisayılarıaçısındanyönetilebilirbirbüyüklüktetasarlanmalıdır.Okullar arası öğrenci dağılımı açısından dengesizlik, bir yönüyle okulimajınadayalıtercihleredayalıolup,bütünokullaretkilikılındığındabudağılımdakidengesizlikdeortadankaldırılacaktır.Bununiçinvelilerinveöğrencilerinilgisiniçekecekvebeklentilerinecevapverecekokulimajlarıoluşturulmalıdır.Her okul, toplum tarafından algılanan imajını ölçmeli,vatandaşınbeklentilerineuygunimajasahipolabilmekiçinkısaveuzunvadelistratejikhedeflerbelirlemelidir.Vatandaşınkendiniiçindebulduğuvekatıldığıbirokulalgısıoluşturulmalıdır.

2. Okulmekânlarının tasarlanmasında ve kullanılmasında temelamaç,okuladahaçoköğrencisığdırmakdeğil,öğrencileredahakolayulaşıponlarıdahayakındantanımakolmalıdır.Bubağlamdaoyunalanlarındanvediğeralanlardançalınmamalıdır.

3. Son yıllarda okul binalarının tasarlanmasında alışık olunanmimarinindışındaestetikkaygılargörülmeklebirliktebudurumyeterinceyaygın değildir. Gerek dış mimaride gerekse iç mimaride estetik veergonomik unsurlar göz önünde bulundurulmalıdır. Okul binalarınıntasarlanmasında, tarihivemillimimariunsurlarındanyararlanılmalıdır.Çokkatlıvebüyüktipprojeleredayalıokultasarımlarındanvazgeçilmeli,butikokulbinası,genişoyunveuygulamaalanlarışeklindeyenitasarımlarüzerindeçalışılmalıdır.

4. Sınıf mevcutları süratle azaltılarak birbirinin enselerindenbakanvesadecedinleyenkonumdaolanöğrencilerdenoluşan,kelimelerinrüzgârının estiği sınıf ve sıra düzeninden vazgeçilmelidir. Bunun yerineöğrencilerin yaparak ve yaşayarak öğrenebilecekleri, takım halindeçalışmalaryapıpprojelerüretebilecekleriortamlartasarlanmalıdır.

5. Okullar,belirliyaşgruplarındakiöğrencilerinbiraradaolduklarıve topluca sosyalleşme ve öğrenme süreçlerinekatıldıklarımekânlardır.Okulların belirli gelişim evrelerine ve yaş gruplarına göre tasarlanmasısondereceanlamlıvegereklidir.Ancak ilköğretimde ideolojikkaygılarladayatılan kesintisiz zorunlu eğitim, anti-demokratik, anti-pedagojik

23



olup psikolojik, sosyal ve fiziksel açılardan sorunludur. Bu nedenle buuygulamadan derhal vazgeçilmelidir. Bunun yerine okul öncesindenbaşlayarak yüksek öğretime kadar en az üç kademeden oluşan biryapılanmayagidilmelidir.

6. Ev yaşamıyla okul yaşamı arasındaki ilişkilerde, velinin vetoplumunbeklentileribelirleyiciolmalıdır.Eğerokul,toplumaaitbiryerise toplumu okula uydurmaktan çok okul kendini toplumun ve aileninbeklentilerineveihtiyaçlarınagöretasarlamalıdır.

7. İnsan hayatı bir bütün olup okul hayatı ve okul dışı hayatayırımındanvazgeçilmeli,hayatıbirbütünolarakelealıpöğrenmesüreciniyaşamınbütünalanlarınayayarakheryerdeöğrenme,hayatboyuöğrenmeanlayışı içinde, duvarsız okul, duvarsız sınıf uygulamalarını içeren yeniöğrenmeortamlarıiçintasarımlaryapılmalıdır.

8. Bütünokullar,çocukdostuvecazibemerkeziolaraköğrencilerinakademik,sosyal,psikolojik;kalitelieğitim,güvenlivesağlığauygunortamihtiyaçlarına cevap verecek şekilde tasarlanmalıdır. Okullar, gelenekselkültürümüzde yer alan kıdeme dayalı, himayeci ve korumacı ilişkilerinegemen kılındığı, sadece retorikte değil, gerçekte büyüklerin küçüklerikoruduğu ve himaye ettiği, küçüklerin büyükleri saydığı mekânlaradönüşmelidir.

9. Okullarda öğrencilerin bireysel ilgilerine cevap verecekmekânlarla birlikte onların işbirliği içinde paylaşımlar yaşayabileceklerimekânlartasarlanmalıdır.

10. Okullar farklı toplumsal çevrelerden, farklı alt kültür vekimliklerdengelen,görecehomojenolmayandeğerlerinbirbiriyleyarıştığıalanlar olmaktan uzaklaşarak demokratik bir ortamda ve kültürdefarklılıkların farkında olarak öğrencilerin ortak bir okul yaşamının vekültürününoluşmasınakatkıdabulundukları,oyununkurallarınınbirliktebelirlendiğiortamlaradönüşmelidir.

11. Okul binalarının tasarlanmasında teknolojik gereklilik veihtiyaçlarla,altyapıinşasındageleceğeilişkinöngörülerdikkatealınmalıdır.

12. Dahainsani,dahapozitifbirokulvesınıfiklimioluşturulmalıdır.Bununiçinşeffafvehesapverebilirbirokulveyönetimanlayışı,paydaşkatılımınadayalıbirokulveöğrenmeiklimigeliştirilmelidir.

13. Okul,sadeceyazılımüfredatadayalıbirbilgiaktarmamakinesirolünden uzaklaşarak, öğrencilerin her ortamdabilgiye ulaşabilecekleri,bilgiyikullanabilecekleriveöğrendiklerinedayalıüretimleryapabileceklerialanlaradönüşmelidir.

14. Okullar, sembolik ve kültürel sistemler olup söz konusukültür ve semboller, okulun fiziki yapısını, fizik ortam içinde yer alançeşitlinesneleri, sözlüve yazılıher türlüdavranışsal sembollerikapsar.Okullardayaşanananlamkriziniaşmak,okullarıdahaanlamlımekânlaradönüştürmekiçindikkatiokulunkültürelvesembolikdünyasınaçevirmek,

24



okul sembollerini yeniden düşünmek gerekir. Okul yöneticilerininbir sembol yöneticisi ve sembolik lider olarak okul yaşamını yenidentasarlamada önderlik etmeleri sağlanmalıdır. Tek tipleştiren örgütselsembolizmanlayışındanuzaklaşılmalıdır.

Okul KültürüOkul,politik,ekonomik,antropolojik,sosyolojik,rasyonel,insani,

kültürelvesembolikaçılardananalizedilebilir.Herokulkendineözgübiryaşama alanı ve kültürdür. Okulları birbirine benzer oluşumlar olarakgörmekyerineherokulu,kendikültürünü inşaedenyerolarakgörmekdaha uygun bir yaklaşımdır. Okul yaşamında, formel kurallardan çokkültüreldeğervenormlarönemtaşır.Diğeryandanokullar,aynızamandasosyal kültürü aktaran, yeniden üreten, yorumlayan yerlerdir. Okuldagerçekleştirilen her türlü eylem, onu gerçekleştiren aktörlerin anlamdünyasınıvedeğersistemleriniyansıtır.Okulubirişletmeolarakgörmek,girdiler, süreçler ve çıktılar gibi kavramlara indirgemek, bütünüyleAmerikan tarzı işletmecilik anlayışının bir yansıması olup ekonomikrasyonaliteyedayalıdır.İnsanınrasyonelliğigibiokullarındasaltrasyonelsistemlerolarakgörülmeleriyanlıştır.

Okul kültürü, okul toplumunu oluşturan insanların sosyaletkileşimine dayalı olarak oluşturulan ve ortaklaşa paylaşılan inançlar,değerler,normlar,semboller,geleneklertoplamıdır.Okulkültürü,zamaniçinde oluşur. Okulun tarihi geçmişi, aynı zamanda okul kültürününbeslendiği birkaynaktır.Okullarda gerçekleştirilmek istenendeğişim vedönüşüm,öncelikleokulkültürüüzerindeyoğunlaşmalıdır.Okulkültürünüdikkatealmayandeğişimçabalarındansonuçalınmasımümkündeğildir.Kurumsaldeğişmesürecindeöncelikle insanların işyapmabiçimlerinin,alışkanlıklarınınvedeğerlerinindeğişmesigerekir.

Okulda ortak okul kültürünün yanında öğretmen ve öğrencialt kültürleri mevcuttur. Hatta bunun ötesinde sınıf kültürlerindensöz edilebilir. Söz konusu kültürlerin birbirinden ayrışması, okuldakiçatışmalarıntemelkaynağıdır.Kültür,insanlarıbiraradatutanbirtutkalve bütünleştirme aracı olduğu kadar aynı zamanda insan gruplarınıbirbirinden ayıran bir farklılaştırma aracıdır. Okullar, farklılıkların biraradayaşandığıdemokratikortamlarolaraktasarlandığındasözkonusufarklılıkların yönetilmesi ve ortak bir kültür içinde bütünleşmeninsağlanabilmesiönemlibirsorunolarakortayaçıkmaktadır.

Etkiliolanveolmayanokullarüzerindeyapılanaraştırmalarda,sözkonusuokullarınkültürleriarasındabelirginfarklılıklarortayaçıkmaktadır.Başarılıokullarınkültürlerişunitelikleriyletanımlanmaktadır:Paylaşılangüçlükültüreldeğerlervesemboller,temelkültüreldeğerleritemsiledenrolvedavranışmodeliyöneticiveöğretmenler,değişikokuluygulamalarındayansıyan temel değerler, bu değerleri içeren anlamlı ve heyecanlı törenveseremoniler…Şuhaldeokullarıyenidenyapılandırmak içinöncelikle

25



dikkatikültürelalanüzerindeyoğunlaştırmak,eğitimveokulunamacınıveişleviniyenidensorgulamak,eğitiminhedefiolaninsanlarınbeklentiveeğilimlerini dikkate almak gerekir.BubağlamdaTürkiye’deki okullardayaşananbazısorunlarşöylesıralanabilir:

1. Okullarbüyükölçüdebürokratikörgütlerolarakgörülmekteolup,okullardabaskınkültürdahaçokbürokratikvehiyerarşiknitelikleriyleöneçıkmaktadır.Okullarıngöreceözerkbiryapıyasahipolmaması,ortakokul kültürünün inşasında en önemli engeli teşkil etmektedir. Okullar,dahaçokresmikültürünaktarıldığı yerlerolarakalgılanmaktadır.Oysaokulkültürü,okulunkendineözgülüğünevurguyapar.Okullardakatılımısınırlayan bürokratik yapı nedeniyle ortak okul kültürünün inşasındasorunlar yaşanmaktadır. Bu yapı, okullarda güvensizliğin ve korkununhâkimolduğubiriklimvekültüroluşturmaktadır.

2. Okulkültürü,okulüyelerincemakrodüzeydepaylaşılankültürüifadeetmekteolupherokuliçindefarklıaltkültürlerinolmasıdoğaldır.Sözkonusuokulkültürü,bütünbualtkültürleriortakpaydalardabuluşturan,okulun ortak kimliğini inşa etmeye yarayan kültürdür. Bu konuda enönemlirolokulyöneticilerinedüşmektedir.Okulyöneticilerivepaydaşlararasında dürüstlük, adalet, eşitlik, saygı gibi ortaklaşa paylaşılan temeldeğerlerin geliştirilip güçlendirilememesi, güçlü ve demokratik okulkültürlerininoluşturulmasınaengelteşkiletmektedir.

3. Okulkültürününoluşmasındavedeğişmesindetemelaktörolanokulyöneticilerininokulyönetimisürecindeinsanlarıetkilemedekültürel,sembolikveahlakiliderlikrollerindendahaçokbürokratikrolleriniöneçıkarmaları,insanlarıetkilemedeyasalvemakamgüçlerinikullanmaları,resmivebürokratikkültürünötesindeokullarınkendineözgübirkültürinşaetmesininönündeengelteşkiletmektedir.Okulmüdürü,burollerininaksinedahaçokbirbürokrat,kapıbekçisivekurallarınuygulayıcısırolünebürünmektedir.

4. Okullardayaşananbazıtemelsorunlar,tekniksorunlarolmaktançok,insanvekültürleilgilisorunlardır.Okulunveokuldayapılanişlerininsanivekültürelyönü,teknikyönündendahabaskındır.Okulgeliştirmeadınaokullarınteknikaltyapıvedonanımlarınıniyileştirilmesi,kaynaklarınartırılmasıgibiçabalar,beklenensonuçlarıneldeedilmesinisağlamamakta,okullardaveokulçevrelerindehergeçengünkültürelsorunlar(davranışsalsapmalar,taciz,şiddet,maddebağımlılığı)artmaktadır.

5. Kültür,birbütünleşmevemotivasyonaracıolduğukadaraynızamandabirkontrolaracıdır.İnsandavranışınıkontroldedışsalveiçselolmak üzere iki tür kontrolmekanizmasından söz edilir. Diğer yandanyazılıkurallarveyazılıolmayankurallardabirerkontrolaracıdır.Giderekinsandavranışınınkontrolündedışsalkontrolmekanizmalarıyerineiçselkontrol,yazılıkurallardançokyazılıolmayankurallar(değerlervenormlar)önemkazanmakta,böyleceortakkültür,insandavranışınıdüzenleyenvekontrol eden birmekanizma olmaktadır. Okullarda yönetici, denetçi ve

26



öğretmenler tarafındandışsalkontrol yöntemlerinindahabaskınolarakkullanıldığı, öğrencilerin içsel kontrol mekanizmalarını kullanmalarınıdestekleyençabalarınyetersizkaldığıgörülmektedir.Oysaöğrenciler,herşeydenöncekendikendileriniyönetmeyi,kontroletmeyi,davranışlarınınsonuçlarıylailgilisorumluluklarüstlenmeyiöğrenmelidir.

6. Okulkültürününönemlibirunsuruolantörenlerveseremonilerortak değerlerin güçlendirilmesi ve paylaşılması açısından önemlidir.Ancakbutüretkinlikleringiderekresmiprosedürlerinötesinegeçmediğive rutinleştiği, hatta zoraki katılımın sözkonusu olduğu görülmektedir.Söz konusu etkinliklerin yoğun duygu ve değer paylaşımından uzakolması, bunların soğuk figürler olmaktan öteye geçmemesi sonucunudoğurmaktadır.

7. Okullarınmimariyapıları,duvarlarınınrenkleri,okulduvarlarınıdolduran semboller, okul müdürünün odasındaki nesneler, okulda yeralan her şey, okul kültürünün birer parçası olup üyeler için birtakımanlamlarifadeeder,onlaramesajlarverir.Türkiye’deokullarbuyönleriylefarklılaşmakyerineaynileşmektedir.

Okul Kültürüne Dönük Öneriler1. KamuyönetimialanındadünyadaveTürkiye’degündemegelen

yenidenyapılanmaveyerindenyönetimanlayışınadayalıolarakkatılımcı,şeffaf, hesap verebilir bir okul yönetimi anlayışının eğitim sitemindeve okullarda hayata geçirilebilmesi, okulların egemen hiyerarşik vebürokratikkültürlerinindönüştürülmesiylemümkünolabilir.Bunedenleeğitim sisteminde kapasite ve örgüt geliştirme çalışmalarının özellikleokul kültürlerini yeniden inşa etme ve güçlendirme konuları üzerindeyoğunlaşmasıgerekir.

2. AvrupaKonseyi,1990’lıyıllarınortalarındanitibarendemokratikvatandaşlıkveinsanhaklarıeğitiminevurguyapmaktaolupbubağlamdaTürkiye’dedeBakanlıkçahazırlanmaktaolanprojedetemelbileşenlerdenbiri de demokratik okul kültürünün oluşturulmasıdır. Söz konusuprojekapsamındabukonudaçalışmalarınyapılması,okuldademokrasikültürününgeliştirilmesibeklenmektedir.Toplumundemokratikleşmesi,demokratik eğitim, demokrasi eğitimi ve demokratik okul yönetimiylemümkün olabileceğinden okulda ve sınıfta demokratik değerlerin, okulyaşamınıntemelinioluşturmasıgerekmektedir.Zirasözkonusudeğerlermüfredatyoluylaöğretilmektençokyaşanaraköğrenilebilir.

3. Meslek kültürleri, okul kültürünün besleneceği kaynaklardanbiriolup,okullardameslekahlakıveyönetimahlakıileilgiligeliştirilecekilkeler, hayati bir önem taşımaktadır. Bu konuda eğitim çalışanlarınınüyesi olacağı meslek örgütlerinin öncelikle okul çalışanları açısındanmeslekietikkodlargeliştirmeleri,ahlakibirokulkültürününoluşmasınadaöncülükedecektir.

27



4. Okulmüdürü, bir yönüyle bir sosyolog, tarihçi ve antropologolarak okul kültürünün analiz edilmesi, yönetilmesi ve güçlendirilmesigibikonulardakültürelbirlider,kahramanverolmodeliolmalıdır.Okulmüdürü, okulda herkesin kendisinden bir şeyler öğrendiği öğrenmekaynağıdır. Bu durum, okul müdürünü okulun bürokratik işleriniyürütenbirkişiolmanınötesindeokulundeğerlervesembollersistemininoluşmasındavesürdürülmesindeliderkonumataşımaktadır.Bubağlamdaokul müdürlüğüyle ilgili yeterliliklerin yeniden düşünülmesi ve okulmüdürlerininbukonudayetkinleştirilmesigerekir.

5. Okul, bir insan topluluğudur. Bir arada yaşamak ve ortakeylemler içinde bulunmak durumunda olan insanların, asgari düzeydeortakanlamlarıpaylaşmasıgereklidir.Okullar,birerfizikimekânolmanınötesindezamaniçindekendilerineözgübirkişilikdegeliştirir.Bukişilik,bir okulu diğerinden farklı kılar. Okulları, gündelik birtakım rutinleringerçekleştirildiği yerler olmanın ötesinde “biz” anlayışını güçlendiren vebesleyenmekânlara dönüştürmek, okul yaşamını ve okuldaki eylemleridahaanlamlıkılmakiçinokullarınteknikvefizikialtyapısınınötesindesoyutveanlamlardünyasıyla ilgiliprojelergeliştirmek,okulkültürlerinidönüştürmek, okul geliştirme ve iyileştirme çalışmalarının temelinioluşturmalıdır.

6. Okullarda egemen olan otoriter kültürlerin değişmesi, dahademokratik ve insani okul kültürlerinin oluşturulması, okulun bir aileve topluluk havasına dönüştürülmesi, davranışın kontrolünün, yazılıkurallarvedışsalkontrolaraçlarındandahaçok,sorumluluk,duyarlıkvefarkındalıkkazandırılaraksağlanması,okuldaherşeydenöncesöylemindemokratikleştirilmesi, yasaklarla insan davranışlarını kontrol etmeyerine bireylerin kendi kendilerini kontrol edebilecekleri oto kontrolmekanizmalarınıngüçlendirilmesigerekir.Budaancakpaylaşılanortakokulkültürününgüçlendirilmesiilemümkünolabilir.

7. Okullarda okula ve işe başlangıç, terfi, mezuniyet, ayrılma,emeklilik gibi birtakım törenler yanında resmi ve resmi olmayan anmave kutlama törenleri yapıldığı bilinmektedir. Bunların temel amacı,birtakımdeğerlerivurgulamak,canlıtutmakvebütünleşmeyisağlamaktır.Bu nedenle mevcut okul törenlerinin sorgulanması, beklenen işlevleringerçekleşmesinde ne ölçüde katkıda bulunduğunun belirlenmesi, form,içerikveuygulamaolaraküzerindeyenidendüşünülmesigerekmektedir.

8. Okulları birbirine benzetmeye çalışmak yerine her okulunkendine özgü kültürlerini geliştirmelerine fırsat verecek özgün yapılaradönüştürülmesi için önlemler alınmalıdır. Okullar, geçmişten bu günedavranışlarıyla rol modeli olan yönetici, öğretmen ve öğrencilerininhikâyelerinin, efsanelerin ve mitlerin üretildiği ve anlatıldığı yerlerolmalıdır.Okulunsöylencearşivi,okultoplumununsosyalleşmesindevebütünleşmedeönemlibiraraçtır.Buyönüyleokullarınneölçüdetemayüzettikleri üzerinde durulmalı ve okulların bu özelliklerinin gelişmesi içinçalışmalaryapılmalıdır.

28



9. Zaman zaman okullarda yönetici ve öğretmenlerin yerdeğiştirmesi, tayin olması, sosyal sisteme bir dinamizm kazandırabilir.Ancakeğerbirbölgede veokuldaöğretmenkadrosununortalamagörevyapmasüresibiryıl ise-kiböyle illerveokullarvardır-buralardagüçlüve istikrarlı okul kültürlerinin oluşması mümkün olmamaktadır. Bunedenleokullardayöneticiveöğretmenleringöreceuzunsüreli istihdamedilmelerininyollarıaraştırılmalıdır.Budurum,çevreyitanıma,çevreninokuladesteğinisağlama,okullabütünleşmegibibirçokyönlerdenyararlarsağlayacaktır.

Okul LiderliğiOkulyönetimiaçısındanliderlik,yöneticiler,öğretmenlervedenet-

çilertarafındanokullailgilidurumveolaylarıetkilemedekullanılabilecekgüçler olarak tanımlanabilir. Eğitim yönetiminde liderlik, yeni birkonu olmayıp geçmişte eğitimde liderlikle ilgili olarak kimi özelliklerve yeterlilikler sıralanmıştır. Ancak eğitim yönetimi alanında, yakınzamanlardaetkilivebaşarılıokullardaokulyöneticisininrollerineilişkinolarak yapılan tartışmalarda, eğitimde liderlik konusu tekrar gündemegelmiştir.Bukapsamdaokulyöneticilerininbirereğitimveöğretimlideriolarak yetiştirilmeleri gereği, sıklıkla dile getirilmeye başlanmıştır.Okulmüdürüyerine,dahaçokokullideri,eğitimlideri,öğretimlideri,programliderikavramlaştırmalarıtercihedilirolmuştur.

Eğitim liderlerinin, işlerin teknik yanını bilmekle kalmayıp aynızamanda insanlarla etkili bir biçimde nasıl birlikte çalışılabileceğini debilmeleri; okulla ilgili yasa, yönetmelik, yönetim süreç ve uygulamaları,grupdinamiğigibikonulardaolduğukadaröğretimprogramının içeriği,programdeğerlendirmevegeliştirmegibikonulardadabilgisahibiolmalarıgerekmektedir.

Yönetim ve liderlik kavramları arasındaki anlam farklılığı,okul müdürlüğü ile eğitim ve öğretim liderliğinin birbirinden farklıkavramlaştırmalarolarakelealınmasınıgerektirir.Çoğuokulyöneticisi,liderlik yapmak için çok az bir fırsata sahiptir. Bunun çeşitli nedenlerisözkonusuolupesasitibariyleçoğuülkedeokulyöneticilerindenliderlikyapmaları beklenmemektedir. Diğer bir anlatımla okul müdürleri, esasitibariylebir liderdençokbiryöneticiolarakyetiştirilmekteveonlardanbiryöneticigibidavranmalarıbeklenmektedir.Dolayısıylageçmişteokulyöneticisi yetiştirme amacına dönük programlarda da okul müdürüolacak adayların liderlik davranışlarının geliştirilmesi üzerinde pekdurulmamıştır.

Eğitim alanında gerçekleştirilmek istenen reformların başarısı,büyükölçüdeokulmerkezligirişimlereveokulliderlerinebağlıdır.Merkeziotoritelerin eğitimle ilgili aldıkları kararlar, uygulamaya yansımadıkçabir anlam ifade etmemektedir. Dolayısıyla eğitimde değişmenin odaknoktası okul olmalı, bu değişim sürecinde okul yöneticilerinin liderlik

29



rolü üstlenmeleri sağlanmalıdır. Okulun geliştirilmesi sürecinde,müdürlere daha çok destek ve özerklik sağlanmalı, okulun yenidenyapılandırılmasında,okulmüdürleri,liderlikbecerilerigöstermelidir.

Milli Eğitim Bakanlığı’nın yönetici atamalarıyla ilgili hazırladığıyönetmelik çerçevesinde okul yöneticisi atama konusunda getirdiği bazıölçütvestandartlarbağlamındaliderlikleilgilikonularındakurslardaveseminerlerdeyeralmasısağlanmıştır.Bubağlamdatoplamkaliteyönetimi,okulgelişimmodeli,stratejikplanlamagibiyaklaşımlariçindedesıklıklaliderlikkavramınavurguyapılmaktadır.Bunlar,olumlugelişmelerolaraknitelendirilebilir. Ancak okul yöneticilerinin liderlik yapabilmeleri, birdizi koşula bağlıdır. Bir dizi mevzuat arasında sıkışıp kalmış bir okulyöneticisininliderliğindensözedebilmekoldukçagüçgörünmektedir.Okulmüdürleriiçinbelirlenenbazıgörevler,oldukçagenelkavramlariçindeifadeedilmiştir.Bugörevlerincelendiğindeokulmüdürlerindenliderliktençokyöneticilikyapmalarınınbeklendiğisöylenebilir.BuçerçevedeTürkiye’deokulliderliğiileilgilimevcutbazısorunlarşöyleözetlenebilir:

1. Gelişmişülkelerdeeğitimveokulyöneticiliğiayrıbiruzmanlıkve çalışma alanı olarak görülmekte; eğitim ve okul yönetimi alanındaüniversitelerde lisansüstü eğitim programları bulunmaktadır. Bunlarıngeçmişi elli yıl öncesine dayanmaktadır. Türkiye’de eğitim sistemindeyönetim kademelerine atanmada “meslekte asıl olan öğretmenliktir”ilkesine bağlı olarak öğretmenlikten gelmiş olmak bir ön koşuldur.Bu, yerinde bir tercih olmakla birlikte çok başarılı bir öğretmenin aynıbaşarıyıyöneticiliktedegöstermesibeklenemez.Türkiye’deeğitimveokulyöneticiliğinin ayrı bir uzmanlık alanı olarak görülmemesi, önemli birsorunolarakvarlığınısürdürmektedir.

2. Türkiye’de öteden beri eğitim sisteminde yönetim kadrolarınaatanmadakalıcı, istikrarlıstandartlargeliştirilememiştir.Binlerceeğitimve okul yöneticisinin Bakanlıkla mahkemelik olması önlenememiştir.İstikrarlıbiryönetiminsözkonusuolmadığı,yöneticininsıksıkdeğiştiğikurumlardaeğitiminsonuçlarınınbeklenenözelliklerdeolmasıbeklenemez.

3. Bindokuzyüzdoksanlıyıllarınbaşlarındayöneticiatamalarıiçingeliştirilenyönetmelik,zamaniçindesıksıkdeğiştirilmiş,yakınzamanlardayenidenhazırlanmıştır.Sözkonusuyönetmelikteyöneticiatamayailişkinprosedürbelirlenmişolupyöneticilerdebulunmasıgerekenteknik,insani,kavramsalyeterliliklerinelealınarakdeğerlendirmeleryapılmasıgirişimi,yargınınmüdahaleleriilegerçekleştirilememiştir.Yöneticiadayları,yapılanseçmesınavlarısonundaalınanvediğerbazıdeğerlendirmekriterlerindensağlananpuanlaragöreatanmaktadır. Busüreçtepuanverilenkriterlerarasındadengesizliklervardır.Örneğinbirdoktoradiploması ilehizmetsürecindealınanbirtakdirbelgesineeşdeğerpuanverilmektedir.Yapılansınavlarındasadecebilgidüzeyindedavranışlarıölçmesiayrıbirsorundur.

4. Türkiye’de yönetici adaylarını seçmede ve yerleştirmede,adayların mesleki yönden geliştirilmesinde mevcut hizmet içi eğitim

30



programları yeterli olmayıp üniversitelerle işbirliği halinde alternatifyetiştirme programlarına ihtiyaç vardır. Bu noktada Bakanlıkla YÖKarasında öteden beri var olan koordinasyon eksikliğine bağlı olarakeğitimfakülteleriyleişbirliğihalindekapsamlı,uzunvadelivekalıcıeğitimprogramlarıhazırlanıpuygulanamamıştır.

5. XIV.Milli Eğitim Şûrası’nın iki temel gündemini, okul öncesieğitim ve eğitim yöneticiliği konuları oluşturmuştu.SözkonusuŞûra’daeğitimyöneticiliğiileilgilialınankararlaruygulamayapekyansımamıştır.Bu bağlamda eğitim yöneticilerini yetiştirmek üzere tasarlanan EğitimAkademisidehayatageçirilememiştir.

6. MEB,geçmişteüniversitelerdelisanseğitimiolaraksürdürüleneğitimyöneticiliğibölümmezunlarınailgisizkalmış,dahasonrabualandalisansüstü eğitim yapan adaylar için teşvik edici önlemler alınıp eğitimyönetimialanındaistihdamedilmeküzerelisansüstüeğitimgörenadaylaradönükayrıcalıklıuygulamalaryapılmamıştır.Dolayısıylaeğitimyönetimialanındalisansüstüeğitimgörmeteşvikedilmemiştir.

7. Türkiye’deeğitimveokulyöneticiliğininayrıbiruzmanlıkalanıolarakkabuledilmediğibirdurumdaeğitimveokulyöneticilerineeğitimve okul lideri olarak bakmak, onları lider olarak tanımlamak oldukçafantezigibigörünmektedir.Ziraliderlik,yöneticiliğinötesindeveüstündebir kavramlaştırma olup, henüz yönetici yeterliliğine sahip olmayan biryöneticidenliderlikdavranışıgöstermesibeklenemez.

8. Yöneticilikveliderlikkavramlarıarasındaanlamveişlevfarkı,Türkiye’deokulyöneticiliğindeneğitimveokulliderliğinedoğrudönüşümdeoldukçasorunlugözükmektedir.Hernekadargelişmişülkelerdegiderekokulyöneticisiyerineokullideri,öğretimlideriveeğitimlideriifadeleritercihedilmeklebirlikteTürkiye’deuygulamadaeğitimyöneticilerindenbeklenen,liderlik davranışlarından çok yönetsel davranışlardır. Bir dizi mevzuattarafındankuşatılmışolanyöneticiler,liderlikdavranışlarısergilemektençok,mevzuatauygundavranmayıgözetmektedir.Yanikısacadoğru işleryapmakyerine,işlerimevzuatauygunyapmayaözendirilmektedir.

9. Liderlik, var olan statükoya meydan okuma, mevcut yapılarıdönüştürmevedeğiştirme,yenivizyonlargeliştirme,insanlarıbukonudaiknaetme,riskalma,kurumsaldeğişimibaşlatmavegerçekleştirmegibibirçoközelliklerigöstermeyikapsayanbirrolüifadeeder.OysaTürkiye’deokul yöneticileri, kendilerini bir liderden daha çok bürokrasinin birtemsilcisiolarakgörmektedirler.

10. Türkiye’de okul yöneticileri, okuldaki gündelik zamanlarınıdoğrudan eğitim-öğretim süreçleriyle ilgili olmayan bir dizi rutin işlerledoldurmaktadır.Halbukidünyadaokulmüdürlüğüyerineöğretimliderliğikavramlaştırması gündeme gelmekte, okul yöneticilerinin zamanlarınınçoğunueğitimveöğretimleilgiliçalışmalaraayırmalarıbeklenmektedir.

31



11. Türkiye’de eğitim yöneticiliği, maddi ve manevi yönlerdencazipbir rol olarak görülmemektedir.Türkiye’de okul yöneticiliği, dahaçokerkeksibir rololarakalgılanmaktadır.Kadın yöneticilerinoranı ise%10’larınaltındadır.

12. Okulyöneticilerininhaftalıkdersyükleridesıklıklagündemegelenvetartışılansorunlardanbiridir.

Okul Liderliğine Dönük Öneriler1. Eğitimyöneticiliğiveokulyöneticiliği,birrolvegörevolmaktan

çıkarılarakmeslekleşmeyisağlayacakçalışmalaryapılmalı,bununlailgiliolarakyetiştirmeprogramlarıhazırlanmalıdır.

2. Eğitim ve okul yöneticiliği ile ilgili yeterlilikler geliştirilmeli,söz konusu kadrolara atanmada bunlar bir ölçüt olarak kullanılmalı,kalıcı standartlar oluşturulmalı, liyakat temelli yönetici atama kriterlerigeliştirilmelidir.

3. MEB çalışanlarına dönük olarak uygulanan hizmet içi eğitimsistemi ve bu bağlamda hizmet içinde yönetici yetiştirme programlarıyenidenyapılandırılmalıdır.

4. Yönetici atamalarında meslekte kariyer gelişimi ve deneyimbirlikte dikkate alınmalıdır. Başlangıç noktası olarak okul müdüryardımcılığının temel alınması yerinde bir uygulamadır. Atamalardakipuansistemindeilgilialandalisansüstüeğitimgörmüşolmabirönkoşulolarakkabuledilipkatkıpayıartırılmalıdır.

5. Yönetici adaylarının yetiştirilmesinde üniversitelerle işbirliğihalinde, açık ve uzaktan eğitim yöntemleri de kullanılarak lisansüstüdüzeydeprogramlaraçılmalı;gerekhizmetöncesigereksehizmetiçieğitimveyetiştirmeprogramlarındabuyöntemlerdenyararlanılmalıdır.

6. MilliEğitimAkademisiiçintahsisedilenarazivebinalar,eğersözkonusuakademihayatageçirilemeyeceksebaşkaamaçlarlakullanılmalıdır.

7. Genelde eğitim bilimleri ve öğretmen yetiştirme, özelde iseeğitim yönetimi alanında öğretmenlerin lisansüstü eğitim görmeleriteşvikedilmeli, lisansüstüeğitimi tamamlayanlar iseödüllendirilmelidir.Dahaönceuygulamadaolanyükseklisansyapmışolanlara%25doktorayapanlara ise%40fazlaekdersücretiödemeuygulamasınatekrarageridönülerekyükseklisansvedoktoraeğitimiteşvikedilmelidir.

8. Okul yöneticilerinin bir eğitim ve okul lideri olarak inisiyatifalanları genişletilmeli, mevzuat kuşatmasından kurtarılmalı, bürokratikrolleri azaltılmalı, yetkilendirilip güçlendirilerek eğitim-öğretimle ilgilirolleri öne çıkarılmalıdır. Okul liderliği, yetki ve yeterlilikler yönündengüçlendirildiği gibimaddi vemanevi yöndende cazip birmeslek halinegetirilmelidir.

32



III. İLKÖĞRETİM ve ORTAÖĞRETİMİN GÜÇLENDİRİLMESİ,ORTAÖĞRETİME ERİŞİMİN SAĞLANMASI

Kamu yönetiminde dünyada gündeme gelen yeni kamu yönetimianlayışında yönetim kavramının “yönetişim” biçiminde kullanılması veyönetsel davranışın tek yönlü emir komuta zincirine bağlı bir eylemlerzincirivesüreçolmaktançıkarılıpkarşılıklıbiretkileşimveetkilemesüreciolarak tanımlanması söz konusudur. Buna göre, okul çalışanlarının veokulungüçlendirilmesigündemegelmektedir.Buradagüçlendirme,okulçalışanları açısından karar verme becerilerinin ve karara katılımlarınınartırılmasını,bubağlamdaokula,öğrenmesürecine,okulyönetimsürecinekatılımınsağlanmasınıkapsamaktadır.

Dünyadakamuyönetimindegündemegelenyerindenyönetimyadayerelleşmevedemokratikleşmetartışmalarınabağlıolarak,okulungörecedaha özerk olması gündeme gelmektedir. Bu bağlamda okul merkezliyönetim, okula dayalı yönetim tartışmaları yapılmaktadır. Yönetimdedemokratikleşmevedemokratikokultartışmalarıtoplumdademokrasiningelişmesine paralel olarak gündeme gelmektedir. Ulus devlet, eğitimidevletinbirişleviolarakgörerekmillieğitimsistemlerinibuanlayışadayalıbir şekilde geliştirmiştir. Oysa giderek günümüz gelişmiş ülkelerindemerkezihükümetlereğitimifinanseetmedeveeğitimekaynaksağlamadazorlanmaktadır.

Modern ulus devlet, eğitimle ilgili her şeyi planlayıp bütünkaynaklarısağlamayıtaahhütederken,kamuyönetimindegündemegelenyenikamuyönetimianlayışıçerçevesindedevletingörevleriveişlevlerideyenidengözdengeçirilmektedir.Buçerçevedegelişmişülkelerdeeğitimdeözelleşme,velilerinvetoplumunokulakatılımı,çevreselkaynaklarınokulayönlendirilmesi,okullarınkararverme,kaynaksağlamavekullanmagibikonulardagörecedahaözerkbiryapıyakavuşmasıvepaydaşlarahesapvermesikonularıöneçıkmaktadır.

Modern ulus devlet, çocuğu devlete ait bir varlık olarak kabulederken,onuneğitiminideüstlenmiştir.Bunundayandığıtemelvarsayım,“eğer çocuklar ailelerin tercihlerine bırakılırsa yeterince eğitilmeyebilir,yanlış eğitebilir ya da milli ideolojinin öngördüğü değerler dışındasosyalleştirilebilir” anlayışıdır. Modern devlet, herkese ortak müfredatadayalı bir eğitim vererek resmi ideolojinin bu yolla sürdürebileceğinivarsaymıştır.Buradaaileyekarşıbirgüvensizliktendesözedilebilir.Oysazamaniçindemoderntoplumlardaresmiokullarakarşıoluşangüvenkrizi,ailelerialternatifokularayışlarınasevketmiştir.Bunabağlıolarakfarklıokul türleri gelişmiştir.Bunun enuçörneği,ABD’de görülen “ev okulu”uygulamasıdır.Devletileailearasındakikarşılıklıgüvenkriziaşıldığındaailevetoplumunokuladahaçokkatılımıvedesteğisağlanmışolacaktır.

Okullarüzerindeyapılanaraştırmalar,öğrencininokulbaşarısındaokuldışıçevreninveçocuğunokulöncesiyaşantılarınındaönemliolduğunu

33



ortaya koymaktadır. Dolayısıyla çocuklar okula gelirken farklı eğitimyaşantılarınavegirişdavranışlarınasahipolarakgelmektedirler.Budurumonlarınokulbaşarısınıdaetkilemektedir.Üst sosyo-ekonomikçevredengelençocuklarokuldanveokulunimkanlarındandahaçokyaralanırkenaltsosyo-ekonomikçevrelerdengelençocuklarüzerindeokulunetkisinindahaazolduğugörülmüştür.Budurum,dikkatleriokuldışınayöneltmişveöncelikletoplumdasosyaladaletvesosyaleşitliğinsağlanmasıkonularıgündemegelmiştir.Şuhaldeokullardaçevredenbağımsızolarakyapılaniyileştirmeyeterliolmamaktadır.

Okuluntopyekûnolarakebeveynlerdedâhilolmaküzereherkesinhayatboyuöğrenmeihtiyaçlarınıkarşılayacakşekildetasarlanmasıgerekir.Bu bağlamda okulların güçlendirilmesi ve okula erişim konularındaTürkiye’deyaşanansorunlarşöylesıralanabilir:

1. Okul yönetimleri, kaynaklar yönünden bütünüyle merkezebağımlıdır.Okulyönetimlerikendikaynaklarını(bilgi/program/finansman/insankaynağı)sağlamadavekullanmadamerkezdenidareedilmektedir.Bu durum, okul müdürlerini bürokrasinin edilgen bir parçası halinegetirmekte, güçsüzleştirmekte, liderlik davranışı sergilemelerinde engelteşkiletmektedir.

2. Okullar her ne kadar açık sistemler olarak tanımlansa dabirçokyönüylekapalısistemözelliğitaşımaktadır.Yaniokullarçevredenöğrencigirdisisağlayanveçevreyemezunlarsunanbiraçıksistemolaraktanımlanırken, diğer taraftan önemli bir çevresel girdi olan toplumundeğerleri, beklentileri, talepleri pek nazar-ı itibara alınmamaktadır.Yani merkezi otorite müfredatı oluşturmakta, vatandaş adına planlamayapmaktavekararvermektedir.Budurum,çevreselkatılımınönündekienbüyükengellerdenbirinioluşturmaktadır.

3.Kamuyönetimindegündemegelenyenikamuyönetimianlayışıvedemokratikleşmesürecindekigelişmelereparalelolarakokuliçisüreçleryönündendemokratikokul,demokratikokulyönetimi,demokratiksınıf,demokrasieğitimi,okulakatılım,kararlarakatılımgibikonulargündemegelmektedir. Türkiye’de kamu yönetiminde gerçekleştirilmek istenenreformlarpaketiiçindeyeralankamuyönetiminiyenidenyapılandırmayadair yasa çıkarılamamıştır. Ancak başka düzenlemelerle (bilgi edinmeyasası,yerelyönetimleryasası,5018sayılıyasagibi)kamuyönetimindebirdönüşümsağlamayaçalışılmıştır.Ancakbukonudaistenilenvebeklenendüzeydebirgelişmeolmamıştır.

4. Kamuyönetimindehesapverme,kamuadınahizmetüretenlerinyaptıkları işlerin kamuya sağladığı katkıları kanıtlarıyla birlikte ortayakoymaları ve bunları paydaşlarıyla paylaşmalarıdır. Bir başka ifade ilebir kamu kurumu olarak eğitim sistemi ve onu oluşturan kurumlarınürettikleri hizmetlerin kamunun beklentilerini karşılayıcı ve kamununyararına olduğunu kanıtlamaları gerekir. Kısaca hangi kaynakları nasılsağlayıp kullandığını ve hangi sonuçları elde ettiğini öğrenciler, veliler

34



ve toplumla paylaşmaları gerekir. Oysa Türk kamu yönetiminde hesapvermektenanlaşılandahaçokpolitikanlamdaüstyönetimlerekarşıdahaçokmaliyöndenhesapvermedir.

5. Türk kamu yönetimindeki temel sorunlardan biri de yönetenve yönetilenler arasındaki karşılıklı güven krizidir. Bir yandan devletvatandaşa güvenmeyerek eğitimle ilgili her şeyi kendisi planlamayaçalışırken,diğer taraftanda vatandaşınkarar süreçlerinde yeralmasınaimkân sağlamamakta, vatandaşın taleplerine kulak vermemektedir.Örneğin vatandaş eğitimle ilgili parasal kaynakların devlet bütçesindenyeteri kadar okullara tahsis edildiğini düşünmekte, bakanlar her kayıtdönemi başında “kayıt sırasında hiçbir ad altında velilerden para talepedilmeyecektir” şeklinde açıklama yaparak vatandaşın okula yapacağıgönüllükatkıyıyapmasınıönlemektedir.Buradaokulyönetimlerineolangüvendezedelenmektedir.Oysavatandaşilköğretimokullarınınbağımsızbirbütçesinindahiolmadığınıbilmemektedir.

6. Okullarda yaşanan en önemli sorunlardan biri de okulçalışanlarında gözlenen güçsüzlük algısı, mesleki tükenmişlik, sosyalyorgunlukvemotivasyoneksikliğidir.Çalışanlarkendiçabalarıylaokuldabir değişim ve dönüşüm sağlayabileceğine inanmamaktadır. Hâlbukideğişiminmerkezi okuldur. Eğitim sitemini değiştirmeye dönük planlartepede değil okulda yapılıp uygulanır. Her okulu başlı başına bir kararbirimi olarak düşünmek gerekir. Diğer yandan okul çıktılarına dayalıbir performans değerlendirme sisteminin olmayışı, okulun ve okulçalışanlarınınperformansınındeğerlendirilerekbunagöreödül,destekvecezasistemleriningeliştirilmesineimkânvermemektedir.

7. Moderndevlet,aileadınaeğitimişleviniüstlenmişolupbuamaçlamillieğitimsistemlerioluşturulmuştur.Oysaaileninçocuğuneğitimindensoyutlanması düşünülemez. Çocuğun okul başarısında ve yaşantısındaailenin önemli bir etkisi vardır. Diğer yandan okulun toplum ve aileyide eğitme işlevi vardır. Ancak okulların bu konuda yapabildikleri çoksınırlıdır.Okulaileilişkileriveaileninokulakatılımıçokdüşükdüzeydeolupbununarkaplanındaçeşitliengellervardır.

8. Türkiye’de okullar toplumdaki tabaklaşmaya paralel olarakaşırıderecedetabakalaşmıştır.Oysatoplumsaltabakalaşmadaenüstileenaltkısımlardakikesimlerinoransalolarakdahadüşükdüzeyde,ortakesimdekilerin ise daha yüksek oranda olması gerekir. Bir toplumdakisosyal tabakalaşma, kaynakların (bilgi, para, statü vb.) dağılımına göreşekillenmektedir. Dolayısıyla ailenin sosyo-ekonomik yapısı, çocuğunbaşarısınıbelirlediğinegöre,öğrencilerokullarabelirlisınavsonuçlarınagöreyerleştirildiğinden,kaynaklarınokullaraadildağıtılamadığıdurumdaokullararasıtabakalaşmadevleteliyleteşvikedilmişolmaktadır.Yüksektabakadakikesimlerinçocuklarınındevamettiği(kazandığı)okullardahaçokdesteklenipdahaçokkaynaktüketirken,diğerokullaradahaazkaynakayrılmaktadır.Dahadavahimialtsosyo-ekonomikçevrelerinokultercihlerisınırlandırılaraktoplumsaltabaklaşmaiyicederinleştirilmektedir.

35



9. İlköğretimdeokulaerişimaçısındanTürkiyeortalaması iyibirnoktada olmakla birlikte, okula erişimi sağlanamayan grupların belirliyerleşimbirimlerivecinsiyetlerdeodaklanmasıçözümbekleyensorunlarınbaşındagelmektedir.Dezavantajlıgruplarolaraktanımlananbugruplaraerişim için şimdiye kadar uygulanan projelerde önemli başarılar eldeedilmişolmasınarağmensonuçlarınkalıcılığıvesürdürülebilirliğisorunudevametmektedir.

10. İlköğretimdeerişimdençokdahaönemlibirnoktadezavantajlıyerleşim birimlerinde eğitim kalitesi sorunudur. Bu bağlamda bubirimlerdeeğitim,öğrenmeveaileortamıyla,ilgilidüzenlemelereihtiyaçduyulmaktadır. Sadece okuldaki ortamın düzenlenmesi bu gruplar içinyeterliolmamaktadır.Okuldışıkoşullarsüreciolumsuzetkilemeyedevametmektedir.

11. Okula erişimde dezavantajlı durumda olan kırsal kesimdekiöğrencilerin okullaşma sorunu, taşımalı eğitimuygulaması ile çözülmekistenmiştir. Böylelikle çocukların sadece okullaşması sağlanmaklakalmayıpdahaniteliklibireğitimalacaklarıvarsayılmıştır.Buuygulamailekırsalalandakiokullarınbütünükapanmış,köyleröğretmendenyoksunkalmış,budurumailevedevletebirtakımmaliyetlergetirmişve istenensonuçlardaeldeedilememiştir.

12. Türkiye’de öğrenci başarısını değerlendirmede kullanılansınavlar,öğrencilerinsahipolduklarıyeterlilikleriölçmek,onlarıngelişimyönünden bulunduğu noktayı teşhis etmek ve belirlemek, buna göredüzeltici çalışmalaryapmakamacıylakullanılmasıgerekirken,dahaçoköğrencilerisıralamak,başarılıvebaşarısızolarakyaftalamakveöğrencileribelirli okullara yerleştirmek amacıyla kullanılmaktadır. Bu sınavlarıniçeriğiveneyineölçüdeneamaçlaölçtüğütartışmalıdır.Ayrıcabusınavlarbirçokyönlerden(sosyal,psikolojik,ekonomik)sorunlardoğurmaktadır.Busınavlarınsonuçlarıbazıöğrencilerde“öğrenilmişçaresizlik”duygusuoluşturmaktadır.Veliler içindeçocuğuokutmanınanlamsızolacağı,birgelecek vaat etmeyeceği algısı gelişmektedir. Çünkü Türkiye’de sadecebelirliokulların,öğrencilerineiyibirgelecek,meslekvestatükazandıracağıdüşünülmektedir.Budurum,ortaöğretimeerişimdemotivasyonuolumsuzetkilemektedir.Bubağlamdaönemlibirsorundaokulterkleriolmaktadır.

13. Eğitimsistemininöncelikliamacı,iyiinsanyetiştirmek,üretimve iş yapmabecerilerini geliştirmekveöğrencilerin gelecektebirmesleksahibiolmalarınısağlamaktır.Türkiye’deeğitimdenbeklentilerdahaçokekonomikboyutaindirgenmiştir.Yanibütünöğrencilergelecektedahaiyigelirvestatüsağlamaeğilimindedir.Meslekliseleriiseensorunluokullararasında yer alıp öğrencilerinin ilerlemelerine daha kısıtlı bir kulvardaimkânsağlamaktadır.Budasözkonusuliseleredevamedenöğrencilerdebirmotivasyonkrizioluşturmaktadır.Bunlarındışındameslekieğitiminyükseköğretimegeçişteuygulanankatsayıadaletsizliğibaştaolmaküzerebirdizisorunlarıvardır.

36



14. Ortaöğretimde erişim büyük oranlarda kırsal bölgelerve dezavantajlı gruplarda sorunlu durumdadır. Kızlar, kültürel bazıdeğişkenler nedeniyle eğitime erişimde sorun yaşamaktadır. Yerleşimbirimi, ailenin sosyo-ekonomik durumu, ulaşım imkânları, yerleşimbirimindealınaneğitiminkalitesiveiçeriğininbeklentilerikarşılamamasıgibi hususlar nedeniyle kırsalda ortaöğretime erişim açısından sorunlaryaşanmaktadır.

Okulların Güçlendirilmesi ve Okula Erişime Dönük Öneriler1. Eğitimsistemindekapasitegeliştirmeçalışmaları,okuluveokul

yönetimlerinigüçlendirmenoktalarındayoğunlaşmalıdır.Okullarkaynaksağlamavekullanmadavekararsüreçlerindedahayetkiliolmalıdır.

2. Dünyada merkezi ve rasyonel planlamacılık iflas etmiş olupalternatifolarakbirimmerkezli,katılımcı,stratejikplanlamayaklaşımlarıgündemegelmiştir.Bunabağlıolarakokuldanetkilenenveokullailişkiliolanbütünpaydaşlarınplanlama,kararveöğrenmesüreçlerinekatılmasıgerekmektedir.

3. Türkiye’de,bütündünyadaolduğugibivatandaştansoyutlanmış,bürokratik,merkeziyetçikamuyönetimianlayışındanşeffaf,katılımcıvevatandaşa saygılı, onun taleplerine kulak veren kamu ve okul yönetimianlayışınageçilmesigerekmektedir.

4. Türkiye’de eğitim bölgelerinin ve okulların paydaşlara hesapvermeyi kamusal bir sorumluk olarak kabul etmesi ve hesap vermesisağlanmalıdır.

5. Okullardagerçekleştirileceketkinliklerindeğerlendirilmesi,bubağlamdaokulveçalışanlarınınperformansınınbelirlenmesi,bunabağlıolaraködülveteşviksistemleriningeliştirilmesigerekir.

6. Okul, aile ve toplum ilişkileri ve işbirliği üzerinde yenidendüşünülmeli, bununla ilgili engeller ortadan kaldırılmalı ve söz konusuilişkilergüçlendirilmelidir.

7. Türkiye’deözelöğretimkurumlarınınaçılmasıveyaygınlaştırılmasıteşvik edilmeli, belirlenen performans kriterlerini sağlayamayan okullariçinyaptırımlargetirilmelidir.

8. Türkiye’de özellikle ortaöğretimdekaynaklar (öğrenci niteliği,öğretmenniteliği,fizikiveteknolojikkaynaklar)yönündenokullararasındaoluşantabakalaşmagiderilmelidir.

9. Okula erişimde yerleşim birimleri yönünden var olan eğitimeşitsizlikleri ortadan kaldırılmalıdır. Bu erişimi engelleyen kültürel vepsikolojikengellerüzerindederinlemesinealanaraştırmalarıyapılmalıdır.

10. Sınavaendekslieğitimsistemindenvazgeçilmelidir.Sınavlarınamaçveişleviüzerindeyenidendüşünülmelidir.

37



11. Mesleki ve teknik eğitim üzerinde yeniden düşünmeli, bubağlamdaahiliksistemindenderslerçıkarılmalı;insan,iş,çalışma,üretme,tüketmegibikonulardakiyerleşikalgılarsorgulanmalıdır.

12. “Haydi kızlar okula!”, “ana kız okuldayız” gibi slogan vekampanyalarla her ne kadar kızların okula erişimi konusunda belirlimesafeleralınmışsadabukonulardakiengellerüzerindesosyolojik,dinivekültürelçözümlemeleryapılmalıdır.

38



IV. SPOR, SANAT, BECERİ ve DEĞERLER EĞİTİMİ

Toplumlarıbiraradatutanveonlarıgeleceğetaşıyacakolanenönemliunsur, toplumsaldeğerler venormlardır.Toplumsal yaşamındüzenlilikveistikrarı,sosyalbütünleşmeninsağlanıpsürdürülmesi,ortakdeğerleringüçlendirilmesinebağlıdır.İnsanısadece,üretenveürettiklerinitüketmekiçinbirtakımgenelgeçerortakkurallarıişletenmekanikbirvarlıkolarakkabuledenanlayışlar,insandoğasınınbirçokunsurunugözardıetmiştir.Ortayaçıkansorunlarnedeniyledünyada,özelliklemodern toplumlardadeğerlerkonusunaolanilgininsonyıllardagiderekarttığıgörülmektedir. Bubağlamda geleceğin toplumunu inşaetme rolünüüstlenenokulunveeğitimin,anlam,amaçveişlevininyenidentanımlanmasıgerekmektedir.

Okul, bireylere belirli bilgilerin aktarıldığı, bütün süreçleritanımlı,mekanikbir yapı olarakkabul edildiğinde, fabrikaokulmodeliilekarşılaşırız.Ondokuzuncuveyirminciyüzyıldauygulananbumodelingünümüzde ortaya çıkan sorunlara tek başına bir çözümüretemeyeceğiaçıktır. Okul, toplumsal yaşamın ve insan doğasının bir benzeri olarakdoğrusal tanımlamalarla açıklanması ve yönetilmesi mümkün olmayankaotikbiryapıdır.Bunedenleokulun,biryaşamaveöğrenmealanıolarakyenidentanımlanmasıgerekir.

Bireylerin farklılıklarını dikkate alan, onların bütün yönleriylegelişimine fırsat sağlayacak bir öğrenme merkezi olarak okulda bilgi,beceri ve değerlerin bir bütünlük içinde kazanılacağı bir düzenlemeyeihtiyaçvardır.Pozitivistparadigmanınetkisiylesonyüzyıldaençokihmaledilenboyutolaninsanideğerlerineğitimlenasılkazandırılacağı,gelecekyıllardaençoktartışılacakkonularınbaşındagelecektir.

Bireylere,sorumluluksahibi,hakvegörevlerininbilincindeolarakdoğruyuseçebilmekabiliyetikazandırma,okuluntemelgörevidir.Doğruyuve iyiyiseçmek,buseçimleringerekleriniyerinegetirmek içinbireylerinbazıilkevekurallarıiçselleştirmesigerekir.Genelkabulgörenbuilkevekurallar,ahlakveerdemalanlarınıoluşturur.Builkevekuralları,bireyinneredevenasılkazanacağı,başlangıçtabunlarıneredenedineceğikonusuüzerindefikirbirliğinevarılmışdeğildir.

Kültürelaktarımınenönemliaraçlarındanbirigüzelsanatlareğitimidir.Sanat,insanın,güzeliveiyiyiarama,çevreyideğerlendirme,çokyönlüveaçıkfikirli yetişme, duygu ve akıl dengesini kazanma, kültürel değerleri tanımadavranışlarınıkazanmaetkinlikleriniiçerir.Pedagojikaçındansanateğitimininönemi,yapısındakiyaratıcılıktayatar.Sanateğitimi,kişiliğinuyumlubirbütünolarak gelişimi sürecinde kişideki yaratıcı güçlerin gözetilip geliştirilmesiniamaçlar.Sanatsalbeceriveestetikbilinç,bireylerinoluşturacağıdeğerleriçinbirzeminişlevigörür.Estetikbilinç,toplumsaldeğerlerinniteliklerininde belirleyicilerindendir. Eğitim alanında toplumsal değerlerin bireylerekazandırılmasının önemli araçlarından biri, nitelikli ve çok yönlü

39



sanatsal,edebivesportifetkinliklerdir.Öğrencilereyorumlayıcıveyaratıcıetkinliklerle düzenlenmiş sanat ve spor eğitimiyle değer kazandırılmasıetkiliyollardanbiridir.

Değerler,ahlaki,dini,sosyal,ekonomik,politik,bilimsel,sanatsaldeğerler olarak sınıflanabilir. Bunlar içinde ahlaki değerler en genişalanıkapsar.Değeraktarımısürecindetartışmalıkonulardanbiri,kimindeğerlerinin kazandırılacağıdır. Burada temel ölçüt, çocuğun yararınaolması önkoşuluna bağlı olarak ebeveynlerin benimsediği ahlaki ve dinideğerleri çocuklara kazandırma hakkından söz edilebilir. Ebeveynlerinahlaki ve dini tercihleri, onların çocuklarının geleceği için en önemlitasavvurkaynağıdır.Verilecekeğitim,toplumuntalepveihtiyaçlarınagöreolacaksa,toplumtarafındantalepedilendinveahlakeğitimikonusundaçözümüretilmesigerekir.Demokratikbirtoplumdadinitercihler,temelinsanhaklarıkapsamındayeralır.Bubağlamdadinieğitimibelirliyaşlardayasaklamak, temel insan hakları bağlamında sorgulanması gereken birkonudur. Din, bütün toplumlarda değerlerin üretildiği kaynaklardanbiridir.Çünküinançsistemi,bireyselvetoplumsalhayatayönverenönemlibirmotivasyonkaynağıdır.Dolayısıyladeğerlereğitimi,inançsistemindenbağımsızdüşünülemez.

Din kültürü ve ahlak bilgisi eğitiminin çocuğa yararlılığı ilkesi,anayasalgüvencealtınaalınmıştır.Buuygulama,içeriğizenginleştirilerek,farklıinançlarıdakapsayacakşekildesürdürülmelidir.Ebeveynler,bununötesindeçocuklarıiçinbirdinveahlakeğitimiyadadeğerlereğitiminitalepettiklerindebunadafırsatverilmelidir.Dineğitiminin,çocuğunyararınaolamayacağını,başkabir anlatımla çocuğazarar vereceğini iddia etmek,anayasalaçıdandayanağıolmayanbirsavdır.Budüşünceninuçnoktası,dinin insan yaşamından çıkarılması gerektiğidir. Bu tür bir yaklaşımıbenimseyenebeveynindedemokratikaçıdançocuğunabutarzbireğitimitalepetmehakkıdadikkatealınmasıgerekenbirkonudur.

Türkiye’de din ekseninde yapılan tartışmalarda, kişi hak vehürriyetleriniihlaletmeyevaranuygulamalarortayaçıkmaktadır.Bununen bariz örneği yaz kursları meselesidir. Bazı kurslara, isimleri veiçeriklerizikredilerekyasaklamagetirmekanti-demokratikbiranlayıştır.Bubağlamdasözkonusukurslarayaşsınırlamasıgetirilerekebeveynlerinen doğal haklarını kullanmayı engelleyen uygulamalar sorgulanmalı veçözümlerüretilmelidir.

Din ve ahlak eğitimi, toplumsal değer ve normların paylaşıldığıönemli alanlardan biridir. Modern toplumlarda son yıllarda hazırlananbazıraporlarda“diniöğrenmeyerinedindenöğrenme”anlayışının temelalınması gerektiği vurgulanmaktadır. İnanç alanı, birtakım yasakçıuygulamalarla boş bırakıldığında, yerini ikincil değerler ya da radikalbazıdeğerlervenormlaralmaktadır.Bununentipikörneği,yenigelişenbazıgençlikakımlarıdır.Çünkühayatboşlukkaldırmazvebuboşluğundolduruluş biçimi, toplumun geneli tarafından kabul görmeyecek bir

40



tarzda gelişir. Bu nedenle din eğitimi taleplerinin, demokrasi kültürüiçinde,vatandaşıntaleplerineduyarlıbirşekildeeğitimkurumlarındanasılkarşılanacağı tartışılmalıdır. Bazı vatandaşların çocuklarını, imam-hatipliselerine göndermelerinin nedeninin onların imam ve hatip olmalarınıistemelerindençok,dinieğitimtaleplerindesaklıolduğuunutulmamalıdır.

Değerinşası,değerlikabuledilenleilgilidir.Değerlikabuledilenler,değer verilenler, bireyin değer alanlarının oluşumunun çerçevesinioluşturur.Bubağlamdatoplumun,aileninveokulunneleredeğerverdiğiveya çocuğun yaşamında neyin değerli kılındığının belirlenmesi büyükönemtaşır.Türkiyeiçinbusorununcevabıbüyükölçüdesınavsonuçlarınaendekslidir.Enhafif ifadeileakademikbaşarıodaklıbirtanımlamasözkonusudur.

Okuldadeğerverilenlerinvedahaerdemlibireyleriçin,çocuklarınyaşamında değerli kılınanların yeniden tanımlanmasına ihtiyaç vardır.Spor,sanat,becerivedeğerlereğitimiyleilgiliolarakokullarımızdayaşananbazısorunlarşöyleözetlenebilir:

1. Yaşamda kullanım şansı olmayan bilgi aktarımı, eğitiminahlakiliği sorununu yeniden gündeme getirmektedir. Kullanılma şansıbulunmayan, durağan bilgi aktarımı okullarımızda verilen eğitimin işeyararlılığınısorunluhalegetirmiştir.Budurum,okuluneğitemeyenokul(terbiye eden anlamıyla) imajını doğurmaktadır. Eğitim programlarındasonyıllardayapılandeğişikliklerledurağanbilgiaktarımındanuzaklaşmaçabasıiçinegirilmişolmasınarağmenbaskınolanöğretmenanlayışı,sınavsistemi,okul yapılanması,budeğişiminönündeengel teşkil etmektedir.Ortaöğretimdeisehazırlananprogramlardaalanuzmanıağırlığınedeniylebuhedefeyeterinceulaşılamamıştır.

2. Bireyde değer oluşumu, onun içinde yaşadığı toplumun neyedeğerverdiğiileilgilidir.Okultoplumunundeğerlikıldığıveöğrencilerinhayatınınmerkezinealınmışsınavsonuçları,değeroluşumundaönemlibirsorunkaynağıoluşturmaktadır.Lisemezunubirey ile liseyibitiremeyenbireyinyaşamkalitesinde,alınaneğitiminoluşturduğubirfarklılığısomutolarak örneklemek zordur. Okullarımız, değer ve normların oluşumukonusundabunedenebağlıolarakbüyükölçüdesorunlaryaşamaktadır.Okullarımızın öğrencilere dayattığı değerlerin yaşamdaki gerçek değeriüzerindedüşünülmelidir.

3. Değer oluşumu derinleşmeyle ilgilidir. İçselleştirilmeyenözelliklerin birey tarafından değerli olarak kabul edilemeyeceği açıktır.Okullarımızdabütünöğrenmeleriçinyüzeyselbiredinimsözkonusudur.Öğrencilerin derin yapılarını etkileyemeyen okul sisteminin değeroluşumundabaşarılıolmasıbeklenemez.

4. Disiplin bireyin sahip olduğu gizil güçlerinin farkında olarakonları kontrol edebilme ve etkin kullanabilme yeterliliği ile ilgilidir.Okullarımızdauygulanandisiplinanlayışıisepatolojikolupyanlışyapanlarıcezalandırmayadayanlışyapmayıönlemeüzerinekuruludur.Buanlayış

41



öğrencilerinkendilerinitanımaveyetilerinikontrolaltınaalabilmegücünekatkısağlamamaktadır.

5. Yapay öğrenme ortamlarıyla yaşama anlam katacak ve yaşamkalitesine yön verebilecek kadar derinliğe ulaşılamaz. Özellikle değeroluşumu,büyükorandagerçekyaşamdeneyimleriilemümkünolmaktadır.Türkiye’de öğrenmeler, ders kitabı, kara tahta ve öğretmen söylemleriüçgenindeyapayöğrenmeortamlarıileoluşturulmaktadır.

6. Bireyinbiricikliğivekendineözgüoluşundanhareketleherbireyeözgü bir eğitim tasarımı hedefleyen öğrenci merkezli eğitim, Türkiye’deöğrencilerin kendi hallerine terk edilmesi ve öğretmen otoritesinintamamen sıfırlanması şeklinde kullanılmaya başlanmıştır.Oysa bireyleryaşamsüreçlerindegüvenduyabilecekleribirotoriteye,danışabilecekleribir danışmana, bilgisine güvenecekleri bir uzmana ihtiyaç duyar.Okullarımızdaöğretmeninbaskıcıotoriterrolündenuzaklaşılırkengüvenduyulacakotoritedeyokedilmeyebaşlanmıştır.Özellikledeğeredinimindeölçü oluşturmak için güvenilen bir otoriteye ihtiyaç vardır. Bu yönüyleöğretmenahlakibirotoriteolmalıdır.

7. Okullarda değer inşası için deneyimin büyük önem taşıdığıunutulmamalıdır. Birey, deneyimleriyle yargıda bulunma şansı eldeeder. Bunun da büyük oranda sanat, spor, sosyal faaliyetler, edebiyat,toplum,doğal çevre vebenzeri konularda farklı hizmetuygulamalarınıniçindeverilebileceğisöylenebilir.Okullarımızdagerçekyaşamdeneyimlerikonusundasorunlarvardır.Sanat,sporvb.etkinliklerbirerdersolarakgerçekleşmekte,değeredinimiiçinfırsatoluşturulamamaktadır.

8. Ortakkabul görmüşveüzerindeanlaşılmışortakbirdeğerlermanzumesi tanımlanamamıştır.Benzerşekildeöğretmenler içinmeslekideğerler, okullar için temel ahlaki ilkeler konusunda da bir anlaşmayavarılamamıştır.

Spor, Sanat, Beceri ve Değerler Eğitimine Dönük Öneriler1. Gelişen yeni eğitim paradigmalarının öğretmenlerce benim-

senmesinedönükçalışmalaryapılmalıdır.Durağanbilgiaktarımınıönceleyenmerkezisınavlarınsistemiçindekiağırlığınıazaltıcıönlemleralınmalıdır.Bubağlamdaortaöğretimprogramlarının yenibirdeğerlendirmeye tabitutularakdeğermerkezlioluşturulmasıiçinçalışmalaryapılmalıdır.

2. Öğrencilerindeğer edinimini ve yaşamkalitesiniönceleyenbireğitimiçeriğiiçindüzenlemeleryapılmalıdır.

3. Öğrenmesürecindeyığınbilgiaktarmayerinebilgidederinleşmeyeöncelikverilmelidir.

4. Öğrenci davranışlarını düzenleyici bir öz disiplin anlayışıüzerindeçalışılmalıdır.

5. Okul yaşamıyla gerçek yaşam arasında bağları güçlendiriciönlemleralınmalıdır.

42



6. Öğrenci merkezli eğitimde yanlış algıları düzeltici çalışmalaryapılmalıdır. Öğretmenin bir moral otorite olması rolü üzerinde durul-malıdır.

7. Sanat, spor, edebiyat etkinlikleri, değer oluşumu için yenidendüzenlenmelidir. Bunlar, birer ders olmaktan çok değer ve beceriedinimindeuygulamaalanlarıolaraktanımlanmalıdır.

8. Toplumdaenlemselveboylamsalaraştırmalarlaortakdeğerleri,değerlerdeki değişmeleri ve değer kaymalarını belirmeye dönük alanaraştırmalarıyapılmalıdır.

9. Eğitim ortamlarında sanatsal faaliyetlere ağırlık verilmeli, bufaaliyetlerinmerkezindeestetikdeğerlerinkazandırılmasıyeralmalıdır.

10. Okuldabelirlialanlardabecerigösterenvebaşarılarıylabelirlideğerleritemsiledenöğrencileriödüllendiriciçalışmalaryapılmalıdır.

11. Heröğrencininkendiyetenekkabiliyetiölçüsündebecerilerinisergileyebilmesiiçinfırsatlaroluşturulmalıdır.

12. Öğrencilerin başarısızlıklarından çok başarılı ve güçlüyönleri vurgulanmalı ve ödüllendirilmeli; onlardaöz güven geliştirilmeli,küçükdeolsabaşarılarınınbaşkaları tarafından tanınması vebilinmesisağlanmalıdır.

13. Öğrencilerinbecerivedeğerleredayalıkazanımvebaşarıları,akademik sınav sonuçlarındandaha çok önemsenerek taltif edilmelidir.Ziramarifetiltifatatabidir.

14. Okullarda günlük ders saati uygulamaları yeniden düzen-lenmelidir. Tamgün eğitim hedefi bütün okullar için uygulanabilir halegetirilmelidir. Günün ilk dört saati akademik eğitim etkinliklerineayrılırken, öğleden sonraki saatler ders düzeni olmaksızın spor, sanat,edebiyat,beceriedinimivedeğereğitimiiçintasarlanmalıdır.

15. Milli bayramlar, belirli gün ve hafta kutlamaları öğrencilertarafındantasarlanan,öğrencilerinkendiürünlerinipaylaştıklarıvekeyifaldıkları etkinliklere dönüştürülmelidir. Bu tür etkinlikler, öğrencilerinkendilerinideğerlihissettikleriveokuldaençokkeyifaldıklarızamanlarolmalıdır.

43



V. PSİKOLOJİK DANIŞMA, REHBERLİK ve YÖNLENDİRME

Herinsanınkendineözgü,çokyönlüvekarmaşıkbirvarlıkolması,onutanımayavegeliştirmeyedönükhertürlüçalışmayısınırlamaktadır.İnsan, sadece belirli bir bilim alanının inceleme konusu olmayıp,psikoloji, sosyoloji, din, ekonomi, felsefe, antropoloji ve pedagoji gibipekçokalanınaraştırmaobjesinioluşturmaktadır.İnsandavranışlarıylailgili çalışma alanlarından biri de psikoloji olup, geleneksel psikolojide,pozitivist bir bakış açısıyla insanın yetenek, zeka, tutum, ilgi vedeğerlerini ölçmeye dönük evrensel düzeyde geçerli olduğu varsayılanbirtakımölçeklergeliştirilmeye,insandavranışlarınınevrenselboyutlarıbelirlenmeye çalışılmıştır. Bu noktada kişilik, motivasyon, psikososyalve ahlaki gelişim gibi insanın çeşitli yönlerini geliştirmeye dönük çeşitlikuramlar geliştirilmiştir. Bugün gelinen noktada kültürler arası yapılankarşılaştırmalıaraştırmalarpsikolojidebugünekadaryapılançalışmalarıngeçerliliğininsorgulanmasınanedenolmuş,yapılanaraştırmalarınkültüreksenlibirçizgidegerçekleştirilmesineyolaçmıştır.

İnsan, belirli bir kültür içinde yetişmekte, sosyalleşmekte veeğitilmektedir.İnsanıninsantarafındanyönlendirilmesiveinsanarehberlikedilmesioldukçazorvesorumlulukgerektirenbirkonudur.DünyadaveTürkiye’degiderekpsikolojiksorunlarınarttığıyönündegörüşlervardır.Bu nedenle psikolojik danışmanlık ve rehberlik alanının giderek önemkazanan bir çalışma alanı olduğu ileri sürülmektedir. Esasen moderntoplumlarda diğer alanlarda olduğu gibi insani konularda da birtakımsorunların arttığı bir gerçektir. Ancak modern dünya görüşünün vemodernistparadigmanınürünüolanbusorunlar,yinebuparadigmanınparametrelerinedayalıolarakgeliştirilenpsikolojininçözemeyeceğikadarkarmaşıkveçokyönlübiryapıarzetmektedir.

Psikolog ya da rehberin, yönlendirme kelimesinin barındırdığıtartışmalı anlamlara bağlı olarak insanı neye, kime göre ve nasılyönlendireceğisonderecetartışmalıdır.Buradaönemliolaninsanıbelirliyönlerekanalizeetmektençok,insanınneliğiniortayakoymayaçalışmaktır.Bunedenlepozitivistpsikolojigeleneğisorunluolup,buparadigmayadayalıoluşturulan psikoloji anlayışı iflas etmiştir. Şu halde öğrenci rehberlikhizmetlerindeevrenselölçektegenelgeçerölçütlerveölçeklerhazırlamakanlamsızdır.Türkiye’derehberlikhizmetlerininiçeriği,amacı,kullandığıamaçveyöntemlersorunludur.

Okullarda geçmişte yürütülen geleneksel rehberlik hizmetleri,birkaçölçeğinveformundoldurulmasıvebunlaryoluylaeldeedilenverilerinanaliz edilmesiyle ulaşılan sonuçlara göre öğrencilerin yargılanmasıtemelinedayalıdır.Hernekadarşuandaokullardagelişimselyaklaşımagöre rehberlik hizmeti veriliyor ise de yetişmiş personel niteliğiyle ilgilisorunlar,okuldakidiğeröğretmenlerinsüreceyeterindevakıfolamamaları,hazırlanan yeni programın toplumsal taleplere cevap vermekten uzak

44



olması, program içeriğinin başka kültürlerden uyarlanmış olması, bukonudakisorunlarındevametmesininönemlinedenleriarasındadır.

Ülkemizde esasen rehberlik, yönlendirme, yöneltme gibi farklısözcüklerinneanlamifadeettiğikonusundabiranlaşmasağlanamamıştır.Yapılan rehberliğin meşruiyeti, geçerliliği tartışmalıdır. Bu bağlamdaTürkiye’deyaşanansorunlarşöylesıralanabilir:

1. Okulrehberlikbirimlerindeistihdamedileninsankaynaklarıylailgilibiruzmanlıkveunvansorunuvardır.Yanirehberöğretmenolaraktanımlananbukişilerbutanımlamayıkabullenmemekte,kendilerinibununötesinde konumlandırmakta, okul psikologluğu, öğrenci danışmanlığı,meslekidanışmanlıkgibiunvanlararasındakendilerinebiryerbulmayaçalışmaktadırlar.Ayrıcaburadaistihdamedilenpersonelleilgilinitelikselsorunlardavardır.

2. Okullarımızda uygulanan geleneksel rehberlik hizmetleri,öğrencilerisığölçmearaçlarıiletanımayadayalıkalmıştır.Kültürlerarasıgeçerliliğiolmayanölçmearaçlarıylaöğrencilertanımlanmayaçalışılmıştır.Belirlikültürlerdegeliştirilmişölçeklerokültüreözgüdür.Kendikültürelbağlamlarındabile geçerliliği sorgulananbu araçların başkakültürlerdeuygulanmasısonderecesakıncalıdır.Sondönemlerdeuygulanangelişimselrehberlikprogramının,gerekrehberöğretmenlergereksediğeröğretmenlertarafından ne ölçüde içselleştirilip uygulanabildiği tartışmalıdır. Ayrıcauygulanmaya çalışılan gelişimsel rehberlik programları, bir merkezdehazırlandığındanbölgeveokullarınihtiyaçlarınacevapvermektenuzaktır.

3. Okullarımızdarehberlikservisleriningörevi,ötedenberisorunluöğrencilerin sorunlarını çözmek olarak algılanmıştır. Her ne kadarokullardayeniuygulanmayaçalışılanönleyicivegelişimedayalırehberlikanlayışıbütünöğrencilerikapsayıcıisedebukonudagelenekselanlayışlarınsürdürüldüğüsöylenebilir.Ayrıcasınıfrehberöğretmenleriaçısındanherhaftakendisınıflarındauyguladıklarıetkinlikleraçısındandayaşananbazısorunlardansözedilebilir.

4. Öğrencilerisadeceokuldayapılangörüşmelerletanımayadayalırehberlik çalışmaları yetersizdir. Çocuğun ev ve sosyal süreçler içindedurumunu gözlemlemeden yapılan bu çalışmalar, onu tanımlamadayetersizkalmaktadır.

5. Dünyada ve Türkiye’de baskın olarak öğrenci rehberlikhizmetleripozitivistparadigmayadayalıkuram,araçveyöntemleregörekurgulanmıştır. Dayandığı paradigma itibariyle sorunlu olan bir alanınöğrencilerleilgilisorunlarıçözmesimümkündeğildir.

6. Öğrenci sorunlarını genişbirbağlamdaelealmak,düşünmek,araştırmak ve bunlara çözüm aramak için aile, dini kurumlar, sağlıkkurumları,diğersosyalörgütlerveokulunişbirliğiyapmalarıgerekirken,söz konusu kurumlar arasında yeterli bir koordinasyon yoktur. Okulrehberlikservisleri gibi illerdekiRAM’larındaamaç, yapı ve işlevleri ileilgilibirtakımsorunlarvardır.

45



7. Birrehberöğretmeninbütünöğrencileritanıyıponlararehberlikyapması şeklinde kurgulanan rehberlik servisleri bu işlevi yerinegetirmektenuzaktır.

Psikolojik Danışma, Rehberlik ve Yönlendirmeye Dönük Öneriler1. Okulrehberlikservisleriyenidenkurgulanmalı,buradaistihdam

edilenpersonelinunvan,rolvegörevleriüzerindeyenidendüşünülmelidir.Sözkonusuuzmanpersonelinyetiştirilmesinedönükprogramlarıniçeriğiyenidenyapılandırılmalıdır.

2. Öğrencileri tanıma, ilgi ve sorunlarını teşhis için geliştirilecekölçekler, kültür bağlamlı olarak yeniden düşünülmelidir. Değerdenbağımsız bir bilim anlayışının ürünü olan ölçme araçlarının, değerlerinyoğun olduğu bir çalışma alanında ne ölçüde doğru ölçümler yapacağıtartışmalıdır.Bunedenlederinlemesine görüşmeve gözlem tekniklerinedayalırehberlikhizmetlerineyoğunlaşmalıdır.

3. Öğrenci rehberlik hizmetlerinde akran liderliği, akranlardanöğrenme ve akran rehberliği gibi alternatif yöntemler üzerindedüşünülmelidir.

4. Okul rehberlik servislerinin, öğrenci sorunlarını çözmedeyegane başvurulması gereken yerler olarak görülmesine ilişkin algılardeğiştirilmelidir.

5. Okul rehberlik hizmetlerinde ebeveynler, mutlaka sürecekatılmalı, aile ziyaretleri, farklı ortamlarda gözlemler yapmak suretiyleenlemselveboylamsalolarakbireyiçokboyutlutanımasüreçleriüzerindedurulmalıdır.

6. RAM’laryapı,işlevveamaçlarıaçısındanyenidenkurgulanmalıdır.7. Rehberlik hizmetlerinde diğer eğitim alanlarında olduğu gibi

doğrusalmodelleredayalıyaklaşımlardanvazgeçilerekkarmaşıkbirvarlıkolaninsandoğasınauygundüşenalternatif(kaotik,fenomonolojik,etno-metodolojik)yaklaşımlaradoğrubirdönüşümgerçekleştirilmelidir.

8. Öğrencirehberliğivedanışmanlığı,sadecerehberöğretmenlerlesınırlı algılanmamalıdır.Okuldakiheröğretmen,heröğrenciyle ilgili birrehberlikvedanışmanlıkrolüüstlenmelidir.Ayrıcaaile,dinikurumlarvediğersosyalörgütler,busürecinbirparçasıhalinegetirilmelidir.

Documents

EĞİTİMDE 2023 VİZYONU - EBS...11 Eğitimde 2023 Vizyonu 18. Milli Eğitim Şûrası Gündem Maddelerine İlişkin Tespit ve Teklifler İlköğretim ve ortaöğretimin güçlendirilmesi