guumlz 1999 ss503

EĞİTİMDE KALİTE VE AKREDİTASYON SORUNU EĞİTİM FAKUumlLTELERİ

UumlZERİNE BİR DENEMEf)

Doccedil Dr İsmail DOĞAN Ankara Uumlniversitesi Eğit im Bil imleri Fakuumlltesi

Kalite denetimi uumlruumlnler kadar uumlretici kuruluş ve organizasyonları da kapsamaktadır Bu bağlamda kuruluşların program eleman ve donanım olarak yeterlilikleri oumlnem kazanmaktadır Boumlylelikle belirli bir malı uumlretmeye veya hizmeti vermeye aday bir kurum veya kuruluşun yeterliliği kalite denetiminin sınırları iccediline alınmaktadır Akreditasyon bu sınırlar iccedilersinde kuruluşların oumln goumlruumllen standartlar ccedilevresinde yeterliliğinin izlenmesi ve saptanmasıdır Eğitimde akreditasyon ise eğitim ve oumlğretim hizmetini uumlstlenen kuruluşların yeterliliğini konu edinen bir deyimdir

Eğitimde akreditasyon deyimi Tuumlrkiye de ilk kez 1996 yılı başlarında oumlğretmen yetiştiren kurumların (eğitim fakuumllteleri ile emsalleri) yeniden yapılanması ccedilevresinde YOumlK ve ilgili birimlerince guumlncelleştirilen bir deyim olmuştur Amerikan ve İngiliz uygulamalarından yola ccedilıkılarak Tuumlrkiye de oumlğretmen yetiştirmeye yeni bir duumlzen ve doğrultu kazandırmanın esaslı bir vasıtası ve youmlntemi olmuştur Bu youmlntemle uumllkedeki oumlğretmen yetiştirme yeniden yapılandırılırken suumlrekli denetimle de oumlğretmen yetiştiren kurumların belirli bir kalitenin altına duumlşmemesi amaccedillanmaktadır

Eğitimde akreditasyonun YOumlK aracılığıyla Tuumlrkiyedeki uygulama denemesi felsefe ve hedefler accedilısından belirgin yanlışlar ortaya koymaktadır Bu yanlışlar uygulamanın model aldığı uumllke tecruumlbelerinin yeterince anlaşılmaması ile buna egemen olan felsefelerin Tuumlrkiye tecruumlbesini uzlaştırma sorunundan kaynaklanmaktadır Bu noktada ccedilok accedilık olarak ifade etmek gerekirse YOumlK girişimi eğitimde ve kuumlltuumlrde duumlnyadaki değişimin yeterince kavranılmam asından ileri gelen bir sorunlar yumağı haline doumlnuumlşme eğilimi goumlstermektedir

Bu ccedilalışma TODEİnin 21-22 Ekim 1999 tarihlerinde Ankarada duumlzenlediği Youmlnetimde Kalite II Ulusal Kongresinde Eğitimde Akreditasyon Sorunu başlığıyla sunulan bildirinin goumlzden geccedilirilmiş ve kısmen geliştirilmiş şeklidir

ismail doğan

Giriş

Toplumsal değişme yeni alışkanlıklar yeni değerler ve yeni ihtiyaccedillar demektir Toplumlar bu anlamda değişimin kaccedilınılmaz huumlkmuuml altındadırlar Değişimi bu youmlnuumlyle kavramak değişimle gelen yeni ve farklı durumlara sıkıntısız sarsıntısız ve sorunsuz uyum goumlstermede oumlnemli bir ilk adımdır Eğitim bu aşamada en oumlnemli kılavuzdur Kendisinden beklenen bu işlevin başarı ile yerine getirilmesi eğitimin değişimin youmln ve doğrultusu ccedilevresinde yapılanması ile muumlmkuumlnduumlr Dinamik bir suumlreccedil olarak eğitim temelde buna uygundur Genccedil kuşakları geleceğe geleceğin koşullarına hazırlayan da eğitimin işte bu doğasıdır Ancak eğitimin doğasına işlerlik kazandıran bizatihi eğitimin kendisi değil eğitimden sorumlu olanlardır

Değişime accedilık ve uygun olan yapısıyla Tuumlrkiye toplumsal değişmeyi olanca temposu ile yaşamaktadır Değişimin yeni bir değeri olarak kuumlreselleşmenin ekonomik ve toplumsal dalgaları uumllkenin tuumlm kesimlerini kurum ve kuruluşlarını etkilemektedir Ekonomi siyaset kuumlltuumlr eğitim ve guumlnluumlk yaşam bundan payına duumlşeni almaktadır Ancak burada beklenen

ruumlzgarlara alabildiğine accedilılma anlamında bir yiğitlik ve cesaret goumlsterisi

değil farklı ve değişik ruumlzgarların olası zararlarını bertaraf ederek bu

etkileşimi yarara doumlnuumlştuumlrecek bir tutum ve yaklaşım iccedilinde olmaktır

Değişim karşısındaki bu oumllccediluumlluuml ve temkinli tutum ancak değişimin temel felsefesi ve bu doğrultudaki talep ve beklentilerinin kavranılması ile muumlmkuumlnduumlr Tuumlrkiyede uumllkeyi eğitim yoluyla değişime hazırlayanlar acaba

bu olguyu ne denli dikkate almaktadırlar Kuşkusuz bu soru proje ve uygulamalar goumlz oumlnuumlne alınarak cevaplandırılabilir

Milli Eğitim Bakanlığı Tuumlrkiyede eğitimin buumlrokratik ccedilerccedilevesini belirleyen siyasal kurumdur Eğitimin akademik muhatabı ise en uumlst duumlzeyde YOumlKtuumlr Akademik duumlzenleme proje ve suumlreccedillerin siyasal icraata zemin ve dayanak oluşturduğu goumlz oumlnuumlne alındığında YOumlKuumln eğitim anlayış ve uygulamalarının siyasal muhataplara goumlre oumlnem ve oumlnceliğe sahip olduğu goumlruumlluumlr Eğitimde siyasal icraata doğrultu kazandırılmasının yanı sıra malzeme kanıt ve gerekccedileler oluşturulmasında da bu kurumun roluuml bulunmaktadır Tuumlrkiyenin eğitim yoluyla değişime ve ikibinli yıllara hazırlanmasında soumlzuuml edilen kurumdan bu ccedilerccedilevede oldukccedila yuumlksek beklentiler ortaya ccedilıkmaktadır Bu beklentiler YOumlKuumln kendisini Tuumlrkiyedeki akademik duumlnyanın merkezi olarak goumlrmesi oranında ise daha bir oumlnem kazanmaktadır

ismail doğan

Oumlğretmen yetiştirme ile ilgili 1996 yılında başlatılan suumlreccedil YOumlKuumln belirtilen misyona uygun icraatlarının en karakteristik oumlrneğidir Bu icraatıyla YOumlK Tuumlrkiyede oumlğretmen yetiştirme sistemi ile bu sistemin temel uumlnitelerinden olan Eğitim Fakuumllteleri program ve faaliyetleri konusunda oumlnemli duumlzenlemelere girişmiştir Oumlğretmen eğitiminde akreditasyon ise bu girişimin oumlnemli bir boyutu olarak son doumlnemde oumlne ccedilıkarılmaktadır Esasen bu son boyut oumlğretmen yetiştirmedeki yeni duumlzenlemeyi tamamlayan unsur olarak projenin başlangıccedilta oumln goumlruumllen felsefesiyle yakından ilgilidir YOumlKuumln oumlğretmen yetiştirme sistemindeki değişikliğin soumlz konusu ayrıntıya ulaşan felsefesinin anlaşılabilmesi kuşkusuz bu icraatın yakın planda tahlili ile muumlmkuumlnduumlr Oumlğretmen yetiştirme sistemindeki yeni duumlzenlemeye duyulan ihtiyacın nedenleri ve bu konuda ortaya ccedilıkan gerekccedilelerin dayandığı temel felsefe bu amaccedilla aşağıdaki temel başlıklar halinde genel bir değerlendirmeye tacircbi tutulmaktadır

1 Oumlğretmen Yetişt irme Sistemindeki Değişiklik ve YOumlKuumln Bu Konudaki

Uygulamaları

YOumlK tarafından hazırlanan Eğitim Fakuumllteleri Oumlğretmen Yetiştirme Programlarının Yeniden Duumlzenlenmesi başlıklı dokuumlmana goumlre sistemdeki değişikliğin temel nedeni 1681997 tarih ve 4306 sayılı kanunla yuumlruumlrluumlğe giren ve 1997-1998 oumlğretim yılında uygulanmaya başlanan sekiz yıllık zorunlu eğitimdir İlkoumlğretim duumlzeyindeki sınıf oumlğretmeni ve branş oumlğretmeni ihtiyacının karşılanması bu nedenle oumlncelikli hedef olarak sistem değişikliğinin gerekccedilesini oluşturmuş goumlruumlnmektedir Kurum yetkilileri ccedileşitli toplantılarda bu ihtiyacın sayısal boyutunun 40-50 bin civarında olduğunu accedilıklamaktadırlar1 Bu nedenle yetkililer her yıl yaklaşık beş bin oumlğretmenin emekliliğine karşılık iki-uumlccedil bin yeni oumlğretmenin eğitime katılmasına rağmen yakın gelecekte bu sayısal sorunun ccediloumlzuumllemeyeceğini oumlne suumlrmektedirler2

Bu olgu sistemin değişme ve değiştirilme nedeni olduğu kadar sistemin olanca sorununu sayısal boyuta indirgeyen bir gelişme haline doumlnuumlşmesinin de nedeni olmuştur

1 Buradaki rakamlarda Prof Barbaros Guumlnccedilerin 11 Mayıs 1998de Ankarada duumlzenlenen Eğitimde Geleceğe Yatırım knnulu konferansta bir sorumuz uumlzerine bize yaptıkları accedilıklama esas alınmıştır

2 Bu belirlemeyi nuumlfus projeksiyonları doğrulamamaktadır Akredtidasyon ccedilalışma grubu iccedilinde yer alan Prof Yuumlksel Kavaka goumlre oumlnuumlmuumlzdeki 25 yıl iccedilinde genccedil nuumlfustaki sabitleşme eğilimi oumlğretmen gereksinimini azaltacaktır Bkz Y Kavak Oumlğretmen Eğitiminde Yeni Bir Yaklaşıma Doğru E ğ i t i m Youmlnet im i Yaz 1999 s 322

ismail doğan

Yeni duumlzenlemenin başarısı iccedilin alınan oumlnlemler şunlardır(YOumlK1999)

a Ccedileşitli konu alanlarında program geliştirme ccedilalışmaları yapılmış ve uumlretilen kaynak oumlğretim materyalleri Eğitim Fakuumlltelerine ilgili derslerde kullanılmak uumlzere goumlnderilmiştir

b Eğitim Fakuumllteleri oumlğretim elemanlarının yetişmesine katkıda bulunmak amacıyla proje ccedilerccedilevesinde ccedileşitli eğitim fakuumlltelerinden oumlğretim elemanları yuumlksek lisans doktora ve doktora sonrası ccedilalışmalar iccedilin yurt dışına goumlnderilmiştir

c Eğitim Fakuumlltelerine genel kullanıma ve konu alanlarına ilişkin olmak uumlzere ccedileşitli araccedil-gereccediller satın alınmıştır

d Eğitim Fakuumlltesi-Uygulama Okulu işbirliği Programı başlatılmıştır

e Yuumlksekoumlğretim Kurulu Genel Kurulunun 1991997 tarih ve 978144 sayılı kararıyla Eğitim Fakuumlltelerinde uygulanan programları denetlemek değerlendirmek ve geliştirmek amacıyla bir Oumlğretmen Yetiştirme Milli Komitesi kurulmuştur

f Oumlğretmen yetiştiren programlarda yer alan dersler ve iccedilerikler yeniden belirlenmiştir

Oumlğretmen yetiştirme sistemindeki YOumlK duumlzenlemesinin temel felsefesi işte bu sonuncu oumlnlem iccedilinde ve bunun gerekccedilesinde gizlidir Buna goumlre mevcut programlardaki dersler

bull iccedilerik ders sayıları ve kredileri okullarda uygulamalar gibi ccedileşitli youmlnlerden belirli bir standartta değildir

bull Derslerin iccedileriği ile ilgili okul duumlzeyindeki oumlğretim alanının iccedileriği arasında tutarsızlıklar vardır

bull Dersler arasında aşamalı ve birbirini tamamlayıcı mantıksal ilişki yoktur

bull Teorik derslere daha fazla ağırlık verilmekte ve uygulama geniş oumllccediluumlde ihmal edilmektedir Vs

Teori ve Pratik Ayırımı

Bu gerekccedilelerde teori ve pratik arasındaki denge arayışının oumlne ccedilıkarıldığı goumlruumlluumlyor Esasen bu bir denge arayışı değil deney ve pratiğin ihmali duumlşuumlncesinde yoğunlaşan ve gerekccedilenin uumlzerinde oturduğu oumlnemli bir etmeni oumlne ccedilıkarma ccedilabasıdır Bu gerekccedile ilgili raporda daha accedilık olarak şu şekilde ifade edilmiştir Geccedilmişte kullanılan oumlğretmenlik formasyonu

dersleri daha ccedilok eğitim bilimleri alanındaki teorik bilgilerden oluşmuştur

ismail doğan

ve oumlğretmene meslekte ihtiyaccedil duyacağı uygulamaya doumlnuumlk bilgi beceri

ve bakış accedilılarını kazandırmakta yetersiz kalmıştır(YOumlK1999 s5)

Bu gerekccedilede eğitim bilimleri alanın teorik bilgileri deyimi kullanılmaktadır Eğitim bilimleri bu ifadede teorik olarak nitelenerek oumlğretmenin meslekte ihtiyaccedil duyacağı bilgiler kategorisi dışına itilmektedir Boumlyle bir mantığın belirgin bir zaafı bunun da ccedilok ciddi sonuccedilları bulunmaktadır Her şeyden oumlnce teorik bilgi mantığın derinlerinde yer aldığı gibi işe yaramaz bir bilgi değildir Teorik bilgi literatuumlrde entelektuumlel bilginin ve genel eğitimin karşılığı olarak kullanılmaktadır Bu ise bireylerin hangi alanda yetişirlerse yetişsinler onların genel eğitimlerinde vazgeccedililmez bir bilgi oumlğesidir

Teorik Bilgi

Teorik bilgiyi ihtiyaca cevap vermeyen bilgi ccedileşidi olarak nitelemek son tahlilde genel eğitimin olası yararını dikkate almamak anlamına gelir Oysa genel eğitim kişinin meslekicirc eğitimden ayrı olarak bir buumltuumln olarak gelişmesi anlamına gelir Bireyin yaşamdaki amaccedillarının uygarlaşmasını duygusal tepkilerinin incelmesini ve guumlnuumlmuumlzde en geccedilerli bilgilerin ışığı altında nesne ve olayların doğası hakkındaki anlayışının olgunlaşmasını kapsar(Rosowski 1999 s 100)

Teorik bilgiyi oumlğretmene meslekte ihtiyaccedil duyacağı uygulamaya doumlnuumlk bilgi beceri ve bakış accedilılarını kazandırmakta yetersiz (YOumlK 1999 s5) bulan YOumlK anlayışı aslında gerccedilek belirlemeyi teorik bilgiyle kast edilen eğitim bilimleri uumlzerinde yapmaktadır YOumlK tespitini eğitim bilimleri alanındaki teorik bilgiler ifadesinin accedilıkccedila yazılması halinde şoumlyle okumak ve anlamak gerekir Geccedilmişte kullanılan oumlğretmenlik formasyonu dersleri daha ccedilok eğitim sosyolojisi eğimi tarihi eğitim felsefesi gibi teorik bilgilerden oluşmuş ve oumlğretmene meslekte ihtiyaccedil duyacağı uygulamaya doumlnuumlk bilgi beceri ve bakış accedilılarını kazandırmakta yetersiz kalmıştır (YOumlK 1999 s5)

Meslekte İhtiyaccedil Duyulan Bilgi

Bu mantığın oumlnemli bir zaafı da meslekte ihtiyaccedil duyulan bilgi

beceri ve bakış accedilıları şeklindeki ifadelerde gizlidir Bu ifadeler değişimin mantığına son derece aykırı oumln yargıyı ve kabuluuml iccedilerir Mesleklerin bilginin

ismail doğan

artan hızına paralel olarak tarz youmlntem ve standart doumlnuumlşuumlmuuml yaşadığı goumlz oumlnuumln alındığında ihtiyaccedil duyulan bilgi soumlzuumlnuumln goumlrece bir yaklaşım olduğu ortaya ccedilıkar Ancak YOumlK tespiti olayı goumlrece halden mutlak hale getirerek teorik bilgi karşısında pratik bilgiyi biricik ( olmazsa olmaz) bir değer olarak sunmaktadır Buguumlnkuuml bilgilerin yarın iccedilin neredeyse hiccedil bir şey ifade etmeyecek bir değişim suumlreci yaşandığı goumlrmezden gelinerek yarın iccedilin gelecek iccedilin buguumlnuumln geccedilerli becerilerini oumlğretmeye kalkışmak değişimi ve değişim kuumlltuumlruumlnuumln mantığını anlamamak demektir Gelecekte oumlğretmenlik mesleği buguumlnkuuml becerileri gerektirmesi halinde her hangi bir sorun olmayacaktır Ancak değişimin tuumlm mesleklere ve alanlara yeni

boyutlar ve koşullar kazandırdığı goumlz oumlnuumlne alındığında yapılması

gerekenin genccedil kuşaklara ve oumlğretmen adaylarına inisiyatif yetenek ve

alışkanlıklarını kazandıracak olan bilgiyi vermektir Ccediluumlnkuuml yakın gelecekte insanlar ya bilgi toplumunda yaşayacaklar ya da bilgi toplumu olmuş guumlccedilluuml devlet ve kuumlltuumlrlerin etkisini uumllkelerinde ve uumlzerilerinde hissedeceklerdir

Yaşamsal Sorun Bilgi Toplumunda Oumlğretmen Nasıl Olmal ıd ı r

Tuumlrkiyede oumlğretmen eğitimi uumlzerinde duumlşuumlnenler ile bu konuda placircn ve projeler uumlretme durumunda olanların olaya değişim kuumlltuumlruumlnuumln belirtilen mantığı accedilısından bakmalarında buumlyuumlk yarar vardır Bilgi toplumunda oumlğretmen nasıl olmalıdır sorusu bu mantığın en hayaticirc (yaşamsal) sorusudur Boumlyle bir soruya bilgi toplumunda başarılı mutlu ve uyumlu insanın oumlzellikleri uyarlanarak cevap verilebilir Bu insan bir işi duumlşuumlnen

planlayan organize eden suumlrduumlren ve sonuccedillandıran insandır Oumlğretmene

inisiyatif hakkı vermeyerek yalnızca belirli bir doumlneme oumlzguuml durağan

meslekicirc kalıp davranışlar (beceriler) oumlğretmek bilgi toplumunun ortalama

insana oumln goumlrduumlğuuml oumlzellikleri oumlğretmenden esirgemek demektir

İhtiyaca Cevap Veren ve Vermeyen Bilgi

ihtiyaca cevap veren ve ihtiyaca cevap vermeyen bilgi ayırımı akademik bir kategori değildir Boumlyle bir bakış accedilısı meslekicirc eğitim veren okullarda meslek hocalarının klacircsik tarzıdır Dolayısıyla bir veteriner bir ziraat bir marangozluk bir torna tesviyeci bir polis koleji oumlğrencisi iccedilin kendi meslek alanları dışındaki entelektuumlel bilgiler alan dışı ve gereksiz kabul edilebilmektedir Onlar iccedilin oumlrneğin bir polis Akademisi oumlğrencisi bir sosyoloji dersine yakın doumlvuumlş ya da silah bilgisi derslerindeki bakış accedilısı olan pratik yarar duumlşuumlncesinden bakmaktadır Sonunda boumlyle bir dersi okuyup da somut ve goumlruumlnuumlr hangi oumlzellikler kazanılacaktır Ccediloğu kez

ismail doğan

oumlğretmenlerin entelektuumlel yarar konusunda oumlğrencilerine hatta meslektaşlarına ve idarecilerine uzun ve ayrıntılı accedilıklamalara girdikleri bir vakıadır Aslında bu vakıanın derin tarihsel ccedilatışmanın bir parccedilası olduğu soumlylenebilir Hatırlanacağı gibi bu ccedilatışma klasik doğa bilimcilerinin sosyal bilimlere bakış accedilısından kaynaklanan ve bilim tarihinin uzunca bir doumlnemine damgasını vuran bir ccedilatışmadır Bizde ise Tanzimat doumlneminde fenci aydın prototipini oluşturan bir oumlykuuml ortaya koymuştur O guumlnden buguumlne Fen bilimlerine yakın olmak Tuumlrk kuumlltuumlr ve bilim tarihinde bir aydın ayrıcalığı yaratmıştır Sosyal bilimlere bilim goumlzuumlyle bakmayan anlayış sosyal bilimcileri de bu ayrıcalığın goumllgesine itmiştir

Bilimde Tuuml rk Tipi Yeni Bir Ccedilatışma Alanı

Eğit im Bilimleri ve Sosyal Bilimler

Batının 18yyda bertaraf ettiği bu bilimsel ikilem (dualizm) Tuumlrkiyede yeni bin yılın eşiğinde tam bertaraf edilmek uumlzereyken şimdi alana sosyal bilim - eğitim bilimleri ayırımı suumlruumllmektedir Tanzimattan buguumlne doğa bilimleri ve bilimcileri karşısında statuuml muumlcadelesinde oumlzguumln ve vazgeccedililmez payı olan eğitim olgusu ve eğitim bilimciler (pedagoglar) şimdi gerccedilek kategorilerinden kopartılmaktadır YOumlK uygulaması eğitim bilimlerini sosyal bilimlerden ayırarak (kopararak) yeni bir kategori haline getirmektedir Bu ayırım sosyal bilimci olmadan nasıl eğitim bilimci olunacağını accedilıklamanın guumlccedil olduğu bir teorik problemin goumlz ardı edilmesinin bir sonucudur Tarihccedili olmadan eğitim tarihccedilisi felsefeci olmadan eğitim felsefecisi sosyolog olmadan eğitim sosyolojisi yapmanın ne anlama geldiği bu bağlamda hiccedil duumlşuumlnuumllmemiştir

Eğitim bilimleri konusundaki bu indirgeyici yaklaşım son tahlilde bu bilimlerin oumlğretmen yetiştirmedeki roluumlne de sınırlıklar getirmiştir Oumlğretmenlik becerisi eğitim bilimlerinin yerine ikacircme edilerek eğitim bilimleriyle oumlğretmenlik ve oumlğretmen yetiştirme arasındaki gerekli ve kaccedilınılmaz bağ goumlz ardı edilmiştir Eğitim bilimleri boumlluumlmlerinin kapatılmasıyla ilgili gerekccedile aslında eğitim bilimlerinin rol ve gereğini oumlnemsiz goumlren bir felsefe iccedilermektedir Eğitim Fakuumlltelerinde son yıllarda

ccedilok sayıda accedilılan program geliştirme eğitim youmlnetimi halk eğitimi oumllccedilme

ve değerlendirme gibi eğitim programların belirli istihdam alanları yoktur

Bu alanlar oumlğretmenlik becerisi uumlzerine edilmesi ve lisansuumlstuuml duumlzeylerde

Doğa bilimle ve bilimcilerinin farklı ve ayrıcalıklı statuuml sahibi oluşuna ilişkin burada belirtilen Tanzimat doumlnemi tartışmaları iccedilin bkz i Doğan Osmanlı Bilim Topluluklarının Tuumlrkiyedeki bilim Eğitimine Etkileri Değişen Tuumlrkiyede Bilim ve Kuumlltuumlr iccedilinde Ankara 1997 s 6 8 - 9 1

ismail doğan

accedilılması gereken programlardır (YOumlK 1997) YOumlK yuumlruumltme kurulunun bu kararı oumlğretmenlik becerisi deyimini oumlğretmen yetiştirme konusunda anahtar terim olarak oumlne ccedilıkarmaktadır Boumlyle bir değerlendirmenin ise becerinin bilgiye tercih eolmesi olduğunu anlamak hiccedil de zor değildir Bu zihniyete goumlre oumlğretmenlik bir bilgi işi olmaktan ccedilok bir beceri işidir

2 Akreditasyon Olgusu ve Oumlğretmen Eğitiminde Akreditasyon Girişimi

Oumlğretmen yetiştirme sistemindeki değişikliğin proje yetkililerince uumllkenin ihtiyaccedillarına cevap verebilecek daha nitelikli oumlğretmen yetiştirmek gibi oumlnemli nedenleri bulunmaktadır Programlar uumlzerinde belirtilen duumlzelti oynama ve muumldahaleler ile akreditasyon ccedilalışmalarının bu amacın gerccedilekleşmesi yolunda ortaya konan ccedilabalar olduğu bu bağlamda ifade edilmektedir (Oumlğretmen Eğitiminde Akreditasyon 1998)

Latince koumlkenli Fransızca bir soumlzcuumlk olan accreditation = akreditasyon guumlvenilir ve inanılır olma halidir Guumlvenilir olmanın izlenmesi guumlvenilir inanılır olduğunu belirtmek ise yine Fransızcada accrediter= akredite eylemi ile ifade edilir Buradan yola ccedilıkılarak akreditasyon terimi şoumlyle tanımlanır Bir kurum ya da programın amaccedillarının yerine getirilme duumlzeyini oumlnceden belirlenen standartlara goumlre bir goumlnuumllluuml ve resmi olmayan akredite ajansı ile belirli aralıklarla izleme suumlrecidir (Kells 1988 s9) Boumlyle bir izlemeden yani akreditasyondan amaccedil ise kurumların uumlruumln kalitesini artırmak bu bağlamda kurum ccedilalışanlarının motivasyonlarını artırmaktır Toplam kalite kavramı da bu suumlrecin bir parccedilası olarak literatuumlre girmiştir Ccedilalışanların tuumlmuumlne sorumluluk ve değer veren bir anlayıştan yola ccedilıkılarak daha ccedilok ve daha kalitelinin elde edilmesi modern uumlretimin youmlnetim felsefesi olmuştur Kaliteli oumlğretmenin yetişmesi yeni oumlğretmen yetiştirme sisteminin temel amaccedilları arasında yer alırken kalitenin korunması ve suumlrduumlruumllmesi de suumlrecin oumlnemli bir boyutu olarak duumlşuumlnuumllmuumlştuumlr Oumlğretmen eğitiminde akreditasyon işte bu boyutu belirleyen ve sınırlandıran bir deyim olarak kullanılmaktadır

ilk kez 20yyın başlarında ABDde ortaya ccedilıkan akreditasyon sistemi

ilerleyen doumlnemde İngiltere ve Anglosakson uumllkelerinde uygulanmıştır Avrupa Biriiği(AB)nin resmen oluşumu ile birlikte uumlye uumllkelerin guumlndemine girerek bir anlamda devlet denetiminin de alternatifi (TUumlVA vd 1997 s37) olmuştur ilerleyen doumlnemde (1985 yılı) uumlruumlnlerin kalite ve standardizasyonu ile test ve belgelendirme mevzuatı Avrupa Biriiğinin bu bağlamda kabul ettiği ortak oumllccediluumlt olmuştur 5 Mart 1995 tarih ve 195

ismail doğan

sayılı Tuumlrkiye - AB Ortaklık Konseyi Kararının 8-11 inci maddeleri uyarınca Avrupa Birliğinin standardizasyon test ve belgelendirme konusundaki mevzuatının kararın yuumlruumlrluumlğe girdiği tarihten itibaren 5 yıl iccedilinde Tuumlrkiye mevzuatına dahil edilmesi kabul edilmiştir Bu karar ccedilerccedilevesinde hazırlanan ve uygulamaya konulan direktiflerde uygunluk değerlendirme proseduumlrleri Global Yaklaşım Kararında belirtilen kriterlere goumlre belirlenmiştir Belgelendirme test etme ve kontrol konularındaki Global Yaklaşım duumlzenlemelerin karşılıklı tanınması ihtiyari belgelendirme sistemi ve yapıların birbirine yaklaştırılması ile guumlvenin artması ve karşılıklı tanınmanın işleyişi iccedilin bir temel oluşturmaktadır (TBMM) TBMM bu felsefeye uygun olarak AB nezdinde kabul goumlrecek ulusal bir akreditasyon konseyinin tesisi yolunda 22 6 1999 tarihinde verilen tasarıyı muumlzakere etmiş konu alternatif yaklaşımların da ışığı altında 2710 1999 tarih ve 4457 sayı ile Tuumlrk Akreditasyon Kurumu Kuruluş ve goumlrevleri Hakkında Kanun kabul edilmiştir

Yuumlksekoumlğretimde Akreditasyon

Kalitenin ve verimliliğin esas alındığı tuumlm alanlarda akreditasyon oumlnemli bir mekanizma olarak duumlşuumlnuumlluumlr ve işletilir Bu itibarla son yıllarda Uumlniversitelerde de kalite guumlvencesini ve verimliliği sağlamanın youmlntemlerinden biri de akreditasyon olmuştur Giderek yuumlksekoumlğretim programlarının kalite duumlzeyinin ortaya konması ve bu kurumların muumlşterileri olan oumlğrenci ve iş piyasasının bundan haberdar edilmesi suumlrecini de iccedileren sistem yuumlksekoumlğretim kurumlarının denetimi ve değerlendirilmesinde yeni bir alternatif olarak goumlruumllmektedir(Yalccedilınkaya 1997 s3)

Tuumlrk uumlniversitelerinde Batıdaki oluşumlara benzeyen bir akreditasyon varlığı ve geleneğinden soumlz edilemez Ccediluumlnkuuml hem meslekicirc boyutta hem de uumlniversiteler uumlzerinde akreditasyon yetkisinde ve oumlzelliğinde olan kurumlar yoktur Benzer bir mekanizma gibi goumlruumlnen Yuumlksekoumlğretim Denetleme

Kurulu goumlrev sınırları iccedilinde uumlniversitelerin uumlruumln işleyiş ve akademik performanslarını değerlendirecek bir yuumlkuumlmluumlluumlk bulunmamaktadır Aynı şekilde bir ccedileşit akreditasyon oumlrguumltuuml olarak kurulan Kalite ve Akreditasyon

Milli Konsey inn faaliyet ve goumlrevleri arasında da uumlniversitelerin akreditasyonuna ilişkin bir goumlrev yer almamaktadır Son yıllarda ODTUuml ve Bilkent Uumlniversitesinin bazı boumlluumlmleri bir ABD kuruluşu tarafından akredite edilerek soumlz konusu boumlluumlmler (ODTUumlde Kimya maden elektrik-elektronik inşaat metalurji-malzeme muumlhendislikleri Bilkentte ise enduumlstri muumlhendisliği) ABDdeki emsalleriyle eşdeğerli sayılmıştır

ismail doğan

Oumlğretmen Eğitiminde Akreditasyon

Oumlğretmen Eğitiminde Akreditasyon Tuumlrkiyede alanın ilk terminolojik deneyi olarak YOumlK tarafından projelendirilen bir girişimdir YOumlKuumln girişimi oumlğretmen yetiştirme sistemindeki duumlzenleme ve değişikliğin ikinci ve oumlnemli bir aşaması olarak hayata geccedilirilmektedir Olayın boumlyle anlaşılması hem YOumlKuumln boumlyle bir girişime yuumlklediği anlam ve işlevin hem de akreditasyondan beklenenlerle Tuumlrkiye deneyinin arasındaki farkların goumlzlenmesinde son derece oumlnemlidir Bu noktada oumlncelikle şoumlyle bir sorunun yanıtlanması da oumlnemlidir Acaba YOumlK girişimi akreditasyonu nasıl anlamakta ve yorumlamaktadır

YOumlKuumln akreditasyon tanımında bu sorunun cevabını bulmak muumlmkuumlnduumlr İlgili dokuumlmanda şoumlyle bir tanım yapılmaktadır Akreditasyon belirli bir malı uumlretmeye veya hizmeti vermeye aday bir kurum veya kuruluşun belirlenen standartlar ccedilevresinde yeterliliğinin saptanmasıdır (YOumlK 1999) Belirli oumllccediluumltler ccedilevresinde kuruluşların yeterliliklerinin saptanmasının bir otoriteye otoritenin varlığına işaret kabul eden YOumlK bu yorumdan hareketle oumlncelikli olarak buumlnyesinde bir otorite birimi kurmuştur Oumlğretmen eğitiminde akreditasyon sistemini oluşturacak suumlrecin ilk aşamasında organize edilen birim Oumlğretmen Yetiştirme Milli

Komitesidir

Akreditasyon anlayış ve uygulamalarına bilimsel ve eğitimsel bir gerekccedile ve oumlrnek olarak ABD ve ingiltere deneyleri analiz edilerek bunlardan YOumlK uygulaması ve uumllke girişimi iccedilin şu sonuccedillar ccedilıkarılmıştır (YOumlK 1999)

bull Oumlğretmen eğitiminde niteliği sağlama ve artırma standartlaşmayı temel alan oumllccediluumltlere bağlanmıştır Oumlğretmen yetiştirme belirli oumllccediluumltlere dayanan ilkeli ve denetlenen bir etkinlik olarak algılanmaktadır Buumltuumln bunların altında yatan gerekccedile olarak her iki uumllkede de son yıllarda oumlzelde oumlğretmen yetiştirme genelde ise eğitime verilen oumlnemi goumlrmek muumlmkuumlnduumlr ABDde ikinci kez başkanlığa seccedililen Bili Clinton ve 1997de iktidara gelen Tony B la irm ulusal politikaları arasında eğitim birinci sırada yer almıştır Her iki lider de kendi uumllkelerini Bilgi Toplumuna hazırlama konusunda eğitimi ve oumlğretmen yetiştirmeyi en kritik unsurlar olarak kabul etmektedirler Bu anlamda oumlğrtetmen eğitiminde akreditasyon ve standartlaşma her uumllkeyi de bu uzak hedefe taşımanın oumlnemli araccedillarından birisi olarak algılanabilir

bull Her iki uumllkede de oumlğretmen eğitimine ayrılan kamu kaynaklarının standartlar ve akreditasyon yoluyla hem kaliteyi artırıcı hem de oumlğretmen yetiştiren kurumlar arasında rekabeti destekleyici bir araccedil

ismail doğan

o l a r a k kullanıldığı goumlze ccedilarpmaktadır İngilterede bu doğrudan Eğitim Bakanlığı taraf ından yapılırken ABDde aynı işi eğitim otoritesi dolaylı yollardan yapmakta fakat her iki durumda da oumlğretmen yetiştirmeye ayrılan kaynakları belirli oumllccediluumltlere ve standartlara goumlre dağıtılmaktadır

Kamu kaynakları belirli oumllccediluumlt ve standartlara goumlre dağıtılırken bu mekanizma dağıtılan bu kaynakların ne ederce etkili kullanıldığı konusunda kamu otoritesine denetim yetkisi de kazandırmaktadır Anrak burada oumlnemli olan unsur bu denetimin bir cezalandırma değil tam aksine geliştirme ve niteliğin yuumlkseltilmesi amaccedilla la hizmet edecek şekilde kullanıldığıdır

Oumlğretmen yetiştirme etkinliklerinin belirli oumllccediluumlt ve standartlara bağlanması konusunda her iki uumllkede goumlzlenen diğer bir olgu ise standartların oluşturulması ve denetlenmesi konularında yetkili organların veya otoritenin accedilık olarak saptanması goumlrev ve yetkilerinin accedilık olarak tanımlanması standartların saptanması ve denetim konularında gerekli ve yeterli yetkiyle donatılmış olmasıdır Son tahlilde birinde doğrudan diğerinde dolaylı olmasına rağmen heri iki uumllkede de ulusal eğitim otoritesi bu konuda en yetkili organ olarak ortaya ccedilıkmaktadır

Her ik i uumllkede de oumlğretmen eğitiminin akreditasyonuna ilişkin temel ilkeler ve gerekccedileler benzerlikler goumlstermesine rağmen akreditasyon etkinliklerinin hayata geccedilirilmesi ve sistemdeki işlevi uumllkelerin kendine oumlzguuml koşullarını dikkate alacak biccedilimde şekillenmiştir İngilterede daha merkeziyetccedili olan eğitim sisteminde akreditasyon etkinlikleri daha merkeziyetccedili ve yukarıdan aşağı bir oumlzellik goumlsterirken daha adem-i merkeziyetccedili ve yerel oumlzellikler goumlsteren Amerikan eğitim sisteminde akreditasyon uygulamaları yine benzer oumlzellikler goumlsterecek şekilde duumlzenlenmiştir

Akreditasyon ve standartlar konusu oumlzellikle son on yılda heri iki uumllkedeki eğitim youmlneticileri ve akademisyenlerin guumlndemini işgal etmektedir Bu gelişmenin yuumlksekoumlğretimde son yıllarda ortaya ccedilıkan yeni bir eğilimle ilişkili olduğu varsayılabilir Pek ccedilok yuumlksekoumlğretim sisteminde ve oumlzellikle Amerikan yuumlksekoumlğretiminde kamu otoritesi yuumlksekoumlğretime ayrılan kamu kaynaklarının daha hesaplı ve sorumlu kullanılması konusunda ccedileşitli denetim mekanizmaları geliştirmişlerdir Bu gelişme Duumlnya Bankası ve UNESCO tarafından hazırlanan yuumlksekoumlğretime ilişkin iki raporda da benzer biccedilimde saptanmış ve dile getirilmiştir Bu anlamda her iki sistemde de son yıllarda ciddi biccedilimde uygulamaya konulan oumlğretmen yetiştirmeye ilişkin standartlaşma ve akreditasyon genelde yuumlksekoumlğretime ilişkin kamu otoritelerinin daha sorgulayıcı ve denetleyici bu yeni bakış accedilısıyla yakından ilişkilidir

ismail doğan

Tuumlrkiyede oumlğretmen eğitiminde akreditasyon girişimine felsefe ve karine (dayanak) olan A60 ve ingiltere deneylerinin YOumlK takdiminde ortaya ccedilıkan

gerccedilek sonuccedilları ise bu metnin satır aralarında gizlidir Yakın tahlilde bu boyutun ortaya ccedilıkardığı sonuccedillar ise şoumlyle sıralanabilir

1 Duumlnyanın iki modern ve ileri uumllkesi olan ABD ve İngilterede eğitim son yıllarda devlet duumlzeyinde ve hiccedil olmadığı kadar oumlnemsenmektedir Bu iki uumllkenin siyasal oumlnderlerine prim kazandıran birini ikinci kez iktidar yapan temel soumlylem eğitimdir

2 Eğitim ve oumlğretmen yetiştirme uumllkeleri geleceğe bilgi toplumuna taşıyacak olan en kritik unsurlardır Oumlğretmen eğitiminde akreditasyon bu vasıtayı işlevsel hale getirebilecek en oumlnemli youmlntemdir

3 Bu kadar oumlnemli olan akreditasyon ancak otorite birimlerince işletilebilir hayata geccedilirilebilir ingilterede bu otorite devlet ABD ise devletin yetki verdiği dolaylı kanallar ve kuruluşlardır

4 Akreditasyonun standartlarının saptanması ve otoritenin bu ccedilerccedilevede tam yetki ile donatılmış olması her iki uumllkede ortaya ccedilıkan oumlnemli bir olgudur

5 Akreditasyon sistemi uumllkelerin siyasal ve toplumsal oumlrguumltlenme biccedilimine goumlre şekillenmektedir Merkeziyetccedili ingiliz toplumsal sistemi akreditasyon sistemini de merkeziyetccedili hale getirirken adem-i merkeziyetccedili olan ABDde adem-i merkeziyetccedili ve yerel oumlzellikler goumlsteren bir akreditasyon sistemi bulunmaktadır

Şimdi YOumlKuumln ABD ve İngiliz uygulamalarından yola ccedilıkarak olası proje ve uygulamaları iccedilin oumlngoumlrduumlğuuml bu analojiyi (ccedilıkarsamayı) tek cuumlmleye indirgemek muumlmkuumlnduumlr Bu ccedilıkarsama ile kısaca kamuoyuna verilmek istenen mesaj şudur Batı ve gelişmiş uumllkeler kaliteyi ve verimliliği esas

almaktadırlar Akreditasyon bu amacın gerccedilekleşmesinde belirleyici ve

işlevsel bir youmlntemdir ABD ve İngiltere gibi uygulamanın popuumller olduğu

uumllkelerde bu youmlntem belirli bir otoritenin inisiyatifinde işletilmektedir

ilk bakışta YOumlKuumln bu belirlemesinde yanlış bir şey yoktur Kuumlreselleşmenin rekabete ve rekabetccedili bir kuumlltuumlre yol accediltığı duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde bu suumlreccedilte kazananın verimlilik ve kalite olduğu tartışma goumltuumlrmez O halde verimliliği ve kaliteyi esas alan proje ve uygulamalar değişimin gerekliliğine uygun girişimlerdir Ancak dikkat edilmesi gereken boumlyle bir hedefe ulaşmada yani kalite ve kalitede suumlrekliliğin sağlanmasında başvurulan youmlntemin geccedilerlik ve guumlvenirliğidir Bilindiği gibi rekabetin oumlzuumlnde bireyin girişimci yetenekleri bu konuda kendisine tanınan fırsatların ccedileşitliliği yer alır Rekabet bu yetenekler doğrultusunda kişilerinin yeteneklerinin hayata geccediltiği bir kuumlltuumlr

ismail doğan

ortamıdır Her tuumlrluuml muumldahale baskı ve dayatmalar rekabet kuumlltuumlruumlnuumln koşullarını ortadan kaldıran etkenlerdir

YOumlKuumln yuumlksekoumlğretimde kaliteyi amaccedillaması ve bu doğrultuda gelişmiş uumllkeler model alınarak yeni bir yapılanmaya girişmiş olması kuşkusuz bu bağlamda ccedilok oumlnemli bir adımdır Ama burada unutulmaması gereken iki konu vardır Bunlardan birincisi değişimin mantığı işleyiş ve doğrultusunun ccedilok iyi belirlenmesi diğeri de proje ve icraatlar iccedilin alınan modellerin uumllke ve kuumlltuumlre uyarlanmasında yeteri kadar titiz ve seccedilici olma sorunudur Aksi halde başkaları yapıyor biz de yapalım gibi bir yaklaşımla ortaya konan aceleci ve seccedilici olmayan tutum başta adaptasyon olmak uumlzere uygulamada bir dizi sorun ortaya ccedilıkarabilir Tuumlrkiyede YOumlKuumln eğitimde akreditasyon heyecan ve girişiminde bu noktadan kaynaklanan olası sorunlar soumlz konusudur

Terminolojik tanımında vurgulandığı uumlzere akreditasyon kalitenin geliştirilmesini ve değerlendirilmesini esas alan devletle ilgisi olmayan bu nedenle de goumlnuumllluumlluumlk esasına goumlre işleyen bir suumlreccediltir AmaYOumlKuumln oumlğretmen eğitiminde akreditasyon girişimi olayı buumlrokratik bir profil olarak goumlrmek ve ele almak suretiyle goumlnuumllluumlluumlk esasının dışına taşımaktadır Boumlyle bir deneyde akredite işlevi doğal olarak buumlrokratik otoritenin geleneksel youmlntem ve alışkanlığının etkisine girmektedir Hem organizasyon hem de işleyiş bu etkiyi belirginleştirmektedir YOumlKuumln 8-10 nisan 1999 tarihlerinde Edirnede gerccedilekleştirdiği Hizmet Oumlncesi Eğitiminde Akreditasyon Semineri program iccedileriği ve komisyonların yapısı accedilısından soumlzuuml edilen geleneğin suumlrmekte olduğunun bir kanıtıdır Bu seminerde uumlyelere eğitim fakuumllteleri standartları oumlğretmen yeterlikleri ve değerlendirilmesi fakuumllte akreditasyonu ziyareti iccedilin ekip planı oumlz değerlendirme raporu akreditasyon ziyaretleri iccedilin fakuumllte tarafından hazırlanacak belge ve dokuumlmanlar başlıklı formatlar ccedilevresinde bilgiler verilmiştir YOumlKuumln buumlrokratik yapısı iccedilinde oluşturulan akreditasyonla ilgili bu yeni birimle birlikte yeni bir buumlrokratik otorite ve mevzuatla karşılaşılmaktadır Tuumlrkiyede buumlrokratik geleneğin uumlye seccedilim oumllccediluumltlerinin nasıl bir uygulama ortaya koyduğu goumlz oumlnuumlne alındığında Edirne toplantılarının nasıl bir başlangıccedil noktasından yola ccedilıktığı anlaşılmış olur Esasen bu hareket Batıdaki benzerlerine uygun ve goumlnuumllluumlluumlk esasına dayalı bir girişim olmayıp YOumlK Denetleme Kurulunun sınırlı performanslarına akreditasyon boyutunu ilave etmektir

ismail doğan

3 Sonuccedil ve Oumlneriler

Sonuccedil

Tuumlrkiyede son yıllarda yapılan ccedilalışmalarla oumlğretmen yetiştirme sistemi buumlyuumlk oumllccediluumlde değişikliğe uğramıştır Değişimin yeni toplumsal ve kuumlresel işlevleri duumlnyada eğitimden beklentileri yuumlkseltirken Tuumlrkiyenin de eğitim konusunda reorganize (yeniden yapılanması) olması son derece doğaldır Burada oumlnemli olan eğitimi guumlncel ve kuumlresel hale getiren dinamiklerin ccedilok iyi belirlenmesi ve yeni yapılanma iccedilinde bunların dikkate alınmasıdır Bu accedilıdan bakıldığında yeni oumlğretmen yetiştirme sistemi ve buna bağlı olarak ortaya konan yeni arayışların muumlzakereye accedilık olan boyutları bulunmaktadır

Oumlğretmen yetiştirme sistemindeki değişikliğin nedeni zorunlu temel eğitimin sekiz yıla ccedilıkarılmasıdır Bu olgu yeni sistemin niteliği (mahiyet) ve accedilılımlarından oumlnce uumlzerinde durulması gereken bir durumdur Ccediluumlnkuuml sekiz yıllık zorunlu eğitimle birlikte buumlyuumlk bir oumlğretmen accedilığı ortaya ccedilıkmıştır Şiddetli oumlğretmen accedilığı eğitime youmln verenlerin buumltuumln proje ve icraatlarının da ekseni olmuştur Dolayısıyla eğitim adına atılan her adımda oumlğretmen accedilığının yol accediltığı sayı probleminin ccediloumlzuumllmesi duumlşuumlncesi yer almaktadır Uumlniversitelerdeki tuumlm eğitim fakuumlltelerinin branş oumlğretmenliğinden sınıf oumlğretmeni yetiştirecek şekilde yapılanmasının nedeni işte bu olgudur Yetkililer bu doumlnuumlşuumlmuumln adını yeni oumlğretmen yetiştirme sistemi olarak sunmaktadırlar Yeni bir durumun ifadesi olarak boumlyle bir tanım doğru olabilir ama değişimin kuumlresel mantığı accedilısından bakıldığında Tuumlrkiyede yapılanların zaman zaman yapılanlardan farklı olmadığı ortaya ccedilıkmaktadır Son yapılanlar da eğitime periyodik olarak muumldahale etme guumlncel sıkıntı ve sorunlar doğrultusunda ccedileki duumlzen verme geleneğinin bir uzantısıdır Bu muumldahalelerde bu periyodik oynamalarda değişim kuumlltuumlruuml ve felsefesi buumlyuumlk oumllccediluumlde ihmal edilmektedir

Değişim kuumlltuumlruuml yeni adına eskinin ortadan kaldırılmasını değil yararlı ve işlevsel boyutuyla geleneğin modernite ile uzlaştırılmasını empoze etmektedir Ama benzer yenilikccedili ccedilabalarda olduğu gibi oumlğretmen yetiştirme program ve sisteminde boumlyle bir uzlaşma goumlz oumlnuumlne alınmamıştır Dolayısıyla ortaya ccedilıkan tabloda yeni adına eskinin tuumlmuumlyle ilga edilerek eğitimin geleneksel disiplinlerinin de bu bağlamda ortadan kaldırıldığı goumlruumllmektedir Meslekte ihtiyaccedil duyulan bilgi terimi teorik olarak nitelenen eğitim bilimlerine (eğitim tarihi eğitim felsefesi eğitim sosyolojisi vd ) tercih edilirken soumlz konusu bilimler program dışı bırakılarak tarihin

ismail doğan

dışına itilmektedir Uumlstelik bu uygulama ile eğitim bilimleri sosyal bilimlerden koparılarak benzer ccedilatışma ve dualist farklılaşmalar batıda sona ermişken eğitim bilimleri ve sosyal bilimler farklılaşmasına da yol accedilılmıştır Sayısal problemin getirdiği tedirginlikle eğitim bilimlerini tarihin dışına itenler yakın gelecekte bu sorunun ortadan kalkması durumunda bu keskin muumldahalenin ortaya ccedilıkardığı sonuccedilları nasıl telafi edeceklerini ise accedilıklamamaktadırlar

Tuumlrkiyede eğitimde ve oumlğretmen eğitiminde akreditasyon işte bu amacı aşan muumldahale ve oynamaların uumlzerine gelmiştir Dolayısıyla akreditasyon olgusunun terminolojik esprisinden kaynaklanan boyutların ortaya ccedilıkması beklenemez Bu nedenle Batıda devlet denetimine alternatif olan akreditasyon girişimi Tuumlrkiyede YOumlK Denetleme Kuruluna manevra accedilılımı kazandıracak buumlrokratik bir mekanizma goumlruumlnuumlmuuml vermektedir Bu bağlamda akreditasyon bir buumlrokratik bir oumlrguumltlenme olarak algılanmakta otoriteyi oumlne ccedilıkarmaktadır

Oumlneriler

1 Değişim kuumlltuumlruuml yeni bin yıl iccedilin kuumlresel normlar ve değerler uumlretmektedir Bunlar iccedilinde uumlzerinde en ccedilok durulması gereken husus bireyi merkeze alan değişim oumllccediluumltleridir Bir işin tasarlanması planlanması organize edilmesi ve sonuccedillandırılması yeni ve farklı bir oumlzellik olarak bireye oumln goumlruumllen işlevlerdir Meslekte ihtiyaccedil duyulan bilgi deyimi ile durağan bir bilgi normuna indirgenen oumlğretmen formasyonu belirtilen işlevlere youmlnelik dinamik bir suumlrece uyarlanmalıdır Bilgi toplumu insanına yakıştırılan işlev ve donanımlar oumlğretmenlerden esirgenmemelidir O halde sorun meslekte ihtiyaccedil duyulan bilgi değil bilgi toplumunda oumlğretmen olabilmenin vasıflarının kazandırılması sorunudur

2 Bilgi toplumunda oumlğretmen ihtiyaccedil duyulan bilgi kalıbına mahkum olan oumlğretmen değil koşulları ve koşulların oumln goumlrduumlğuuml sorunları saptayan analiz eden ve sonuccedillandıran insandır Bu ise oumlğretmenin durağan beceri kalıplarına mahkum edilmesiyle değil dinamik bilgi zemini uumlzerinde inisiyatif vasıflarının geliştirilmesi ile muumlmkuumln olabilir Her doumlnemde bu dinamizmi veren inisiyatif becerisini geliştiren oumlnemli unsurların başında oumlğretmenliğin gerccedilek pedagojik zemini olan eğitim bilimleridir Eğitim bilimlerini tarihin dışına iten anlayış oumlğretmeni bir entelektuumlel olarak değil belirli becerilerle donatılmış bir teknolog bir ara insan guumlcuuml olarak goumlrmektedir

3 Son doumlnemin akreditasyon girişimi uygulayıcıların sayısal fobisini unutturamaz Boumlyle bir olgunun uumlzerine gelen akreditasyonun ise beklenen yararı sağlaması muumlmkuumln değildir Beceri kuumlltuumlruumlnuumln kalıp

ismail doğan

davranışları uumlzerinde eğitilen kişilerin alana ve mesleğe yaratıcı katkıları soumlz konusu olamayacağına goumlre boumlyle bir kuumlltuumlruumln akredite edilmesinden nasıl bir yarar umulmaktadır Bu buumlrokratik şablondan nasıl bir goumlnuumllluumlluumlk beklenebilir

4 Akreditasyon goumlnuumllluumlluumlk esasında gelişen devlet dışı bir işleyiş biccedilimidir Bu mekanizmanın kuumlltuumlrel zemininde kendini geliştiren kaliteyi ve verimliliği yaşam biccedilimine doumlnuumlştuumlren insanteki yer almaktadır Kendini otomasyonun parccedilası olarak goumlren bireylerin ve bu bireylerden meydana gelen kurumların akredite edilmesi yalnızca bir denetleme olayıdır Oysa akreditasyon yaratıcılığın ve uumlretkenliğin uumlzerinde gelişen bir olgudur

5 Tuumlrkiyede akreditasyondan oumlnce kalite ve verimliliği yaşam biccedilimine doumlnuumlştuumlrecek insanlara ihtiyaccedil vardır Boumlyle bir insanın yetişmesi halinde kendiliğindenlik ilkesi doğal olarak işleyecektir Aksi halde korkunun ve uumlccediluumlncuuml kişilerin varlığını dikkate alan bir yaşam biccediliminin akredite edilmesi gerccedileği yaşanır ki boumlyle bir akreditasyon zaten uumlccediluumlncuuml duumlnyanın yabancı olmadığı bir kuumlltuumlrel olgudur Bunun iccedilin de Amerikayı yeniden keşif etmeğe gerek yoktur

6 Akreditasyon ABD ve ingilterede toplumsal sistemin yapısına uygun (merkezicirc ve adem-icirc merkez farkı) bir organizasyona sahiptir YOumlKuumln de goumlnderme yaptığı bu uygulamalardan dikkate değer olan bu boyut goumlrmezden gelinmiştir O nedenle de Tuumlrk kuumlltuumlruuml ve eğitim geleneği akreditasyon girişim ve deneyinde buumlyuumlk oumllccediluumlde ihmal edilmiştir Bu konuda ortaya konacak bir duyarlılık farklı uygulamalarla birilikte Tuumlrk kuumlltuumlr ve eğitim geleneğine uygun bir akreditasyon uumlretilmesine yol accedilacaktır

K A Y N A K Ccedil A

T U B A - TUumlBİTAK-TTGV Bilim - Teknoloji Sanayi Tartışmaları Platformu Avrupa Birliğinin Bilim- Teknoloji- Muumlhendislik Alanlarına İlişkin Akreditasyon Kurumları Ccedilalışma Grubu Yuumlksekoumlğretimde Kalite Youmlnetimi Alt Ccedilalışma Grubu Raporu A n k a r a Şubat 1997

T B M M Bursa M i l l e t v e k i l l e r i A R Beyre l i v e Hayati K o r k m a z m Tuumlrkiye Akreditasyon Konsey i Kuruluş v e Goumlrevleri Hakkında K a n u n t e k l i f 21 Doumlnem Sıra Sayısı 123 32 s

DOĞAN İsmail Değişen Tuumlrkiyede Bilim ve Kuumlltuumlr A n k a r a İmaj Yayınevi 1997 451 + 10 s

bullEğitimde Geometrik Muumldahale Ya Da V i z y o n ve Geometr i YeniYuumlzyıl Gazetesi 22 5 1998 s 19

ismail doğan

G l o b a l Values and Educat ion T u r k i s h Exper ience The Third International Conference on Tecaher Education Almost 2000 Crto And Challenga In Teacher Education Under The Auspices The Colleges Of Educat ion İn Israel June 27 - July 1 1999 B o o k of Abstracts p 65

Eğitimde Geleceğe Yatırım Konferansı A n k a r a 11 Mayıs 1998 Duumlzenleyen Kuruluş B i l k o m App le Computer Tuumlrkiye Distribuumltoumlruuml

K a l i t e ve Akreditasyon M i l l i Komi te Ccedilalışmaları Esasları Youmlnetmeliği Resmi Gazete Sayı 22335 T a r i h 6 T e m m u z 1995

K A V A K Yuumlksel Oumlğretmen Eğitiminde Y e n i B i r yaklaşıma Doğru Standartlar ve Akreditasyon Kuram ve Uygulamada Eğitim Youmlnetimi dergisi A n k a r a Y a z 1999 S 19 s 313-324

K E L L S H R Self-Study Processes A m e r i c a n Counc i l on Educatino M a c m i l l a n Publ i sh ing Company Nevv Y o r k 1988

Oumlğretmen Eğitiminde Akreditasyon İngiltere ve A B D Oumlrnekleri Barbaros Guumlnccedilerin Sunuşu ile B k z B k z http wwwyoktr egfakAkredit html

ROSOWSKİ H e n r i Uumlniversite Bir Dekan Anlatıyor Ccedilev Suumlreyya Ersoy A n k a r a TUumlBİTAK Y a y 1994 321 s

YALCcedilINKAYA Mustafa Akredi tasyon ve Yuumlksekoumlğretim kurumlarının Değerlendirilmesi Ccediloğaltma A n k a r a 1997 105 s

YOumlK Eğitim Fakuumlltelerinde Oumlğretme^ Yetiştirme Programlarının Geliştirilmesine Youmln Veren Temel İlkeler Y Ouml K Dokuumlmanı 1999 B k z http wwwyoktr egfakAkredit html

Y Ouml K Yuumlruumltme K u r u l u Kararı T a r i h 4 11 1997 Sayı 97392761

ismail doğan

Giriş

Toplumsal değişme yeni alışkanlıklar yeni değerler ve yeni ihtiyaccedillar demektir Toplumlar bu anlamda değişimin kaccedilınılmaz huumlkmuuml altındadırlar Değişimi bu youmlnuumlyle kavramak değişimle gelen yeni ve farklı durumlara sıkıntısız sarsıntısız ve sorunsuz uyum goumlstermede oumlnemli bir ilk adımdır Eğitim bu aşamada en oumlnemli kılavuzdur Kendisinden beklenen bu işlevin başarı ile yerine getirilmesi eğitimin değişimin youmln ve doğrultusu ccedilevresinde yapılanması ile muumlmkuumlnduumlr Dinamik bir suumlreccedil olarak eğitim temelde buna uygundur Genccedil kuşakları geleceğe geleceğin koşullarına hazırlayan da eğitimin işte bu doğasıdır Ancak eğitimin doğasına işlerlik kazandıran bizatihi eğitimin kendisi değil eğitimden sorumlu olanlardır

Değişime accedilık ve uygun olan yapısıyla Tuumlrkiye toplumsal değişmeyi olanca temposu ile yaşamaktadır Değişimin yeni bir değeri olarak kuumlreselleşmenin ekonomik ve toplumsal dalgaları uumllkenin tuumlm kesimlerini kurum ve kuruluşlarını etkilemektedir Ekonomi siyaset kuumlltuumlr eğitim ve guumlnluumlk yaşam bundan payına duumlşeni almaktadır Ancak burada beklenen

ruumlzgarlara alabildiğine accedilılma anlamında bir yiğitlik ve cesaret goumlsterisi

değil farklı ve değişik ruumlzgarların olası zararlarını bertaraf ederek bu

etkileşimi yarara doumlnuumlştuumlrecek bir tutum ve yaklaşım iccedilinde olmaktır

Değişim karşısındaki bu oumllccediluumlluuml ve temkinli tutum ancak değişimin temel felsefesi ve bu doğrultudaki talep ve beklentilerinin kavranılması ile muumlmkuumlnduumlr Tuumlrkiyede uumllkeyi eğitim yoluyla değişime hazırlayanlar acaba

bu olguyu ne denli dikkate almaktadırlar Kuşkusuz bu soru proje ve uygulamalar goumlz oumlnuumlne alınarak cevaplandırılabilir

Milli Eğitim Bakanlığı Tuumlrkiyede eğitimin buumlrokratik ccedilerccedilevesini belirleyen siyasal kurumdur Eğitimin akademik muhatabı ise en uumlst duumlzeyde YOumlKtuumlr Akademik duumlzenleme proje ve suumlreccedillerin siyasal icraata zemin ve dayanak oluşturduğu goumlz oumlnuumlne alındığında YOumlKuumln eğitim anlayış ve uygulamalarının siyasal muhataplara goumlre oumlnem ve oumlnceliğe sahip olduğu goumlruumlluumlr Eğitimde siyasal icraata doğrultu kazandırılmasının yanı sıra malzeme kanıt ve gerekccedileler oluşturulmasında da bu kurumun roluuml bulunmaktadır Tuumlrkiyenin eğitim yoluyla değişime ve ikibinli yıllara hazırlanmasında soumlzuuml edilen kurumdan bu ccedilerccedilevede oldukccedila yuumlksek beklentiler ortaya ccedilıkmaktadır Bu beklentiler YOumlKuumln kendisini Tuumlrkiyedeki akademik duumlnyanın merkezi olarak goumlrmesi oranında ise daha bir oumlnem kazanmaktadır

ismail doğan

Oumlğretmen yetiştirme ile ilgili 1996 yılında başlatılan suumlreccedil YOumlKuumln belirtilen misyona uygun icraatlarının en karakteristik oumlrneğidir Bu icraatıyla YOumlK Tuumlrkiyede oumlğretmen yetiştirme sistemi ile bu sistemin temel uumlnitelerinden olan Eğitim Fakuumllteleri program ve faaliyetleri konusunda oumlnemli duumlzenlemelere girişmiştir Oumlğretmen eğitiminde akreditasyon ise bu girişimin oumlnemli bir boyutu olarak son doumlnemde oumlne ccedilıkarılmaktadır Esasen bu son boyut oumlğretmen yetiştirmedeki yeni duumlzenlemeyi tamamlayan unsur olarak projenin başlangıccedilta oumln goumlruumllen felsefesiyle yakından ilgilidir YOumlKuumln oumlğretmen yetiştirme sistemindeki değişikliğin soumlz konusu ayrıntıya ulaşan felsefesinin anlaşılabilmesi kuşkusuz bu icraatın yakın planda tahlili ile muumlmkuumlnduumlr Oumlğretmen yetiştirme sistemindeki yeni duumlzenlemeye duyulan ihtiyacın nedenleri ve bu konuda ortaya ccedilıkan gerekccedilelerin dayandığı temel felsefe bu amaccedilla aşağıdaki temel başlıklar halinde genel bir değerlendirmeye tacircbi tutulmaktadır

1 Oumlğretmen Yetişt irme Sistemindeki Değişiklik ve YOumlKuumln Bu Konudaki

Uygulamaları

YOumlK tarafından hazırlanan Eğitim Fakuumllteleri Oumlğretmen Yetiştirme Programlarının Yeniden Duumlzenlenmesi başlıklı dokuumlmana goumlre sistemdeki değişikliğin temel nedeni 1681997 tarih ve 4306 sayılı kanunla yuumlruumlrluumlğe giren ve 1997-1998 oumlğretim yılında uygulanmaya başlanan sekiz yıllık zorunlu eğitimdir İlkoumlğretim duumlzeyindeki sınıf oumlğretmeni ve branş oumlğretmeni ihtiyacının karşılanması bu nedenle oumlncelikli hedef olarak sistem değişikliğinin gerekccedilesini oluşturmuş goumlruumlnmektedir Kurum yetkilileri ccedileşitli toplantılarda bu ihtiyacın sayısal boyutunun 40-50 bin civarında olduğunu accedilıklamaktadırlar1 Bu nedenle yetkililer her yıl yaklaşık beş bin oumlğretmenin emekliliğine karşılık iki-uumlccedil bin yeni oumlğretmenin eğitime katılmasına rağmen yakın gelecekte bu sayısal sorunun ccediloumlzuumllemeyeceğini oumlne suumlrmektedirler2

Bu olgu sistemin değişme ve değiştirilme nedeni olduğu kadar sistemin olanca sorununu sayısal boyuta indirgeyen bir gelişme haline doumlnuumlşmesinin de nedeni olmuştur

1 Buradaki rakamlarda Prof Barbaros Guumlnccedilerin 11 Mayıs 1998de Ankarada duumlzenlenen Eğitimde Geleceğe Yatırım knnulu konferansta bir sorumuz uumlzerine bize yaptıkları accedilıklama esas alınmıştır

2 Bu belirlemeyi nuumlfus projeksiyonları doğrulamamaktadır Akredtidasyon ccedilalışma grubu iccedilinde yer alan Prof Yuumlksel Kavaka goumlre oumlnuumlmuumlzdeki 25 yıl iccedilinde genccedil nuumlfustaki sabitleşme eğilimi oumlğretmen gereksinimini azaltacaktır Bkz Y Kavak Oumlğretmen Eğitiminde Yeni Bir Yaklaşıma Doğru E ğ i t i m Youmlnet im i Yaz 1999 s 322

ismail doğan

Yeni duumlzenlemenin başarısı iccedilin alınan oumlnlemler şunlardır(YOumlK1999)

a Ccedileşitli konu alanlarında program geliştirme ccedilalışmaları yapılmış ve uumlretilen kaynak oumlğretim materyalleri Eğitim Fakuumlltelerine ilgili derslerde kullanılmak uumlzere goumlnderilmiştir

b Eğitim Fakuumllteleri oumlğretim elemanlarının yetişmesine katkıda bulunmak amacıyla proje ccedilerccedilevesinde ccedileşitli eğitim fakuumlltelerinden oumlğretim elemanları yuumlksek lisans doktora ve doktora sonrası ccedilalışmalar iccedilin yurt dışına goumlnderilmiştir

c Eğitim Fakuumlltelerine genel kullanıma ve konu alanlarına ilişkin olmak uumlzere ccedileşitli araccedil-gereccediller satın alınmıştır

d Eğitim Fakuumlltesi-Uygulama Okulu işbirliği Programı başlatılmıştır

e Yuumlksekoumlğretim Kurulu Genel Kurulunun 1991997 tarih ve 978144 sayılı kararıyla Eğitim Fakuumlltelerinde uygulanan programları denetlemek değerlendirmek ve geliştirmek amacıyla bir Oumlğretmen Yetiştirme Milli Komitesi kurulmuştur

f Oumlğretmen yetiştiren programlarda yer alan dersler ve iccedilerikler yeniden belirlenmiştir

Oumlğretmen yetiştirme sistemindeki YOumlK duumlzenlemesinin temel felsefesi işte bu sonuncu oumlnlem iccedilinde ve bunun gerekccedilesinde gizlidir Buna goumlre mevcut programlardaki dersler

bull iccedilerik ders sayıları ve kredileri okullarda uygulamalar gibi ccedileşitli youmlnlerden belirli bir standartta değildir

bull Derslerin iccedileriği ile ilgili okul duumlzeyindeki oumlğretim alanının iccedileriği arasında tutarsızlıklar vardır

bull Dersler arasında aşamalı ve birbirini tamamlayıcı mantıksal ilişki yoktur

bull Teorik derslere daha fazla ağırlık verilmekte ve uygulama geniş oumllccediluumlde ihmal edilmektedir Vs

Teori ve Pratik Ayırımı

Bu gerekccedilelerde teori ve pratik arasındaki denge arayışının oumlne ccedilıkarıldığı goumlruumlluumlyor Esasen bu bir denge arayışı değil deney ve pratiğin ihmali duumlşuumlncesinde yoğunlaşan ve gerekccedilenin uumlzerinde oturduğu oumlnemli bir etmeni oumlne ccedilıkarma ccedilabasıdır Bu gerekccedile ilgili raporda daha accedilık olarak şu şekilde ifade edilmiştir Geccedilmişte kullanılan oumlğretmenlik formasyonu

dersleri daha ccedilok eğitim bilimleri alanındaki teorik bilgilerden oluşmuştur

ismail doğan

ve oumlğretmene meslekte ihtiyaccedil duyacağı uygulamaya doumlnuumlk bilgi beceri

ve bakış accedilılarını kazandırmakta yetersiz kalmıştır(YOumlK1999 s5)

Bu gerekccedilede eğitim bilimleri alanın teorik bilgileri deyimi kullanılmaktadır Eğitim bilimleri bu ifadede teorik olarak nitelenerek oumlğretmenin meslekte ihtiyaccedil duyacağı bilgiler kategorisi dışına itilmektedir Boumlyle bir mantığın belirgin bir zaafı bunun da ccedilok ciddi sonuccedilları bulunmaktadır Her şeyden oumlnce teorik bilgi mantığın derinlerinde yer aldığı gibi işe yaramaz bir bilgi değildir Teorik bilgi literatuumlrde entelektuumlel bilginin ve genel eğitimin karşılığı olarak kullanılmaktadır Bu ise bireylerin hangi alanda yetişirlerse yetişsinler onların genel eğitimlerinde vazgeccedililmez bir bilgi oumlğesidir

Teorik Bilgi

Teorik bilgiyi ihtiyaca cevap vermeyen bilgi ccedileşidi olarak nitelemek son tahlilde genel eğitimin olası yararını dikkate almamak anlamına gelir Oysa genel eğitim kişinin meslekicirc eğitimden ayrı olarak bir buumltuumln olarak gelişmesi anlamına gelir Bireyin yaşamdaki amaccedillarının uygarlaşmasını duygusal tepkilerinin incelmesini ve guumlnuumlmuumlzde en geccedilerli bilgilerin ışığı altında nesne ve olayların doğası hakkındaki anlayışının olgunlaşmasını kapsar(Rosowski 1999 s 100)

Teorik bilgiyi oumlğretmene meslekte ihtiyaccedil duyacağı uygulamaya doumlnuumlk bilgi beceri ve bakış accedilılarını kazandırmakta yetersiz (YOumlK 1999 s5) bulan YOumlK anlayışı aslında gerccedilek belirlemeyi teorik bilgiyle kast edilen eğitim bilimleri uumlzerinde yapmaktadır YOumlK tespitini eğitim bilimleri alanındaki teorik bilgiler ifadesinin accedilıkccedila yazılması halinde şoumlyle okumak ve anlamak gerekir Geccedilmişte kullanılan oumlğretmenlik formasyonu dersleri daha ccedilok eğitim sosyolojisi eğimi tarihi eğitim felsefesi gibi teorik bilgilerden oluşmuş ve oumlğretmene meslekte ihtiyaccedil duyacağı uygulamaya doumlnuumlk bilgi beceri ve bakış accedilılarını kazandırmakta yetersiz kalmıştır (YOumlK 1999 s5)

Meslekte İhtiyaccedil Duyulan Bilgi

Bu mantığın oumlnemli bir zaafı da meslekte ihtiyaccedil duyulan bilgi

beceri ve bakış accedilıları şeklindeki ifadelerde gizlidir Bu ifadeler değişimin mantığına son derece aykırı oumln yargıyı ve kabuluuml iccedilerir Mesleklerin bilginin

ismail doğan

artan hızına paralel olarak tarz youmlntem ve standart doumlnuumlşuumlmuuml yaşadığı goumlz oumlnuumln alındığında ihtiyaccedil duyulan bilgi soumlzuumlnuumln goumlrece bir yaklaşım olduğu ortaya ccedilıkar Ancak YOumlK tespiti olayı goumlrece halden mutlak hale getirerek teorik bilgi karşısında pratik bilgiyi biricik ( olmazsa olmaz) bir değer olarak sunmaktadır Buguumlnkuuml bilgilerin yarın iccedilin neredeyse hiccedil bir şey ifade etmeyecek bir değişim suumlreci yaşandığı goumlrmezden gelinerek yarın iccedilin gelecek iccedilin buguumlnuumln geccedilerli becerilerini oumlğretmeye kalkışmak değişimi ve değişim kuumlltuumlruumlnuumln mantığını anlamamak demektir Gelecekte oumlğretmenlik mesleği buguumlnkuuml becerileri gerektirmesi halinde her hangi bir sorun olmayacaktır Ancak değişimin tuumlm mesleklere ve alanlara yeni

boyutlar ve koşullar kazandırdığı goumlz oumlnuumlne alındığında yapılması

gerekenin genccedil kuşaklara ve oumlğretmen adaylarına inisiyatif yetenek ve

alışkanlıklarını kazandıracak olan bilgiyi vermektir Ccediluumlnkuuml yakın gelecekte insanlar ya bilgi toplumunda yaşayacaklar ya da bilgi toplumu olmuş guumlccedilluuml devlet ve kuumlltuumlrlerin etkisini uumllkelerinde ve uumlzerilerinde hissedeceklerdir

Yaşamsal Sorun Bilgi Toplumunda Oumlğretmen Nasıl Olmal ıd ı r

Tuumlrkiyede oumlğretmen eğitimi uumlzerinde duumlşuumlnenler ile bu konuda placircn ve projeler uumlretme durumunda olanların olaya değişim kuumlltuumlruumlnuumln belirtilen mantığı accedilısından bakmalarında buumlyuumlk yarar vardır Bilgi toplumunda oumlğretmen nasıl olmalıdır sorusu bu mantığın en hayaticirc (yaşamsal) sorusudur Boumlyle bir soruya bilgi toplumunda başarılı mutlu ve uyumlu insanın oumlzellikleri uyarlanarak cevap verilebilir Bu insan bir işi duumlşuumlnen

planlayan organize eden suumlrduumlren ve sonuccedillandıran insandır Oumlğretmene

inisiyatif hakkı vermeyerek yalnızca belirli bir doumlneme oumlzguuml durağan

meslekicirc kalıp davranışlar (beceriler) oumlğretmek bilgi toplumunun ortalama

insana oumln goumlrduumlğuuml oumlzellikleri oumlğretmenden esirgemek demektir

İhtiyaca Cevap Veren ve Vermeyen Bilgi

ihtiyaca cevap veren ve ihtiyaca cevap vermeyen bilgi ayırımı akademik bir kategori değildir Boumlyle bir bakış accedilısı meslekicirc eğitim veren okullarda meslek hocalarının klacircsik tarzıdır Dolayısıyla bir veteriner bir ziraat bir marangozluk bir torna tesviyeci bir polis koleji oumlğrencisi iccedilin kendi meslek alanları dışındaki entelektuumlel bilgiler alan dışı ve gereksiz kabul edilebilmektedir Onlar iccedilin oumlrneğin bir polis Akademisi oumlğrencisi bir sosyoloji dersine yakın doumlvuumlş ya da silah bilgisi derslerindeki bakış accedilısı olan pratik yarar duumlşuumlncesinden bakmaktadır Sonunda boumlyle bir dersi okuyup da somut ve goumlruumlnuumlr hangi oumlzellikler kazanılacaktır Ccediloğu kez

ismail doğan

oumlğretmenlerin entelektuumlel yarar konusunda oumlğrencilerine hatta meslektaşlarına ve idarecilerine uzun ve ayrıntılı accedilıklamalara girdikleri bir vakıadır Aslında bu vakıanın derin tarihsel ccedilatışmanın bir parccedilası olduğu soumlylenebilir Hatırlanacağı gibi bu ccedilatışma klasik doğa bilimcilerinin sosyal bilimlere bakış accedilısından kaynaklanan ve bilim tarihinin uzunca bir doumlnemine damgasını vuran bir ccedilatışmadır Bizde ise Tanzimat doumlneminde fenci aydın prototipini oluşturan bir oumlykuuml ortaya koymuştur O guumlnden buguumlne Fen bilimlerine yakın olmak Tuumlrk kuumlltuumlr ve bilim tarihinde bir aydın ayrıcalığı yaratmıştır Sosyal bilimlere bilim goumlzuumlyle bakmayan anlayış sosyal bilimcileri de bu ayrıcalığın goumllgesine itmiştir

Bilimde Tuuml rk Tipi Yeni Bir Ccedilatışma Alanı

Eğit im Bilimleri ve Sosyal Bilimler

Batının 18yyda bertaraf ettiği bu bilimsel ikilem (dualizm) Tuumlrkiyede yeni bin yılın eşiğinde tam bertaraf edilmek uumlzereyken şimdi alana sosyal bilim - eğitim bilimleri ayırımı suumlruumllmektedir Tanzimattan buguumlne doğa bilimleri ve bilimcileri karşısında statuuml muumlcadelesinde oumlzguumln ve vazgeccedililmez payı olan eğitim olgusu ve eğitim bilimciler (pedagoglar) şimdi gerccedilek kategorilerinden kopartılmaktadır YOumlK uygulaması eğitim bilimlerini sosyal bilimlerden ayırarak (kopararak) yeni bir kategori haline getirmektedir Bu ayırım sosyal bilimci olmadan nasıl eğitim bilimci olunacağını accedilıklamanın guumlccedil olduğu bir teorik problemin goumlz ardı edilmesinin bir sonucudur Tarihccedili olmadan eğitim tarihccedilisi felsefeci olmadan eğitim felsefecisi sosyolog olmadan eğitim sosyolojisi yapmanın ne anlama geldiği bu bağlamda hiccedil duumlşuumlnuumllmemiştir

Eğitim bilimleri konusundaki bu indirgeyici yaklaşım son tahlilde bu bilimlerin oumlğretmen yetiştirmedeki roluumlne de sınırlıklar getirmiştir Oumlğretmenlik becerisi eğitim bilimlerinin yerine ikacircme edilerek eğitim bilimleriyle oumlğretmenlik ve oumlğretmen yetiştirme arasındaki gerekli ve kaccedilınılmaz bağ goumlz ardı edilmiştir Eğitim bilimleri boumlluumlmlerinin kapatılmasıyla ilgili gerekccedile aslında eğitim bilimlerinin rol ve gereğini oumlnemsiz goumlren bir felsefe iccedilermektedir Eğitim Fakuumlltelerinde son yıllarda

ccedilok sayıda accedilılan program geliştirme eğitim youmlnetimi halk eğitimi oumllccedilme

ve değerlendirme gibi eğitim programların belirli istihdam alanları yoktur

Bu alanlar oumlğretmenlik becerisi uumlzerine edilmesi ve lisansuumlstuuml duumlzeylerde

Doğa bilimle ve bilimcilerinin farklı ve ayrıcalıklı statuuml sahibi oluşuna ilişkin burada belirtilen Tanzimat doumlnemi tartışmaları iccedilin bkz i Doğan Osmanlı Bilim Topluluklarının Tuumlrkiyedeki bilim Eğitimine Etkileri Değişen Tuumlrkiyede Bilim ve Kuumlltuumlr iccedilinde Ankara 1997 s 6 8 - 9 1

ismail doğan

accedilılması gereken programlardır (YOumlK 1997) YOumlK yuumlruumltme kurulunun bu kararı oumlğretmenlik becerisi deyimini oumlğretmen yetiştirme konusunda anahtar terim olarak oumlne ccedilıkarmaktadır Boumlyle bir değerlendirmenin ise becerinin bilgiye tercih eolmesi olduğunu anlamak hiccedil de zor değildir Bu zihniyete goumlre oumlğretmenlik bir bilgi işi olmaktan ccedilok bir beceri işidir

2 Akreditasyon Olgusu ve Oumlğretmen Eğitiminde Akreditasyon Girişimi

Oumlğretmen yetiştirme sistemindeki değişikliğin proje yetkililerince uumllkenin ihtiyaccedillarına cevap verebilecek daha nitelikli oumlğretmen yetiştirmek gibi oumlnemli nedenleri bulunmaktadır Programlar uumlzerinde belirtilen duumlzelti oynama ve muumldahaleler ile akreditasyon ccedilalışmalarının bu amacın gerccedilekleşmesi yolunda ortaya konan ccedilabalar olduğu bu bağlamda ifade edilmektedir (Oumlğretmen Eğitiminde Akreditasyon 1998)

Latince koumlkenli Fransızca bir soumlzcuumlk olan accreditation = akreditasyon guumlvenilir ve inanılır olma halidir Guumlvenilir olmanın izlenmesi guumlvenilir inanılır olduğunu belirtmek ise yine Fransızcada accrediter= akredite eylemi ile ifade edilir Buradan yola ccedilıkılarak akreditasyon terimi şoumlyle tanımlanır Bir kurum ya da programın amaccedillarının yerine getirilme duumlzeyini oumlnceden belirlenen standartlara goumlre bir goumlnuumllluuml ve resmi olmayan akredite ajansı ile belirli aralıklarla izleme suumlrecidir (Kells 1988 s9) Boumlyle bir izlemeden yani akreditasyondan amaccedil ise kurumların uumlruumln kalitesini artırmak bu bağlamda kurum ccedilalışanlarının motivasyonlarını artırmaktır Toplam kalite kavramı da bu suumlrecin bir parccedilası olarak literatuumlre girmiştir Ccedilalışanların tuumlmuumlne sorumluluk ve değer veren bir anlayıştan yola ccedilıkılarak daha ccedilok ve daha kalitelinin elde edilmesi modern uumlretimin youmlnetim felsefesi olmuştur Kaliteli oumlğretmenin yetişmesi yeni oumlğretmen yetiştirme sisteminin temel amaccedilları arasında yer alırken kalitenin korunması ve suumlrduumlruumllmesi de suumlrecin oumlnemli bir boyutu olarak duumlşuumlnuumllmuumlştuumlr Oumlğretmen eğitiminde akreditasyon işte bu boyutu belirleyen ve sınırlandıran bir deyim olarak kullanılmaktadır

ilk kez 20yyın başlarında ABDde ortaya ccedilıkan akreditasyon sistemi

ilerleyen doumlnemde İngiltere ve Anglosakson uumllkelerinde uygulanmıştır Avrupa Biriiği(AB)nin resmen oluşumu ile birlikte uumlye uumllkelerin guumlndemine girerek bir anlamda devlet denetiminin de alternatifi (TUumlVA vd 1997 s37) olmuştur ilerleyen doumlnemde (1985 yılı) uumlruumlnlerin kalite ve standardizasyonu ile test ve belgelendirme mevzuatı Avrupa Biriiğinin bu bağlamda kabul ettiği ortak oumllccediluumlt olmuştur 5 Mart 1995 tarih ve 195

ismail doğan

sayılı Tuumlrkiye - AB Ortaklık Konseyi Kararının 8-11 inci maddeleri uyarınca Avrupa Birliğinin standardizasyon test ve belgelendirme konusundaki mevzuatının kararın yuumlruumlrluumlğe girdiği tarihten itibaren 5 yıl iccedilinde Tuumlrkiye mevzuatına dahil edilmesi kabul edilmiştir Bu karar ccedilerccedilevesinde hazırlanan ve uygulamaya konulan direktiflerde uygunluk değerlendirme proseduumlrleri Global Yaklaşım Kararında belirtilen kriterlere goumlre belirlenmiştir Belgelendirme test etme ve kontrol konularındaki Global Yaklaşım duumlzenlemelerin karşılıklı tanınması ihtiyari belgelendirme sistemi ve yapıların birbirine yaklaştırılması ile guumlvenin artması ve karşılıklı tanınmanın işleyişi iccedilin bir temel oluşturmaktadır (TBMM) TBMM bu felsefeye uygun olarak AB nezdinde kabul goumlrecek ulusal bir akreditasyon konseyinin tesisi yolunda 22 6 1999 tarihinde verilen tasarıyı muumlzakere etmiş konu alternatif yaklaşımların da ışığı altında 2710 1999 tarih ve 4457 sayı ile Tuumlrk Akreditasyon Kurumu Kuruluş ve goumlrevleri Hakkında Kanun kabul edilmiştir

Yuumlksekoumlğretimde Akreditasyon

Kalitenin ve verimliliğin esas alındığı tuumlm alanlarda akreditasyon oumlnemli bir mekanizma olarak duumlşuumlnuumlluumlr ve işletilir Bu itibarla son yıllarda Uumlniversitelerde de kalite guumlvencesini ve verimliliği sağlamanın youmlntemlerinden biri de akreditasyon olmuştur Giderek yuumlksekoumlğretim programlarının kalite duumlzeyinin ortaya konması ve bu kurumların muumlşterileri olan oumlğrenci ve iş piyasasının bundan haberdar edilmesi suumlrecini de iccedileren sistem yuumlksekoumlğretim kurumlarının denetimi ve değerlendirilmesinde yeni bir alternatif olarak goumlruumllmektedir(Yalccedilınkaya 1997 s3)

Tuumlrk uumlniversitelerinde Batıdaki oluşumlara benzeyen bir akreditasyon varlığı ve geleneğinden soumlz edilemez Ccediluumlnkuuml hem meslekicirc boyutta hem de uumlniversiteler uumlzerinde akreditasyon yetkisinde ve oumlzelliğinde olan kurumlar yoktur Benzer bir mekanizma gibi goumlruumlnen Yuumlksekoumlğretim Denetleme

Kurulu goumlrev sınırları iccedilinde uumlniversitelerin uumlruumln işleyiş ve akademik performanslarını değerlendirecek bir yuumlkuumlmluumlluumlk bulunmamaktadır Aynı şekilde bir ccedileşit akreditasyon oumlrguumltuuml olarak kurulan Kalite ve Akreditasyon

Milli Konsey inn faaliyet ve goumlrevleri arasında da uumlniversitelerin akreditasyonuna ilişkin bir goumlrev yer almamaktadır Son yıllarda ODTUuml ve Bilkent Uumlniversitesinin bazı boumlluumlmleri bir ABD kuruluşu tarafından akredite edilerek soumlz konusu boumlluumlmler (ODTUumlde Kimya maden elektrik-elektronik inşaat metalurji-malzeme muumlhendislikleri Bilkentte ise enduumlstri muumlhendisliği) ABDdeki emsalleriyle eşdeğerli sayılmıştır

ismail doğan

Oumlğretmen Eğitiminde Akreditasyon

Oumlğretmen Eğitiminde Akreditasyon Tuumlrkiyede alanın ilk terminolojik deneyi olarak YOumlK tarafından projelendirilen bir girişimdir YOumlKuumln girişimi oumlğretmen yetiştirme sistemindeki duumlzenleme ve değişikliğin ikinci ve oumlnemli bir aşaması olarak hayata geccedilirilmektedir Olayın boumlyle anlaşılması hem YOumlKuumln boumlyle bir girişime yuumlklediği anlam ve işlevin hem de akreditasyondan beklenenlerle Tuumlrkiye deneyinin arasındaki farkların goumlzlenmesinde son derece oumlnemlidir Bu noktada oumlncelikle şoumlyle bir sorunun yanıtlanması da oumlnemlidir Acaba YOumlK girişimi akreditasyonu nasıl anlamakta ve yorumlamaktadır

YOumlKuumln akreditasyon tanımında bu sorunun cevabını bulmak muumlmkuumlnduumlr İlgili dokuumlmanda şoumlyle bir tanım yapılmaktadır Akreditasyon belirli bir malı uumlretmeye veya hizmeti vermeye aday bir kurum veya kuruluşun belirlenen standartlar ccedilevresinde yeterliliğinin saptanmasıdır (YOumlK 1999) Belirli oumllccediluumltler ccedilevresinde kuruluşların yeterliliklerinin saptanmasının bir otoriteye otoritenin varlığına işaret kabul eden YOumlK bu yorumdan hareketle oumlncelikli olarak buumlnyesinde bir otorite birimi kurmuştur Oumlğretmen eğitiminde akreditasyon sistemini oluşturacak suumlrecin ilk aşamasında organize edilen birim Oumlğretmen Yetiştirme Milli

Komitesidir

Akreditasyon anlayış ve uygulamalarına bilimsel ve eğitimsel bir gerekccedile ve oumlrnek olarak ABD ve ingiltere deneyleri analiz edilerek bunlardan YOumlK uygulaması ve uumllke girişimi iccedilin şu sonuccedillar ccedilıkarılmıştır (YOumlK 1999)

bull Oumlğretmen eğitiminde niteliği sağlama ve artırma standartlaşmayı temel alan oumllccediluumltlere bağlanmıştır Oumlğretmen yetiştirme belirli oumllccediluumltlere dayanan ilkeli ve denetlenen bir etkinlik olarak algılanmaktadır Buumltuumln bunların altında yatan gerekccedile olarak her iki uumllkede de son yıllarda oumlzelde oumlğretmen yetiştirme genelde ise eğitime verilen oumlnemi goumlrmek muumlmkuumlnduumlr ABDde ikinci kez başkanlığa seccedililen Bili Clinton ve 1997de iktidara gelen Tony B la irm ulusal politikaları arasında eğitim birinci sırada yer almıştır Her iki lider de kendi uumllkelerini Bilgi Toplumuna hazırlama konusunda eğitimi ve oumlğretmen yetiştirmeyi en kritik unsurlar olarak kabul etmektedirler Bu anlamda oumlğrtetmen eğitiminde akreditasyon ve standartlaşma her uumllkeyi de bu uzak hedefe taşımanın oumlnemli araccedillarından birisi olarak algılanabilir

bull Her iki uumllkede de oumlğretmen eğitimine ayrılan kamu kaynaklarının standartlar ve akreditasyon yoluyla hem kaliteyi artırıcı hem de oumlğretmen yetiştiren kurumlar arasında rekabeti destekleyici bir araccedil

ismail doğan

o l a r a k kullanıldığı goumlze ccedilarpmaktadır İngilterede bu doğrudan Eğitim Bakanlığı taraf ından yapılırken ABDde aynı işi eğitim otoritesi dolaylı yollardan yapmakta fakat her iki durumda da oumlğretmen yetiştirmeye ayrılan kaynakları belirli oumllccediluumltlere ve standartlara goumlre dağıtılmaktadır

Kamu kaynakları belirli oumllccediluumlt ve standartlara goumlre dağıtılırken bu mekanizma dağıtılan bu kaynakların ne ederce etkili kullanıldığı konusunda kamu otoritesine denetim yetkisi de kazandırmaktadır Anrak burada oumlnemli olan unsur bu denetimin bir cezalandırma değil tam aksine geliştirme ve niteliğin yuumlkseltilmesi amaccedilla la hizmet edecek şekilde kullanıldığıdır

Oumlğretmen yetiştirme etkinliklerinin belirli oumllccediluumlt ve standartlara bağlanması konusunda her iki uumllkede goumlzlenen diğer bir olgu ise standartların oluşturulması ve denetlenmesi konularında yetkili organların veya otoritenin accedilık olarak saptanması goumlrev ve yetkilerinin accedilık olarak tanımlanması standartların saptanması ve denetim konularında gerekli ve yeterli yetkiyle donatılmış olmasıdır Son tahlilde birinde doğrudan diğerinde dolaylı olmasına rağmen heri iki uumllkede de ulusal eğitim otoritesi bu konuda en yetkili organ olarak ortaya ccedilıkmaktadır

Her ik i uumllkede de oumlğretmen eğitiminin akreditasyonuna ilişkin temel ilkeler ve gerekccedileler benzerlikler goumlstermesine rağmen akreditasyon etkinliklerinin hayata geccedilirilmesi ve sistemdeki işlevi uumllkelerin kendine oumlzguuml koşullarını dikkate alacak biccedilimde şekillenmiştir İngilterede daha merkeziyetccedili olan eğitim sisteminde akreditasyon etkinlikleri daha merkeziyetccedili ve yukarıdan aşağı bir oumlzellik goumlsterirken daha adem-i merkeziyetccedili ve yerel oumlzellikler goumlsteren Amerikan eğitim sisteminde akreditasyon uygulamaları yine benzer oumlzellikler goumlsterecek şekilde duumlzenlenmiştir

Akreditasyon ve standartlar konusu oumlzellikle son on yılda heri iki uumllkedeki eğitim youmlneticileri ve akademisyenlerin guumlndemini işgal etmektedir Bu gelişmenin yuumlksekoumlğretimde son yıllarda ortaya ccedilıkan yeni bir eğilimle ilişkili olduğu varsayılabilir Pek ccedilok yuumlksekoumlğretim sisteminde ve oumlzellikle Amerikan yuumlksekoumlğretiminde kamu otoritesi yuumlksekoumlğretime ayrılan kamu kaynaklarının daha hesaplı ve sorumlu kullanılması konusunda ccedileşitli denetim mekanizmaları geliştirmişlerdir Bu gelişme Duumlnya Bankası ve UNESCO tarafından hazırlanan yuumlksekoumlğretime ilişkin iki raporda da benzer biccedilimde saptanmış ve dile getirilmiştir Bu anlamda her iki sistemde de son yıllarda ciddi biccedilimde uygulamaya konulan oumlğretmen yetiştirmeye ilişkin standartlaşma ve akreditasyon genelde yuumlksekoumlğretime ilişkin kamu otoritelerinin daha sorgulayıcı ve denetleyici bu yeni bakış accedilısıyla yakından ilişkilidir

ismail doğan

Tuumlrkiyede oumlğretmen eğitiminde akreditasyon girişimine felsefe ve karine (dayanak) olan A60 ve ingiltere deneylerinin YOumlK takdiminde ortaya ccedilıkan

gerccedilek sonuccedilları ise bu metnin satır aralarında gizlidir Yakın tahlilde bu boyutun ortaya ccedilıkardığı sonuccedillar ise şoumlyle sıralanabilir

1 Duumlnyanın iki modern ve ileri uumllkesi olan ABD ve İngilterede eğitim son yıllarda devlet duumlzeyinde ve hiccedil olmadığı kadar oumlnemsenmektedir Bu iki uumllkenin siyasal oumlnderlerine prim kazandıran birini ikinci kez iktidar yapan temel soumlylem eğitimdir

2 Eğitim ve oumlğretmen yetiştirme uumllkeleri geleceğe bilgi toplumuna taşıyacak olan en kritik unsurlardır Oumlğretmen eğitiminde akreditasyon bu vasıtayı işlevsel hale getirebilecek en oumlnemli youmlntemdir

3 Bu kadar oumlnemli olan akreditasyon ancak otorite birimlerince işletilebilir hayata geccedilirilebilir ingilterede bu otorite devlet ABD ise devletin yetki verdiği dolaylı kanallar ve kuruluşlardır

4 Akreditasyonun standartlarının saptanması ve otoritenin bu ccedilerccedilevede tam yetki ile donatılmış olması her iki uumllkede ortaya ccedilıkan oumlnemli bir olgudur

5 Akreditasyon sistemi uumllkelerin siyasal ve toplumsal oumlrguumltlenme biccedilimine goumlre şekillenmektedir Merkeziyetccedili ingiliz toplumsal sistemi akreditasyon sistemini de merkeziyetccedili hale getirirken adem-i merkeziyetccedili olan ABDde adem-i merkeziyetccedili ve yerel oumlzellikler goumlsteren bir akreditasyon sistemi bulunmaktadır

Şimdi YOumlKuumln ABD ve İngiliz uygulamalarından yola ccedilıkarak olası proje ve uygulamaları iccedilin oumlngoumlrduumlğuuml bu analojiyi (ccedilıkarsamayı) tek cuumlmleye indirgemek muumlmkuumlnduumlr Bu ccedilıkarsama ile kısaca kamuoyuna verilmek istenen mesaj şudur Batı ve gelişmiş uumllkeler kaliteyi ve verimliliği esas

almaktadırlar Akreditasyon bu amacın gerccedilekleşmesinde belirleyici ve

işlevsel bir youmlntemdir ABD ve İngiltere gibi uygulamanın popuumller olduğu

uumllkelerde bu youmlntem belirli bir otoritenin inisiyatifinde işletilmektedir

ilk bakışta YOumlKuumln bu belirlemesinde yanlış bir şey yoktur Kuumlreselleşmenin rekabete ve rekabetccedili bir kuumlltuumlre yol accediltığı duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde bu suumlreccedilte kazananın verimlilik ve kalite olduğu tartışma goumltuumlrmez O halde verimliliği ve kaliteyi esas alan proje ve uygulamalar değişimin gerekliliğine uygun girişimlerdir Ancak dikkat edilmesi gereken boumlyle bir hedefe ulaşmada yani kalite ve kalitede suumlrekliliğin sağlanmasında başvurulan youmlntemin geccedilerlik ve guumlvenirliğidir Bilindiği gibi rekabetin oumlzuumlnde bireyin girişimci yetenekleri bu konuda kendisine tanınan fırsatların ccedileşitliliği yer alır Rekabet bu yetenekler doğrultusunda kişilerinin yeteneklerinin hayata geccediltiği bir kuumlltuumlr

ismail doğan

ortamıdır Her tuumlrluuml muumldahale baskı ve dayatmalar rekabet kuumlltuumlruumlnuumln koşullarını ortadan kaldıran etkenlerdir

YOumlKuumln yuumlksekoumlğretimde kaliteyi amaccedillaması ve bu doğrultuda gelişmiş uumllkeler model alınarak yeni bir yapılanmaya girişmiş olması kuşkusuz bu bağlamda ccedilok oumlnemli bir adımdır Ama burada unutulmaması gereken iki konu vardır Bunlardan birincisi değişimin mantığı işleyiş ve doğrultusunun ccedilok iyi belirlenmesi diğeri de proje ve icraatlar iccedilin alınan modellerin uumllke ve kuumlltuumlre uyarlanmasında yeteri kadar titiz ve seccedilici olma sorunudur Aksi halde başkaları yapıyor biz de yapalım gibi bir yaklaşımla ortaya konan aceleci ve seccedilici olmayan tutum başta adaptasyon olmak uumlzere uygulamada bir dizi sorun ortaya ccedilıkarabilir Tuumlrkiyede YOumlKuumln eğitimde akreditasyon heyecan ve girişiminde bu noktadan kaynaklanan olası sorunlar soumlz konusudur

Terminolojik tanımında vurgulandığı uumlzere akreditasyon kalitenin geliştirilmesini ve değerlendirilmesini esas alan devletle ilgisi olmayan bu nedenle de goumlnuumllluumlluumlk esasına goumlre işleyen bir suumlreccediltir AmaYOumlKuumln oumlğretmen eğitiminde akreditasyon girişimi olayı buumlrokratik bir profil olarak goumlrmek ve ele almak suretiyle goumlnuumllluumlluumlk esasının dışına taşımaktadır Boumlyle bir deneyde akredite işlevi doğal olarak buumlrokratik otoritenin geleneksel youmlntem ve alışkanlığının etkisine girmektedir Hem organizasyon hem de işleyiş bu etkiyi belirginleştirmektedir YOumlKuumln 8-10 nisan 1999 tarihlerinde Edirnede gerccedilekleştirdiği Hizmet Oumlncesi Eğitiminde Akreditasyon Semineri program iccedileriği ve komisyonların yapısı accedilısından soumlzuuml edilen geleneğin suumlrmekte olduğunun bir kanıtıdır Bu seminerde uumlyelere eğitim fakuumllteleri standartları oumlğretmen yeterlikleri ve değerlendirilmesi fakuumllte akreditasyonu ziyareti iccedilin ekip planı oumlz değerlendirme raporu akreditasyon ziyaretleri iccedilin fakuumllte tarafından hazırlanacak belge ve dokuumlmanlar başlıklı formatlar ccedilevresinde bilgiler verilmiştir YOumlKuumln buumlrokratik yapısı iccedilinde oluşturulan akreditasyonla ilgili bu yeni birimle birlikte yeni bir buumlrokratik otorite ve mevzuatla karşılaşılmaktadır Tuumlrkiyede buumlrokratik geleneğin uumlye seccedilim oumllccediluumltlerinin nasıl bir uygulama ortaya koyduğu goumlz oumlnuumlne alındığında Edirne toplantılarının nasıl bir başlangıccedil noktasından yola ccedilıktığı anlaşılmış olur Esasen bu hareket Batıdaki benzerlerine uygun ve goumlnuumllluumlluumlk esasına dayalı bir girişim olmayıp YOumlK Denetleme Kurulunun sınırlı performanslarına akreditasyon boyutunu ilave etmektir

ismail doğan

3 Sonuccedil ve Oumlneriler

Sonuccedil

Tuumlrkiyede son yıllarda yapılan ccedilalışmalarla oumlğretmen yetiştirme sistemi buumlyuumlk oumllccediluumlde değişikliğe uğramıştır Değişimin yeni toplumsal ve kuumlresel işlevleri duumlnyada eğitimden beklentileri yuumlkseltirken Tuumlrkiyenin de eğitim konusunda reorganize (yeniden yapılanması) olması son derece doğaldır Burada oumlnemli olan eğitimi guumlncel ve kuumlresel hale getiren dinamiklerin ccedilok iyi belirlenmesi ve yeni yapılanma iccedilinde bunların dikkate alınmasıdır Bu accedilıdan bakıldığında yeni oumlğretmen yetiştirme sistemi ve buna bağlı olarak ortaya konan yeni arayışların muumlzakereye accedilık olan boyutları bulunmaktadır

Oumlğretmen yetiştirme sistemindeki değişikliğin nedeni zorunlu temel eğitimin sekiz yıla ccedilıkarılmasıdır Bu olgu yeni sistemin niteliği (mahiyet) ve accedilılımlarından oumlnce uumlzerinde durulması gereken bir durumdur Ccediluumlnkuuml sekiz yıllık zorunlu eğitimle birlikte buumlyuumlk bir oumlğretmen accedilığı ortaya ccedilıkmıştır Şiddetli oumlğretmen accedilığı eğitime youmln verenlerin buumltuumln proje ve icraatlarının da ekseni olmuştur Dolayısıyla eğitim adına atılan her adımda oumlğretmen accedilığının yol accediltığı sayı probleminin ccediloumlzuumllmesi duumlşuumlncesi yer almaktadır Uumlniversitelerdeki tuumlm eğitim fakuumlltelerinin branş oumlğretmenliğinden sınıf oumlğretmeni yetiştirecek şekilde yapılanmasının nedeni işte bu olgudur Yetkililer bu doumlnuumlşuumlmuumln adını yeni oumlğretmen yetiştirme sistemi olarak sunmaktadırlar Yeni bir durumun ifadesi olarak boumlyle bir tanım doğru olabilir ama değişimin kuumlresel mantığı accedilısından bakıldığında Tuumlrkiyede yapılanların zaman zaman yapılanlardan farklı olmadığı ortaya ccedilıkmaktadır Son yapılanlar da eğitime periyodik olarak muumldahale etme guumlncel sıkıntı ve sorunlar doğrultusunda ccedileki duumlzen verme geleneğinin bir uzantısıdır Bu muumldahalelerde bu periyodik oynamalarda değişim kuumlltuumlruuml ve felsefesi buumlyuumlk oumllccediluumlde ihmal edilmektedir

Değişim kuumlltuumlruuml yeni adına eskinin ortadan kaldırılmasını değil yararlı ve işlevsel boyutuyla geleneğin modernite ile uzlaştırılmasını empoze etmektedir Ama benzer yenilikccedili ccedilabalarda olduğu gibi oumlğretmen yetiştirme program ve sisteminde boumlyle bir uzlaşma goumlz oumlnuumlne alınmamıştır Dolayısıyla ortaya ccedilıkan tabloda yeni adına eskinin tuumlmuumlyle ilga edilerek eğitimin geleneksel disiplinlerinin de bu bağlamda ortadan kaldırıldığı goumlruumllmektedir Meslekte ihtiyaccedil duyulan bilgi terimi teorik olarak nitelenen eğitim bilimlerine (eğitim tarihi eğitim felsefesi eğitim sosyolojisi vd ) tercih edilirken soumlz konusu bilimler program dışı bırakılarak tarihin

ismail doğan

dışına itilmektedir Uumlstelik bu uygulama ile eğitim bilimleri sosyal bilimlerden koparılarak benzer ccedilatışma ve dualist farklılaşmalar batıda sona ermişken eğitim bilimleri ve sosyal bilimler farklılaşmasına da yol accedilılmıştır Sayısal problemin getirdiği tedirginlikle eğitim bilimlerini tarihin dışına itenler yakın gelecekte bu sorunun ortadan kalkması durumunda bu keskin muumldahalenin ortaya ccedilıkardığı sonuccedilları nasıl telafi edeceklerini ise accedilıklamamaktadırlar

Tuumlrkiyede eğitimde ve oumlğretmen eğitiminde akreditasyon işte bu amacı aşan muumldahale ve oynamaların uumlzerine gelmiştir Dolayısıyla akreditasyon olgusunun terminolojik esprisinden kaynaklanan boyutların ortaya ccedilıkması beklenemez Bu nedenle Batıda devlet denetimine alternatif olan akreditasyon girişimi Tuumlrkiyede YOumlK Denetleme Kuruluna manevra accedilılımı kazandıracak buumlrokratik bir mekanizma goumlruumlnuumlmuuml vermektedir Bu bağlamda akreditasyon bir buumlrokratik bir oumlrguumltlenme olarak algılanmakta otoriteyi oumlne ccedilıkarmaktadır

Oumlneriler

1 Değişim kuumlltuumlruuml yeni bin yıl iccedilin kuumlresel normlar ve değerler uumlretmektedir Bunlar iccedilinde uumlzerinde en ccedilok durulması gereken husus bireyi merkeze alan değişim oumllccediluumltleridir Bir işin tasarlanması planlanması organize edilmesi ve sonuccedillandırılması yeni ve farklı bir oumlzellik olarak bireye oumln goumlruumllen işlevlerdir Meslekte ihtiyaccedil duyulan bilgi deyimi ile durağan bir bilgi normuna indirgenen oumlğretmen formasyonu belirtilen işlevlere youmlnelik dinamik bir suumlrece uyarlanmalıdır Bilgi toplumu insanına yakıştırılan işlev ve donanımlar oumlğretmenlerden esirgenmemelidir O halde sorun meslekte ihtiyaccedil duyulan bilgi değil bilgi toplumunda oumlğretmen olabilmenin vasıflarının kazandırılması sorunudur

2 Bilgi toplumunda oumlğretmen ihtiyaccedil duyulan bilgi kalıbına mahkum olan oumlğretmen değil koşulları ve koşulların oumln goumlrduumlğuuml sorunları saptayan analiz eden ve sonuccedillandıran insandır Bu ise oumlğretmenin durağan beceri kalıplarına mahkum edilmesiyle değil dinamik bilgi zemini uumlzerinde inisiyatif vasıflarının geliştirilmesi ile muumlmkuumln olabilir Her doumlnemde bu dinamizmi veren inisiyatif becerisini geliştiren oumlnemli unsurların başında oumlğretmenliğin gerccedilek pedagojik zemini olan eğitim bilimleridir Eğitim bilimlerini tarihin dışına iten anlayış oumlğretmeni bir entelektuumlel olarak değil belirli becerilerle donatılmış bir teknolog bir ara insan guumlcuuml olarak goumlrmektedir

3 Son doumlnemin akreditasyon girişimi uygulayıcıların sayısal fobisini unutturamaz Boumlyle bir olgunun uumlzerine gelen akreditasyonun ise beklenen yararı sağlaması muumlmkuumln değildir Beceri kuumlltuumlruumlnuumln kalıp

ismail doğan

davranışları uumlzerinde eğitilen kişilerin alana ve mesleğe yaratıcı katkıları soumlz konusu olamayacağına goumlre boumlyle bir kuumlltuumlruumln akredite edilmesinden nasıl bir yarar umulmaktadır Bu buumlrokratik şablondan nasıl bir goumlnuumllluumlluumlk beklenebilir

4 Akreditasyon goumlnuumllluumlluumlk esasında gelişen devlet dışı bir işleyiş biccedilimidir Bu mekanizmanın kuumlltuumlrel zemininde kendini geliştiren kaliteyi ve verimliliği yaşam biccedilimine doumlnuumlştuumlren insanteki yer almaktadır Kendini otomasyonun parccedilası olarak goumlren bireylerin ve bu bireylerden meydana gelen kurumların akredite edilmesi yalnızca bir denetleme olayıdır Oysa akreditasyon yaratıcılığın ve uumlretkenliğin uumlzerinde gelişen bir olgudur

5 Tuumlrkiyede akreditasyondan oumlnce kalite ve verimliliği yaşam biccedilimine doumlnuumlştuumlrecek insanlara ihtiyaccedil vardır Boumlyle bir insanın yetişmesi halinde kendiliğindenlik ilkesi doğal olarak işleyecektir Aksi halde korkunun ve uumlccediluumlncuuml kişilerin varlığını dikkate alan bir yaşam biccediliminin akredite edilmesi gerccedileği yaşanır ki boumlyle bir akreditasyon zaten uumlccediluumlncuuml duumlnyanın yabancı olmadığı bir kuumlltuumlrel olgudur Bunun iccedilin de Amerikayı yeniden keşif etmeğe gerek yoktur

6 Akreditasyon ABD ve ingilterede toplumsal sistemin yapısına uygun (merkezicirc ve adem-icirc merkez farkı) bir organizasyona sahiptir YOumlKuumln de goumlnderme yaptığı bu uygulamalardan dikkate değer olan bu boyut goumlrmezden gelinmiştir O nedenle de Tuumlrk kuumlltuumlruuml ve eğitim geleneği akreditasyon girişim ve deneyinde buumlyuumlk oumllccediluumlde ihmal edilmiştir Bu konuda ortaya konacak bir duyarlılık farklı uygulamalarla birilikte Tuumlrk kuumlltuumlr ve eğitim geleneğine uygun bir akreditasyon uumlretilmesine yol accedilacaktır

K A Y N A K Ccedil A

T U B A - TUumlBİTAK-TTGV Bilim - Teknoloji Sanayi Tartışmaları Platformu Avrupa Birliğinin Bilim- Teknoloji- Muumlhendislik Alanlarına İlişkin Akreditasyon Kurumları Ccedilalışma Grubu Yuumlksekoumlğretimde Kalite Youmlnetimi Alt Ccedilalışma Grubu Raporu A n k a r a Şubat 1997

T B M M Bursa M i l l e t v e k i l l e r i A R Beyre l i v e Hayati K o r k m a z m Tuumlrkiye Akreditasyon Konsey i Kuruluş v e Goumlrevleri Hakkında K a n u n t e k l i f 21 Doumlnem Sıra Sayısı 123 32 s

DOĞAN İsmail Değişen Tuumlrkiyede Bilim ve Kuumlltuumlr A n k a r a İmaj Yayınevi 1997 451 + 10 s

bullEğitimde Geometrik Muumldahale Ya Da V i z y o n ve Geometr i YeniYuumlzyıl Gazetesi 22 5 1998 s 19

ismail doğan

G l o b a l Values and Educat ion T u r k i s h Exper ience The Third International Conference on Tecaher Education Almost 2000 Crto And Challenga In Teacher Education Under The Auspices The Colleges Of Educat ion İn Israel June 27 - July 1 1999 B o o k of Abstracts p 65

Eğitimde Geleceğe Yatırım Konferansı A n k a r a 11 Mayıs 1998 Duumlzenleyen Kuruluş B i l k o m App le Computer Tuumlrkiye Distribuumltoumlruuml

K a l i t e ve Akreditasyon M i l l i Komi te Ccedilalışmaları Esasları Youmlnetmeliği Resmi Gazete Sayı 22335 T a r i h 6 T e m m u z 1995

K A V A K Yuumlksel Oumlğretmen Eğitiminde Y e n i B i r yaklaşıma Doğru Standartlar ve Akreditasyon Kuram ve Uygulamada Eğitim Youmlnetimi dergisi A n k a r a Y a z 1999 S 19 s 313-324

K E L L S H R Self-Study Processes A m e r i c a n Counc i l on Educatino M a c m i l l a n Publ i sh ing Company Nevv Y o r k 1988

Oumlğretmen Eğitiminde Akreditasyon İngiltere ve A B D Oumlrnekleri Barbaros Guumlnccedilerin Sunuşu ile B k z B k z http wwwyoktr egfakAkredit html

ROSOWSKİ H e n r i Uumlniversite Bir Dekan Anlatıyor Ccedilev Suumlreyya Ersoy A n k a r a TUumlBİTAK Y a y 1994 321 s

YALCcedilINKAYA Mustafa Akredi tasyon ve Yuumlksekoumlğretim kurumlarının Değerlendirilmesi Ccediloğaltma A n k a r a 1997 105 s

YOumlK Eğitim Fakuumlltelerinde Oumlğretme^ Yetiştirme Programlarının Geliştirilmesine Youmln Veren Temel İlkeler Y Ouml K Dokuumlmanı 1999 B k z http wwwyoktr egfakAkredit html

Y Ouml K Yuumlruumltme K u r u l u Kararı T a r i h 4 11 1997 Sayı 97392761

ismail doğan

Oumlğretmen yetiştirme ile ilgili 1996 yılında başlatılan suumlreccedil YOumlKuumln belirtilen misyona uygun icraatlarının en karakteristik oumlrneğidir Bu icraatıyla YOumlK Tuumlrkiyede oumlğretmen yetiştirme sistemi ile bu sistemin temel uumlnitelerinden olan Eğitim Fakuumllteleri program ve faaliyetleri konusunda oumlnemli duumlzenlemelere girişmiştir Oumlğretmen eğitiminde akreditasyon ise bu girişimin oumlnemli bir boyutu olarak son doumlnemde oumlne ccedilıkarılmaktadır Esasen bu son boyut oumlğretmen yetiştirmedeki yeni duumlzenlemeyi tamamlayan unsur olarak projenin başlangıccedilta oumln goumlruumllen felsefesiyle yakından ilgilidir YOumlKuumln oumlğretmen yetiştirme sistemindeki değişikliğin soumlz konusu ayrıntıya ulaşan felsefesinin anlaşılabilmesi kuşkusuz bu icraatın yakın planda tahlili ile muumlmkuumlnduumlr Oumlğretmen yetiştirme sistemindeki yeni duumlzenlemeye duyulan ihtiyacın nedenleri ve bu konuda ortaya ccedilıkan gerekccedilelerin dayandığı temel felsefe bu amaccedilla aşağıdaki temel başlıklar halinde genel bir değerlendirmeye tacircbi tutulmaktadır

1 Oumlğretmen Yetişt irme Sistemindeki Değişiklik ve YOumlKuumln Bu Konudaki

Uygulamaları

YOumlK tarafından hazırlanan Eğitim Fakuumllteleri Oumlğretmen Yetiştirme Programlarının Yeniden Duumlzenlenmesi başlıklı dokuumlmana goumlre sistemdeki değişikliğin temel nedeni 1681997 tarih ve 4306 sayılı kanunla yuumlruumlrluumlğe giren ve 1997-1998 oumlğretim yılında uygulanmaya başlanan sekiz yıllık zorunlu eğitimdir İlkoumlğretim duumlzeyindeki sınıf oumlğretmeni ve branş oumlğretmeni ihtiyacının karşılanması bu nedenle oumlncelikli hedef olarak sistem değişikliğinin gerekccedilesini oluşturmuş goumlruumlnmektedir Kurum yetkilileri ccedileşitli toplantılarda bu ihtiyacın sayısal boyutunun 40-50 bin civarında olduğunu accedilıklamaktadırlar1 Bu nedenle yetkililer her yıl yaklaşık beş bin oumlğretmenin emekliliğine karşılık iki-uumlccedil bin yeni oumlğretmenin eğitime katılmasına rağmen yakın gelecekte bu sayısal sorunun ccediloumlzuumllemeyeceğini oumlne suumlrmektedirler2

Bu olgu sistemin değişme ve değiştirilme nedeni olduğu kadar sistemin olanca sorununu sayısal boyuta indirgeyen bir gelişme haline doumlnuumlşmesinin de nedeni olmuştur

1 Buradaki rakamlarda Prof Barbaros Guumlnccedilerin 11 Mayıs 1998de Ankarada duumlzenlenen Eğitimde Geleceğe Yatırım knnulu konferansta bir sorumuz uumlzerine bize yaptıkları accedilıklama esas alınmıştır

2 Bu belirlemeyi nuumlfus projeksiyonları doğrulamamaktadır Akredtidasyon ccedilalışma grubu iccedilinde yer alan Prof Yuumlksel Kavaka goumlre oumlnuumlmuumlzdeki 25 yıl iccedilinde genccedil nuumlfustaki sabitleşme eğilimi oumlğretmen gereksinimini azaltacaktır Bkz Y Kavak Oumlğretmen Eğitiminde Yeni Bir Yaklaşıma Doğru E ğ i t i m Youmlnet im i Yaz 1999 s 322

ismail doğan

Yeni duumlzenlemenin başarısı iccedilin alınan oumlnlemler şunlardır(YOumlK1999)

a Ccedileşitli konu alanlarında program geliştirme ccedilalışmaları yapılmış ve uumlretilen kaynak oumlğretim materyalleri Eğitim Fakuumlltelerine ilgili derslerde kullanılmak uumlzere goumlnderilmiştir

b Eğitim Fakuumllteleri oumlğretim elemanlarının yetişmesine katkıda bulunmak amacıyla proje ccedilerccedilevesinde ccedileşitli eğitim fakuumlltelerinden oumlğretim elemanları yuumlksek lisans doktora ve doktora sonrası ccedilalışmalar iccedilin yurt dışına goumlnderilmiştir

c Eğitim Fakuumlltelerine genel kullanıma ve konu alanlarına ilişkin olmak uumlzere ccedileşitli araccedil-gereccediller satın alınmıştır

d Eğitim Fakuumlltesi-Uygulama Okulu işbirliği Programı başlatılmıştır

e Yuumlksekoumlğretim Kurulu Genel Kurulunun 1991997 tarih ve 978144 sayılı kararıyla Eğitim Fakuumlltelerinde uygulanan programları denetlemek değerlendirmek ve geliştirmek amacıyla bir Oumlğretmen Yetiştirme Milli Komitesi kurulmuştur

f Oumlğretmen yetiştiren programlarda yer alan dersler ve iccedilerikler yeniden belirlenmiştir

Oumlğretmen yetiştirme sistemindeki YOumlK duumlzenlemesinin temel felsefesi işte bu sonuncu oumlnlem iccedilinde ve bunun gerekccedilesinde gizlidir Buna goumlre mevcut programlardaki dersler

bull iccedilerik ders sayıları ve kredileri okullarda uygulamalar gibi ccedileşitli youmlnlerden belirli bir standartta değildir

bull Derslerin iccedileriği ile ilgili okul duumlzeyindeki oumlğretim alanının iccedileriği arasında tutarsızlıklar vardır

bull Dersler arasında aşamalı ve birbirini tamamlayıcı mantıksal ilişki yoktur

bull Teorik derslere daha fazla ağırlık verilmekte ve uygulama geniş oumllccediluumlde ihmal edilmektedir Vs

Teori ve Pratik Ayırımı

Bu gerekccedilelerde teori ve pratik arasındaki denge arayışının oumlne ccedilıkarıldığı goumlruumlluumlyor Esasen bu bir denge arayışı değil deney ve pratiğin ihmali duumlşuumlncesinde yoğunlaşan ve gerekccedilenin uumlzerinde oturduğu oumlnemli bir etmeni oumlne ccedilıkarma ccedilabasıdır Bu gerekccedile ilgili raporda daha accedilık olarak şu şekilde ifade edilmiştir Geccedilmişte kullanılan oumlğretmenlik formasyonu

dersleri daha ccedilok eğitim bilimleri alanındaki teorik bilgilerden oluşmuştur

ismail doğan

ve oumlğretmene meslekte ihtiyaccedil duyacağı uygulamaya doumlnuumlk bilgi beceri

ve bakış accedilılarını kazandırmakta yetersiz kalmıştır(YOumlK1999 s5)

Bu gerekccedilede eğitim bilimleri alanın teorik bilgileri deyimi kullanılmaktadır Eğitim bilimleri bu ifadede teorik olarak nitelenerek oumlğretmenin meslekte ihtiyaccedil duyacağı bilgiler kategorisi dışına itilmektedir Boumlyle bir mantığın belirgin bir zaafı bunun da ccedilok ciddi sonuccedilları bulunmaktadır Her şeyden oumlnce teorik bilgi mantığın derinlerinde yer aldığı gibi işe yaramaz bir bilgi değildir Teorik bilgi literatuumlrde entelektuumlel bilginin ve genel eğitimin karşılığı olarak kullanılmaktadır Bu ise bireylerin hangi alanda yetişirlerse yetişsinler onların genel eğitimlerinde vazgeccedililmez bir bilgi oumlğesidir

Teorik Bilgi

Teorik bilgiyi ihtiyaca cevap vermeyen bilgi ccedileşidi olarak nitelemek son tahlilde genel eğitimin olası yararını dikkate almamak anlamına gelir Oysa genel eğitim kişinin meslekicirc eğitimden ayrı olarak bir buumltuumln olarak gelişmesi anlamına gelir Bireyin yaşamdaki amaccedillarının uygarlaşmasını duygusal tepkilerinin incelmesini ve guumlnuumlmuumlzde en geccedilerli bilgilerin ışığı altında nesne ve olayların doğası hakkındaki anlayışının olgunlaşmasını kapsar(Rosowski 1999 s 100)

Teorik bilgiyi oumlğretmene meslekte ihtiyaccedil duyacağı uygulamaya doumlnuumlk bilgi beceri ve bakış accedilılarını kazandırmakta yetersiz (YOumlK 1999 s5) bulan YOumlK anlayışı aslında gerccedilek belirlemeyi teorik bilgiyle kast edilen eğitim bilimleri uumlzerinde yapmaktadır YOumlK tespitini eğitim bilimleri alanındaki teorik bilgiler ifadesinin accedilıkccedila yazılması halinde şoumlyle okumak ve anlamak gerekir Geccedilmişte kullanılan oumlğretmenlik formasyonu dersleri daha ccedilok eğitim sosyolojisi eğimi tarihi eğitim felsefesi gibi teorik bilgilerden oluşmuş ve oumlğretmene meslekte ihtiyaccedil duyacağı uygulamaya doumlnuumlk bilgi beceri ve bakış accedilılarını kazandırmakta yetersiz kalmıştır (YOumlK 1999 s5)

Meslekte İhtiyaccedil Duyulan Bilgi

Bu mantığın oumlnemli bir zaafı da meslekte ihtiyaccedil duyulan bilgi

beceri ve bakış accedilıları şeklindeki ifadelerde gizlidir Bu ifadeler değişimin mantığına son derece aykırı oumln yargıyı ve kabuluuml iccedilerir Mesleklerin bilginin

ismail doğan

artan hızına paralel olarak tarz youmlntem ve standart doumlnuumlşuumlmuuml yaşadığı goumlz oumlnuumln alındığında ihtiyaccedil duyulan bilgi soumlzuumlnuumln goumlrece bir yaklaşım olduğu ortaya ccedilıkar Ancak YOumlK tespiti olayı goumlrece halden mutlak hale getirerek teorik bilgi karşısında pratik bilgiyi biricik ( olmazsa olmaz) bir değer olarak sunmaktadır Buguumlnkuuml bilgilerin yarın iccedilin neredeyse hiccedil bir şey ifade etmeyecek bir değişim suumlreci yaşandığı goumlrmezden gelinerek yarın iccedilin gelecek iccedilin buguumlnuumln geccedilerli becerilerini oumlğretmeye kalkışmak değişimi ve değişim kuumlltuumlruumlnuumln mantığını anlamamak demektir Gelecekte oumlğretmenlik mesleği buguumlnkuuml becerileri gerektirmesi halinde her hangi bir sorun olmayacaktır Ancak değişimin tuumlm mesleklere ve alanlara yeni

boyutlar ve koşullar kazandırdığı goumlz oumlnuumlne alındığında yapılması

gerekenin genccedil kuşaklara ve oumlğretmen adaylarına inisiyatif yetenek ve

alışkanlıklarını kazandıracak olan bilgiyi vermektir Ccediluumlnkuuml yakın gelecekte insanlar ya bilgi toplumunda yaşayacaklar ya da bilgi toplumu olmuş guumlccedilluuml devlet ve kuumlltuumlrlerin etkisini uumllkelerinde ve uumlzerilerinde hissedeceklerdir

Yaşamsal Sorun Bilgi Toplumunda Oumlğretmen Nasıl Olmal ıd ı r

Tuumlrkiyede oumlğretmen eğitimi uumlzerinde duumlşuumlnenler ile bu konuda placircn ve projeler uumlretme durumunda olanların olaya değişim kuumlltuumlruumlnuumln belirtilen mantığı accedilısından bakmalarında buumlyuumlk yarar vardır Bilgi toplumunda oumlğretmen nasıl olmalıdır sorusu bu mantığın en hayaticirc (yaşamsal) sorusudur Boumlyle bir soruya bilgi toplumunda başarılı mutlu ve uyumlu insanın oumlzellikleri uyarlanarak cevap verilebilir Bu insan bir işi duumlşuumlnen

planlayan organize eden suumlrduumlren ve sonuccedillandıran insandır Oumlğretmene

inisiyatif hakkı vermeyerek yalnızca belirli bir doumlneme oumlzguuml durağan

meslekicirc kalıp davranışlar (beceriler) oumlğretmek bilgi toplumunun ortalama

insana oumln goumlrduumlğuuml oumlzellikleri oumlğretmenden esirgemek demektir

İhtiyaca Cevap Veren ve Vermeyen Bilgi

ihtiyaca cevap veren ve ihtiyaca cevap vermeyen bilgi ayırımı akademik bir kategori değildir Boumlyle bir bakış accedilısı meslekicirc eğitim veren okullarda meslek hocalarının klacircsik tarzıdır Dolayısıyla bir veteriner bir ziraat bir marangozluk bir torna tesviyeci bir polis koleji oumlğrencisi iccedilin kendi meslek alanları dışındaki entelektuumlel bilgiler alan dışı ve gereksiz kabul edilebilmektedir Onlar iccedilin oumlrneğin bir polis Akademisi oumlğrencisi bir sosyoloji dersine yakın doumlvuumlş ya da silah bilgisi derslerindeki bakış accedilısı olan pratik yarar duumlşuumlncesinden bakmaktadır Sonunda boumlyle bir dersi okuyup da somut ve goumlruumlnuumlr hangi oumlzellikler kazanılacaktır Ccediloğu kez

ismail doğan

oumlğretmenlerin entelektuumlel yarar konusunda oumlğrencilerine hatta meslektaşlarına ve idarecilerine uzun ve ayrıntılı accedilıklamalara girdikleri bir vakıadır Aslında bu vakıanın derin tarihsel ccedilatışmanın bir parccedilası olduğu soumlylenebilir Hatırlanacağı gibi bu ccedilatışma klasik doğa bilimcilerinin sosyal bilimlere bakış accedilısından kaynaklanan ve bilim tarihinin uzunca bir doumlnemine damgasını vuran bir ccedilatışmadır Bizde ise Tanzimat doumlneminde fenci aydın prototipini oluşturan bir oumlykuuml ortaya koymuştur O guumlnden buguumlne Fen bilimlerine yakın olmak Tuumlrk kuumlltuumlr ve bilim tarihinde bir aydın ayrıcalığı yaratmıştır Sosyal bilimlere bilim goumlzuumlyle bakmayan anlayış sosyal bilimcileri de bu ayrıcalığın goumllgesine itmiştir

Bilimde Tuuml rk Tipi Yeni Bir Ccedilatışma Alanı

Eğit im Bilimleri ve Sosyal Bilimler

Batının 18yyda bertaraf ettiği bu bilimsel ikilem (dualizm) Tuumlrkiyede yeni bin yılın eşiğinde tam bertaraf edilmek uumlzereyken şimdi alana sosyal bilim - eğitim bilimleri ayırımı suumlruumllmektedir Tanzimattan buguumlne doğa bilimleri ve bilimcileri karşısında statuuml muumlcadelesinde oumlzguumln ve vazgeccedililmez payı olan eğitim olgusu ve eğitim bilimciler (pedagoglar) şimdi gerccedilek kategorilerinden kopartılmaktadır YOumlK uygulaması eğitim bilimlerini sosyal bilimlerden ayırarak (kopararak) yeni bir kategori haline getirmektedir Bu ayırım sosyal bilimci olmadan nasıl eğitim bilimci olunacağını accedilıklamanın guumlccedil olduğu bir teorik problemin goumlz ardı edilmesinin bir sonucudur Tarihccedili olmadan eğitim tarihccedilisi felsefeci olmadan eğitim felsefecisi sosyolog olmadan eğitim sosyolojisi yapmanın ne anlama geldiği bu bağlamda hiccedil duumlşuumlnuumllmemiştir

Eğitim bilimleri konusundaki bu indirgeyici yaklaşım son tahlilde bu bilimlerin oumlğretmen yetiştirmedeki roluumlne de sınırlıklar getirmiştir Oumlğretmenlik becerisi eğitim bilimlerinin yerine ikacircme edilerek eğitim bilimleriyle oumlğretmenlik ve oumlğretmen yetiştirme arasındaki gerekli ve kaccedilınılmaz bağ goumlz ardı edilmiştir Eğitim bilimleri boumlluumlmlerinin kapatılmasıyla ilgili gerekccedile aslında eğitim bilimlerinin rol ve gereğini oumlnemsiz goumlren bir felsefe iccedilermektedir Eğitim Fakuumlltelerinde son yıllarda

ccedilok sayıda accedilılan program geliştirme eğitim youmlnetimi halk eğitimi oumllccedilme

ve değerlendirme gibi eğitim programların belirli istihdam alanları yoktur

Bu alanlar oumlğretmenlik becerisi uumlzerine edilmesi ve lisansuumlstuuml duumlzeylerde

Doğa bilimle ve bilimcilerinin farklı ve ayrıcalıklı statuuml sahibi oluşuna ilişkin burada belirtilen Tanzimat doumlnemi tartışmaları iccedilin bkz i Doğan Osmanlı Bilim Topluluklarının Tuumlrkiyedeki bilim Eğitimine Etkileri Değişen Tuumlrkiyede Bilim ve Kuumlltuumlr iccedilinde Ankara 1997 s 6 8 - 9 1

ismail doğan

accedilılması gereken programlardır (YOumlK 1997) YOumlK yuumlruumltme kurulunun bu kararı oumlğretmenlik becerisi deyimini oumlğretmen yetiştirme konusunda anahtar terim olarak oumlne ccedilıkarmaktadır Boumlyle bir değerlendirmenin ise becerinin bilgiye tercih eolmesi olduğunu anlamak hiccedil de zor değildir Bu zihniyete goumlre oumlğretmenlik bir bilgi işi olmaktan ccedilok bir beceri işidir

2 Akreditasyon Olgusu ve Oumlğretmen Eğitiminde Akreditasyon Girişimi

Oumlğretmen yetiştirme sistemindeki değişikliğin proje yetkililerince uumllkenin ihtiyaccedillarına cevap verebilecek daha nitelikli oumlğretmen yetiştirmek gibi oumlnemli nedenleri bulunmaktadır Programlar uumlzerinde belirtilen duumlzelti oynama ve muumldahaleler ile akreditasyon ccedilalışmalarının bu amacın gerccedilekleşmesi yolunda ortaya konan ccedilabalar olduğu bu bağlamda ifade edilmektedir (Oumlğretmen Eğitiminde Akreditasyon 1998)

Latince koumlkenli Fransızca bir soumlzcuumlk olan accreditation = akreditasyon guumlvenilir ve inanılır olma halidir Guumlvenilir olmanın izlenmesi guumlvenilir inanılır olduğunu belirtmek ise yine Fransızcada accrediter= akredite eylemi ile ifade edilir Buradan yola ccedilıkılarak akreditasyon terimi şoumlyle tanımlanır Bir kurum ya da programın amaccedillarının yerine getirilme duumlzeyini oumlnceden belirlenen standartlara goumlre bir goumlnuumllluuml ve resmi olmayan akredite ajansı ile belirli aralıklarla izleme suumlrecidir (Kells 1988 s9) Boumlyle bir izlemeden yani akreditasyondan amaccedil ise kurumların uumlruumln kalitesini artırmak bu bağlamda kurum ccedilalışanlarının motivasyonlarını artırmaktır Toplam kalite kavramı da bu suumlrecin bir parccedilası olarak literatuumlre girmiştir Ccedilalışanların tuumlmuumlne sorumluluk ve değer veren bir anlayıştan yola ccedilıkılarak daha ccedilok ve daha kalitelinin elde edilmesi modern uumlretimin youmlnetim felsefesi olmuştur Kaliteli oumlğretmenin yetişmesi yeni oumlğretmen yetiştirme sisteminin temel amaccedilları arasında yer alırken kalitenin korunması ve suumlrduumlruumllmesi de suumlrecin oumlnemli bir boyutu olarak duumlşuumlnuumllmuumlştuumlr Oumlğretmen eğitiminde akreditasyon işte bu boyutu belirleyen ve sınırlandıran bir deyim olarak kullanılmaktadır

ilk kez 20yyın başlarında ABDde ortaya ccedilıkan akreditasyon sistemi

ilerleyen doumlnemde İngiltere ve Anglosakson uumllkelerinde uygulanmıştır Avrupa Biriiği(AB)nin resmen oluşumu ile birlikte uumlye uumllkelerin guumlndemine girerek bir anlamda devlet denetiminin de alternatifi (TUumlVA vd 1997 s37) olmuştur ilerleyen doumlnemde (1985 yılı) uumlruumlnlerin kalite ve standardizasyonu ile test ve belgelendirme mevzuatı Avrupa Biriiğinin bu bağlamda kabul ettiği ortak oumllccediluumlt olmuştur 5 Mart 1995 tarih ve 195

ismail doğan

sayılı Tuumlrkiye - AB Ortaklık Konseyi Kararının 8-11 inci maddeleri uyarınca Avrupa Birliğinin standardizasyon test ve belgelendirme konusundaki mevzuatının kararın yuumlruumlrluumlğe girdiği tarihten itibaren 5 yıl iccedilinde Tuumlrkiye mevzuatına dahil edilmesi kabul edilmiştir Bu karar ccedilerccedilevesinde hazırlanan ve uygulamaya konulan direktiflerde uygunluk değerlendirme proseduumlrleri Global Yaklaşım Kararında belirtilen kriterlere goumlre belirlenmiştir Belgelendirme test etme ve kontrol konularındaki Global Yaklaşım duumlzenlemelerin karşılıklı tanınması ihtiyari belgelendirme sistemi ve yapıların birbirine yaklaştırılması ile guumlvenin artması ve karşılıklı tanınmanın işleyişi iccedilin bir temel oluşturmaktadır (TBMM) TBMM bu felsefeye uygun olarak AB nezdinde kabul goumlrecek ulusal bir akreditasyon konseyinin tesisi yolunda 22 6 1999 tarihinde verilen tasarıyı muumlzakere etmiş konu alternatif yaklaşımların da ışığı altında 2710 1999 tarih ve 4457 sayı ile Tuumlrk Akreditasyon Kurumu Kuruluş ve goumlrevleri Hakkında Kanun kabul edilmiştir

Yuumlksekoumlğretimde Akreditasyon

Kalitenin ve verimliliğin esas alındığı tuumlm alanlarda akreditasyon oumlnemli bir mekanizma olarak duumlşuumlnuumlluumlr ve işletilir Bu itibarla son yıllarda Uumlniversitelerde de kalite guumlvencesini ve verimliliği sağlamanın youmlntemlerinden biri de akreditasyon olmuştur Giderek yuumlksekoumlğretim programlarının kalite duumlzeyinin ortaya konması ve bu kurumların muumlşterileri olan oumlğrenci ve iş piyasasının bundan haberdar edilmesi suumlrecini de iccedileren sistem yuumlksekoumlğretim kurumlarının denetimi ve değerlendirilmesinde yeni bir alternatif olarak goumlruumllmektedir(Yalccedilınkaya 1997 s3)

Tuumlrk uumlniversitelerinde Batıdaki oluşumlara benzeyen bir akreditasyon varlığı ve geleneğinden soumlz edilemez Ccediluumlnkuuml hem meslekicirc boyutta hem de uumlniversiteler uumlzerinde akreditasyon yetkisinde ve oumlzelliğinde olan kurumlar yoktur Benzer bir mekanizma gibi goumlruumlnen Yuumlksekoumlğretim Denetleme

Kurulu goumlrev sınırları iccedilinde uumlniversitelerin uumlruumln işleyiş ve akademik performanslarını değerlendirecek bir yuumlkuumlmluumlluumlk bulunmamaktadır Aynı şekilde bir ccedileşit akreditasyon oumlrguumltuuml olarak kurulan Kalite ve Akreditasyon

Milli Konsey inn faaliyet ve goumlrevleri arasında da uumlniversitelerin akreditasyonuna ilişkin bir goumlrev yer almamaktadır Son yıllarda ODTUuml ve Bilkent Uumlniversitesinin bazı boumlluumlmleri bir ABD kuruluşu tarafından akredite edilerek soumlz konusu boumlluumlmler (ODTUumlde Kimya maden elektrik-elektronik inşaat metalurji-malzeme muumlhendislikleri Bilkentte ise enduumlstri muumlhendisliği) ABDdeki emsalleriyle eşdeğerli sayılmıştır

ismail doğan

Oumlğretmen Eğitiminde Akreditasyon

Oumlğretmen Eğitiminde Akreditasyon Tuumlrkiyede alanın ilk terminolojik deneyi olarak YOumlK tarafından projelendirilen bir girişimdir YOumlKuumln girişimi oumlğretmen yetiştirme sistemindeki duumlzenleme ve değişikliğin ikinci ve oumlnemli bir aşaması olarak hayata geccedilirilmektedir Olayın boumlyle anlaşılması hem YOumlKuumln boumlyle bir girişime yuumlklediği anlam ve işlevin hem de akreditasyondan beklenenlerle Tuumlrkiye deneyinin arasındaki farkların goumlzlenmesinde son derece oumlnemlidir Bu noktada oumlncelikle şoumlyle bir sorunun yanıtlanması da oumlnemlidir Acaba YOumlK girişimi akreditasyonu nasıl anlamakta ve yorumlamaktadır

YOumlKuumln akreditasyon tanımında bu sorunun cevabını bulmak muumlmkuumlnduumlr İlgili dokuumlmanda şoumlyle bir tanım yapılmaktadır Akreditasyon belirli bir malı uumlretmeye veya hizmeti vermeye aday bir kurum veya kuruluşun belirlenen standartlar ccedilevresinde yeterliliğinin saptanmasıdır (YOumlK 1999) Belirli oumllccediluumltler ccedilevresinde kuruluşların yeterliliklerinin saptanmasının bir otoriteye otoritenin varlığına işaret kabul eden YOumlK bu yorumdan hareketle oumlncelikli olarak buumlnyesinde bir otorite birimi kurmuştur Oumlğretmen eğitiminde akreditasyon sistemini oluşturacak suumlrecin ilk aşamasında organize edilen birim Oumlğretmen Yetiştirme Milli

Komitesidir

Akreditasyon anlayış ve uygulamalarına bilimsel ve eğitimsel bir gerekccedile ve oumlrnek olarak ABD ve ingiltere deneyleri analiz edilerek bunlardan YOumlK uygulaması ve uumllke girişimi iccedilin şu sonuccedillar ccedilıkarılmıştır (YOumlK 1999)

bull Oumlğretmen eğitiminde niteliği sağlama ve artırma standartlaşmayı temel alan oumllccediluumltlere bağlanmıştır Oumlğretmen yetiştirme belirli oumllccediluumltlere dayanan ilkeli ve denetlenen bir etkinlik olarak algılanmaktadır Buumltuumln bunların altında yatan gerekccedile olarak her iki uumllkede de son yıllarda oumlzelde oumlğretmen yetiştirme genelde ise eğitime verilen oumlnemi goumlrmek muumlmkuumlnduumlr ABDde ikinci kez başkanlığa seccedililen Bili Clinton ve 1997de iktidara gelen Tony B la irm ulusal politikaları arasında eğitim birinci sırada yer almıştır Her iki lider de kendi uumllkelerini Bilgi Toplumuna hazırlama konusunda eğitimi ve oumlğretmen yetiştirmeyi en kritik unsurlar olarak kabul etmektedirler Bu anlamda oumlğrtetmen eğitiminde akreditasyon ve standartlaşma her uumllkeyi de bu uzak hedefe taşımanın oumlnemli araccedillarından birisi olarak algılanabilir

bull Her iki uumllkede de oumlğretmen eğitimine ayrılan kamu kaynaklarının standartlar ve akreditasyon yoluyla hem kaliteyi artırıcı hem de oumlğretmen yetiştiren kurumlar arasında rekabeti destekleyici bir araccedil

ismail doğan

o l a r a k kullanıldığı goumlze ccedilarpmaktadır İngilterede bu doğrudan Eğitim Bakanlığı taraf ından yapılırken ABDde aynı işi eğitim otoritesi dolaylı yollardan yapmakta fakat her iki durumda da oumlğretmen yetiştirmeye ayrılan kaynakları belirli oumllccediluumltlere ve standartlara goumlre dağıtılmaktadır

Kamu kaynakları belirli oumllccediluumlt ve standartlara goumlre dağıtılırken bu mekanizma dağıtılan bu kaynakların ne ederce etkili kullanıldığı konusunda kamu otoritesine denetim yetkisi de kazandırmaktadır Anrak burada oumlnemli olan unsur bu denetimin bir cezalandırma değil tam aksine geliştirme ve niteliğin yuumlkseltilmesi amaccedilla la hizmet edecek şekilde kullanıldığıdır

Oumlğretmen yetiştirme etkinliklerinin belirli oumllccediluumlt ve standartlara bağlanması konusunda her iki uumllkede goumlzlenen diğer bir olgu ise standartların oluşturulması ve denetlenmesi konularında yetkili organların veya otoritenin accedilık olarak saptanması goumlrev ve yetkilerinin accedilık olarak tanımlanması standartların saptanması ve denetim konularında gerekli ve yeterli yetkiyle donatılmış olmasıdır Son tahlilde birinde doğrudan diğerinde dolaylı olmasına rağmen heri iki uumllkede de ulusal eğitim otoritesi bu konuda en yetkili organ olarak ortaya ccedilıkmaktadır

Her ik i uumllkede de oumlğretmen eğitiminin akreditasyonuna ilişkin temel ilkeler ve gerekccedileler benzerlikler goumlstermesine rağmen akreditasyon etkinliklerinin hayata geccedilirilmesi ve sistemdeki işlevi uumllkelerin kendine oumlzguuml koşullarını dikkate alacak biccedilimde şekillenmiştir İngilterede daha merkeziyetccedili olan eğitim sisteminde akreditasyon etkinlikleri daha merkeziyetccedili ve yukarıdan aşağı bir oumlzellik goumlsterirken daha adem-i merkeziyetccedili ve yerel oumlzellikler goumlsteren Amerikan eğitim sisteminde akreditasyon uygulamaları yine benzer oumlzellikler goumlsterecek şekilde duumlzenlenmiştir

Akreditasyon ve standartlar konusu oumlzellikle son on yılda heri iki uumllkedeki eğitim youmlneticileri ve akademisyenlerin guumlndemini işgal etmektedir Bu gelişmenin yuumlksekoumlğretimde son yıllarda ortaya ccedilıkan yeni bir eğilimle ilişkili olduğu varsayılabilir Pek ccedilok yuumlksekoumlğretim sisteminde ve oumlzellikle Amerikan yuumlksekoumlğretiminde kamu otoritesi yuumlksekoumlğretime ayrılan kamu kaynaklarının daha hesaplı ve sorumlu kullanılması konusunda ccedileşitli denetim mekanizmaları geliştirmişlerdir Bu gelişme Duumlnya Bankası ve UNESCO tarafından hazırlanan yuumlksekoumlğretime ilişkin iki raporda da benzer biccedilimde saptanmış ve dile getirilmiştir Bu anlamda her iki sistemde de son yıllarda ciddi biccedilimde uygulamaya konulan oumlğretmen yetiştirmeye ilişkin standartlaşma ve akreditasyon genelde yuumlksekoumlğretime ilişkin kamu otoritelerinin daha sorgulayıcı ve denetleyici bu yeni bakış accedilısıyla yakından ilişkilidir

ismail doğan

Tuumlrkiyede oumlğretmen eğitiminde akreditasyon girişimine felsefe ve karine (dayanak) olan A60 ve ingiltere deneylerinin YOumlK takdiminde ortaya ccedilıkan

gerccedilek sonuccedilları ise bu metnin satır aralarında gizlidir Yakın tahlilde bu boyutun ortaya ccedilıkardığı sonuccedillar ise şoumlyle sıralanabilir

1 Duumlnyanın iki modern ve ileri uumllkesi olan ABD ve İngilterede eğitim son yıllarda devlet duumlzeyinde ve hiccedil olmadığı kadar oumlnemsenmektedir Bu iki uumllkenin siyasal oumlnderlerine prim kazandıran birini ikinci kez iktidar yapan temel soumlylem eğitimdir

2 Eğitim ve oumlğretmen yetiştirme uumllkeleri geleceğe bilgi toplumuna taşıyacak olan en kritik unsurlardır Oumlğretmen eğitiminde akreditasyon bu vasıtayı işlevsel hale getirebilecek en oumlnemli youmlntemdir

3 Bu kadar oumlnemli olan akreditasyon ancak otorite birimlerince işletilebilir hayata geccedilirilebilir ingilterede bu otorite devlet ABD ise devletin yetki verdiği dolaylı kanallar ve kuruluşlardır

4 Akreditasyonun standartlarının saptanması ve otoritenin bu ccedilerccedilevede tam yetki ile donatılmış olması her iki uumllkede ortaya ccedilıkan oumlnemli bir olgudur

5 Akreditasyon sistemi uumllkelerin siyasal ve toplumsal oumlrguumltlenme biccedilimine goumlre şekillenmektedir Merkeziyetccedili ingiliz toplumsal sistemi akreditasyon sistemini de merkeziyetccedili hale getirirken adem-i merkeziyetccedili olan ABDde adem-i merkeziyetccedili ve yerel oumlzellikler goumlsteren bir akreditasyon sistemi bulunmaktadır

Şimdi YOumlKuumln ABD ve İngiliz uygulamalarından yola ccedilıkarak olası proje ve uygulamaları iccedilin oumlngoumlrduumlğuuml bu analojiyi (ccedilıkarsamayı) tek cuumlmleye indirgemek muumlmkuumlnduumlr Bu ccedilıkarsama ile kısaca kamuoyuna verilmek istenen mesaj şudur Batı ve gelişmiş uumllkeler kaliteyi ve verimliliği esas

almaktadırlar Akreditasyon bu amacın gerccedilekleşmesinde belirleyici ve

işlevsel bir youmlntemdir ABD ve İngiltere gibi uygulamanın popuumller olduğu

uumllkelerde bu youmlntem belirli bir otoritenin inisiyatifinde işletilmektedir

ilk bakışta YOumlKuumln bu belirlemesinde yanlış bir şey yoktur Kuumlreselleşmenin rekabete ve rekabetccedili bir kuumlltuumlre yol accediltığı duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde bu suumlreccedilte kazananın verimlilik ve kalite olduğu tartışma goumltuumlrmez O halde verimliliği ve kaliteyi esas alan proje ve uygulamalar değişimin gerekliliğine uygun girişimlerdir Ancak dikkat edilmesi gereken boumlyle bir hedefe ulaşmada yani kalite ve kalitede suumlrekliliğin sağlanmasında başvurulan youmlntemin geccedilerlik ve guumlvenirliğidir Bilindiği gibi rekabetin oumlzuumlnde bireyin girişimci yetenekleri bu konuda kendisine tanınan fırsatların ccedileşitliliği yer alır Rekabet bu yetenekler doğrultusunda kişilerinin yeteneklerinin hayata geccediltiği bir kuumlltuumlr

ismail doğan

ortamıdır Her tuumlrluuml muumldahale baskı ve dayatmalar rekabet kuumlltuumlruumlnuumln koşullarını ortadan kaldıran etkenlerdir

YOumlKuumln yuumlksekoumlğretimde kaliteyi amaccedillaması ve bu doğrultuda gelişmiş uumllkeler model alınarak yeni bir yapılanmaya girişmiş olması kuşkusuz bu bağlamda ccedilok oumlnemli bir adımdır Ama burada unutulmaması gereken iki konu vardır Bunlardan birincisi değişimin mantığı işleyiş ve doğrultusunun ccedilok iyi belirlenmesi diğeri de proje ve icraatlar iccedilin alınan modellerin uumllke ve kuumlltuumlre uyarlanmasında yeteri kadar titiz ve seccedilici olma sorunudur Aksi halde başkaları yapıyor biz de yapalım gibi bir yaklaşımla ortaya konan aceleci ve seccedilici olmayan tutum başta adaptasyon olmak uumlzere uygulamada bir dizi sorun ortaya ccedilıkarabilir Tuumlrkiyede YOumlKuumln eğitimde akreditasyon heyecan ve girişiminde bu noktadan kaynaklanan olası sorunlar soumlz konusudur

Terminolojik tanımında vurgulandığı uumlzere akreditasyon kalitenin geliştirilmesini ve değerlendirilmesini esas alan devletle ilgisi olmayan bu nedenle de goumlnuumllluumlluumlk esasına goumlre işleyen bir suumlreccediltir AmaYOumlKuumln oumlğretmen eğitiminde akreditasyon girişimi olayı buumlrokratik bir profil olarak goumlrmek ve ele almak suretiyle goumlnuumllluumlluumlk esasının dışına taşımaktadır Boumlyle bir deneyde akredite işlevi doğal olarak buumlrokratik otoritenin geleneksel youmlntem ve alışkanlığının etkisine girmektedir Hem organizasyon hem de işleyiş bu etkiyi belirginleştirmektedir YOumlKuumln 8-10 nisan 1999 tarihlerinde Edirnede gerccedilekleştirdiği Hizmet Oumlncesi Eğitiminde Akreditasyon Semineri program iccedileriği ve komisyonların yapısı accedilısından soumlzuuml edilen geleneğin suumlrmekte olduğunun bir kanıtıdır Bu seminerde uumlyelere eğitim fakuumllteleri standartları oumlğretmen yeterlikleri ve değerlendirilmesi fakuumllte akreditasyonu ziyareti iccedilin ekip planı oumlz değerlendirme raporu akreditasyon ziyaretleri iccedilin fakuumllte tarafından hazırlanacak belge ve dokuumlmanlar başlıklı formatlar ccedilevresinde bilgiler verilmiştir YOumlKuumln buumlrokratik yapısı iccedilinde oluşturulan akreditasyonla ilgili bu yeni birimle birlikte yeni bir buumlrokratik otorite ve mevzuatla karşılaşılmaktadır Tuumlrkiyede buumlrokratik geleneğin uumlye seccedilim oumllccediluumltlerinin nasıl bir uygulama ortaya koyduğu goumlz oumlnuumlne alındığında Edirne toplantılarının nasıl bir başlangıccedil noktasından yola ccedilıktığı anlaşılmış olur Esasen bu hareket Batıdaki benzerlerine uygun ve goumlnuumllluumlluumlk esasına dayalı bir girişim olmayıp YOumlK Denetleme Kurulunun sınırlı performanslarına akreditasyon boyutunu ilave etmektir

ismail doğan

3 Sonuccedil ve Oumlneriler

Sonuccedil

Tuumlrkiyede son yıllarda yapılan ccedilalışmalarla oumlğretmen yetiştirme sistemi buumlyuumlk oumllccediluumlde değişikliğe uğramıştır Değişimin yeni toplumsal ve kuumlresel işlevleri duumlnyada eğitimden beklentileri yuumlkseltirken Tuumlrkiyenin de eğitim konusunda reorganize (yeniden yapılanması) olması son derece doğaldır Burada oumlnemli olan eğitimi guumlncel ve kuumlresel hale getiren dinamiklerin ccedilok iyi belirlenmesi ve yeni yapılanma iccedilinde bunların dikkate alınmasıdır Bu accedilıdan bakıldığında yeni oumlğretmen yetiştirme sistemi ve buna bağlı olarak ortaya konan yeni arayışların muumlzakereye accedilık olan boyutları bulunmaktadır

Oumlğretmen yetiştirme sistemindeki değişikliğin nedeni zorunlu temel eğitimin sekiz yıla ccedilıkarılmasıdır Bu olgu yeni sistemin niteliği (mahiyet) ve accedilılımlarından oumlnce uumlzerinde durulması gereken bir durumdur Ccediluumlnkuuml sekiz yıllık zorunlu eğitimle birlikte buumlyuumlk bir oumlğretmen accedilığı ortaya ccedilıkmıştır Şiddetli oumlğretmen accedilığı eğitime youmln verenlerin buumltuumln proje ve icraatlarının da ekseni olmuştur Dolayısıyla eğitim adına atılan her adımda oumlğretmen accedilığının yol accediltığı sayı probleminin ccediloumlzuumllmesi duumlşuumlncesi yer almaktadır Uumlniversitelerdeki tuumlm eğitim fakuumlltelerinin branş oumlğretmenliğinden sınıf oumlğretmeni yetiştirecek şekilde yapılanmasının nedeni işte bu olgudur Yetkililer bu doumlnuumlşuumlmuumln adını yeni oumlğretmen yetiştirme sistemi olarak sunmaktadırlar Yeni bir durumun ifadesi olarak boumlyle bir tanım doğru olabilir ama değişimin kuumlresel mantığı accedilısından bakıldığında Tuumlrkiyede yapılanların zaman zaman yapılanlardan farklı olmadığı ortaya ccedilıkmaktadır Son yapılanlar da eğitime periyodik olarak muumldahale etme guumlncel sıkıntı ve sorunlar doğrultusunda ccedileki duumlzen verme geleneğinin bir uzantısıdır Bu muumldahalelerde bu periyodik oynamalarda değişim kuumlltuumlruuml ve felsefesi buumlyuumlk oumllccediluumlde ihmal edilmektedir

Değişim kuumlltuumlruuml yeni adına eskinin ortadan kaldırılmasını değil yararlı ve işlevsel boyutuyla geleneğin modernite ile uzlaştırılmasını empoze etmektedir Ama benzer yenilikccedili ccedilabalarda olduğu gibi oumlğretmen yetiştirme program ve sisteminde boumlyle bir uzlaşma goumlz oumlnuumlne alınmamıştır Dolayısıyla ortaya ccedilıkan tabloda yeni adına eskinin tuumlmuumlyle ilga edilerek eğitimin geleneksel disiplinlerinin de bu bağlamda ortadan kaldırıldığı goumlruumllmektedir Meslekte ihtiyaccedil duyulan bilgi terimi teorik olarak nitelenen eğitim bilimlerine (eğitim tarihi eğitim felsefesi eğitim sosyolojisi vd ) tercih edilirken soumlz konusu bilimler program dışı bırakılarak tarihin

ismail doğan

dışına itilmektedir Uumlstelik bu uygulama ile eğitim bilimleri sosyal bilimlerden koparılarak benzer ccedilatışma ve dualist farklılaşmalar batıda sona ermişken eğitim bilimleri ve sosyal bilimler farklılaşmasına da yol accedilılmıştır Sayısal problemin getirdiği tedirginlikle eğitim bilimlerini tarihin dışına itenler yakın gelecekte bu sorunun ortadan kalkması durumunda bu keskin muumldahalenin ortaya ccedilıkardığı sonuccedilları nasıl telafi edeceklerini ise accedilıklamamaktadırlar

Tuumlrkiyede eğitimde ve oumlğretmen eğitiminde akreditasyon işte bu amacı aşan muumldahale ve oynamaların uumlzerine gelmiştir Dolayısıyla akreditasyon olgusunun terminolojik esprisinden kaynaklanan boyutların ortaya ccedilıkması beklenemez Bu nedenle Batıda devlet denetimine alternatif olan akreditasyon girişimi Tuumlrkiyede YOumlK Denetleme Kuruluna manevra accedilılımı kazandıracak buumlrokratik bir mekanizma goumlruumlnuumlmuuml vermektedir Bu bağlamda akreditasyon bir buumlrokratik bir oumlrguumltlenme olarak algılanmakta otoriteyi oumlne ccedilıkarmaktadır

Oumlneriler

1 Değişim kuumlltuumlruuml yeni bin yıl iccedilin kuumlresel normlar ve değerler uumlretmektedir Bunlar iccedilinde uumlzerinde en ccedilok durulması gereken husus bireyi merkeze alan değişim oumllccediluumltleridir Bir işin tasarlanması planlanması organize edilmesi ve sonuccedillandırılması yeni ve farklı bir oumlzellik olarak bireye oumln goumlruumllen işlevlerdir Meslekte ihtiyaccedil duyulan bilgi deyimi ile durağan bir bilgi normuna indirgenen oumlğretmen formasyonu belirtilen işlevlere youmlnelik dinamik bir suumlrece uyarlanmalıdır Bilgi toplumu insanına yakıştırılan işlev ve donanımlar oumlğretmenlerden esirgenmemelidir O halde sorun meslekte ihtiyaccedil duyulan bilgi değil bilgi toplumunda oumlğretmen olabilmenin vasıflarının kazandırılması sorunudur

2 Bilgi toplumunda oumlğretmen ihtiyaccedil duyulan bilgi kalıbına mahkum olan oumlğretmen değil koşulları ve koşulların oumln goumlrduumlğuuml sorunları saptayan analiz eden ve sonuccedillandıran insandır Bu ise oumlğretmenin durağan beceri kalıplarına mahkum edilmesiyle değil dinamik bilgi zemini uumlzerinde inisiyatif vasıflarının geliştirilmesi ile muumlmkuumln olabilir Her doumlnemde bu dinamizmi veren inisiyatif becerisini geliştiren oumlnemli unsurların başında oumlğretmenliğin gerccedilek pedagojik zemini olan eğitim bilimleridir Eğitim bilimlerini tarihin dışına iten anlayış oumlğretmeni bir entelektuumlel olarak değil belirli becerilerle donatılmış bir teknolog bir ara insan guumlcuuml olarak goumlrmektedir

3 Son doumlnemin akreditasyon girişimi uygulayıcıların sayısal fobisini unutturamaz Boumlyle bir olgunun uumlzerine gelen akreditasyonun ise beklenen yararı sağlaması muumlmkuumln değildir Beceri kuumlltuumlruumlnuumln kalıp

ismail doğan

davranışları uumlzerinde eğitilen kişilerin alana ve mesleğe yaratıcı katkıları soumlz konusu olamayacağına goumlre boumlyle bir kuumlltuumlruumln akredite edilmesinden nasıl bir yarar umulmaktadır Bu buumlrokratik şablondan nasıl bir goumlnuumllluumlluumlk beklenebilir

4 Akreditasyon goumlnuumllluumlluumlk esasında gelişen devlet dışı bir işleyiş biccedilimidir Bu mekanizmanın kuumlltuumlrel zemininde kendini geliştiren kaliteyi ve verimliliği yaşam biccedilimine doumlnuumlştuumlren insanteki yer almaktadır Kendini otomasyonun parccedilası olarak goumlren bireylerin ve bu bireylerden meydana gelen kurumların akredite edilmesi yalnızca bir denetleme olayıdır Oysa akreditasyon yaratıcılığın ve uumlretkenliğin uumlzerinde gelişen bir olgudur

5 Tuumlrkiyede akreditasyondan oumlnce kalite ve verimliliği yaşam biccedilimine doumlnuumlştuumlrecek insanlara ihtiyaccedil vardır Boumlyle bir insanın yetişmesi halinde kendiliğindenlik ilkesi doğal olarak işleyecektir Aksi halde korkunun ve uumlccediluumlncuuml kişilerin varlığını dikkate alan bir yaşam biccediliminin akredite edilmesi gerccedileği yaşanır ki boumlyle bir akreditasyon zaten uumlccediluumlncuuml duumlnyanın yabancı olmadığı bir kuumlltuumlrel olgudur Bunun iccedilin de Amerikayı yeniden keşif etmeğe gerek yoktur

6 Akreditasyon ABD ve ingilterede toplumsal sistemin yapısına uygun (merkezicirc ve adem-icirc merkez farkı) bir organizasyona sahiptir YOumlKuumln de goumlnderme yaptığı bu uygulamalardan dikkate değer olan bu boyut goumlrmezden gelinmiştir O nedenle de Tuumlrk kuumlltuumlruuml ve eğitim geleneği akreditasyon girişim ve deneyinde buumlyuumlk oumllccediluumlde ihmal edilmiştir Bu konuda ortaya konacak bir duyarlılık farklı uygulamalarla birilikte Tuumlrk kuumlltuumlr ve eğitim geleneğine uygun bir akreditasyon uumlretilmesine yol accedilacaktır

K A Y N A K Ccedil A

T U B A - TUumlBİTAK-TTGV Bilim - Teknoloji Sanayi Tartışmaları Platformu Avrupa Birliğinin Bilim- Teknoloji- Muumlhendislik Alanlarına İlişkin Akreditasyon Kurumları Ccedilalışma Grubu Yuumlksekoumlğretimde Kalite Youmlnetimi Alt Ccedilalışma Grubu Raporu A n k a r a Şubat 1997

T B M M Bursa M i l l e t v e k i l l e r i A R Beyre l i v e Hayati K o r k m a z m Tuumlrkiye Akreditasyon Konsey i Kuruluş v e Goumlrevleri Hakkında K a n u n t e k l i f 21 Doumlnem Sıra Sayısı 123 32 s

DOĞAN İsmail Değişen Tuumlrkiyede Bilim ve Kuumlltuumlr A n k a r a İmaj Yayınevi 1997 451 + 10 s

bullEğitimde Geometrik Muumldahale Ya Da V i z y o n ve Geometr i YeniYuumlzyıl Gazetesi 22 5 1998 s 19

ismail doğan

G l o b a l Values and Educat ion T u r k i s h Exper ience The Third International Conference on Tecaher Education Almost 2000 Crto And Challenga In Teacher Education Under The Auspices The Colleges Of Educat ion İn Israel June 27 - July 1 1999 B o o k of Abstracts p 65

Eğitimde Geleceğe Yatırım Konferansı A n k a r a 11 Mayıs 1998 Duumlzenleyen Kuruluş B i l k o m App le Computer Tuumlrkiye Distribuumltoumlruuml

K a l i t e ve Akreditasyon M i l l i Komi te Ccedilalışmaları Esasları Youmlnetmeliği Resmi Gazete Sayı 22335 T a r i h 6 T e m m u z 1995

K A V A K Yuumlksel Oumlğretmen Eğitiminde Y e n i B i r yaklaşıma Doğru Standartlar ve Akreditasyon Kuram ve Uygulamada Eğitim Youmlnetimi dergisi A n k a r a Y a z 1999 S 19 s 313-324

K E L L S H R Self-Study Processes A m e r i c a n Counc i l on Educatino M a c m i l l a n Publ i sh ing Company Nevv Y o r k 1988

Oumlğretmen Eğitiminde Akreditasyon İngiltere ve A B D Oumlrnekleri Barbaros Guumlnccedilerin Sunuşu ile B k z B k z http wwwyoktr egfakAkredit html

ROSOWSKİ H e n r i Uumlniversite Bir Dekan Anlatıyor Ccedilev Suumlreyya Ersoy A n k a r a TUumlBİTAK Y a y 1994 321 s

YALCcedilINKAYA Mustafa Akredi tasyon ve Yuumlksekoumlğretim kurumlarının Değerlendirilmesi Ccediloğaltma A n k a r a 1997 105 s

YOumlK Eğitim Fakuumlltelerinde Oumlğretme^ Yetiştirme Programlarının Geliştirilmesine Youmln Veren Temel İlkeler Y Ouml K Dokuumlmanı 1999 B k z http wwwyoktr egfakAkredit html

Y Ouml K Yuumlruumltme K u r u l u Kararı T a r i h 4 11 1997 Sayı 97392761

ismail doğan

Yeni duumlzenlemenin başarısı iccedilin alınan oumlnlemler şunlardır(YOumlK1999)

a Ccedileşitli konu alanlarında program geliştirme ccedilalışmaları yapılmış ve uumlretilen kaynak oumlğretim materyalleri Eğitim Fakuumlltelerine ilgili derslerde kullanılmak uumlzere goumlnderilmiştir

b Eğitim Fakuumllteleri oumlğretim elemanlarının yetişmesine katkıda bulunmak amacıyla proje ccedilerccedilevesinde ccedileşitli eğitim fakuumlltelerinden oumlğretim elemanları yuumlksek lisans doktora ve doktora sonrası ccedilalışmalar iccedilin yurt dışına goumlnderilmiştir

c Eğitim Fakuumlltelerine genel kullanıma ve konu alanlarına ilişkin olmak uumlzere ccedileşitli araccedil-gereccediller satın alınmıştır

d Eğitim Fakuumlltesi-Uygulama Okulu işbirliği Programı başlatılmıştır

e Yuumlksekoumlğretim Kurulu Genel Kurulunun 1991997 tarih ve 978144 sayılı kararıyla Eğitim Fakuumlltelerinde uygulanan programları denetlemek değerlendirmek ve geliştirmek amacıyla bir Oumlğretmen Yetiştirme Milli Komitesi kurulmuştur

f Oumlğretmen yetiştiren programlarda yer alan dersler ve iccedilerikler yeniden belirlenmiştir

Oumlğretmen yetiştirme sistemindeki YOumlK duumlzenlemesinin temel felsefesi işte bu sonuncu oumlnlem iccedilinde ve bunun gerekccedilesinde gizlidir Buna goumlre mevcut programlardaki dersler

bull iccedilerik ders sayıları ve kredileri okullarda uygulamalar gibi ccedileşitli youmlnlerden belirli bir standartta değildir

bull Derslerin iccedileriği ile ilgili okul duumlzeyindeki oumlğretim alanının iccedileriği arasında tutarsızlıklar vardır

bull Dersler arasında aşamalı ve birbirini tamamlayıcı mantıksal ilişki yoktur

bull Teorik derslere daha fazla ağırlık verilmekte ve uygulama geniş oumllccediluumlde ihmal edilmektedir Vs

Teori ve Pratik Ayırımı

Bu gerekccedilelerde teori ve pratik arasındaki denge arayışının oumlne ccedilıkarıldığı goumlruumlluumlyor Esasen bu bir denge arayışı değil deney ve pratiğin ihmali duumlşuumlncesinde yoğunlaşan ve gerekccedilenin uumlzerinde oturduğu oumlnemli bir etmeni oumlne ccedilıkarma ccedilabasıdır Bu gerekccedile ilgili raporda daha accedilık olarak şu şekilde ifade edilmiştir Geccedilmişte kullanılan oumlğretmenlik formasyonu

dersleri daha ccedilok eğitim bilimleri alanındaki teorik bilgilerden oluşmuştur

ismail doğan

ve oumlğretmene meslekte ihtiyaccedil duyacağı uygulamaya doumlnuumlk bilgi beceri

ve bakış accedilılarını kazandırmakta yetersiz kalmıştır(YOumlK1999 s5)

Bu gerekccedilede eğitim bilimleri alanın teorik bilgileri deyimi kullanılmaktadır Eğitim bilimleri bu ifadede teorik olarak nitelenerek oumlğretmenin meslekte ihtiyaccedil duyacağı bilgiler kategorisi dışına itilmektedir Boumlyle bir mantığın belirgin bir zaafı bunun da ccedilok ciddi sonuccedilları bulunmaktadır Her şeyden oumlnce teorik bilgi mantığın derinlerinde yer aldığı gibi işe yaramaz bir bilgi değildir Teorik bilgi literatuumlrde entelektuumlel bilginin ve genel eğitimin karşılığı olarak kullanılmaktadır Bu ise bireylerin hangi alanda yetişirlerse yetişsinler onların genel eğitimlerinde vazgeccedililmez bir bilgi oumlğesidir

Teorik Bilgi

Teorik bilgiyi ihtiyaca cevap vermeyen bilgi ccedileşidi olarak nitelemek son tahlilde genel eğitimin olası yararını dikkate almamak anlamına gelir Oysa genel eğitim kişinin meslekicirc eğitimden ayrı olarak bir buumltuumln olarak gelişmesi anlamına gelir Bireyin yaşamdaki amaccedillarının uygarlaşmasını duygusal tepkilerinin incelmesini ve guumlnuumlmuumlzde en geccedilerli bilgilerin ışığı altında nesne ve olayların doğası hakkındaki anlayışının olgunlaşmasını kapsar(Rosowski 1999 s 100)

Teorik bilgiyi oumlğretmene meslekte ihtiyaccedil duyacağı uygulamaya doumlnuumlk bilgi beceri ve bakış accedilılarını kazandırmakta yetersiz (YOumlK 1999 s5) bulan YOumlK anlayışı aslında gerccedilek belirlemeyi teorik bilgiyle kast edilen eğitim bilimleri uumlzerinde yapmaktadır YOumlK tespitini eğitim bilimleri alanındaki teorik bilgiler ifadesinin accedilıkccedila yazılması halinde şoumlyle okumak ve anlamak gerekir Geccedilmişte kullanılan oumlğretmenlik formasyonu dersleri daha ccedilok eğitim sosyolojisi eğimi tarihi eğitim felsefesi gibi teorik bilgilerden oluşmuş ve oumlğretmene meslekte ihtiyaccedil duyacağı uygulamaya doumlnuumlk bilgi beceri ve bakış accedilılarını kazandırmakta yetersiz kalmıştır (YOumlK 1999 s5)

Meslekte İhtiyaccedil Duyulan Bilgi

Bu mantığın oumlnemli bir zaafı da meslekte ihtiyaccedil duyulan bilgi

beceri ve bakış accedilıları şeklindeki ifadelerde gizlidir Bu ifadeler değişimin mantığına son derece aykırı oumln yargıyı ve kabuluuml iccedilerir Mesleklerin bilginin

ismail doğan

artan hızına paralel olarak tarz youmlntem ve standart doumlnuumlşuumlmuuml yaşadığı goumlz oumlnuumln alındığında ihtiyaccedil duyulan bilgi soumlzuumlnuumln goumlrece bir yaklaşım olduğu ortaya ccedilıkar Ancak YOumlK tespiti olayı goumlrece halden mutlak hale getirerek teorik bilgi karşısında pratik bilgiyi biricik ( olmazsa olmaz) bir değer olarak sunmaktadır Buguumlnkuuml bilgilerin yarın iccedilin neredeyse hiccedil bir şey ifade etmeyecek bir değişim suumlreci yaşandığı goumlrmezden gelinerek yarın iccedilin gelecek iccedilin buguumlnuumln geccedilerli becerilerini oumlğretmeye kalkışmak değişimi ve değişim kuumlltuumlruumlnuumln mantığını anlamamak demektir Gelecekte oumlğretmenlik mesleği buguumlnkuuml becerileri gerektirmesi halinde her hangi bir sorun olmayacaktır Ancak değişimin tuumlm mesleklere ve alanlara yeni

boyutlar ve koşullar kazandırdığı goumlz oumlnuumlne alındığında yapılması

gerekenin genccedil kuşaklara ve oumlğretmen adaylarına inisiyatif yetenek ve

alışkanlıklarını kazandıracak olan bilgiyi vermektir Ccediluumlnkuuml yakın gelecekte insanlar ya bilgi toplumunda yaşayacaklar ya da bilgi toplumu olmuş guumlccedilluuml devlet ve kuumlltuumlrlerin etkisini uumllkelerinde ve uumlzerilerinde hissedeceklerdir

Yaşamsal Sorun Bilgi Toplumunda Oumlğretmen Nasıl Olmal ıd ı r

Tuumlrkiyede oumlğretmen eğitimi uumlzerinde duumlşuumlnenler ile bu konuda placircn ve projeler uumlretme durumunda olanların olaya değişim kuumlltuumlruumlnuumln belirtilen mantığı accedilısından bakmalarında buumlyuumlk yarar vardır Bilgi toplumunda oumlğretmen nasıl olmalıdır sorusu bu mantığın en hayaticirc (yaşamsal) sorusudur Boumlyle bir soruya bilgi toplumunda başarılı mutlu ve uyumlu insanın oumlzellikleri uyarlanarak cevap verilebilir Bu insan bir işi duumlşuumlnen

planlayan organize eden suumlrduumlren ve sonuccedillandıran insandır Oumlğretmene

inisiyatif hakkı vermeyerek yalnızca belirli bir doumlneme oumlzguuml durağan

meslekicirc kalıp davranışlar (beceriler) oumlğretmek bilgi toplumunun ortalama

insana oumln goumlrduumlğuuml oumlzellikleri oumlğretmenden esirgemek demektir

İhtiyaca Cevap Veren ve Vermeyen Bilgi

ihtiyaca cevap veren ve ihtiyaca cevap vermeyen bilgi ayırımı akademik bir kategori değildir Boumlyle bir bakış accedilısı meslekicirc eğitim veren okullarda meslek hocalarının klacircsik tarzıdır Dolayısıyla bir veteriner bir ziraat bir marangozluk bir torna tesviyeci bir polis koleji oumlğrencisi iccedilin kendi meslek alanları dışındaki entelektuumlel bilgiler alan dışı ve gereksiz kabul edilebilmektedir Onlar iccedilin oumlrneğin bir polis Akademisi oumlğrencisi bir sosyoloji dersine yakın doumlvuumlş ya da silah bilgisi derslerindeki bakış accedilısı olan pratik yarar duumlşuumlncesinden bakmaktadır Sonunda boumlyle bir dersi okuyup da somut ve goumlruumlnuumlr hangi oumlzellikler kazanılacaktır Ccediloğu kez

ismail doğan

oumlğretmenlerin entelektuumlel yarar konusunda oumlğrencilerine hatta meslektaşlarına ve idarecilerine uzun ve ayrıntılı accedilıklamalara girdikleri bir vakıadır Aslında bu vakıanın derin tarihsel ccedilatışmanın bir parccedilası olduğu soumlylenebilir Hatırlanacağı gibi bu ccedilatışma klasik doğa bilimcilerinin sosyal bilimlere bakış accedilısından kaynaklanan ve bilim tarihinin uzunca bir doumlnemine damgasını vuran bir ccedilatışmadır Bizde ise Tanzimat doumlneminde fenci aydın prototipini oluşturan bir oumlykuuml ortaya koymuştur O guumlnden buguumlne Fen bilimlerine yakın olmak Tuumlrk kuumlltuumlr ve bilim tarihinde bir aydın ayrıcalığı yaratmıştır Sosyal bilimlere bilim goumlzuumlyle bakmayan anlayış sosyal bilimcileri de bu ayrıcalığın goumllgesine itmiştir

Bilimde Tuuml rk Tipi Yeni Bir Ccedilatışma Alanı

Eğit im Bilimleri ve Sosyal Bilimler

Batının 18yyda bertaraf ettiği bu bilimsel ikilem (dualizm) Tuumlrkiyede yeni bin yılın eşiğinde tam bertaraf edilmek uumlzereyken şimdi alana sosyal bilim - eğitim bilimleri ayırımı suumlruumllmektedir Tanzimattan buguumlne doğa bilimleri ve bilimcileri karşısında statuuml muumlcadelesinde oumlzguumln ve vazgeccedililmez payı olan eğitim olgusu ve eğitim bilimciler (pedagoglar) şimdi gerccedilek kategorilerinden kopartılmaktadır YOumlK uygulaması eğitim bilimlerini sosyal bilimlerden ayırarak (kopararak) yeni bir kategori haline getirmektedir Bu ayırım sosyal bilimci olmadan nasıl eğitim bilimci olunacağını accedilıklamanın guumlccedil olduğu bir teorik problemin goumlz ardı edilmesinin bir sonucudur Tarihccedili olmadan eğitim tarihccedilisi felsefeci olmadan eğitim felsefecisi sosyolog olmadan eğitim sosyolojisi yapmanın ne anlama geldiği bu bağlamda hiccedil duumlşuumlnuumllmemiştir

Eğitim bilimleri konusundaki bu indirgeyici yaklaşım son tahlilde bu bilimlerin oumlğretmen yetiştirmedeki roluumlne de sınırlıklar getirmiştir Oumlğretmenlik becerisi eğitim bilimlerinin yerine ikacircme edilerek eğitim bilimleriyle oumlğretmenlik ve oumlğretmen yetiştirme arasındaki gerekli ve kaccedilınılmaz bağ goumlz ardı edilmiştir Eğitim bilimleri boumlluumlmlerinin kapatılmasıyla ilgili gerekccedile aslında eğitim bilimlerinin rol ve gereğini oumlnemsiz goumlren bir felsefe iccedilermektedir Eğitim Fakuumlltelerinde son yıllarda

ccedilok sayıda accedilılan program geliştirme eğitim youmlnetimi halk eğitimi oumllccedilme

ve değerlendirme gibi eğitim programların belirli istihdam alanları yoktur

Bu alanlar oumlğretmenlik becerisi uumlzerine edilmesi ve lisansuumlstuuml duumlzeylerde

Doğa bilimle ve bilimcilerinin farklı ve ayrıcalıklı statuuml sahibi oluşuna ilişkin burada belirtilen Tanzimat doumlnemi tartışmaları iccedilin bkz i Doğan Osmanlı Bilim Topluluklarının Tuumlrkiyedeki bilim Eğitimine Etkileri Değişen Tuumlrkiyede Bilim ve Kuumlltuumlr iccedilinde Ankara 1997 s 6 8 - 9 1

ismail doğan

accedilılması gereken programlardır (YOumlK 1997) YOumlK yuumlruumltme kurulunun bu kararı oumlğretmenlik becerisi deyimini oumlğretmen yetiştirme konusunda anahtar terim olarak oumlne ccedilıkarmaktadır Boumlyle bir değerlendirmenin ise becerinin bilgiye tercih eolmesi olduğunu anlamak hiccedil de zor değildir Bu zihniyete goumlre oumlğretmenlik bir bilgi işi olmaktan ccedilok bir beceri işidir

2 Akreditasyon Olgusu ve Oumlğretmen Eğitiminde Akreditasyon Girişimi

Oumlğretmen yetiştirme sistemindeki değişikliğin proje yetkililerince uumllkenin ihtiyaccedillarına cevap verebilecek daha nitelikli oumlğretmen yetiştirmek gibi oumlnemli nedenleri bulunmaktadır Programlar uumlzerinde belirtilen duumlzelti oynama ve muumldahaleler ile akreditasyon ccedilalışmalarının bu amacın gerccedilekleşmesi yolunda ortaya konan ccedilabalar olduğu bu bağlamda ifade edilmektedir (Oumlğretmen Eğitiminde Akreditasyon 1998)

Latince koumlkenli Fransızca bir soumlzcuumlk olan accreditation = akreditasyon guumlvenilir ve inanılır olma halidir Guumlvenilir olmanın izlenmesi guumlvenilir inanılır olduğunu belirtmek ise yine Fransızcada accrediter= akredite eylemi ile ifade edilir Buradan yola ccedilıkılarak akreditasyon terimi şoumlyle tanımlanır Bir kurum ya da programın amaccedillarının yerine getirilme duumlzeyini oumlnceden belirlenen standartlara goumlre bir goumlnuumllluuml ve resmi olmayan akredite ajansı ile belirli aralıklarla izleme suumlrecidir (Kells 1988 s9) Boumlyle bir izlemeden yani akreditasyondan amaccedil ise kurumların uumlruumln kalitesini artırmak bu bağlamda kurum ccedilalışanlarının motivasyonlarını artırmaktır Toplam kalite kavramı da bu suumlrecin bir parccedilası olarak literatuumlre girmiştir Ccedilalışanların tuumlmuumlne sorumluluk ve değer veren bir anlayıştan yola ccedilıkılarak daha ccedilok ve daha kalitelinin elde edilmesi modern uumlretimin youmlnetim felsefesi olmuştur Kaliteli oumlğretmenin yetişmesi yeni oumlğretmen yetiştirme sisteminin temel amaccedilları arasında yer alırken kalitenin korunması ve suumlrduumlruumllmesi de suumlrecin oumlnemli bir boyutu olarak duumlşuumlnuumllmuumlştuumlr Oumlğretmen eğitiminde akreditasyon işte bu boyutu belirleyen ve sınırlandıran bir deyim olarak kullanılmaktadır

ilk kez 20yyın başlarında ABDde ortaya ccedilıkan akreditasyon sistemi

ilerleyen doumlnemde İngiltere ve Anglosakson uumllkelerinde uygulanmıştır Avrupa Biriiği(AB)nin resmen oluşumu ile birlikte uumlye uumllkelerin guumlndemine girerek bir anlamda devlet denetiminin de alternatifi (TUumlVA vd 1997 s37) olmuştur ilerleyen doumlnemde (1985 yılı) uumlruumlnlerin kalite ve standardizasyonu ile test ve belgelendirme mevzuatı Avrupa Biriiğinin bu bağlamda kabul ettiği ortak oumllccediluumlt olmuştur 5 Mart 1995 tarih ve 195

ismail doğan

sayılı Tuumlrkiye - AB Ortaklık Konseyi Kararının 8-11 inci maddeleri uyarınca Avrupa Birliğinin standardizasyon test ve belgelendirme konusundaki mevzuatının kararın yuumlruumlrluumlğe girdiği tarihten itibaren 5 yıl iccedilinde Tuumlrkiye mevzuatına dahil edilmesi kabul edilmiştir Bu karar ccedilerccedilevesinde hazırlanan ve uygulamaya konulan direktiflerde uygunluk değerlendirme proseduumlrleri Global Yaklaşım Kararında belirtilen kriterlere goumlre belirlenmiştir Belgelendirme test etme ve kontrol konularındaki Global Yaklaşım duumlzenlemelerin karşılıklı tanınması ihtiyari belgelendirme sistemi ve yapıların birbirine yaklaştırılması ile guumlvenin artması ve karşılıklı tanınmanın işleyişi iccedilin bir temel oluşturmaktadır (TBMM) TBMM bu felsefeye uygun olarak AB nezdinde kabul goumlrecek ulusal bir akreditasyon konseyinin tesisi yolunda 22 6 1999 tarihinde verilen tasarıyı muumlzakere etmiş konu alternatif yaklaşımların da ışığı altında 2710 1999 tarih ve 4457 sayı ile Tuumlrk Akreditasyon Kurumu Kuruluş ve goumlrevleri Hakkında Kanun kabul edilmiştir

Yuumlksekoumlğretimde Akreditasyon

Kalitenin ve verimliliğin esas alındığı tuumlm alanlarda akreditasyon oumlnemli bir mekanizma olarak duumlşuumlnuumlluumlr ve işletilir Bu itibarla son yıllarda Uumlniversitelerde de kalite guumlvencesini ve verimliliği sağlamanın youmlntemlerinden biri de akreditasyon olmuştur Giderek yuumlksekoumlğretim programlarının kalite duumlzeyinin ortaya konması ve bu kurumların muumlşterileri olan oumlğrenci ve iş piyasasının bundan haberdar edilmesi suumlrecini de iccedileren sistem yuumlksekoumlğretim kurumlarının denetimi ve değerlendirilmesinde yeni bir alternatif olarak goumlruumllmektedir(Yalccedilınkaya 1997 s3)

Tuumlrk uumlniversitelerinde Batıdaki oluşumlara benzeyen bir akreditasyon varlığı ve geleneğinden soumlz edilemez Ccediluumlnkuuml hem meslekicirc boyutta hem de uumlniversiteler uumlzerinde akreditasyon yetkisinde ve oumlzelliğinde olan kurumlar yoktur Benzer bir mekanizma gibi goumlruumlnen Yuumlksekoumlğretim Denetleme

Kurulu goumlrev sınırları iccedilinde uumlniversitelerin uumlruumln işleyiş ve akademik performanslarını değerlendirecek bir yuumlkuumlmluumlluumlk bulunmamaktadır Aynı şekilde bir ccedileşit akreditasyon oumlrguumltuuml olarak kurulan Kalite ve Akreditasyon

Milli Konsey inn faaliyet ve goumlrevleri arasında da uumlniversitelerin akreditasyonuna ilişkin bir goumlrev yer almamaktadır Son yıllarda ODTUuml ve Bilkent Uumlniversitesinin bazı boumlluumlmleri bir ABD kuruluşu tarafından akredite edilerek soumlz konusu boumlluumlmler (ODTUumlde Kimya maden elektrik-elektronik inşaat metalurji-malzeme muumlhendislikleri Bilkentte ise enduumlstri muumlhendisliği) ABDdeki emsalleriyle eşdeğerli sayılmıştır

ismail doğan

Oumlğretmen Eğitiminde Akreditasyon

Oumlğretmen Eğitiminde Akreditasyon Tuumlrkiyede alanın ilk terminolojik deneyi olarak YOumlK tarafından projelendirilen bir girişimdir YOumlKuumln girişimi oumlğretmen yetiştirme sistemindeki duumlzenleme ve değişikliğin ikinci ve oumlnemli bir aşaması olarak hayata geccedilirilmektedir Olayın boumlyle anlaşılması hem YOumlKuumln boumlyle bir girişime yuumlklediği anlam ve işlevin hem de akreditasyondan beklenenlerle Tuumlrkiye deneyinin arasındaki farkların goumlzlenmesinde son derece oumlnemlidir Bu noktada oumlncelikle şoumlyle bir sorunun yanıtlanması da oumlnemlidir Acaba YOumlK girişimi akreditasyonu nasıl anlamakta ve yorumlamaktadır

YOumlKuumln akreditasyon tanımında bu sorunun cevabını bulmak muumlmkuumlnduumlr İlgili dokuumlmanda şoumlyle bir tanım yapılmaktadır Akreditasyon belirli bir malı uumlretmeye veya hizmeti vermeye aday bir kurum veya kuruluşun belirlenen standartlar ccedilevresinde yeterliliğinin saptanmasıdır (YOumlK 1999) Belirli oumllccediluumltler ccedilevresinde kuruluşların yeterliliklerinin saptanmasının bir otoriteye otoritenin varlığına işaret kabul eden YOumlK bu yorumdan hareketle oumlncelikli olarak buumlnyesinde bir otorite birimi kurmuştur Oumlğretmen eğitiminde akreditasyon sistemini oluşturacak suumlrecin ilk aşamasında organize edilen birim Oumlğretmen Yetiştirme Milli

Komitesidir

Akreditasyon anlayış ve uygulamalarına bilimsel ve eğitimsel bir gerekccedile ve oumlrnek olarak ABD ve ingiltere deneyleri analiz edilerek bunlardan YOumlK uygulaması ve uumllke girişimi iccedilin şu sonuccedillar ccedilıkarılmıştır (YOumlK 1999)

bull Oumlğretmen eğitiminde niteliği sağlama ve artırma standartlaşmayı temel alan oumllccediluumltlere bağlanmıştır Oumlğretmen yetiştirme belirli oumllccediluumltlere dayanan ilkeli ve denetlenen bir etkinlik olarak algılanmaktadır Buumltuumln bunların altında yatan gerekccedile olarak her iki uumllkede de son yıllarda oumlzelde oumlğretmen yetiştirme genelde ise eğitime verilen oumlnemi goumlrmek muumlmkuumlnduumlr ABDde ikinci kez başkanlığa seccedililen Bili Clinton ve 1997de iktidara gelen Tony B la irm ulusal politikaları arasında eğitim birinci sırada yer almıştır Her iki lider de kendi uumllkelerini Bilgi Toplumuna hazırlama konusunda eğitimi ve oumlğretmen yetiştirmeyi en kritik unsurlar olarak kabul etmektedirler Bu anlamda oumlğrtetmen eğitiminde akreditasyon ve standartlaşma her uumllkeyi de bu uzak hedefe taşımanın oumlnemli araccedillarından birisi olarak algılanabilir

bull Her iki uumllkede de oumlğretmen eğitimine ayrılan kamu kaynaklarının standartlar ve akreditasyon yoluyla hem kaliteyi artırıcı hem de oumlğretmen yetiştiren kurumlar arasında rekabeti destekleyici bir araccedil

ismail doğan

o l a r a k kullanıldığı goumlze ccedilarpmaktadır İngilterede bu doğrudan Eğitim Bakanlığı taraf ından yapılırken ABDde aynı işi eğitim otoritesi dolaylı yollardan yapmakta fakat her iki durumda da oumlğretmen yetiştirmeye ayrılan kaynakları belirli oumllccediluumltlere ve standartlara goumlre dağıtılmaktadır

Kamu kaynakları belirli oumllccediluumlt ve standartlara goumlre dağıtılırken bu mekanizma dağıtılan bu kaynakların ne ederce etkili kullanıldığı konusunda kamu otoritesine denetim yetkisi de kazandırmaktadır Anrak burada oumlnemli olan unsur bu denetimin bir cezalandırma değil tam aksine geliştirme ve niteliğin yuumlkseltilmesi amaccedilla la hizmet edecek şekilde kullanıldığıdır

Oumlğretmen yetiştirme etkinliklerinin belirli oumllccediluumlt ve standartlara bağlanması konusunda her iki uumllkede goumlzlenen diğer bir olgu ise standartların oluşturulması ve denetlenmesi konularında yetkili organların veya otoritenin accedilık olarak saptanması goumlrev ve yetkilerinin accedilık olarak tanımlanması standartların saptanması ve denetim konularında gerekli ve yeterli yetkiyle donatılmış olmasıdır Son tahlilde birinde doğrudan diğerinde dolaylı olmasına rağmen heri iki uumllkede de ulusal eğitim otoritesi bu konuda en yetkili organ olarak ortaya ccedilıkmaktadır

Her ik i uumllkede de oumlğretmen eğitiminin akreditasyonuna ilişkin temel ilkeler ve gerekccedileler benzerlikler goumlstermesine rağmen akreditasyon etkinliklerinin hayata geccedilirilmesi ve sistemdeki işlevi uumllkelerin kendine oumlzguuml koşullarını dikkate alacak biccedilimde şekillenmiştir İngilterede daha merkeziyetccedili olan eğitim sisteminde akreditasyon etkinlikleri daha merkeziyetccedili ve yukarıdan aşağı bir oumlzellik goumlsterirken daha adem-i merkeziyetccedili ve yerel oumlzellikler goumlsteren Amerikan eğitim sisteminde akreditasyon uygulamaları yine benzer oumlzellikler goumlsterecek şekilde duumlzenlenmiştir

Akreditasyon ve standartlar konusu oumlzellikle son on yılda heri iki uumllkedeki eğitim youmlneticileri ve akademisyenlerin guumlndemini işgal etmektedir Bu gelişmenin yuumlksekoumlğretimde son yıllarda ortaya ccedilıkan yeni bir eğilimle ilişkili olduğu varsayılabilir Pek ccedilok yuumlksekoumlğretim sisteminde ve oumlzellikle Amerikan yuumlksekoumlğretiminde kamu otoritesi yuumlksekoumlğretime ayrılan kamu kaynaklarının daha hesaplı ve sorumlu kullanılması konusunda ccedileşitli denetim mekanizmaları geliştirmişlerdir Bu gelişme Duumlnya Bankası ve UNESCO tarafından hazırlanan yuumlksekoumlğretime ilişkin iki raporda da benzer biccedilimde saptanmış ve dile getirilmiştir Bu anlamda her iki sistemde de son yıllarda ciddi biccedilimde uygulamaya konulan oumlğretmen yetiştirmeye ilişkin standartlaşma ve akreditasyon genelde yuumlksekoumlğretime ilişkin kamu otoritelerinin daha sorgulayıcı ve denetleyici bu yeni bakış accedilısıyla yakından ilişkilidir

ismail doğan

Tuumlrkiyede oumlğretmen eğitiminde akreditasyon girişimine felsefe ve karine (dayanak) olan A60 ve ingiltere deneylerinin YOumlK takdiminde ortaya ccedilıkan

gerccedilek sonuccedilları ise bu metnin satır aralarında gizlidir Yakın tahlilde bu boyutun ortaya ccedilıkardığı sonuccedillar ise şoumlyle sıralanabilir

1 Duumlnyanın iki modern ve ileri uumllkesi olan ABD ve İngilterede eğitim son yıllarda devlet duumlzeyinde ve hiccedil olmadığı kadar oumlnemsenmektedir Bu iki uumllkenin siyasal oumlnderlerine prim kazandıran birini ikinci kez iktidar yapan temel soumlylem eğitimdir

2 Eğitim ve oumlğretmen yetiştirme uumllkeleri geleceğe bilgi toplumuna taşıyacak olan en kritik unsurlardır Oumlğretmen eğitiminde akreditasyon bu vasıtayı işlevsel hale getirebilecek en oumlnemli youmlntemdir

3 Bu kadar oumlnemli olan akreditasyon ancak otorite birimlerince işletilebilir hayata geccedilirilebilir ingilterede bu otorite devlet ABD ise devletin yetki verdiği dolaylı kanallar ve kuruluşlardır

4 Akreditasyonun standartlarının saptanması ve otoritenin bu ccedilerccedilevede tam yetki ile donatılmış olması her iki uumllkede ortaya ccedilıkan oumlnemli bir olgudur

5 Akreditasyon sistemi uumllkelerin siyasal ve toplumsal oumlrguumltlenme biccedilimine goumlre şekillenmektedir Merkeziyetccedili ingiliz toplumsal sistemi akreditasyon sistemini de merkeziyetccedili hale getirirken adem-i merkeziyetccedili olan ABDde adem-i merkeziyetccedili ve yerel oumlzellikler goumlsteren bir akreditasyon sistemi bulunmaktadır

Şimdi YOumlKuumln ABD ve İngiliz uygulamalarından yola ccedilıkarak olası proje ve uygulamaları iccedilin oumlngoumlrduumlğuuml bu analojiyi (ccedilıkarsamayı) tek cuumlmleye indirgemek muumlmkuumlnduumlr Bu ccedilıkarsama ile kısaca kamuoyuna verilmek istenen mesaj şudur Batı ve gelişmiş uumllkeler kaliteyi ve verimliliği esas

almaktadırlar Akreditasyon bu amacın gerccedilekleşmesinde belirleyici ve

işlevsel bir youmlntemdir ABD ve İngiltere gibi uygulamanın popuumller olduğu

uumllkelerde bu youmlntem belirli bir otoritenin inisiyatifinde işletilmektedir

ilk bakışta YOumlKuumln bu belirlemesinde yanlış bir şey yoktur Kuumlreselleşmenin rekabete ve rekabetccedili bir kuumlltuumlre yol accediltığı duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde bu suumlreccedilte kazananın verimlilik ve kalite olduğu tartışma goumltuumlrmez O halde verimliliği ve kaliteyi esas alan proje ve uygulamalar değişimin gerekliliğine uygun girişimlerdir Ancak dikkat edilmesi gereken boumlyle bir hedefe ulaşmada yani kalite ve kalitede suumlrekliliğin sağlanmasında başvurulan youmlntemin geccedilerlik ve guumlvenirliğidir Bilindiği gibi rekabetin oumlzuumlnde bireyin girişimci yetenekleri bu konuda kendisine tanınan fırsatların ccedileşitliliği yer alır Rekabet bu yetenekler doğrultusunda kişilerinin yeteneklerinin hayata geccediltiği bir kuumlltuumlr

ismail doğan

ortamıdır Her tuumlrluuml muumldahale baskı ve dayatmalar rekabet kuumlltuumlruumlnuumln koşullarını ortadan kaldıran etkenlerdir

YOumlKuumln yuumlksekoumlğretimde kaliteyi amaccedillaması ve bu doğrultuda gelişmiş uumllkeler model alınarak yeni bir yapılanmaya girişmiş olması kuşkusuz bu bağlamda ccedilok oumlnemli bir adımdır Ama burada unutulmaması gereken iki konu vardır Bunlardan birincisi değişimin mantığı işleyiş ve doğrultusunun ccedilok iyi belirlenmesi diğeri de proje ve icraatlar iccedilin alınan modellerin uumllke ve kuumlltuumlre uyarlanmasında yeteri kadar titiz ve seccedilici olma sorunudur Aksi halde başkaları yapıyor biz de yapalım gibi bir yaklaşımla ortaya konan aceleci ve seccedilici olmayan tutum başta adaptasyon olmak uumlzere uygulamada bir dizi sorun ortaya ccedilıkarabilir Tuumlrkiyede YOumlKuumln eğitimde akreditasyon heyecan ve girişiminde bu noktadan kaynaklanan olası sorunlar soumlz konusudur

Terminolojik tanımında vurgulandığı uumlzere akreditasyon kalitenin geliştirilmesini ve değerlendirilmesini esas alan devletle ilgisi olmayan bu nedenle de goumlnuumllluumlluumlk esasına goumlre işleyen bir suumlreccediltir AmaYOumlKuumln oumlğretmen eğitiminde akreditasyon girişimi olayı buumlrokratik bir profil olarak goumlrmek ve ele almak suretiyle goumlnuumllluumlluumlk esasının dışına taşımaktadır Boumlyle bir deneyde akredite işlevi doğal olarak buumlrokratik otoritenin geleneksel youmlntem ve alışkanlığının etkisine girmektedir Hem organizasyon hem de işleyiş bu etkiyi belirginleştirmektedir YOumlKuumln 8-10 nisan 1999 tarihlerinde Edirnede gerccedilekleştirdiği Hizmet Oumlncesi Eğitiminde Akreditasyon Semineri program iccedileriği ve komisyonların yapısı accedilısından soumlzuuml edilen geleneğin suumlrmekte olduğunun bir kanıtıdır Bu seminerde uumlyelere eğitim fakuumllteleri standartları oumlğretmen yeterlikleri ve değerlendirilmesi fakuumllte akreditasyonu ziyareti iccedilin ekip planı oumlz değerlendirme raporu akreditasyon ziyaretleri iccedilin fakuumllte tarafından hazırlanacak belge ve dokuumlmanlar başlıklı formatlar ccedilevresinde bilgiler verilmiştir YOumlKuumln buumlrokratik yapısı iccedilinde oluşturulan akreditasyonla ilgili bu yeni birimle birlikte yeni bir buumlrokratik otorite ve mevzuatla karşılaşılmaktadır Tuumlrkiyede buumlrokratik geleneğin uumlye seccedilim oumllccediluumltlerinin nasıl bir uygulama ortaya koyduğu goumlz oumlnuumlne alındığında Edirne toplantılarının nasıl bir başlangıccedil noktasından yola ccedilıktığı anlaşılmış olur Esasen bu hareket Batıdaki benzerlerine uygun ve goumlnuumllluumlluumlk esasına dayalı bir girişim olmayıp YOumlK Denetleme Kurulunun sınırlı performanslarına akreditasyon boyutunu ilave etmektir

ismail doğan

3 Sonuccedil ve Oumlneriler

Sonuccedil

Tuumlrkiyede son yıllarda yapılan ccedilalışmalarla oumlğretmen yetiştirme sistemi buumlyuumlk oumllccediluumlde değişikliğe uğramıştır Değişimin yeni toplumsal ve kuumlresel işlevleri duumlnyada eğitimden beklentileri yuumlkseltirken Tuumlrkiyenin de eğitim konusunda reorganize (yeniden yapılanması) olması son derece doğaldır Burada oumlnemli olan eğitimi guumlncel ve kuumlresel hale getiren dinamiklerin ccedilok iyi belirlenmesi ve yeni yapılanma iccedilinde bunların dikkate alınmasıdır Bu accedilıdan bakıldığında yeni oumlğretmen yetiştirme sistemi ve buna bağlı olarak ortaya konan yeni arayışların muumlzakereye accedilık olan boyutları bulunmaktadır

Oumlğretmen yetiştirme sistemindeki değişikliğin nedeni zorunlu temel eğitimin sekiz yıla ccedilıkarılmasıdır Bu olgu yeni sistemin niteliği (mahiyet) ve accedilılımlarından oumlnce uumlzerinde durulması gereken bir durumdur Ccediluumlnkuuml sekiz yıllık zorunlu eğitimle birlikte buumlyuumlk bir oumlğretmen accedilığı ortaya ccedilıkmıştır Şiddetli oumlğretmen accedilığı eğitime youmln verenlerin buumltuumln proje ve icraatlarının da ekseni olmuştur Dolayısıyla eğitim adına atılan her adımda oumlğretmen accedilığının yol accediltığı sayı probleminin ccediloumlzuumllmesi duumlşuumlncesi yer almaktadır Uumlniversitelerdeki tuumlm eğitim fakuumlltelerinin branş oumlğretmenliğinden sınıf oumlğretmeni yetiştirecek şekilde yapılanmasının nedeni işte bu olgudur Yetkililer bu doumlnuumlşuumlmuumln adını yeni oumlğretmen yetiştirme sistemi olarak sunmaktadırlar Yeni bir durumun ifadesi olarak boumlyle bir tanım doğru olabilir ama değişimin kuumlresel mantığı accedilısından bakıldığında Tuumlrkiyede yapılanların zaman zaman yapılanlardan farklı olmadığı ortaya ccedilıkmaktadır Son yapılanlar da eğitime periyodik olarak muumldahale etme guumlncel sıkıntı ve sorunlar doğrultusunda ccedileki duumlzen verme geleneğinin bir uzantısıdır Bu muumldahalelerde bu periyodik oynamalarda değişim kuumlltuumlruuml ve felsefesi buumlyuumlk oumllccediluumlde ihmal edilmektedir

Değişim kuumlltuumlruuml yeni adına eskinin ortadan kaldırılmasını değil yararlı ve işlevsel boyutuyla geleneğin modernite ile uzlaştırılmasını empoze etmektedir Ama benzer yenilikccedili ccedilabalarda olduğu gibi oumlğretmen yetiştirme program ve sisteminde boumlyle bir uzlaşma goumlz oumlnuumlne alınmamıştır Dolayısıyla ortaya ccedilıkan tabloda yeni adına eskinin tuumlmuumlyle ilga edilerek eğitimin geleneksel disiplinlerinin de bu bağlamda ortadan kaldırıldığı goumlruumllmektedir Meslekte ihtiyaccedil duyulan bilgi terimi teorik olarak nitelenen eğitim bilimlerine (eğitim tarihi eğitim felsefesi eğitim sosyolojisi vd ) tercih edilirken soumlz konusu bilimler program dışı bırakılarak tarihin

ismail doğan

dışına itilmektedir Uumlstelik bu uygulama ile eğitim bilimleri sosyal bilimlerden koparılarak benzer ccedilatışma ve dualist farklılaşmalar batıda sona ermişken eğitim bilimleri ve sosyal bilimler farklılaşmasına da yol accedilılmıştır Sayısal problemin getirdiği tedirginlikle eğitim bilimlerini tarihin dışına itenler yakın gelecekte bu sorunun ortadan kalkması durumunda bu keskin muumldahalenin ortaya ccedilıkardığı sonuccedilları nasıl telafi edeceklerini ise accedilıklamamaktadırlar

Tuumlrkiyede eğitimde ve oumlğretmen eğitiminde akreditasyon işte bu amacı aşan muumldahale ve oynamaların uumlzerine gelmiştir Dolayısıyla akreditasyon olgusunun terminolojik esprisinden kaynaklanan boyutların ortaya ccedilıkması beklenemez Bu nedenle Batıda devlet denetimine alternatif olan akreditasyon girişimi Tuumlrkiyede YOumlK Denetleme Kuruluna manevra accedilılımı kazandıracak buumlrokratik bir mekanizma goumlruumlnuumlmuuml vermektedir Bu bağlamda akreditasyon bir buumlrokratik bir oumlrguumltlenme olarak algılanmakta otoriteyi oumlne ccedilıkarmaktadır

Oumlneriler

1 Değişim kuumlltuumlruuml yeni bin yıl iccedilin kuumlresel normlar ve değerler uumlretmektedir Bunlar iccedilinde uumlzerinde en ccedilok durulması gereken husus bireyi merkeze alan değişim oumllccediluumltleridir Bir işin tasarlanması planlanması organize edilmesi ve sonuccedillandırılması yeni ve farklı bir oumlzellik olarak bireye oumln goumlruumllen işlevlerdir Meslekte ihtiyaccedil duyulan bilgi deyimi ile durağan bir bilgi normuna indirgenen oumlğretmen formasyonu belirtilen işlevlere youmlnelik dinamik bir suumlrece uyarlanmalıdır Bilgi toplumu insanına yakıştırılan işlev ve donanımlar oumlğretmenlerden esirgenmemelidir O halde sorun meslekte ihtiyaccedil duyulan bilgi değil bilgi toplumunda oumlğretmen olabilmenin vasıflarının kazandırılması sorunudur

2 Bilgi toplumunda oumlğretmen ihtiyaccedil duyulan bilgi kalıbına mahkum olan oumlğretmen değil koşulları ve koşulların oumln goumlrduumlğuuml sorunları saptayan analiz eden ve sonuccedillandıran insandır Bu ise oumlğretmenin durağan beceri kalıplarına mahkum edilmesiyle değil dinamik bilgi zemini uumlzerinde inisiyatif vasıflarının geliştirilmesi ile muumlmkuumln olabilir Her doumlnemde bu dinamizmi veren inisiyatif becerisini geliştiren oumlnemli unsurların başında oumlğretmenliğin gerccedilek pedagojik zemini olan eğitim bilimleridir Eğitim bilimlerini tarihin dışına iten anlayış oumlğretmeni bir entelektuumlel olarak değil belirli becerilerle donatılmış bir teknolog bir ara insan guumlcuuml olarak goumlrmektedir

3 Son doumlnemin akreditasyon girişimi uygulayıcıların sayısal fobisini unutturamaz Boumlyle bir olgunun uumlzerine gelen akreditasyonun ise beklenen yararı sağlaması muumlmkuumln değildir Beceri kuumlltuumlruumlnuumln kalıp

ismail doğan

davranışları uumlzerinde eğitilen kişilerin alana ve mesleğe yaratıcı katkıları soumlz konusu olamayacağına goumlre boumlyle bir kuumlltuumlruumln akredite edilmesinden nasıl bir yarar umulmaktadır Bu buumlrokratik şablondan nasıl bir goumlnuumllluumlluumlk beklenebilir

4 Akreditasyon goumlnuumllluumlluumlk esasında gelişen devlet dışı bir işleyiş biccedilimidir Bu mekanizmanın kuumlltuumlrel zemininde kendini geliştiren kaliteyi ve verimliliği yaşam biccedilimine doumlnuumlştuumlren insanteki yer almaktadır Kendini otomasyonun parccedilası olarak goumlren bireylerin ve bu bireylerden meydana gelen kurumların akredite edilmesi yalnızca bir denetleme olayıdır Oysa akreditasyon yaratıcılığın ve uumlretkenliğin uumlzerinde gelişen bir olgudur

5 Tuumlrkiyede akreditasyondan oumlnce kalite ve verimliliği yaşam biccedilimine doumlnuumlştuumlrecek insanlara ihtiyaccedil vardır Boumlyle bir insanın yetişmesi halinde kendiliğindenlik ilkesi doğal olarak işleyecektir Aksi halde korkunun ve uumlccediluumlncuuml kişilerin varlığını dikkate alan bir yaşam biccediliminin akredite edilmesi gerccedileği yaşanır ki boumlyle bir akreditasyon zaten uumlccediluumlncuuml duumlnyanın yabancı olmadığı bir kuumlltuumlrel olgudur Bunun iccedilin de Amerikayı yeniden keşif etmeğe gerek yoktur

6 Akreditasyon ABD ve ingilterede toplumsal sistemin yapısına uygun (merkezicirc ve adem-icirc merkez farkı) bir organizasyona sahiptir YOumlKuumln de goumlnderme yaptığı bu uygulamalardan dikkate değer olan bu boyut goumlrmezden gelinmiştir O nedenle de Tuumlrk kuumlltuumlruuml ve eğitim geleneği akreditasyon girişim ve deneyinde buumlyuumlk oumllccediluumlde ihmal edilmiştir Bu konuda ortaya konacak bir duyarlılık farklı uygulamalarla birilikte Tuumlrk kuumlltuumlr ve eğitim geleneğine uygun bir akreditasyon uumlretilmesine yol accedilacaktır

K A Y N A K Ccedil A

T U B A - TUumlBİTAK-TTGV Bilim - Teknoloji Sanayi Tartışmaları Platformu Avrupa Birliğinin Bilim- Teknoloji- Muumlhendislik Alanlarına İlişkin Akreditasyon Kurumları Ccedilalışma Grubu Yuumlksekoumlğretimde Kalite Youmlnetimi Alt Ccedilalışma Grubu Raporu A n k a r a Şubat 1997

T B M M Bursa M i l l e t v e k i l l e r i A R Beyre l i v e Hayati K o r k m a z m Tuumlrkiye Akreditasyon Konsey i Kuruluş v e Goumlrevleri Hakkında K a n u n t e k l i f 21 Doumlnem Sıra Sayısı 123 32 s

DOĞAN İsmail Değişen Tuumlrkiyede Bilim ve Kuumlltuumlr A n k a r a İmaj Yayınevi 1997 451 + 10 s

bullEğitimde Geometrik Muumldahale Ya Da V i z y o n ve Geometr i YeniYuumlzyıl Gazetesi 22 5 1998 s 19

ismail doğan

G l o b a l Values and Educat ion T u r k i s h Exper ience The Third International Conference on Tecaher Education Almost 2000 Crto And Challenga In Teacher Education Under The Auspices The Colleges Of Educat ion İn Israel June 27 - July 1 1999 B o o k of Abstracts p 65

Eğitimde Geleceğe Yatırım Konferansı A n k a r a 11 Mayıs 1998 Duumlzenleyen Kuruluş B i l k o m App le Computer Tuumlrkiye Distribuumltoumlruuml

K a l i t e ve Akreditasyon M i l l i Komi te Ccedilalışmaları Esasları Youmlnetmeliği Resmi Gazete Sayı 22335 T a r i h 6 T e m m u z 1995

K A V A K Yuumlksel Oumlğretmen Eğitiminde Y e n i B i r yaklaşıma Doğru Standartlar ve Akreditasyon Kuram ve Uygulamada Eğitim Youmlnetimi dergisi A n k a r a Y a z 1999 S 19 s 313-324

K E L L S H R Self-Study Processes A m e r i c a n Counc i l on Educatino M a c m i l l a n Publ i sh ing Company Nevv Y o r k 1988

Oumlğretmen Eğitiminde Akreditasyon İngiltere ve A B D Oumlrnekleri Barbaros Guumlnccedilerin Sunuşu ile B k z B k z http wwwyoktr egfakAkredit html

ROSOWSKİ H e n r i Uumlniversite Bir Dekan Anlatıyor Ccedilev Suumlreyya Ersoy A n k a r a TUumlBİTAK Y a y 1994 321 s

YALCcedilINKAYA Mustafa Akredi tasyon ve Yuumlksekoumlğretim kurumlarının Değerlendirilmesi Ccediloğaltma A n k a r a 1997 105 s

YOumlK Eğitim Fakuumlltelerinde Oumlğretme^ Yetiştirme Programlarının Geliştirilmesine Youmln Veren Temel İlkeler Y Ouml K Dokuumlmanı 1999 B k z http wwwyoktr egfakAkredit html

Y Ouml K Yuumlruumltme K u r u l u Kararı T a r i h 4 11 1997 Sayı 97392761

ismail doğan

ve oumlğretmene meslekte ihtiyaccedil duyacağı uygulamaya doumlnuumlk bilgi beceri

ve bakış accedilılarını kazandırmakta yetersiz kalmıştır(YOumlK1999 s5)

Bu gerekccedilede eğitim bilimleri alanın teorik bilgileri deyimi kullanılmaktadır Eğitim bilimleri bu ifadede teorik olarak nitelenerek oumlğretmenin meslekte ihtiyaccedil duyacağı bilgiler kategorisi dışına itilmektedir Boumlyle bir mantığın belirgin bir zaafı bunun da ccedilok ciddi sonuccedilları bulunmaktadır Her şeyden oumlnce teorik bilgi mantığın derinlerinde yer aldığı gibi işe yaramaz bir bilgi değildir Teorik bilgi literatuumlrde entelektuumlel bilginin ve genel eğitimin karşılığı olarak kullanılmaktadır Bu ise bireylerin hangi alanda yetişirlerse yetişsinler onların genel eğitimlerinde vazgeccedililmez bir bilgi oumlğesidir

Teorik Bilgi

Teorik bilgiyi ihtiyaca cevap vermeyen bilgi ccedileşidi olarak nitelemek son tahlilde genel eğitimin olası yararını dikkate almamak anlamına gelir Oysa genel eğitim kişinin meslekicirc eğitimden ayrı olarak bir buumltuumln olarak gelişmesi anlamına gelir Bireyin yaşamdaki amaccedillarının uygarlaşmasını duygusal tepkilerinin incelmesini ve guumlnuumlmuumlzde en geccedilerli bilgilerin ışığı altında nesne ve olayların doğası hakkındaki anlayışının olgunlaşmasını kapsar(Rosowski 1999 s 100)

Teorik bilgiyi oumlğretmene meslekte ihtiyaccedil duyacağı uygulamaya doumlnuumlk bilgi beceri ve bakış accedilılarını kazandırmakta yetersiz (YOumlK 1999 s5) bulan YOumlK anlayışı aslında gerccedilek belirlemeyi teorik bilgiyle kast edilen eğitim bilimleri uumlzerinde yapmaktadır YOumlK tespitini eğitim bilimleri alanındaki teorik bilgiler ifadesinin accedilıkccedila yazılması halinde şoumlyle okumak ve anlamak gerekir Geccedilmişte kullanılan oumlğretmenlik formasyonu dersleri daha ccedilok eğitim sosyolojisi eğimi tarihi eğitim felsefesi gibi teorik bilgilerden oluşmuş ve oumlğretmene meslekte ihtiyaccedil duyacağı uygulamaya doumlnuumlk bilgi beceri ve bakış accedilılarını kazandırmakta yetersiz kalmıştır (YOumlK 1999 s5)

Meslekte İhtiyaccedil Duyulan Bilgi

Bu mantığın oumlnemli bir zaafı da meslekte ihtiyaccedil duyulan bilgi

beceri ve bakış accedilıları şeklindeki ifadelerde gizlidir Bu ifadeler değişimin mantığına son derece aykırı oumln yargıyı ve kabuluuml iccedilerir Mesleklerin bilginin

ismail doğan

artan hızına paralel olarak tarz youmlntem ve standart doumlnuumlşuumlmuuml yaşadığı goumlz oumlnuumln alındığında ihtiyaccedil duyulan bilgi soumlzuumlnuumln goumlrece bir yaklaşım olduğu ortaya ccedilıkar Ancak YOumlK tespiti olayı goumlrece halden mutlak hale getirerek teorik bilgi karşısında pratik bilgiyi biricik ( olmazsa olmaz) bir değer olarak sunmaktadır Buguumlnkuuml bilgilerin yarın iccedilin neredeyse hiccedil bir şey ifade etmeyecek bir değişim suumlreci yaşandığı goumlrmezden gelinerek yarın iccedilin gelecek iccedilin buguumlnuumln geccedilerli becerilerini oumlğretmeye kalkışmak değişimi ve değişim kuumlltuumlruumlnuumln mantığını anlamamak demektir Gelecekte oumlğretmenlik mesleği buguumlnkuuml becerileri gerektirmesi halinde her hangi bir sorun olmayacaktır Ancak değişimin tuumlm mesleklere ve alanlara yeni

boyutlar ve koşullar kazandırdığı goumlz oumlnuumlne alındığında yapılması

gerekenin genccedil kuşaklara ve oumlğretmen adaylarına inisiyatif yetenek ve

alışkanlıklarını kazandıracak olan bilgiyi vermektir Ccediluumlnkuuml yakın gelecekte insanlar ya bilgi toplumunda yaşayacaklar ya da bilgi toplumu olmuş guumlccedilluuml devlet ve kuumlltuumlrlerin etkisini uumllkelerinde ve uumlzerilerinde hissedeceklerdir

Yaşamsal Sorun Bilgi Toplumunda Oumlğretmen Nasıl Olmal ıd ı r

Tuumlrkiyede oumlğretmen eğitimi uumlzerinde duumlşuumlnenler ile bu konuda placircn ve projeler uumlretme durumunda olanların olaya değişim kuumlltuumlruumlnuumln belirtilen mantığı accedilısından bakmalarında buumlyuumlk yarar vardır Bilgi toplumunda oumlğretmen nasıl olmalıdır sorusu bu mantığın en hayaticirc (yaşamsal) sorusudur Boumlyle bir soruya bilgi toplumunda başarılı mutlu ve uyumlu insanın oumlzellikleri uyarlanarak cevap verilebilir Bu insan bir işi duumlşuumlnen

planlayan organize eden suumlrduumlren ve sonuccedillandıran insandır Oumlğretmene

inisiyatif hakkı vermeyerek yalnızca belirli bir doumlneme oumlzguuml durağan

meslekicirc kalıp davranışlar (beceriler) oumlğretmek bilgi toplumunun ortalama

insana oumln goumlrduumlğuuml oumlzellikleri oumlğretmenden esirgemek demektir

İhtiyaca Cevap Veren ve Vermeyen Bilgi

ihtiyaca cevap veren ve ihtiyaca cevap vermeyen bilgi ayırımı akademik bir kategori değildir Boumlyle bir bakış accedilısı meslekicirc eğitim veren okullarda meslek hocalarının klacircsik tarzıdır Dolayısıyla bir veteriner bir ziraat bir marangozluk bir torna tesviyeci bir polis koleji oumlğrencisi iccedilin kendi meslek alanları dışındaki entelektuumlel bilgiler alan dışı ve gereksiz kabul edilebilmektedir Onlar iccedilin oumlrneğin bir polis Akademisi oumlğrencisi bir sosyoloji dersine yakın doumlvuumlş ya da silah bilgisi derslerindeki bakış accedilısı olan pratik yarar duumlşuumlncesinden bakmaktadır Sonunda boumlyle bir dersi okuyup da somut ve goumlruumlnuumlr hangi oumlzellikler kazanılacaktır Ccediloğu kez

ismail doğan

oumlğretmenlerin entelektuumlel yarar konusunda oumlğrencilerine hatta meslektaşlarına ve idarecilerine uzun ve ayrıntılı accedilıklamalara girdikleri bir vakıadır Aslında bu vakıanın derin tarihsel ccedilatışmanın bir parccedilası olduğu soumlylenebilir Hatırlanacağı gibi bu ccedilatışma klasik doğa bilimcilerinin sosyal bilimlere bakış accedilısından kaynaklanan ve bilim tarihinin uzunca bir doumlnemine damgasını vuran bir ccedilatışmadır Bizde ise Tanzimat doumlneminde fenci aydın prototipini oluşturan bir oumlykuuml ortaya koymuştur O guumlnden buguumlne Fen bilimlerine yakın olmak Tuumlrk kuumlltuumlr ve bilim tarihinde bir aydın ayrıcalığı yaratmıştır Sosyal bilimlere bilim goumlzuumlyle bakmayan anlayış sosyal bilimcileri de bu ayrıcalığın goumllgesine itmiştir

Bilimde Tuuml rk Tipi Yeni Bir Ccedilatışma Alanı

Eğit im Bilimleri ve Sosyal Bilimler

Batının 18yyda bertaraf ettiği bu bilimsel ikilem (dualizm) Tuumlrkiyede yeni bin yılın eşiğinde tam bertaraf edilmek uumlzereyken şimdi alana sosyal bilim - eğitim bilimleri ayırımı suumlruumllmektedir Tanzimattan buguumlne doğa bilimleri ve bilimcileri karşısında statuuml muumlcadelesinde oumlzguumln ve vazgeccedililmez payı olan eğitim olgusu ve eğitim bilimciler (pedagoglar) şimdi gerccedilek kategorilerinden kopartılmaktadır YOumlK uygulaması eğitim bilimlerini sosyal bilimlerden ayırarak (kopararak) yeni bir kategori haline getirmektedir Bu ayırım sosyal bilimci olmadan nasıl eğitim bilimci olunacağını accedilıklamanın guumlccedil olduğu bir teorik problemin goumlz ardı edilmesinin bir sonucudur Tarihccedili olmadan eğitim tarihccedilisi felsefeci olmadan eğitim felsefecisi sosyolog olmadan eğitim sosyolojisi yapmanın ne anlama geldiği bu bağlamda hiccedil duumlşuumlnuumllmemiştir

Eğitim bilimleri konusundaki bu indirgeyici yaklaşım son tahlilde bu bilimlerin oumlğretmen yetiştirmedeki roluumlne de sınırlıklar getirmiştir Oumlğretmenlik becerisi eğitim bilimlerinin yerine ikacircme edilerek eğitim bilimleriyle oumlğretmenlik ve oumlğretmen yetiştirme arasındaki gerekli ve kaccedilınılmaz bağ goumlz ardı edilmiştir Eğitim bilimleri boumlluumlmlerinin kapatılmasıyla ilgili gerekccedile aslında eğitim bilimlerinin rol ve gereğini oumlnemsiz goumlren bir felsefe iccedilermektedir Eğitim Fakuumlltelerinde son yıllarda

ccedilok sayıda accedilılan program geliştirme eğitim youmlnetimi halk eğitimi oumllccedilme

ve değerlendirme gibi eğitim programların belirli istihdam alanları yoktur

Bu alanlar oumlğretmenlik becerisi uumlzerine edilmesi ve lisansuumlstuuml duumlzeylerde

Doğa bilimle ve bilimcilerinin farklı ve ayrıcalıklı statuuml sahibi oluşuna ilişkin burada belirtilen Tanzimat doumlnemi tartışmaları iccedilin bkz i Doğan Osmanlı Bilim Topluluklarının Tuumlrkiyedeki bilim Eğitimine Etkileri Değişen Tuumlrkiyede Bilim ve Kuumlltuumlr iccedilinde Ankara 1997 s 6 8 - 9 1

ismail doğan

accedilılması gereken programlardır (YOumlK 1997) YOumlK yuumlruumltme kurulunun bu kararı oumlğretmenlik becerisi deyimini oumlğretmen yetiştirme konusunda anahtar terim olarak oumlne ccedilıkarmaktadır Boumlyle bir değerlendirmenin ise becerinin bilgiye tercih eolmesi olduğunu anlamak hiccedil de zor değildir Bu zihniyete goumlre oumlğretmenlik bir bilgi işi olmaktan ccedilok bir beceri işidir

2 Akreditasyon Olgusu ve Oumlğretmen Eğitiminde Akreditasyon Girişimi

Oumlğretmen yetiştirme sistemindeki değişikliğin proje yetkililerince uumllkenin ihtiyaccedillarına cevap verebilecek daha nitelikli oumlğretmen yetiştirmek gibi oumlnemli nedenleri bulunmaktadır Programlar uumlzerinde belirtilen duumlzelti oynama ve muumldahaleler ile akreditasyon ccedilalışmalarının bu amacın gerccedilekleşmesi yolunda ortaya konan ccedilabalar olduğu bu bağlamda ifade edilmektedir (Oumlğretmen Eğitiminde Akreditasyon 1998)

Latince koumlkenli Fransızca bir soumlzcuumlk olan accreditation = akreditasyon guumlvenilir ve inanılır olma halidir Guumlvenilir olmanın izlenmesi guumlvenilir inanılır olduğunu belirtmek ise yine Fransızcada accrediter= akredite eylemi ile ifade edilir Buradan yola ccedilıkılarak akreditasyon terimi şoumlyle tanımlanır Bir kurum ya da programın amaccedillarının yerine getirilme duumlzeyini oumlnceden belirlenen standartlara goumlre bir goumlnuumllluuml ve resmi olmayan akredite ajansı ile belirli aralıklarla izleme suumlrecidir (Kells 1988 s9) Boumlyle bir izlemeden yani akreditasyondan amaccedil ise kurumların uumlruumln kalitesini artırmak bu bağlamda kurum ccedilalışanlarının motivasyonlarını artırmaktır Toplam kalite kavramı da bu suumlrecin bir parccedilası olarak literatuumlre girmiştir Ccedilalışanların tuumlmuumlne sorumluluk ve değer veren bir anlayıştan yola ccedilıkılarak daha ccedilok ve daha kalitelinin elde edilmesi modern uumlretimin youmlnetim felsefesi olmuştur Kaliteli oumlğretmenin yetişmesi yeni oumlğretmen yetiştirme sisteminin temel amaccedilları arasında yer alırken kalitenin korunması ve suumlrduumlruumllmesi de suumlrecin oumlnemli bir boyutu olarak duumlşuumlnuumllmuumlştuumlr Oumlğretmen eğitiminde akreditasyon işte bu boyutu belirleyen ve sınırlandıran bir deyim olarak kullanılmaktadır

ilk kez 20yyın başlarında ABDde ortaya ccedilıkan akreditasyon sistemi

ilerleyen doumlnemde İngiltere ve Anglosakson uumllkelerinde uygulanmıştır Avrupa Biriiği(AB)nin resmen oluşumu ile birlikte uumlye uumllkelerin guumlndemine girerek bir anlamda devlet denetiminin de alternatifi (TUumlVA vd 1997 s37) olmuştur ilerleyen doumlnemde (1985 yılı) uumlruumlnlerin kalite ve standardizasyonu ile test ve belgelendirme mevzuatı Avrupa Biriiğinin bu bağlamda kabul ettiği ortak oumllccediluumlt olmuştur 5 Mart 1995 tarih ve 195

ismail doğan

sayılı Tuumlrkiye - AB Ortaklık Konseyi Kararının 8-11 inci maddeleri uyarınca Avrupa Birliğinin standardizasyon test ve belgelendirme konusundaki mevzuatının kararın yuumlruumlrluumlğe girdiği tarihten itibaren 5 yıl iccedilinde Tuumlrkiye mevzuatına dahil edilmesi kabul edilmiştir Bu karar ccedilerccedilevesinde hazırlanan ve uygulamaya konulan direktiflerde uygunluk değerlendirme proseduumlrleri Global Yaklaşım Kararında belirtilen kriterlere goumlre belirlenmiştir Belgelendirme test etme ve kontrol konularındaki Global Yaklaşım duumlzenlemelerin karşılıklı tanınması ihtiyari belgelendirme sistemi ve yapıların birbirine yaklaştırılması ile guumlvenin artması ve karşılıklı tanınmanın işleyişi iccedilin bir temel oluşturmaktadır (TBMM) TBMM bu felsefeye uygun olarak AB nezdinde kabul goumlrecek ulusal bir akreditasyon konseyinin tesisi yolunda 22 6 1999 tarihinde verilen tasarıyı muumlzakere etmiş konu alternatif yaklaşımların da ışığı altında 2710 1999 tarih ve 4457 sayı ile Tuumlrk Akreditasyon Kurumu Kuruluş ve goumlrevleri Hakkında Kanun kabul edilmiştir

Yuumlksekoumlğretimde Akreditasyon

Kalitenin ve verimliliğin esas alındığı tuumlm alanlarda akreditasyon oumlnemli bir mekanizma olarak duumlşuumlnuumlluumlr ve işletilir Bu itibarla son yıllarda Uumlniversitelerde de kalite guumlvencesini ve verimliliği sağlamanın youmlntemlerinden biri de akreditasyon olmuştur Giderek yuumlksekoumlğretim programlarının kalite duumlzeyinin ortaya konması ve bu kurumların muumlşterileri olan oumlğrenci ve iş piyasasının bundan haberdar edilmesi suumlrecini de iccedileren sistem yuumlksekoumlğretim kurumlarının denetimi ve değerlendirilmesinde yeni bir alternatif olarak goumlruumllmektedir(Yalccedilınkaya 1997 s3)

Tuumlrk uumlniversitelerinde Batıdaki oluşumlara benzeyen bir akreditasyon varlığı ve geleneğinden soumlz edilemez Ccediluumlnkuuml hem meslekicirc boyutta hem de uumlniversiteler uumlzerinde akreditasyon yetkisinde ve oumlzelliğinde olan kurumlar yoktur Benzer bir mekanizma gibi goumlruumlnen Yuumlksekoumlğretim Denetleme

Kurulu goumlrev sınırları iccedilinde uumlniversitelerin uumlruumln işleyiş ve akademik performanslarını değerlendirecek bir yuumlkuumlmluumlluumlk bulunmamaktadır Aynı şekilde bir ccedileşit akreditasyon oumlrguumltuuml olarak kurulan Kalite ve Akreditasyon

Milli Konsey inn faaliyet ve goumlrevleri arasında da uumlniversitelerin akreditasyonuna ilişkin bir goumlrev yer almamaktadır Son yıllarda ODTUuml ve Bilkent Uumlniversitesinin bazı boumlluumlmleri bir ABD kuruluşu tarafından akredite edilerek soumlz konusu boumlluumlmler (ODTUumlde Kimya maden elektrik-elektronik inşaat metalurji-malzeme muumlhendislikleri Bilkentte ise enduumlstri muumlhendisliği) ABDdeki emsalleriyle eşdeğerli sayılmıştır

ismail doğan

Oumlğretmen Eğitiminde Akreditasyon

Oumlğretmen Eğitiminde Akreditasyon Tuumlrkiyede alanın ilk terminolojik deneyi olarak YOumlK tarafından projelendirilen bir girişimdir YOumlKuumln girişimi oumlğretmen yetiştirme sistemindeki duumlzenleme ve değişikliğin ikinci ve oumlnemli bir aşaması olarak hayata geccedilirilmektedir Olayın boumlyle anlaşılması hem YOumlKuumln boumlyle bir girişime yuumlklediği anlam ve işlevin hem de akreditasyondan beklenenlerle Tuumlrkiye deneyinin arasındaki farkların goumlzlenmesinde son derece oumlnemlidir Bu noktada oumlncelikle şoumlyle bir sorunun yanıtlanması da oumlnemlidir Acaba YOumlK girişimi akreditasyonu nasıl anlamakta ve yorumlamaktadır

YOumlKuumln akreditasyon tanımında bu sorunun cevabını bulmak muumlmkuumlnduumlr İlgili dokuumlmanda şoumlyle bir tanım yapılmaktadır Akreditasyon belirli bir malı uumlretmeye veya hizmeti vermeye aday bir kurum veya kuruluşun belirlenen standartlar ccedilevresinde yeterliliğinin saptanmasıdır (YOumlK 1999) Belirli oumllccediluumltler ccedilevresinde kuruluşların yeterliliklerinin saptanmasının bir otoriteye otoritenin varlığına işaret kabul eden YOumlK bu yorumdan hareketle oumlncelikli olarak buumlnyesinde bir otorite birimi kurmuştur Oumlğretmen eğitiminde akreditasyon sistemini oluşturacak suumlrecin ilk aşamasında organize edilen birim Oumlğretmen Yetiştirme Milli

Komitesidir

Akreditasyon anlayış ve uygulamalarına bilimsel ve eğitimsel bir gerekccedile ve oumlrnek olarak ABD ve ingiltere deneyleri analiz edilerek bunlardan YOumlK uygulaması ve uumllke girişimi iccedilin şu sonuccedillar ccedilıkarılmıştır (YOumlK 1999)

bull Oumlğretmen eğitiminde niteliği sağlama ve artırma standartlaşmayı temel alan oumllccediluumltlere bağlanmıştır Oumlğretmen yetiştirme belirli oumllccediluumltlere dayanan ilkeli ve denetlenen bir etkinlik olarak algılanmaktadır Buumltuumln bunların altında yatan gerekccedile olarak her iki uumllkede de son yıllarda oumlzelde oumlğretmen yetiştirme genelde ise eğitime verilen oumlnemi goumlrmek muumlmkuumlnduumlr ABDde ikinci kez başkanlığa seccedililen Bili Clinton ve 1997de iktidara gelen Tony B la irm ulusal politikaları arasında eğitim birinci sırada yer almıştır Her iki lider de kendi uumllkelerini Bilgi Toplumuna hazırlama konusunda eğitimi ve oumlğretmen yetiştirmeyi en kritik unsurlar olarak kabul etmektedirler Bu anlamda oumlğrtetmen eğitiminde akreditasyon ve standartlaşma her uumllkeyi de bu uzak hedefe taşımanın oumlnemli araccedillarından birisi olarak algılanabilir

bull Her iki uumllkede de oumlğretmen eğitimine ayrılan kamu kaynaklarının standartlar ve akreditasyon yoluyla hem kaliteyi artırıcı hem de oumlğretmen yetiştiren kurumlar arasında rekabeti destekleyici bir araccedil

ismail doğan

o l a r a k kullanıldığı goumlze ccedilarpmaktadır İngilterede bu doğrudan Eğitim Bakanlığı taraf ından yapılırken ABDde aynı işi eğitim otoritesi dolaylı yollardan yapmakta fakat her iki durumda da oumlğretmen yetiştirmeye ayrılan kaynakları belirli oumllccediluumltlere ve standartlara goumlre dağıtılmaktadır

Kamu kaynakları belirli oumllccediluumlt ve standartlara goumlre dağıtılırken bu mekanizma dağıtılan bu kaynakların ne ederce etkili kullanıldığı konusunda kamu otoritesine denetim yetkisi de kazandırmaktadır Anrak burada oumlnemli olan unsur bu denetimin bir cezalandırma değil tam aksine geliştirme ve niteliğin yuumlkseltilmesi amaccedilla la hizmet edecek şekilde kullanıldığıdır

Oumlğretmen yetiştirme etkinliklerinin belirli oumllccediluumlt ve standartlara bağlanması konusunda her iki uumllkede goumlzlenen diğer bir olgu ise standartların oluşturulması ve denetlenmesi konularında yetkili organların veya otoritenin accedilık olarak saptanması goumlrev ve yetkilerinin accedilık olarak tanımlanması standartların saptanması ve denetim konularında gerekli ve yeterli yetkiyle donatılmış olmasıdır Son tahlilde birinde doğrudan diğerinde dolaylı olmasına rağmen heri iki uumllkede de ulusal eğitim otoritesi bu konuda en yetkili organ olarak ortaya ccedilıkmaktadır

Her ik i uumllkede de oumlğretmen eğitiminin akreditasyonuna ilişkin temel ilkeler ve gerekccedileler benzerlikler goumlstermesine rağmen akreditasyon etkinliklerinin hayata geccedilirilmesi ve sistemdeki işlevi uumllkelerin kendine oumlzguuml koşullarını dikkate alacak biccedilimde şekillenmiştir İngilterede daha merkeziyetccedili olan eğitim sisteminde akreditasyon etkinlikleri daha merkeziyetccedili ve yukarıdan aşağı bir oumlzellik goumlsterirken daha adem-i merkeziyetccedili ve yerel oumlzellikler goumlsteren Amerikan eğitim sisteminde akreditasyon uygulamaları yine benzer oumlzellikler goumlsterecek şekilde duumlzenlenmiştir

Akreditasyon ve standartlar konusu oumlzellikle son on yılda heri iki uumllkedeki eğitim youmlneticileri ve akademisyenlerin guumlndemini işgal etmektedir Bu gelişmenin yuumlksekoumlğretimde son yıllarda ortaya ccedilıkan yeni bir eğilimle ilişkili olduğu varsayılabilir Pek ccedilok yuumlksekoumlğretim sisteminde ve oumlzellikle Amerikan yuumlksekoumlğretiminde kamu otoritesi yuumlksekoumlğretime ayrılan kamu kaynaklarının daha hesaplı ve sorumlu kullanılması konusunda ccedileşitli denetim mekanizmaları geliştirmişlerdir Bu gelişme Duumlnya Bankası ve UNESCO tarafından hazırlanan yuumlksekoumlğretime ilişkin iki raporda da benzer biccedilimde saptanmış ve dile getirilmiştir Bu anlamda her iki sistemde de son yıllarda ciddi biccedilimde uygulamaya konulan oumlğretmen yetiştirmeye ilişkin standartlaşma ve akreditasyon genelde yuumlksekoumlğretime ilişkin kamu otoritelerinin daha sorgulayıcı ve denetleyici bu yeni bakış accedilısıyla yakından ilişkilidir

ismail doğan

Tuumlrkiyede oumlğretmen eğitiminde akreditasyon girişimine felsefe ve karine (dayanak) olan A60 ve ingiltere deneylerinin YOumlK takdiminde ortaya ccedilıkan

gerccedilek sonuccedilları ise bu metnin satır aralarında gizlidir Yakın tahlilde bu boyutun ortaya ccedilıkardığı sonuccedillar ise şoumlyle sıralanabilir

1 Duumlnyanın iki modern ve ileri uumllkesi olan ABD ve İngilterede eğitim son yıllarda devlet duumlzeyinde ve hiccedil olmadığı kadar oumlnemsenmektedir Bu iki uumllkenin siyasal oumlnderlerine prim kazandıran birini ikinci kez iktidar yapan temel soumlylem eğitimdir

2 Eğitim ve oumlğretmen yetiştirme uumllkeleri geleceğe bilgi toplumuna taşıyacak olan en kritik unsurlardır Oumlğretmen eğitiminde akreditasyon bu vasıtayı işlevsel hale getirebilecek en oumlnemli youmlntemdir

3 Bu kadar oumlnemli olan akreditasyon ancak otorite birimlerince işletilebilir hayata geccedilirilebilir ingilterede bu otorite devlet ABD ise devletin yetki verdiği dolaylı kanallar ve kuruluşlardır

4 Akreditasyonun standartlarının saptanması ve otoritenin bu ccedilerccedilevede tam yetki ile donatılmış olması her iki uumllkede ortaya ccedilıkan oumlnemli bir olgudur

5 Akreditasyon sistemi uumllkelerin siyasal ve toplumsal oumlrguumltlenme biccedilimine goumlre şekillenmektedir Merkeziyetccedili ingiliz toplumsal sistemi akreditasyon sistemini de merkeziyetccedili hale getirirken adem-i merkeziyetccedili olan ABDde adem-i merkeziyetccedili ve yerel oumlzellikler goumlsteren bir akreditasyon sistemi bulunmaktadır

Şimdi YOumlKuumln ABD ve İngiliz uygulamalarından yola ccedilıkarak olası proje ve uygulamaları iccedilin oumlngoumlrduumlğuuml bu analojiyi (ccedilıkarsamayı) tek cuumlmleye indirgemek muumlmkuumlnduumlr Bu ccedilıkarsama ile kısaca kamuoyuna verilmek istenen mesaj şudur Batı ve gelişmiş uumllkeler kaliteyi ve verimliliği esas

almaktadırlar Akreditasyon bu amacın gerccedilekleşmesinde belirleyici ve

işlevsel bir youmlntemdir ABD ve İngiltere gibi uygulamanın popuumller olduğu

uumllkelerde bu youmlntem belirli bir otoritenin inisiyatifinde işletilmektedir

ilk bakışta YOumlKuumln bu belirlemesinde yanlış bir şey yoktur Kuumlreselleşmenin rekabete ve rekabetccedili bir kuumlltuumlre yol accediltığı duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde bu suumlreccedilte kazananın verimlilik ve kalite olduğu tartışma goumltuumlrmez O halde verimliliği ve kaliteyi esas alan proje ve uygulamalar değişimin gerekliliğine uygun girişimlerdir Ancak dikkat edilmesi gereken boumlyle bir hedefe ulaşmada yani kalite ve kalitede suumlrekliliğin sağlanmasında başvurulan youmlntemin geccedilerlik ve guumlvenirliğidir Bilindiği gibi rekabetin oumlzuumlnde bireyin girişimci yetenekleri bu konuda kendisine tanınan fırsatların ccedileşitliliği yer alır Rekabet bu yetenekler doğrultusunda kişilerinin yeteneklerinin hayata geccediltiği bir kuumlltuumlr

ismail doğan

ortamıdır Her tuumlrluuml muumldahale baskı ve dayatmalar rekabet kuumlltuumlruumlnuumln koşullarını ortadan kaldıran etkenlerdir

YOumlKuumln yuumlksekoumlğretimde kaliteyi amaccedillaması ve bu doğrultuda gelişmiş uumllkeler model alınarak yeni bir yapılanmaya girişmiş olması kuşkusuz bu bağlamda ccedilok oumlnemli bir adımdır Ama burada unutulmaması gereken iki konu vardır Bunlardan birincisi değişimin mantığı işleyiş ve doğrultusunun ccedilok iyi belirlenmesi diğeri de proje ve icraatlar iccedilin alınan modellerin uumllke ve kuumlltuumlre uyarlanmasında yeteri kadar titiz ve seccedilici olma sorunudur Aksi halde başkaları yapıyor biz de yapalım gibi bir yaklaşımla ortaya konan aceleci ve seccedilici olmayan tutum başta adaptasyon olmak uumlzere uygulamada bir dizi sorun ortaya ccedilıkarabilir Tuumlrkiyede YOumlKuumln eğitimde akreditasyon heyecan ve girişiminde bu noktadan kaynaklanan olası sorunlar soumlz konusudur

Terminolojik tanımında vurgulandığı uumlzere akreditasyon kalitenin geliştirilmesini ve değerlendirilmesini esas alan devletle ilgisi olmayan bu nedenle de goumlnuumllluumlluumlk esasına goumlre işleyen bir suumlreccediltir AmaYOumlKuumln oumlğretmen eğitiminde akreditasyon girişimi olayı buumlrokratik bir profil olarak goumlrmek ve ele almak suretiyle goumlnuumllluumlluumlk esasının dışına taşımaktadır Boumlyle bir deneyde akredite işlevi doğal olarak buumlrokratik otoritenin geleneksel youmlntem ve alışkanlığının etkisine girmektedir Hem organizasyon hem de işleyiş bu etkiyi belirginleştirmektedir YOumlKuumln 8-10 nisan 1999 tarihlerinde Edirnede gerccedilekleştirdiği Hizmet Oumlncesi Eğitiminde Akreditasyon Semineri program iccedileriği ve komisyonların yapısı accedilısından soumlzuuml edilen geleneğin suumlrmekte olduğunun bir kanıtıdır Bu seminerde uumlyelere eğitim fakuumllteleri standartları oumlğretmen yeterlikleri ve değerlendirilmesi fakuumllte akreditasyonu ziyareti iccedilin ekip planı oumlz değerlendirme raporu akreditasyon ziyaretleri iccedilin fakuumllte tarafından hazırlanacak belge ve dokuumlmanlar başlıklı formatlar ccedilevresinde bilgiler verilmiştir YOumlKuumln buumlrokratik yapısı iccedilinde oluşturulan akreditasyonla ilgili bu yeni birimle birlikte yeni bir buumlrokratik otorite ve mevzuatla karşılaşılmaktadır Tuumlrkiyede buumlrokratik geleneğin uumlye seccedilim oumllccediluumltlerinin nasıl bir uygulama ortaya koyduğu goumlz oumlnuumlne alındığında Edirne toplantılarının nasıl bir başlangıccedil noktasından yola ccedilıktığı anlaşılmış olur Esasen bu hareket Batıdaki benzerlerine uygun ve goumlnuumllluumlluumlk esasına dayalı bir girişim olmayıp YOumlK Denetleme Kurulunun sınırlı performanslarına akreditasyon boyutunu ilave etmektir

ismail doğan

3 Sonuccedil ve Oumlneriler

Sonuccedil

Tuumlrkiyede son yıllarda yapılan ccedilalışmalarla oumlğretmen yetiştirme sistemi buumlyuumlk oumllccediluumlde değişikliğe uğramıştır Değişimin yeni toplumsal ve kuumlresel işlevleri duumlnyada eğitimden beklentileri yuumlkseltirken Tuumlrkiyenin de eğitim konusunda reorganize (yeniden yapılanması) olması son derece doğaldır Burada oumlnemli olan eğitimi guumlncel ve kuumlresel hale getiren dinamiklerin ccedilok iyi belirlenmesi ve yeni yapılanma iccedilinde bunların dikkate alınmasıdır Bu accedilıdan bakıldığında yeni oumlğretmen yetiştirme sistemi ve buna bağlı olarak ortaya konan yeni arayışların muumlzakereye accedilık olan boyutları bulunmaktadır

Oumlğretmen yetiştirme sistemindeki değişikliğin nedeni zorunlu temel eğitimin sekiz yıla ccedilıkarılmasıdır Bu olgu yeni sistemin niteliği (mahiyet) ve accedilılımlarından oumlnce uumlzerinde durulması gereken bir durumdur Ccediluumlnkuuml sekiz yıllık zorunlu eğitimle birlikte buumlyuumlk bir oumlğretmen accedilığı ortaya ccedilıkmıştır Şiddetli oumlğretmen accedilığı eğitime youmln verenlerin buumltuumln proje ve icraatlarının da ekseni olmuştur Dolayısıyla eğitim adına atılan her adımda oumlğretmen accedilığının yol accediltığı sayı probleminin ccediloumlzuumllmesi duumlşuumlncesi yer almaktadır Uumlniversitelerdeki tuumlm eğitim fakuumlltelerinin branş oumlğretmenliğinden sınıf oumlğretmeni yetiştirecek şekilde yapılanmasının nedeni işte bu olgudur Yetkililer bu doumlnuumlşuumlmuumln adını yeni oumlğretmen yetiştirme sistemi olarak sunmaktadırlar Yeni bir durumun ifadesi olarak boumlyle bir tanım doğru olabilir ama değişimin kuumlresel mantığı accedilısından bakıldığında Tuumlrkiyede yapılanların zaman zaman yapılanlardan farklı olmadığı ortaya ccedilıkmaktadır Son yapılanlar da eğitime periyodik olarak muumldahale etme guumlncel sıkıntı ve sorunlar doğrultusunda ccedileki duumlzen verme geleneğinin bir uzantısıdır Bu muumldahalelerde bu periyodik oynamalarda değişim kuumlltuumlruuml ve felsefesi buumlyuumlk oumllccediluumlde ihmal edilmektedir

Değişim kuumlltuumlruuml yeni adına eskinin ortadan kaldırılmasını değil yararlı ve işlevsel boyutuyla geleneğin modernite ile uzlaştırılmasını empoze etmektedir Ama benzer yenilikccedili ccedilabalarda olduğu gibi oumlğretmen yetiştirme program ve sisteminde boumlyle bir uzlaşma goumlz oumlnuumlne alınmamıştır Dolayısıyla ortaya ccedilıkan tabloda yeni adına eskinin tuumlmuumlyle ilga edilerek eğitimin geleneksel disiplinlerinin de bu bağlamda ortadan kaldırıldığı goumlruumllmektedir Meslekte ihtiyaccedil duyulan bilgi terimi teorik olarak nitelenen eğitim bilimlerine (eğitim tarihi eğitim felsefesi eğitim sosyolojisi vd ) tercih edilirken soumlz konusu bilimler program dışı bırakılarak tarihin

ismail doğan

dışına itilmektedir Uumlstelik bu uygulama ile eğitim bilimleri sosyal bilimlerden koparılarak benzer ccedilatışma ve dualist farklılaşmalar batıda sona ermişken eğitim bilimleri ve sosyal bilimler farklılaşmasına da yol accedilılmıştır Sayısal problemin getirdiği tedirginlikle eğitim bilimlerini tarihin dışına itenler yakın gelecekte bu sorunun ortadan kalkması durumunda bu keskin muumldahalenin ortaya ccedilıkardığı sonuccedilları nasıl telafi edeceklerini ise accedilıklamamaktadırlar

Tuumlrkiyede eğitimde ve oumlğretmen eğitiminde akreditasyon işte bu amacı aşan muumldahale ve oynamaların uumlzerine gelmiştir Dolayısıyla akreditasyon olgusunun terminolojik esprisinden kaynaklanan boyutların ortaya ccedilıkması beklenemez Bu nedenle Batıda devlet denetimine alternatif olan akreditasyon girişimi Tuumlrkiyede YOumlK Denetleme Kuruluna manevra accedilılımı kazandıracak buumlrokratik bir mekanizma goumlruumlnuumlmuuml vermektedir Bu bağlamda akreditasyon bir buumlrokratik bir oumlrguumltlenme olarak algılanmakta otoriteyi oumlne ccedilıkarmaktadır

Oumlneriler

1 Değişim kuumlltuumlruuml yeni bin yıl iccedilin kuumlresel normlar ve değerler uumlretmektedir Bunlar iccedilinde uumlzerinde en ccedilok durulması gereken husus bireyi merkeze alan değişim oumllccediluumltleridir Bir işin tasarlanması planlanması organize edilmesi ve sonuccedillandırılması yeni ve farklı bir oumlzellik olarak bireye oumln goumlruumllen işlevlerdir Meslekte ihtiyaccedil duyulan bilgi deyimi ile durağan bir bilgi normuna indirgenen oumlğretmen formasyonu belirtilen işlevlere youmlnelik dinamik bir suumlrece uyarlanmalıdır Bilgi toplumu insanına yakıştırılan işlev ve donanımlar oumlğretmenlerden esirgenmemelidir O halde sorun meslekte ihtiyaccedil duyulan bilgi değil bilgi toplumunda oumlğretmen olabilmenin vasıflarının kazandırılması sorunudur

2 Bilgi toplumunda oumlğretmen ihtiyaccedil duyulan bilgi kalıbına mahkum olan oumlğretmen değil koşulları ve koşulların oumln goumlrduumlğuuml sorunları saptayan analiz eden ve sonuccedillandıran insandır Bu ise oumlğretmenin durağan beceri kalıplarına mahkum edilmesiyle değil dinamik bilgi zemini uumlzerinde inisiyatif vasıflarının geliştirilmesi ile muumlmkuumln olabilir Her doumlnemde bu dinamizmi veren inisiyatif becerisini geliştiren oumlnemli unsurların başında oumlğretmenliğin gerccedilek pedagojik zemini olan eğitim bilimleridir Eğitim bilimlerini tarihin dışına iten anlayış oumlğretmeni bir entelektuumlel olarak değil belirli becerilerle donatılmış bir teknolog bir ara insan guumlcuuml olarak goumlrmektedir

3 Son doumlnemin akreditasyon girişimi uygulayıcıların sayısal fobisini unutturamaz Boumlyle bir olgunun uumlzerine gelen akreditasyonun ise beklenen yararı sağlaması muumlmkuumln değildir Beceri kuumlltuumlruumlnuumln kalıp

ismail doğan

davranışları uumlzerinde eğitilen kişilerin alana ve mesleğe yaratıcı katkıları soumlz konusu olamayacağına goumlre boumlyle bir kuumlltuumlruumln akredite edilmesinden nasıl bir yarar umulmaktadır Bu buumlrokratik şablondan nasıl bir goumlnuumllluumlluumlk beklenebilir

4 Akreditasyon goumlnuumllluumlluumlk esasında gelişen devlet dışı bir işleyiş biccedilimidir Bu mekanizmanın kuumlltuumlrel zemininde kendini geliştiren kaliteyi ve verimliliği yaşam biccedilimine doumlnuumlştuumlren insanteki yer almaktadır Kendini otomasyonun parccedilası olarak goumlren bireylerin ve bu bireylerden meydana gelen kurumların akredite edilmesi yalnızca bir denetleme olayıdır Oysa akreditasyon yaratıcılığın ve uumlretkenliğin uumlzerinde gelişen bir olgudur

5 Tuumlrkiyede akreditasyondan oumlnce kalite ve verimliliği yaşam biccedilimine doumlnuumlştuumlrecek insanlara ihtiyaccedil vardır Boumlyle bir insanın yetişmesi halinde kendiliğindenlik ilkesi doğal olarak işleyecektir Aksi halde korkunun ve uumlccediluumlncuuml kişilerin varlığını dikkate alan bir yaşam biccediliminin akredite edilmesi gerccedileği yaşanır ki boumlyle bir akreditasyon zaten uumlccediluumlncuuml duumlnyanın yabancı olmadığı bir kuumlltuumlrel olgudur Bunun iccedilin de Amerikayı yeniden keşif etmeğe gerek yoktur

6 Akreditasyon ABD ve ingilterede toplumsal sistemin yapısına uygun (merkezicirc ve adem-icirc merkez farkı) bir organizasyona sahiptir YOumlKuumln de goumlnderme yaptığı bu uygulamalardan dikkate değer olan bu boyut goumlrmezden gelinmiştir O nedenle de Tuumlrk kuumlltuumlruuml ve eğitim geleneği akreditasyon girişim ve deneyinde buumlyuumlk oumllccediluumlde ihmal edilmiştir Bu konuda ortaya konacak bir duyarlılık farklı uygulamalarla birilikte Tuumlrk kuumlltuumlr ve eğitim geleneğine uygun bir akreditasyon uumlretilmesine yol accedilacaktır

K A Y N A K Ccedil A

T U B A - TUumlBİTAK-TTGV Bilim - Teknoloji Sanayi Tartışmaları Platformu Avrupa Birliğinin Bilim- Teknoloji- Muumlhendislik Alanlarına İlişkin Akreditasyon Kurumları Ccedilalışma Grubu Yuumlksekoumlğretimde Kalite Youmlnetimi Alt Ccedilalışma Grubu Raporu A n k a r a Şubat 1997

T B M M Bursa M i l l e t v e k i l l e r i A R Beyre l i v e Hayati K o r k m a z m Tuumlrkiye Akreditasyon Konsey i Kuruluş v e Goumlrevleri Hakkında K a n u n t e k l i f 21 Doumlnem Sıra Sayısı 123 32 s

DOĞAN İsmail Değişen Tuumlrkiyede Bilim ve Kuumlltuumlr A n k a r a İmaj Yayınevi 1997 451 + 10 s

bullEğitimde Geometrik Muumldahale Ya Da V i z y o n ve Geometr i YeniYuumlzyıl Gazetesi 22 5 1998 s 19

ismail doğan

G l o b a l Values and Educat ion T u r k i s h Exper ience The Third International Conference on Tecaher Education Almost 2000 Crto And Challenga In Teacher Education Under The Auspices The Colleges Of Educat ion İn Israel June 27 - July 1 1999 B o o k of Abstracts p 65

Eğitimde Geleceğe Yatırım Konferansı A n k a r a 11 Mayıs 1998 Duumlzenleyen Kuruluş B i l k o m App le Computer Tuumlrkiye Distribuumltoumlruuml

K a l i t e ve Akreditasyon M i l l i Komi te Ccedilalışmaları Esasları Youmlnetmeliği Resmi Gazete Sayı 22335 T a r i h 6 T e m m u z 1995

K A V A K Yuumlksel Oumlğretmen Eğitiminde Y e n i B i r yaklaşıma Doğru Standartlar ve Akreditasyon Kuram ve Uygulamada Eğitim Youmlnetimi dergisi A n k a r a Y a z 1999 S 19 s 313-324

K E L L S H R Self-Study Processes A m e r i c a n Counc i l on Educatino M a c m i l l a n Publ i sh ing Company Nevv Y o r k 1988

Oumlğretmen Eğitiminde Akreditasyon İngiltere ve A B D Oumlrnekleri Barbaros Guumlnccedilerin Sunuşu ile B k z B k z http wwwyoktr egfakAkredit html

ROSOWSKİ H e n r i Uumlniversite Bir Dekan Anlatıyor Ccedilev Suumlreyya Ersoy A n k a r a TUumlBİTAK Y a y 1994 321 s

YALCcedilINKAYA Mustafa Akredi tasyon ve Yuumlksekoumlğretim kurumlarının Değerlendirilmesi Ccediloğaltma A n k a r a 1997 105 s

YOumlK Eğitim Fakuumlltelerinde Oumlğretme^ Yetiştirme Programlarının Geliştirilmesine Youmln Veren Temel İlkeler Y Ouml K Dokuumlmanı 1999 B k z http wwwyoktr egfakAkredit html

Y Ouml K Yuumlruumltme K u r u l u Kararı T a r i h 4 11 1997 Sayı 97392761

ismail doğan

artan hızına paralel olarak tarz youmlntem ve standart doumlnuumlşuumlmuuml yaşadığı goumlz oumlnuumln alındığında ihtiyaccedil duyulan bilgi soumlzuumlnuumln goumlrece bir yaklaşım olduğu ortaya ccedilıkar Ancak YOumlK tespiti olayı goumlrece halden mutlak hale getirerek teorik bilgi karşısında pratik bilgiyi biricik ( olmazsa olmaz) bir değer olarak sunmaktadır Buguumlnkuuml bilgilerin yarın iccedilin neredeyse hiccedil bir şey ifade etmeyecek bir değişim suumlreci yaşandığı goumlrmezden gelinerek yarın iccedilin gelecek iccedilin buguumlnuumln geccedilerli becerilerini oumlğretmeye kalkışmak değişimi ve değişim kuumlltuumlruumlnuumln mantığını anlamamak demektir Gelecekte oumlğretmenlik mesleği buguumlnkuuml becerileri gerektirmesi halinde her hangi bir sorun olmayacaktır Ancak değişimin tuumlm mesleklere ve alanlara yeni

boyutlar ve koşullar kazandırdığı goumlz oumlnuumlne alındığında yapılması

gerekenin genccedil kuşaklara ve oumlğretmen adaylarına inisiyatif yetenek ve

alışkanlıklarını kazandıracak olan bilgiyi vermektir Ccediluumlnkuuml yakın gelecekte insanlar ya bilgi toplumunda yaşayacaklar ya da bilgi toplumu olmuş guumlccedilluuml devlet ve kuumlltuumlrlerin etkisini uumllkelerinde ve uumlzerilerinde hissedeceklerdir

Yaşamsal Sorun Bilgi Toplumunda Oumlğretmen Nasıl Olmal ıd ı r

Tuumlrkiyede oumlğretmen eğitimi uumlzerinde duumlşuumlnenler ile bu konuda placircn ve projeler uumlretme durumunda olanların olaya değişim kuumlltuumlruumlnuumln belirtilen mantığı accedilısından bakmalarında buumlyuumlk yarar vardır Bilgi toplumunda oumlğretmen nasıl olmalıdır sorusu bu mantığın en hayaticirc (yaşamsal) sorusudur Boumlyle bir soruya bilgi toplumunda başarılı mutlu ve uyumlu insanın oumlzellikleri uyarlanarak cevap verilebilir Bu insan bir işi duumlşuumlnen

planlayan organize eden suumlrduumlren ve sonuccedillandıran insandır Oumlğretmene

inisiyatif hakkı vermeyerek yalnızca belirli bir doumlneme oumlzguuml durağan

meslekicirc kalıp davranışlar (beceriler) oumlğretmek bilgi toplumunun ortalama

insana oumln goumlrduumlğuuml oumlzellikleri oumlğretmenden esirgemek demektir

İhtiyaca Cevap Veren ve Vermeyen Bilgi

ihtiyaca cevap veren ve ihtiyaca cevap vermeyen bilgi ayırımı akademik bir kategori değildir Boumlyle bir bakış accedilısı meslekicirc eğitim veren okullarda meslek hocalarının klacircsik tarzıdır Dolayısıyla bir veteriner bir ziraat bir marangozluk bir torna tesviyeci bir polis koleji oumlğrencisi iccedilin kendi meslek alanları dışındaki entelektuumlel bilgiler alan dışı ve gereksiz kabul edilebilmektedir Onlar iccedilin oumlrneğin bir polis Akademisi oumlğrencisi bir sosyoloji dersine yakın doumlvuumlş ya da silah bilgisi derslerindeki bakış accedilısı olan pratik yarar duumlşuumlncesinden bakmaktadır Sonunda boumlyle bir dersi okuyup da somut ve goumlruumlnuumlr hangi oumlzellikler kazanılacaktır Ccediloğu kez

ismail doğan

oumlğretmenlerin entelektuumlel yarar konusunda oumlğrencilerine hatta meslektaşlarına ve idarecilerine uzun ve ayrıntılı accedilıklamalara girdikleri bir vakıadır Aslında bu vakıanın derin tarihsel ccedilatışmanın bir parccedilası olduğu soumlylenebilir Hatırlanacağı gibi bu ccedilatışma klasik doğa bilimcilerinin sosyal bilimlere bakış accedilısından kaynaklanan ve bilim tarihinin uzunca bir doumlnemine damgasını vuran bir ccedilatışmadır Bizde ise Tanzimat doumlneminde fenci aydın prototipini oluşturan bir oumlykuuml ortaya koymuştur O guumlnden buguumlne Fen bilimlerine yakın olmak Tuumlrk kuumlltuumlr ve bilim tarihinde bir aydın ayrıcalığı yaratmıştır Sosyal bilimlere bilim goumlzuumlyle bakmayan anlayış sosyal bilimcileri de bu ayrıcalığın goumllgesine itmiştir

Bilimde Tuuml rk Tipi Yeni Bir Ccedilatışma Alanı

Eğit im Bilimleri ve Sosyal Bilimler

Batının 18yyda bertaraf ettiği bu bilimsel ikilem (dualizm) Tuumlrkiyede yeni bin yılın eşiğinde tam bertaraf edilmek uumlzereyken şimdi alana sosyal bilim - eğitim bilimleri ayırımı suumlruumllmektedir Tanzimattan buguumlne doğa bilimleri ve bilimcileri karşısında statuuml muumlcadelesinde oumlzguumln ve vazgeccedililmez payı olan eğitim olgusu ve eğitim bilimciler (pedagoglar) şimdi gerccedilek kategorilerinden kopartılmaktadır YOumlK uygulaması eğitim bilimlerini sosyal bilimlerden ayırarak (kopararak) yeni bir kategori haline getirmektedir Bu ayırım sosyal bilimci olmadan nasıl eğitim bilimci olunacağını accedilıklamanın guumlccedil olduğu bir teorik problemin goumlz ardı edilmesinin bir sonucudur Tarihccedili olmadan eğitim tarihccedilisi felsefeci olmadan eğitim felsefecisi sosyolog olmadan eğitim sosyolojisi yapmanın ne anlama geldiği bu bağlamda hiccedil duumlşuumlnuumllmemiştir

Eğitim bilimleri konusundaki bu indirgeyici yaklaşım son tahlilde bu bilimlerin oumlğretmen yetiştirmedeki roluumlne de sınırlıklar getirmiştir Oumlğretmenlik becerisi eğitim bilimlerinin yerine ikacircme edilerek eğitim bilimleriyle oumlğretmenlik ve oumlğretmen yetiştirme arasındaki gerekli ve kaccedilınılmaz bağ goumlz ardı edilmiştir Eğitim bilimleri boumlluumlmlerinin kapatılmasıyla ilgili gerekccedile aslında eğitim bilimlerinin rol ve gereğini oumlnemsiz goumlren bir felsefe iccedilermektedir Eğitim Fakuumlltelerinde son yıllarda

ccedilok sayıda accedilılan program geliştirme eğitim youmlnetimi halk eğitimi oumllccedilme

ve değerlendirme gibi eğitim programların belirli istihdam alanları yoktur

Bu alanlar oumlğretmenlik becerisi uumlzerine edilmesi ve lisansuumlstuuml duumlzeylerde

Doğa bilimle ve bilimcilerinin farklı ve ayrıcalıklı statuuml sahibi oluşuna ilişkin burada belirtilen Tanzimat doumlnemi tartışmaları iccedilin bkz i Doğan Osmanlı Bilim Topluluklarının Tuumlrkiyedeki bilim Eğitimine Etkileri Değişen Tuumlrkiyede Bilim ve Kuumlltuumlr iccedilinde Ankara 1997 s 6 8 - 9 1

ismail doğan

accedilılması gereken programlardır (YOumlK 1997) YOumlK yuumlruumltme kurulunun bu kararı oumlğretmenlik becerisi deyimini oumlğretmen yetiştirme konusunda anahtar terim olarak oumlne ccedilıkarmaktadır Boumlyle bir değerlendirmenin ise becerinin bilgiye tercih eolmesi olduğunu anlamak hiccedil de zor değildir Bu zihniyete goumlre oumlğretmenlik bir bilgi işi olmaktan ccedilok bir beceri işidir

2 Akreditasyon Olgusu ve Oumlğretmen Eğitiminde Akreditasyon Girişimi

Oumlğretmen yetiştirme sistemindeki değişikliğin proje yetkililerince uumllkenin ihtiyaccedillarına cevap verebilecek daha nitelikli oumlğretmen yetiştirmek gibi oumlnemli nedenleri bulunmaktadır Programlar uumlzerinde belirtilen duumlzelti oynama ve muumldahaleler ile akreditasyon ccedilalışmalarının bu amacın gerccedilekleşmesi yolunda ortaya konan ccedilabalar olduğu bu bağlamda ifade edilmektedir (Oumlğretmen Eğitiminde Akreditasyon 1998)

Latince koumlkenli Fransızca bir soumlzcuumlk olan accreditation = akreditasyon guumlvenilir ve inanılır olma halidir Guumlvenilir olmanın izlenmesi guumlvenilir inanılır olduğunu belirtmek ise yine Fransızcada accrediter= akredite eylemi ile ifade edilir Buradan yola ccedilıkılarak akreditasyon terimi şoumlyle tanımlanır Bir kurum ya da programın amaccedillarının yerine getirilme duumlzeyini oumlnceden belirlenen standartlara goumlre bir goumlnuumllluuml ve resmi olmayan akredite ajansı ile belirli aralıklarla izleme suumlrecidir (Kells 1988 s9) Boumlyle bir izlemeden yani akreditasyondan amaccedil ise kurumların uumlruumln kalitesini artırmak bu bağlamda kurum ccedilalışanlarının motivasyonlarını artırmaktır Toplam kalite kavramı da bu suumlrecin bir parccedilası olarak literatuumlre girmiştir Ccedilalışanların tuumlmuumlne sorumluluk ve değer veren bir anlayıştan yola ccedilıkılarak daha ccedilok ve daha kalitelinin elde edilmesi modern uumlretimin youmlnetim felsefesi olmuştur Kaliteli oumlğretmenin yetişmesi yeni oumlğretmen yetiştirme sisteminin temel amaccedilları arasında yer alırken kalitenin korunması ve suumlrduumlruumllmesi de suumlrecin oumlnemli bir boyutu olarak duumlşuumlnuumllmuumlştuumlr Oumlğretmen eğitiminde akreditasyon işte bu boyutu belirleyen ve sınırlandıran bir deyim olarak kullanılmaktadır

ilk kez 20yyın başlarında ABDde ortaya ccedilıkan akreditasyon sistemi

ilerleyen doumlnemde İngiltere ve Anglosakson uumllkelerinde uygulanmıştır Avrupa Biriiği(AB)nin resmen oluşumu ile birlikte uumlye uumllkelerin guumlndemine girerek bir anlamda devlet denetiminin de alternatifi (TUumlVA vd 1997 s37) olmuştur ilerleyen doumlnemde (1985 yılı) uumlruumlnlerin kalite ve standardizasyonu ile test ve belgelendirme mevzuatı Avrupa Biriiğinin bu bağlamda kabul ettiği ortak oumllccediluumlt olmuştur 5 Mart 1995 tarih ve 195

ismail doğan

sayılı Tuumlrkiye - AB Ortaklık Konseyi Kararının 8-11 inci maddeleri uyarınca Avrupa Birliğinin standardizasyon test ve belgelendirme konusundaki mevzuatının kararın yuumlruumlrluumlğe girdiği tarihten itibaren 5 yıl iccedilinde Tuumlrkiye mevzuatına dahil edilmesi kabul edilmiştir Bu karar ccedilerccedilevesinde hazırlanan ve uygulamaya konulan direktiflerde uygunluk değerlendirme proseduumlrleri Global Yaklaşım Kararında belirtilen kriterlere goumlre belirlenmiştir Belgelendirme test etme ve kontrol konularındaki Global Yaklaşım duumlzenlemelerin karşılıklı tanınması ihtiyari belgelendirme sistemi ve yapıların birbirine yaklaştırılması ile guumlvenin artması ve karşılıklı tanınmanın işleyişi iccedilin bir temel oluşturmaktadır (TBMM) TBMM bu felsefeye uygun olarak AB nezdinde kabul goumlrecek ulusal bir akreditasyon konseyinin tesisi yolunda 22 6 1999 tarihinde verilen tasarıyı muumlzakere etmiş konu alternatif yaklaşımların da ışığı altında 2710 1999 tarih ve 4457 sayı ile Tuumlrk Akreditasyon Kurumu Kuruluş ve goumlrevleri Hakkında Kanun kabul edilmiştir

Yuumlksekoumlğretimde Akreditasyon

Kalitenin ve verimliliğin esas alındığı tuumlm alanlarda akreditasyon oumlnemli bir mekanizma olarak duumlşuumlnuumlluumlr ve işletilir Bu itibarla son yıllarda Uumlniversitelerde de kalite guumlvencesini ve verimliliği sağlamanın youmlntemlerinden biri de akreditasyon olmuştur Giderek yuumlksekoumlğretim programlarının kalite duumlzeyinin ortaya konması ve bu kurumların muumlşterileri olan oumlğrenci ve iş piyasasının bundan haberdar edilmesi suumlrecini de iccedileren sistem yuumlksekoumlğretim kurumlarının denetimi ve değerlendirilmesinde yeni bir alternatif olarak goumlruumllmektedir(Yalccedilınkaya 1997 s3)

Tuumlrk uumlniversitelerinde Batıdaki oluşumlara benzeyen bir akreditasyon varlığı ve geleneğinden soumlz edilemez Ccediluumlnkuuml hem meslekicirc boyutta hem de uumlniversiteler uumlzerinde akreditasyon yetkisinde ve oumlzelliğinde olan kurumlar yoktur Benzer bir mekanizma gibi goumlruumlnen Yuumlksekoumlğretim Denetleme

Kurulu goumlrev sınırları iccedilinde uumlniversitelerin uumlruumln işleyiş ve akademik performanslarını değerlendirecek bir yuumlkuumlmluumlluumlk bulunmamaktadır Aynı şekilde bir ccedileşit akreditasyon oumlrguumltuuml olarak kurulan Kalite ve Akreditasyon

Milli Konsey inn faaliyet ve goumlrevleri arasında da uumlniversitelerin akreditasyonuna ilişkin bir goumlrev yer almamaktadır Son yıllarda ODTUuml ve Bilkent Uumlniversitesinin bazı boumlluumlmleri bir ABD kuruluşu tarafından akredite edilerek soumlz konusu boumlluumlmler (ODTUumlde Kimya maden elektrik-elektronik inşaat metalurji-malzeme muumlhendislikleri Bilkentte ise enduumlstri muumlhendisliği) ABDdeki emsalleriyle eşdeğerli sayılmıştır

ismail doğan

Oumlğretmen Eğitiminde Akreditasyon

Oumlğretmen Eğitiminde Akreditasyon Tuumlrkiyede alanın ilk terminolojik deneyi olarak YOumlK tarafından projelendirilen bir girişimdir YOumlKuumln girişimi oumlğretmen yetiştirme sistemindeki duumlzenleme ve değişikliğin ikinci ve oumlnemli bir aşaması olarak hayata geccedilirilmektedir Olayın boumlyle anlaşılması hem YOumlKuumln boumlyle bir girişime yuumlklediği anlam ve işlevin hem de akreditasyondan beklenenlerle Tuumlrkiye deneyinin arasındaki farkların goumlzlenmesinde son derece oumlnemlidir Bu noktada oumlncelikle şoumlyle bir sorunun yanıtlanması da oumlnemlidir Acaba YOumlK girişimi akreditasyonu nasıl anlamakta ve yorumlamaktadır

YOumlKuumln akreditasyon tanımında bu sorunun cevabını bulmak muumlmkuumlnduumlr İlgili dokuumlmanda şoumlyle bir tanım yapılmaktadır Akreditasyon belirli bir malı uumlretmeye veya hizmeti vermeye aday bir kurum veya kuruluşun belirlenen standartlar ccedilevresinde yeterliliğinin saptanmasıdır (YOumlK 1999) Belirli oumllccediluumltler ccedilevresinde kuruluşların yeterliliklerinin saptanmasının bir otoriteye otoritenin varlığına işaret kabul eden YOumlK bu yorumdan hareketle oumlncelikli olarak buumlnyesinde bir otorite birimi kurmuştur Oumlğretmen eğitiminde akreditasyon sistemini oluşturacak suumlrecin ilk aşamasında organize edilen birim Oumlğretmen Yetiştirme Milli

Komitesidir

Akreditasyon anlayış ve uygulamalarına bilimsel ve eğitimsel bir gerekccedile ve oumlrnek olarak ABD ve ingiltere deneyleri analiz edilerek bunlardan YOumlK uygulaması ve uumllke girişimi iccedilin şu sonuccedillar ccedilıkarılmıştır (YOumlK 1999)

bull Oumlğretmen eğitiminde niteliği sağlama ve artırma standartlaşmayı temel alan oumllccediluumltlere bağlanmıştır Oumlğretmen yetiştirme belirli oumllccediluumltlere dayanan ilkeli ve denetlenen bir etkinlik olarak algılanmaktadır Buumltuumln bunların altında yatan gerekccedile olarak her iki uumllkede de son yıllarda oumlzelde oumlğretmen yetiştirme genelde ise eğitime verilen oumlnemi goumlrmek muumlmkuumlnduumlr ABDde ikinci kez başkanlığa seccedililen Bili Clinton ve 1997de iktidara gelen Tony B la irm ulusal politikaları arasında eğitim birinci sırada yer almıştır Her iki lider de kendi uumllkelerini Bilgi Toplumuna hazırlama konusunda eğitimi ve oumlğretmen yetiştirmeyi en kritik unsurlar olarak kabul etmektedirler Bu anlamda oumlğrtetmen eğitiminde akreditasyon ve standartlaşma her uumllkeyi de bu uzak hedefe taşımanın oumlnemli araccedillarından birisi olarak algılanabilir

bull Her iki uumllkede de oumlğretmen eğitimine ayrılan kamu kaynaklarının standartlar ve akreditasyon yoluyla hem kaliteyi artırıcı hem de oumlğretmen yetiştiren kurumlar arasında rekabeti destekleyici bir araccedil

ismail doğan

o l a r a k kullanıldığı goumlze ccedilarpmaktadır İngilterede bu doğrudan Eğitim Bakanlığı taraf ından yapılırken ABDde aynı işi eğitim otoritesi dolaylı yollardan yapmakta fakat her iki durumda da oumlğretmen yetiştirmeye ayrılan kaynakları belirli oumllccediluumltlere ve standartlara goumlre dağıtılmaktadır

Kamu kaynakları belirli oumllccediluumlt ve standartlara goumlre dağıtılırken bu mekanizma dağıtılan bu kaynakların ne ederce etkili kullanıldığı konusunda kamu otoritesine denetim yetkisi de kazandırmaktadır Anrak burada oumlnemli olan unsur bu denetimin bir cezalandırma değil tam aksine geliştirme ve niteliğin yuumlkseltilmesi amaccedilla la hizmet edecek şekilde kullanıldığıdır

Oumlğretmen yetiştirme etkinliklerinin belirli oumllccediluumlt ve standartlara bağlanması konusunda her iki uumllkede goumlzlenen diğer bir olgu ise standartların oluşturulması ve denetlenmesi konularında yetkili organların veya otoritenin accedilık olarak saptanması goumlrev ve yetkilerinin accedilık olarak tanımlanması standartların saptanması ve denetim konularında gerekli ve yeterli yetkiyle donatılmış olmasıdır Son tahlilde birinde doğrudan diğerinde dolaylı olmasına rağmen heri iki uumllkede de ulusal eğitim otoritesi bu konuda en yetkili organ olarak ortaya ccedilıkmaktadır

Her ik i uumllkede de oumlğretmen eğitiminin akreditasyonuna ilişkin temel ilkeler ve gerekccedileler benzerlikler goumlstermesine rağmen akreditasyon etkinliklerinin hayata geccedilirilmesi ve sistemdeki işlevi uumllkelerin kendine oumlzguuml koşullarını dikkate alacak biccedilimde şekillenmiştir İngilterede daha merkeziyetccedili olan eğitim sisteminde akreditasyon etkinlikleri daha merkeziyetccedili ve yukarıdan aşağı bir oumlzellik goumlsterirken daha adem-i merkeziyetccedili ve yerel oumlzellikler goumlsteren Amerikan eğitim sisteminde akreditasyon uygulamaları yine benzer oumlzellikler goumlsterecek şekilde duumlzenlenmiştir

Akreditasyon ve standartlar konusu oumlzellikle son on yılda heri iki uumllkedeki eğitim youmlneticileri ve akademisyenlerin guumlndemini işgal etmektedir Bu gelişmenin yuumlksekoumlğretimde son yıllarda ortaya ccedilıkan yeni bir eğilimle ilişkili olduğu varsayılabilir Pek ccedilok yuumlksekoumlğretim sisteminde ve oumlzellikle Amerikan yuumlksekoumlğretiminde kamu otoritesi yuumlksekoumlğretime ayrılan kamu kaynaklarının daha hesaplı ve sorumlu kullanılması konusunda ccedileşitli denetim mekanizmaları geliştirmişlerdir Bu gelişme Duumlnya Bankası ve UNESCO tarafından hazırlanan yuumlksekoumlğretime ilişkin iki raporda da benzer biccedilimde saptanmış ve dile getirilmiştir Bu anlamda her iki sistemde de son yıllarda ciddi biccedilimde uygulamaya konulan oumlğretmen yetiştirmeye ilişkin standartlaşma ve akreditasyon genelde yuumlksekoumlğretime ilişkin kamu otoritelerinin daha sorgulayıcı ve denetleyici bu yeni bakış accedilısıyla yakından ilişkilidir

ismail doğan

Tuumlrkiyede oumlğretmen eğitiminde akreditasyon girişimine felsefe ve karine (dayanak) olan A60 ve ingiltere deneylerinin YOumlK takdiminde ortaya ccedilıkan

gerccedilek sonuccedilları ise bu metnin satır aralarında gizlidir Yakın tahlilde bu boyutun ortaya ccedilıkardığı sonuccedillar ise şoumlyle sıralanabilir

1 Duumlnyanın iki modern ve ileri uumllkesi olan ABD ve İngilterede eğitim son yıllarda devlet duumlzeyinde ve hiccedil olmadığı kadar oumlnemsenmektedir Bu iki uumllkenin siyasal oumlnderlerine prim kazandıran birini ikinci kez iktidar yapan temel soumlylem eğitimdir

2 Eğitim ve oumlğretmen yetiştirme uumllkeleri geleceğe bilgi toplumuna taşıyacak olan en kritik unsurlardır Oumlğretmen eğitiminde akreditasyon bu vasıtayı işlevsel hale getirebilecek en oumlnemli youmlntemdir

3 Bu kadar oumlnemli olan akreditasyon ancak otorite birimlerince işletilebilir hayata geccedilirilebilir ingilterede bu otorite devlet ABD ise devletin yetki verdiği dolaylı kanallar ve kuruluşlardır

4 Akreditasyonun standartlarının saptanması ve otoritenin bu ccedilerccedilevede tam yetki ile donatılmış olması her iki uumllkede ortaya ccedilıkan oumlnemli bir olgudur

5 Akreditasyon sistemi uumllkelerin siyasal ve toplumsal oumlrguumltlenme biccedilimine goumlre şekillenmektedir Merkeziyetccedili ingiliz toplumsal sistemi akreditasyon sistemini de merkeziyetccedili hale getirirken adem-i merkeziyetccedili olan ABDde adem-i merkeziyetccedili ve yerel oumlzellikler goumlsteren bir akreditasyon sistemi bulunmaktadır

Şimdi YOumlKuumln ABD ve İngiliz uygulamalarından yola ccedilıkarak olası proje ve uygulamaları iccedilin oumlngoumlrduumlğuuml bu analojiyi (ccedilıkarsamayı) tek cuumlmleye indirgemek muumlmkuumlnduumlr Bu ccedilıkarsama ile kısaca kamuoyuna verilmek istenen mesaj şudur Batı ve gelişmiş uumllkeler kaliteyi ve verimliliği esas

almaktadırlar Akreditasyon bu amacın gerccedilekleşmesinde belirleyici ve

işlevsel bir youmlntemdir ABD ve İngiltere gibi uygulamanın popuumller olduğu

uumllkelerde bu youmlntem belirli bir otoritenin inisiyatifinde işletilmektedir

ilk bakışta YOumlKuumln bu belirlemesinde yanlış bir şey yoktur Kuumlreselleşmenin rekabete ve rekabetccedili bir kuumlltuumlre yol accediltığı duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde bu suumlreccedilte kazananın verimlilik ve kalite olduğu tartışma goumltuumlrmez O halde verimliliği ve kaliteyi esas alan proje ve uygulamalar değişimin gerekliliğine uygun girişimlerdir Ancak dikkat edilmesi gereken boumlyle bir hedefe ulaşmada yani kalite ve kalitede suumlrekliliğin sağlanmasında başvurulan youmlntemin geccedilerlik ve guumlvenirliğidir Bilindiği gibi rekabetin oumlzuumlnde bireyin girişimci yetenekleri bu konuda kendisine tanınan fırsatların ccedileşitliliği yer alır Rekabet bu yetenekler doğrultusunda kişilerinin yeteneklerinin hayata geccediltiği bir kuumlltuumlr

ismail doğan

ortamıdır Her tuumlrluuml muumldahale baskı ve dayatmalar rekabet kuumlltuumlruumlnuumln koşullarını ortadan kaldıran etkenlerdir

YOumlKuumln yuumlksekoumlğretimde kaliteyi amaccedillaması ve bu doğrultuda gelişmiş uumllkeler model alınarak yeni bir yapılanmaya girişmiş olması kuşkusuz bu bağlamda ccedilok oumlnemli bir adımdır Ama burada unutulmaması gereken iki konu vardır Bunlardan birincisi değişimin mantığı işleyiş ve doğrultusunun ccedilok iyi belirlenmesi diğeri de proje ve icraatlar iccedilin alınan modellerin uumllke ve kuumlltuumlre uyarlanmasında yeteri kadar titiz ve seccedilici olma sorunudur Aksi halde başkaları yapıyor biz de yapalım gibi bir yaklaşımla ortaya konan aceleci ve seccedilici olmayan tutum başta adaptasyon olmak uumlzere uygulamada bir dizi sorun ortaya ccedilıkarabilir Tuumlrkiyede YOumlKuumln eğitimde akreditasyon heyecan ve girişiminde bu noktadan kaynaklanan olası sorunlar soumlz konusudur

Terminolojik tanımında vurgulandığı uumlzere akreditasyon kalitenin geliştirilmesini ve değerlendirilmesini esas alan devletle ilgisi olmayan bu nedenle de goumlnuumllluumlluumlk esasına goumlre işleyen bir suumlreccediltir AmaYOumlKuumln oumlğretmen eğitiminde akreditasyon girişimi olayı buumlrokratik bir profil olarak goumlrmek ve ele almak suretiyle goumlnuumllluumlluumlk esasının dışına taşımaktadır Boumlyle bir deneyde akredite işlevi doğal olarak buumlrokratik otoritenin geleneksel youmlntem ve alışkanlığının etkisine girmektedir Hem organizasyon hem de işleyiş bu etkiyi belirginleştirmektedir YOumlKuumln 8-10 nisan 1999 tarihlerinde Edirnede gerccedilekleştirdiği Hizmet Oumlncesi Eğitiminde Akreditasyon Semineri program iccedileriği ve komisyonların yapısı accedilısından soumlzuuml edilen geleneğin suumlrmekte olduğunun bir kanıtıdır Bu seminerde uumlyelere eğitim fakuumllteleri standartları oumlğretmen yeterlikleri ve değerlendirilmesi fakuumllte akreditasyonu ziyareti iccedilin ekip planı oumlz değerlendirme raporu akreditasyon ziyaretleri iccedilin fakuumllte tarafından hazırlanacak belge ve dokuumlmanlar başlıklı formatlar ccedilevresinde bilgiler verilmiştir YOumlKuumln buumlrokratik yapısı iccedilinde oluşturulan akreditasyonla ilgili bu yeni birimle birlikte yeni bir buumlrokratik otorite ve mevzuatla karşılaşılmaktadır Tuumlrkiyede buumlrokratik geleneğin uumlye seccedilim oumllccediluumltlerinin nasıl bir uygulama ortaya koyduğu goumlz oumlnuumlne alındığında Edirne toplantılarının nasıl bir başlangıccedil noktasından yola ccedilıktığı anlaşılmış olur Esasen bu hareket Batıdaki benzerlerine uygun ve goumlnuumllluumlluumlk esasına dayalı bir girişim olmayıp YOumlK Denetleme Kurulunun sınırlı performanslarına akreditasyon boyutunu ilave etmektir

ismail doğan

3 Sonuccedil ve Oumlneriler

Sonuccedil

Tuumlrkiyede son yıllarda yapılan ccedilalışmalarla oumlğretmen yetiştirme sistemi buumlyuumlk oumllccediluumlde değişikliğe uğramıştır Değişimin yeni toplumsal ve kuumlresel işlevleri duumlnyada eğitimden beklentileri yuumlkseltirken Tuumlrkiyenin de eğitim konusunda reorganize (yeniden yapılanması) olması son derece doğaldır Burada oumlnemli olan eğitimi guumlncel ve kuumlresel hale getiren dinamiklerin ccedilok iyi belirlenmesi ve yeni yapılanma iccedilinde bunların dikkate alınmasıdır Bu accedilıdan bakıldığında yeni oumlğretmen yetiştirme sistemi ve buna bağlı olarak ortaya konan yeni arayışların muumlzakereye accedilık olan boyutları bulunmaktadır

Oumlğretmen yetiştirme sistemindeki değişikliğin nedeni zorunlu temel eğitimin sekiz yıla ccedilıkarılmasıdır Bu olgu yeni sistemin niteliği (mahiyet) ve accedilılımlarından oumlnce uumlzerinde durulması gereken bir durumdur Ccediluumlnkuuml sekiz yıllık zorunlu eğitimle birlikte buumlyuumlk bir oumlğretmen accedilığı ortaya ccedilıkmıştır Şiddetli oumlğretmen accedilığı eğitime youmln verenlerin buumltuumln proje ve icraatlarının da ekseni olmuştur Dolayısıyla eğitim adına atılan her adımda oumlğretmen accedilığının yol accediltığı sayı probleminin ccediloumlzuumllmesi duumlşuumlncesi yer almaktadır Uumlniversitelerdeki tuumlm eğitim fakuumlltelerinin branş oumlğretmenliğinden sınıf oumlğretmeni yetiştirecek şekilde yapılanmasının nedeni işte bu olgudur Yetkililer bu doumlnuumlşuumlmuumln adını yeni oumlğretmen yetiştirme sistemi olarak sunmaktadırlar Yeni bir durumun ifadesi olarak boumlyle bir tanım doğru olabilir ama değişimin kuumlresel mantığı accedilısından bakıldığında Tuumlrkiyede yapılanların zaman zaman yapılanlardan farklı olmadığı ortaya ccedilıkmaktadır Son yapılanlar da eğitime periyodik olarak muumldahale etme guumlncel sıkıntı ve sorunlar doğrultusunda ccedileki duumlzen verme geleneğinin bir uzantısıdır Bu muumldahalelerde bu periyodik oynamalarda değişim kuumlltuumlruuml ve felsefesi buumlyuumlk oumllccediluumlde ihmal edilmektedir

Değişim kuumlltuumlruuml yeni adına eskinin ortadan kaldırılmasını değil yararlı ve işlevsel boyutuyla geleneğin modernite ile uzlaştırılmasını empoze etmektedir Ama benzer yenilikccedili ccedilabalarda olduğu gibi oumlğretmen yetiştirme program ve sisteminde boumlyle bir uzlaşma goumlz oumlnuumlne alınmamıştır Dolayısıyla ortaya ccedilıkan tabloda yeni adına eskinin tuumlmuumlyle ilga edilerek eğitimin geleneksel disiplinlerinin de bu bağlamda ortadan kaldırıldığı goumlruumllmektedir Meslekte ihtiyaccedil duyulan bilgi terimi teorik olarak nitelenen eğitim bilimlerine (eğitim tarihi eğitim felsefesi eğitim sosyolojisi vd ) tercih edilirken soumlz konusu bilimler program dışı bırakılarak tarihin

ismail doğan

dışına itilmektedir Uumlstelik bu uygulama ile eğitim bilimleri sosyal bilimlerden koparılarak benzer ccedilatışma ve dualist farklılaşmalar batıda sona ermişken eğitim bilimleri ve sosyal bilimler farklılaşmasına da yol accedilılmıştır Sayısal problemin getirdiği tedirginlikle eğitim bilimlerini tarihin dışına itenler yakın gelecekte bu sorunun ortadan kalkması durumunda bu keskin muumldahalenin ortaya ccedilıkardığı sonuccedilları nasıl telafi edeceklerini ise accedilıklamamaktadırlar

Tuumlrkiyede eğitimde ve oumlğretmen eğitiminde akreditasyon işte bu amacı aşan muumldahale ve oynamaların uumlzerine gelmiştir Dolayısıyla akreditasyon olgusunun terminolojik esprisinden kaynaklanan boyutların ortaya ccedilıkması beklenemez Bu nedenle Batıda devlet denetimine alternatif olan akreditasyon girişimi Tuumlrkiyede YOumlK Denetleme Kuruluna manevra accedilılımı kazandıracak buumlrokratik bir mekanizma goumlruumlnuumlmuuml vermektedir Bu bağlamda akreditasyon bir buumlrokratik bir oumlrguumltlenme olarak algılanmakta otoriteyi oumlne ccedilıkarmaktadır

Oumlneriler

1 Değişim kuumlltuumlruuml yeni bin yıl iccedilin kuumlresel normlar ve değerler uumlretmektedir Bunlar iccedilinde uumlzerinde en ccedilok durulması gereken husus bireyi merkeze alan değişim oumllccediluumltleridir Bir işin tasarlanması planlanması organize edilmesi ve sonuccedillandırılması yeni ve farklı bir oumlzellik olarak bireye oumln goumlruumllen işlevlerdir Meslekte ihtiyaccedil duyulan bilgi deyimi ile durağan bir bilgi normuna indirgenen oumlğretmen formasyonu belirtilen işlevlere youmlnelik dinamik bir suumlrece uyarlanmalıdır Bilgi toplumu insanına yakıştırılan işlev ve donanımlar oumlğretmenlerden esirgenmemelidir O halde sorun meslekte ihtiyaccedil duyulan bilgi değil bilgi toplumunda oumlğretmen olabilmenin vasıflarının kazandırılması sorunudur

2 Bilgi toplumunda oumlğretmen ihtiyaccedil duyulan bilgi kalıbına mahkum olan oumlğretmen değil koşulları ve koşulların oumln goumlrduumlğuuml sorunları saptayan analiz eden ve sonuccedillandıran insandır Bu ise oumlğretmenin durağan beceri kalıplarına mahkum edilmesiyle değil dinamik bilgi zemini uumlzerinde inisiyatif vasıflarının geliştirilmesi ile muumlmkuumln olabilir Her doumlnemde bu dinamizmi veren inisiyatif becerisini geliştiren oumlnemli unsurların başında oumlğretmenliğin gerccedilek pedagojik zemini olan eğitim bilimleridir Eğitim bilimlerini tarihin dışına iten anlayış oumlğretmeni bir entelektuumlel olarak değil belirli becerilerle donatılmış bir teknolog bir ara insan guumlcuuml olarak goumlrmektedir

3 Son doumlnemin akreditasyon girişimi uygulayıcıların sayısal fobisini unutturamaz Boumlyle bir olgunun uumlzerine gelen akreditasyonun ise beklenen yararı sağlaması muumlmkuumln değildir Beceri kuumlltuumlruumlnuumln kalıp

ismail doğan

davranışları uumlzerinde eğitilen kişilerin alana ve mesleğe yaratıcı katkıları soumlz konusu olamayacağına goumlre boumlyle bir kuumlltuumlruumln akredite edilmesinden nasıl bir yarar umulmaktadır Bu buumlrokratik şablondan nasıl bir goumlnuumllluumlluumlk beklenebilir

4 Akreditasyon goumlnuumllluumlluumlk esasında gelişen devlet dışı bir işleyiş biccedilimidir Bu mekanizmanın kuumlltuumlrel zemininde kendini geliştiren kaliteyi ve verimliliği yaşam biccedilimine doumlnuumlştuumlren insanteki yer almaktadır Kendini otomasyonun parccedilası olarak goumlren bireylerin ve bu bireylerden meydana gelen kurumların akredite edilmesi yalnızca bir denetleme olayıdır Oysa akreditasyon yaratıcılığın ve uumlretkenliğin uumlzerinde gelişen bir olgudur

5 Tuumlrkiyede akreditasyondan oumlnce kalite ve verimliliği yaşam biccedilimine doumlnuumlştuumlrecek insanlara ihtiyaccedil vardır Boumlyle bir insanın yetişmesi halinde kendiliğindenlik ilkesi doğal olarak işleyecektir Aksi halde korkunun ve uumlccediluumlncuuml kişilerin varlığını dikkate alan bir yaşam biccediliminin akredite edilmesi gerccedileği yaşanır ki boumlyle bir akreditasyon zaten uumlccediluumlncuuml duumlnyanın yabancı olmadığı bir kuumlltuumlrel olgudur Bunun iccedilin de Amerikayı yeniden keşif etmeğe gerek yoktur

6 Akreditasyon ABD ve ingilterede toplumsal sistemin yapısına uygun (merkezicirc ve adem-icirc merkez farkı) bir organizasyona sahiptir YOumlKuumln de goumlnderme yaptığı bu uygulamalardan dikkate değer olan bu boyut goumlrmezden gelinmiştir O nedenle de Tuumlrk kuumlltuumlruuml ve eğitim geleneği akreditasyon girişim ve deneyinde buumlyuumlk oumllccediluumlde ihmal edilmiştir Bu konuda ortaya konacak bir duyarlılık farklı uygulamalarla birilikte Tuumlrk kuumlltuumlr ve eğitim geleneğine uygun bir akreditasyon uumlretilmesine yol accedilacaktır

K A Y N A K Ccedil A

T U B A - TUumlBİTAK-TTGV Bilim - Teknoloji Sanayi Tartışmaları Platformu Avrupa Birliğinin Bilim- Teknoloji- Muumlhendislik Alanlarına İlişkin Akreditasyon Kurumları Ccedilalışma Grubu Yuumlksekoumlğretimde Kalite Youmlnetimi Alt Ccedilalışma Grubu Raporu A n k a r a Şubat 1997

T B M M Bursa M i l l e t v e k i l l e r i A R Beyre l i v e Hayati K o r k m a z m Tuumlrkiye Akreditasyon Konsey i Kuruluş v e Goumlrevleri Hakkında K a n u n t e k l i f 21 Doumlnem Sıra Sayısı 123 32 s

DOĞAN İsmail Değişen Tuumlrkiyede Bilim ve Kuumlltuumlr A n k a r a İmaj Yayınevi 1997 451 + 10 s

bullEğitimde Geometrik Muumldahale Ya Da V i z y o n ve Geometr i YeniYuumlzyıl Gazetesi 22 5 1998 s 19

ismail doğan

G l o b a l Values and Educat ion T u r k i s h Exper ience The Third International Conference on Tecaher Education Almost 2000 Crto And Challenga In Teacher Education Under The Auspices The Colleges Of Educat ion İn Israel June 27 - July 1 1999 B o o k of Abstracts p 65

Eğitimde Geleceğe Yatırım Konferansı A n k a r a 11 Mayıs 1998 Duumlzenleyen Kuruluş B i l k o m App le Computer Tuumlrkiye Distribuumltoumlruuml

K a l i t e ve Akreditasyon M i l l i Komi te Ccedilalışmaları Esasları Youmlnetmeliği Resmi Gazete Sayı 22335 T a r i h 6 T e m m u z 1995

K A V A K Yuumlksel Oumlğretmen Eğitiminde Y e n i B i r yaklaşıma Doğru Standartlar ve Akreditasyon Kuram ve Uygulamada Eğitim Youmlnetimi dergisi A n k a r a Y a z 1999 S 19 s 313-324

K E L L S H R Self-Study Processes A m e r i c a n Counc i l on Educatino M a c m i l l a n Publ i sh ing Company Nevv Y o r k 1988

Oumlğretmen Eğitiminde Akreditasyon İngiltere ve A B D Oumlrnekleri Barbaros Guumlnccedilerin Sunuşu ile B k z B k z http wwwyoktr egfakAkredit html

ROSOWSKİ H e n r i Uumlniversite Bir Dekan Anlatıyor Ccedilev Suumlreyya Ersoy A n k a r a TUumlBİTAK Y a y 1994 321 s

YALCcedilINKAYA Mustafa Akredi tasyon ve Yuumlksekoumlğretim kurumlarının Değerlendirilmesi Ccediloğaltma A n k a r a 1997 105 s

YOumlK Eğitim Fakuumlltelerinde Oumlğretme^ Yetiştirme Programlarının Geliştirilmesine Youmln Veren Temel İlkeler Y Ouml K Dokuumlmanı 1999 B k z http wwwyoktr egfakAkredit html

Y Ouml K Yuumlruumltme K u r u l u Kararı T a r i h 4 11 1997 Sayı 97392761

ismail doğan

oumlğretmenlerin entelektuumlel yarar konusunda oumlğrencilerine hatta meslektaşlarına ve idarecilerine uzun ve ayrıntılı accedilıklamalara girdikleri bir vakıadır Aslında bu vakıanın derin tarihsel ccedilatışmanın bir parccedilası olduğu soumlylenebilir Hatırlanacağı gibi bu ccedilatışma klasik doğa bilimcilerinin sosyal bilimlere bakış accedilısından kaynaklanan ve bilim tarihinin uzunca bir doumlnemine damgasını vuran bir ccedilatışmadır Bizde ise Tanzimat doumlneminde fenci aydın prototipini oluşturan bir oumlykuuml ortaya koymuştur O guumlnden buguumlne Fen bilimlerine yakın olmak Tuumlrk kuumlltuumlr ve bilim tarihinde bir aydın ayrıcalığı yaratmıştır Sosyal bilimlere bilim goumlzuumlyle bakmayan anlayış sosyal bilimcileri de bu ayrıcalığın goumllgesine itmiştir

Bilimde Tuuml rk Tipi Yeni Bir Ccedilatışma Alanı

Eğit im Bilimleri ve Sosyal Bilimler

Batının 18yyda bertaraf ettiği bu bilimsel ikilem (dualizm) Tuumlrkiyede yeni bin yılın eşiğinde tam bertaraf edilmek uumlzereyken şimdi alana sosyal bilim - eğitim bilimleri ayırımı suumlruumllmektedir Tanzimattan buguumlne doğa bilimleri ve bilimcileri karşısında statuuml muumlcadelesinde oumlzguumln ve vazgeccedililmez payı olan eğitim olgusu ve eğitim bilimciler (pedagoglar) şimdi gerccedilek kategorilerinden kopartılmaktadır YOumlK uygulaması eğitim bilimlerini sosyal bilimlerden ayırarak (kopararak) yeni bir kategori haline getirmektedir Bu ayırım sosyal bilimci olmadan nasıl eğitim bilimci olunacağını accedilıklamanın guumlccedil olduğu bir teorik problemin goumlz ardı edilmesinin bir sonucudur Tarihccedili olmadan eğitim tarihccedilisi felsefeci olmadan eğitim felsefecisi sosyolog olmadan eğitim sosyolojisi yapmanın ne anlama geldiği bu bağlamda hiccedil duumlşuumlnuumllmemiştir

Eğitim bilimleri konusundaki bu indirgeyici yaklaşım son tahlilde bu bilimlerin oumlğretmen yetiştirmedeki roluumlne de sınırlıklar getirmiştir Oumlğretmenlik becerisi eğitim bilimlerinin yerine ikacircme edilerek eğitim bilimleriyle oumlğretmenlik ve oumlğretmen yetiştirme arasındaki gerekli ve kaccedilınılmaz bağ goumlz ardı edilmiştir Eğitim bilimleri boumlluumlmlerinin kapatılmasıyla ilgili gerekccedile aslında eğitim bilimlerinin rol ve gereğini oumlnemsiz goumlren bir felsefe iccedilermektedir Eğitim Fakuumlltelerinde son yıllarda

ccedilok sayıda accedilılan program geliştirme eğitim youmlnetimi halk eğitimi oumllccedilme

ve değerlendirme gibi eğitim programların belirli istihdam alanları yoktur

Bu alanlar oumlğretmenlik becerisi uumlzerine edilmesi ve lisansuumlstuuml duumlzeylerde

Doğa bilimle ve bilimcilerinin farklı ve ayrıcalıklı statuuml sahibi oluşuna ilişkin burada belirtilen Tanzimat doumlnemi tartışmaları iccedilin bkz i Doğan Osmanlı Bilim Topluluklarının Tuumlrkiyedeki bilim Eğitimine Etkileri Değişen Tuumlrkiyede Bilim ve Kuumlltuumlr iccedilinde Ankara 1997 s 6 8 - 9 1

ismail doğan

accedilılması gereken programlardır (YOumlK 1997) YOumlK yuumlruumltme kurulunun bu kararı oumlğretmenlik becerisi deyimini oumlğretmen yetiştirme konusunda anahtar terim olarak oumlne ccedilıkarmaktadır Boumlyle bir değerlendirmenin ise becerinin bilgiye tercih eolmesi olduğunu anlamak hiccedil de zor değildir Bu zihniyete goumlre oumlğretmenlik bir bilgi işi olmaktan ccedilok bir beceri işidir

2 Akreditasyon Olgusu ve Oumlğretmen Eğitiminde Akreditasyon Girişimi

Oumlğretmen yetiştirme sistemindeki değişikliğin proje yetkililerince uumllkenin ihtiyaccedillarına cevap verebilecek daha nitelikli oumlğretmen yetiştirmek gibi oumlnemli nedenleri bulunmaktadır Programlar uumlzerinde belirtilen duumlzelti oynama ve muumldahaleler ile akreditasyon ccedilalışmalarının bu amacın gerccedilekleşmesi yolunda ortaya konan ccedilabalar olduğu bu bağlamda ifade edilmektedir (Oumlğretmen Eğitiminde Akreditasyon 1998)

Latince koumlkenli Fransızca bir soumlzcuumlk olan accreditation = akreditasyon guumlvenilir ve inanılır olma halidir Guumlvenilir olmanın izlenmesi guumlvenilir inanılır olduğunu belirtmek ise yine Fransızcada accrediter= akredite eylemi ile ifade edilir Buradan yola ccedilıkılarak akreditasyon terimi şoumlyle tanımlanır Bir kurum ya da programın amaccedillarının yerine getirilme duumlzeyini oumlnceden belirlenen standartlara goumlre bir goumlnuumllluuml ve resmi olmayan akredite ajansı ile belirli aralıklarla izleme suumlrecidir (Kells 1988 s9) Boumlyle bir izlemeden yani akreditasyondan amaccedil ise kurumların uumlruumln kalitesini artırmak bu bağlamda kurum ccedilalışanlarının motivasyonlarını artırmaktır Toplam kalite kavramı da bu suumlrecin bir parccedilası olarak literatuumlre girmiştir Ccedilalışanların tuumlmuumlne sorumluluk ve değer veren bir anlayıştan yola ccedilıkılarak daha ccedilok ve daha kalitelinin elde edilmesi modern uumlretimin youmlnetim felsefesi olmuştur Kaliteli oumlğretmenin yetişmesi yeni oumlğretmen yetiştirme sisteminin temel amaccedilları arasında yer alırken kalitenin korunması ve suumlrduumlruumllmesi de suumlrecin oumlnemli bir boyutu olarak duumlşuumlnuumllmuumlştuumlr Oumlğretmen eğitiminde akreditasyon işte bu boyutu belirleyen ve sınırlandıran bir deyim olarak kullanılmaktadır

ilk kez 20yyın başlarında ABDde ortaya ccedilıkan akreditasyon sistemi

ilerleyen doumlnemde İngiltere ve Anglosakson uumllkelerinde uygulanmıştır Avrupa Biriiği(AB)nin resmen oluşumu ile birlikte uumlye uumllkelerin guumlndemine girerek bir anlamda devlet denetiminin de alternatifi (TUumlVA vd 1997 s37) olmuştur ilerleyen doumlnemde (1985 yılı) uumlruumlnlerin kalite ve standardizasyonu ile test ve belgelendirme mevzuatı Avrupa Biriiğinin bu bağlamda kabul ettiği ortak oumllccediluumlt olmuştur 5 Mart 1995 tarih ve 195

ismail doğan

sayılı Tuumlrkiye - AB Ortaklık Konseyi Kararının 8-11 inci maddeleri uyarınca Avrupa Birliğinin standardizasyon test ve belgelendirme konusundaki mevzuatının kararın yuumlruumlrluumlğe girdiği tarihten itibaren 5 yıl iccedilinde Tuumlrkiye mevzuatına dahil edilmesi kabul edilmiştir Bu karar ccedilerccedilevesinde hazırlanan ve uygulamaya konulan direktiflerde uygunluk değerlendirme proseduumlrleri Global Yaklaşım Kararında belirtilen kriterlere goumlre belirlenmiştir Belgelendirme test etme ve kontrol konularındaki Global Yaklaşım duumlzenlemelerin karşılıklı tanınması ihtiyari belgelendirme sistemi ve yapıların birbirine yaklaştırılması ile guumlvenin artması ve karşılıklı tanınmanın işleyişi iccedilin bir temel oluşturmaktadır (TBMM) TBMM bu felsefeye uygun olarak AB nezdinde kabul goumlrecek ulusal bir akreditasyon konseyinin tesisi yolunda 22 6 1999 tarihinde verilen tasarıyı muumlzakere etmiş konu alternatif yaklaşımların da ışığı altında 2710 1999 tarih ve 4457 sayı ile Tuumlrk Akreditasyon Kurumu Kuruluş ve goumlrevleri Hakkında Kanun kabul edilmiştir

Yuumlksekoumlğretimde Akreditasyon

Kalitenin ve verimliliğin esas alındığı tuumlm alanlarda akreditasyon oumlnemli bir mekanizma olarak duumlşuumlnuumlluumlr ve işletilir Bu itibarla son yıllarda Uumlniversitelerde de kalite guumlvencesini ve verimliliği sağlamanın youmlntemlerinden biri de akreditasyon olmuştur Giderek yuumlksekoumlğretim programlarının kalite duumlzeyinin ortaya konması ve bu kurumların muumlşterileri olan oumlğrenci ve iş piyasasının bundan haberdar edilmesi suumlrecini de iccedileren sistem yuumlksekoumlğretim kurumlarının denetimi ve değerlendirilmesinde yeni bir alternatif olarak goumlruumllmektedir(Yalccedilınkaya 1997 s3)

Tuumlrk uumlniversitelerinde Batıdaki oluşumlara benzeyen bir akreditasyon varlığı ve geleneğinden soumlz edilemez Ccediluumlnkuuml hem meslekicirc boyutta hem de uumlniversiteler uumlzerinde akreditasyon yetkisinde ve oumlzelliğinde olan kurumlar yoktur Benzer bir mekanizma gibi goumlruumlnen Yuumlksekoumlğretim Denetleme

Kurulu goumlrev sınırları iccedilinde uumlniversitelerin uumlruumln işleyiş ve akademik performanslarını değerlendirecek bir yuumlkuumlmluumlluumlk bulunmamaktadır Aynı şekilde bir ccedileşit akreditasyon oumlrguumltuuml olarak kurulan Kalite ve Akreditasyon

Milli Konsey inn faaliyet ve goumlrevleri arasında da uumlniversitelerin akreditasyonuna ilişkin bir goumlrev yer almamaktadır Son yıllarda ODTUuml ve Bilkent Uumlniversitesinin bazı boumlluumlmleri bir ABD kuruluşu tarafından akredite edilerek soumlz konusu boumlluumlmler (ODTUumlde Kimya maden elektrik-elektronik inşaat metalurji-malzeme muumlhendislikleri Bilkentte ise enduumlstri muumlhendisliği) ABDdeki emsalleriyle eşdeğerli sayılmıştır

ismail doğan

Oumlğretmen Eğitiminde Akreditasyon

Oumlğretmen Eğitiminde Akreditasyon Tuumlrkiyede alanın ilk terminolojik deneyi olarak YOumlK tarafından projelendirilen bir girişimdir YOumlKuumln girişimi oumlğretmen yetiştirme sistemindeki duumlzenleme ve değişikliğin ikinci ve oumlnemli bir aşaması olarak hayata geccedilirilmektedir Olayın boumlyle anlaşılması hem YOumlKuumln boumlyle bir girişime yuumlklediği anlam ve işlevin hem de akreditasyondan beklenenlerle Tuumlrkiye deneyinin arasındaki farkların goumlzlenmesinde son derece oumlnemlidir Bu noktada oumlncelikle şoumlyle bir sorunun yanıtlanması da oumlnemlidir Acaba YOumlK girişimi akreditasyonu nasıl anlamakta ve yorumlamaktadır

YOumlKuumln akreditasyon tanımında bu sorunun cevabını bulmak muumlmkuumlnduumlr İlgili dokuumlmanda şoumlyle bir tanım yapılmaktadır Akreditasyon belirli bir malı uumlretmeye veya hizmeti vermeye aday bir kurum veya kuruluşun belirlenen standartlar ccedilevresinde yeterliliğinin saptanmasıdır (YOumlK 1999) Belirli oumllccediluumltler ccedilevresinde kuruluşların yeterliliklerinin saptanmasının bir otoriteye otoritenin varlığına işaret kabul eden YOumlK bu yorumdan hareketle oumlncelikli olarak buumlnyesinde bir otorite birimi kurmuştur Oumlğretmen eğitiminde akreditasyon sistemini oluşturacak suumlrecin ilk aşamasında organize edilen birim Oumlğretmen Yetiştirme Milli

Komitesidir

Akreditasyon anlayış ve uygulamalarına bilimsel ve eğitimsel bir gerekccedile ve oumlrnek olarak ABD ve ingiltere deneyleri analiz edilerek bunlardan YOumlK uygulaması ve uumllke girişimi iccedilin şu sonuccedillar ccedilıkarılmıştır (YOumlK 1999)

bull Oumlğretmen eğitiminde niteliği sağlama ve artırma standartlaşmayı temel alan oumllccediluumltlere bağlanmıştır Oumlğretmen yetiştirme belirli oumllccediluumltlere dayanan ilkeli ve denetlenen bir etkinlik olarak algılanmaktadır Buumltuumln bunların altında yatan gerekccedile olarak her iki uumllkede de son yıllarda oumlzelde oumlğretmen yetiştirme genelde ise eğitime verilen oumlnemi goumlrmek muumlmkuumlnduumlr ABDde ikinci kez başkanlığa seccedililen Bili Clinton ve 1997de iktidara gelen Tony B la irm ulusal politikaları arasında eğitim birinci sırada yer almıştır Her iki lider de kendi uumllkelerini Bilgi Toplumuna hazırlama konusunda eğitimi ve oumlğretmen yetiştirmeyi en kritik unsurlar olarak kabul etmektedirler Bu anlamda oumlğrtetmen eğitiminde akreditasyon ve standartlaşma her uumllkeyi de bu uzak hedefe taşımanın oumlnemli araccedillarından birisi olarak algılanabilir

bull Her iki uumllkede de oumlğretmen eğitimine ayrılan kamu kaynaklarının standartlar ve akreditasyon yoluyla hem kaliteyi artırıcı hem de oumlğretmen yetiştiren kurumlar arasında rekabeti destekleyici bir araccedil

ismail doğan

o l a r a k kullanıldığı goumlze ccedilarpmaktadır İngilterede bu doğrudan Eğitim Bakanlığı taraf ından yapılırken ABDde aynı işi eğitim otoritesi dolaylı yollardan yapmakta fakat her iki durumda da oumlğretmen yetiştirmeye ayrılan kaynakları belirli oumllccediluumltlere ve standartlara goumlre dağıtılmaktadır

Kamu kaynakları belirli oumllccediluumlt ve standartlara goumlre dağıtılırken bu mekanizma dağıtılan bu kaynakların ne ederce etkili kullanıldığı konusunda kamu otoritesine denetim yetkisi de kazandırmaktadır Anrak burada oumlnemli olan unsur bu denetimin bir cezalandırma değil tam aksine geliştirme ve niteliğin yuumlkseltilmesi amaccedilla la hizmet edecek şekilde kullanıldığıdır

Oumlğretmen yetiştirme etkinliklerinin belirli oumllccediluumlt ve standartlara bağlanması konusunda her iki uumllkede goumlzlenen diğer bir olgu ise standartların oluşturulması ve denetlenmesi konularında yetkili organların veya otoritenin accedilık olarak saptanması goumlrev ve yetkilerinin accedilık olarak tanımlanması standartların saptanması ve denetim konularında gerekli ve yeterli yetkiyle donatılmış olmasıdır Son tahlilde birinde doğrudan diğerinde dolaylı olmasına rağmen heri iki uumllkede de ulusal eğitim otoritesi bu konuda en yetkili organ olarak ortaya ccedilıkmaktadır

Her ik i uumllkede de oumlğretmen eğitiminin akreditasyonuna ilişkin temel ilkeler ve gerekccedileler benzerlikler goumlstermesine rağmen akreditasyon etkinliklerinin hayata geccedilirilmesi ve sistemdeki işlevi uumllkelerin kendine oumlzguuml koşullarını dikkate alacak biccedilimde şekillenmiştir İngilterede daha merkeziyetccedili olan eğitim sisteminde akreditasyon etkinlikleri daha merkeziyetccedili ve yukarıdan aşağı bir oumlzellik goumlsterirken daha adem-i merkeziyetccedili ve yerel oumlzellikler goumlsteren Amerikan eğitim sisteminde akreditasyon uygulamaları yine benzer oumlzellikler goumlsterecek şekilde duumlzenlenmiştir

Akreditasyon ve standartlar konusu oumlzellikle son on yılda heri iki uumllkedeki eğitim youmlneticileri ve akademisyenlerin guumlndemini işgal etmektedir Bu gelişmenin yuumlksekoumlğretimde son yıllarda ortaya ccedilıkan yeni bir eğilimle ilişkili olduğu varsayılabilir Pek ccedilok yuumlksekoumlğretim sisteminde ve oumlzellikle Amerikan yuumlksekoumlğretiminde kamu otoritesi yuumlksekoumlğretime ayrılan kamu kaynaklarının daha hesaplı ve sorumlu kullanılması konusunda ccedileşitli denetim mekanizmaları geliştirmişlerdir Bu gelişme Duumlnya Bankası ve UNESCO tarafından hazırlanan yuumlksekoumlğretime ilişkin iki raporda da benzer biccedilimde saptanmış ve dile getirilmiştir Bu anlamda her iki sistemde de son yıllarda ciddi biccedilimde uygulamaya konulan oumlğretmen yetiştirmeye ilişkin standartlaşma ve akreditasyon genelde yuumlksekoumlğretime ilişkin kamu otoritelerinin daha sorgulayıcı ve denetleyici bu yeni bakış accedilısıyla yakından ilişkilidir

ismail doğan

Tuumlrkiyede oumlğretmen eğitiminde akreditasyon girişimine felsefe ve karine (dayanak) olan A60 ve ingiltere deneylerinin YOumlK takdiminde ortaya ccedilıkan

gerccedilek sonuccedilları ise bu metnin satır aralarında gizlidir Yakın tahlilde bu boyutun ortaya ccedilıkardığı sonuccedillar ise şoumlyle sıralanabilir

1 Duumlnyanın iki modern ve ileri uumllkesi olan ABD ve İngilterede eğitim son yıllarda devlet duumlzeyinde ve hiccedil olmadığı kadar oumlnemsenmektedir Bu iki uumllkenin siyasal oumlnderlerine prim kazandıran birini ikinci kez iktidar yapan temel soumlylem eğitimdir

2 Eğitim ve oumlğretmen yetiştirme uumllkeleri geleceğe bilgi toplumuna taşıyacak olan en kritik unsurlardır Oumlğretmen eğitiminde akreditasyon bu vasıtayı işlevsel hale getirebilecek en oumlnemli youmlntemdir

3 Bu kadar oumlnemli olan akreditasyon ancak otorite birimlerince işletilebilir hayata geccedilirilebilir ingilterede bu otorite devlet ABD ise devletin yetki verdiği dolaylı kanallar ve kuruluşlardır

4 Akreditasyonun standartlarının saptanması ve otoritenin bu ccedilerccedilevede tam yetki ile donatılmış olması her iki uumllkede ortaya ccedilıkan oumlnemli bir olgudur

5 Akreditasyon sistemi uumllkelerin siyasal ve toplumsal oumlrguumltlenme biccedilimine goumlre şekillenmektedir Merkeziyetccedili ingiliz toplumsal sistemi akreditasyon sistemini de merkeziyetccedili hale getirirken adem-i merkeziyetccedili olan ABDde adem-i merkeziyetccedili ve yerel oumlzellikler goumlsteren bir akreditasyon sistemi bulunmaktadır

Şimdi YOumlKuumln ABD ve İngiliz uygulamalarından yola ccedilıkarak olası proje ve uygulamaları iccedilin oumlngoumlrduumlğuuml bu analojiyi (ccedilıkarsamayı) tek cuumlmleye indirgemek muumlmkuumlnduumlr Bu ccedilıkarsama ile kısaca kamuoyuna verilmek istenen mesaj şudur Batı ve gelişmiş uumllkeler kaliteyi ve verimliliği esas

almaktadırlar Akreditasyon bu amacın gerccedilekleşmesinde belirleyici ve

işlevsel bir youmlntemdir ABD ve İngiltere gibi uygulamanın popuumller olduğu

uumllkelerde bu youmlntem belirli bir otoritenin inisiyatifinde işletilmektedir

ilk bakışta YOumlKuumln bu belirlemesinde yanlış bir şey yoktur Kuumlreselleşmenin rekabete ve rekabetccedili bir kuumlltuumlre yol accediltığı duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde bu suumlreccedilte kazananın verimlilik ve kalite olduğu tartışma goumltuumlrmez O halde verimliliği ve kaliteyi esas alan proje ve uygulamalar değişimin gerekliliğine uygun girişimlerdir Ancak dikkat edilmesi gereken boumlyle bir hedefe ulaşmada yani kalite ve kalitede suumlrekliliğin sağlanmasında başvurulan youmlntemin geccedilerlik ve guumlvenirliğidir Bilindiği gibi rekabetin oumlzuumlnde bireyin girişimci yetenekleri bu konuda kendisine tanınan fırsatların ccedileşitliliği yer alır Rekabet bu yetenekler doğrultusunda kişilerinin yeteneklerinin hayata geccediltiği bir kuumlltuumlr

ismail doğan

ortamıdır Her tuumlrluuml muumldahale baskı ve dayatmalar rekabet kuumlltuumlruumlnuumln koşullarını ortadan kaldıran etkenlerdir

YOumlKuumln yuumlksekoumlğretimde kaliteyi amaccedillaması ve bu doğrultuda gelişmiş uumllkeler model alınarak yeni bir yapılanmaya girişmiş olması kuşkusuz bu bağlamda ccedilok oumlnemli bir adımdır Ama burada unutulmaması gereken iki konu vardır Bunlardan birincisi değişimin mantığı işleyiş ve doğrultusunun ccedilok iyi belirlenmesi diğeri de proje ve icraatlar iccedilin alınan modellerin uumllke ve kuumlltuumlre uyarlanmasında yeteri kadar titiz ve seccedilici olma sorunudur Aksi halde başkaları yapıyor biz de yapalım gibi bir yaklaşımla ortaya konan aceleci ve seccedilici olmayan tutum başta adaptasyon olmak uumlzere uygulamada bir dizi sorun ortaya ccedilıkarabilir Tuumlrkiyede YOumlKuumln eğitimde akreditasyon heyecan ve girişiminde bu noktadan kaynaklanan olası sorunlar soumlz konusudur

Terminolojik tanımında vurgulandığı uumlzere akreditasyon kalitenin geliştirilmesini ve değerlendirilmesini esas alan devletle ilgisi olmayan bu nedenle de goumlnuumllluumlluumlk esasına goumlre işleyen bir suumlreccediltir AmaYOumlKuumln oumlğretmen eğitiminde akreditasyon girişimi olayı buumlrokratik bir profil olarak goumlrmek ve ele almak suretiyle goumlnuumllluumlluumlk esasının dışına taşımaktadır Boumlyle bir deneyde akredite işlevi doğal olarak buumlrokratik otoritenin geleneksel youmlntem ve alışkanlığının etkisine girmektedir Hem organizasyon hem de işleyiş bu etkiyi belirginleştirmektedir YOumlKuumln 8-10 nisan 1999 tarihlerinde Edirnede gerccedilekleştirdiği Hizmet Oumlncesi Eğitiminde Akreditasyon Semineri program iccedileriği ve komisyonların yapısı accedilısından soumlzuuml edilen geleneğin suumlrmekte olduğunun bir kanıtıdır Bu seminerde uumlyelere eğitim fakuumllteleri standartları oumlğretmen yeterlikleri ve değerlendirilmesi fakuumllte akreditasyonu ziyareti iccedilin ekip planı oumlz değerlendirme raporu akreditasyon ziyaretleri iccedilin fakuumllte tarafından hazırlanacak belge ve dokuumlmanlar başlıklı formatlar ccedilevresinde bilgiler verilmiştir YOumlKuumln buumlrokratik yapısı iccedilinde oluşturulan akreditasyonla ilgili bu yeni birimle birlikte yeni bir buumlrokratik otorite ve mevzuatla karşılaşılmaktadır Tuumlrkiyede buumlrokratik geleneğin uumlye seccedilim oumllccediluumltlerinin nasıl bir uygulama ortaya koyduğu goumlz oumlnuumlne alındığında Edirne toplantılarının nasıl bir başlangıccedil noktasından yola ccedilıktığı anlaşılmış olur Esasen bu hareket Batıdaki benzerlerine uygun ve goumlnuumllluumlluumlk esasına dayalı bir girişim olmayıp YOumlK Denetleme Kurulunun sınırlı performanslarına akreditasyon boyutunu ilave etmektir

ismail doğan

3 Sonuccedil ve Oumlneriler

Sonuccedil

Tuumlrkiyede son yıllarda yapılan ccedilalışmalarla oumlğretmen yetiştirme sistemi buumlyuumlk oumllccediluumlde değişikliğe uğramıştır Değişimin yeni toplumsal ve kuumlresel işlevleri duumlnyada eğitimden beklentileri yuumlkseltirken Tuumlrkiyenin de eğitim konusunda reorganize (yeniden yapılanması) olması son derece doğaldır Burada oumlnemli olan eğitimi guumlncel ve kuumlresel hale getiren dinamiklerin ccedilok iyi belirlenmesi ve yeni yapılanma iccedilinde bunların dikkate alınmasıdır Bu accedilıdan bakıldığında yeni oumlğretmen yetiştirme sistemi ve buna bağlı olarak ortaya konan yeni arayışların muumlzakereye accedilık olan boyutları bulunmaktadır

Oumlğretmen yetiştirme sistemindeki değişikliğin nedeni zorunlu temel eğitimin sekiz yıla ccedilıkarılmasıdır Bu olgu yeni sistemin niteliği (mahiyet) ve accedilılımlarından oumlnce uumlzerinde durulması gereken bir durumdur Ccediluumlnkuuml sekiz yıllık zorunlu eğitimle birlikte buumlyuumlk bir oumlğretmen accedilığı ortaya ccedilıkmıştır Şiddetli oumlğretmen accedilığı eğitime youmln verenlerin buumltuumln proje ve icraatlarının da ekseni olmuştur Dolayısıyla eğitim adına atılan her adımda oumlğretmen accedilığının yol accediltığı sayı probleminin ccediloumlzuumllmesi duumlşuumlncesi yer almaktadır Uumlniversitelerdeki tuumlm eğitim fakuumlltelerinin branş oumlğretmenliğinden sınıf oumlğretmeni yetiştirecek şekilde yapılanmasının nedeni işte bu olgudur Yetkililer bu doumlnuumlşuumlmuumln adını yeni oumlğretmen yetiştirme sistemi olarak sunmaktadırlar Yeni bir durumun ifadesi olarak boumlyle bir tanım doğru olabilir ama değişimin kuumlresel mantığı accedilısından bakıldığında Tuumlrkiyede yapılanların zaman zaman yapılanlardan farklı olmadığı ortaya ccedilıkmaktadır Son yapılanlar da eğitime periyodik olarak muumldahale etme guumlncel sıkıntı ve sorunlar doğrultusunda ccedileki duumlzen verme geleneğinin bir uzantısıdır Bu muumldahalelerde bu periyodik oynamalarda değişim kuumlltuumlruuml ve felsefesi buumlyuumlk oumllccediluumlde ihmal edilmektedir

Değişim kuumlltuumlruuml yeni adına eskinin ortadan kaldırılmasını değil yararlı ve işlevsel boyutuyla geleneğin modernite ile uzlaştırılmasını empoze etmektedir Ama benzer yenilikccedili ccedilabalarda olduğu gibi oumlğretmen yetiştirme program ve sisteminde boumlyle bir uzlaşma goumlz oumlnuumlne alınmamıştır Dolayısıyla ortaya ccedilıkan tabloda yeni adına eskinin tuumlmuumlyle ilga edilerek eğitimin geleneksel disiplinlerinin de bu bağlamda ortadan kaldırıldığı goumlruumllmektedir Meslekte ihtiyaccedil duyulan bilgi terimi teorik olarak nitelenen eğitim bilimlerine (eğitim tarihi eğitim felsefesi eğitim sosyolojisi vd ) tercih edilirken soumlz konusu bilimler program dışı bırakılarak tarihin

ismail doğan

dışına itilmektedir Uumlstelik bu uygulama ile eğitim bilimleri sosyal bilimlerden koparılarak benzer ccedilatışma ve dualist farklılaşmalar batıda sona ermişken eğitim bilimleri ve sosyal bilimler farklılaşmasına da yol accedilılmıştır Sayısal problemin getirdiği tedirginlikle eğitim bilimlerini tarihin dışına itenler yakın gelecekte bu sorunun ortadan kalkması durumunda bu keskin muumldahalenin ortaya ccedilıkardığı sonuccedilları nasıl telafi edeceklerini ise accedilıklamamaktadırlar

Tuumlrkiyede eğitimde ve oumlğretmen eğitiminde akreditasyon işte bu amacı aşan muumldahale ve oynamaların uumlzerine gelmiştir Dolayısıyla akreditasyon olgusunun terminolojik esprisinden kaynaklanan boyutların ortaya ccedilıkması beklenemez Bu nedenle Batıda devlet denetimine alternatif olan akreditasyon girişimi Tuumlrkiyede YOumlK Denetleme Kuruluna manevra accedilılımı kazandıracak buumlrokratik bir mekanizma goumlruumlnuumlmuuml vermektedir Bu bağlamda akreditasyon bir buumlrokratik bir oumlrguumltlenme olarak algılanmakta otoriteyi oumlne ccedilıkarmaktadır

Oumlneriler

1 Değişim kuumlltuumlruuml yeni bin yıl iccedilin kuumlresel normlar ve değerler uumlretmektedir Bunlar iccedilinde uumlzerinde en ccedilok durulması gereken husus bireyi merkeze alan değişim oumllccediluumltleridir Bir işin tasarlanması planlanması organize edilmesi ve sonuccedillandırılması yeni ve farklı bir oumlzellik olarak bireye oumln goumlruumllen işlevlerdir Meslekte ihtiyaccedil duyulan bilgi deyimi ile durağan bir bilgi normuna indirgenen oumlğretmen formasyonu belirtilen işlevlere youmlnelik dinamik bir suumlrece uyarlanmalıdır Bilgi toplumu insanına yakıştırılan işlev ve donanımlar oumlğretmenlerden esirgenmemelidir O halde sorun meslekte ihtiyaccedil duyulan bilgi değil bilgi toplumunda oumlğretmen olabilmenin vasıflarının kazandırılması sorunudur

2 Bilgi toplumunda oumlğretmen ihtiyaccedil duyulan bilgi kalıbına mahkum olan oumlğretmen değil koşulları ve koşulların oumln goumlrduumlğuuml sorunları saptayan analiz eden ve sonuccedillandıran insandır Bu ise oumlğretmenin durağan beceri kalıplarına mahkum edilmesiyle değil dinamik bilgi zemini uumlzerinde inisiyatif vasıflarının geliştirilmesi ile muumlmkuumln olabilir Her doumlnemde bu dinamizmi veren inisiyatif becerisini geliştiren oumlnemli unsurların başında oumlğretmenliğin gerccedilek pedagojik zemini olan eğitim bilimleridir Eğitim bilimlerini tarihin dışına iten anlayış oumlğretmeni bir entelektuumlel olarak değil belirli becerilerle donatılmış bir teknolog bir ara insan guumlcuuml olarak goumlrmektedir

3 Son doumlnemin akreditasyon girişimi uygulayıcıların sayısal fobisini unutturamaz Boumlyle bir olgunun uumlzerine gelen akreditasyonun ise beklenen yararı sağlaması muumlmkuumln değildir Beceri kuumlltuumlruumlnuumln kalıp

ismail doğan

davranışları uumlzerinde eğitilen kişilerin alana ve mesleğe yaratıcı katkıları soumlz konusu olamayacağına goumlre boumlyle bir kuumlltuumlruumln akredite edilmesinden nasıl bir yarar umulmaktadır Bu buumlrokratik şablondan nasıl bir goumlnuumllluumlluumlk beklenebilir

4 Akreditasyon goumlnuumllluumlluumlk esasında gelişen devlet dışı bir işleyiş biccedilimidir Bu mekanizmanın kuumlltuumlrel zemininde kendini geliştiren kaliteyi ve verimliliği yaşam biccedilimine doumlnuumlştuumlren insanteki yer almaktadır Kendini otomasyonun parccedilası olarak goumlren bireylerin ve bu bireylerden meydana gelen kurumların akredite edilmesi yalnızca bir denetleme olayıdır Oysa akreditasyon yaratıcılığın ve uumlretkenliğin uumlzerinde gelişen bir olgudur

5 Tuumlrkiyede akreditasyondan oumlnce kalite ve verimliliği yaşam biccedilimine doumlnuumlştuumlrecek insanlara ihtiyaccedil vardır Boumlyle bir insanın yetişmesi halinde kendiliğindenlik ilkesi doğal olarak işleyecektir Aksi halde korkunun ve uumlccediluumlncuuml kişilerin varlığını dikkate alan bir yaşam biccediliminin akredite edilmesi gerccedileği yaşanır ki boumlyle bir akreditasyon zaten uumlccediluumlncuuml duumlnyanın yabancı olmadığı bir kuumlltuumlrel olgudur Bunun iccedilin de Amerikayı yeniden keşif etmeğe gerek yoktur

6 Akreditasyon ABD ve ingilterede toplumsal sistemin yapısına uygun (merkezicirc ve adem-icirc merkez farkı) bir organizasyona sahiptir YOumlKuumln de goumlnderme yaptığı bu uygulamalardan dikkate değer olan bu boyut goumlrmezden gelinmiştir O nedenle de Tuumlrk kuumlltuumlruuml ve eğitim geleneği akreditasyon girişim ve deneyinde buumlyuumlk oumllccediluumlde ihmal edilmiştir Bu konuda ortaya konacak bir duyarlılık farklı uygulamalarla birilikte Tuumlrk kuumlltuumlr ve eğitim geleneğine uygun bir akreditasyon uumlretilmesine yol accedilacaktır

K A Y N A K Ccedil A

T U B A - TUumlBİTAK-TTGV Bilim - Teknoloji Sanayi Tartışmaları Platformu Avrupa Birliğinin Bilim- Teknoloji- Muumlhendislik Alanlarına İlişkin Akreditasyon Kurumları Ccedilalışma Grubu Yuumlksekoumlğretimde Kalite Youmlnetimi Alt Ccedilalışma Grubu Raporu A n k a r a Şubat 1997

T B M M Bursa M i l l e t v e k i l l e r i A R Beyre l i v e Hayati K o r k m a z m Tuumlrkiye Akreditasyon Konsey i Kuruluş v e Goumlrevleri Hakkında K a n u n t e k l i f 21 Doumlnem Sıra Sayısı 123 32 s

DOĞAN İsmail Değişen Tuumlrkiyede Bilim ve Kuumlltuumlr A n k a r a İmaj Yayınevi 1997 451 + 10 s

bullEğitimde Geometrik Muumldahale Ya Da V i z y o n ve Geometr i YeniYuumlzyıl Gazetesi 22 5 1998 s 19

ismail doğan

G l o b a l Values and Educat ion T u r k i s h Exper ience The Third International Conference on Tecaher Education Almost 2000 Crto And Challenga In Teacher Education Under The Auspices The Colleges Of Educat ion İn Israel June 27 - July 1 1999 B o o k of Abstracts p 65

Eğitimde Geleceğe Yatırım Konferansı A n k a r a 11 Mayıs 1998 Duumlzenleyen Kuruluş B i l k o m App le Computer Tuumlrkiye Distribuumltoumlruuml

K a l i t e ve Akreditasyon M i l l i Komi te Ccedilalışmaları Esasları Youmlnetmeliği Resmi Gazete Sayı 22335 T a r i h 6 T e m m u z 1995

K A V A K Yuumlksel Oumlğretmen Eğitiminde Y e n i B i r yaklaşıma Doğru Standartlar ve Akreditasyon Kuram ve Uygulamada Eğitim Youmlnetimi dergisi A n k a r a Y a z 1999 S 19 s 313-324

K E L L S H R Self-Study Processes A m e r i c a n Counc i l on Educatino M a c m i l l a n Publ i sh ing Company Nevv Y o r k 1988

Oumlğretmen Eğitiminde Akreditasyon İngiltere ve A B D Oumlrnekleri Barbaros Guumlnccedilerin Sunuşu ile B k z B k z http wwwyoktr egfakAkredit html

ROSOWSKİ H e n r i Uumlniversite Bir Dekan Anlatıyor Ccedilev Suumlreyya Ersoy A n k a r a TUumlBİTAK Y a y 1994 321 s

YALCcedilINKAYA Mustafa Akredi tasyon ve Yuumlksekoumlğretim kurumlarının Değerlendirilmesi Ccediloğaltma A n k a r a 1997 105 s

YOumlK Eğitim Fakuumlltelerinde Oumlğretme^ Yetiştirme Programlarının Geliştirilmesine Youmln Veren Temel İlkeler Y Ouml K Dokuumlmanı 1999 B k z http wwwyoktr egfakAkredit html

Y Ouml K Yuumlruumltme K u r u l u Kararı T a r i h 4 11 1997 Sayı 97392761

ismail doğan

accedilılması gereken programlardır (YOumlK 1997) YOumlK yuumlruumltme kurulunun bu kararı oumlğretmenlik becerisi deyimini oumlğretmen yetiştirme konusunda anahtar terim olarak oumlne ccedilıkarmaktadır Boumlyle bir değerlendirmenin ise becerinin bilgiye tercih eolmesi olduğunu anlamak hiccedil de zor değildir Bu zihniyete goumlre oumlğretmenlik bir bilgi işi olmaktan ccedilok bir beceri işidir

2 Akreditasyon Olgusu ve Oumlğretmen Eğitiminde Akreditasyon Girişimi

Oumlğretmen yetiştirme sistemindeki değişikliğin proje yetkililerince uumllkenin ihtiyaccedillarına cevap verebilecek daha nitelikli oumlğretmen yetiştirmek gibi oumlnemli nedenleri bulunmaktadır Programlar uumlzerinde belirtilen duumlzelti oynama ve muumldahaleler ile akreditasyon ccedilalışmalarının bu amacın gerccedilekleşmesi yolunda ortaya konan ccedilabalar olduğu bu bağlamda ifade edilmektedir (Oumlğretmen Eğitiminde Akreditasyon 1998)

Latince koumlkenli Fransızca bir soumlzcuumlk olan accreditation = akreditasyon guumlvenilir ve inanılır olma halidir Guumlvenilir olmanın izlenmesi guumlvenilir inanılır olduğunu belirtmek ise yine Fransızcada accrediter= akredite eylemi ile ifade edilir Buradan yola ccedilıkılarak akreditasyon terimi şoumlyle tanımlanır Bir kurum ya da programın amaccedillarının yerine getirilme duumlzeyini oumlnceden belirlenen standartlara goumlre bir goumlnuumllluuml ve resmi olmayan akredite ajansı ile belirli aralıklarla izleme suumlrecidir (Kells 1988 s9) Boumlyle bir izlemeden yani akreditasyondan amaccedil ise kurumların uumlruumln kalitesini artırmak bu bağlamda kurum ccedilalışanlarının motivasyonlarını artırmaktır Toplam kalite kavramı da bu suumlrecin bir parccedilası olarak literatuumlre girmiştir Ccedilalışanların tuumlmuumlne sorumluluk ve değer veren bir anlayıştan yola ccedilıkılarak daha ccedilok ve daha kalitelinin elde edilmesi modern uumlretimin youmlnetim felsefesi olmuştur Kaliteli oumlğretmenin yetişmesi yeni oumlğretmen yetiştirme sisteminin temel amaccedilları arasında yer alırken kalitenin korunması ve suumlrduumlruumllmesi de suumlrecin oumlnemli bir boyutu olarak duumlşuumlnuumllmuumlştuumlr Oumlğretmen eğitiminde akreditasyon işte bu boyutu belirleyen ve sınırlandıran bir deyim olarak kullanılmaktadır

ilk kez 20yyın başlarında ABDde ortaya ccedilıkan akreditasyon sistemi

ilerleyen doumlnemde İngiltere ve Anglosakson uumllkelerinde uygulanmıştır Avrupa Biriiği(AB)nin resmen oluşumu ile birlikte uumlye uumllkelerin guumlndemine girerek bir anlamda devlet denetiminin de alternatifi (TUumlVA vd 1997 s37) olmuştur ilerleyen doumlnemde (1985 yılı) uumlruumlnlerin kalite ve standardizasyonu ile test ve belgelendirme mevzuatı Avrupa Biriiğinin bu bağlamda kabul ettiği ortak oumllccediluumlt olmuştur 5 Mart 1995 tarih ve 195

ismail doğan

sayılı Tuumlrkiye - AB Ortaklık Konseyi Kararının 8-11 inci maddeleri uyarınca Avrupa Birliğinin standardizasyon test ve belgelendirme konusundaki mevzuatının kararın yuumlruumlrluumlğe girdiği tarihten itibaren 5 yıl iccedilinde Tuumlrkiye mevzuatına dahil edilmesi kabul edilmiştir Bu karar ccedilerccedilevesinde hazırlanan ve uygulamaya konulan direktiflerde uygunluk değerlendirme proseduumlrleri Global Yaklaşım Kararında belirtilen kriterlere goumlre belirlenmiştir Belgelendirme test etme ve kontrol konularındaki Global Yaklaşım duumlzenlemelerin karşılıklı tanınması ihtiyari belgelendirme sistemi ve yapıların birbirine yaklaştırılması ile guumlvenin artması ve karşılıklı tanınmanın işleyişi iccedilin bir temel oluşturmaktadır (TBMM) TBMM bu felsefeye uygun olarak AB nezdinde kabul goumlrecek ulusal bir akreditasyon konseyinin tesisi yolunda 22 6 1999 tarihinde verilen tasarıyı muumlzakere etmiş konu alternatif yaklaşımların da ışığı altında 2710 1999 tarih ve 4457 sayı ile Tuumlrk Akreditasyon Kurumu Kuruluş ve goumlrevleri Hakkında Kanun kabul edilmiştir

Yuumlksekoumlğretimde Akreditasyon

Kalitenin ve verimliliğin esas alındığı tuumlm alanlarda akreditasyon oumlnemli bir mekanizma olarak duumlşuumlnuumlluumlr ve işletilir Bu itibarla son yıllarda Uumlniversitelerde de kalite guumlvencesini ve verimliliği sağlamanın youmlntemlerinden biri de akreditasyon olmuştur Giderek yuumlksekoumlğretim programlarının kalite duumlzeyinin ortaya konması ve bu kurumların muumlşterileri olan oumlğrenci ve iş piyasasının bundan haberdar edilmesi suumlrecini de iccedileren sistem yuumlksekoumlğretim kurumlarının denetimi ve değerlendirilmesinde yeni bir alternatif olarak goumlruumllmektedir(Yalccedilınkaya 1997 s3)

Tuumlrk uumlniversitelerinde Batıdaki oluşumlara benzeyen bir akreditasyon varlığı ve geleneğinden soumlz edilemez Ccediluumlnkuuml hem meslekicirc boyutta hem de uumlniversiteler uumlzerinde akreditasyon yetkisinde ve oumlzelliğinde olan kurumlar yoktur Benzer bir mekanizma gibi goumlruumlnen Yuumlksekoumlğretim Denetleme

Kurulu goumlrev sınırları iccedilinde uumlniversitelerin uumlruumln işleyiş ve akademik performanslarını değerlendirecek bir yuumlkuumlmluumlluumlk bulunmamaktadır Aynı şekilde bir ccedileşit akreditasyon oumlrguumltuuml olarak kurulan Kalite ve Akreditasyon

Milli Konsey inn faaliyet ve goumlrevleri arasında da uumlniversitelerin akreditasyonuna ilişkin bir goumlrev yer almamaktadır Son yıllarda ODTUuml ve Bilkent Uumlniversitesinin bazı boumlluumlmleri bir ABD kuruluşu tarafından akredite edilerek soumlz konusu boumlluumlmler (ODTUumlde Kimya maden elektrik-elektronik inşaat metalurji-malzeme muumlhendislikleri Bilkentte ise enduumlstri muumlhendisliği) ABDdeki emsalleriyle eşdeğerli sayılmıştır

ismail doğan

Oumlğretmen Eğitiminde Akreditasyon

Oumlğretmen Eğitiminde Akreditasyon Tuumlrkiyede alanın ilk terminolojik deneyi olarak YOumlK tarafından projelendirilen bir girişimdir YOumlKuumln girişimi oumlğretmen yetiştirme sistemindeki duumlzenleme ve değişikliğin ikinci ve oumlnemli bir aşaması olarak hayata geccedilirilmektedir Olayın boumlyle anlaşılması hem YOumlKuumln boumlyle bir girişime yuumlklediği anlam ve işlevin hem de akreditasyondan beklenenlerle Tuumlrkiye deneyinin arasındaki farkların goumlzlenmesinde son derece oumlnemlidir Bu noktada oumlncelikle şoumlyle bir sorunun yanıtlanması da oumlnemlidir Acaba YOumlK girişimi akreditasyonu nasıl anlamakta ve yorumlamaktadır

YOumlKuumln akreditasyon tanımında bu sorunun cevabını bulmak muumlmkuumlnduumlr İlgili dokuumlmanda şoumlyle bir tanım yapılmaktadır Akreditasyon belirli bir malı uumlretmeye veya hizmeti vermeye aday bir kurum veya kuruluşun belirlenen standartlar ccedilevresinde yeterliliğinin saptanmasıdır (YOumlK 1999) Belirli oumllccediluumltler ccedilevresinde kuruluşların yeterliliklerinin saptanmasının bir otoriteye otoritenin varlığına işaret kabul eden YOumlK bu yorumdan hareketle oumlncelikli olarak buumlnyesinde bir otorite birimi kurmuştur Oumlğretmen eğitiminde akreditasyon sistemini oluşturacak suumlrecin ilk aşamasında organize edilen birim Oumlğretmen Yetiştirme Milli

Komitesidir

Akreditasyon anlayış ve uygulamalarına bilimsel ve eğitimsel bir gerekccedile ve oumlrnek olarak ABD ve ingiltere deneyleri analiz edilerek bunlardan YOumlK uygulaması ve uumllke girişimi iccedilin şu sonuccedillar ccedilıkarılmıştır (YOumlK 1999)

bull Oumlğretmen eğitiminde niteliği sağlama ve artırma standartlaşmayı temel alan oumllccediluumltlere bağlanmıştır Oumlğretmen yetiştirme belirli oumllccediluumltlere dayanan ilkeli ve denetlenen bir etkinlik olarak algılanmaktadır Buumltuumln bunların altında yatan gerekccedile olarak her iki uumllkede de son yıllarda oumlzelde oumlğretmen yetiştirme genelde ise eğitime verilen oumlnemi goumlrmek muumlmkuumlnduumlr ABDde ikinci kez başkanlığa seccedililen Bili Clinton ve 1997de iktidara gelen Tony B la irm ulusal politikaları arasında eğitim birinci sırada yer almıştır Her iki lider de kendi uumllkelerini Bilgi Toplumuna hazırlama konusunda eğitimi ve oumlğretmen yetiştirmeyi en kritik unsurlar olarak kabul etmektedirler Bu anlamda oumlğrtetmen eğitiminde akreditasyon ve standartlaşma her uumllkeyi de bu uzak hedefe taşımanın oumlnemli araccedillarından birisi olarak algılanabilir

bull Her iki uumllkede de oumlğretmen eğitimine ayrılan kamu kaynaklarının standartlar ve akreditasyon yoluyla hem kaliteyi artırıcı hem de oumlğretmen yetiştiren kurumlar arasında rekabeti destekleyici bir araccedil

ismail doğan

o l a r a k kullanıldığı goumlze ccedilarpmaktadır İngilterede bu doğrudan Eğitim Bakanlığı taraf ından yapılırken ABDde aynı işi eğitim otoritesi dolaylı yollardan yapmakta fakat her iki durumda da oumlğretmen yetiştirmeye ayrılan kaynakları belirli oumllccediluumltlere ve standartlara goumlre dağıtılmaktadır

Kamu kaynakları belirli oumllccediluumlt ve standartlara goumlre dağıtılırken bu mekanizma dağıtılan bu kaynakların ne ederce etkili kullanıldığı konusunda kamu otoritesine denetim yetkisi de kazandırmaktadır Anrak burada oumlnemli olan unsur bu denetimin bir cezalandırma değil tam aksine geliştirme ve niteliğin yuumlkseltilmesi amaccedilla la hizmet edecek şekilde kullanıldığıdır

Oumlğretmen yetiştirme etkinliklerinin belirli oumllccediluumlt ve standartlara bağlanması konusunda her iki uumllkede goumlzlenen diğer bir olgu ise standartların oluşturulması ve denetlenmesi konularında yetkili organların veya otoritenin accedilık olarak saptanması goumlrev ve yetkilerinin accedilık olarak tanımlanması standartların saptanması ve denetim konularında gerekli ve yeterli yetkiyle donatılmış olmasıdır Son tahlilde birinde doğrudan diğerinde dolaylı olmasına rağmen heri iki uumllkede de ulusal eğitim otoritesi bu konuda en yetkili organ olarak ortaya ccedilıkmaktadır

Her ik i uumllkede de oumlğretmen eğitiminin akreditasyonuna ilişkin temel ilkeler ve gerekccedileler benzerlikler goumlstermesine rağmen akreditasyon etkinliklerinin hayata geccedilirilmesi ve sistemdeki işlevi uumllkelerin kendine oumlzguuml koşullarını dikkate alacak biccedilimde şekillenmiştir İngilterede daha merkeziyetccedili olan eğitim sisteminde akreditasyon etkinlikleri daha merkeziyetccedili ve yukarıdan aşağı bir oumlzellik goumlsterirken daha adem-i merkeziyetccedili ve yerel oumlzellikler goumlsteren Amerikan eğitim sisteminde akreditasyon uygulamaları yine benzer oumlzellikler goumlsterecek şekilde duumlzenlenmiştir

Akreditasyon ve standartlar konusu oumlzellikle son on yılda heri iki uumllkedeki eğitim youmlneticileri ve akademisyenlerin guumlndemini işgal etmektedir Bu gelişmenin yuumlksekoumlğretimde son yıllarda ortaya ccedilıkan yeni bir eğilimle ilişkili olduğu varsayılabilir Pek ccedilok yuumlksekoumlğretim sisteminde ve oumlzellikle Amerikan yuumlksekoumlğretiminde kamu otoritesi yuumlksekoumlğretime ayrılan kamu kaynaklarının daha hesaplı ve sorumlu kullanılması konusunda ccedileşitli denetim mekanizmaları geliştirmişlerdir Bu gelişme Duumlnya Bankası ve UNESCO tarafından hazırlanan yuumlksekoumlğretime ilişkin iki raporda da benzer biccedilimde saptanmış ve dile getirilmiştir Bu anlamda her iki sistemde de son yıllarda ciddi biccedilimde uygulamaya konulan oumlğretmen yetiştirmeye ilişkin standartlaşma ve akreditasyon genelde yuumlksekoumlğretime ilişkin kamu otoritelerinin daha sorgulayıcı ve denetleyici bu yeni bakış accedilısıyla yakından ilişkilidir

ismail doğan

Tuumlrkiyede oumlğretmen eğitiminde akreditasyon girişimine felsefe ve karine (dayanak) olan A60 ve ingiltere deneylerinin YOumlK takdiminde ortaya ccedilıkan

gerccedilek sonuccedilları ise bu metnin satır aralarında gizlidir Yakın tahlilde bu boyutun ortaya ccedilıkardığı sonuccedillar ise şoumlyle sıralanabilir

1 Duumlnyanın iki modern ve ileri uumllkesi olan ABD ve İngilterede eğitim son yıllarda devlet duumlzeyinde ve hiccedil olmadığı kadar oumlnemsenmektedir Bu iki uumllkenin siyasal oumlnderlerine prim kazandıran birini ikinci kez iktidar yapan temel soumlylem eğitimdir

2 Eğitim ve oumlğretmen yetiştirme uumllkeleri geleceğe bilgi toplumuna taşıyacak olan en kritik unsurlardır Oumlğretmen eğitiminde akreditasyon bu vasıtayı işlevsel hale getirebilecek en oumlnemli youmlntemdir

3 Bu kadar oumlnemli olan akreditasyon ancak otorite birimlerince işletilebilir hayata geccedilirilebilir ingilterede bu otorite devlet ABD ise devletin yetki verdiği dolaylı kanallar ve kuruluşlardır

4 Akreditasyonun standartlarının saptanması ve otoritenin bu ccedilerccedilevede tam yetki ile donatılmış olması her iki uumllkede ortaya ccedilıkan oumlnemli bir olgudur

5 Akreditasyon sistemi uumllkelerin siyasal ve toplumsal oumlrguumltlenme biccedilimine goumlre şekillenmektedir Merkeziyetccedili ingiliz toplumsal sistemi akreditasyon sistemini de merkeziyetccedili hale getirirken adem-i merkeziyetccedili olan ABDde adem-i merkeziyetccedili ve yerel oumlzellikler goumlsteren bir akreditasyon sistemi bulunmaktadır

Şimdi YOumlKuumln ABD ve İngiliz uygulamalarından yola ccedilıkarak olası proje ve uygulamaları iccedilin oumlngoumlrduumlğuuml bu analojiyi (ccedilıkarsamayı) tek cuumlmleye indirgemek muumlmkuumlnduumlr Bu ccedilıkarsama ile kısaca kamuoyuna verilmek istenen mesaj şudur Batı ve gelişmiş uumllkeler kaliteyi ve verimliliği esas

almaktadırlar Akreditasyon bu amacın gerccedilekleşmesinde belirleyici ve

işlevsel bir youmlntemdir ABD ve İngiltere gibi uygulamanın popuumller olduğu

uumllkelerde bu youmlntem belirli bir otoritenin inisiyatifinde işletilmektedir

ilk bakışta YOumlKuumln bu belirlemesinde yanlış bir şey yoktur Kuumlreselleşmenin rekabete ve rekabetccedili bir kuumlltuumlre yol accediltığı duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde bu suumlreccedilte kazananın verimlilik ve kalite olduğu tartışma goumltuumlrmez O halde verimliliği ve kaliteyi esas alan proje ve uygulamalar değişimin gerekliliğine uygun girişimlerdir Ancak dikkat edilmesi gereken boumlyle bir hedefe ulaşmada yani kalite ve kalitede suumlrekliliğin sağlanmasında başvurulan youmlntemin geccedilerlik ve guumlvenirliğidir Bilindiği gibi rekabetin oumlzuumlnde bireyin girişimci yetenekleri bu konuda kendisine tanınan fırsatların ccedileşitliliği yer alır Rekabet bu yetenekler doğrultusunda kişilerinin yeteneklerinin hayata geccediltiği bir kuumlltuumlr

ismail doğan

ortamıdır Her tuumlrluuml muumldahale baskı ve dayatmalar rekabet kuumlltuumlruumlnuumln koşullarını ortadan kaldıran etkenlerdir

YOumlKuumln yuumlksekoumlğretimde kaliteyi amaccedillaması ve bu doğrultuda gelişmiş uumllkeler model alınarak yeni bir yapılanmaya girişmiş olması kuşkusuz bu bağlamda ccedilok oumlnemli bir adımdır Ama burada unutulmaması gereken iki konu vardır Bunlardan birincisi değişimin mantığı işleyiş ve doğrultusunun ccedilok iyi belirlenmesi diğeri de proje ve icraatlar iccedilin alınan modellerin uumllke ve kuumlltuumlre uyarlanmasında yeteri kadar titiz ve seccedilici olma sorunudur Aksi halde başkaları yapıyor biz de yapalım gibi bir yaklaşımla ortaya konan aceleci ve seccedilici olmayan tutum başta adaptasyon olmak uumlzere uygulamada bir dizi sorun ortaya ccedilıkarabilir Tuumlrkiyede YOumlKuumln eğitimde akreditasyon heyecan ve girişiminde bu noktadan kaynaklanan olası sorunlar soumlz konusudur

Terminolojik tanımında vurgulandığı uumlzere akreditasyon kalitenin geliştirilmesini ve değerlendirilmesini esas alan devletle ilgisi olmayan bu nedenle de goumlnuumllluumlluumlk esasına goumlre işleyen bir suumlreccediltir AmaYOumlKuumln oumlğretmen eğitiminde akreditasyon girişimi olayı buumlrokratik bir profil olarak goumlrmek ve ele almak suretiyle goumlnuumllluumlluumlk esasının dışına taşımaktadır Boumlyle bir deneyde akredite işlevi doğal olarak buumlrokratik otoritenin geleneksel youmlntem ve alışkanlığının etkisine girmektedir Hem organizasyon hem de işleyiş bu etkiyi belirginleştirmektedir YOumlKuumln 8-10 nisan 1999 tarihlerinde Edirnede gerccedilekleştirdiği Hizmet Oumlncesi Eğitiminde Akreditasyon Semineri program iccedileriği ve komisyonların yapısı accedilısından soumlzuuml edilen geleneğin suumlrmekte olduğunun bir kanıtıdır Bu seminerde uumlyelere eğitim fakuumllteleri standartları oumlğretmen yeterlikleri ve değerlendirilmesi fakuumllte akreditasyonu ziyareti iccedilin ekip planı oumlz değerlendirme raporu akreditasyon ziyaretleri iccedilin fakuumllte tarafından hazırlanacak belge ve dokuumlmanlar başlıklı formatlar ccedilevresinde bilgiler verilmiştir YOumlKuumln buumlrokratik yapısı iccedilinde oluşturulan akreditasyonla ilgili bu yeni birimle birlikte yeni bir buumlrokratik otorite ve mevzuatla karşılaşılmaktadır Tuumlrkiyede buumlrokratik geleneğin uumlye seccedilim oumllccediluumltlerinin nasıl bir uygulama ortaya koyduğu goumlz oumlnuumlne alındığında Edirne toplantılarının nasıl bir başlangıccedil noktasından yola ccedilıktığı anlaşılmış olur Esasen bu hareket Batıdaki benzerlerine uygun ve goumlnuumllluumlluumlk esasına dayalı bir girişim olmayıp YOumlK Denetleme Kurulunun sınırlı performanslarına akreditasyon boyutunu ilave etmektir

ismail doğan

3 Sonuccedil ve Oumlneriler

Sonuccedil

Tuumlrkiyede son yıllarda yapılan ccedilalışmalarla oumlğretmen yetiştirme sistemi buumlyuumlk oumllccediluumlde değişikliğe uğramıştır Değişimin yeni toplumsal ve kuumlresel işlevleri duumlnyada eğitimden beklentileri yuumlkseltirken Tuumlrkiyenin de eğitim konusunda reorganize (yeniden yapılanması) olması son derece doğaldır Burada oumlnemli olan eğitimi guumlncel ve kuumlresel hale getiren dinamiklerin ccedilok iyi belirlenmesi ve yeni yapılanma iccedilinde bunların dikkate alınmasıdır Bu accedilıdan bakıldığında yeni oumlğretmen yetiştirme sistemi ve buna bağlı olarak ortaya konan yeni arayışların muumlzakereye accedilık olan boyutları bulunmaktadır

Oumlğretmen yetiştirme sistemindeki değişikliğin nedeni zorunlu temel eğitimin sekiz yıla ccedilıkarılmasıdır Bu olgu yeni sistemin niteliği (mahiyet) ve accedilılımlarından oumlnce uumlzerinde durulması gereken bir durumdur Ccediluumlnkuuml sekiz yıllık zorunlu eğitimle birlikte buumlyuumlk bir oumlğretmen accedilığı ortaya ccedilıkmıştır Şiddetli oumlğretmen accedilığı eğitime youmln verenlerin buumltuumln proje ve icraatlarının da ekseni olmuştur Dolayısıyla eğitim adına atılan her adımda oumlğretmen accedilığının yol accediltığı sayı probleminin ccediloumlzuumllmesi duumlşuumlncesi yer almaktadır Uumlniversitelerdeki tuumlm eğitim fakuumlltelerinin branş oumlğretmenliğinden sınıf oumlğretmeni yetiştirecek şekilde yapılanmasının nedeni işte bu olgudur Yetkililer bu doumlnuumlşuumlmuumln adını yeni oumlğretmen yetiştirme sistemi olarak sunmaktadırlar Yeni bir durumun ifadesi olarak boumlyle bir tanım doğru olabilir ama değişimin kuumlresel mantığı accedilısından bakıldığında Tuumlrkiyede yapılanların zaman zaman yapılanlardan farklı olmadığı ortaya ccedilıkmaktadır Son yapılanlar da eğitime periyodik olarak muumldahale etme guumlncel sıkıntı ve sorunlar doğrultusunda ccedileki duumlzen verme geleneğinin bir uzantısıdır Bu muumldahalelerde bu periyodik oynamalarda değişim kuumlltuumlruuml ve felsefesi buumlyuumlk oumllccediluumlde ihmal edilmektedir

Değişim kuumlltuumlruuml yeni adına eskinin ortadan kaldırılmasını değil yararlı ve işlevsel boyutuyla geleneğin modernite ile uzlaştırılmasını empoze etmektedir Ama benzer yenilikccedili ccedilabalarda olduğu gibi oumlğretmen yetiştirme program ve sisteminde boumlyle bir uzlaşma goumlz oumlnuumlne alınmamıştır Dolayısıyla ortaya ccedilıkan tabloda yeni adına eskinin tuumlmuumlyle ilga edilerek eğitimin geleneksel disiplinlerinin de bu bağlamda ortadan kaldırıldığı goumlruumllmektedir Meslekte ihtiyaccedil duyulan bilgi terimi teorik olarak nitelenen eğitim bilimlerine (eğitim tarihi eğitim felsefesi eğitim sosyolojisi vd ) tercih edilirken soumlz konusu bilimler program dışı bırakılarak tarihin

ismail doğan

dışına itilmektedir Uumlstelik bu uygulama ile eğitim bilimleri sosyal bilimlerden koparılarak benzer ccedilatışma ve dualist farklılaşmalar batıda sona ermişken eğitim bilimleri ve sosyal bilimler farklılaşmasına da yol accedilılmıştır Sayısal problemin getirdiği tedirginlikle eğitim bilimlerini tarihin dışına itenler yakın gelecekte bu sorunun ortadan kalkması durumunda bu keskin muumldahalenin ortaya ccedilıkardığı sonuccedilları nasıl telafi edeceklerini ise accedilıklamamaktadırlar

Tuumlrkiyede eğitimde ve oumlğretmen eğitiminde akreditasyon işte bu amacı aşan muumldahale ve oynamaların uumlzerine gelmiştir Dolayısıyla akreditasyon olgusunun terminolojik esprisinden kaynaklanan boyutların ortaya ccedilıkması beklenemez Bu nedenle Batıda devlet denetimine alternatif olan akreditasyon girişimi Tuumlrkiyede YOumlK Denetleme Kuruluna manevra accedilılımı kazandıracak buumlrokratik bir mekanizma goumlruumlnuumlmuuml vermektedir Bu bağlamda akreditasyon bir buumlrokratik bir oumlrguumltlenme olarak algılanmakta otoriteyi oumlne ccedilıkarmaktadır

Oumlneriler

1 Değişim kuumlltuumlruuml yeni bin yıl iccedilin kuumlresel normlar ve değerler uumlretmektedir Bunlar iccedilinde uumlzerinde en ccedilok durulması gereken husus bireyi merkeze alan değişim oumllccediluumltleridir Bir işin tasarlanması planlanması organize edilmesi ve sonuccedillandırılması yeni ve farklı bir oumlzellik olarak bireye oumln goumlruumllen işlevlerdir Meslekte ihtiyaccedil duyulan bilgi deyimi ile durağan bir bilgi normuna indirgenen oumlğretmen formasyonu belirtilen işlevlere youmlnelik dinamik bir suumlrece uyarlanmalıdır Bilgi toplumu insanına yakıştırılan işlev ve donanımlar oumlğretmenlerden esirgenmemelidir O halde sorun meslekte ihtiyaccedil duyulan bilgi değil bilgi toplumunda oumlğretmen olabilmenin vasıflarının kazandırılması sorunudur

2 Bilgi toplumunda oumlğretmen ihtiyaccedil duyulan bilgi kalıbına mahkum olan oumlğretmen değil koşulları ve koşulların oumln goumlrduumlğuuml sorunları saptayan analiz eden ve sonuccedillandıran insandır Bu ise oumlğretmenin durağan beceri kalıplarına mahkum edilmesiyle değil dinamik bilgi zemini uumlzerinde inisiyatif vasıflarının geliştirilmesi ile muumlmkuumln olabilir Her doumlnemde bu dinamizmi veren inisiyatif becerisini geliştiren oumlnemli unsurların başında oumlğretmenliğin gerccedilek pedagojik zemini olan eğitim bilimleridir Eğitim bilimlerini tarihin dışına iten anlayış oumlğretmeni bir entelektuumlel olarak değil belirli becerilerle donatılmış bir teknolog bir ara insan guumlcuuml olarak goumlrmektedir

3 Son doumlnemin akreditasyon girişimi uygulayıcıların sayısal fobisini unutturamaz Boumlyle bir olgunun uumlzerine gelen akreditasyonun ise beklenen yararı sağlaması muumlmkuumln değildir Beceri kuumlltuumlruumlnuumln kalıp

ismail doğan

davranışları uumlzerinde eğitilen kişilerin alana ve mesleğe yaratıcı katkıları soumlz konusu olamayacağına goumlre boumlyle bir kuumlltuumlruumln akredite edilmesinden nasıl bir yarar umulmaktadır Bu buumlrokratik şablondan nasıl bir goumlnuumllluumlluumlk beklenebilir

4 Akreditasyon goumlnuumllluumlluumlk esasında gelişen devlet dışı bir işleyiş biccedilimidir Bu mekanizmanın kuumlltuumlrel zemininde kendini geliştiren kaliteyi ve verimliliği yaşam biccedilimine doumlnuumlştuumlren insanteki yer almaktadır Kendini otomasyonun parccedilası olarak goumlren bireylerin ve bu bireylerden meydana gelen kurumların akredite edilmesi yalnızca bir denetleme olayıdır Oysa akreditasyon yaratıcılığın ve uumlretkenliğin uumlzerinde gelişen bir olgudur

5 Tuumlrkiyede akreditasyondan oumlnce kalite ve verimliliği yaşam biccedilimine doumlnuumlştuumlrecek insanlara ihtiyaccedil vardır Boumlyle bir insanın yetişmesi halinde kendiliğindenlik ilkesi doğal olarak işleyecektir Aksi halde korkunun ve uumlccediluumlncuuml kişilerin varlığını dikkate alan bir yaşam biccediliminin akredite edilmesi gerccedileği yaşanır ki boumlyle bir akreditasyon zaten uumlccediluumlncuuml duumlnyanın yabancı olmadığı bir kuumlltuumlrel olgudur Bunun iccedilin de Amerikayı yeniden keşif etmeğe gerek yoktur

6 Akreditasyon ABD ve ingilterede toplumsal sistemin yapısına uygun (merkezicirc ve adem-icirc merkez farkı) bir organizasyona sahiptir YOumlKuumln de goumlnderme yaptığı bu uygulamalardan dikkate değer olan bu boyut goumlrmezden gelinmiştir O nedenle de Tuumlrk kuumlltuumlruuml ve eğitim geleneği akreditasyon girişim ve deneyinde buumlyuumlk oumllccediluumlde ihmal edilmiştir Bu konuda ortaya konacak bir duyarlılık farklı uygulamalarla birilikte Tuumlrk kuumlltuumlr ve eğitim geleneğine uygun bir akreditasyon uumlretilmesine yol accedilacaktır

K A Y N A K Ccedil A

T U B A - TUumlBİTAK-TTGV Bilim - Teknoloji Sanayi Tartışmaları Platformu Avrupa Birliğinin Bilim- Teknoloji- Muumlhendislik Alanlarına İlişkin Akreditasyon Kurumları Ccedilalışma Grubu Yuumlksekoumlğretimde Kalite Youmlnetimi Alt Ccedilalışma Grubu Raporu A n k a r a Şubat 1997

T B M M Bursa M i l l e t v e k i l l e r i A R Beyre l i v e Hayati K o r k m a z m Tuumlrkiye Akreditasyon Konsey i Kuruluş v e Goumlrevleri Hakkında K a n u n t e k l i f 21 Doumlnem Sıra Sayısı 123 32 s

DOĞAN İsmail Değişen Tuumlrkiyede Bilim ve Kuumlltuumlr A n k a r a İmaj Yayınevi 1997 451 + 10 s

bullEğitimde Geometrik Muumldahale Ya Da V i z y o n ve Geometr i YeniYuumlzyıl Gazetesi 22 5 1998 s 19

ismail doğan

G l o b a l Values and Educat ion T u r k i s h Exper ience The Third International Conference on Tecaher Education Almost 2000 Crto And Challenga In Teacher Education Under The Auspices The Colleges Of Educat ion İn Israel June 27 - July 1 1999 B o o k of Abstracts p 65

Eğitimde Geleceğe Yatırım Konferansı A n k a r a 11 Mayıs 1998 Duumlzenleyen Kuruluş B i l k o m App le Computer Tuumlrkiye Distribuumltoumlruuml

K a l i t e ve Akreditasyon M i l l i Komi te Ccedilalışmaları Esasları Youmlnetmeliği Resmi Gazete Sayı 22335 T a r i h 6 T e m m u z 1995

K A V A K Yuumlksel Oumlğretmen Eğitiminde Y e n i B i r yaklaşıma Doğru Standartlar ve Akreditasyon Kuram ve Uygulamada Eğitim Youmlnetimi dergisi A n k a r a Y a z 1999 S 19 s 313-324

K E L L S H R Self-Study Processes A m e r i c a n Counc i l on Educatino M a c m i l l a n Publ i sh ing Company Nevv Y o r k 1988

Oumlğretmen Eğitiminde Akreditasyon İngiltere ve A B D Oumlrnekleri Barbaros Guumlnccedilerin Sunuşu ile B k z B k z http wwwyoktr egfakAkredit html

ROSOWSKİ H e n r i Uumlniversite Bir Dekan Anlatıyor Ccedilev Suumlreyya Ersoy A n k a r a TUumlBİTAK Y a y 1994 321 s

YALCcedilINKAYA Mustafa Akredi tasyon ve Yuumlksekoumlğretim kurumlarının Değerlendirilmesi Ccediloğaltma A n k a r a 1997 105 s

YOumlK Eğitim Fakuumlltelerinde Oumlğretme^ Yetiştirme Programlarının Geliştirilmesine Youmln Veren Temel İlkeler Y Ouml K Dokuumlmanı 1999 B k z http wwwyoktr egfakAkredit html

Y Ouml K Yuumlruumltme K u r u l u Kararı T a r i h 4 11 1997 Sayı 97392761

ismail doğan

sayılı Tuumlrkiye - AB Ortaklık Konseyi Kararının 8-11 inci maddeleri uyarınca Avrupa Birliğinin standardizasyon test ve belgelendirme konusundaki mevzuatının kararın yuumlruumlrluumlğe girdiği tarihten itibaren 5 yıl iccedilinde Tuumlrkiye mevzuatına dahil edilmesi kabul edilmiştir Bu karar ccedilerccedilevesinde hazırlanan ve uygulamaya konulan direktiflerde uygunluk değerlendirme proseduumlrleri Global Yaklaşım Kararında belirtilen kriterlere goumlre belirlenmiştir Belgelendirme test etme ve kontrol konularındaki Global Yaklaşım duumlzenlemelerin karşılıklı tanınması ihtiyari belgelendirme sistemi ve yapıların birbirine yaklaştırılması ile guumlvenin artması ve karşılıklı tanınmanın işleyişi iccedilin bir temel oluşturmaktadır (TBMM) TBMM bu felsefeye uygun olarak AB nezdinde kabul goumlrecek ulusal bir akreditasyon konseyinin tesisi yolunda 22 6 1999 tarihinde verilen tasarıyı muumlzakere etmiş konu alternatif yaklaşımların da ışığı altında 2710 1999 tarih ve 4457 sayı ile Tuumlrk Akreditasyon Kurumu Kuruluş ve goumlrevleri Hakkında Kanun kabul edilmiştir

Yuumlksekoumlğretimde Akreditasyon

Kalitenin ve verimliliğin esas alındığı tuumlm alanlarda akreditasyon oumlnemli bir mekanizma olarak duumlşuumlnuumlluumlr ve işletilir Bu itibarla son yıllarda Uumlniversitelerde de kalite guumlvencesini ve verimliliği sağlamanın youmlntemlerinden biri de akreditasyon olmuştur Giderek yuumlksekoumlğretim programlarının kalite duumlzeyinin ortaya konması ve bu kurumların muumlşterileri olan oumlğrenci ve iş piyasasının bundan haberdar edilmesi suumlrecini de iccedileren sistem yuumlksekoumlğretim kurumlarının denetimi ve değerlendirilmesinde yeni bir alternatif olarak goumlruumllmektedir(Yalccedilınkaya 1997 s3)

Tuumlrk uumlniversitelerinde Batıdaki oluşumlara benzeyen bir akreditasyon varlığı ve geleneğinden soumlz edilemez Ccediluumlnkuuml hem meslekicirc boyutta hem de uumlniversiteler uumlzerinde akreditasyon yetkisinde ve oumlzelliğinde olan kurumlar yoktur Benzer bir mekanizma gibi goumlruumlnen Yuumlksekoumlğretim Denetleme

Kurulu goumlrev sınırları iccedilinde uumlniversitelerin uumlruumln işleyiş ve akademik performanslarını değerlendirecek bir yuumlkuumlmluumlluumlk bulunmamaktadır Aynı şekilde bir ccedileşit akreditasyon oumlrguumltuuml olarak kurulan Kalite ve Akreditasyon

Milli Konsey inn faaliyet ve goumlrevleri arasında da uumlniversitelerin akreditasyonuna ilişkin bir goumlrev yer almamaktadır Son yıllarda ODTUuml ve Bilkent Uumlniversitesinin bazı boumlluumlmleri bir ABD kuruluşu tarafından akredite edilerek soumlz konusu boumlluumlmler (ODTUumlde Kimya maden elektrik-elektronik inşaat metalurji-malzeme muumlhendislikleri Bilkentte ise enduumlstri muumlhendisliği) ABDdeki emsalleriyle eşdeğerli sayılmıştır

ismail doğan

Oumlğretmen Eğitiminde Akreditasyon

Oumlğretmen Eğitiminde Akreditasyon Tuumlrkiyede alanın ilk terminolojik deneyi olarak YOumlK tarafından projelendirilen bir girişimdir YOumlKuumln girişimi oumlğretmen yetiştirme sistemindeki duumlzenleme ve değişikliğin ikinci ve oumlnemli bir aşaması olarak hayata geccedilirilmektedir Olayın boumlyle anlaşılması hem YOumlKuumln boumlyle bir girişime yuumlklediği anlam ve işlevin hem de akreditasyondan beklenenlerle Tuumlrkiye deneyinin arasındaki farkların goumlzlenmesinde son derece oumlnemlidir Bu noktada oumlncelikle şoumlyle bir sorunun yanıtlanması da oumlnemlidir Acaba YOumlK girişimi akreditasyonu nasıl anlamakta ve yorumlamaktadır

YOumlKuumln akreditasyon tanımında bu sorunun cevabını bulmak muumlmkuumlnduumlr İlgili dokuumlmanda şoumlyle bir tanım yapılmaktadır Akreditasyon belirli bir malı uumlretmeye veya hizmeti vermeye aday bir kurum veya kuruluşun belirlenen standartlar ccedilevresinde yeterliliğinin saptanmasıdır (YOumlK 1999) Belirli oumllccediluumltler ccedilevresinde kuruluşların yeterliliklerinin saptanmasının bir otoriteye otoritenin varlığına işaret kabul eden YOumlK bu yorumdan hareketle oumlncelikli olarak buumlnyesinde bir otorite birimi kurmuştur Oumlğretmen eğitiminde akreditasyon sistemini oluşturacak suumlrecin ilk aşamasında organize edilen birim Oumlğretmen Yetiştirme Milli

Komitesidir

Akreditasyon anlayış ve uygulamalarına bilimsel ve eğitimsel bir gerekccedile ve oumlrnek olarak ABD ve ingiltere deneyleri analiz edilerek bunlardan YOumlK uygulaması ve uumllke girişimi iccedilin şu sonuccedillar ccedilıkarılmıştır (YOumlK 1999)

bull Oumlğretmen eğitiminde niteliği sağlama ve artırma standartlaşmayı temel alan oumllccediluumltlere bağlanmıştır Oumlğretmen yetiştirme belirli oumllccediluumltlere dayanan ilkeli ve denetlenen bir etkinlik olarak algılanmaktadır Buumltuumln bunların altında yatan gerekccedile olarak her iki uumllkede de son yıllarda oumlzelde oumlğretmen yetiştirme genelde ise eğitime verilen oumlnemi goumlrmek muumlmkuumlnduumlr ABDde ikinci kez başkanlığa seccedililen Bili Clinton ve 1997de iktidara gelen Tony B la irm ulusal politikaları arasında eğitim birinci sırada yer almıştır Her iki lider de kendi uumllkelerini Bilgi Toplumuna hazırlama konusunda eğitimi ve oumlğretmen yetiştirmeyi en kritik unsurlar olarak kabul etmektedirler Bu anlamda oumlğrtetmen eğitiminde akreditasyon ve standartlaşma her uumllkeyi de bu uzak hedefe taşımanın oumlnemli araccedillarından birisi olarak algılanabilir

bull Her iki uumllkede de oumlğretmen eğitimine ayrılan kamu kaynaklarının standartlar ve akreditasyon yoluyla hem kaliteyi artırıcı hem de oumlğretmen yetiştiren kurumlar arasında rekabeti destekleyici bir araccedil

ismail doğan

o l a r a k kullanıldığı goumlze ccedilarpmaktadır İngilterede bu doğrudan Eğitim Bakanlığı taraf ından yapılırken ABDde aynı işi eğitim otoritesi dolaylı yollardan yapmakta fakat her iki durumda da oumlğretmen yetiştirmeye ayrılan kaynakları belirli oumllccediluumltlere ve standartlara goumlre dağıtılmaktadır

Kamu kaynakları belirli oumllccediluumlt ve standartlara goumlre dağıtılırken bu mekanizma dağıtılan bu kaynakların ne ederce etkili kullanıldığı konusunda kamu otoritesine denetim yetkisi de kazandırmaktadır Anrak burada oumlnemli olan unsur bu denetimin bir cezalandırma değil tam aksine geliştirme ve niteliğin yuumlkseltilmesi amaccedilla la hizmet edecek şekilde kullanıldığıdır

Oumlğretmen yetiştirme etkinliklerinin belirli oumllccediluumlt ve standartlara bağlanması konusunda her iki uumllkede goumlzlenen diğer bir olgu ise standartların oluşturulması ve denetlenmesi konularında yetkili organların veya otoritenin accedilık olarak saptanması goumlrev ve yetkilerinin accedilık olarak tanımlanması standartların saptanması ve denetim konularında gerekli ve yeterli yetkiyle donatılmış olmasıdır Son tahlilde birinde doğrudan diğerinde dolaylı olmasına rağmen heri iki uumllkede de ulusal eğitim otoritesi bu konuda en yetkili organ olarak ortaya ccedilıkmaktadır

Her ik i uumllkede de oumlğretmen eğitiminin akreditasyonuna ilişkin temel ilkeler ve gerekccedileler benzerlikler goumlstermesine rağmen akreditasyon etkinliklerinin hayata geccedilirilmesi ve sistemdeki işlevi uumllkelerin kendine oumlzguuml koşullarını dikkate alacak biccedilimde şekillenmiştir İngilterede daha merkeziyetccedili olan eğitim sisteminde akreditasyon etkinlikleri daha merkeziyetccedili ve yukarıdan aşağı bir oumlzellik goumlsterirken daha adem-i merkeziyetccedili ve yerel oumlzellikler goumlsteren Amerikan eğitim sisteminde akreditasyon uygulamaları yine benzer oumlzellikler goumlsterecek şekilde duumlzenlenmiştir

Akreditasyon ve standartlar konusu oumlzellikle son on yılda heri iki uumllkedeki eğitim youmlneticileri ve akademisyenlerin guumlndemini işgal etmektedir Bu gelişmenin yuumlksekoumlğretimde son yıllarda ortaya ccedilıkan yeni bir eğilimle ilişkili olduğu varsayılabilir Pek ccedilok yuumlksekoumlğretim sisteminde ve oumlzellikle Amerikan yuumlksekoumlğretiminde kamu otoritesi yuumlksekoumlğretime ayrılan kamu kaynaklarının daha hesaplı ve sorumlu kullanılması konusunda ccedileşitli denetim mekanizmaları geliştirmişlerdir Bu gelişme Duumlnya Bankası ve UNESCO tarafından hazırlanan yuumlksekoumlğretime ilişkin iki raporda da benzer biccedilimde saptanmış ve dile getirilmiştir Bu anlamda her iki sistemde de son yıllarda ciddi biccedilimde uygulamaya konulan oumlğretmen yetiştirmeye ilişkin standartlaşma ve akreditasyon genelde yuumlksekoumlğretime ilişkin kamu otoritelerinin daha sorgulayıcı ve denetleyici bu yeni bakış accedilısıyla yakından ilişkilidir

ismail doğan

Tuumlrkiyede oumlğretmen eğitiminde akreditasyon girişimine felsefe ve karine (dayanak) olan A60 ve ingiltere deneylerinin YOumlK takdiminde ortaya ccedilıkan

gerccedilek sonuccedilları ise bu metnin satır aralarında gizlidir Yakın tahlilde bu boyutun ortaya ccedilıkardığı sonuccedillar ise şoumlyle sıralanabilir

1 Duumlnyanın iki modern ve ileri uumllkesi olan ABD ve İngilterede eğitim son yıllarda devlet duumlzeyinde ve hiccedil olmadığı kadar oumlnemsenmektedir Bu iki uumllkenin siyasal oumlnderlerine prim kazandıran birini ikinci kez iktidar yapan temel soumlylem eğitimdir

2 Eğitim ve oumlğretmen yetiştirme uumllkeleri geleceğe bilgi toplumuna taşıyacak olan en kritik unsurlardır Oumlğretmen eğitiminde akreditasyon bu vasıtayı işlevsel hale getirebilecek en oumlnemli youmlntemdir

3 Bu kadar oumlnemli olan akreditasyon ancak otorite birimlerince işletilebilir hayata geccedilirilebilir ingilterede bu otorite devlet ABD ise devletin yetki verdiği dolaylı kanallar ve kuruluşlardır

4 Akreditasyonun standartlarının saptanması ve otoritenin bu ccedilerccedilevede tam yetki ile donatılmış olması her iki uumllkede ortaya ccedilıkan oumlnemli bir olgudur

5 Akreditasyon sistemi uumllkelerin siyasal ve toplumsal oumlrguumltlenme biccedilimine goumlre şekillenmektedir Merkeziyetccedili ingiliz toplumsal sistemi akreditasyon sistemini de merkeziyetccedili hale getirirken adem-i merkeziyetccedili olan ABDde adem-i merkeziyetccedili ve yerel oumlzellikler goumlsteren bir akreditasyon sistemi bulunmaktadır

Şimdi YOumlKuumln ABD ve İngiliz uygulamalarından yola ccedilıkarak olası proje ve uygulamaları iccedilin oumlngoumlrduumlğuuml bu analojiyi (ccedilıkarsamayı) tek cuumlmleye indirgemek muumlmkuumlnduumlr Bu ccedilıkarsama ile kısaca kamuoyuna verilmek istenen mesaj şudur Batı ve gelişmiş uumllkeler kaliteyi ve verimliliği esas

almaktadırlar Akreditasyon bu amacın gerccedilekleşmesinde belirleyici ve

işlevsel bir youmlntemdir ABD ve İngiltere gibi uygulamanın popuumller olduğu

uumllkelerde bu youmlntem belirli bir otoritenin inisiyatifinde işletilmektedir

ilk bakışta YOumlKuumln bu belirlemesinde yanlış bir şey yoktur Kuumlreselleşmenin rekabete ve rekabetccedili bir kuumlltuumlre yol accediltığı duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde bu suumlreccedilte kazananın verimlilik ve kalite olduğu tartışma goumltuumlrmez O halde verimliliği ve kaliteyi esas alan proje ve uygulamalar değişimin gerekliliğine uygun girişimlerdir Ancak dikkat edilmesi gereken boumlyle bir hedefe ulaşmada yani kalite ve kalitede suumlrekliliğin sağlanmasında başvurulan youmlntemin geccedilerlik ve guumlvenirliğidir Bilindiği gibi rekabetin oumlzuumlnde bireyin girişimci yetenekleri bu konuda kendisine tanınan fırsatların ccedileşitliliği yer alır Rekabet bu yetenekler doğrultusunda kişilerinin yeteneklerinin hayata geccediltiği bir kuumlltuumlr

ismail doğan

ortamıdır Her tuumlrluuml muumldahale baskı ve dayatmalar rekabet kuumlltuumlruumlnuumln koşullarını ortadan kaldıran etkenlerdir

YOumlKuumln yuumlksekoumlğretimde kaliteyi amaccedillaması ve bu doğrultuda gelişmiş uumllkeler model alınarak yeni bir yapılanmaya girişmiş olması kuşkusuz bu bağlamda ccedilok oumlnemli bir adımdır Ama burada unutulmaması gereken iki konu vardır Bunlardan birincisi değişimin mantığı işleyiş ve doğrultusunun ccedilok iyi belirlenmesi diğeri de proje ve icraatlar iccedilin alınan modellerin uumllke ve kuumlltuumlre uyarlanmasında yeteri kadar titiz ve seccedilici olma sorunudur Aksi halde başkaları yapıyor biz de yapalım gibi bir yaklaşımla ortaya konan aceleci ve seccedilici olmayan tutum başta adaptasyon olmak uumlzere uygulamada bir dizi sorun ortaya ccedilıkarabilir Tuumlrkiyede YOumlKuumln eğitimde akreditasyon heyecan ve girişiminde bu noktadan kaynaklanan olası sorunlar soumlz konusudur

Terminolojik tanımında vurgulandığı uumlzere akreditasyon kalitenin geliştirilmesini ve değerlendirilmesini esas alan devletle ilgisi olmayan bu nedenle de goumlnuumllluumlluumlk esasına goumlre işleyen bir suumlreccediltir AmaYOumlKuumln oumlğretmen eğitiminde akreditasyon girişimi olayı buumlrokratik bir profil olarak goumlrmek ve ele almak suretiyle goumlnuumllluumlluumlk esasının dışına taşımaktadır Boumlyle bir deneyde akredite işlevi doğal olarak buumlrokratik otoritenin geleneksel youmlntem ve alışkanlığının etkisine girmektedir Hem organizasyon hem de işleyiş bu etkiyi belirginleştirmektedir YOumlKuumln 8-10 nisan 1999 tarihlerinde Edirnede gerccedilekleştirdiği Hizmet Oumlncesi Eğitiminde Akreditasyon Semineri program iccedileriği ve komisyonların yapısı accedilısından soumlzuuml edilen geleneğin suumlrmekte olduğunun bir kanıtıdır Bu seminerde uumlyelere eğitim fakuumllteleri standartları oumlğretmen yeterlikleri ve değerlendirilmesi fakuumllte akreditasyonu ziyareti iccedilin ekip planı oumlz değerlendirme raporu akreditasyon ziyaretleri iccedilin fakuumllte tarafından hazırlanacak belge ve dokuumlmanlar başlıklı formatlar ccedilevresinde bilgiler verilmiştir YOumlKuumln buumlrokratik yapısı iccedilinde oluşturulan akreditasyonla ilgili bu yeni birimle birlikte yeni bir buumlrokratik otorite ve mevzuatla karşılaşılmaktadır Tuumlrkiyede buumlrokratik geleneğin uumlye seccedilim oumllccediluumltlerinin nasıl bir uygulama ortaya koyduğu goumlz oumlnuumlne alındığında Edirne toplantılarının nasıl bir başlangıccedil noktasından yola ccedilıktığı anlaşılmış olur Esasen bu hareket Batıdaki benzerlerine uygun ve goumlnuumllluumlluumlk esasına dayalı bir girişim olmayıp YOumlK Denetleme Kurulunun sınırlı performanslarına akreditasyon boyutunu ilave etmektir

ismail doğan

3 Sonuccedil ve Oumlneriler

Sonuccedil

Tuumlrkiyede son yıllarda yapılan ccedilalışmalarla oumlğretmen yetiştirme sistemi buumlyuumlk oumllccediluumlde değişikliğe uğramıştır Değişimin yeni toplumsal ve kuumlresel işlevleri duumlnyada eğitimden beklentileri yuumlkseltirken Tuumlrkiyenin de eğitim konusunda reorganize (yeniden yapılanması) olması son derece doğaldır Burada oumlnemli olan eğitimi guumlncel ve kuumlresel hale getiren dinamiklerin ccedilok iyi belirlenmesi ve yeni yapılanma iccedilinde bunların dikkate alınmasıdır Bu accedilıdan bakıldığında yeni oumlğretmen yetiştirme sistemi ve buna bağlı olarak ortaya konan yeni arayışların muumlzakereye accedilık olan boyutları bulunmaktadır

Oumlğretmen yetiştirme sistemindeki değişikliğin nedeni zorunlu temel eğitimin sekiz yıla ccedilıkarılmasıdır Bu olgu yeni sistemin niteliği (mahiyet) ve accedilılımlarından oumlnce uumlzerinde durulması gereken bir durumdur Ccediluumlnkuuml sekiz yıllık zorunlu eğitimle birlikte buumlyuumlk bir oumlğretmen accedilığı ortaya ccedilıkmıştır Şiddetli oumlğretmen accedilığı eğitime youmln verenlerin buumltuumln proje ve icraatlarının da ekseni olmuştur Dolayısıyla eğitim adına atılan her adımda oumlğretmen accedilığının yol accediltığı sayı probleminin ccediloumlzuumllmesi duumlşuumlncesi yer almaktadır Uumlniversitelerdeki tuumlm eğitim fakuumlltelerinin branş oumlğretmenliğinden sınıf oumlğretmeni yetiştirecek şekilde yapılanmasının nedeni işte bu olgudur Yetkililer bu doumlnuumlşuumlmuumln adını yeni oumlğretmen yetiştirme sistemi olarak sunmaktadırlar Yeni bir durumun ifadesi olarak boumlyle bir tanım doğru olabilir ama değişimin kuumlresel mantığı accedilısından bakıldığında Tuumlrkiyede yapılanların zaman zaman yapılanlardan farklı olmadığı ortaya ccedilıkmaktadır Son yapılanlar da eğitime periyodik olarak muumldahale etme guumlncel sıkıntı ve sorunlar doğrultusunda ccedileki duumlzen verme geleneğinin bir uzantısıdır Bu muumldahalelerde bu periyodik oynamalarda değişim kuumlltuumlruuml ve felsefesi buumlyuumlk oumllccediluumlde ihmal edilmektedir

Değişim kuumlltuumlruuml yeni adına eskinin ortadan kaldırılmasını değil yararlı ve işlevsel boyutuyla geleneğin modernite ile uzlaştırılmasını empoze etmektedir Ama benzer yenilikccedili ccedilabalarda olduğu gibi oumlğretmen yetiştirme program ve sisteminde boumlyle bir uzlaşma goumlz oumlnuumlne alınmamıştır Dolayısıyla ortaya ccedilıkan tabloda yeni adına eskinin tuumlmuumlyle ilga edilerek eğitimin geleneksel disiplinlerinin de bu bağlamda ortadan kaldırıldığı goumlruumllmektedir Meslekte ihtiyaccedil duyulan bilgi terimi teorik olarak nitelenen eğitim bilimlerine (eğitim tarihi eğitim felsefesi eğitim sosyolojisi vd ) tercih edilirken soumlz konusu bilimler program dışı bırakılarak tarihin

ismail doğan

dışına itilmektedir Uumlstelik bu uygulama ile eğitim bilimleri sosyal bilimlerden koparılarak benzer ccedilatışma ve dualist farklılaşmalar batıda sona ermişken eğitim bilimleri ve sosyal bilimler farklılaşmasına da yol accedilılmıştır Sayısal problemin getirdiği tedirginlikle eğitim bilimlerini tarihin dışına itenler yakın gelecekte bu sorunun ortadan kalkması durumunda bu keskin muumldahalenin ortaya ccedilıkardığı sonuccedilları nasıl telafi edeceklerini ise accedilıklamamaktadırlar

Tuumlrkiyede eğitimde ve oumlğretmen eğitiminde akreditasyon işte bu amacı aşan muumldahale ve oynamaların uumlzerine gelmiştir Dolayısıyla akreditasyon olgusunun terminolojik esprisinden kaynaklanan boyutların ortaya ccedilıkması beklenemez Bu nedenle Batıda devlet denetimine alternatif olan akreditasyon girişimi Tuumlrkiyede YOumlK Denetleme Kuruluna manevra accedilılımı kazandıracak buumlrokratik bir mekanizma goumlruumlnuumlmuuml vermektedir Bu bağlamda akreditasyon bir buumlrokratik bir oumlrguumltlenme olarak algılanmakta otoriteyi oumlne ccedilıkarmaktadır

Oumlneriler

1 Değişim kuumlltuumlruuml yeni bin yıl iccedilin kuumlresel normlar ve değerler uumlretmektedir Bunlar iccedilinde uumlzerinde en ccedilok durulması gereken husus bireyi merkeze alan değişim oumllccediluumltleridir Bir işin tasarlanması planlanması organize edilmesi ve sonuccedillandırılması yeni ve farklı bir oumlzellik olarak bireye oumln goumlruumllen işlevlerdir Meslekte ihtiyaccedil duyulan bilgi deyimi ile durağan bir bilgi normuna indirgenen oumlğretmen formasyonu belirtilen işlevlere youmlnelik dinamik bir suumlrece uyarlanmalıdır Bilgi toplumu insanına yakıştırılan işlev ve donanımlar oumlğretmenlerden esirgenmemelidir O halde sorun meslekte ihtiyaccedil duyulan bilgi değil bilgi toplumunda oumlğretmen olabilmenin vasıflarının kazandırılması sorunudur

2 Bilgi toplumunda oumlğretmen ihtiyaccedil duyulan bilgi kalıbına mahkum olan oumlğretmen değil koşulları ve koşulların oumln goumlrduumlğuuml sorunları saptayan analiz eden ve sonuccedillandıran insandır Bu ise oumlğretmenin durağan beceri kalıplarına mahkum edilmesiyle değil dinamik bilgi zemini uumlzerinde inisiyatif vasıflarının geliştirilmesi ile muumlmkuumln olabilir Her doumlnemde bu dinamizmi veren inisiyatif becerisini geliştiren oumlnemli unsurların başında oumlğretmenliğin gerccedilek pedagojik zemini olan eğitim bilimleridir Eğitim bilimlerini tarihin dışına iten anlayış oumlğretmeni bir entelektuumlel olarak değil belirli becerilerle donatılmış bir teknolog bir ara insan guumlcuuml olarak goumlrmektedir

3 Son doumlnemin akreditasyon girişimi uygulayıcıların sayısal fobisini unutturamaz Boumlyle bir olgunun uumlzerine gelen akreditasyonun ise beklenen yararı sağlaması muumlmkuumln değildir Beceri kuumlltuumlruumlnuumln kalıp

ismail doğan

davranışları uumlzerinde eğitilen kişilerin alana ve mesleğe yaratıcı katkıları soumlz konusu olamayacağına goumlre boumlyle bir kuumlltuumlruumln akredite edilmesinden nasıl bir yarar umulmaktadır Bu buumlrokratik şablondan nasıl bir goumlnuumllluumlluumlk beklenebilir

4 Akreditasyon goumlnuumllluumlluumlk esasında gelişen devlet dışı bir işleyiş biccedilimidir Bu mekanizmanın kuumlltuumlrel zemininde kendini geliştiren kaliteyi ve verimliliği yaşam biccedilimine doumlnuumlştuumlren insanteki yer almaktadır Kendini otomasyonun parccedilası olarak goumlren bireylerin ve bu bireylerden meydana gelen kurumların akredite edilmesi yalnızca bir denetleme olayıdır Oysa akreditasyon yaratıcılığın ve uumlretkenliğin uumlzerinde gelişen bir olgudur

5 Tuumlrkiyede akreditasyondan oumlnce kalite ve verimliliği yaşam biccedilimine doumlnuumlştuumlrecek insanlara ihtiyaccedil vardır Boumlyle bir insanın yetişmesi halinde kendiliğindenlik ilkesi doğal olarak işleyecektir Aksi halde korkunun ve uumlccediluumlncuuml kişilerin varlığını dikkate alan bir yaşam biccediliminin akredite edilmesi gerccedileği yaşanır ki boumlyle bir akreditasyon zaten uumlccediluumlncuuml duumlnyanın yabancı olmadığı bir kuumlltuumlrel olgudur Bunun iccedilin de Amerikayı yeniden keşif etmeğe gerek yoktur

6 Akreditasyon ABD ve ingilterede toplumsal sistemin yapısına uygun (merkezicirc ve adem-icirc merkez farkı) bir organizasyona sahiptir YOumlKuumln de goumlnderme yaptığı bu uygulamalardan dikkate değer olan bu boyut goumlrmezden gelinmiştir O nedenle de Tuumlrk kuumlltuumlruuml ve eğitim geleneği akreditasyon girişim ve deneyinde buumlyuumlk oumllccediluumlde ihmal edilmiştir Bu konuda ortaya konacak bir duyarlılık farklı uygulamalarla birilikte Tuumlrk kuumlltuumlr ve eğitim geleneğine uygun bir akreditasyon uumlretilmesine yol accedilacaktır

K A Y N A K Ccedil A

T U B A - TUumlBİTAK-TTGV Bilim - Teknoloji Sanayi Tartışmaları Platformu Avrupa Birliğinin Bilim- Teknoloji- Muumlhendislik Alanlarına İlişkin Akreditasyon Kurumları Ccedilalışma Grubu Yuumlksekoumlğretimde Kalite Youmlnetimi Alt Ccedilalışma Grubu Raporu A n k a r a Şubat 1997

T B M M Bursa M i l l e t v e k i l l e r i A R Beyre l i v e Hayati K o r k m a z m Tuumlrkiye Akreditasyon Konsey i Kuruluş v e Goumlrevleri Hakkında K a n u n t e k l i f 21 Doumlnem Sıra Sayısı 123 32 s

DOĞAN İsmail Değişen Tuumlrkiyede Bilim ve Kuumlltuumlr A n k a r a İmaj Yayınevi 1997 451 + 10 s

bullEğitimde Geometrik Muumldahale Ya Da V i z y o n ve Geometr i YeniYuumlzyıl Gazetesi 22 5 1998 s 19

ismail doğan

G l o b a l Values and Educat ion T u r k i s h Exper ience The Third International Conference on Tecaher Education Almost 2000 Crto And Challenga In Teacher Education Under The Auspices The Colleges Of Educat ion İn Israel June 27 - July 1 1999 B o o k of Abstracts p 65

Eğitimde Geleceğe Yatırım Konferansı A n k a r a 11 Mayıs 1998 Duumlzenleyen Kuruluş B i l k o m App le Computer Tuumlrkiye Distribuumltoumlruuml

K a l i t e ve Akreditasyon M i l l i Komi te Ccedilalışmaları Esasları Youmlnetmeliği Resmi Gazete Sayı 22335 T a r i h 6 T e m m u z 1995

K A V A K Yuumlksel Oumlğretmen Eğitiminde Y e n i B i r yaklaşıma Doğru Standartlar ve Akreditasyon Kuram ve Uygulamada Eğitim Youmlnetimi dergisi A n k a r a Y a z 1999 S 19 s 313-324

K E L L S H R Self-Study Processes A m e r i c a n Counc i l on Educatino M a c m i l l a n Publ i sh ing Company Nevv Y o r k 1988

Oumlğretmen Eğitiminde Akreditasyon İngiltere ve A B D Oumlrnekleri Barbaros Guumlnccedilerin Sunuşu ile B k z B k z http wwwyoktr egfakAkredit html

ROSOWSKİ H e n r i Uumlniversite Bir Dekan Anlatıyor Ccedilev Suumlreyya Ersoy A n k a r a TUumlBİTAK Y a y 1994 321 s

YALCcedilINKAYA Mustafa Akredi tasyon ve Yuumlksekoumlğretim kurumlarının Değerlendirilmesi Ccediloğaltma A n k a r a 1997 105 s

YOumlK Eğitim Fakuumlltelerinde Oumlğretme^ Yetiştirme Programlarının Geliştirilmesine Youmln Veren Temel İlkeler Y Ouml K Dokuumlmanı 1999 B k z http wwwyoktr egfakAkredit html

Y Ouml K Yuumlruumltme K u r u l u Kararı T a r i h 4 11 1997 Sayı 97392761

ismail doğan

Oumlğretmen Eğitiminde Akreditasyon

Oumlğretmen Eğitiminde Akreditasyon Tuumlrkiyede alanın ilk terminolojik deneyi olarak YOumlK tarafından projelendirilen bir girişimdir YOumlKuumln girişimi oumlğretmen yetiştirme sistemindeki duumlzenleme ve değişikliğin ikinci ve oumlnemli bir aşaması olarak hayata geccedilirilmektedir Olayın boumlyle anlaşılması hem YOumlKuumln boumlyle bir girişime yuumlklediği anlam ve işlevin hem de akreditasyondan beklenenlerle Tuumlrkiye deneyinin arasındaki farkların goumlzlenmesinde son derece oumlnemlidir Bu noktada oumlncelikle şoumlyle bir sorunun yanıtlanması da oumlnemlidir Acaba YOumlK girişimi akreditasyonu nasıl anlamakta ve yorumlamaktadır

YOumlKuumln akreditasyon tanımında bu sorunun cevabını bulmak muumlmkuumlnduumlr İlgili dokuumlmanda şoumlyle bir tanım yapılmaktadır Akreditasyon belirli bir malı uumlretmeye veya hizmeti vermeye aday bir kurum veya kuruluşun belirlenen standartlar ccedilevresinde yeterliliğinin saptanmasıdır (YOumlK 1999) Belirli oumllccediluumltler ccedilevresinde kuruluşların yeterliliklerinin saptanmasının bir otoriteye otoritenin varlığına işaret kabul eden YOumlK bu yorumdan hareketle oumlncelikli olarak buumlnyesinde bir otorite birimi kurmuştur Oumlğretmen eğitiminde akreditasyon sistemini oluşturacak suumlrecin ilk aşamasında organize edilen birim Oumlğretmen Yetiştirme Milli

Komitesidir

Akreditasyon anlayış ve uygulamalarına bilimsel ve eğitimsel bir gerekccedile ve oumlrnek olarak ABD ve ingiltere deneyleri analiz edilerek bunlardan YOumlK uygulaması ve uumllke girişimi iccedilin şu sonuccedillar ccedilıkarılmıştır (YOumlK 1999)

bull Oumlğretmen eğitiminde niteliği sağlama ve artırma standartlaşmayı temel alan oumllccediluumltlere bağlanmıştır Oumlğretmen yetiştirme belirli oumllccediluumltlere dayanan ilkeli ve denetlenen bir etkinlik olarak algılanmaktadır Buumltuumln bunların altında yatan gerekccedile olarak her iki uumllkede de son yıllarda oumlzelde oumlğretmen yetiştirme genelde ise eğitime verilen oumlnemi goumlrmek muumlmkuumlnduumlr ABDde ikinci kez başkanlığa seccedililen Bili Clinton ve 1997de iktidara gelen Tony B la irm ulusal politikaları arasında eğitim birinci sırada yer almıştır Her iki lider de kendi uumllkelerini Bilgi Toplumuna hazırlama konusunda eğitimi ve oumlğretmen yetiştirmeyi en kritik unsurlar olarak kabul etmektedirler Bu anlamda oumlğrtetmen eğitiminde akreditasyon ve standartlaşma her uumllkeyi de bu uzak hedefe taşımanın oumlnemli araccedillarından birisi olarak algılanabilir

bull Her iki uumllkede de oumlğretmen eğitimine ayrılan kamu kaynaklarının standartlar ve akreditasyon yoluyla hem kaliteyi artırıcı hem de oumlğretmen yetiştiren kurumlar arasında rekabeti destekleyici bir araccedil

ismail doğan

o l a r a k kullanıldığı goumlze ccedilarpmaktadır İngilterede bu doğrudan Eğitim Bakanlığı taraf ından yapılırken ABDde aynı işi eğitim otoritesi dolaylı yollardan yapmakta fakat her iki durumda da oumlğretmen yetiştirmeye ayrılan kaynakları belirli oumllccediluumltlere ve standartlara goumlre dağıtılmaktadır

Kamu kaynakları belirli oumllccediluumlt ve standartlara goumlre dağıtılırken bu mekanizma dağıtılan bu kaynakların ne ederce etkili kullanıldığı konusunda kamu otoritesine denetim yetkisi de kazandırmaktadır Anrak burada oumlnemli olan unsur bu denetimin bir cezalandırma değil tam aksine geliştirme ve niteliğin yuumlkseltilmesi amaccedilla la hizmet edecek şekilde kullanıldığıdır

Oumlğretmen yetiştirme etkinliklerinin belirli oumllccediluumlt ve standartlara bağlanması konusunda her iki uumllkede goumlzlenen diğer bir olgu ise standartların oluşturulması ve denetlenmesi konularında yetkili organların veya otoritenin accedilık olarak saptanması goumlrev ve yetkilerinin accedilık olarak tanımlanması standartların saptanması ve denetim konularında gerekli ve yeterli yetkiyle donatılmış olmasıdır Son tahlilde birinde doğrudan diğerinde dolaylı olmasına rağmen heri iki uumllkede de ulusal eğitim otoritesi bu konuda en yetkili organ olarak ortaya ccedilıkmaktadır

Her ik i uumllkede de oumlğretmen eğitiminin akreditasyonuna ilişkin temel ilkeler ve gerekccedileler benzerlikler goumlstermesine rağmen akreditasyon etkinliklerinin hayata geccedilirilmesi ve sistemdeki işlevi uumllkelerin kendine oumlzguuml koşullarını dikkate alacak biccedilimde şekillenmiştir İngilterede daha merkeziyetccedili olan eğitim sisteminde akreditasyon etkinlikleri daha merkeziyetccedili ve yukarıdan aşağı bir oumlzellik goumlsterirken daha adem-i merkeziyetccedili ve yerel oumlzellikler goumlsteren Amerikan eğitim sisteminde akreditasyon uygulamaları yine benzer oumlzellikler goumlsterecek şekilde duumlzenlenmiştir

Akreditasyon ve standartlar konusu oumlzellikle son on yılda heri iki uumllkedeki eğitim youmlneticileri ve akademisyenlerin guumlndemini işgal etmektedir Bu gelişmenin yuumlksekoumlğretimde son yıllarda ortaya ccedilıkan yeni bir eğilimle ilişkili olduğu varsayılabilir Pek ccedilok yuumlksekoumlğretim sisteminde ve oumlzellikle Amerikan yuumlksekoumlğretiminde kamu otoritesi yuumlksekoumlğretime ayrılan kamu kaynaklarının daha hesaplı ve sorumlu kullanılması konusunda ccedileşitli denetim mekanizmaları geliştirmişlerdir Bu gelişme Duumlnya Bankası ve UNESCO tarafından hazırlanan yuumlksekoumlğretime ilişkin iki raporda da benzer biccedilimde saptanmış ve dile getirilmiştir Bu anlamda her iki sistemde de son yıllarda ciddi biccedilimde uygulamaya konulan oumlğretmen yetiştirmeye ilişkin standartlaşma ve akreditasyon genelde yuumlksekoumlğretime ilişkin kamu otoritelerinin daha sorgulayıcı ve denetleyici bu yeni bakış accedilısıyla yakından ilişkilidir

ismail doğan

Tuumlrkiyede oumlğretmen eğitiminde akreditasyon girişimine felsefe ve karine (dayanak) olan A60 ve ingiltere deneylerinin YOumlK takdiminde ortaya ccedilıkan

gerccedilek sonuccedilları ise bu metnin satır aralarında gizlidir Yakın tahlilde bu boyutun ortaya ccedilıkardığı sonuccedillar ise şoumlyle sıralanabilir

1 Duumlnyanın iki modern ve ileri uumllkesi olan ABD ve İngilterede eğitim son yıllarda devlet duumlzeyinde ve hiccedil olmadığı kadar oumlnemsenmektedir Bu iki uumllkenin siyasal oumlnderlerine prim kazandıran birini ikinci kez iktidar yapan temel soumlylem eğitimdir

2 Eğitim ve oumlğretmen yetiştirme uumllkeleri geleceğe bilgi toplumuna taşıyacak olan en kritik unsurlardır Oumlğretmen eğitiminde akreditasyon bu vasıtayı işlevsel hale getirebilecek en oumlnemli youmlntemdir

3 Bu kadar oumlnemli olan akreditasyon ancak otorite birimlerince işletilebilir hayata geccedilirilebilir ingilterede bu otorite devlet ABD ise devletin yetki verdiği dolaylı kanallar ve kuruluşlardır

4 Akreditasyonun standartlarının saptanması ve otoritenin bu ccedilerccedilevede tam yetki ile donatılmış olması her iki uumllkede ortaya ccedilıkan oumlnemli bir olgudur

5 Akreditasyon sistemi uumllkelerin siyasal ve toplumsal oumlrguumltlenme biccedilimine goumlre şekillenmektedir Merkeziyetccedili ingiliz toplumsal sistemi akreditasyon sistemini de merkeziyetccedili hale getirirken adem-i merkeziyetccedili olan ABDde adem-i merkeziyetccedili ve yerel oumlzellikler goumlsteren bir akreditasyon sistemi bulunmaktadır

Şimdi YOumlKuumln ABD ve İngiliz uygulamalarından yola ccedilıkarak olası proje ve uygulamaları iccedilin oumlngoumlrduumlğuuml bu analojiyi (ccedilıkarsamayı) tek cuumlmleye indirgemek muumlmkuumlnduumlr Bu ccedilıkarsama ile kısaca kamuoyuna verilmek istenen mesaj şudur Batı ve gelişmiş uumllkeler kaliteyi ve verimliliği esas

almaktadırlar Akreditasyon bu amacın gerccedilekleşmesinde belirleyici ve

işlevsel bir youmlntemdir ABD ve İngiltere gibi uygulamanın popuumller olduğu

uumllkelerde bu youmlntem belirli bir otoritenin inisiyatifinde işletilmektedir

ilk bakışta YOumlKuumln bu belirlemesinde yanlış bir şey yoktur Kuumlreselleşmenin rekabete ve rekabetccedili bir kuumlltuumlre yol accediltığı duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde bu suumlreccedilte kazananın verimlilik ve kalite olduğu tartışma goumltuumlrmez O halde verimliliği ve kaliteyi esas alan proje ve uygulamalar değişimin gerekliliğine uygun girişimlerdir Ancak dikkat edilmesi gereken boumlyle bir hedefe ulaşmada yani kalite ve kalitede suumlrekliliğin sağlanmasında başvurulan youmlntemin geccedilerlik ve guumlvenirliğidir Bilindiği gibi rekabetin oumlzuumlnde bireyin girişimci yetenekleri bu konuda kendisine tanınan fırsatların ccedileşitliliği yer alır Rekabet bu yetenekler doğrultusunda kişilerinin yeteneklerinin hayata geccediltiği bir kuumlltuumlr

ismail doğan

ortamıdır Her tuumlrluuml muumldahale baskı ve dayatmalar rekabet kuumlltuumlruumlnuumln koşullarını ortadan kaldıran etkenlerdir

YOumlKuumln yuumlksekoumlğretimde kaliteyi amaccedillaması ve bu doğrultuda gelişmiş uumllkeler model alınarak yeni bir yapılanmaya girişmiş olması kuşkusuz bu bağlamda ccedilok oumlnemli bir adımdır Ama burada unutulmaması gereken iki konu vardır Bunlardan birincisi değişimin mantığı işleyiş ve doğrultusunun ccedilok iyi belirlenmesi diğeri de proje ve icraatlar iccedilin alınan modellerin uumllke ve kuumlltuumlre uyarlanmasında yeteri kadar titiz ve seccedilici olma sorunudur Aksi halde başkaları yapıyor biz de yapalım gibi bir yaklaşımla ortaya konan aceleci ve seccedilici olmayan tutum başta adaptasyon olmak uumlzere uygulamada bir dizi sorun ortaya ccedilıkarabilir Tuumlrkiyede YOumlKuumln eğitimde akreditasyon heyecan ve girişiminde bu noktadan kaynaklanan olası sorunlar soumlz konusudur

Terminolojik tanımında vurgulandığı uumlzere akreditasyon kalitenin geliştirilmesini ve değerlendirilmesini esas alan devletle ilgisi olmayan bu nedenle de goumlnuumllluumlluumlk esasına goumlre işleyen bir suumlreccediltir AmaYOumlKuumln oumlğretmen eğitiminde akreditasyon girişimi olayı buumlrokratik bir profil olarak goumlrmek ve ele almak suretiyle goumlnuumllluumlluumlk esasının dışına taşımaktadır Boumlyle bir deneyde akredite işlevi doğal olarak buumlrokratik otoritenin geleneksel youmlntem ve alışkanlığının etkisine girmektedir Hem organizasyon hem de işleyiş bu etkiyi belirginleştirmektedir YOumlKuumln 8-10 nisan 1999 tarihlerinde Edirnede gerccedilekleştirdiği Hizmet Oumlncesi Eğitiminde Akreditasyon Semineri program iccedileriği ve komisyonların yapısı accedilısından soumlzuuml edilen geleneğin suumlrmekte olduğunun bir kanıtıdır Bu seminerde uumlyelere eğitim fakuumllteleri standartları oumlğretmen yeterlikleri ve değerlendirilmesi fakuumllte akreditasyonu ziyareti iccedilin ekip planı oumlz değerlendirme raporu akreditasyon ziyaretleri iccedilin fakuumllte tarafından hazırlanacak belge ve dokuumlmanlar başlıklı formatlar ccedilevresinde bilgiler verilmiştir YOumlKuumln buumlrokratik yapısı iccedilinde oluşturulan akreditasyonla ilgili bu yeni birimle birlikte yeni bir buumlrokratik otorite ve mevzuatla karşılaşılmaktadır Tuumlrkiyede buumlrokratik geleneğin uumlye seccedilim oumllccediluumltlerinin nasıl bir uygulama ortaya koyduğu goumlz oumlnuumlne alındığında Edirne toplantılarının nasıl bir başlangıccedil noktasından yola ccedilıktığı anlaşılmış olur Esasen bu hareket Batıdaki benzerlerine uygun ve goumlnuumllluumlluumlk esasına dayalı bir girişim olmayıp YOumlK Denetleme Kurulunun sınırlı performanslarına akreditasyon boyutunu ilave etmektir

ismail doğan

3 Sonuccedil ve Oumlneriler

Sonuccedil

Tuumlrkiyede son yıllarda yapılan ccedilalışmalarla oumlğretmen yetiştirme sistemi buumlyuumlk oumllccediluumlde değişikliğe uğramıştır Değişimin yeni toplumsal ve kuumlresel işlevleri duumlnyada eğitimden beklentileri yuumlkseltirken Tuumlrkiyenin de eğitim konusunda reorganize (yeniden yapılanması) olması son derece doğaldır Burada oumlnemli olan eğitimi guumlncel ve kuumlresel hale getiren dinamiklerin ccedilok iyi belirlenmesi ve yeni yapılanma iccedilinde bunların dikkate alınmasıdır Bu accedilıdan bakıldığında yeni oumlğretmen yetiştirme sistemi ve buna bağlı olarak ortaya konan yeni arayışların muumlzakereye accedilık olan boyutları bulunmaktadır

Oumlğretmen yetiştirme sistemindeki değişikliğin nedeni zorunlu temel eğitimin sekiz yıla ccedilıkarılmasıdır Bu olgu yeni sistemin niteliği (mahiyet) ve accedilılımlarından oumlnce uumlzerinde durulması gereken bir durumdur Ccediluumlnkuuml sekiz yıllık zorunlu eğitimle birlikte buumlyuumlk bir oumlğretmen accedilığı ortaya ccedilıkmıştır Şiddetli oumlğretmen accedilığı eğitime youmln verenlerin buumltuumln proje ve icraatlarının da ekseni olmuştur Dolayısıyla eğitim adına atılan her adımda oumlğretmen accedilığının yol accediltığı sayı probleminin ccediloumlzuumllmesi duumlşuumlncesi yer almaktadır Uumlniversitelerdeki tuumlm eğitim fakuumlltelerinin branş oumlğretmenliğinden sınıf oumlğretmeni yetiştirecek şekilde yapılanmasının nedeni işte bu olgudur Yetkililer bu doumlnuumlşuumlmuumln adını yeni oumlğretmen yetiştirme sistemi olarak sunmaktadırlar Yeni bir durumun ifadesi olarak boumlyle bir tanım doğru olabilir ama değişimin kuumlresel mantığı accedilısından bakıldığında Tuumlrkiyede yapılanların zaman zaman yapılanlardan farklı olmadığı ortaya ccedilıkmaktadır Son yapılanlar da eğitime periyodik olarak muumldahale etme guumlncel sıkıntı ve sorunlar doğrultusunda ccedileki duumlzen verme geleneğinin bir uzantısıdır Bu muumldahalelerde bu periyodik oynamalarda değişim kuumlltuumlruuml ve felsefesi buumlyuumlk oumllccediluumlde ihmal edilmektedir

Değişim kuumlltuumlruuml yeni adına eskinin ortadan kaldırılmasını değil yararlı ve işlevsel boyutuyla geleneğin modernite ile uzlaştırılmasını empoze etmektedir Ama benzer yenilikccedili ccedilabalarda olduğu gibi oumlğretmen yetiştirme program ve sisteminde boumlyle bir uzlaşma goumlz oumlnuumlne alınmamıştır Dolayısıyla ortaya ccedilıkan tabloda yeni adına eskinin tuumlmuumlyle ilga edilerek eğitimin geleneksel disiplinlerinin de bu bağlamda ortadan kaldırıldığı goumlruumllmektedir Meslekte ihtiyaccedil duyulan bilgi terimi teorik olarak nitelenen eğitim bilimlerine (eğitim tarihi eğitim felsefesi eğitim sosyolojisi vd ) tercih edilirken soumlz konusu bilimler program dışı bırakılarak tarihin

ismail doğan

dışına itilmektedir Uumlstelik bu uygulama ile eğitim bilimleri sosyal bilimlerden koparılarak benzer ccedilatışma ve dualist farklılaşmalar batıda sona ermişken eğitim bilimleri ve sosyal bilimler farklılaşmasına da yol accedilılmıştır Sayısal problemin getirdiği tedirginlikle eğitim bilimlerini tarihin dışına itenler yakın gelecekte bu sorunun ortadan kalkması durumunda bu keskin muumldahalenin ortaya ccedilıkardığı sonuccedilları nasıl telafi edeceklerini ise accedilıklamamaktadırlar

Tuumlrkiyede eğitimde ve oumlğretmen eğitiminde akreditasyon işte bu amacı aşan muumldahale ve oynamaların uumlzerine gelmiştir Dolayısıyla akreditasyon olgusunun terminolojik esprisinden kaynaklanan boyutların ortaya ccedilıkması beklenemez Bu nedenle Batıda devlet denetimine alternatif olan akreditasyon girişimi Tuumlrkiyede YOumlK Denetleme Kuruluna manevra accedilılımı kazandıracak buumlrokratik bir mekanizma goumlruumlnuumlmuuml vermektedir Bu bağlamda akreditasyon bir buumlrokratik bir oumlrguumltlenme olarak algılanmakta otoriteyi oumlne ccedilıkarmaktadır

Oumlneriler

1 Değişim kuumlltuumlruuml yeni bin yıl iccedilin kuumlresel normlar ve değerler uumlretmektedir Bunlar iccedilinde uumlzerinde en ccedilok durulması gereken husus bireyi merkeze alan değişim oumllccediluumltleridir Bir işin tasarlanması planlanması organize edilmesi ve sonuccedillandırılması yeni ve farklı bir oumlzellik olarak bireye oumln goumlruumllen işlevlerdir Meslekte ihtiyaccedil duyulan bilgi deyimi ile durağan bir bilgi normuna indirgenen oumlğretmen formasyonu belirtilen işlevlere youmlnelik dinamik bir suumlrece uyarlanmalıdır Bilgi toplumu insanına yakıştırılan işlev ve donanımlar oumlğretmenlerden esirgenmemelidir O halde sorun meslekte ihtiyaccedil duyulan bilgi değil bilgi toplumunda oumlğretmen olabilmenin vasıflarının kazandırılması sorunudur

2 Bilgi toplumunda oumlğretmen ihtiyaccedil duyulan bilgi kalıbına mahkum olan oumlğretmen değil koşulları ve koşulların oumln goumlrduumlğuuml sorunları saptayan analiz eden ve sonuccedillandıran insandır Bu ise oumlğretmenin durağan beceri kalıplarına mahkum edilmesiyle değil dinamik bilgi zemini uumlzerinde inisiyatif vasıflarının geliştirilmesi ile muumlmkuumln olabilir Her doumlnemde bu dinamizmi veren inisiyatif becerisini geliştiren oumlnemli unsurların başında oumlğretmenliğin gerccedilek pedagojik zemini olan eğitim bilimleridir Eğitim bilimlerini tarihin dışına iten anlayış oumlğretmeni bir entelektuumlel olarak değil belirli becerilerle donatılmış bir teknolog bir ara insan guumlcuuml olarak goumlrmektedir

3 Son doumlnemin akreditasyon girişimi uygulayıcıların sayısal fobisini unutturamaz Boumlyle bir olgunun uumlzerine gelen akreditasyonun ise beklenen yararı sağlaması muumlmkuumln değildir Beceri kuumlltuumlruumlnuumln kalıp

ismail doğan

davranışları uumlzerinde eğitilen kişilerin alana ve mesleğe yaratıcı katkıları soumlz konusu olamayacağına goumlre boumlyle bir kuumlltuumlruumln akredite edilmesinden nasıl bir yarar umulmaktadır Bu buumlrokratik şablondan nasıl bir goumlnuumllluumlluumlk beklenebilir

4 Akreditasyon goumlnuumllluumlluumlk esasında gelişen devlet dışı bir işleyiş biccedilimidir Bu mekanizmanın kuumlltuumlrel zemininde kendini geliştiren kaliteyi ve verimliliği yaşam biccedilimine doumlnuumlştuumlren insanteki yer almaktadır Kendini otomasyonun parccedilası olarak goumlren bireylerin ve bu bireylerden meydana gelen kurumların akredite edilmesi yalnızca bir denetleme olayıdır Oysa akreditasyon yaratıcılığın ve uumlretkenliğin uumlzerinde gelişen bir olgudur

5 Tuumlrkiyede akreditasyondan oumlnce kalite ve verimliliği yaşam biccedilimine doumlnuumlştuumlrecek insanlara ihtiyaccedil vardır Boumlyle bir insanın yetişmesi halinde kendiliğindenlik ilkesi doğal olarak işleyecektir Aksi halde korkunun ve uumlccediluumlncuuml kişilerin varlığını dikkate alan bir yaşam biccediliminin akredite edilmesi gerccedileği yaşanır ki boumlyle bir akreditasyon zaten uumlccediluumlncuuml duumlnyanın yabancı olmadığı bir kuumlltuumlrel olgudur Bunun iccedilin de Amerikayı yeniden keşif etmeğe gerek yoktur

6 Akreditasyon ABD ve ingilterede toplumsal sistemin yapısına uygun (merkezicirc ve adem-icirc merkez farkı) bir organizasyona sahiptir YOumlKuumln de goumlnderme yaptığı bu uygulamalardan dikkate değer olan bu boyut goumlrmezden gelinmiştir O nedenle de Tuumlrk kuumlltuumlruuml ve eğitim geleneği akreditasyon girişim ve deneyinde buumlyuumlk oumllccediluumlde ihmal edilmiştir Bu konuda ortaya konacak bir duyarlılık farklı uygulamalarla birilikte Tuumlrk kuumlltuumlr ve eğitim geleneğine uygun bir akreditasyon uumlretilmesine yol accedilacaktır

K A Y N A K Ccedil A

T U B A - TUumlBİTAK-TTGV Bilim - Teknoloji Sanayi Tartışmaları Platformu Avrupa Birliğinin Bilim- Teknoloji- Muumlhendislik Alanlarına İlişkin Akreditasyon Kurumları Ccedilalışma Grubu Yuumlksekoumlğretimde Kalite Youmlnetimi Alt Ccedilalışma Grubu Raporu A n k a r a Şubat 1997

T B M M Bursa M i l l e t v e k i l l e r i A R Beyre l i v e Hayati K o r k m a z m Tuumlrkiye Akreditasyon Konsey i Kuruluş v e Goumlrevleri Hakkında K a n u n t e k l i f 21 Doumlnem Sıra Sayısı 123 32 s

DOĞAN İsmail Değişen Tuumlrkiyede Bilim ve Kuumlltuumlr A n k a r a İmaj Yayınevi 1997 451 + 10 s

bullEğitimde Geometrik Muumldahale Ya Da V i z y o n ve Geometr i YeniYuumlzyıl Gazetesi 22 5 1998 s 19

ismail doğan

G l o b a l Values and Educat ion T u r k i s h Exper ience The Third International Conference on Tecaher Education Almost 2000 Crto And Challenga In Teacher Education Under The Auspices The Colleges Of Educat ion İn Israel June 27 - July 1 1999 B o o k of Abstracts p 65

Eğitimde Geleceğe Yatırım Konferansı A n k a r a 11 Mayıs 1998 Duumlzenleyen Kuruluş B i l k o m App le Computer Tuumlrkiye Distribuumltoumlruuml

K a l i t e ve Akreditasyon M i l l i Komi te Ccedilalışmaları Esasları Youmlnetmeliği Resmi Gazete Sayı 22335 T a r i h 6 T e m m u z 1995

K A V A K Yuumlksel Oumlğretmen Eğitiminde Y e n i B i r yaklaşıma Doğru Standartlar ve Akreditasyon Kuram ve Uygulamada Eğitim Youmlnetimi dergisi A n k a r a Y a z 1999 S 19 s 313-324

K E L L S H R Self-Study Processes A m e r i c a n Counc i l on Educatino M a c m i l l a n Publ i sh ing Company Nevv Y o r k 1988

Oumlğretmen Eğitiminde Akreditasyon İngiltere ve A B D Oumlrnekleri Barbaros Guumlnccedilerin Sunuşu ile B k z B k z http wwwyoktr egfakAkredit html

ROSOWSKİ H e n r i Uumlniversite Bir Dekan Anlatıyor Ccedilev Suumlreyya Ersoy A n k a r a TUumlBİTAK Y a y 1994 321 s

YALCcedilINKAYA Mustafa Akredi tasyon ve Yuumlksekoumlğretim kurumlarının Değerlendirilmesi Ccediloğaltma A n k a r a 1997 105 s

YOumlK Eğitim Fakuumlltelerinde Oumlğretme^ Yetiştirme Programlarının Geliştirilmesine Youmln Veren Temel İlkeler Y Ouml K Dokuumlmanı 1999 B k z http wwwyoktr egfakAkredit html

Y Ouml K Yuumlruumltme K u r u l u Kararı T a r i h 4 11 1997 Sayı 97392761

ismail doğan

o l a r a k kullanıldığı goumlze ccedilarpmaktadır İngilterede bu doğrudan Eğitim Bakanlığı taraf ından yapılırken ABDde aynı işi eğitim otoritesi dolaylı yollardan yapmakta fakat her iki durumda da oumlğretmen yetiştirmeye ayrılan kaynakları belirli oumllccediluumltlere ve standartlara goumlre dağıtılmaktadır

Kamu kaynakları belirli oumllccediluumlt ve standartlara goumlre dağıtılırken bu mekanizma dağıtılan bu kaynakların ne ederce etkili kullanıldığı konusunda kamu otoritesine denetim yetkisi de kazandırmaktadır Anrak burada oumlnemli olan unsur bu denetimin bir cezalandırma değil tam aksine geliştirme ve niteliğin yuumlkseltilmesi amaccedilla la hizmet edecek şekilde kullanıldığıdır

Oumlğretmen yetiştirme etkinliklerinin belirli oumllccediluumlt ve standartlara bağlanması konusunda her iki uumllkede goumlzlenen diğer bir olgu ise standartların oluşturulması ve denetlenmesi konularında yetkili organların veya otoritenin accedilık olarak saptanması goumlrev ve yetkilerinin accedilık olarak tanımlanması standartların saptanması ve denetim konularında gerekli ve yeterli yetkiyle donatılmış olmasıdır Son tahlilde birinde doğrudan diğerinde dolaylı olmasına rağmen heri iki uumllkede de ulusal eğitim otoritesi bu konuda en yetkili organ olarak ortaya ccedilıkmaktadır

Her ik i uumllkede de oumlğretmen eğitiminin akreditasyonuna ilişkin temel ilkeler ve gerekccedileler benzerlikler goumlstermesine rağmen akreditasyon etkinliklerinin hayata geccedilirilmesi ve sistemdeki işlevi uumllkelerin kendine oumlzguuml koşullarını dikkate alacak biccedilimde şekillenmiştir İngilterede daha merkeziyetccedili olan eğitim sisteminde akreditasyon etkinlikleri daha merkeziyetccedili ve yukarıdan aşağı bir oumlzellik goumlsterirken daha adem-i merkeziyetccedili ve yerel oumlzellikler goumlsteren Amerikan eğitim sisteminde akreditasyon uygulamaları yine benzer oumlzellikler goumlsterecek şekilde duumlzenlenmiştir

Akreditasyon ve standartlar konusu oumlzellikle son on yılda heri iki uumllkedeki eğitim youmlneticileri ve akademisyenlerin guumlndemini işgal etmektedir Bu gelişmenin yuumlksekoumlğretimde son yıllarda ortaya ccedilıkan yeni bir eğilimle ilişkili olduğu varsayılabilir Pek ccedilok yuumlksekoumlğretim sisteminde ve oumlzellikle Amerikan yuumlksekoumlğretiminde kamu otoritesi yuumlksekoumlğretime ayrılan kamu kaynaklarının daha hesaplı ve sorumlu kullanılması konusunda ccedileşitli denetim mekanizmaları geliştirmişlerdir Bu gelişme Duumlnya Bankası ve UNESCO tarafından hazırlanan yuumlksekoumlğretime ilişkin iki raporda da benzer biccedilimde saptanmış ve dile getirilmiştir Bu anlamda her iki sistemde de son yıllarda ciddi biccedilimde uygulamaya konulan oumlğretmen yetiştirmeye ilişkin standartlaşma ve akreditasyon genelde yuumlksekoumlğretime ilişkin kamu otoritelerinin daha sorgulayıcı ve denetleyici bu yeni bakış accedilısıyla yakından ilişkilidir

ismail doğan

Tuumlrkiyede oumlğretmen eğitiminde akreditasyon girişimine felsefe ve karine (dayanak) olan A60 ve ingiltere deneylerinin YOumlK takdiminde ortaya ccedilıkan

gerccedilek sonuccedilları ise bu metnin satır aralarında gizlidir Yakın tahlilde bu boyutun ortaya ccedilıkardığı sonuccedillar ise şoumlyle sıralanabilir

1 Duumlnyanın iki modern ve ileri uumllkesi olan ABD ve İngilterede eğitim son yıllarda devlet duumlzeyinde ve hiccedil olmadığı kadar oumlnemsenmektedir Bu iki uumllkenin siyasal oumlnderlerine prim kazandıran birini ikinci kez iktidar yapan temel soumlylem eğitimdir

2 Eğitim ve oumlğretmen yetiştirme uumllkeleri geleceğe bilgi toplumuna taşıyacak olan en kritik unsurlardır Oumlğretmen eğitiminde akreditasyon bu vasıtayı işlevsel hale getirebilecek en oumlnemli youmlntemdir

3 Bu kadar oumlnemli olan akreditasyon ancak otorite birimlerince işletilebilir hayata geccedilirilebilir ingilterede bu otorite devlet ABD ise devletin yetki verdiği dolaylı kanallar ve kuruluşlardır

4 Akreditasyonun standartlarının saptanması ve otoritenin bu ccedilerccedilevede tam yetki ile donatılmış olması her iki uumllkede ortaya ccedilıkan oumlnemli bir olgudur

5 Akreditasyon sistemi uumllkelerin siyasal ve toplumsal oumlrguumltlenme biccedilimine goumlre şekillenmektedir Merkeziyetccedili ingiliz toplumsal sistemi akreditasyon sistemini de merkeziyetccedili hale getirirken adem-i merkeziyetccedili olan ABDde adem-i merkeziyetccedili ve yerel oumlzellikler goumlsteren bir akreditasyon sistemi bulunmaktadır

Şimdi YOumlKuumln ABD ve İngiliz uygulamalarından yola ccedilıkarak olası proje ve uygulamaları iccedilin oumlngoumlrduumlğuuml bu analojiyi (ccedilıkarsamayı) tek cuumlmleye indirgemek muumlmkuumlnduumlr Bu ccedilıkarsama ile kısaca kamuoyuna verilmek istenen mesaj şudur Batı ve gelişmiş uumllkeler kaliteyi ve verimliliği esas

almaktadırlar Akreditasyon bu amacın gerccedilekleşmesinde belirleyici ve

işlevsel bir youmlntemdir ABD ve İngiltere gibi uygulamanın popuumller olduğu

uumllkelerde bu youmlntem belirli bir otoritenin inisiyatifinde işletilmektedir

ilk bakışta YOumlKuumln bu belirlemesinde yanlış bir şey yoktur Kuumlreselleşmenin rekabete ve rekabetccedili bir kuumlltuumlre yol accediltığı duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde bu suumlreccedilte kazananın verimlilik ve kalite olduğu tartışma goumltuumlrmez O halde verimliliği ve kaliteyi esas alan proje ve uygulamalar değişimin gerekliliğine uygun girişimlerdir Ancak dikkat edilmesi gereken boumlyle bir hedefe ulaşmada yani kalite ve kalitede suumlrekliliğin sağlanmasında başvurulan youmlntemin geccedilerlik ve guumlvenirliğidir Bilindiği gibi rekabetin oumlzuumlnde bireyin girişimci yetenekleri bu konuda kendisine tanınan fırsatların ccedileşitliliği yer alır Rekabet bu yetenekler doğrultusunda kişilerinin yeteneklerinin hayata geccediltiği bir kuumlltuumlr

ismail doğan

ortamıdır Her tuumlrluuml muumldahale baskı ve dayatmalar rekabet kuumlltuumlruumlnuumln koşullarını ortadan kaldıran etkenlerdir

YOumlKuumln yuumlksekoumlğretimde kaliteyi amaccedillaması ve bu doğrultuda gelişmiş uumllkeler model alınarak yeni bir yapılanmaya girişmiş olması kuşkusuz bu bağlamda ccedilok oumlnemli bir adımdır Ama burada unutulmaması gereken iki konu vardır Bunlardan birincisi değişimin mantığı işleyiş ve doğrultusunun ccedilok iyi belirlenmesi diğeri de proje ve icraatlar iccedilin alınan modellerin uumllke ve kuumlltuumlre uyarlanmasında yeteri kadar titiz ve seccedilici olma sorunudur Aksi halde başkaları yapıyor biz de yapalım gibi bir yaklaşımla ortaya konan aceleci ve seccedilici olmayan tutum başta adaptasyon olmak uumlzere uygulamada bir dizi sorun ortaya ccedilıkarabilir Tuumlrkiyede YOumlKuumln eğitimde akreditasyon heyecan ve girişiminde bu noktadan kaynaklanan olası sorunlar soumlz konusudur

Terminolojik tanımında vurgulandığı uumlzere akreditasyon kalitenin geliştirilmesini ve değerlendirilmesini esas alan devletle ilgisi olmayan bu nedenle de goumlnuumllluumlluumlk esasına goumlre işleyen bir suumlreccediltir AmaYOumlKuumln oumlğretmen eğitiminde akreditasyon girişimi olayı buumlrokratik bir profil olarak goumlrmek ve ele almak suretiyle goumlnuumllluumlluumlk esasının dışına taşımaktadır Boumlyle bir deneyde akredite işlevi doğal olarak buumlrokratik otoritenin geleneksel youmlntem ve alışkanlığının etkisine girmektedir Hem organizasyon hem de işleyiş bu etkiyi belirginleştirmektedir YOumlKuumln 8-10 nisan 1999 tarihlerinde Edirnede gerccedilekleştirdiği Hizmet Oumlncesi Eğitiminde Akreditasyon Semineri program iccedileriği ve komisyonların yapısı accedilısından soumlzuuml edilen geleneğin suumlrmekte olduğunun bir kanıtıdır Bu seminerde uumlyelere eğitim fakuumllteleri standartları oumlğretmen yeterlikleri ve değerlendirilmesi fakuumllte akreditasyonu ziyareti iccedilin ekip planı oumlz değerlendirme raporu akreditasyon ziyaretleri iccedilin fakuumllte tarafından hazırlanacak belge ve dokuumlmanlar başlıklı formatlar ccedilevresinde bilgiler verilmiştir YOumlKuumln buumlrokratik yapısı iccedilinde oluşturulan akreditasyonla ilgili bu yeni birimle birlikte yeni bir buumlrokratik otorite ve mevzuatla karşılaşılmaktadır Tuumlrkiyede buumlrokratik geleneğin uumlye seccedilim oumllccediluumltlerinin nasıl bir uygulama ortaya koyduğu goumlz oumlnuumlne alındığında Edirne toplantılarının nasıl bir başlangıccedil noktasından yola ccedilıktığı anlaşılmış olur Esasen bu hareket Batıdaki benzerlerine uygun ve goumlnuumllluumlluumlk esasına dayalı bir girişim olmayıp YOumlK Denetleme Kurulunun sınırlı performanslarına akreditasyon boyutunu ilave etmektir

ismail doğan

3 Sonuccedil ve Oumlneriler

Sonuccedil

Tuumlrkiyede son yıllarda yapılan ccedilalışmalarla oumlğretmen yetiştirme sistemi buumlyuumlk oumllccediluumlde değişikliğe uğramıştır Değişimin yeni toplumsal ve kuumlresel işlevleri duumlnyada eğitimden beklentileri yuumlkseltirken Tuumlrkiyenin de eğitim konusunda reorganize (yeniden yapılanması) olması son derece doğaldır Burada oumlnemli olan eğitimi guumlncel ve kuumlresel hale getiren dinamiklerin ccedilok iyi belirlenmesi ve yeni yapılanma iccedilinde bunların dikkate alınmasıdır Bu accedilıdan bakıldığında yeni oumlğretmen yetiştirme sistemi ve buna bağlı olarak ortaya konan yeni arayışların muumlzakereye accedilık olan boyutları bulunmaktadır

Oumlğretmen yetiştirme sistemindeki değişikliğin nedeni zorunlu temel eğitimin sekiz yıla ccedilıkarılmasıdır Bu olgu yeni sistemin niteliği (mahiyet) ve accedilılımlarından oumlnce uumlzerinde durulması gereken bir durumdur Ccediluumlnkuuml sekiz yıllık zorunlu eğitimle birlikte buumlyuumlk bir oumlğretmen accedilığı ortaya ccedilıkmıştır Şiddetli oumlğretmen accedilığı eğitime youmln verenlerin buumltuumln proje ve icraatlarının da ekseni olmuştur Dolayısıyla eğitim adına atılan her adımda oumlğretmen accedilığının yol accediltığı sayı probleminin ccediloumlzuumllmesi duumlşuumlncesi yer almaktadır Uumlniversitelerdeki tuumlm eğitim fakuumlltelerinin branş oumlğretmenliğinden sınıf oumlğretmeni yetiştirecek şekilde yapılanmasının nedeni işte bu olgudur Yetkililer bu doumlnuumlşuumlmuumln adını yeni oumlğretmen yetiştirme sistemi olarak sunmaktadırlar Yeni bir durumun ifadesi olarak boumlyle bir tanım doğru olabilir ama değişimin kuumlresel mantığı accedilısından bakıldığında Tuumlrkiyede yapılanların zaman zaman yapılanlardan farklı olmadığı ortaya ccedilıkmaktadır Son yapılanlar da eğitime periyodik olarak muumldahale etme guumlncel sıkıntı ve sorunlar doğrultusunda ccedileki duumlzen verme geleneğinin bir uzantısıdır Bu muumldahalelerde bu periyodik oynamalarda değişim kuumlltuumlruuml ve felsefesi buumlyuumlk oumllccediluumlde ihmal edilmektedir

Değişim kuumlltuumlruuml yeni adına eskinin ortadan kaldırılmasını değil yararlı ve işlevsel boyutuyla geleneğin modernite ile uzlaştırılmasını empoze etmektedir Ama benzer yenilikccedili ccedilabalarda olduğu gibi oumlğretmen yetiştirme program ve sisteminde boumlyle bir uzlaşma goumlz oumlnuumlne alınmamıştır Dolayısıyla ortaya ccedilıkan tabloda yeni adına eskinin tuumlmuumlyle ilga edilerek eğitimin geleneksel disiplinlerinin de bu bağlamda ortadan kaldırıldığı goumlruumllmektedir Meslekte ihtiyaccedil duyulan bilgi terimi teorik olarak nitelenen eğitim bilimlerine (eğitim tarihi eğitim felsefesi eğitim sosyolojisi vd ) tercih edilirken soumlz konusu bilimler program dışı bırakılarak tarihin

ismail doğan

dışına itilmektedir Uumlstelik bu uygulama ile eğitim bilimleri sosyal bilimlerden koparılarak benzer ccedilatışma ve dualist farklılaşmalar batıda sona ermişken eğitim bilimleri ve sosyal bilimler farklılaşmasına da yol accedilılmıştır Sayısal problemin getirdiği tedirginlikle eğitim bilimlerini tarihin dışına itenler yakın gelecekte bu sorunun ortadan kalkması durumunda bu keskin muumldahalenin ortaya ccedilıkardığı sonuccedilları nasıl telafi edeceklerini ise accedilıklamamaktadırlar

Tuumlrkiyede eğitimde ve oumlğretmen eğitiminde akreditasyon işte bu amacı aşan muumldahale ve oynamaların uumlzerine gelmiştir Dolayısıyla akreditasyon olgusunun terminolojik esprisinden kaynaklanan boyutların ortaya ccedilıkması beklenemez Bu nedenle Batıda devlet denetimine alternatif olan akreditasyon girişimi Tuumlrkiyede YOumlK Denetleme Kuruluna manevra accedilılımı kazandıracak buumlrokratik bir mekanizma goumlruumlnuumlmuuml vermektedir Bu bağlamda akreditasyon bir buumlrokratik bir oumlrguumltlenme olarak algılanmakta otoriteyi oumlne ccedilıkarmaktadır

Oumlneriler

1 Değişim kuumlltuumlruuml yeni bin yıl iccedilin kuumlresel normlar ve değerler uumlretmektedir Bunlar iccedilinde uumlzerinde en ccedilok durulması gereken husus bireyi merkeze alan değişim oumllccediluumltleridir Bir işin tasarlanması planlanması organize edilmesi ve sonuccedillandırılması yeni ve farklı bir oumlzellik olarak bireye oumln goumlruumllen işlevlerdir Meslekte ihtiyaccedil duyulan bilgi deyimi ile durağan bir bilgi normuna indirgenen oumlğretmen formasyonu belirtilen işlevlere youmlnelik dinamik bir suumlrece uyarlanmalıdır Bilgi toplumu insanına yakıştırılan işlev ve donanımlar oumlğretmenlerden esirgenmemelidir O halde sorun meslekte ihtiyaccedil duyulan bilgi değil bilgi toplumunda oumlğretmen olabilmenin vasıflarının kazandırılması sorunudur

2 Bilgi toplumunda oumlğretmen ihtiyaccedil duyulan bilgi kalıbına mahkum olan oumlğretmen değil koşulları ve koşulların oumln goumlrduumlğuuml sorunları saptayan analiz eden ve sonuccedillandıran insandır Bu ise oumlğretmenin durağan beceri kalıplarına mahkum edilmesiyle değil dinamik bilgi zemini uumlzerinde inisiyatif vasıflarının geliştirilmesi ile muumlmkuumln olabilir Her doumlnemde bu dinamizmi veren inisiyatif becerisini geliştiren oumlnemli unsurların başında oumlğretmenliğin gerccedilek pedagojik zemini olan eğitim bilimleridir Eğitim bilimlerini tarihin dışına iten anlayış oumlğretmeni bir entelektuumlel olarak değil belirli becerilerle donatılmış bir teknolog bir ara insan guumlcuuml olarak goumlrmektedir

3 Son doumlnemin akreditasyon girişimi uygulayıcıların sayısal fobisini unutturamaz Boumlyle bir olgunun uumlzerine gelen akreditasyonun ise beklenen yararı sağlaması muumlmkuumln değildir Beceri kuumlltuumlruumlnuumln kalıp

ismail doğan

davranışları uumlzerinde eğitilen kişilerin alana ve mesleğe yaratıcı katkıları soumlz konusu olamayacağına goumlre boumlyle bir kuumlltuumlruumln akredite edilmesinden nasıl bir yarar umulmaktadır Bu buumlrokratik şablondan nasıl bir goumlnuumllluumlluumlk beklenebilir

4 Akreditasyon goumlnuumllluumlluumlk esasında gelişen devlet dışı bir işleyiş biccedilimidir Bu mekanizmanın kuumlltuumlrel zemininde kendini geliştiren kaliteyi ve verimliliği yaşam biccedilimine doumlnuumlştuumlren insanteki yer almaktadır Kendini otomasyonun parccedilası olarak goumlren bireylerin ve bu bireylerden meydana gelen kurumların akredite edilmesi yalnızca bir denetleme olayıdır Oysa akreditasyon yaratıcılığın ve uumlretkenliğin uumlzerinde gelişen bir olgudur

5 Tuumlrkiyede akreditasyondan oumlnce kalite ve verimliliği yaşam biccedilimine doumlnuumlştuumlrecek insanlara ihtiyaccedil vardır Boumlyle bir insanın yetişmesi halinde kendiliğindenlik ilkesi doğal olarak işleyecektir Aksi halde korkunun ve uumlccediluumlncuuml kişilerin varlığını dikkate alan bir yaşam biccediliminin akredite edilmesi gerccedileği yaşanır ki boumlyle bir akreditasyon zaten uumlccediluumlncuuml duumlnyanın yabancı olmadığı bir kuumlltuumlrel olgudur Bunun iccedilin de Amerikayı yeniden keşif etmeğe gerek yoktur

6 Akreditasyon ABD ve ingilterede toplumsal sistemin yapısına uygun (merkezicirc ve adem-icirc merkez farkı) bir organizasyona sahiptir YOumlKuumln de goumlnderme yaptığı bu uygulamalardan dikkate değer olan bu boyut goumlrmezden gelinmiştir O nedenle de Tuumlrk kuumlltuumlruuml ve eğitim geleneği akreditasyon girişim ve deneyinde buumlyuumlk oumllccediluumlde ihmal edilmiştir Bu konuda ortaya konacak bir duyarlılık farklı uygulamalarla birilikte Tuumlrk kuumlltuumlr ve eğitim geleneğine uygun bir akreditasyon uumlretilmesine yol accedilacaktır

K A Y N A K Ccedil A

T U B A - TUumlBİTAK-TTGV Bilim - Teknoloji Sanayi Tartışmaları Platformu Avrupa Birliğinin Bilim- Teknoloji- Muumlhendislik Alanlarına İlişkin Akreditasyon Kurumları Ccedilalışma Grubu Yuumlksekoumlğretimde Kalite Youmlnetimi Alt Ccedilalışma Grubu Raporu A n k a r a Şubat 1997

T B M M Bursa M i l l e t v e k i l l e r i A R Beyre l i v e Hayati K o r k m a z m Tuumlrkiye Akreditasyon Konsey i Kuruluş v e Goumlrevleri Hakkında K a n u n t e k l i f 21 Doumlnem Sıra Sayısı 123 32 s

DOĞAN İsmail Değişen Tuumlrkiyede Bilim ve Kuumlltuumlr A n k a r a İmaj Yayınevi 1997 451 + 10 s

bullEğitimde Geometrik Muumldahale Ya Da V i z y o n ve Geometr i YeniYuumlzyıl Gazetesi 22 5 1998 s 19

ismail doğan

G l o b a l Values and Educat ion T u r k i s h Exper ience The Third International Conference on Tecaher Education Almost 2000 Crto And Challenga In Teacher Education Under The Auspices The Colleges Of Educat ion İn Israel June 27 - July 1 1999 B o o k of Abstracts p 65

Eğitimde Geleceğe Yatırım Konferansı A n k a r a 11 Mayıs 1998 Duumlzenleyen Kuruluş B i l k o m App le Computer Tuumlrkiye Distribuumltoumlruuml

K a l i t e ve Akreditasyon M i l l i Komi te Ccedilalışmaları Esasları Youmlnetmeliği Resmi Gazete Sayı 22335 T a r i h 6 T e m m u z 1995

K A V A K Yuumlksel Oumlğretmen Eğitiminde Y e n i B i r yaklaşıma Doğru Standartlar ve Akreditasyon Kuram ve Uygulamada Eğitim Youmlnetimi dergisi A n k a r a Y a z 1999 S 19 s 313-324

K E L L S H R Self-Study Processes A m e r i c a n Counc i l on Educatino M a c m i l l a n Publ i sh ing Company Nevv Y o r k 1988

Oumlğretmen Eğitiminde Akreditasyon İngiltere ve A B D Oumlrnekleri Barbaros Guumlnccedilerin Sunuşu ile B k z B k z http wwwyoktr egfakAkredit html

ROSOWSKİ H e n r i Uumlniversite Bir Dekan Anlatıyor Ccedilev Suumlreyya Ersoy A n k a r a TUumlBİTAK Y a y 1994 321 s

YALCcedilINKAYA Mustafa Akredi tasyon ve Yuumlksekoumlğretim kurumlarının Değerlendirilmesi Ccediloğaltma A n k a r a 1997 105 s

YOumlK Eğitim Fakuumlltelerinde Oumlğretme^ Yetiştirme Programlarının Geliştirilmesine Youmln Veren Temel İlkeler Y Ouml K Dokuumlmanı 1999 B k z http wwwyoktr egfakAkredit html

Y Ouml K Yuumlruumltme K u r u l u Kararı T a r i h 4 11 1997 Sayı 97392761

ismail doğan

Tuumlrkiyede oumlğretmen eğitiminde akreditasyon girişimine felsefe ve karine (dayanak) olan A60 ve ingiltere deneylerinin YOumlK takdiminde ortaya ccedilıkan

gerccedilek sonuccedilları ise bu metnin satır aralarında gizlidir Yakın tahlilde bu boyutun ortaya ccedilıkardığı sonuccedillar ise şoumlyle sıralanabilir

1 Duumlnyanın iki modern ve ileri uumllkesi olan ABD ve İngilterede eğitim son yıllarda devlet duumlzeyinde ve hiccedil olmadığı kadar oumlnemsenmektedir Bu iki uumllkenin siyasal oumlnderlerine prim kazandıran birini ikinci kez iktidar yapan temel soumlylem eğitimdir

2 Eğitim ve oumlğretmen yetiştirme uumllkeleri geleceğe bilgi toplumuna taşıyacak olan en kritik unsurlardır Oumlğretmen eğitiminde akreditasyon bu vasıtayı işlevsel hale getirebilecek en oumlnemli youmlntemdir

3 Bu kadar oumlnemli olan akreditasyon ancak otorite birimlerince işletilebilir hayata geccedilirilebilir ingilterede bu otorite devlet ABD ise devletin yetki verdiği dolaylı kanallar ve kuruluşlardır

4 Akreditasyonun standartlarının saptanması ve otoritenin bu ccedilerccedilevede tam yetki ile donatılmış olması her iki uumllkede ortaya ccedilıkan oumlnemli bir olgudur

5 Akreditasyon sistemi uumllkelerin siyasal ve toplumsal oumlrguumltlenme biccedilimine goumlre şekillenmektedir Merkeziyetccedili ingiliz toplumsal sistemi akreditasyon sistemini de merkeziyetccedili hale getirirken adem-i merkeziyetccedili olan ABDde adem-i merkeziyetccedili ve yerel oumlzellikler goumlsteren bir akreditasyon sistemi bulunmaktadır

Şimdi YOumlKuumln ABD ve İngiliz uygulamalarından yola ccedilıkarak olası proje ve uygulamaları iccedilin oumlngoumlrduumlğuuml bu analojiyi (ccedilıkarsamayı) tek cuumlmleye indirgemek muumlmkuumlnduumlr Bu ccedilıkarsama ile kısaca kamuoyuna verilmek istenen mesaj şudur Batı ve gelişmiş uumllkeler kaliteyi ve verimliliği esas

almaktadırlar Akreditasyon bu amacın gerccedilekleşmesinde belirleyici ve

işlevsel bir youmlntemdir ABD ve İngiltere gibi uygulamanın popuumller olduğu

uumllkelerde bu youmlntem belirli bir otoritenin inisiyatifinde işletilmektedir

ilk bakışta YOumlKuumln bu belirlemesinde yanlış bir şey yoktur Kuumlreselleşmenin rekabete ve rekabetccedili bir kuumlltuumlre yol accediltığı duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde bu suumlreccedilte kazananın verimlilik ve kalite olduğu tartışma goumltuumlrmez O halde verimliliği ve kaliteyi esas alan proje ve uygulamalar değişimin gerekliliğine uygun girişimlerdir Ancak dikkat edilmesi gereken boumlyle bir hedefe ulaşmada yani kalite ve kalitede suumlrekliliğin sağlanmasında başvurulan youmlntemin geccedilerlik ve guumlvenirliğidir Bilindiği gibi rekabetin oumlzuumlnde bireyin girişimci yetenekleri bu konuda kendisine tanınan fırsatların ccedileşitliliği yer alır Rekabet bu yetenekler doğrultusunda kişilerinin yeteneklerinin hayata geccediltiği bir kuumlltuumlr

ismail doğan

ortamıdır Her tuumlrluuml muumldahale baskı ve dayatmalar rekabet kuumlltuumlruumlnuumln koşullarını ortadan kaldıran etkenlerdir

YOumlKuumln yuumlksekoumlğretimde kaliteyi amaccedillaması ve bu doğrultuda gelişmiş uumllkeler model alınarak yeni bir yapılanmaya girişmiş olması kuşkusuz bu bağlamda ccedilok oumlnemli bir adımdır Ama burada unutulmaması gereken iki konu vardır Bunlardan birincisi değişimin mantığı işleyiş ve doğrultusunun ccedilok iyi belirlenmesi diğeri de proje ve icraatlar iccedilin alınan modellerin uumllke ve kuumlltuumlre uyarlanmasında yeteri kadar titiz ve seccedilici olma sorunudur Aksi halde başkaları yapıyor biz de yapalım gibi bir yaklaşımla ortaya konan aceleci ve seccedilici olmayan tutum başta adaptasyon olmak uumlzere uygulamada bir dizi sorun ortaya ccedilıkarabilir Tuumlrkiyede YOumlKuumln eğitimde akreditasyon heyecan ve girişiminde bu noktadan kaynaklanan olası sorunlar soumlz konusudur

Terminolojik tanımında vurgulandığı uumlzere akreditasyon kalitenin geliştirilmesini ve değerlendirilmesini esas alan devletle ilgisi olmayan bu nedenle de goumlnuumllluumlluumlk esasına goumlre işleyen bir suumlreccediltir AmaYOumlKuumln oumlğretmen eğitiminde akreditasyon girişimi olayı buumlrokratik bir profil olarak goumlrmek ve ele almak suretiyle goumlnuumllluumlluumlk esasının dışına taşımaktadır Boumlyle bir deneyde akredite işlevi doğal olarak buumlrokratik otoritenin geleneksel youmlntem ve alışkanlığının etkisine girmektedir Hem organizasyon hem de işleyiş bu etkiyi belirginleştirmektedir YOumlKuumln 8-10 nisan 1999 tarihlerinde Edirnede gerccedilekleştirdiği Hizmet Oumlncesi Eğitiminde Akreditasyon Semineri program iccedileriği ve komisyonların yapısı accedilısından soumlzuuml edilen geleneğin suumlrmekte olduğunun bir kanıtıdır Bu seminerde uumlyelere eğitim fakuumllteleri standartları oumlğretmen yeterlikleri ve değerlendirilmesi fakuumllte akreditasyonu ziyareti iccedilin ekip planı oumlz değerlendirme raporu akreditasyon ziyaretleri iccedilin fakuumllte tarafından hazırlanacak belge ve dokuumlmanlar başlıklı formatlar ccedilevresinde bilgiler verilmiştir YOumlKuumln buumlrokratik yapısı iccedilinde oluşturulan akreditasyonla ilgili bu yeni birimle birlikte yeni bir buumlrokratik otorite ve mevzuatla karşılaşılmaktadır Tuumlrkiyede buumlrokratik geleneğin uumlye seccedilim oumllccediluumltlerinin nasıl bir uygulama ortaya koyduğu goumlz oumlnuumlne alındığında Edirne toplantılarının nasıl bir başlangıccedil noktasından yola ccedilıktığı anlaşılmış olur Esasen bu hareket Batıdaki benzerlerine uygun ve goumlnuumllluumlluumlk esasına dayalı bir girişim olmayıp YOumlK Denetleme Kurulunun sınırlı performanslarına akreditasyon boyutunu ilave etmektir

ismail doğan

3 Sonuccedil ve Oumlneriler

Sonuccedil

Tuumlrkiyede son yıllarda yapılan ccedilalışmalarla oumlğretmen yetiştirme sistemi buumlyuumlk oumllccediluumlde değişikliğe uğramıştır Değişimin yeni toplumsal ve kuumlresel işlevleri duumlnyada eğitimden beklentileri yuumlkseltirken Tuumlrkiyenin de eğitim konusunda reorganize (yeniden yapılanması) olması son derece doğaldır Burada oumlnemli olan eğitimi guumlncel ve kuumlresel hale getiren dinamiklerin ccedilok iyi belirlenmesi ve yeni yapılanma iccedilinde bunların dikkate alınmasıdır Bu accedilıdan bakıldığında yeni oumlğretmen yetiştirme sistemi ve buna bağlı olarak ortaya konan yeni arayışların muumlzakereye accedilık olan boyutları bulunmaktadır

Oumlğretmen yetiştirme sistemindeki değişikliğin nedeni zorunlu temel eğitimin sekiz yıla ccedilıkarılmasıdır Bu olgu yeni sistemin niteliği (mahiyet) ve accedilılımlarından oumlnce uumlzerinde durulması gereken bir durumdur Ccediluumlnkuuml sekiz yıllık zorunlu eğitimle birlikte buumlyuumlk bir oumlğretmen accedilığı ortaya ccedilıkmıştır Şiddetli oumlğretmen accedilığı eğitime youmln verenlerin buumltuumln proje ve icraatlarının da ekseni olmuştur Dolayısıyla eğitim adına atılan her adımda oumlğretmen accedilığının yol accediltığı sayı probleminin ccediloumlzuumllmesi duumlşuumlncesi yer almaktadır Uumlniversitelerdeki tuumlm eğitim fakuumlltelerinin branş oumlğretmenliğinden sınıf oumlğretmeni yetiştirecek şekilde yapılanmasının nedeni işte bu olgudur Yetkililer bu doumlnuumlşuumlmuumln adını yeni oumlğretmen yetiştirme sistemi olarak sunmaktadırlar Yeni bir durumun ifadesi olarak boumlyle bir tanım doğru olabilir ama değişimin kuumlresel mantığı accedilısından bakıldığında Tuumlrkiyede yapılanların zaman zaman yapılanlardan farklı olmadığı ortaya ccedilıkmaktadır Son yapılanlar da eğitime periyodik olarak muumldahale etme guumlncel sıkıntı ve sorunlar doğrultusunda ccedileki duumlzen verme geleneğinin bir uzantısıdır Bu muumldahalelerde bu periyodik oynamalarda değişim kuumlltuumlruuml ve felsefesi buumlyuumlk oumllccediluumlde ihmal edilmektedir

Değişim kuumlltuumlruuml yeni adına eskinin ortadan kaldırılmasını değil yararlı ve işlevsel boyutuyla geleneğin modernite ile uzlaştırılmasını empoze etmektedir Ama benzer yenilikccedili ccedilabalarda olduğu gibi oumlğretmen yetiştirme program ve sisteminde boumlyle bir uzlaşma goumlz oumlnuumlne alınmamıştır Dolayısıyla ortaya ccedilıkan tabloda yeni adına eskinin tuumlmuumlyle ilga edilerek eğitimin geleneksel disiplinlerinin de bu bağlamda ortadan kaldırıldığı goumlruumllmektedir Meslekte ihtiyaccedil duyulan bilgi terimi teorik olarak nitelenen eğitim bilimlerine (eğitim tarihi eğitim felsefesi eğitim sosyolojisi vd ) tercih edilirken soumlz konusu bilimler program dışı bırakılarak tarihin

ismail doğan

dışına itilmektedir Uumlstelik bu uygulama ile eğitim bilimleri sosyal bilimlerden koparılarak benzer ccedilatışma ve dualist farklılaşmalar batıda sona ermişken eğitim bilimleri ve sosyal bilimler farklılaşmasına da yol accedilılmıştır Sayısal problemin getirdiği tedirginlikle eğitim bilimlerini tarihin dışına itenler yakın gelecekte bu sorunun ortadan kalkması durumunda bu keskin muumldahalenin ortaya ccedilıkardığı sonuccedilları nasıl telafi edeceklerini ise accedilıklamamaktadırlar

Tuumlrkiyede eğitimde ve oumlğretmen eğitiminde akreditasyon işte bu amacı aşan muumldahale ve oynamaların uumlzerine gelmiştir Dolayısıyla akreditasyon olgusunun terminolojik esprisinden kaynaklanan boyutların ortaya ccedilıkması beklenemez Bu nedenle Batıda devlet denetimine alternatif olan akreditasyon girişimi Tuumlrkiyede YOumlK Denetleme Kuruluna manevra accedilılımı kazandıracak buumlrokratik bir mekanizma goumlruumlnuumlmuuml vermektedir Bu bağlamda akreditasyon bir buumlrokratik bir oumlrguumltlenme olarak algılanmakta otoriteyi oumlne ccedilıkarmaktadır

Oumlneriler

1 Değişim kuumlltuumlruuml yeni bin yıl iccedilin kuumlresel normlar ve değerler uumlretmektedir Bunlar iccedilinde uumlzerinde en ccedilok durulması gereken husus bireyi merkeze alan değişim oumllccediluumltleridir Bir işin tasarlanması planlanması organize edilmesi ve sonuccedillandırılması yeni ve farklı bir oumlzellik olarak bireye oumln goumlruumllen işlevlerdir Meslekte ihtiyaccedil duyulan bilgi deyimi ile durağan bir bilgi normuna indirgenen oumlğretmen formasyonu belirtilen işlevlere youmlnelik dinamik bir suumlrece uyarlanmalıdır Bilgi toplumu insanına yakıştırılan işlev ve donanımlar oumlğretmenlerden esirgenmemelidir O halde sorun meslekte ihtiyaccedil duyulan bilgi değil bilgi toplumunda oumlğretmen olabilmenin vasıflarının kazandırılması sorunudur

2 Bilgi toplumunda oumlğretmen ihtiyaccedil duyulan bilgi kalıbına mahkum olan oumlğretmen değil koşulları ve koşulların oumln goumlrduumlğuuml sorunları saptayan analiz eden ve sonuccedillandıran insandır Bu ise oumlğretmenin durağan beceri kalıplarına mahkum edilmesiyle değil dinamik bilgi zemini uumlzerinde inisiyatif vasıflarının geliştirilmesi ile muumlmkuumln olabilir Her doumlnemde bu dinamizmi veren inisiyatif becerisini geliştiren oumlnemli unsurların başında oumlğretmenliğin gerccedilek pedagojik zemini olan eğitim bilimleridir Eğitim bilimlerini tarihin dışına iten anlayış oumlğretmeni bir entelektuumlel olarak değil belirli becerilerle donatılmış bir teknolog bir ara insan guumlcuuml olarak goumlrmektedir

3 Son doumlnemin akreditasyon girişimi uygulayıcıların sayısal fobisini unutturamaz Boumlyle bir olgunun uumlzerine gelen akreditasyonun ise beklenen yararı sağlaması muumlmkuumln değildir Beceri kuumlltuumlruumlnuumln kalıp

ismail doğan

davranışları uumlzerinde eğitilen kişilerin alana ve mesleğe yaratıcı katkıları soumlz konusu olamayacağına goumlre boumlyle bir kuumlltuumlruumln akredite edilmesinden nasıl bir yarar umulmaktadır Bu buumlrokratik şablondan nasıl bir goumlnuumllluumlluumlk beklenebilir

4 Akreditasyon goumlnuumllluumlluumlk esasında gelişen devlet dışı bir işleyiş biccedilimidir Bu mekanizmanın kuumlltuumlrel zemininde kendini geliştiren kaliteyi ve verimliliği yaşam biccedilimine doumlnuumlştuumlren insanteki yer almaktadır Kendini otomasyonun parccedilası olarak goumlren bireylerin ve bu bireylerden meydana gelen kurumların akredite edilmesi yalnızca bir denetleme olayıdır Oysa akreditasyon yaratıcılığın ve uumlretkenliğin uumlzerinde gelişen bir olgudur

5 Tuumlrkiyede akreditasyondan oumlnce kalite ve verimliliği yaşam biccedilimine doumlnuumlştuumlrecek insanlara ihtiyaccedil vardır Boumlyle bir insanın yetişmesi halinde kendiliğindenlik ilkesi doğal olarak işleyecektir Aksi halde korkunun ve uumlccediluumlncuuml kişilerin varlığını dikkate alan bir yaşam biccediliminin akredite edilmesi gerccedileği yaşanır ki boumlyle bir akreditasyon zaten uumlccediluumlncuuml duumlnyanın yabancı olmadığı bir kuumlltuumlrel olgudur Bunun iccedilin de Amerikayı yeniden keşif etmeğe gerek yoktur

6 Akreditasyon ABD ve ingilterede toplumsal sistemin yapısına uygun (merkezicirc ve adem-icirc merkez farkı) bir organizasyona sahiptir YOumlKuumln de goumlnderme yaptığı bu uygulamalardan dikkate değer olan bu boyut goumlrmezden gelinmiştir O nedenle de Tuumlrk kuumlltuumlruuml ve eğitim geleneği akreditasyon girişim ve deneyinde buumlyuumlk oumllccediluumlde ihmal edilmiştir Bu konuda ortaya konacak bir duyarlılık farklı uygulamalarla birilikte Tuumlrk kuumlltuumlr ve eğitim geleneğine uygun bir akreditasyon uumlretilmesine yol accedilacaktır

K A Y N A K Ccedil A

T U B A - TUumlBİTAK-TTGV Bilim - Teknoloji Sanayi Tartışmaları Platformu Avrupa Birliğinin Bilim- Teknoloji- Muumlhendislik Alanlarına İlişkin Akreditasyon Kurumları Ccedilalışma Grubu Yuumlksekoumlğretimde Kalite Youmlnetimi Alt Ccedilalışma Grubu Raporu A n k a r a Şubat 1997

T B M M Bursa M i l l e t v e k i l l e r i A R Beyre l i v e Hayati K o r k m a z m Tuumlrkiye Akreditasyon Konsey i Kuruluş v e Goumlrevleri Hakkında K a n u n t e k l i f 21 Doumlnem Sıra Sayısı 123 32 s

DOĞAN İsmail Değişen Tuumlrkiyede Bilim ve Kuumlltuumlr A n k a r a İmaj Yayınevi 1997 451 + 10 s

bullEğitimde Geometrik Muumldahale Ya Da V i z y o n ve Geometr i YeniYuumlzyıl Gazetesi 22 5 1998 s 19

ismail doğan

G l o b a l Values and Educat ion T u r k i s h Exper ience The Third International Conference on Tecaher Education Almost 2000 Crto And Challenga In Teacher Education Under The Auspices The Colleges Of Educat ion İn Israel June 27 - July 1 1999 B o o k of Abstracts p 65

Eğitimde Geleceğe Yatırım Konferansı A n k a r a 11 Mayıs 1998 Duumlzenleyen Kuruluş B i l k o m App le Computer Tuumlrkiye Distribuumltoumlruuml

K a l i t e ve Akreditasyon M i l l i Komi te Ccedilalışmaları Esasları Youmlnetmeliği Resmi Gazete Sayı 22335 T a r i h 6 T e m m u z 1995

K A V A K Yuumlksel Oumlğretmen Eğitiminde Y e n i B i r yaklaşıma Doğru Standartlar ve Akreditasyon Kuram ve Uygulamada Eğitim Youmlnetimi dergisi A n k a r a Y a z 1999 S 19 s 313-324

K E L L S H R Self-Study Processes A m e r i c a n Counc i l on Educatino M a c m i l l a n Publ i sh ing Company Nevv Y o r k 1988

Oumlğretmen Eğitiminde Akreditasyon İngiltere ve A B D Oumlrnekleri Barbaros Guumlnccedilerin Sunuşu ile B k z B k z http wwwyoktr egfakAkredit html

ROSOWSKİ H e n r i Uumlniversite Bir Dekan Anlatıyor Ccedilev Suumlreyya Ersoy A n k a r a TUumlBİTAK Y a y 1994 321 s

YALCcedilINKAYA Mustafa Akredi tasyon ve Yuumlksekoumlğretim kurumlarının Değerlendirilmesi Ccediloğaltma A n k a r a 1997 105 s

YOumlK Eğitim Fakuumlltelerinde Oumlğretme^ Yetiştirme Programlarının Geliştirilmesine Youmln Veren Temel İlkeler Y Ouml K Dokuumlmanı 1999 B k z http wwwyoktr egfakAkredit html

Y Ouml K Yuumlruumltme K u r u l u Kararı T a r i h 4 11 1997 Sayı 97392761

ismail doğan

ortamıdır Her tuumlrluuml muumldahale baskı ve dayatmalar rekabet kuumlltuumlruumlnuumln koşullarını ortadan kaldıran etkenlerdir

YOumlKuumln yuumlksekoumlğretimde kaliteyi amaccedillaması ve bu doğrultuda gelişmiş uumllkeler model alınarak yeni bir yapılanmaya girişmiş olması kuşkusuz bu bağlamda ccedilok oumlnemli bir adımdır Ama burada unutulmaması gereken iki konu vardır Bunlardan birincisi değişimin mantığı işleyiş ve doğrultusunun ccedilok iyi belirlenmesi diğeri de proje ve icraatlar iccedilin alınan modellerin uumllke ve kuumlltuumlre uyarlanmasında yeteri kadar titiz ve seccedilici olma sorunudur Aksi halde başkaları yapıyor biz de yapalım gibi bir yaklaşımla ortaya konan aceleci ve seccedilici olmayan tutum başta adaptasyon olmak uumlzere uygulamada bir dizi sorun ortaya ccedilıkarabilir Tuumlrkiyede YOumlKuumln eğitimde akreditasyon heyecan ve girişiminde bu noktadan kaynaklanan olası sorunlar soumlz konusudur

Terminolojik tanımında vurgulandığı uumlzere akreditasyon kalitenin geliştirilmesini ve değerlendirilmesini esas alan devletle ilgisi olmayan bu nedenle de goumlnuumllluumlluumlk esasına goumlre işleyen bir suumlreccediltir AmaYOumlKuumln oumlğretmen eğitiminde akreditasyon girişimi olayı buumlrokratik bir profil olarak goumlrmek ve ele almak suretiyle goumlnuumllluumlluumlk esasının dışına taşımaktadır Boumlyle bir deneyde akredite işlevi doğal olarak buumlrokratik otoritenin geleneksel youmlntem ve alışkanlığının etkisine girmektedir Hem organizasyon hem de işleyiş bu etkiyi belirginleştirmektedir YOumlKuumln 8-10 nisan 1999 tarihlerinde Edirnede gerccedilekleştirdiği Hizmet Oumlncesi Eğitiminde Akreditasyon Semineri program iccedileriği ve komisyonların yapısı accedilısından soumlzuuml edilen geleneğin suumlrmekte olduğunun bir kanıtıdır Bu seminerde uumlyelere eğitim fakuumllteleri standartları oumlğretmen yeterlikleri ve değerlendirilmesi fakuumllte akreditasyonu ziyareti iccedilin ekip planı oumlz değerlendirme raporu akreditasyon ziyaretleri iccedilin fakuumllte tarafından hazırlanacak belge ve dokuumlmanlar başlıklı formatlar ccedilevresinde bilgiler verilmiştir YOumlKuumln buumlrokratik yapısı iccedilinde oluşturulan akreditasyonla ilgili bu yeni birimle birlikte yeni bir buumlrokratik otorite ve mevzuatla karşılaşılmaktadır Tuumlrkiyede buumlrokratik geleneğin uumlye seccedilim oumllccediluumltlerinin nasıl bir uygulama ortaya koyduğu goumlz oumlnuumlne alındığında Edirne toplantılarının nasıl bir başlangıccedil noktasından yola ccedilıktığı anlaşılmış olur Esasen bu hareket Batıdaki benzerlerine uygun ve goumlnuumllluumlluumlk esasına dayalı bir girişim olmayıp YOumlK Denetleme Kurulunun sınırlı performanslarına akreditasyon boyutunu ilave etmektir

ismail doğan

3 Sonuccedil ve Oumlneriler

Sonuccedil

Tuumlrkiyede son yıllarda yapılan ccedilalışmalarla oumlğretmen yetiştirme sistemi buumlyuumlk oumllccediluumlde değişikliğe uğramıştır Değişimin yeni toplumsal ve kuumlresel işlevleri duumlnyada eğitimden beklentileri yuumlkseltirken Tuumlrkiyenin de eğitim konusunda reorganize (yeniden yapılanması) olması son derece doğaldır Burada oumlnemli olan eğitimi guumlncel ve kuumlresel hale getiren dinamiklerin ccedilok iyi belirlenmesi ve yeni yapılanma iccedilinde bunların dikkate alınmasıdır Bu accedilıdan bakıldığında yeni oumlğretmen yetiştirme sistemi ve buna bağlı olarak ortaya konan yeni arayışların muumlzakereye accedilık olan boyutları bulunmaktadır

Oumlğretmen yetiştirme sistemindeki değişikliğin nedeni zorunlu temel eğitimin sekiz yıla ccedilıkarılmasıdır Bu olgu yeni sistemin niteliği (mahiyet) ve accedilılımlarından oumlnce uumlzerinde durulması gereken bir durumdur Ccediluumlnkuuml sekiz yıllık zorunlu eğitimle birlikte buumlyuumlk bir oumlğretmen accedilığı ortaya ccedilıkmıştır Şiddetli oumlğretmen accedilığı eğitime youmln verenlerin buumltuumln proje ve icraatlarının da ekseni olmuştur Dolayısıyla eğitim adına atılan her adımda oumlğretmen accedilığının yol accediltığı sayı probleminin ccediloumlzuumllmesi duumlşuumlncesi yer almaktadır Uumlniversitelerdeki tuumlm eğitim fakuumlltelerinin branş oumlğretmenliğinden sınıf oumlğretmeni yetiştirecek şekilde yapılanmasının nedeni işte bu olgudur Yetkililer bu doumlnuumlşuumlmuumln adını yeni oumlğretmen yetiştirme sistemi olarak sunmaktadırlar Yeni bir durumun ifadesi olarak boumlyle bir tanım doğru olabilir ama değişimin kuumlresel mantığı accedilısından bakıldığında Tuumlrkiyede yapılanların zaman zaman yapılanlardan farklı olmadığı ortaya ccedilıkmaktadır Son yapılanlar da eğitime periyodik olarak muumldahale etme guumlncel sıkıntı ve sorunlar doğrultusunda ccedileki duumlzen verme geleneğinin bir uzantısıdır Bu muumldahalelerde bu periyodik oynamalarda değişim kuumlltuumlruuml ve felsefesi buumlyuumlk oumllccediluumlde ihmal edilmektedir

Değişim kuumlltuumlruuml yeni adına eskinin ortadan kaldırılmasını değil yararlı ve işlevsel boyutuyla geleneğin modernite ile uzlaştırılmasını empoze etmektedir Ama benzer yenilikccedili ccedilabalarda olduğu gibi oumlğretmen yetiştirme program ve sisteminde boumlyle bir uzlaşma goumlz oumlnuumlne alınmamıştır Dolayısıyla ortaya ccedilıkan tabloda yeni adına eskinin tuumlmuumlyle ilga edilerek eğitimin geleneksel disiplinlerinin de bu bağlamda ortadan kaldırıldığı goumlruumllmektedir Meslekte ihtiyaccedil duyulan bilgi terimi teorik olarak nitelenen eğitim bilimlerine (eğitim tarihi eğitim felsefesi eğitim sosyolojisi vd ) tercih edilirken soumlz konusu bilimler program dışı bırakılarak tarihin

ismail doğan

dışına itilmektedir Uumlstelik bu uygulama ile eğitim bilimleri sosyal bilimlerden koparılarak benzer ccedilatışma ve dualist farklılaşmalar batıda sona ermişken eğitim bilimleri ve sosyal bilimler farklılaşmasına da yol accedilılmıştır Sayısal problemin getirdiği tedirginlikle eğitim bilimlerini tarihin dışına itenler yakın gelecekte bu sorunun ortadan kalkması durumunda bu keskin muumldahalenin ortaya ccedilıkardığı sonuccedilları nasıl telafi edeceklerini ise accedilıklamamaktadırlar

Tuumlrkiyede eğitimde ve oumlğretmen eğitiminde akreditasyon işte bu amacı aşan muumldahale ve oynamaların uumlzerine gelmiştir Dolayısıyla akreditasyon olgusunun terminolojik esprisinden kaynaklanan boyutların ortaya ccedilıkması beklenemez Bu nedenle Batıda devlet denetimine alternatif olan akreditasyon girişimi Tuumlrkiyede YOumlK Denetleme Kuruluna manevra accedilılımı kazandıracak buumlrokratik bir mekanizma goumlruumlnuumlmuuml vermektedir Bu bağlamda akreditasyon bir buumlrokratik bir oumlrguumltlenme olarak algılanmakta otoriteyi oumlne ccedilıkarmaktadır

Oumlneriler

1 Değişim kuumlltuumlruuml yeni bin yıl iccedilin kuumlresel normlar ve değerler uumlretmektedir Bunlar iccedilinde uumlzerinde en ccedilok durulması gereken husus bireyi merkeze alan değişim oumllccediluumltleridir Bir işin tasarlanması planlanması organize edilmesi ve sonuccedillandırılması yeni ve farklı bir oumlzellik olarak bireye oumln goumlruumllen işlevlerdir Meslekte ihtiyaccedil duyulan bilgi deyimi ile durağan bir bilgi normuna indirgenen oumlğretmen formasyonu belirtilen işlevlere youmlnelik dinamik bir suumlrece uyarlanmalıdır Bilgi toplumu insanına yakıştırılan işlev ve donanımlar oumlğretmenlerden esirgenmemelidir O halde sorun meslekte ihtiyaccedil duyulan bilgi değil bilgi toplumunda oumlğretmen olabilmenin vasıflarının kazandırılması sorunudur

2 Bilgi toplumunda oumlğretmen ihtiyaccedil duyulan bilgi kalıbına mahkum olan oumlğretmen değil koşulları ve koşulların oumln goumlrduumlğuuml sorunları saptayan analiz eden ve sonuccedillandıran insandır Bu ise oumlğretmenin durağan beceri kalıplarına mahkum edilmesiyle değil dinamik bilgi zemini uumlzerinde inisiyatif vasıflarının geliştirilmesi ile muumlmkuumln olabilir Her doumlnemde bu dinamizmi veren inisiyatif becerisini geliştiren oumlnemli unsurların başında oumlğretmenliğin gerccedilek pedagojik zemini olan eğitim bilimleridir Eğitim bilimlerini tarihin dışına iten anlayış oumlğretmeni bir entelektuumlel olarak değil belirli becerilerle donatılmış bir teknolog bir ara insan guumlcuuml olarak goumlrmektedir

3 Son doumlnemin akreditasyon girişimi uygulayıcıların sayısal fobisini unutturamaz Boumlyle bir olgunun uumlzerine gelen akreditasyonun ise beklenen yararı sağlaması muumlmkuumln değildir Beceri kuumlltuumlruumlnuumln kalıp

ismail doğan

davranışları uumlzerinde eğitilen kişilerin alana ve mesleğe yaratıcı katkıları soumlz konusu olamayacağına goumlre boumlyle bir kuumlltuumlruumln akredite edilmesinden nasıl bir yarar umulmaktadır Bu buumlrokratik şablondan nasıl bir goumlnuumllluumlluumlk beklenebilir

4 Akreditasyon goumlnuumllluumlluumlk esasında gelişen devlet dışı bir işleyiş biccedilimidir Bu mekanizmanın kuumlltuumlrel zemininde kendini geliştiren kaliteyi ve verimliliği yaşam biccedilimine doumlnuumlştuumlren insanteki yer almaktadır Kendini otomasyonun parccedilası olarak goumlren bireylerin ve bu bireylerden meydana gelen kurumların akredite edilmesi yalnızca bir denetleme olayıdır Oysa akreditasyon yaratıcılığın ve uumlretkenliğin uumlzerinde gelişen bir olgudur

5 Tuumlrkiyede akreditasyondan oumlnce kalite ve verimliliği yaşam biccedilimine doumlnuumlştuumlrecek insanlara ihtiyaccedil vardır Boumlyle bir insanın yetişmesi halinde kendiliğindenlik ilkesi doğal olarak işleyecektir Aksi halde korkunun ve uumlccediluumlncuuml kişilerin varlığını dikkate alan bir yaşam biccediliminin akredite edilmesi gerccedileği yaşanır ki boumlyle bir akreditasyon zaten uumlccediluumlncuuml duumlnyanın yabancı olmadığı bir kuumlltuumlrel olgudur Bunun iccedilin de Amerikayı yeniden keşif etmeğe gerek yoktur

6 Akreditasyon ABD ve ingilterede toplumsal sistemin yapısına uygun (merkezicirc ve adem-icirc merkez farkı) bir organizasyona sahiptir YOumlKuumln de goumlnderme yaptığı bu uygulamalardan dikkate değer olan bu boyut goumlrmezden gelinmiştir O nedenle de Tuumlrk kuumlltuumlruuml ve eğitim geleneği akreditasyon girişim ve deneyinde buumlyuumlk oumllccediluumlde ihmal edilmiştir Bu konuda ortaya konacak bir duyarlılık farklı uygulamalarla birilikte Tuumlrk kuumlltuumlr ve eğitim geleneğine uygun bir akreditasyon uumlretilmesine yol accedilacaktır

K A Y N A K Ccedil A

T U B A - TUumlBİTAK-TTGV Bilim - Teknoloji Sanayi Tartışmaları Platformu Avrupa Birliğinin Bilim- Teknoloji- Muumlhendislik Alanlarına İlişkin Akreditasyon Kurumları Ccedilalışma Grubu Yuumlksekoumlğretimde Kalite Youmlnetimi Alt Ccedilalışma Grubu Raporu A n k a r a Şubat 1997

T B M M Bursa M i l l e t v e k i l l e r i A R Beyre l i v e Hayati K o r k m a z m Tuumlrkiye Akreditasyon Konsey i Kuruluş v e Goumlrevleri Hakkında K a n u n t e k l i f 21 Doumlnem Sıra Sayısı 123 32 s

DOĞAN İsmail Değişen Tuumlrkiyede Bilim ve Kuumlltuumlr A n k a r a İmaj Yayınevi 1997 451 + 10 s

bullEğitimde Geometrik Muumldahale Ya Da V i z y o n ve Geometr i YeniYuumlzyıl Gazetesi 22 5 1998 s 19

ismail doğan

G l o b a l Values and Educat ion T u r k i s h Exper ience The Third International Conference on Tecaher Education Almost 2000 Crto And Challenga In Teacher Education Under The Auspices The Colleges Of Educat ion İn Israel June 27 - July 1 1999 B o o k of Abstracts p 65

Eğitimde Geleceğe Yatırım Konferansı A n k a r a 11 Mayıs 1998 Duumlzenleyen Kuruluş B i l k o m App le Computer Tuumlrkiye Distribuumltoumlruuml

K a l i t e ve Akreditasyon M i l l i Komi te Ccedilalışmaları Esasları Youmlnetmeliği Resmi Gazete Sayı 22335 T a r i h 6 T e m m u z 1995

K A V A K Yuumlksel Oumlğretmen Eğitiminde Y e n i B i r yaklaşıma Doğru Standartlar ve Akreditasyon Kuram ve Uygulamada Eğitim Youmlnetimi dergisi A n k a r a Y a z 1999 S 19 s 313-324

K E L L S H R Self-Study Processes A m e r i c a n Counc i l on Educatino M a c m i l l a n Publ i sh ing Company Nevv Y o r k 1988

Oumlğretmen Eğitiminde Akreditasyon İngiltere ve A B D Oumlrnekleri Barbaros Guumlnccedilerin Sunuşu ile B k z B k z http wwwyoktr egfakAkredit html

ROSOWSKİ H e n r i Uumlniversite Bir Dekan Anlatıyor Ccedilev Suumlreyya Ersoy A n k a r a TUumlBİTAK Y a y 1994 321 s

YALCcedilINKAYA Mustafa Akredi tasyon ve Yuumlksekoumlğretim kurumlarının Değerlendirilmesi Ccediloğaltma A n k a r a 1997 105 s

YOumlK Eğitim Fakuumlltelerinde Oumlğretme^ Yetiştirme Programlarının Geliştirilmesine Youmln Veren Temel İlkeler Y Ouml K Dokuumlmanı 1999 B k z http wwwyoktr egfakAkredit html

Y Ouml K Yuumlruumltme K u r u l u Kararı T a r i h 4 11 1997 Sayı 97392761

ismail doğan

3 Sonuccedil ve Oumlneriler

Sonuccedil

Tuumlrkiyede son yıllarda yapılan ccedilalışmalarla oumlğretmen yetiştirme sistemi buumlyuumlk oumllccediluumlde değişikliğe uğramıştır Değişimin yeni toplumsal ve kuumlresel işlevleri duumlnyada eğitimden beklentileri yuumlkseltirken Tuumlrkiyenin de eğitim konusunda reorganize (yeniden yapılanması) olması son derece doğaldır Burada oumlnemli olan eğitimi guumlncel ve kuumlresel hale getiren dinamiklerin ccedilok iyi belirlenmesi ve yeni yapılanma iccedilinde bunların dikkate alınmasıdır Bu accedilıdan bakıldığında yeni oumlğretmen yetiştirme sistemi ve buna bağlı olarak ortaya konan yeni arayışların muumlzakereye accedilık olan boyutları bulunmaktadır

Oumlğretmen yetiştirme sistemindeki değişikliğin nedeni zorunlu temel eğitimin sekiz yıla ccedilıkarılmasıdır Bu olgu yeni sistemin niteliği (mahiyet) ve accedilılımlarından oumlnce uumlzerinde durulması gereken bir durumdur Ccediluumlnkuuml sekiz yıllık zorunlu eğitimle birlikte buumlyuumlk bir oumlğretmen accedilığı ortaya ccedilıkmıştır Şiddetli oumlğretmen accedilığı eğitime youmln verenlerin buumltuumln proje ve icraatlarının da ekseni olmuştur Dolayısıyla eğitim adına atılan her adımda oumlğretmen accedilığının yol accediltığı sayı probleminin ccediloumlzuumllmesi duumlşuumlncesi yer almaktadır Uumlniversitelerdeki tuumlm eğitim fakuumlltelerinin branş oumlğretmenliğinden sınıf oumlğretmeni yetiştirecek şekilde yapılanmasının nedeni işte bu olgudur Yetkililer bu doumlnuumlşuumlmuumln adını yeni oumlğretmen yetiştirme sistemi olarak sunmaktadırlar Yeni bir durumun ifadesi olarak boumlyle bir tanım doğru olabilir ama değişimin kuumlresel mantığı accedilısından bakıldığında Tuumlrkiyede yapılanların zaman zaman yapılanlardan farklı olmadığı ortaya ccedilıkmaktadır Son yapılanlar da eğitime periyodik olarak muumldahale etme guumlncel sıkıntı ve sorunlar doğrultusunda ccedileki duumlzen verme geleneğinin bir uzantısıdır Bu muumldahalelerde bu periyodik oynamalarda değişim kuumlltuumlruuml ve felsefesi buumlyuumlk oumllccediluumlde ihmal edilmektedir

Değişim kuumlltuumlruuml yeni adına eskinin ortadan kaldırılmasını değil yararlı ve işlevsel boyutuyla geleneğin modernite ile uzlaştırılmasını empoze etmektedir Ama benzer yenilikccedili ccedilabalarda olduğu gibi oumlğretmen yetiştirme program ve sisteminde boumlyle bir uzlaşma goumlz oumlnuumlne alınmamıştır Dolayısıyla ortaya ccedilıkan tabloda yeni adına eskinin tuumlmuumlyle ilga edilerek eğitimin geleneksel disiplinlerinin de bu bağlamda ortadan kaldırıldığı goumlruumllmektedir Meslekte ihtiyaccedil duyulan bilgi terimi teorik olarak nitelenen eğitim bilimlerine (eğitim tarihi eğitim felsefesi eğitim sosyolojisi vd ) tercih edilirken soumlz konusu bilimler program dışı bırakılarak tarihin

ismail doğan

dışına itilmektedir Uumlstelik bu uygulama ile eğitim bilimleri sosyal bilimlerden koparılarak benzer ccedilatışma ve dualist farklılaşmalar batıda sona ermişken eğitim bilimleri ve sosyal bilimler farklılaşmasına da yol accedilılmıştır Sayısal problemin getirdiği tedirginlikle eğitim bilimlerini tarihin dışına itenler yakın gelecekte bu sorunun ortadan kalkması durumunda bu keskin muumldahalenin ortaya ccedilıkardığı sonuccedilları nasıl telafi edeceklerini ise accedilıklamamaktadırlar

Tuumlrkiyede eğitimde ve oumlğretmen eğitiminde akreditasyon işte bu amacı aşan muumldahale ve oynamaların uumlzerine gelmiştir Dolayısıyla akreditasyon olgusunun terminolojik esprisinden kaynaklanan boyutların ortaya ccedilıkması beklenemez Bu nedenle Batıda devlet denetimine alternatif olan akreditasyon girişimi Tuumlrkiyede YOumlK Denetleme Kuruluna manevra accedilılımı kazandıracak buumlrokratik bir mekanizma goumlruumlnuumlmuuml vermektedir Bu bağlamda akreditasyon bir buumlrokratik bir oumlrguumltlenme olarak algılanmakta otoriteyi oumlne ccedilıkarmaktadır

Oumlneriler

1 Değişim kuumlltuumlruuml yeni bin yıl iccedilin kuumlresel normlar ve değerler uumlretmektedir Bunlar iccedilinde uumlzerinde en ccedilok durulması gereken husus bireyi merkeze alan değişim oumllccediluumltleridir Bir işin tasarlanması planlanması organize edilmesi ve sonuccedillandırılması yeni ve farklı bir oumlzellik olarak bireye oumln goumlruumllen işlevlerdir Meslekte ihtiyaccedil duyulan bilgi deyimi ile durağan bir bilgi normuna indirgenen oumlğretmen formasyonu belirtilen işlevlere youmlnelik dinamik bir suumlrece uyarlanmalıdır Bilgi toplumu insanına yakıştırılan işlev ve donanımlar oumlğretmenlerden esirgenmemelidir O halde sorun meslekte ihtiyaccedil duyulan bilgi değil bilgi toplumunda oumlğretmen olabilmenin vasıflarının kazandırılması sorunudur

2 Bilgi toplumunda oumlğretmen ihtiyaccedil duyulan bilgi kalıbına mahkum olan oumlğretmen değil koşulları ve koşulların oumln goumlrduumlğuuml sorunları saptayan analiz eden ve sonuccedillandıran insandır Bu ise oumlğretmenin durağan beceri kalıplarına mahkum edilmesiyle değil dinamik bilgi zemini uumlzerinde inisiyatif vasıflarının geliştirilmesi ile muumlmkuumln olabilir Her doumlnemde bu dinamizmi veren inisiyatif becerisini geliştiren oumlnemli unsurların başında oumlğretmenliğin gerccedilek pedagojik zemini olan eğitim bilimleridir Eğitim bilimlerini tarihin dışına iten anlayış oumlğretmeni bir entelektuumlel olarak değil belirli becerilerle donatılmış bir teknolog bir ara insan guumlcuuml olarak goumlrmektedir

3 Son doumlnemin akreditasyon girişimi uygulayıcıların sayısal fobisini unutturamaz Boumlyle bir olgunun uumlzerine gelen akreditasyonun ise beklenen yararı sağlaması muumlmkuumln değildir Beceri kuumlltuumlruumlnuumln kalıp

ismail doğan

davranışları uumlzerinde eğitilen kişilerin alana ve mesleğe yaratıcı katkıları soumlz konusu olamayacağına goumlre boumlyle bir kuumlltuumlruumln akredite edilmesinden nasıl bir yarar umulmaktadır Bu buumlrokratik şablondan nasıl bir goumlnuumllluumlluumlk beklenebilir

4 Akreditasyon goumlnuumllluumlluumlk esasında gelişen devlet dışı bir işleyiş biccedilimidir Bu mekanizmanın kuumlltuumlrel zemininde kendini geliştiren kaliteyi ve verimliliği yaşam biccedilimine doumlnuumlştuumlren insanteki yer almaktadır Kendini otomasyonun parccedilası olarak goumlren bireylerin ve bu bireylerden meydana gelen kurumların akredite edilmesi yalnızca bir denetleme olayıdır Oysa akreditasyon yaratıcılığın ve uumlretkenliğin uumlzerinde gelişen bir olgudur

5 Tuumlrkiyede akreditasyondan oumlnce kalite ve verimliliği yaşam biccedilimine doumlnuumlştuumlrecek insanlara ihtiyaccedil vardır Boumlyle bir insanın yetişmesi halinde kendiliğindenlik ilkesi doğal olarak işleyecektir Aksi halde korkunun ve uumlccediluumlncuuml kişilerin varlığını dikkate alan bir yaşam biccediliminin akredite edilmesi gerccedileği yaşanır ki boumlyle bir akreditasyon zaten uumlccediluumlncuuml duumlnyanın yabancı olmadığı bir kuumlltuumlrel olgudur Bunun iccedilin de Amerikayı yeniden keşif etmeğe gerek yoktur

6 Akreditasyon ABD ve ingilterede toplumsal sistemin yapısına uygun (merkezicirc ve adem-icirc merkez farkı) bir organizasyona sahiptir YOumlKuumln de goumlnderme yaptığı bu uygulamalardan dikkate değer olan bu boyut goumlrmezden gelinmiştir O nedenle de Tuumlrk kuumlltuumlruuml ve eğitim geleneği akreditasyon girişim ve deneyinde buumlyuumlk oumllccediluumlde ihmal edilmiştir Bu konuda ortaya konacak bir duyarlılık farklı uygulamalarla birilikte Tuumlrk kuumlltuumlr ve eğitim geleneğine uygun bir akreditasyon uumlretilmesine yol accedilacaktır

K A Y N A K Ccedil A

T U B A - TUumlBİTAK-TTGV Bilim - Teknoloji Sanayi Tartışmaları Platformu Avrupa Birliğinin Bilim- Teknoloji- Muumlhendislik Alanlarına İlişkin Akreditasyon Kurumları Ccedilalışma Grubu Yuumlksekoumlğretimde Kalite Youmlnetimi Alt Ccedilalışma Grubu Raporu A n k a r a Şubat 1997

T B M M Bursa M i l l e t v e k i l l e r i A R Beyre l i v e Hayati K o r k m a z m Tuumlrkiye Akreditasyon Konsey i Kuruluş v e Goumlrevleri Hakkında K a n u n t e k l i f 21 Doumlnem Sıra Sayısı 123 32 s

DOĞAN İsmail Değişen Tuumlrkiyede Bilim ve Kuumlltuumlr A n k a r a İmaj Yayınevi 1997 451 + 10 s

bullEğitimde Geometrik Muumldahale Ya Da V i z y o n ve Geometr i YeniYuumlzyıl Gazetesi 22 5 1998 s 19

ismail doğan

G l o b a l Values and Educat ion T u r k i s h Exper ience The Third International Conference on Tecaher Education Almost 2000 Crto And Challenga In Teacher Education Under The Auspices The Colleges Of Educat ion İn Israel June 27 - July 1 1999 B o o k of Abstracts p 65

Eğitimde Geleceğe Yatırım Konferansı A n k a r a 11 Mayıs 1998 Duumlzenleyen Kuruluş B i l k o m App le Computer Tuumlrkiye Distribuumltoumlruuml

K a l i t e ve Akreditasyon M i l l i Komi te Ccedilalışmaları Esasları Youmlnetmeliği Resmi Gazete Sayı 22335 T a r i h 6 T e m m u z 1995

K A V A K Yuumlksel Oumlğretmen Eğitiminde Y e n i B i r yaklaşıma Doğru Standartlar ve Akreditasyon Kuram ve Uygulamada Eğitim Youmlnetimi dergisi A n k a r a Y a z 1999 S 19 s 313-324

K E L L S H R Self-Study Processes A m e r i c a n Counc i l on Educatino M a c m i l l a n Publ i sh ing Company Nevv Y o r k 1988

Oumlğretmen Eğitiminde Akreditasyon İngiltere ve A B D Oumlrnekleri Barbaros Guumlnccedilerin Sunuşu ile B k z B k z http wwwyoktr egfakAkredit html

ROSOWSKİ H e n r i Uumlniversite Bir Dekan Anlatıyor Ccedilev Suumlreyya Ersoy A n k a r a TUumlBİTAK Y a y 1994 321 s

YALCcedilINKAYA Mustafa Akredi tasyon ve Yuumlksekoumlğretim kurumlarının Değerlendirilmesi Ccediloğaltma A n k a r a 1997 105 s

YOumlK Eğitim Fakuumlltelerinde Oumlğretme^ Yetiştirme Programlarının Geliştirilmesine Youmln Veren Temel İlkeler Y Ouml K Dokuumlmanı 1999 B k z http wwwyoktr egfakAkredit html

Y Ouml K Yuumlruumltme K u r u l u Kararı T a r i h 4 11 1997 Sayı 97392761

ismail doğan

dışına itilmektedir Uumlstelik bu uygulama ile eğitim bilimleri sosyal bilimlerden koparılarak benzer ccedilatışma ve dualist farklılaşmalar batıda sona ermişken eğitim bilimleri ve sosyal bilimler farklılaşmasına da yol accedilılmıştır Sayısal problemin getirdiği tedirginlikle eğitim bilimlerini tarihin dışına itenler yakın gelecekte bu sorunun ortadan kalkması durumunda bu keskin muumldahalenin ortaya ccedilıkardığı sonuccedilları nasıl telafi edeceklerini ise accedilıklamamaktadırlar

Tuumlrkiyede eğitimde ve oumlğretmen eğitiminde akreditasyon işte bu amacı aşan muumldahale ve oynamaların uumlzerine gelmiştir Dolayısıyla akreditasyon olgusunun terminolojik esprisinden kaynaklanan boyutların ortaya ccedilıkması beklenemez Bu nedenle Batıda devlet denetimine alternatif olan akreditasyon girişimi Tuumlrkiyede YOumlK Denetleme Kuruluna manevra accedilılımı kazandıracak buumlrokratik bir mekanizma goumlruumlnuumlmuuml vermektedir Bu bağlamda akreditasyon bir buumlrokratik bir oumlrguumltlenme olarak algılanmakta otoriteyi oumlne ccedilıkarmaktadır

Oumlneriler

1 Değişim kuumlltuumlruuml yeni bin yıl iccedilin kuumlresel normlar ve değerler uumlretmektedir Bunlar iccedilinde uumlzerinde en ccedilok durulması gereken husus bireyi merkeze alan değişim oumllccediluumltleridir Bir işin tasarlanması planlanması organize edilmesi ve sonuccedillandırılması yeni ve farklı bir oumlzellik olarak bireye oumln goumlruumllen işlevlerdir Meslekte ihtiyaccedil duyulan bilgi deyimi ile durağan bir bilgi normuna indirgenen oumlğretmen formasyonu belirtilen işlevlere youmlnelik dinamik bir suumlrece uyarlanmalıdır Bilgi toplumu insanına yakıştırılan işlev ve donanımlar oumlğretmenlerden esirgenmemelidir O halde sorun meslekte ihtiyaccedil duyulan bilgi değil bilgi toplumunda oumlğretmen olabilmenin vasıflarının kazandırılması sorunudur

2 Bilgi toplumunda oumlğretmen ihtiyaccedil duyulan bilgi kalıbına mahkum olan oumlğretmen değil koşulları ve koşulların oumln goumlrduumlğuuml sorunları saptayan analiz eden ve sonuccedillandıran insandır Bu ise oumlğretmenin durağan beceri kalıplarına mahkum edilmesiyle değil dinamik bilgi zemini uumlzerinde inisiyatif vasıflarının geliştirilmesi ile muumlmkuumln olabilir Her doumlnemde bu dinamizmi veren inisiyatif becerisini geliştiren oumlnemli unsurların başında oumlğretmenliğin gerccedilek pedagojik zemini olan eğitim bilimleridir Eğitim bilimlerini tarihin dışına iten anlayış oumlğretmeni bir entelektuumlel olarak değil belirli becerilerle donatılmış bir teknolog bir ara insan guumlcuuml olarak goumlrmektedir

3 Son doumlnemin akreditasyon girişimi uygulayıcıların sayısal fobisini unutturamaz Boumlyle bir olgunun uumlzerine gelen akreditasyonun ise beklenen yararı sağlaması muumlmkuumln değildir Beceri kuumlltuumlruumlnuumln kalıp

ismail doğan

davranışları uumlzerinde eğitilen kişilerin alana ve mesleğe yaratıcı katkıları soumlz konusu olamayacağına goumlre boumlyle bir kuumlltuumlruumln akredite edilmesinden nasıl bir yarar umulmaktadır Bu buumlrokratik şablondan nasıl bir goumlnuumllluumlluumlk beklenebilir

4 Akreditasyon goumlnuumllluumlluumlk esasında gelişen devlet dışı bir işleyiş biccedilimidir Bu mekanizmanın kuumlltuumlrel zemininde kendini geliştiren kaliteyi ve verimliliği yaşam biccedilimine doumlnuumlştuumlren insanteki yer almaktadır Kendini otomasyonun parccedilası olarak goumlren bireylerin ve bu bireylerden meydana gelen kurumların akredite edilmesi yalnızca bir denetleme olayıdır Oysa akreditasyon yaratıcılığın ve uumlretkenliğin uumlzerinde gelişen bir olgudur

5 Tuumlrkiyede akreditasyondan oumlnce kalite ve verimliliği yaşam biccedilimine doumlnuumlştuumlrecek insanlara ihtiyaccedil vardır Boumlyle bir insanın yetişmesi halinde kendiliğindenlik ilkesi doğal olarak işleyecektir Aksi halde korkunun ve uumlccediluumlncuuml kişilerin varlığını dikkate alan bir yaşam biccediliminin akredite edilmesi gerccedileği yaşanır ki boumlyle bir akreditasyon zaten uumlccediluumlncuuml duumlnyanın yabancı olmadığı bir kuumlltuumlrel olgudur Bunun iccedilin de Amerikayı yeniden keşif etmeğe gerek yoktur

6 Akreditasyon ABD ve ingilterede toplumsal sistemin yapısına uygun (merkezicirc ve adem-icirc merkez farkı) bir organizasyona sahiptir YOumlKuumln de goumlnderme yaptığı bu uygulamalardan dikkate değer olan bu boyut goumlrmezden gelinmiştir O nedenle de Tuumlrk kuumlltuumlruuml ve eğitim geleneği akreditasyon girişim ve deneyinde buumlyuumlk oumllccediluumlde ihmal edilmiştir Bu konuda ortaya konacak bir duyarlılık farklı uygulamalarla birilikte Tuumlrk kuumlltuumlr ve eğitim geleneğine uygun bir akreditasyon uumlretilmesine yol accedilacaktır

K A Y N A K Ccedil A

T U B A - TUumlBİTAK-TTGV Bilim - Teknoloji Sanayi Tartışmaları Platformu Avrupa Birliğinin Bilim- Teknoloji- Muumlhendislik Alanlarına İlişkin Akreditasyon Kurumları Ccedilalışma Grubu Yuumlksekoumlğretimde Kalite Youmlnetimi Alt Ccedilalışma Grubu Raporu A n k a r a Şubat 1997

T B M M Bursa M i l l e t v e k i l l e r i A R Beyre l i v e Hayati K o r k m a z m Tuumlrkiye Akreditasyon Konsey i Kuruluş v e Goumlrevleri Hakkında K a n u n t e k l i f 21 Doumlnem Sıra Sayısı 123 32 s

DOĞAN İsmail Değişen Tuumlrkiyede Bilim ve Kuumlltuumlr A n k a r a İmaj Yayınevi 1997 451 + 10 s

bullEğitimde Geometrik Muumldahale Ya Da V i z y o n ve Geometr i YeniYuumlzyıl Gazetesi 22 5 1998 s 19

ismail doğan

G l o b a l Values and Educat ion T u r k i s h Exper ience The Third International Conference on Tecaher Education Almost 2000 Crto And Challenga In Teacher Education Under The Auspices The Colleges Of Educat ion İn Israel June 27 - July 1 1999 B o o k of Abstracts p 65

Eğitimde Geleceğe Yatırım Konferansı A n k a r a 11 Mayıs 1998 Duumlzenleyen Kuruluş B i l k o m App le Computer Tuumlrkiye Distribuumltoumlruuml

K a l i t e ve Akreditasyon M i l l i Komi te Ccedilalışmaları Esasları Youmlnetmeliği Resmi Gazete Sayı 22335 T a r i h 6 T e m m u z 1995

K A V A K Yuumlksel Oumlğretmen Eğitiminde Y e n i B i r yaklaşıma Doğru Standartlar ve Akreditasyon Kuram ve Uygulamada Eğitim Youmlnetimi dergisi A n k a r a Y a z 1999 S 19 s 313-324

K E L L S H R Self-Study Processes A m e r i c a n Counc i l on Educatino M a c m i l l a n Publ i sh ing Company Nevv Y o r k 1988

Oumlğretmen Eğitiminde Akreditasyon İngiltere ve A B D Oumlrnekleri Barbaros Guumlnccedilerin Sunuşu ile B k z B k z http wwwyoktr egfakAkredit html

ROSOWSKİ H e n r i Uumlniversite Bir Dekan Anlatıyor Ccedilev Suumlreyya Ersoy A n k a r a TUumlBİTAK Y a y 1994 321 s

YALCcedilINKAYA Mustafa Akredi tasyon ve Yuumlksekoumlğretim kurumlarının Değerlendirilmesi Ccediloğaltma A n k a r a 1997 105 s

YOumlK Eğitim Fakuumlltelerinde Oumlğretme^ Yetiştirme Programlarının Geliştirilmesine Youmln Veren Temel İlkeler Y Ouml K Dokuumlmanı 1999 B k z http wwwyoktr egfakAkredit html

Y Ouml K Yuumlruumltme K u r u l u Kararı T a r i h 4 11 1997 Sayı 97392761

ismail doğan

davranışları uumlzerinde eğitilen kişilerin alana ve mesleğe yaratıcı katkıları soumlz konusu olamayacağına goumlre boumlyle bir kuumlltuumlruumln akredite edilmesinden nasıl bir yarar umulmaktadır Bu buumlrokratik şablondan nasıl bir goumlnuumllluumlluumlk beklenebilir

4 Akreditasyon goumlnuumllluumlluumlk esasında gelişen devlet dışı bir işleyiş biccedilimidir Bu mekanizmanın kuumlltuumlrel zemininde kendini geliştiren kaliteyi ve verimliliği yaşam biccedilimine doumlnuumlştuumlren insanteki yer almaktadır Kendini otomasyonun parccedilası olarak goumlren bireylerin ve bu bireylerden meydana gelen kurumların akredite edilmesi yalnızca bir denetleme olayıdır Oysa akreditasyon yaratıcılığın ve uumlretkenliğin uumlzerinde gelişen bir olgudur

5 Tuumlrkiyede akreditasyondan oumlnce kalite ve verimliliği yaşam biccedilimine doumlnuumlştuumlrecek insanlara ihtiyaccedil vardır Boumlyle bir insanın yetişmesi halinde kendiliğindenlik ilkesi doğal olarak işleyecektir Aksi halde korkunun ve uumlccediluumlncuuml kişilerin varlığını dikkate alan bir yaşam biccediliminin akredite edilmesi gerccedileği yaşanır ki boumlyle bir akreditasyon zaten uumlccediluumlncuuml duumlnyanın yabancı olmadığı bir kuumlltuumlrel olgudur Bunun iccedilin de Amerikayı yeniden keşif etmeğe gerek yoktur

6 Akreditasyon ABD ve ingilterede toplumsal sistemin yapısına uygun (merkezicirc ve adem-icirc merkez farkı) bir organizasyona sahiptir YOumlKuumln de goumlnderme yaptığı bu uygulamalardan dikkate değer olan bu boyut goumlrmezden gelinmiştir O nedenle de Tuumlrk kuumlltuumlruuml ve eğitim geleneği akreditasyon girişim ve deneyinde buumlyuumlk oumllccediluumlde ihmal edilmiştir Bu konuda ortaya konacak bir duyarlılık farklı uygulamalarla birilikte Tuumlrk kuumlltuumlr ve eğitim geleneğine uygun bir akreditasyon uumlretilmesine yol accedilacaktır

K A Y N A K Ccedil A

T U B A - TUumlBİTAK-TTGV Bilim - Teknoloji Sanayi Tartışmaları Platformu Avrupa Birliğinin Bilim- Teknoloji- Muumlhendislik Alanlarına İlişkin Akreditasyon Kurumları Ccedilalışma Grubu Yuumlksekoumlğretimde Kalite Youmlnetimi Alt Ccedilalışma Grubu Raporu A n k a r a Şubat 1997

T B M M Bursa M i l l e t v e k i l l e r i A R Beyre l i v e Hayati K o r k m a z m Tuumlrkiye Akreditasyon Konsey i Kuruluş v e Goumlrevleri Hakkında K a n u n t e k l i f 21 Doumlnem Sıra Sayısı 123 32 s

DOĞAN İsmail Değişen Tuumlrkiyede Bilim ve Kuumlltuumlr A n k a r a İmaj Yayınevi 1997 451 + 10 s

bullEğitimde Geometrik Muumldahale Ya Da V i z y o n ve Geometr i YeniYuumlzyıl Gazetesi 22 5 1998 s 19

ismail doğan

G l o b a l Values and Educat ion T u r k i s h Exper ience The Third International Conference on Tecaher Education Almost 2000 Crto And Challenga In Teacher Education Under The Auspices The Colleges Of Educat ion İn Israel June 27 - July 1 1999 B o o k of Abstracts p 65

Eğitimde Geleceğe Yatırım Konferansı A n k a r a 11 Mayıs 1998 Duumlzenleyen Kuruluş B i l k o m App le Computer Tuumlrkiye Distribuumltoumlruuml

K a l i t e ve Akreditasyon M i l l i Komi te Ccedilalışmaları Esasları Youmlnetmeliği Resmi Gazete Sayı 22335 T a r i h 6 T e m m u z 1995

K A V A K Yuumlksel Oumlğretmen Eğitiminde Y e n i B i r yaklaşıma Doğru Standartlar ve Akreditasyon Kuram ve Uygulamada Eğitim Youmlnetimi dergisi A n k a r a Y a z 1999 S 19 s 313-324

K E L L S H R Self-Study Processes A m e r i c a n Counc i l on Educatino M a c m i l l a n Publ i sh ing Company Nevv Y o r k 1988

Oumlğretmen Eğitiminde Akreditasyon İngiltere ve A B D Oumlrnekleri Barbaros Guumlnccedilerin Sunuşu ile B k z B k z http wwwyoktr egfakAkredit html

ROSOWSKİ H e n r i Uumlniversite Bir Dekan Anlatıyor Ccedilev Suumlreyya Ersoy A n k a r a TUumlBİTAK Y a y 1994 321 s

YALCcedilINKAYA Mustafa Akredi tasyon ve Yuumlksekoumlğretim kurumlarının Değerlendirilmesi Ccediloğaltma A n k a r a 1997 105 s

YOumlK Eğitim Fakuumlltelerinde Oumlğretme^ Yetiştirme Programlarının Geliştirilmesine Youmln Veren Temel İlkeler Y Ouml K Dokuumlmanı 1999 B k z http wwwyoktr egfakAkredit html

Y Ouml K Yuumlruumltme K u r u l u Kararı T a r i h 4 11 1997 Sayı 97392761

ismail doğan

G l o b a l Values and Educat ion T u r k i s h Exper ience The Third International Conference on Tecaher Education Almost 2000 Crto And Challenga In Teacher Education Under The Auspices The Colleges Of Educat ion İn Israel June 27 - July 1 1999 B o o k of Abstracts p 65

Eğitimde Geleceğe Yatırım Konferansı A n k a r a 11 Mayıs 1998 Duumlzenleyen Kuruluş B i l k o m App le Computer Tuumlrkiye Distribuumltoumlruuml

K a l i t e ve Akreditasyon M i l l i Komi te Ccedilalışmaları Esasları Youmlnetmeliği Resmi Gazete Sayı 22335 T a r i h 6 T e m m u z 1995

K A V A K Yuumlksel Oumlğretmen Eğitiminde Y e n i B i r yaklaşıma Doğru Standartlar ve Akreditasyon Kuram ve Uygulamada Eğitim Youmlnetimi dergisi A n k a r a Y a z 1999 S 19 s 313-324

K E L L S H R Self-Study Processes A m e r i c a n Counc i l on Educatino M a c m i l l a n Publ i sh ing Company Nevv Y o r k 1988

Oumlğretmen Eğitiminde Akreditasyon İngiltere ve A B D Oumlrnekleri Barbaros Guumlnccedilerin Sunuşu ile B k z B k z http wwwyoktr egfakAkredit html

ROSOWSKİ H e n r i Uumlniversite Bir Dekan Anlatıyor Ccedilev Suumlreyya Ersoy A n k a r a TUumlBİTAK Y a y 1994 321 s

YALCcedilINKAYA Mustafa Akredi tasyon ve Yuumlksekoumlğretim kurumlarının Değerlendirilmesi Ccediloğaltma A n k a r a 1997 105 s

YOumlK Eğitim Fakuumlltelerinde Oumlğretme^ Yetiştirme Programlarının Geliştirilmesine Youmln Veren Temel İlkeler Y Ouml K Dokuumlmanı 1999 B k z http wwwyoktr egfakAkredit html

Y Ouml K Yuumlruumltme K u r u l u Kararı T a r i h 4 11 1997 Sayı 97392761