kobilerin sorunu

7/30/2019 kobilerin sorunu

1/163

T.C.

ANKARA NVERSTES

SOSYAL BLMLER ENSTTS

LETME ANABLM DALI

TRKYEDE KK VE ORTA BOY LETMELERNSORUNLARI EREVESNDE FNANSMAN SORUNU VEZMNE KATKI OLARAK KRED GARANT FONLARI

Yksek Lisans Tezi

rfan YALIN

Ankara - 2006


2/163

T.C.

ANKARA NVERSTES

SOSYAL BLMLER ENSTTS

LETME ANABLM DALI

TRKYEDE KK VE ORTA BOY LETMELERNSORUNLARI EREVESNDE FNANSMAN SORUNU VEZMNE KATKI OLARAK KRED GARANT FONLARI

Yksek Lisans Tezi

rfan YALIN

Tez Danman

Prof.Dr. Ercan BAYAZITLI

Ankara-2006


3/163

I

NDEKLER

Sayfa

NSZ .................................................................................................................... 1

BRNC BLM

KOBLERN TANIMI, NEM VE KOBLERE YNELK DESTEKLER

I. KOBlerin Tanm ve Kavramsal ereve

1.1 KOBlerin Tanmlanmasnda Kullanlan Kriterler................................. 3

1.2. Dnyada KOB Kavram........................................................................ 5

1.3. Avrupa Birliinde KOB Kavram......................................................... 7

1.4. Trkiyede KOB Tanmlamalar............................................................ 7

II. KOBlerin nemi ve zellikleri

2.1. KOBlerin Ekonomik ve Sosyal nemleri........................................... 12

2.2. KOBlerin Ekonomideki Yeri ve nemi............................................. 19

2.3. KOBlerin stn (Avantajl) ve Zayf (Dezavantajl) Ynleri............ 24

III. KOBlere Ynelik Tevik ve Destekler

3.1. Avrupa Birliinde KOBlere Ynelik Tevik ve Destekler .............. 39

3.2. Trkiyede KOBlere Ynelik Tevik ve Destekler ........................... 42


4/163

II

KNC BLM

KOB FNANSMANI

I. KOBlerin Finansman Sorunu

1.1. Genel Deerlendirme ...................................................................... 52

1.2. Trkiyede KOB Finansman Sorunu ............................................. 54

1.2.1. Genel Ekonomiden Kaynaklanan Sorunlar ..................... 58

1.2.2. Bankaclk Sektrnden Kaynaklanan Sorunlar .............. 62

1.2.3. KOBlerin Yapsndan Kaynaklanan Sorunlar ............... 64

II. KOBlerin Finansman Sorununun zmne Ynelik Alternatifler

2.1. KOBlerin Bankalar Yoluyla Finansman ....................................... 69

2.2. Dier Finansman mkanlar .............................................................. 75

III. Kobilerin Finansmannda Teminat Sorunu

3.1. Teminatn Tanm ............................................................................. 83

3.2. Teminat eitleri .............................................................................. 84

3.3. KOB Kredilerinde Teminat Sorunu ................................................ 95

IV. Kredi Garanti Fonlar

4.1. Tanm ve Genel Bilgiler ................................................................ 97

4.2. Uygulama ....................................................................................... 98

4.3. Faydalar ........................................................................................ 105

4.4. Benzer Finansman Tekniklerinden Farklar ................................. 110

4.5. eitleri ......................................................................................... 111


5/163

III

4.6. Sorumluluk Ve Kefalet erevesi ............................................... 113

4.7. Gelir Kaynaklar .......................................................................... 117

4.8. Performans Gstergeleri .............................................................. 118

4.9. Genel Deerlendirme .................................................................. 120

V. Kredi Garanti Fonu Trkiye Uygulamas

Kredi Garanti Fonu letme Ve Aratrma A.. ................................. 123

NC BLM

BASEL DZENLEMELER VE KOB FNANSMANI

1. Genel Bilgiler ............................................................................... 133

2. Basel II Ve Kobiler .......................................................................... 137

3. Teminatlar ....................................................................................... 141

4. lkemizdeki Mevcut KOB Teminat Yaps .................................. 143

5. Kredi Garanti Fonu Etkisi .............................................................. 144

6. Basel IIye Hazrlk ......................................................................... 147

SONU VE DEERLENDRME ............................................................... 149

ZET ........................................................................................................... 154

KAYNAKA ............................................................................................... 156


6/163

1

TRKYEDE KK VE ORTA BOY LETMELERN SORUNLARI

EREVESNDE FNANSMAN SORUNU VE ZMNE KATKI

OLARAK KRED GARANT FONLARI

NSZ

Ekonomik yaplar ne kadar farkl olursa olsun hem gelimi, hem de gelimekte olan

lkelerde Kk ve Orta Byklkteki letmelere (KOB) zel bir nem

verilmektedir. Kresellemenin de etkisi ile rekabetin ve deiimin youn yaand

gnmzde, istihdamn ve retimin byk blmn salayan ve toplam iletmelerin

%95inden fazlasn tekil eden KOB'ler, eitli sosyo-ekonomik nedenlerle

devletler tarafndan desteklenmekte ve tevik edilmektedirler. zellikle, ABD,

Japonya ve Avrupa Birlii lkeleri, KOB'leri, sosyo-ekonomik gelimilik

dzeylerini arttrmada nemli bir ara olarak grmektedirler.

Trk ekonomisi ierisinde de nemli yer tutan KOB'ler, gittike kreselleen

ekonomi ve AB'ye giri srecinde artan uluslararas rekabete hazr olmak

zorundadrlar. Kklklerinin kendilerine salad esneklik ve uyum kabiliyetini

en iyi ekilde deerlendirerek rekabet avantaj salayabilecek olan bu iletmeler

varlklarn ancak gelierek srdrebilecektir. Bunu salayamayan iletmeler ise

gittike byyen sorunlar nedeniyle ticari hayattan tamamen ekilmek zorunda

kalacaklardr. Bu iletmelerin, varlklarn srdrme ve kendilerini gelitirme


7/163

2

konusunda birok sorunlar bulunmaktadr. Bu sorunlarn en nemlilerinden birisi

phesiz finansman sorunudur.

Bu alma ile Trkiye'de faaliyet gsteren KOB'lerin yaamakta olduu genel

sorunlarn tartlmas, zellikle finansman sorununun incelenmesi ve bu sorunun

zmne ilikin alternatiflerin deerlendirilmesi amalanmtr. Bu kapsamda

lkemizde var olmakla birlikte, kullanm yaygn olmayan Kredi Garanti Fonu

(KGF) sistemi incelenecek, bu sistemin KOBlerin finansman ve Trkiye

ekonomisi asndan nemi deerlendirilecektir.


8/163

3

BRNC BLM

KOBLERN TANIMI, NEM VE KOBLERE YNELK DESTEKLER

I. KOBlerin Tanm ve Kavramsal ereve

1.1. KOBlerin Tanmlanmasnda Kullanlan Kriterler

Her amaca uygun bir KOB tanmnn pratik ve teorik yararlarna ramen, henz

byle bir tanm gelitirilememitir. Genel geerlilii olan bir tanm ile, ulusal ve

uluslararas uygulama ahenklii ile veri ve uygulama sonularnn

karlatrlabilmesi daha anlaml olacaktr. Gnmzn ok sk kullanlan

kavramlarndan olan ve gelecekte de kullanmnn daha da younlaacan

beklediimiz KOB kavramna ortak bir anlamn yklenmesinin nemi

azmsanamamakla birlikte, mevcut KOB kavramnn anlam konusunda bir

kargaadan sz etmek de mmkn deildir. Tanm farkllklarna ramen, bu gn

KOB dendiinde sz edilen/anlalan ok farkl eyler deildir. KOB dendiinde,

genel olarak; faaliyette bulunduklar ekonomi llerinde, grece kk

(bilano, ilem hacmi, alan says, vb), emek youn, kurumsallamasn

tamamlayamam ok sayda iletme anlalmaktadr.

Esasen spesifik uygulamalarda, amaca ynelik pragmatik tanmlamalar daha

anlaml olabilmektedir.1

1

Mftolu, M.Tamer, Trkiyede Kk ve Orta lekli letmeler, KOBler.Turhan Kitabevi, Ankara, 2002, S.98


9/163

4

1.1.1.Nicel Kriterler

letmenin saysal (kantatif-nicel) zelliklerine ilikin kriterlerdir. Geerli l

birimleri ile ifade edilirler. Bu nedenle de subjektif deil objektif zellikler tarlar.

Deerlendirme sonular, genel olarak deerlendiricinin inisiyatifinden bamszdr.

Balcalar;

1 alan Says2 Sat Haslat3 Bilano Bykl4 Yllk Kar Tutar5 Kullanlan Kredi Tutar6 Maa ve cret demeleri Miktar7 Sabit Sermaye Yatrm Miktar8 Makine Park Deeri9 alan Bana Den Sabit Sermaye Yatrm10 Sermaye Piyasasnda Yer Alamamas

1.1.2.Nitel Kriterler

letmenin niteliine (kalitetif) ilikin kriterlerdir. Bu kriterler objektif olmaktan ok

subjektif zellikler tarlar. Geerli bir l birimi ile ifade edilmeleri genelde

mmkn deildir. Deerlendirme sonular, deerlendiren kiiye gre farkllklar

gsterebilmektedir.


10/163

5

Balcalar;

1 letme Sahiplilii ile Ynetiminin Tek Elde Btnlemesi2 letme Sahibinin letmesi ile zdelemesi3 letme Sahibinin, letmede Fiili almas4 i - veren Arasnda Yakn ve Resmi Olmayan Bir liki5 Yakn Mteri likileri6 Emek Youn retim7 Bamszlk8 Faaliyet Konusu9 Kk Pazarlara (Ni pazar) Ynelik retim10 Kurumsallama Eksiklikleri

1.2. Dnyada KOB Kavram

1.2.1. ABD

Amaca ynelik olarak deien geni bir tanm aral kullanlabilmektedir. ABDde

ilgili kurulu olan Kk letmeler daresinin kulland genel snrlamalardan bir

ka aaya karlmtr.

a) malat ve madencilik faaliyetleri iin 500 alan,

b) Toptanc ticaret faaliyetleri iin 100 alan,

c) Perakende ve Hizmet sektrleri iin 6 milyon USD ortalama yllk gelir,


11/163

6

d) naat sektr iin 28,5 milyon USD ortalama yllk gelir,

e) Tarm sektr iin 0,75 milyon USD ortalama yllk gelir,

1.2.2. Japonya

Japonyada Kk ve Orta Boy letmeler tanmlanrken, alan igren says ve

sermaye miktarlar dikkate alnmtr. lee gre ayrntl bir tanmda, imalat sanayi

sektrnde;

5den az igren altran iletmeler mikro,

20den az igren altran iletmeler ok kk,

20 ile 299 igren altran iletmeler ise Kk ve Orta Boy letme

olarak kabul edilmektedir. malat sanayindeki Kk ve Orta Boy letmelerin

sermayesi, 100 Milyon Yenden fazla olmamaktadr. Tablo 1de, Japonyann sektr

baznda Kk ve Orta Boy letme tanmlar yaplmaktadr.2

Tablo 1: Japonyada Kk ve Orta Boy letme Tanmlar

SEKTR ALIAN K SAYISI SERMAYE MKTARI

IMALAT SANAY 300 Kiiye Kadar 100 milyon Yene Kadar

TICARET 100 Kiiye Kadar 30 milyon Yene Kadar

HIZMETLER 50 Kiiye Kadar 10 milyon Yene Kadar

2 Akgemci, Tahir, KOBlerin Temel Sorunlar ve Salanan Destekler. KOSGEB

Yayn, Haziran 2001, S.12


12/163

7

1.3. Avrupa Birliinde KOB Kavram

Birliin ilgili kurulular olan Avrupa Komisyonu, Avrupa Yatrm Bankas ve

Avrupa Yatrm Fonu tarafndan kullanlan KOB tanmlar genel olarak tablo 2de

gsterilmitir. Amaca ynelik tanmlama farkllklarnn her zaman geerli olduu

unutulmadan, Birliin son dnemde daha ok ilem hacmi kriterine gre; yllk 50

milyon Euro sat hacmini KOB lt olarak kulland gzlenmektedir.

Tablo 2: Avrupa Birlii KOB Tanmlar

Avrupa Birlii KOB Tanm

Mikro Kk Orta

Personel Says


13/163

8

Snflandrlmas Hakknda Ynetmelik (18.11.2005 tarihli Resmi Gazetede

yaymlanmtr) ile ortak bir KOB tanm gelitirmeye allmtr.

Sz konusu Ynetmelikte, Kk ve Orta Byklkte letme (KOB): kiyzelli

kiiden az yllk alan istihdam eden ve yllk net sat haslat ya da mali bilanosu

yirmibe milyon Yeni Trk Lirasn amayan ve bu Ynetmelikte mikro iletme,

kk iletme ve orta byklkteki iletme olarak snflandrlan ve ksaca "KOB"

olarak adlandrlan ekonomik birimler olarak tanmlanarak, aadaki ekilde

snflandrlmtr.

a)Mikro iletme: On kiiden az yllk alan istihdam eden ve yllk net sathaslat ya da mali bilanosu bir milyon Yeni Trk Lirasn amayan ok kk

lekli iletmeler,

b)Kk iletme: Elli kiiden az yllk alan istihdam eden ve yllk net sathaslat ya da mali bilanosu be milyon Yeni Trk Lirasn amayan iletmeler,

c) Orta byklkteki iletme: kiyzelli kiiden az yllk alan istihdam eden ve

yllk net sat haslat ya da mali bilanosu yirmibe milyon Yeni Trk Lirasn

amayan iletmeler.

Ynetmelikte, kamu kontrolndeki iletmelerin KOB saylmayaca belirtilmi ve

Devlet statistik Enstitsnn (Trkiye statistik Kurumu) esas alaca ii saylar

ve gruplandrmalar daha detayl olarak belirlenmitir.


14/163

9

Yeni dzenleme nda, zellikle kamu kurumlarnn KOB tanmlarn revize

etmeleri beklenmekle birlikte, aada ilgili kurumlarn mevcut KOB

tanmlamalarna yer verilmitir.

1.4.1. Hazine Mstearl

Hazine Mstearlnca yaymlanan Kk ve Orta lekli letmelerin

Yatrmlarnda Devlet Yardmlar Hakknda kararn uygulanmasna ilikin

yaynlanan tebli ve duyurularda (2001/1 Nolu Tebli), bamsz nitelikteki veya

sermayesinin en fazla %25i byk iletmelere ait olan Mikro, Kk ve Orta lekli

iletmeler KOB, imalat ve tarmsal sanayi sektrnde faaliyette bulunan

iletmelerden; kanuni defter kaytlarnda arsa ve bina hari, makine ve tehizat, tesis,

tat ara ve gereleri, deme ve demirbalar toplamnn net tutar 400 Bin Yeni

Trk Lirasn amayan;

1) 50 ila 250 ii altran orta lekli,

2) 10 ila 49 ii altran kk lekli,

3) 1 ila 9 ii altran mikro lekli,

iletme olarak tanmlanmtr.


15/163

10

1.4.2. D Ticaret Mstearl

28 Ocak 2000 tarih ve 23948 sayl, Resmi Gazetenin 45.sayfasnda yaymlanan

Teblie gre, imalat sanayiinde faaliyet gsteren, 1-200 ii altran, gerek usulde

defter tutan, arsa ve bina hari sabit sermaye tutar bilano net deeri itibariyle 2

milyon ABD dolar karl YTL'yi amayan iletmeler, KOB olarak

tanmlanmtr.

1.4.3. KOSGEB

Kk Ve Orta lekli Sanayi Gelitirme Ve Destekleme daresi Bakanl

Kurulmas Hakknda Kanunun 2. Maddesinde malat Sanayi sektrnde 1-50 aras

ii altran Sanayi letmeleri kk sanayi iletmeleri, 51-150 aras ii altran

Sanayi letmeleri orta lekli sanayi iletmeleri, olarak tanmlanmtr.

1.4.4. Trkiye Kk ve Orta lekli letmeler, Serbest Meslek Mensuplar ve

Yneticileri Vakf (TOSYV)

1-5 ii altran iletmeler ok kk lekli,

5-100 ii altran iletmeler kk lekli,

100-200 ii altran iletmeler orta lekli

iletme saylmtr.


16/163

11

1.4.5. Halk Bankas A..

Halk Bankasnca, banka kaynaklarndan kredi kullanabilecek KOBler, iyerinde en

ok 250 ii (250 dahil) altran, kanuni defter kaytlarndaki "arsa ve bina hari "

sabit yatrm (makine, tesis ve cihazlar, tat ara ve gereleri, deme ve

demirbalar ile dierleri toplam ) net tutar 1.500.000 YTL'sine kadar olan retim

ve onarm faaliyetlerinde bulunan iletmeler olarak tanmlanmaktadr.

Ayrca imalat ve tarm sanayiinde faaliyet gsteren; 50 ile 250 ii altran orta

lekli, 10 ile 49 ii altran kk lekli ve 1 ile 9 ii altran mikro lekli

firmalar, kanuni defter kaytlarnda arsa ve bina hari, makine-tehizat, tesis, tat

ara ve gereleri, deme ve demirbalar toplam net 1.500.000 YTL'sini amayan,

Kalknmada ncelikli Yrelerde (K..Y) %20, dier yrelerde %30 olmak zere

yatrm gerekletirebilecek z kaynaa sahip iletmeler Tevik Belgeli KOB

Kredilerinden yararlanabilecek firmalar olarak tanmlanmaktadr.

1.4.6. Trkiye hracat Kredi Bankas (Eximbank)

1 ile 200 arasnda ii istihdam ettiini SSK kaytlar ile belgeleyen (SSK son

aylk bildirgeler ile), imalat sanayi alannda faaliyette bulunan, arsa ve bina hari,

mevcut sabit sermaye tutar, son takvim yl bilano net deeri itibariyle 2 milyon

ABD Dolar karl YTLyi amayan firmalar Kk ve Orta Boy letmeler

(KOB) olarak nitelendirilmektedir.


17/163

12

II. KOBlerin nemi ve zellikleri

2.1. KOBlerin Ekonomik ve Sosyal nemleri

KOBler, zayf ve gl ynleri ile bugn hibir ekonominin vazgeemedii

ekonomik birimlerdir. Gelimi ve gelimekte olan lkelerin hemen hepsinde

KOBlere ynelik destek programlar uygulanmakta, bu birimlerin sosyal ve

ekonomik hayata olan katklarnn olabildiince arttrlmas amalanmaktadr.

Yakn gemie kadar KOBlerin nemi, daha ok yarattklar istihdam ve katma

deer ile vurgulanrken, gnmzn bilgi kaynakl ekonomilerinde, yenilik yaratma

ve ekonomik dinamizmin srdrlmesindeki katklar da n plana kmaktadr.

Gnmzde uluslararas boyutta ele alnp bu amala politikalar gelitirilen

demokratikleme, fakirliin azaltlmas, daha adil gelir paylam, blgesel

gelimilik farklarnn giderilmesi gibi sosyo ekonomik hedeflerin baarlmasnda da

KOB politikalar nemli bir ara olarak grlmektedir.

Konunun nemine ilikin, lkelerin bireysel uygulamalar yannda, OECD, Dnya

Bankas, AB benzeri uluslararas/uluslarst kurulularn da son dnemde ne kan

oka uygulama ve politika gelitirme faaliyetleri mevcuttur.


18/163

13

OECDnin, 2000 ylnda, talyann Bologna ehrinde, lkelerin KOBlerden

sorumlu bakanlar ve sanayi bakanlarnn katlm ile dzenledii konferans ile

balatt Bologna Sreci 2004/stanbul toplantlar ile devam ettirilmitir.

Trkiyenin de kabul ettii Bologna (Charter) Bildirisinde;

KOBlerin, kadn ve gen giriimciliin de katklar ile, ekonomik byme,istihdam, blgesel kalknma ve sosyal uyumun (btnlemenin)

salanmasnda giderek artan nemleri,

Ekonominin yeniden yaplandrlmas ile yoksullukla mcadele iingiriimcilik ve dinamik bir KOB sektrnn nemi,

Kresellemenin, teknolojik deiim ve yenilikleri arttrmak suretiyle,KOBler iin frsatlar yaratt, bunun yannda yeni zorluklar ve transfer

maliyetleri de ierdii, kresellemenin yaam standartlarn ykseltmeye

nclk etmesinin ve nimetlerinden herkesin eit bir temelde yararlanmasnn

salanmas,

Srdrlebilir bir kalknma ve sosyal geliime ynelik olmak zere, KOBpolitikalarnn, iinde bulunulan durum, lke ve sektr ncelikleri gz nnde

bulundurularak revize edilmesi gerektii,


19/163

14

Yeniliklerin, KOBlerin rekabet gc iin hayati nem tad, yeniliklerinyaratlmasnda KOBlerin oynad roln nemi ve bu amala KOBlerin

bilgiye ulama, finans ve iletiim a olanaklarnn nemi,

Bir ok lkede, iyi bir rgtlenme ve bilgi ann, yeniliki ve rekabeti birKOB sektr iin tetikleyici g olabilecei,

Elektronik ticaretin KOBler iin frsatlar ve engeller barndrd,

kabul edilmitir.

Bu amala; iyi ynetiim, rgtlenme ve ibirlii, effaf ve hesap verebilir bir

ynetim tarz, adil ve rekabeti mevzuat dzenlemeleri, KOBler zerindeki

yklerin azaltlmas, yetimi personel istihdam imkanlarnn gelitirilmesi gibi

politikalarn nemi vurgulanm, ayrca bu konudaki deneyim ve iyi uygulama

rneklerinin paylamnn sreci hzlandraca zerinde durulmutur.

Daha sonraki sre iin de;

KOBlerin uluslararas ibirliini artrma amal ok tarafl inisiyatiflerin

gelitirilmesi ve KOBlerin desteklenmesine ynelik finansal ve finansal olmayan

aralarn gelitirilmesi amacyla, uluslararas kurulular ile ibirlii iinde birlikte

allmas,


20/163

15

Ulusal ve daha alt dzeyde toplanm istatistiki verilere dayanlarak, elektronik

ticaret dahil, KOB politika ve dzenlemeleri ile performans etkinliinin

karlatrlmasnn yararl olaca,

uygun grlmtr.

Bologna Srecinin kazanmlar ve OECD yesi olan ve olmayan lkeler arasndaki

diyalogun srdrlmesi amacyla yine ilgili bakanlarn katlm ile yaplacak,

Kresellemenin KOBler zerindeki Etkilerinin Deerlendirilmesi konulu ikinci

bir konferansn dzenlenmesi gerektii vurgulanmtr.

Bologna Srecinin devam niteliinde, 3-5 Temmuz 2004 tarihlerinde lkelerin

KOBlerden sorumlu bakanlar ve sanayi bakanlarnn katlm ile stanbulda

Kresellemenin KOBler zerindeki Etkilerinin Deerlendirilmesi konulu bir

OECD konferans dzenlenmitir.

Toplant sonras yaynlanan Yeniliki ve Uluslararas Rekabet Edebilen KOB

Bymesini Destekleyen stanbul Bakanlar Deklarasyonunda, KOBlerin

Tm lkelerde toplam iletme saylarnn % 95inden fazlasnoluturmalaryla ekonominin belkemii olduklar,

zellikle bilgiye dayal sanayide, yeniliki yaplar ile tm ekonomilerindinamik unsurlar olduklar,


21/163

16

Sosyal, kltrel ve evre deerlerine katklar ile srdrlebilir byme ve

istihdamn yaratlmasnda anahtar rol oynadklar

kabul edilmi, ayrca KOBlerin ve giriimciliin gelimesi iin, uygun koullarn

varl ile hukuk kurallarnn belirleyiciliinin nemli olduu, KOBlerin, farkl i

kltrlerinde faaliyette bulunmalarna ramen baar yolunda, ekonomik ve dinamik

pazar koullar altnda benzer engellerle karlatklar bildirilmitir.

Yeniliki KOBlerin oalmas ve hzl bymelerinin desteklenmesi amacyla ideal

kamu politikalarna duyulan ihtiya tekrarlanarak, bu amala;

ortamn iyiletirici politika ve kurumsal yaplarn,

KOB gelitirme ve yardm programlarnn,

Giriimciliin gelitirilmesi iin, insan kayna mobilitesine ynelik

politikalarn,

gelitirilmesi gerektii bildirilmitir.


22/163

17

Katlmc lkelerin gelimilik dzeyine bal oluan belirli konulardaki farkl

nceliklerine ramen,

KOBlerin uluslararas piyasalara eriimleri nndeki bariyerlerin

azaltlmas,

KOBlerin finansal olanaklara makul koullarda eriim olanaklarnn

gelitirilmesi,

KOBler ile ilgili politika ve program gelitiren bakanlk ve kurulularda

gl bir deerlendirme kltr nn oluturulmas,

Politika yapclarn, kararlarn verilere dayandrarak yeterli bilgi ile

oluturmalar iin analitik ve gereki bilgi kaynaklarnn glendirilmesi

konularnn genel olduu kabul edilmitir.

Haziran 2000de, Avrupa Komisyonu, Feira Zirvesinde kk iletmeleri

tevik etmek ve birok alanda desteklemek amacyla Avrupa Birlii Kk

letmeler Szlemesini onaylamtr. Szleme, ye lkelerde politika

oluturanlarn gznde Avrupa ekonomisinin gelimesinde kritik rol oynayan

KOBlerin nemini vurgulamay, KOB politikas oluturan mercilerin, kii ve

kurulularn KOBlerin gelimesi ve baarsna ynelik gerekli faktrleri dikkate

almalarn salamay amalamaktadr.


23/163

18

AB Komisyonu, Feira Zirvesinde belirlenen hedeflere ulaabilmek amacyla AB

letmeler 4. ok Yll Programn gelitirmitir. 2001-2005 yllarn kapsayan

ok Yll Program Aralk 2000de yrrle girmitir. ABnin, dier Birlik

politikalarnn kapsamad KOBlere zg eylemleri iin, yasal ve mali ereveyi

oluturmaktadr.

Trkiye 6 Ocak 2003ten itibaren 4. ok Yll Programa katlmtr. ok Yll

Programda KOB Genel Politikalar u ekilde belirlenmitir:

KOBlerde istihdam gelitirme nlemleri alnmas,

Brokratik, mali ve sosyal engellerin azaltlmas, basitletirilmesi, alma

ortamlarnn iyiletirilmesi, yeni iletme kurmann tevik edilmesi,

ynetimi kalitesinin ykseltilmesi,

Ar-Ge (novasyon) almalarnn desteklenmesi,

Finans/kredi kaynaklarnn gelitirilmesi,

KOBlerin i pazara entegrasyonu ve uluslararas pazarlara almnn

desteklenmesi,

Dier nlemler:


24/163

19

- Bilgi ana uyum salanmas,

- Kamu ihalelerine katlmn desteklenmesi, iletme kltrnn gelitirilmesi.

ok Yll Programn ncelikli hedefleri yledir:

KOBlere ynelik yasal ve brokratik dzenlemelerin sadeletirilmesi,

Enformasyon ebekeleri ile KOBlerin uluslararas pazarlara almnn

tevik edilmesi,

KOBlerin rekabet gcnn arttrlmas, AR-GE, inovasyon ve eitim

olanaklarnn gelitirilmesi,

Giriimci ruhunun teviki ve zel hedef kitlelerin belirlenerek desteklenmesi.

2.2. KOBlerin Ekonomideki Yeri ve nemi

KOBler yarattklar istihdam, gerekletirdikleri katma deer, yaptklar yatrmlar

ve toplam vergiler ierisindeki paylaryla lke ekonomilerinde nemli bir yere

sahiptir. Yaplan KOB tanmlamalar lkeler arasnda farkllk gstermekle birlikte,

OECD stanbul/2004 deklarasyonunda3 da belirtildii zere KOBler genel olarak

lkelerin toplam iletme saylarnn %95inden fazlasn oluturmaktadrlar.

3The Istanbul Ministerial Declaration on Fostering the Growth of Innovative andInternationally Competitive SMEs, 3-5 June 2004


25/163

20

KOB tanmlamalar genelde lke ekonomisinin byklne gre farkllklar

gstermektedir. rnein bir lkede yaplan tanmlamaya gre KOB snflamas

ierisinde kalan bir iletme, dier bir lkede byk lekli saylabilmektedir.

Bununla birlikte, her lkenin kendi koullarnda deerlendirilmesi durumunda

yaplan snflamalara gre iletmelerinin ok byk ksmnn KOBlerden

olutuunun vurgulanmas yanl olmayacaktr.

KOBler yeniliki ve dinamik yaplar ile lke ekonomilerinin gelimesinde

belirleyici g olmaktadrlar. zellikle, lkemiz gibi gelimekte olan lkeler iin

KOBlerin bu zellii daha ok nem kazanmaktadr. Son dnemde rlanda ve

Hindistanda kurulan binlerce KOB leindeki bilgi ilem firmasnn bulunduklar

lke ekonomilerine yaptklar katk lkemiz iinde gzel bir rnek oluturmaktadr.

Gen nfusu ve igc kalitesi bakmndan Trkiye ile benzerlik gsteren

Hindistann biliim sektr ihracat, 2003 2004 yllarnda srasyla 10 ve 14 milyar

dolar olarak gereklemi, 2008 hedefi 60 milyar dolar ve sektrel istihdam hedefi 3

milyon olarak belirlenmitir.

KOBler de dier byk iletmeler gibi ekonomilerin ykselme dnemlerinde

piyasalarn canllndan olumlu etkilenirler. Durgunluk dnemlerinde ise byk

iletmelere gre nemli avantajlara sahiptirler. Esnek yaplar sayesinde deiimlere

daha kolay adapte olabilmektedirler. Hareket kabiliyetlerinin yksek oluu, lkelerin

toplam iletme saylar ierisindeki oranlarnn ykseklii ile birletiinde,

KOBlerin ve bu konudaki destek ve teviklerin nemi daha rahat anlalabilir. Zira


26/163

21

bu iletmeler yalnzca lke ekonomisinin lokomotifi olmalar bakmndan deil, kriz

ve durgunluk dnemlerinin daha rahat atlatlmas asndan da nem tarlar.

Mevcut istatistiki almalardan, bu gn Trkiye de yaklak 4 milyon iyeri olduu,

Basel II ltleri kullanldnda, bu iletmelerin hemen hemen tamamnn KOB

faaliyet snrlar iinde kald grlmektedir. rnein, stanbul Sanayi Odas

tarafndan her yl aklanan Trkiyenin en byk bin firmasnn belirlendii

aratrmaya gre, 2004 yl iin bu firmalardan sadece 440nn cirosunun 50 milyon

EUROdan yksek olduu grlmektedir.4

Yine, DEnin (TK) 2002 yl genel sanayi ve iyerleri saymna gre Trkiyede

toplam 1,9 milyon adet iletme bulunmaktadr. ABnin KOB llerine gre bu

iletmelerin %99,9u KOB tanmna girmektedir.5

Tablo 3 deerlerinden de grld zere, toplam istihdamn nemli bir blm

KOBlerce salanmaktadr. KOBler, personel yaplar asndan da byk lekli

iletmelere nazaran farkllk gsterirler. Bu iletmelerde nispeten daha az sayda

personel almas, hiyerarik kademelerin sayca daha az oluu, genellikle emek

youn allmas gibi etmenler KOB alanlarnn birbirleriyle daha yakn ilikiler

ierisinde olmasna neden olmaktadr. i iveren ilikilerindeki yaknlk, gvene

4 Can, Metin, KOB Tanm Deiiyor AB Standart Geliyor. ReferansGazetesi, 22.11.2004

5DE tarafndan yaymlanan 2002 Genel Sanayi ve yerleri Saymna ilikin14/10/2005 sayl bltenden alnmtr.


27/163

22

dayal ilikilerin arl ve kader birlii anlay gibi etmenler, kriz dnemlerinde

dahi ii karmann son are olarak dnlmesine neden olmaktadr. Bu anlay,

isizliin bir anda byyerek krizlerin derinlemesini engellemektedir.

KOBlerin ekonomiye bir baka katksnn da yeni giriimcilerin ortaya kn

teviki olduu sylenebilir. i yerinde grp renen alanlarn, kendi ilerini

kurmak zere ayrlmalar yoluyla her yl bir ok yeni iletme kurulmaktadr. Bu

sayede kendi kendini besleyen bir istihdam ve yeni giriimci etkisi de yaratlm

olmaktadr.

Tablo 3te eitli lkelerdeki KOBlere ilikin ekonomik gstergeler incelendiinde,

lkemizdeki KOBlerin, daha az yatrm ve kredi paylarna ramen, makul istihdam

ve retim paylarna sahip olduklar grlmektedir.


28/163

23

(Kaynak: Kobinet.org.tr, 15.11.2005,

http://www.kobinet.org.tr/hizmetler/bilgibankasi/ekonomi/001.html)

KOBler kk ve esnek yaplar ile ekonomi politikalarna en hzl cevap verebilen

birimlerdir. Bu zellikleri corafi blgeler arasndaki hareket kabiliyetleri iin degeerlidir. Trkiyenin corafi blgeleri arasndaki gelimilik farklar nemli bir

sorundur. Bu anlamda az gelimi blgelerin ekonomik kalknmalarnn

salanmasnda KOBler anahtar rol oynayabileceklerdir.

Tablo 3:ETL LKELERDE KK LETMELERLE LGL EKONOMK GSTERGELER

A.B.D. ALM. HND. JAP. NG. G.KORE FRA. TA. TRK.

Kk letmelerin Toplam

letmelere Oran97.2 99.8 98.6 99.4 96 97.8 99.9 97 98.8

Kk letmelerde stihdam

Oran (%)50.4 64 63.2 81.4 36 61.9 49.4 56 45.6

Kk letmelerin Yatrm

Pay (%)38 44 27.8 40 29.5 35.7 45 36.9 6.5

Kk letmelerin retim

Pay (%)36.2 49 50 52 25.1 34.5 54 53 37.7

Kk letmelerin hracat

Pay (%)32 31.1 40 38 22.2 20.2 23 - 8

Kk letmelere Verilen

Kredi Pay (%)42.7 35 15.3 50 27.2 46.8 48 - 3 - 4


29/163

24

2.3. KOBlerin stn (Avantajlar) ve Zayf Ynleri (Dezavantajlar)

2.3.1.KOBlerin stn (Avantajl) Ynleri

2.3.1.1. Esnek ve Dinamik Yap

KOBler byk firmalara gre daha kk yaplaryla, deien piyasa koullarna

kendilerini daha hzl adapte edebilmektedirler. retilen mal veya hizmet ile ilgili

mteri tercihlerinde meydana gelen deiikleri zamannda fark edebilir ve gereken

nlemlerin alnmas suretiyle, muhtemel bir zarardan veya kar azalmas riskinden

korunabilirler.

Her ne kadar profesyonel piyasa aratrma imkanlarna oka sahip olmasalar da

KOBler, ilgili bulunduklar pazarn ayn zamanda bir paras konumundadrlar.

Karlanmayan talep aklarn, piyasa boluklarn (oyuklarn), mteri

beklentilerini zamannda fark edip, buna ynelik retim yapma anslar daha

byktr. Talep aklarna, her zaman yeni bir rn dizayn ile deil bazen mevcut

bir rnde yaplan deiikle cevap verilmesi de mmkn olabilmektedir.

lk piyasaya k haliyle, ok byk bir pazar hedefleyen rn says son derece

azdr. Gnmzn global pazarlarnda nemli paylar olan rnlerin ounun ilk

knn, nispeten dk bir pazar/retim hedefi ile balad bir gerektir. Bu

anlamda, mevcut byk kk btn ietmelerin bir KOB oluumu eklinde

faaliyetlerine baladklar sylenebilir. Bu nedenle KOB dinamizmi, genel


30/163

25

ekonomik faaliyetin dinamizmini de iermektedir. Gerekten de ekonominin

dinamizmi, ancak piyasaya srekli olarak yeni girenler ve baarsz olanlarn

elenmesi ile salanabilir.

2.3.1.2. Yenilik Yaratma

KOBler dinamik ve esnek yaplarnn bir sonucu olarak ok nemli bir yenilik

yaratma avantajna sahiptirler. Mteri ve pazarlara yakn bulunmalar, talep

boluklar ile talep deiimlerini zamannda grp bunlar frsata dntrmelerine

olanak salamaktadr.

Gnmzn bilgi kaynakl ekonomilerinin, parasal sermayenin yannda beeri

sermayenin de nemini artrarak, KOB yenilikiliine nemli katklar salad

yadsnamaz.

Byk firmalarn muazzam arge olanaklarna ramen, OECD stanbul Konferansna

sunulan Kresel Ekonomide Giriimcilik ve Yeniliki KOBlerin Desteklenmesi

raporundan alnan aadaki grafiklerden (Grafik 1- 2), teknolojik olarak gelitirilip

piyasaya sunulan yeni rn ve srelerin nemli bir ksmnn kk firmalara ait

olduu anlalmaktadr.


31/163

26

Grafik 1-2: Piyasaya sunulan yeni rn veya srelerin firmalara gre dalm

(1994-1996)6

MALAT SANAY

0

20

40

60

80

Portekiz

(95-97)

Trkiye

(95-97)

spanya

Belika

Polonya

Italya

Meksika

Fransa

Norve

(95-97)

Finlandiya

Avusturalya

ngiltere

sve

Avusturya

Kanada

Danimarka

svire

Irlanda

Hollanda

Lksemburg

Almanya

%Btn Firmalar 10-49 alan Olan Firmalar

Kaynak: Eurostat; OECD, STI/EAS Division, Mays 2001

HZMETLER

0

20

40

60

80

Norve

(95-97)

Portekiz

(95-97)

Fransa

sve

Finlandiya

Belika

ngiltere

Kanada

Avusturya

Hollanda

svire

Lksemburg

rlanda

Almanya

%Btn Firmalar 10-49 alan Olan Firmalar

Kaynak: Eurostat; OECD, STI/EAS Division, Mays 2001

6OECD, OECD Science, Technology and Industry Scoreboard 2001,http://www1.oecd.org/publications/e-book/92-2001-04-1-2987/A.11.htm


32/163

27

2.3.1.3. Etkin Kaynak Kullanm

Snrl kaynaklara sahip kk iletmeler, bunlar en etkin ekilde kullanmak

zorundadrlar. Bunu KOBlerin israf edecek kaynaklarnn olmad eklinde de

yorumlayabiliriz.

Grece kk yaplar gerei, iletmede dorudan bir iletiim geerli olmakta,

verimsiz brokratik sre ve maliyetlerden kanlmaktadr. i iveren arasndaki

yakn iliki ve ie yabanclamann en az olduu KOB retim sreci, alanlarn

daha etkin ve verimli almalarna olanak salamaktadr.

Byk lekli firmalarca, retilmeleri durumunda daha maliyetli olan veya karl

grlmeyen faaliyetleri, KOBler stlenerek atl kaynaklar ekonomiye

kazandrlmakta, bu konudaki israfn nne geilmektedir.

2.3.1.4.Hzl Karar Alma Sreci

Kk organizasyon yaplar ile ynetim ve sahipliliin genelde ayn kii veya

kiilere ait olmas nedeniyle KOBlerin karar alp uygulama sreci daha hzldr. Bu

da gelimeleri hzlandrmakta, zaman kayb nedeniyle uranlan maliyetleri en aza

indirmektedir.


33/163

28

KOBler, genelde halka ak ok ortakl iletmeler iin, tm ortaklarn haklarnn

korunmasnn temini amacyla, kamu dzenlemeleriyle ngrlen sk brokratik

kurallarn dnda kalmaktadrlar.

2.3.2. KOBlerin Zayf Ynleri (Dezavantajlar)

2.3.2.1.Ynetim ve Organizasyon

Genel olarak KOBlerin profesyonel bir organizasyon ve ynetim yaplar mevcut

deildir. Ynetim, pazarlama, retim, finansman, tedarik vb. temel iletmecilik

fonksiyonlar iin farkl birimler oluturulmaz. Esasen faaliyetlerin kkl,

profesyonel bir organizasyon yapsn ekonomik klmamaktadr. Tek elden ya da

farkl kiilerin sorumluluunda ilgili fonksiyonlar yerine getirilmeye allr. Bu tr

bir organizasyon ve ynetim yaps ile uzmanlama salanamadndan, sz konusu

faaliyetlerin etkinlii istenilen dzeyde gerekleememektedir.

2.3.2.2.Finansman

OECDnin stanbul Konferans (Temmuz-2004) ncesi hazrlanan ve Trkiyedeki

KOBlerin mevcut durum ve politikalarnn incelendii raporda, Banka

kredilerinin ancak %5inden az bir blm KOBlere salanmasna ramen,

KOBler sanayi kesiminde faaliyet gsteren iletmelerin %99.5ne tekabl

etmektedir, bu rakam sektrdeki toplam istihdamn %66.5i ve sektrn yaratt

katma deerin % 34ne karlk gelmektedir. denilmektedir.


34/163

29

KOBler iin en kritik sorun olarak alglanan finansman sorunu ileriki blmlerde

daha detayl incelenerek, zmne ynelik alternatifler tartlacandan burada

zerinde fazla durulmadan, finansman sorununun KOBlerin her dnemi ve btn

sorunlar ile ilikilendirilebilen bir konu olduu sylenmekle yetinilecektir.

2.3.2.3.retim

KOBler, genelde daha kk lekli pazarlara ynelik retim yaptklarndan, lek

ekonomilerinin maliyet azaltc etkilerinden yararlanmalar zordur.

mkanlarnn snrll, son retim teknolojilerinin alnp kullanlmasn

engellediinden, genelde yksek bir ortalama birim maliyete ramen daha dk bir

rn kalitesi ile karlalmaktadr.

2.3.2.4.Pazarlama

KOBlerin nispi kklkleri nedeniyle byk iletmeler gibi profesyonel bir

pazarlama faaliyeti srdrmeleri mmkn deildir. Bu tr kk iletmelerde

genelde ayr bir pazarlama birimi de mevcut deildir.

Pazarlama fonksiyonu, sat faaliyetleri ile btnletirilerek, amatr abalarla

yrtlmeye allr. Bu amala, i fuarlarna katlm, geni kitlelere ynelik reklam

ve sat sonras hizmet faaliyetleri son derece snrl llerde yrtlmektedir.


35/163

30

2.3.2.5.Rekabet

KOBler genelde kk pazarlara ynelik ve az gelimi retim teknikleri ile retim

yapmaktadrlar. Bu da ortalama birim rn maliyetlerinin ykselmesine ve rnlerin

genel standartlarn altnda kalmasna neden olmaktadr.

Kalite ve fiyatn yannda reklam ve sat sonras hizmetler gibi dier rekabet

unsurlarnda da KOB imkanlar daha snrldr.

Ekonominin hzla kreselletii gnmzde, KOBlerin rekabeti niteliklerinin

arttrlmas ve bu konudaki sorunlarn giderilmesine ynelik, bata finansman

imkanlar olmak zere eitim ve danmanlk destekleri nem tamaktadr.

2.3.2.6.Personel

stihdam imkanlarnn snrll, yetimi i gc iin ekici grnmemeleri,

faaliyetlerinin devam ile ilgili tadklar riskler gibi nedenlerle, KOBlerin ihtiya

duyduklar kaliteli personeli istihdam etmeleri son derece zordur.

Ayrca, kendi bnyelerinde yetitirdikleri igcn byk firmalara kar

koruyamamaktadrlar.


36/163

31

2.3.2.7.Eitim

KOB eitimleri hizmet ii eitim boyutunda srdrlmektedir. e balayan alan,

usta rak ilikisi iinde belli bir seviyeye kadar yetitirilmekte, ancak bunun tesine

geilememektedir.

Snrl eitim imkanlar ile iletmenin yeni aamalar kat etmesi iin gerekli bilgi ve

tecrbe birikimi olumadndan, iletmenin kabuk deitirme aamasnda sorunlar

yaanmaktadr. Bazen de yeni gelimelere ayak uydurulamadndan, iletmenin

tasfiyesi dahi sz konusu olabilmektedir.

2.3.2.8.Teknoloji

zellikle finansman imkanlarnn snrll ve yetimi personel istihdamnda

yaadklar sorunlar nedeniyle, KOBler teknolojik gelimeleri takip ve temin

etmede byk zorluklarla karlamaktadr.

lek ekonomileri dediimiz, ortalama birim maliyetin, retim miktar ile ters

orantl bir gelime gsterdii retim faaliyetleri, genelde KOB leini aan

ekonomik faaliyetlerdir. Bu nedenle, KOBlerle ilikilendirdiimiz teknolojinin

boyut ve maliyetleri grece daha dk olmasna ramen, temininde zorluklarn

yaanmasdr.


37/163

32

2.3.2.9.Enformasyon

Gnmzde oka ucuz ve yaygn bilgi kaynaklarna ramen, bu konudaki KOB

dezavantaj giderilmi deildir. rnein ABD iin yaplan bir istatistiki almada,

byk firmalarn gnmzn en nemli bilgi kayna olarak kabul edilen interneti

kullanma oranlar % 99 iken, KOBler iin ayn orann % 79 olduu grlmektedir.

Esasen bilgiye ulama dzeyleri ayn olsa bile, bilgi ileme/yararlanma iin gerekli

yetimi personel eksiklii nedeniyle KOBlerin enformasyon dezavantaj devam

edecektir.

lkemize ilikin modern iletiim bilgilerinin gsterildii aadaki tablolarda (Tablo

4- 5), 1995 2001 yllar arasnda nemli aamalar kat edilmesine ramen, genelde

OECD ortalamasnn ok altnda kalnd grlmektedir.

Tablo 4: Bilgi ve letiim Teknolojileri Gstergeleri1995 2001

Ana Telefon Hatt (1.000 kiiye den) 211 295Mobil Telefon (1.000 kiiye den) 7 302Kiisel Bilgisayar (1.000 kiiye den) 15 41nternet Kullanclar (*1.000) 50 2.500*

Bilgi ve letiim Teknolojileri HarcamalarToplam (ABD Dolar milyon) 2.777 9.333GSYH (Yzde) 1,6 3,6

* : 2003 senesinde 6.000Kaynak: Dnya Bankas Kalknma Veri Grubu.


38/163

33

Tablo 5: Bilgi ve letiim Teknolojileri Yaylm

Trkiye AB ABD Japonya OECD

Yz Kiiye Den StandartEriim Hatt-2001 27.55 44.93 63.06 40.09 45.58

Yz Kiiye Den EriimKanallar-2001 27.6 58.9 67.5 58.4 54.5

Yz Kiiye Den Mobil AboneSays-2001 26.8 74.3 45.1 58.8 53.9

Yz Kiiye Den Geni BandKullanan Abone Says(Haziran 2003) 0.06 4.55 8.25 8.6 6.06

Kii Bana KamuTelekomnikasyon HizmetYatrm (USD, 2001) 42 129.87 333.66 193.84 169.23

Eriim Kanallar Bana Kamu

Kesimi Telekom Yatrm(USD, 2001) 152 212.68 493.97 331.94 310.61

GSSO % Olarak KamuTelekom Yatrm (2001)* 10.09 2.97 4.79 2.31 3.64

Yz Kiiye Den KiiselBilgisayar Says -2001 2.65 27.5 81.77 38.79 39.48Yz Kiiye Den Sabit HizmetSalayclar zerindennternete Balananlarn Says-2001 5 16.8 27.2 18.9 18.7

* Trkiye iin belirtilen olduka yksek rakamlar 2001 ylnda ciddi sknt dnemi

srasnda toplam sabit brt sermaye oluumunda (GFCF) gzlemlenen sert dleriyanstmaktadr.

Kaynak: OECD. letiime Genel Bak. 2003

2.3.2.10.Ar-Ge

Avrupa Birliinin resmi istatistik kurumu olan, Eurostattan alnan Tablo 6

deerlerinden, lkemizin uluslararas rekabet edebilen ileri teknoloji retim

kapasitesinin son derece dk olduu grlmektedir.


39/163

34

Tablo 6: Yksek Teknolojik rn hracatnn Toplam hracat indeki Paylar %

1993 1995 1996 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004

EU (25 lke) : : : : 20.4 21.4 21.1 18.8 18.4 18.2

EU (15 lke) 15.1 15.6 15.6 18.3 19.5 20.6 20.4 18.2 17.7 17.7

Belika 5.1 5.5 6.3 7.1 7.9 8.7 9.0 7.5 7.4 7.0ek Cumhuriyeti : : : : 7.8 7.8 9.1 12.3 12.4 13.5

Danimarka 9.2 10.0 7.7 12.5 13.9 14.4 14.0 15.0 13.4 13.1

Almanya 11.3 11.6 11.7 13.2 14.2 16.1 15.8 15.2 14.8 14.8

Estonya : : : : 10.1 25.1 17.1 9.8 9.4 9.9

Yunanistan 2.1 3.1 3.0 4.8 5.5 7.5 5.6 6.7 7.4 7.1

spanya 6.4 5.6 6.0 5.5 5.9 6.4 6.1 5.7 5.9 5.7

Fransa 19.2 19.3 19.3 22.9 24.0 25.5 25.6 21.9 20.7 20.0

Irlanda 27.4 35.0 36.7 37.7 39.4 40.5 40.8 35.3 29.9 29.1talya 7.8 7.4 7.2 7.4 7.5 8.5 8.6 8.2 7.1 7.1

Kbrs : : : : 4.0 3.0 4.0 3.5 4.2 15.9

Letonya : : : : 2.3 2.2 2.2 2.3 2.7 3.2

Litvanya : : : : 2.1 2.6 2.9 2.4 3.0 2.7

Lksemburg : : : : 15.1 20.6 27.9 24.7 29.6 29.1

Macaristan : : : : 19.4 23.1 20.4 20.8 21.8 24.6

Malta : : : : 55.7 64.4 58.1 56.5 55.5 55.9

Hollanda 13.5 15.0 15.4 19.7 21.9 22.8 22.3 18.7 18.8 16.9

Avusturya 8.3 10.3 10.2 10.2 11.9 14.0 14.6 15.7 15.3 14.8

Polonya : : : : 2.3 2.8 2.7 2.4 2.7 2.7

Portekiz 2.4 4.6 3.6 4.0 4.4 5.6 6.9 6.4 7.5 7.5

Slovenya : : : : 3.7 4.5 4.8 4.9 5.8 5.2

Slovakya : : : : 3.5 2.9 3.1 2.6 3.3 4.6

Finlandiya 9.3 12.6 14.1 19.4 20.7 23.5 21.1 20.9 20.6 17.7

sve 11.3 12.7 14.4 16.4 17.8 18.7 14.2 13.7 13.1 13.8

ngiltere 19.5 21.8 21.8 26.5 27.3 28.9 29.8 28.6 24.4 22.7

Bulgaristan : : : : 1.7 1.6 1.8 2.6 2.9 2.5

Romanya : : : : 2.8 4.6 5.0 3.1 3.3 3.1

Trkiye : : : : 3.4 4.0 3.2 1.6 1.8 1.9

zlanda 0.3 1.9 2.3 1.9 2.1 1.7 1.3 1.7 2.0 2.4

Norve 4.2 3.8 3.5 4.8 4.5 3.3 3.6 4.6 3.7 3.5

svire 14.9 16.1 16.9 18.0 20.2 19.9 21.1 21.7 22.4 22.2

ABD 25.9 25.9 26.4 28.8 30.1 30.0 28.7 28.0 27.0 :

Japonya 23.6 25.3 24.9 24.7 25.1 27.0 24.7 23.1 22.8 :


40/163

35

Yeniliki zelliklerine ramen, KOBlerde genelde ayrca yrtlen bir ar-ge

faaliyeti bulunmaz. Ar-ge almalar, uzun vadede sonular grlen ve belirsizlik

derecesi yksek faaliyetlerdir.

retim odakl iletmeler olan KOBler, retime dorudan ve ksa vadede katks

olmayan ar-ge almalarna kaynak ayrma eiliminde olmazlar. Ar-ge almalar

her zaman getirili bir faaliyet olarak sonulanmaz. Bu anlamda tadklar riskler

KOB imkanlarnn zerindedir.

DE (TK) verilerine gre, Trkiyede 2000 yl itibariyle ar-ge harcamalarnn

milli gelire oran yaklak % 06 olup, bu harcamalarn yardan ou kamu tarafndan

yaplmaktadr. Ayn oranlar gelimi lkeler iin incelendiinde; genelde ar-ge

harcamalarnn bu lkelerin milli hasla iindeki paylarnn % 2 civarnda olduu ve

bu harcamalarn ounluunun kamu tarafndan deil zel sektr tarafndan yapld

grlmektedir.

KOBler, mevcut devlet (Maliye Bakanl, Hazine Mstearl) ve dier ilgili

kurumlarn (Kosgeb, Tbitak, TTGV-Trkiye Teknoloji Gelitirme Vakf) bu

konudaki hibe, kredi, vergi indirimi, eitim, danmanlk vb, destekleriyle bu

konudaki eksikliklerini gidermeye almaldr.


41/163

36

Dnya Bankas tarafndan yaplan yakn tarihli almaya gre bu durumu

aklayan faktrler u ekilde sralanmtr:7

Trkiyede yrtlen AR-GE almalarna zel kesimden ok az

miktarda katlm olmaktadr. Toplam AR-GE harcamalar ierisinde zel

sektrn pay, bu faaliyetlere katlan firmalarn saysnda 1996 ile 2000

yllar arasnda yaanan arta ramen, OECD ortalamas olan %65e

kyasla, %35lerde kalmtr. AR-GE altyapsnn geriye kalan byk bir

blm devlet laboratuvarlarnn kullanmndadr.

niversite tabanl fikri potansiyel yksek olmasna ramen,

niversitelerle ibirlii ierisinde yrtlebilecek projeler iin yeterli

finansman kayna bulunmamas ve kimi fakltelerin kstl laboratuvar

ve ekipman olanaklarndan dolay, niversiteler ile sanayi arasndaki

etkileim zayftr.

Yenilik ve AR-GE iin finansman yetersizlii bulunmaktadr. Vergi

kolaylklar ise bu gne kadar ancak snrl oranda gereklemi olup, bunlar

da sadece byk firmalarn iine yaramtr.

7Dnya Bankas,Trkiye Bilgi Ekonomisi Deerlendirme almas, ubat2004


42/163

37

2.3.2.11.hracat

zel bir ihtisas konusu olan d satm faaliyetleri, genelde KOB faaliyeti olarak

grlmez. KOB faaliyet sreci grece kk ve basit bir organizasyon olarak dizayn

edildiinden, daha karmak ve uzun sreler barndran ihracat ile pek uyumlu

olmamaktadr.

KOBlerin genelde ihracat konusunda yetkin personel, bilgi ve finansman

kstlarnn yannda, rettikleri mal ve hizmetlerin de uluslararas standartlarda

olmay d satm faaliyetlerinin istenen dzeye ulamasn engellemektedir.

lkemizde KOBlerin ihracat pay uzun yllardr, % 8 -10 gibi bir aralkta

hesaplanmaktadr. Bu da KOBler iin, banka kredilerinden sonra en dk paya

tekabl etmektedir.

Artan rekabet ile birlikte oalan sorunlarna zm getirilebilmesini teminen, ayn

retim dalnda faaliyet gsteren KOBlerin ok ortakl d ticaret irketleri eklinde

rgtlenerek ihracata ynlendirilmesi amacyla, Sektrel D Ticaret irketi (SD)

modeli gelitirilmitir.

2.3.2.12.Brokratik Engeller

lgili yasalarn ve dier ulusal ve uluslararas dzenlemelerin takibi ve faaliyetlerinde

bunlara uyulmas, bu konuda uzmanlam personel istihdamn ve kaynak tahsisini

gerektirmektedir. Kaynak sknts iinde olan KOBler, yrtlen faaliyete direkt ve


43/163

38

annda katks grlmeyen bu tr faaliyetler iin kaynak ayramadklarndan, ciddi

sorunlarla karlamakta, bazen de nemli frsatlar karabilmektedirler.


44/163

39

III. KOBlere Ynelik Tevik ve Destekler

3.1. Avrupa Birliinde KOBlere Ynelik Tevik ve Destekler

ABde toplam iletmelerin byk bir ksmn oluturan ve istihdama nemli bir

katks olan KOBler, esnek yaplar, istihdam yaratma kapasiteleri, rekabeti bir

ortam yaratarak verimlilie salayabilecekleri katklar, sosyal btnlemeye

katklar gibi zellikleri gz nne alndnda srdrlebilir bir makroekonomik

bymenin salanabilmesi iin nemle zerinde durulmas gereken iletmelerdir.

Tek Pazar yaratlmasn ve rekabetin salanmas yoluyla kresel verimliliin ve

dolaysyla da bunun yarataca etkilerle sosyal btnlemeyi amalayan AB iin

KOBleri destekleyen politikalar retmek ve bu politikalar dorultusunda destekler

salamak ABnin varln srdrebilmesi iin de yaamsal bir nem tamaktadr.

1980li yllardan balanarak AB nezdinde KOB iletme politikalar uygulanmaya

balanm, 1992 yl Maastricht Anlamasnn 157. maddesi ile yasal bir temele

dayanm ve 1989 ylnda Komisyon bnyesinde iletme politikasndan sorumlu yeni

bir Genel Mdrlk kurulmas ile kurumsal bir kimlik kazanmtr. 1 Ocak 2000

ylnda Sanayi ve KOB Genel Mdrlklerinin birletirilmesi ile ayr ayr belirlenen

KOB ve sanayi politikalar bir btn olarak ele alnmaya balanmtr. Sz konusu

iletme politikalar ok Yll ve Btnletirilmi Programlar erevesinde

yrtlmektedir.


45/163

40

Yenilik yaratma, yeni i imkanlar yaratacak pazarlara ulama, bilgi teknolojisini

kullanarak rekabetin glendirilmesi, bu yolla kresel verimliliin arttrlmas,

iletmelerin kurulmas, gelimesi ve bymesi iin uygun ortam yaratlmasna

ynelik olarak i ortamnn yatay sanayi politikas erevesinde iyiletirilmesi ve

retim srelerinin ve igcnn niteliinin deimesine bal olarak endstriyel

deiimin desteklenmesi temelleri zerine kurulan KOB politikas dorultusunda

Komisyonca faaliyetlerde bulunulmaktadr.

Bu dorultuda AB nezdinde giriimcilik desteklenmekte, bykl, yasal stats,

sektr v.b. ne olursa olsun, ticari olarak uygulanabilir fikri olan kimselerin bu

fikirlerini hayata geirebilmeleri iin her trl imkann (eitim, finansman imkan, i

ortamnn iyiletirilmesi, mal ve hizmetlerin piyasalara eriimini salayacak destek

hizmet alarnn kurulmas, mevzuat ve tzklerin basitletirilmesi, brokrasinin

azaltlmas, vergilendirme, teknoloji) salanmas hedeflenmekte ve uygulanmasnn

byk ksm ye devletlerin yetki ve sorumluluuna braklmaktadr.

ye lkelerin birbirlerinin deneyimlerinden ve uygulamalarndan haberdar edilmesi

ve bu yolla uygulamalarn baarlarnn arttrlmas salanmaktadr. Avrupa Bilgi

Merkezleri A iletmelere birlik programlar ve politikalarna ilikin alanlarda

bilgilendirme, danmanlk salama ve destek verme, iletmelere ortak arayna

yardmc olma hizmetleri vermektedir. Ayrca niversite teknoloji merkezleri, ticaret

odalar, blgesel kalknma ajanslar gibi kamu organizasyonlar tarafndan

desteklenen Yenilik Aktarm Merkezleri, yeniliki teknolojilerin Avrupadaki

iletmeler ve aratrma blmlerine yaylmasn salamaktadr. Genel iletme


46/163

41

politikalar konularn inceleyerek, ye lkeler arasnda baarl uygulamalarn

belirlenmesi ve yaygnlatrlmas amacyla letim Politikas Grubu kurulmutur.

Birlik AR-GE Bilgi Servisi (CORDIS) yenilik yaratma konusunda bilgi almak

isteyenlere hizmet vermekte olup, ABdeki AR-GE faaliyetleri hakknda ayrntl

bilgi vermektedir.

AB KOB politikas hedeflerine ulamak iin; i pazar ve mallarn serbest dolam,

AR-GE Destek Politikalar ve bu kapsamda Risk Sermayesinin salanmas, mmkn

olan en iyi i ortamnn salanmas, ortak d ticaret politikas (lkelerin birbirleriyle

hibir engelle karlamadan ticaret yapabilmeleri ve lkeler arasnda eit artlarn

yaratlmas), eitim ve staj politikas, anlalr ve sk deimeyen bir yasal erevenin

gelitirilmesi ve brokratik ilemlerin azaltlmas ve etkinliinin arttrlmas, ak ve

rekabete dayal bir serbest pazar ekonomisi salanmasna uygun ekonomik ve parasal

politika aralar kullanlmaktadr.

KOBler iin mali evrenin iyiletirilmesi ve finansman imkanlarnn salanmas

iin sermayeye katlm risk sermayesi (Avrupa Teknoloji Program e Balang

Destei), sermaye destei (ekirdek Sermayesi Program) ve kredi finansman iin

teminatlar ve hibeler (KOB Teminat Program) kullanlmaktadr. Bu programlar

Avrupa Yatrm Fonu (AYF) tarafndan ynetilmektedir. AYF eitli alanlara tahsis

edilmi kaynaklarn bankalar, teminat kurum ve programlar, risk sermayesi fonlar

kanalyla KOBlere aktarmaktadr. Ulusal, blgesel ve yerel mali arac kurumlar

araclyla finansman salayan Avrupa Yatrm Bankas (AYB) giriim sermayesi

ve teminatlar alanlarnda hizmet vermektedir. 2001 ylndan itibaren AYF


47/163

42

ynetiminde Avrupa Teknoloji Kolayl uygulamaya balanmtr. Avrupa

Birliinin deiik blgeleri ve sosyal topluluklar arasndaki eitsizliklerin

azaltlmas amacyla yaplacak almalara mali destek salayan fonlar (Avrupa

Blgesel Kalknma Fonu, Avrupa Sosyal Fonu, Pan-Avrupa Fonu, yeni teknolojiye

odakl fonlar) bulunmaktadr. AYBnin giriimiyle bilgi ve yenilikilik zerine

oturtulmu Avrupay oluturmay hedefleyen Yenilikilik 2010 nisiyatifi

balatlm olup, AYB Grubunun faaliyetleri ABye katlacak lkeleri de

kapsamaktadr. Avrupann 2010 ylnda dnyann en dinamik ve rekabet gc en

yksek bilgi ekonomisi haline gelmesini hedefleyen Avrupa Aratrma Alan (ERA)

projesinin mali uygulama arac olan 6. ereve Programna belli kriterleri salayan

KOBlerin proje sunmas desteklenmektedir.

3.2. Trkiyede KOBlere Ynelik Tevik ve Destekler

Dnyada ve Trkiyede toplam iletmelerin byk bir ksmn oluturan KOBler,

yarattklar katma deer ve istihdam bakmndan lke ekonomilerinde nemli bir

yere sahiptirler. Kreselleme ve gelien teknolojiler sonucu dnyada daha dinamik,

yeniliki, rekabeti ve bilgi ekonomisine dayal bir yap olumutur. Bu yapnn

devam ettirilebilmesi ve bu yapya ayak uydurulabilmesi iin ekonomilerin

belkemii olan KOBlerin desteklenmesi ve bunun iin uygun politikalarn

retilmesi ok nemlidir.

ABye ye olma yolunda ilerleyen Trkiyenin AB ve dnya ekonomisi karsnda

varln srdrebilmesi iin KOB Politikalarmzn titizlikle deerlendirilmesi ve


48/163

43

ABdeki destek mekanizmalaryla uyumlu olmas gerekmektedir. Halihazrda

KOBlere finansman, eitim, danmanlk, pazarlama, ihracat ve yksek teknoloji

kullanm, AR-GE alanlarnda destekler salanmakta ve sz konusu desteklerin

salanabilmesi iin gerekli yaplanma kurum, kurulu, dernekler v.b. baznda

oluturulmutur ve oluturulmaktadr. Sanayi ve Ticaret Bakanl, Kk ve Orta

lekli Sanayi Gelitirme ve Destekleme daresi Bakanl, Hazine Mstearl,

DPT Mstearl, D Ticaret Mstearl, Trkiye statistik Kurumu, Trkiye

Ticaret, Sanayi, Deniz Ticaret Odalar ve Ticaret Borsalar Birlii (TOBB), Trkiye

Esnaf ve Sanatkarlar Konfederasyonu (TESK) ve Turizm Bakanl temelde

sektrn gelitirilmesinden sorumlu olan kurululardr.

3.2.1. KOBlerle lgili Kurumsal Yaplanma

KOB politikalarnn oluturulmas ve uygulanmas srecinde bir ok kamu kuruluu

grev almaktadr. Devlet Planlama Tekilat Mstearl (DPT), KOB politikalarn

da kapsayan uzun vadeli kalknma planlar ve yllk programlarn hazrlanmasndan

sorumludur. DPT, Kalknma Planlarnn hazrlanmas srecinde ilgili tm kamu ve

zel sektr kurulularnn da grlerini alarak KOBlere dair makro politikalar

belirlemekte ve bu politikalarn uygulanmasnn etkinliini artrmak amacyla kamu

kurum ve kurulular arasnda koordinasyonu salamaktadr. Buna ilaveten,

gelimeleri deerlendirerek, gerekirse, politikalar zerinde gerekli deiiklikleri

nermektedir.


49/163

44

Sanayi ve Ticaret Bakanl ve ilgili kuruluu Kk ve Orta lekli Sanayi

Gelitirme ve Destekleme daresi Bakanl (KOSGEB), KOB politikalarnn temel

uygulaycs konumundaki kamu kuruluudur. Hazine Mstearl ve D Ticaret

Mstearl da bu kesime ynelik tevik programlarnn uygulaycs olan

kurululardr. KOB politikalarnn uygulanmasnda, TOBB ve TESK de ana meslek

kurulular olarak nemli bir rol oynamaktadr. Ayrca, KOBlere finansman ve

teminat konularnda T.Halk Bankas A.., Trkiye Esnaf ve Sanatkarlar Kredi ve

Kefalet Kooperatifleri Birlikleri Merkez Birlii (TESKOMB) ve Kredi Garanti Fonu

A.. (KGF) araclyla destek olunmaktadr. Faaliyet alanlar kapsamnda

KOBlere hizmet veren dier kurulular ise Trkiye Bilimsel ve Teknik Aratrma

Kurumu (TBTAK), Trkiye Teknoloji Gelitirme Vakf (TTGV), Trk

Standartlar Enstits (TSE), Trk Patent Enstits (TPE) ve Trk Akreditasyon

Kurumudur (TRKAK).8

3.2.2. KOBlerle lgili Balca Destekler

KOBlerin ekonomiye katklarn arttrmak ve kapasitelerini iyiletirmek

amacyla, 3624 sayl Kanunla, Sanayi ve Ticaret Bakanl bal kuruluu

olan Kk ve Orta lekli Sanayi Gelitirme ve Destekleme daresi

Bakanl (KOSGEB) 20 Nisan 1990 tarihinde kurulmutur. KOSGEB

tarafndan KOBlere yatrm, retim, ynetim, pazarlama, kalite, teknoloji

aratrma gelitirme, finansman, giriimcilik, nitelikli eleman istihdam

8 Trkiye Cumhuriyeti Babakanlk Devlet Planlama Tekilat, KOB Stratejisi ve

Eylem Plan. Ocak 2004, S.12-13


50/163

45

konularnda danmanlk, eitim bilgilendirme ve destek hizmetleri

verilmektedir.

2002 yl Ortaklk Konseyi Toplantsnda Trkiyenin topluluk

programlarndan faydalanmas ynnde bir takm kararlar alnmtr. Bu

kapsamda letmeler ve Giriimciler iin ok Yll Program adl 2001-2005

yllarn kapsayan KOBlere ynelik ereve programn Trkiye

Koordinatrln KOSGEB stlenmi ve bu programn en nemli

unsurlarndan biri olan Avrupa Bilgi Merkezleri Programna ye lkelerle

ayn koullarda katlma hakknn elde edilmesi sonucunda lkemizde sanayi

youn blgelerde 12 adet Avrupa Bilgi Merkezi (ABM) kurulmasna karar

verilmitir. 2003 yl sonunda 9 adet ABM faaliyete gemi olup AB

mevzuat ve i imkanlar konusunda iletmelere bilgi verilmektedir. Ayrca

KOSGEB tarafndan iletilen KOB Bilgi A9 KOBlerin ihtiya duyaca

bilgileri internet zerinden yelerine sunmaktadr.

2000/1822 sayl Kk ve Orta lekli letmelerin Yatrmlarnda Devlet

Yardmlar Hakknda Karar karlm olup, malat ve Tarmsal Sanayi,

Eitim ve Salk, Turizm, Madencilik ve Yazlm Gelitirme, Serbest

Blgelerde yaplacak yatrmlarda Hazine Mstearl tarafndan

T.Kalknma Bankas ve T.Halk Bankas araclyla KOB Tevik Belgesi

verilmekte ve tevik belgesine sahip KOBler eitli indirim ve istisnalardan

faydalandrlmaktadrlar. Gelime potansiyeli yksek olan kk ve orta

9http://www.KOBnet.org.tr/


51/163

46

lekli iletmelerin oluumu ve faaliyete gemesi iin Seri: VI, No: 15 sayl

Giriim Sermayesi Yatrm Ortaklklarna likin Esaslar Teblii (Tebli)

20.03.2003 tarih ve 25054 sayl Resmi Gazete'de yaymlanarak yrrle

girmitir. Yeterli sermayesi olmayan irketleri ve yeni projeleri desteklemeyi

amalayan KOB Giriim Sermayesi Yatrm Ortakl A.. kurulmutur.

Enerji, salk, perakende, gda, teknoloji, telekomnikasyon, lojistik gibi

yksek byme potansiyeli olan ve Trkiye ekonomisine katk salayacak

sektrlerde faaliyet gsteren yeni veya byk pazar yaratabilme potansiyeline

sahip irketlere veya projelere ynetim bilgisi ve sermaye katks

salanmaktadr.

D ticarette Dnya Ticaret rgt ve Avrupa Birlii normlarna uygun

olarak revize edilen ve 1995 ylndan bu yana yrrlkte olan ihracata

Ynelik Devlet Yardmlar Program erevesinde, ihracat performansna

bal ve nakdi tevikler kaldrlarak, firmalarmzn retim ve pazarlama

aamalarnda gerekletirdikleri eitli faaliyetlerin desteklenmesi yoluyla

uluslararas pazarlarda karlatklar sorunlarn giderilmesi esasna dayal

yeni bir sistem oluturulmutur. Ar-Ge Yardmlar, Projelere Sermaye

Destei Salanmas, Uluslararas Nitelikteki Yurtii htisas Fuarlarnn

Desteklenmesi, Yurtdnda Milli veya Bireysel Dzeyde Gerekletirilen

Fuar Katlmlarnn Desteklenmesi, Pazar Aratrmas Destei, KOBler

Arasnda Uluslararas birlii Faaliyetlerinin Desteklenmesi, Eitim

Yardm, stihdam Yardm, Yurtdnda Ofis-Maaza Ama, letme ve

Marka Tantm Faaliyetlerinin Desteklenmesi, evre Maliyetlerinin


52/163

47

Desteklenmesi, Trk rnlerinin Yurtdnda Markalamas ve Trk Mal

majnn Yerletirilmesine Ynelik Faaliyetlerin Desteklenmesi, Tarmsal

rnlerde hracat adesi Yardmlar olmak zere 11 adet destek program

Uygulamac Kurulular (D Ticaret Mstearl, hracat Gelitirme Etd

Merkezi, hracat Birlikleri, ktisadi Kalknma Vakf, Trkiye Bilimsel ve

Teknik Aratrma Kurumu, Trkiye Teknoloji Gelitirme Vakf) araclyla

uygulanmakta olup, nihai onay merci D Ticaret Mstearldr. KOBlerin

ihracata ynlendirilmesi, ihracat bilincinin gelitirilmesi ve ihracat saysnn

arttrlabilmesi iin GEME tarafndan rehberlik hizmeti sunulmaktadr.

KOBlerin sermaye piyasas aralarndan yeterince yararlanp, finansman

salayabilmeleri amacyla almalar balatlmtr:

Bata KOBler olmak zere, tm sektrlerde gelime ve byme

potansiyeline sahip iletmelerin sermaye piyasalarndan fon salamalarna

imkan tanmak zere sermaye piyasas aralarnn arac kurulular vastasyla

alm ve satmnn yaplaca borsa d tekilatlanm piyasalarn kurulu ve

faaliyet esaslarn belirlemek amacyla 18.03.2005 tarihinde Borsa D

Tekilatlanm Menkul Kymetler Piyasalarnn Kurulu ve alma Esaslar

Hakknda Ynetmelik yaymlanmtr. KOB'lerce ihra edilen hisse

senetlerinin ilem grecei Gelien letmeler Piyasalar A..nin (KOB

Piyasas) Trkiye Sermaye Piyasas Arac Kurulular Birliinin

koordinasyonunda yrtlen Kurucu irket kurulu almalar tamamlanm

olup, irket 30.12.2005 tarihi itibaryla tzel kiilik kazanmtr. irketin bir

yl iinde SPKdan faaliyet iznini alarak ilemlere balayaca Trkiye


53/163

48

Sermaye Piyasalar Arac Kurulular Birlii Bakan tarafndan ifade

edilmitir.10

Kk ve Orta lekli letmelerin (KOB), Sermaye Piyasasndan kaynak

temin edebilmeleri amac ile IMKB bnyesinde Ulusal Pazar artlarn

salayamayan irketler iin kinci Ulusal Pazar kurulmu bulunmaktadr.

kinci Ulusal Pazarda ilem grmek iin aranan artlar Ulusal Pazarda

ilem grmek iin aranan artlara gre daha esnek olarak dzenlenmitir.

rnein bir irketin (KOBnin) Ulusal Pazarda ilem grebilmesi iin

minimum 12 Milyon YTL z sermayeye sahip olmas, son iki yl vergi ncesi

kar etmi olmas gerekmekte iken, kinci Ulusal Pazarda ilem grecek

KOBlerde bu artlar aranmamaktadr.

Teknoloji (bilgisayar, Internet, high-tech, iletiim) alanlarnda faaliyette

bulunan ve hzl byme potansiyeli gsteren ancak yeni kurulmas nedeniyle

Ulusal ve kinci Ulusal Pazarlarda ilem grme artlarna henz ulamam

olan irketlere ynelik olarak Yeni Ekonomi Pazar kurulmutur.

KOBlerin Bankalardan kulland kredilere verdii garanti/kefaletlerle

teminat salayan Kredi Garanti Fonu letme ve Aratrma A.., 1991 ylnda

kurulmutur. Kamuya yararl faaliyet gsteren KGF, Kurumlar Vergisinden

muaf olup, ilemleri Katma Deer Vergisi ve Damga Vergisinden istisna

edilmitir.

10KOB Borsasnn Kurulu almalar Tamamland.,http://www.kobitek.com/news.php?id=119. 26.01.2006


54/163

49

Trkiye Halk Bankas A., Eximbank, Kalknma Bankalar (Trkiye

Kalknma Bankas vb.), Dnya Bankas ve KGF tarafndan KOBlere

finansman destei verilmektedir.

3143 sayl Sanayi ve Ticaret Bakanl Kurulu Kanununun 11.

maddesi, 15/04/2000 tarih ve 24021 sayl Resmi Gazetede yaymlanan 4562

sayl Organize Sanayi Blgeleri (OSB) Kanunu, 01/04/2002 tarih ve 24713

sayl Resmi Gazetede yaymlanan OSB Uygulama Ynetmelii uyarnca

Sanayi ve Ticaret Bakanl tarafndan Bakanlk Btesine konan ve Maliye

Bakanl tarafndan tahsis edilen denekler kullanlarak sanayinin disipline

edilmesi ve zellikle az gelimi yrelerde gelitirilmesi, retimde

verimliliin ve kar artnn salanmas, evre kirliliinin kontrol altna

alnmas ve eitim ihtiyacnn karlanmas amacyla Organize Sanayi

Blgeleri (OSB) ve Kk Sanayi Sitelerinin (KSS) yapm hizmetleri, etd

ve kamulatrma hizmetleri desteklenmekte ve KSS Kooperatiflerine dk

faizli uzun vadeli zel kredi, OSBlerin ise alt yap inaat iin kredi destei

verilmektedir.

Kk ve orta lekli iletmelerin yeni ve ileri teknolojilere uyumunu

salayacak AR-GE faaliyetlerinin, daha etkin bir niversite, aratrma kurum

ve kurulular ile sanayi ibirliini salayacak ortamlar olan Teknoloji

Gelitirme Blgeleri araclyla tevik edilmesi amacyla 6 Temmuz 2001

tarihinde yrrle giren 4691 sayl Teknoloji Gelitirme Blgeleri Kanunu

karlm olup, bu kanun kapsamnda yatrmclara eitli destek ve


55/163

50

muafiyetler salanmaktadr. Yasann uygulamaya girmesi ile 17 adet

Teknoloji Gelitirme Blgesi kurulmutur ve bu blgelerde bulunan

iletmelerin tamam KOB leinde olup, zellikle biliim, savunma sanayi

ve elektronik sektrnde faaliyet gstermektedirler.

Tbitak, TTGV, Trk Patent Enstits (TPE) tarafndan AR-GE destei,

Milli Prodktivite Merkezi tarafndan KOBlerin verimliliklerinin

arttrlmas iin danmanlk ve eitim hizmetleri verilmektedir.

Yatrmlar tevik etmek, yurt dnda alan Trk iilerinin tasarruflarn

Trkiye'de yatrma ynlendirmek ve yabanc sermaye giriinin artrlmasn

salamak amacyla kurulacak Endstri Blgelerinin kurulmas hakkndaki

4737 sayl kanun 22.06.2004 tarih ve 5195 sayl Endstri Blgeleri

Kanununda Deiiklik Yaplmas Hakkndaki Kanunla deitirilmitir.

Endstri blgelerinin tzel kiilikleri, belirlenmi baz vergi ve giderlerden

muaftr.

26.11.1996 tarih ve 22859 sayl Resmi Gazetede yaymlanan Tebli ile ayn

retim alanndaki kk ve orta boy iletmelerin, ihracata ynelik olarak bir

organizasyon altnda toplanarak dnya pazarlarna almalarn, d ticarette

uzmanlamalarn ve bu ekilde daha etkin faaliyet gstermelerini amalayan

Sektrel D Ticaret irketlerinin kurulmasna balanm ve 16.04.2005 tarih

ve 25788 sayl resmi gazetede 2004/4 Sayl Sektrel D Ticaret irketleri


56/163

51

Statsne likin Tebli'de Deiiklik Yaplmasna Dair Tebli

yaymlanmtr.

Yatrmlarn ve stihdamn Tevikine Ynelik 5084 ve 5350 Sayl Kanunlar

erevesinde Gelir Vergisi Stopaj Teviki, Sigorta Primi veren Destei

Teviki, Bedelsiz Arsa ve Arazi Temini, Enerji Destei gibi avantajlar getiren

blgesel destekler salanmaktadr. Trkiye Cumhuriyeti ve AB Komisyonu

arasnda yaplan anlama uyarnca 26 blgede AB Kaynakl, hibe eklinde,

temel amac KOBleri glendirmeye ynelik destekleri ieren blgesel

kalknma programlar balatlmtr.

Trkiyede meslek eitiminin geliimine katkda bulunmak ve kk

sanayiye destek olmak zere kamu yararna kurulan ve eitimle ilgili tm

taraflar Ynetim Kurulu ats altnda toplayan Mesleki Eitim ve Kk

Sanayi Destekleme (MEKSA) Vakfnca eitim projeleri hazrlanmakta,

renci ve kursiyerlere mesleki eitim verilmekte ve sivil toplum rgtlerinin

de mesleki eitim sisteminin iinde yer almalar salanmaktadr.


57/163

52

KNC BLM

KOB FNANSMANI

I. KOBlerin Finansman Sorunu

1.1. Genel Deerlendirme

Ekonomik birimler olarak KOBler de, parasal (mali) kayglar ve kstlar

bnyelerinde barndrrlar. Kurulu aamasndan, iletme faaliyeti sresince srekli

en nemli kst olarak parasal durum gzetilmek durumundadr. nk, mali bir

sonucu olmayan faaliyet ve kararlar yok denecek kadar azdr. Dolayl veya dolaysz,

genelde tm iletme faaliyet ve kararlarnn mali sonular olmaktadr.

letme faaliyetlerinin mali zellii nedeniyle, tm iletme sorunlarn finansman

sorunu ile ilikilendirmek mmkndr. Ancak, finansman sorunu, muhtemel

faaliyetlerin finansman iin sonsuz kaynaklara sahip olunmamas olarak deil,

fizibil (ekonomik) faaliyet ve kararlar iin gerekli mali kaynaklarn uygun koullarda

(maliyet, zaman, vb.) temin edilememesi eklinde anlalmaldr. Tersi bir durum

olan mali kaynan israf ile sonulanabilecek herhangi bir mali transfer istei,

finansman sorunu olarak alglanmamaldr. Finansman sorununu paraya olan

ihtiya eklinde sonsuzlatrmaktan kanlmaldr. Gerekten sorun bu ekilde

alglandnda rasyonel bir zmden de uzaklalmaktadr.


58/163

53

KOB finansman sorunu ise, bu iletmelerin karakteristik zellikleri nedeniyle

finansman olanaklarna ulamada, byk firmalar ile karlatrldnda sahip

olduklar dezavantajlar ile ilgilidir. KOBler, genelde daha kk, faaliyetlerindeki

belirsizlikler fazla, kaynaklar snrl ancak karllk potansiyeli yksek olan

iletmelerdir.

KOBler, yeniliki doalar gerei faaliyetlerinde ok fazla belirsizlik barndrrlar.

rnein, Almanya gibi gelimi bir ekonomide bile, yeni kurulan iletmelerin % 80i

ilk 5 yl iinde faaliyetlerine son vermek durumunda kalmaktadr. Tadklar yksek

riskler, KOBleri bankalar gibi muhafazakar kredi kurulular iin cazip mteri

grubu olmaktan uzaklatrmaktadr.

zellikle kurulu aamasnda KOBlerin deerlilii, mali verilerinde deil beeri

sermayelerinde (giriimci yetenei) ifadesini bulmaktadr. Formel bir ekilde

raporlanamayan varlklarn, profesyonel kredi kurulular nezdinde kabul grmesi ise

son derece gtr. ou zaman kredi kurulular, bu ekil bir deerlendirme

yeteneinden, hem organizasyon hem de teknik kapasite olarak yoksundurlar.

Kurumsallama eksikleri nedeniyle, KOBlerin sermaye piyasalarnda, hisse senedi

satyla finansman salamalar da son derece gtr. Dnyadaki belli bal menkul

kymet borsalarna bakldnda, bu piyasalarn genelde byk firmalara ynelik

faaliyet yrttkleri grlmektedir. Mevcut dzenleme ekilleri ve barndrdklar

sk brokratik kurallar (kayt, ilan, raporlama, yelik ilemleri ve bunlara ilikin

maliyetler) sermaye piyasas olanaklarn, KOB finansman asndan karl olmaktan

karmaktadr.


59/163

54

1.2. Trkiyede KOB Finansman Sorunu

Trkiyede genel olarak bir KOB finansman sorunundan sz edilmekte ancak sorun,

bir toplum kesiminin transfer talebinin tesinde detaylandrlamamaktadr. Bu

konudaki istatistiki veriler de son derece snrldr. Finansman kstnn KOBlerin

retim dzeylerini nasl drd veya ekstra finansman kaynan absorbe

edebilecek iletme kaynaklarnn yeterlilii konular net olarak aklanamamaktadr.

Trkiye statistik Kurumunun (TK) yaynlad malat Sanayi Aylk Eilim

Anketi sonularna gre, Tam Kapasite ile almama nedeni olarak Mali

mkanszlk seeneinin 2005in ilk 10 aylk ortalamas % 3,4 iken, Talep

Yetersizlii (i ve d Pazar toplam) seeneinin arl ise %70,2dir11. Ancak,

daha nce de bahsedildii zere, iletmeye ilikin tm sorunlarn bir ekilde

finansman boyutu bulunduundan, talep yetersizliinin almasna ynelik abalarn

(pazarlama, rekabet, ihracat, yetimi personel vb) en nemli belirleyicisi yine

finansman imkanlar olacaktr.

Zaman zaman iletme sahip veya sahiplerinin lks saylabilecek tketim imkanlar

iin ihtiya hissedilen mali kaynak yetersizlii de KOB finansman sorunu ile

ilikilendirilebilmektedir.

11 DE (TK), 2005 Yl Ekim Ay malat Sanayiinde Eilimler. malat Sanayi

Aylk Eilim Anketi, 2005


60/163

55

Trkiye Cumhuriyet Merkez Bankas tarafndan derlenen 8.007 reel sektr

firmasnn 2002 yl bilano verileri kullanlarak hesaplanan reel sektr finansman

kaynaklarnn dalm tablo 7de gsterilmitir.12

Buna gre reel sektr kaynak

yapsnn en nemli bileenini % 38lik payla zkaynaklar (ortaklar ve itirakler

dahil) oluturmaktadr. Mali kesimin katks % 27,6lk payla 2. srada yer

almaktadr.

lkemizdeki yetersiz sermaye birikiminin ve KOBlerin otofinansman (faaliyetleri

sonucu zkaynak) yeteneklerinin son derece snrl olduu dnldnde, en

nemli kaynak kaleminin zayfl daha iyi anlalmaktadr.

Tablo deerleri, giriimciliin, kendi parasndan ok bakasnn parasn iletme

sanat olmas gerektii anlay ile de badamamaktadr. Bu konuda, gereken

yeteneklerin varlndan ok maddi imkanlarn belirleyici olduu grlmektedir.

12 Trkan, Ercan, Trk Ekonomisinde Makro Kredi Kanal: lek ve Kalite

Asndan Bir Deerlendirme. TCMB Yayn, Kasm 2004, S.6

Tablo 7: Finansman Kaynaklarnn Dalm

Kaynak % Dalm

zkaynak 33.6%

Mali Sistem 27.6%

Ticari Hayat 19.2%

Dier Kesimler 15.6%

Ortak ve tirakler 4.0%


61/163

56

lkemizde, KOBlerin Menkul Kymet borsalarnda yer alamamalar, risk

sermayesi gibi gelimi KOB finansman tekniklerinin gelimemi olmas ve dier

alternatif finansman olanaklarnn (leasing, faktoring, forfaiting) snrl olmas

nedeniyle, mevcut paylarnn dklne ramen, banka kredileri KOB finansman

iin belirleyici enstrman olmaya devam etmektedir.

Trkiyede KOB kredilerinin, kredi piyasasndaki arln tam olarak tespit etmek

birka nedenden dolay gtr:

Birincisi, resmi raporlamalarla ilgilidir. Konu ile ilgili raporlamalarda (BDDK, TBB,

TCMB, DE (TK) KOB kredileri ayr bir balk olarak grlmediinden, eitli

varsaymlar altnda hesaplamalar yaplmaktadr. Bazen, Halk Bankasnn ihtisas

kredileri, toplam KOB kredileri olarak deerlendirilmekte, bazen de, sektrn

toplam nakdi kredi tutarlarndan tketici kredileri, kredi kart, mali kurulu kredileri

vb, KOBlerle pek ilikilendirilmeyen tutarlarn dlmesi yoluyla

hesaplanmaktadr.

kincisi, KOBlerde iletme sahibinin, iletme ile zdelemesi nedeniyle, alnan

kredinin, formel dzenlemelerin tesinde gerekte farkl amalarla

kullanlabilmesidir. Formel ilemlerde tketici kredisi olarak grlen bir kredi,

iletmede kullanlabildii gibi, iletme kredisi olarak grlen kredi de kiisel

ihtiyalar iin kullanlabilmektedir.


62/163

57

Trkiye de, KOBlerin bankaclk kesiminden kullandklar kredi tutarlar her trl

hesaplamann tesinde % 10u bulamamakta, hesaplama farkllna gre bu oran

bazen % 3e kadar da debilmektedir.

Bankaclk Dzenleme ve Denetleme Kurumunun, Basel IInin, lkemiz iin

muhtemel uygulama sonularn grmek amacyla, en byk 23 bankann katlm ile

Temmuz/2003te yapt Saysal Etki almas (QISTR) sonularna gre; Basel

IInin KOB tanmna uyan iletmelerin, ilgili bankalarn nakdi kredilerinden

aldklar pay % 18,6, kullandrlan toplam kredilerden aldklar pay ise % 8,8 olarak

hesaplanmtr.

Orta Karadeniz blgesinde KOBlerle ilgili yaplan bir anket almasnda13,

katlmc iletmelerce, kredi temini KOBlerin en nemli sorunu olarak

belirtilmitir. Yine ayn anket almasna gre, borlarnn, alacaklarndan daha

byk olduunu belirten KOBlerin oran %5,6 iken, katlmclarn %63

alacaklarnn borlarndan daha fazla olduunu yani net finansman salayc

durumda olduklarn belirtmilerdir.

stihdam ve katma deerdeki paylar ile karlatrldnda lkemizdeki KOBlerin,

banka kredilerinden hak ettikleri pay alamadklar grlmektedir. KOBlerin

ekonomik katklarnn, Trkiye ile benzerlik gsterdii bir ok lkede bu oran %

13 Yrk, Nevin, Ban nsal, KOBlerin Finansman Sorunlar ve FinansmanSorunlarnn Kaynaklarnn Belirlenmesine Ynelik Uygulama. Gazi Kitabevi,

Ankara, 2003, S.96


63/163

58

40larn zerindedir. rnein, ABDde %43, Almanyada %35, Japonyada %50 ve

Fransada %48dir.14

Kii bana den milli gelirin dk olmas ve lkemizdeki KOBlerin genel

yapsnn gelimi ekonomilerdeki benzerlerinden daha kk olmas nedeniyle,

Trkiyedeki KOBlerin d finansman olanaklarnn gelitirilmesi gerei daha da

nem kazanmaktadr.

KOBlerin, kredi olanaklarndan yeteri kadar yararlanamama nedenleri aada 3

ana balk altnda ve zellikle son ekonomik gelimeler nda aklanmaya

allmtr.

1.2.1. Genel Ekonomiden Kaynaklanan Sorunlar

1.2.1.1. stikrarszlk

Trkiye ekonomisinin yksek byme potansiyeline ramen, istikrarsz bir sre

izledii grlmektedir. 80li yllar sonras da alma ve piyasa ekonomisi

konusundaki gelimeler, ekonominin krlganln artrm, bu srete nispeten

makul bir ortalama byme oran ( % 4) yakalanmasna ramen, yllar baznda ok

farkl byme (klme) oranlar yaanm, dnem dnem ekonomik krizler ile

karlalmtr.

14KOBlerin Ekonomideki Pay Byk, Bankaclkta Kk.KOB GiriimDergisi, Mays 2005, S.16


64/163

59

stikrarsz ekonomik ortam, doas gerei daha fazla risk barndran KOBlerin

riskliliini artrm, KOBler bankalar asndan istenilen mteri grubu olmaktan

oka uzaklamlardr. rnein, 2001 ekonomik krizini izleyen dnemde,

bankalarn zel sektre kullandrdklar krediler %15 orannda azalmtr.15

Uygulanan istikrar programlarnn, olumlu etkisinin grld 2002 ve sonras

dnemde, genel kredi hacmi ile beraber KOB kredilerinin de artt grlmektedir.

1.2.1.2. Yetersiz Fonlar

Trkiyede kii bana den gelir miktarnn dkl, toplam tasarruflarn da

yeterli dzeylere ulamasn engellemitir. Yetersiz fonlar ile birlikte mali disiplinin

salanamamas, kamu aklarn bytm, aklarn borlanma ile finansman, zel

fonlarn kamu tarafndan kullanlmasna ve zel sektre kullandrlacak fonlarn

klmesine ve maliyetlerinin artmasna neden olmutur (Crowding Out etkisi).

Devletin mevcut fonlarn ounu kullanma talebi, hem zel kullanma kalan fon

miktarn azaltm, hem de fon maliyetlerini arttrmtr. 1980 ylnda bankaclk

sektrnn toplam aktifleri iindeki pay %6 olan Devlet Borlanma Senetleri

(Menkul Kymetler Czdan), aadaki grafikte (Grafik 3) grld zere, srekli

artarak 2001 ylnda %35 oranna ve 2003 ylnda % 42,3 ile tepe noktasna ulam,

uygulanan ekonomik program ile de dme eilimine girmitir. Grafikte ayrca,

15 OECD, Small and Medium- Sized Enterprises in Turkey. Issues and Policies.

OECD Publications, 2004


65/163

60

zellikle 1980-2001 dnemi iin krediler (reel sektr) ile DBS (devlet) paylarnn

ters bir korelasyon iinde gelitikleri grlmektedir.

Grafik 3: Toplam Bankaclk Aktifleri inde Kredi ve Menkul Kymet Oranlar

Kaynak: BDDK, TBB

Bankalar kredilendirmede, tadklar riskler ve maliyet avantajlar nedeniyle, devleti

zel mterilere zellikle KOBlere tercih etmilerdir. Bu dnemde bankalarn

topladklar fonlarn byk ounluunu, daha dk risklilik dzeyi ile devlete

kullandrdklar ve KOBleri finanse etmede pek gnll davranmadklar

grlmektedir.

Son dnemlerde, uygulanan istikrar programlarnn da etkisi ile salanan bte

disiplini sonrasnda, kamunun azalan borlanma gereksinimine paralel olarak,

bankalarn daha cazip zel kredi paketleri gelitirdikleri, bu anlamda bir ok zel ve

6.410.3 10.6

17.2

35.2

40.542.8

40.4 39.8

47.0

42.5

30.1

53.7

38.133.4

27.624.7

19.9

0

10

20

30

40

50

60

1980 1990 1995 1999 2001 2002 2003 2004 2005

Menkul Kymetler /T.Aktif Krediler/T.Aktif


66/163

61

kamu bankasnn KOBlere ynelik kredi programlar uygulamaya soktuklar

grlmektedir.

1.2.1.3. Yksek Reel Faiz

Zaman zaman bte aklarnn parasallatrlmasnn (Merkez Bankas kaynaklarnn

kullanlmas) ve baz kamu mal ve hizmetlerine yaplan yksek zamlarn neden

olduu enflasyonist ortam ve belirsizliklerin yaratt riskler, yksek reel faiz

oranlarn beraberinde getirmitir.

Reel faiz oranlarnn ykseklii, kredileri, normal yatrmlar iin talep edilebilir

olmaktan karmtr. Gerekten bu dnemde, ancak ok riskli speklatif yatrmlar

iin mevcut kredi maliyetleri ile karl allabilinmekteydi. 2001 ekonomik krizinin

ardndan, bir nceki yl sonunda % 11,5 olan Takipteki Krediler/Krediler rasyosu

2001 sonu itibariyle % 35,4e ykselmitir. Mevcut kredilerin byk bir ksmnn

sorunlu hale gelmesi bu risklilii gstermesi asndan nemlidir.

Son dnemde ekonomide yaanan gelimelere paralel olarak, kredi faiz oranlar

azalarak kredi talebi ve hacmi bym, bankaclk sektrnn Takipteki Alacaklar

(brt)/Toplam krediler oran srekli bir iyileme gstermitir (2002 ylnda %20,

2003 ylnda %13, 2004 ylnda %6 ve 2005 ylnda %5). Sz konusu gelimeler,

yukarda bahsedilen olumsuzluu tersi ile kantlamaktadr.


67/163

62

1.2.2. Bankaclk Sektrnden Kaynaklanan Sorunlar

1.2.2.1. Zayf Sektr Yaps

Yetersiz kamu denetiminin de etkisi ile, Trk Bankaclk sektr uzunca bir dnem,

zkaynak yetersizliinin yannda, ciddi boyutlarda faiz ve kur riski ile faaliyetlerini

srdrmekteydi.

2000lerin banda, uygulanan istikrar program ile birlikte yeniden yaplandrlan

sektrde, genelde ynetim zaaflar nedeniyle bir ok bankann negatif zkaynak

yaps ile alt tespit edilmitir.

Bu dnemde meydana gelen ekonomik krizler, tanan risklerin realize olmasna

neden olmu ve 19992002 dneminde 20ye yakn bankann tasfiyesi ile

sonulanmtr. Kriz ile birlikte, ncelikli olarak ele alnan konulardan bir tanesi

finansal sistemin daha iler hale getirilmesini teminen, en nemli bileen (Finansal

sistemin yaklak %90nndan fazlas) olan bankaclk sektrnn yeniden

yaplandrlmas ncelikli olarak ele alnmtr. Bu amala, sektrn salkl

ilemesini tehdit eden bankalar tasfiye edilmi, kalanlarn da sermaye ve ynetim

yaplarnn iyiletirilmesine ynelik yeni Basel dzenlemeleri paralelinde politikalar

gelitirilmitir. Kriz ncesi 80 olan banka says, 2005 sonu itibaryla 47ye

dmtr.


68/163

63

1.2.2.2. Grup Bankacl

1980 sonras Trkiye zel Bankaclnn geliimi holding bankacl eklinde

olmutur. Bu dnemde belli bir bykle ulam btn sermaye gruplarnn bir

veya birka bankas olduu grlmektedir.

Genelde grup irketlerinin finansman ihtiyacna ynelik konumlandrlan bankalar,

topladklar fonlarn ounluunu, mevzuat dzenlemelerinde ngrlen yasal

snrlar da aarak ait olduklar grup irketlerine kullandrmlardr. 2000 yl iin

yaplan hesaplamalarda, grup kredilerinin, banka zkaynaklarna oran %75 olarak

hesaplanmtr. Mevcut dzenlemeler nda orann 2007 yl iin %25 olarak

uygulanmas ngrlmektedir.16 Gl ve etkin bir denetim otoritesinin eksiklii de

bu duruma uygun ortam hazrlamtr.

1.2.2.3. Sbvansiyon Uygulamalar

2001 ekonomik krizine kadar, devletin KOBleri desteklemesi sbvansiyon

uygulamalar eklinde olmutur. Bazen dorudan bazen de devlet bankalar (sanayi

KOBleri iin Halk Bankas, tarmsal iletmeler iin Ziraat Bankas) kanalyla,

yaplan destekler, fon maliyetlerinin ok altndaki faiz oranlar ile alan krediler

eklinde olmutur.

16

Trkan, Ercan, a.g.e, S.20


69/163

64

Uygulanan faiz oranlarnn piyasa koullarnda olumamas, zel bankalarn bu

piyasadan uzak durmalarna neden olmu, piyasa tamamen kamuya terkedilmitir.

Bu dnemde kk tarmsal iletmelere kullandrlan kredilerin tamam, Ziraat

Bankasnca, tarm d kk iletme kredilerinin tamamna yakn ise Halk

Bankasnca kullandrlmtr.

2001 Krizi ile beraber, destekleme faaliyetlerinden kaynaklanan zararlarn ad geen

kamu bankalarnn mali yaplarn bozduu, sektrn krlganln artrd grlm

ve politikann srdrlemezlii anlalmtr.

Kriz sonras, yeni destekleme politikalar ile beraber, rekabeti bir zellik kazanan

KOB kredileri, bu piyasadan uzun sre uzak kalmalar sonucu tecrbesizlikleri ile

beraber zel bankalarn da ilgisini ekmeye balamtr. Bu konuda zel ve kamu

bankalar arasnda tecrbe ve bilgi paylam, zel bankalarn sz konusu piyasalara

snma srecini hzlandracaktr.

1.2.3. KOBlerin Yapsndan Kaynaklanan Sorunlar

1.2.3.1. Kayt Sistemi

DPT aratrmalarna gre, lkemizdeki her 100 YTLnin 66s ve her 100 alann

46s kayt d olarak gereklemektedir.17 Sadece KOB faaliyetlerinin

17 Trkiye Bankalar Birlii, Risk Ynetimi ve Basel IInin KOBlere Etkileri.

Yayn No: 238, Eyll 2005, S.15


70/163

65

deerlendirilmesi durumunda kaytdln boyutlarnn artaca ve mevcut

kaytlarn uluslararas standartlarda olmad grlecektir. Trkiyedeki KOBlerin

incelendii, 2004 tarihli OECD raporunda KOB faaliyetlerinin yaklak %50sinin

kayt d olduu tahmin edilmektedir.

Kayt dzenindeki bu eksikler, KOBlerin bankalarla salkl kredi ilikisi

kurmalarn engellemitir. nmzdeki srete Basel II uygulamalar erevesinde

sorunun daha da nem kazanaca bilinmektedir.

1.2.3.2. letme Kkl

KOBler grece kk iletmelerdir. Bu nedenle kendileri ile ilikilendirilebilecek

kredi miktarlar da dk olmaktadr. Ancak kredi kurulular asndan, kredi ilem

maliyetleri genelde kredi boyutundan bamsz olumaktadr. Bu nedenle dk

montanl kredilerde grece yksek ilem maliyeti olumakta, kredinin geri

demesinin sorunsuz gereklemesi halinde bile, ilem kredi veren kurulu asndan

karl olmayabilmektedir.

2003 yl verileri ile banka kredilerinin konsantrasyonuna bakldnda, iki ulu bir

kutuplama olduu grlmektedir. Byk montanl kredi kullanan 12 bin mterinin

toplam kredi hacminin % 61ine sahip olduu, buna karlk dier kutupta 50 milyar

ve altnda kk montanl kredi kullanan 19 milyon kiinin ise kredi pastasndan %

29 orannda pay ald gzlenmektedir.18

18 Trkan, Ercan, a.g.e, S.20


71/163

66

Trkiyedeki iletmelerin, ABD, AB vb. gelimi ekonomilerin KOBleri ile

karlatrldnda, ok daha kk boyutlarda kaldklar grlmektedir. Bu durum

konunun lkemiz asndan nemli bir sorun olduunu gstermektedir. Ayrca reel

faizlerin hzla makul seviyelere indii gnmzde, ilem maliyetlerine ilikin kredi

kurulularnn deerlendirmeleri daha da nem kazanacaktr. lkemizde kk

iletme kredilerinin kooperatif ve/veya birlikler aracl ile kullandrlmas uzun

dnemdir var olan bir uygulamadr.

1.2.3.3. Geleneksel Yap

Toplumumuzun geleneksel yaps ve gemiteki kt uygulama sonular nedeniyle,

faizle borlanma, zellikle baz yre ve toplum kesimlerinde pek ho

karlanmamaktadr. KOBler arasnda da yaygn olan bu olumsuz bak as,

KOBleri banka kredilerinden uzak tutmu, faaliyetlerini daha ok z kaynaklar ile

srdrmelerine neden olmutur.


72/163

67

1.2.3.4. Bilgi Eksikli

KOBlerin yetimi eleman istihdamnda yaadklar skntlar, zellikle, finansman

konularnda kendini gstermektedir. Finansman imkan ve teknikleri zel bir ihtisas

konusudur ve bu konunun mutlaka yetkin kiilerce yrtlmesi gerekmektedir.

lkemizdeki KOBlerin genel yapsn byk oranda yansttn dndmz

anket almasna19 gre, katlmc firmalarn %82sinde finans yneticisi, %76snda

finansman blm bulunmamakta, finans yneticilerinin %61den fazlas lise ve

daha az eitimli kiilerden olumaktadr.

Yeni gelitirilen ve cazip artlar tayan eitli ulusal ve uluslararas finansman

imkanlarndan bilgi eksiklii nedeniyle yararlanlamamakta ve mevcut kredi

ilikilerinin srdrlmesinde de sorunlar yaanabilmektedir.

1.2.3.5. Teminat Sorunu

KOBlerin yetersiz kredi kullanm nedenlerinden bir tanesi de teminat sorunudur.

Sz edilen anket

20

almasnda kredi kullanmayan katlmclar, kredi kullanmama

nedeni olarak teminat artlar ar, formaliteler fazladr seeneini 1. neden olarak

iaretlemilerdir (%39,8).

19 Yrk, Nevin, Ban nsal, a.g.e, S.105

20

Yrk, Nevin, Ban nsal, a.g.e, S.106


73/163

68

Bankalarn geleneksel teminat politikasnn likit (mevduat, hazine bonosu, devlet

tahvili) ve gayrimenkul varlklara dayal olmas, KOBler asndan sorun tekil

etmektedir. Snrl kaynaklarla kurulan KOB iletmeciliinde, retim etkinliine

direkt etkisi olmayan bina, arsa ve arazi gibi maddi duran varlklar fazla yer

almamaktadr. KOBler kaynaklarn, dorudan retim faaliyetine ynelik ilemlere

ayrma eilimindedir. Ancak, kredi kurulular asndan, retim makineleri ile ticari

iletme rehninin teminat deerlilii yksek deildir.

Bir ok kredi szlemesinde, sorun iletme sahip y

Documents

kobilerin sorunu