Etyka zawodu inżyniera w świetle wybranych …cybra.p.lodz.pl/Content/7649/PWajszczyk_EtykaZawoduInz...Etyka zawodu inżyniera w świetle wybranych kodeksów i w nauczaniu 3 gotowy

Etyka zawodu inżyniera w świetle wybranych kodeksów i w nauczaniu

dr inż. Piotr Wajszczyk

Katedra Technologii Maszyn Wydział Mechaniczny Politechnika Łódzka

[email protected] Streszczenie:

Referat przedstawia próbę analizy powinności etycznych wynikających z zawodu

inżyniera na podstawie wybranych kodeksów etycznych oraz sygnalizuje problemy

pojawiające się w nauczaniu przedmiotu etyki zawodowej na studiach technicznych.

Analizowane kodeksy etyczne, zarówno krajowych organizacji inżynierskich jak i

zagranicznych (amerykańskich) wykazują podobieństwa jak i różnice. Autor wskazuje

prawdopodobne źródła tych podobieństw i różnic oraz sugeruje potrzebę prac nad

rozwijaniem norm kodeksowych, jak również ich wdrażaniem, stosowaniem i

egzekwowaniem.

Drugim zagadnieniem poruszanym w referacie jest nauczanie etyki zawodowej

inżyniera, omawiane na podstawie własnego doświadczenia autora a także niektórych

amerykańskich podręczników do nauczania etyki inżynierskiej. Autor wskazuje na brak

takich potrzebnych w nauczaniu etyki materiałów dydaktycznych w języku polskim oraz na

brak forum dla dyskusji problemów dydaktyki etyki zawodowej i prezentacji prac naukowo-

badawczych w zakresie etyki inżynierskiej w kraju.

Słowa kluczowe: etyka inżyniera, etyka biznesu, nauczanie etyki, kodeks etyki zawodu.

2 Piotr Wajszczyk __________________________________________________________________________________________

1. Wstęp

Zawodowi inżyniera stawia się wysokie oczekiwania społeczne. Oczekiwania te

dotyczą szerokiej gamy dóbr, których wytworzenie oraz dostarczanie społeczeństwu wiąże się

bezpośrednio z praktykowaniem zawodu inżyniera. Wymienić tu można: bezpieczeństwo

eksploatacji konstrukcji, niezawodność produktów i technologii, brak szkodliwości

produktów techniki na zdrowie indywidualnych członków społeczeństwa (bezpieczeństwo

produktów), na społeczeństwo ogółem (np. zanieczyszczenie pyłami, gazami i hałas) oraz

środowisko naturalne (eksploatacja zasobów nieodnawialnych, zanieczyszczenie substancjami

toksycznymi). Wymagania te wzrosną w kolejnych dekadach, gdyż postęp techniczny otwiera

coraz to nowe możliwości, niemożliwe do przewidzenia jeszcze pół wieku temu, a nawet

obecnie, np. dzięki rozwojowi nanomateriałów i nanotechnologii, technologii komunikacji,

żywienia, czy postępowi w naukach ścisłych: fizyki, chemii, czy informatyki.

Niestety, istnienie systemu rynkowego nie gwarantuje powstawania wyłącznie dóbr w

gospodarce i społeczeństwie. Znane są różnorodne przypadki produkcji i emisji efektów

zewnętrznych, dóbr niechcianych, niejawnej emisji zanieczyszczeń, eksportu odpadów i

śmieci przemysłowych, produkcji narkotyków i innych produktów o wysokiej szkodliwości

społecznej (np. toksyn, promieniowania elektromagnetycznego, broni biologicznej, czy

jądrowej) w rozwiniętych gospodarkach rynkowych. System informacji rynkowej nie chroni

również społeczności, ani nie ostrzega ich jednostek przed nieszczęściami naturalnymi, jak

trzęsienia ziemi, powodzie, tornada, czy ataki szkodników.

Jeszcze inny obszar, którego dotyczą nasze rozważania, to wynalazczość i

innowacyjność obfitująca nowymi rozwiązaniami produktów i technologii, które mogą, ale

nie muszą służyć społeczeństwu i poszczególnym jednostkom. Przykładem może być

innowacyjność pewnego genialnego inżyniera chemika1, która skoncentrowała się, m.in., na

wynalazczości w obszarze gazów bojowych zastosowanych w I i II Wojnie Światowej. Fakt

nowatorskich czy unikalnych właściwości użytkowych produktu, nie gwarantuje jeszcze

dobra społecznego, jakie mogłoby powstać w wyniku jego komercjalizacji i upowszechnienia

w społeczeństwie.

Zadaniem inżyniera w przypadkach opisanych powyżej jest, zgodnie z normami

kodeksów etycznych, zadać sobie pytania, czy pomysł, prototyp, konstrukcja, technologia,

1 Fritz Haber, profesor chemii.

Etyka zawodu inżyniera w świetle wybranych kodeksów i w nauczaniu 3 _________________________________________________________________________________________

gotowy produkt przyniesie dobro społeczeństwu i jego jednostkom, a jeśli nie, to określić co

należy uczynić, aby tak się stało i konsekwentnie postępować według określonego kierunku

wytyczonego przez normy. Stanowią one dla inżynierów wymagania i powinności, aby

poprzez praktykę zawodową dostarczali dobra i minimalizowali szkody społeczne, których

ominięcia nie umożliwia system rynkowy, ani sama tylko technika.

2. Rola norm etycznych w praktyce zawodowej inżyniera

Zgodnie ze stanowiskiem personalizmu etycznego, normy etyczne służą za wzorce

postępowania na poziomie decyzji indywidualnych i społecznych, jak pokazano na Rys. 1. Na

poziomie indywidualnym, poprzez praktykowanie wzorcowych aktów w postaci czynów,

wypowiedzi i postaw, osoba inżyniera doskonali się, co zwrotnie oddziałuje na potrzebę

formułowania coraz to doskonalszych wzorców zachowań indywidualnych i społecznych. Na

poziomie społeczności zawodowej, normy etyki zawodowej regulują sferę moralności

zawodowej w postaci powinności wobec społeczności zawodowej i społeczeństwa, których

wykonywanie powoduje powstawanie dóbr społecznych zaspokajających określone społeczne

potrzeby. Potrzeby specyficznych dóbr społecznych, identyfikowane przez organizacje

zrzeszające daną społeczność zawodową inżynierów, umieszczane są w kodeksach, jako

powinności etyczne do spełniania. Moralność indywidualna jednostki, wyrażona we

wzorcowych aktach, oddziałuje więc na moralność zawodową społeczności i vice versa.

Rysunek 1: Schemat oddziaływań: potrzeb społecznych, zawodowych norm etycznych i moralności zawodowej inżynierów na poziomie społecznym oraz doskonałości osoby, wzorców zachowań i wzorcowych aktów na poziomie indywidualnym.

4 Piotr Wajszczyk __________________________________________________________________________________________

W konsekwencji moralność zawodowa inżyniera zależy od jego moralności

indywidualnej – bez tej drugiej nie da się osiągnąć pierwszej. Fakt ten uwzględniany być

powinien w nauczaniu etyki zawodowej, szczególnie w środowisku wielokulturowym. Jeśli

natomiast moralność zawodowa rozmija się z treściami powinności kodeksowych, w

społeczeństwie nie powstaną dobra, które treści tych powinności postulują. Zjawiska braku

takich dóbr mogą przybrać postać nieprawidłowości, przypadków zaniedbań, oszustw czy

korupcji w praktyce zawodowej.

3. Kodeksy etyczne zawodu inżyniera – porównanie

Opisane na wstępie sytuacje społeczne uzasadniają potrzebę istnienia zawodów

kodeksowych, które oprócz wyuczonych wiedzy i umiejętności charakteryzują się jeszcze

wyznawaniem zespołu norm etycznych przez praktykujących jego członków. Nauczanie,

analiza i weryfikacja przydatności społecznej zawodu są zadaniami uczelni technicznych oraz

zawodowych organizacji inżynierskich. Te ostatnie formułują zasady etyczne zawodu i

czuwają nad ich egzekwowaniem.

W kodeksach profesjonalnej etyki zawodu inżyniera dominuje kilka powinności, które

można uznać za kanon lub rdzeń moralnego postępowania w zawodzie:

1. nadrzędną ważność przypisywać bezpieczeństwu, zdrowiu i dobrobytowi

społecznemu,

2. świadczyć usługi tylko w dziedzinach własnych kompetencji,

3. wydawać oświadczenia publiczne tylko w sposób obiektywny i zgodny z prawdą,

4. działać dla pracodawcy lub klienta jako godny zaufania reprezentant lub

przedstawiciel,

5. unikać aktów oszukańczych,

6. postępować godnie, odpowiedzialnie, etycznie i zgodnie z prawem, tak aby podnosić

honor, reputację i użyteczność zawodu inżyniera2.

2 Cytat kanonów fundamentalnych kodeksu etycznego National Society of Professional Engineers w [4], por. też

American Society of Civil Engineers (ASCE), Code of Ethics, w [4] oraz American Institute of Chemical

Engineers (AICHE), Code of Ethics, w [4].


Szerokie klasy potrzeb i towarzyszącym im dóbr społecznych, jak bezpieczeństwo,

zdrowie, dobrobyt, zwykle uzupełniane są potrzebami szczególnymi, adresowanymi do

poszczególnych społeczności zawodowych inżynierów. Niektóre kodeksy etyki zawodowej

podkreślają dodatkowo wagę wpływu rozwiązań technicznych na środowisko naturalne,

zrównoważony rozwój społeczny3, konieczności zachowania ładu przestrzennego4, dbania o

rozwój zawodowy współpracowników i partnerów5, nie działania na szkodę innych

inżynierów6, poufności faktów, informacji, czy danych, które posiadł w związku z

wykonywanym przez siebie zawodem7. Porównanie poszczególnych kodeksów zawodowych

pozwala wysnuć generalny wniosek, iż nie we wszystkich społecznościach inżynierskich,

kodyfikujących pożądane powinności w postaci kodeksu, panuje ww. zgodność co do ich

katalogu.

W niniejszej pracy autor dokonał przeglądu kilku kodeksów zagranicznych i krajowych

dokonując porównania zawartych w nich powinności zawodowych. Wybrane amerykańskie

kodeksy etyczne obejmowały dokumenty autorstwa organizacji: National Society of

Professional Engineers (NSPE), American Society of Mechanical Engineers (ASME),

American Society of Civil Engineers (ASCE), American Institute of Chemical Engineers

(AICHE), zaczerpnięte z [4] oraz kodeksy Accreditation Board for Engineering and

Technology (ABET) i International Electrical and Electronics Engineers (IEEE). Polskie

kodeksy etyki zawodowej inżyniera stanowiły publikacje: Stowarzyszenia Inżynierów

Doradców i Rzeczoznawców (SIDiR), Fédération Européenne d'Associations Nationales

d'Ingénieurs (FEANI) zamieszczone na oficjalnych stronach internetowych NOR i SIMP,

kodeksy Polskiej Izby Inżynierów Budownictwa (PIIB) oddział w Krakowie, Polskiego

Związku Inżynierów i Techników Budownictwa (PZITB), kodeksy Zasad Etyki Zawodowej

Urbanisty (ZEZU) oraz Stowarzyszenia Elektryków Polskich (SEP).

Metoda porównań polegała na jakościowej analizie treści zapisów kodeksowych oraz na

przypisaniu ich do określonego pola powinności zawodowej, które regulują. Przypisanie to

nie precyzowało stopnia zakresu przypisania, ani nie uwzględniało stopnia szczegółowości

regulowanego zachowania. Kryteriami dla stwierdzenia zgodności lub niezgodności norm 3 Por. American Society of Mechanical Engineers (ASME), Code of Ethics w [4], kanon fundamentalny nr 9. 4 Por. [9] rozdział II. 5 Por. [11] rozdział 2; ASME Code of Ethics, punkt 3 w [4] 6 Por. ASME Code of Ethics, punkt 5e , NSPE Code of Ethics tytuł III punkt 7, [11] rozdział 2 7 Por. NSPE Code of Ethics tytuł III punkt 4, ASME Code of Ethics, punkt 4j., [11] rozdział 3

6 Piotr Wajszczyk __________________________________________________________________________________________

kodeksowych były: a) ich dosłowna treść, powtórzona w obydwu kodeksach, b) ich sens

wyrażony w podobny sposób, który dotyczył tego samego przedmiotu regulacji (np. stosunku

do pracodawcy lub klienta). Jeśli pól było kilka w jednostce analizy (artykule, punkcie, lub

podpunkcie kodeksu), jednostka analizy otrzymywała tyle stwierdzeń zgodności, ile pól

pokrywało się z wymienionymi polami w drugim kodeksie. Nie różnicowano między

zbędnością zapisów powtarzającej się zgodności, a różnymi polami zgodności zapisów w

jednostkach badania (jeden zapis kodeksu). W wyniku takiego porównania autor otrzymał dla

każdej pary porównywanych kodeksów macierz nie/zgodności będącą obrazem

odpowiedniości norm w dwóch kodeksach. Idealne dopasowanie dwóch kodeksów, albo tego

samego do siebie, dawałoby macierz diagonalną, przy założeniu poprawnej konstrukcji

kodeksu (brak zbędności norm, niesprzeczność norm). Dla każdej pary wyliczono: całkowitą

liczbę jednostek norm kodeksu nt, udziały norm wspólnych nw oraz udziały norm

specyficznych ns dla każdego kodeksu. Tym samym, dzięki prostej metodzie porównania,

uzyskano dla kodeksów etyki inżynierskiej ich wskaźniki podobieństwa/niepodobieństwa,

dających podstawę do weryfikacji hipotezy o istnieniu ustalonego kanonu norm i powinności

etycznych w różnych zawodach inżynierskich (wszystkie kodeksy podobne do siebie [20]).

Poniżej omówione zostały niektóre z możliwych porównań kodeksów etycznych.

3.1 NSPE – ASME

Dla NSPE na ogólną liczbę nt=69, nw=0,68, zaś dla ASME nt=55, nw=0,71. Choć

macierz nie była diagonalna, to konstrukcja obydwu kodeksów i ich udziały norm wspólnych

skłaniają do twierdzenia o istnieniu wspólnego kanonu norm etycznych dla dwóch

społeczności, których one obowiązują. Normy te pokrywają się z wymienionym kanonem w

rozdziale 2 niniejszej pracy. Szczegółowość poszczególnych unormowań jest różna, np.

ASME szczegółowo reguluje powinności i zachowania w sytuacji oddalenia przez

pracodawcę osądu inżynierskiego lub w sytuacji zagrożenia bezpieczeństwa publicznego,

czego nie zawiera kodeks NSPE. Również wymaga brania pod uwagę wpływu decyzji na

środowisko naturalne w osądach inżynierskich, oraz na zrównoważony rozwój. Z kolei

kodeks NSPE podkreśla rolę czynnego uczestnictwa w życiu publicznym i społecznego

informowania o inżynierii i jej osiągnięciach oraz powinność służby interesowi publicznemu.

Także reguluje on szczegółowo postępowanie inżyniera wobec ochrony danych pracodawcy,

wiedzy o jego technologiach, produktach, projektach po ustaniu stosunku kontraktowego z

inżynierem.


3.2 NSPE – SIDiR

Dla NSPE na ogólną liczbę nt=69, nw=0,41, dla SIDiR nt=31, nw=0,81. Macierz w dużej

części jest diagonalna, co przy dużym udziale norm wspólnych daje podstawy aby twierdzić,

że kodeks SIDiR zawiera się w NSPE. Normy wspólne obydwu kodeksów obejmują kanony

2, 3, 4, 5 oraz niektóre szczegółowe uregulowania z nich wynikające. Specyficzne normy

kodeksu SIDiR to: dbałość o rozwój zawodowy współpracowników i partnerów, zaufanie do

wyników pracy innych inżynierów-członków wspólnoty, warunki wykonywania zadań

będących poza zakresem kompetencji zawodowych, powinność działań zawsze w legalnym

interesie klienta oraz zakaz konkurowania z innym inżynierem, już zatrudnionym, o ten sam

kontrakt. Normy specyficzne kodeksu NSPE obejmują: zakaz zatrudnienia bez zgody

istniejącego pracodawcy, uczestnictwa w pikietach i strajkach, obowiązek działania zawsze

dla dobra publicznego, działania w zgodzie z inżynierskimi normami i przepisami

zawodowymi w relacjach z klientami, ochrona wiedzy o produktach i technologiach zdobyta

u poprzedniego pracodawcy, oraz cały szereg norm regulujących zachowania inżyniera w

służbie publicznej i w stowarzyszaniu się z innymi podmiotami (punkty 7 i 8 kodeksu).

Można postawić twierdzenie, że kodeksowi SIDiR, który jest polskim odpowiednikiem

amerykańskiego kodeksu NSPE, brakuje tej właśnie części, dotyczącej stosunku do działań

profesjonalnych inżynierów konsultantów w sferze interesu publicznego. Także brakuje

fundamentalnej deklaracji powinności kanonu o nadrzędnej wadze bezpieczeństwa, zdrowia i

dobrobytu publicznego dla praktykującego swój zawód profesjonalnego inżyniera

konsultanta.

3.3 ASME – FEANI

Kodeks europejski FEANI, znacznie mniejszy od ASME czy NSPE, nie jest do nich

podobny. Na ogólną liczbę norm dla FEANI nt=17, wspólnych znaleziono nw=0,29. Dla

ASME nt=55, nw= 0,11. Zgodność z kodeksem ASME zachowana jest jedynie w części norm

dotyczących: działania tylko w zakresie swoich kompetencji, używania tytułów, do których

inżynier ma prawo, respektowania praw zwierzchników, kolegów i podwładnych, dbałość o

ochronę środowiska naturalnego, zdrowia, bezpieczeństwa i dobrobytu ludzkości, oraz

8 Piotr Wajszczyk __________________________________________________________________________________________

utrzymywania swojej wiedzy na najwyższym poziomie8. Dyskusyjny jest zapis mówiący o

powinności dążenia do wysokiego poziomu osiągnięć technicznych, które przyczyniać się

mają do zachowania zdrowego i przyjemnego środowiska. ‘Przyjemne środowisko’ różni się

w swej treści od ‘dobrobytu społecznego’ (public welfare), więc nie jest to zapis tożsamy z

kanonem 1 kodeksów amerykańskich. Europejskiemu organowi kodyfikującemu powinności

inżynierskie przyświecał najwyraźniej inny zamysł, niż ujednolicenie norm w postaci

wspólnego kanonu i utrzymanie ich zgodności z normami amerykańskimi. Kodeks FEANI

zawiera dość ogólnikowe zalecenia dotyczące m.in. szacunku dla wartości kulturowych i

tradycji krajów, powinności jasnego sprecyzowania usług, jakie ma inżynier wykonać, czy

manifestację swojej przynależności do stanu inżynierskiego poprzez udział w

przedsięwzięciach podnoszących rangę zawodu. Nie zawiera natomiast żadnych konkretnych

norm mówiących o postępowaniu inżyniera w sytuacji konfliktu interesów, korupcyjnej, czy

zachowania poufności, nie mówiąc już o służbie publicznej.

3.4 ASCE – AICHE

Ogólna liczba norm kodeksu ASCE nt=12, nw=1, dla AICHE nt=15, nw=0,8. Oznacza to,

że mimo różnych dziedzin inżynierii, które regulują kodeksy (budownictwo i chemia),

pierwszy zawiera się w całości w drugim. Normy wspólne kodeksu ASCE obejmują cały

katalog kanonów fundamentalnych. Drugiemu kodeksowi brakuje tylko zapisu piątego

kanonu fundamentalnego9. Mimo zwięzłości obydwu można przyjąć ich zgodność z

kanonami fundamentalnymi. Specyficzne normy kodeksu AICHE obejmują powinność

doradztwa klientowi w sytuacji strat lub niekorzyści płynących ze zlecanego inżynierowi

działania, brak tolerancji dla molestowania oraz zachowanie odpowiedzialności, krytycyzmu i

obiektywizmu wobec swoich działań na rzecz klienta.

3.5 PZITB – PIIB

Ta para kodeksów obejmuje jedną branżę – budowlaną. Na ogólną liczbę norm

zawartych w kodeksie PZITB nt=26, nw=0,81, zaś w PIIB nt=45, nw=0,44. Pierwszy kodeks 8 Kodeks FEANI dodaje tu jeszcze: “[…], zachowując porządek prawny w kraju, w którym inżynier pracuje.” 9 Ten nielogiczny z pozoru fakt tłumaczy porównanie zapisu kodeksu ASCE: „Engineers shall build their professional reputation on the merit of their services and shall not compete unfairly with others” z analogicznym zapisem kodeksu AICHE: “Build their professional reputations on the merits of their services.” Jak widać, pierwszy kodeks jest bogatszy o dodatkową powinność wyrażoną w tym samym zdaniu, której nie posiada kodeks AICHE.


jest, jak widać, częścią drugiego i odzwierciedlony w macierzy daje obraz prawie diagonalny.

Drugi kodeks natomiast jest kompilacją norm regulujących sferę powinności zawodowych

inżyniera, a także regulujących zachowania członków izby i ich relacje wobec organów

samorządowych. Jeśli przeanalizujemy tylko tę pierwszą jego część, normy specyficzne dla

PZITB obejmują m.in: stosowanie zasad zrównoważonego rozwoju środowiska w swojej

działalności, niestosowanie rozwiązań zagrażających bezpieczeństwu życia i straty

materialne, niepodejmowanie zadań przekraczających wiedzę i umiejętności techniczne,

nieprzyjmowanie upominków i prowizji od stron trzecich. Ze strony PIIB, oprócz

dotyczących powinności wobec izby i samorządu, specyficzne normy obejmują: konieczność

rozumienia wpływu swojej pracy na środowisko naturalne, posiadanie ważnego

ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej za szkody wynikłe z wykonywaniem

samodzielnych funkcji w budownictwie oraz życzliwość i uznanie kwalifikacji zawodów

odrębnych, z zachowaniem zasady ograniczonego zaufania. Dla kodeksu PZIBT zapisy

wspólne z kanonem fundamentalnym obejmują normy: 1, 2, 4, 5 i 6. Zgodność z kanonem 3

jest dyskusyjna10.

3.6 NSPE – ABET

Na ogólną liczbę norm dla NSPE nt=69, nw=0,80, zaś dla ABET nt=96, nw=0,57. W

dużej mierze pierwszy kodeks pokrywa się z drugim, jednak jest też wiele różnic między

nimi. Obydwa kodeksy szczegółowo regulują powinności inżyniera w dziedzinach

obowiązków zawodowych i społecznych. Cechy wspólne: duży stopień szczegółowości

regulacji poszczególnych powinności w zakresach: a) zachowania nadrzędnej wagi dla

bezpieczeństwa, zdrowia i dobrobytu społecznego, b) świadczenia usług tylko w zakresach

swoich kompetencji, c) wydawania oświadczeń tylko w zgodzie z obiektywną prawdą, c)

działanie dla swoich pracodawców jako przedstawiciele w dobrej wierze, d) dążenia do

najwyższych norm integralności i uczciwości zawodowej, e) służby interesowi publicznemu,

f) powstrzymywanie się od aktów szkodzących reputacji lub perspektywom zatrudnienia

innego inżyniera oraz uznawania wkładu innych inżynierów.

Różnice obejmują unormowania szczegółowe: kodeks ABET zobowiązuje swoich

członków do wspierania stowarzyszeń inżynierskich w ich działalności zawodowej, 10 Zapis „Członek Izby powinien wyrażać opinię zawodową jedynie wtedy, gdy jest ona oparta na odpowiedniej wiedzy” można interpretować jako zgodny z kanonem 3, jak i z 2, lub niezgodny z nimi, zależnie jak zinterpretuje się rozumienie tego zapisu. Autor przyjął zgodność, choć może być to dyskusyjne.

10 Piotr Wajszczyk __________________________________________________________________________________________

kontynuowania profesjonalnego rozwoju zawodowego i umożliwiania go podwładnym,

szczegółowo zobowiązuje członków do publikowania norm, testów i procedur kontroli

jakości, które umożliwią społeczeństwu wymagany stopień bezpieczeństwa lub oczekiwany

czas żywotności systemu, projektu, czy produktu, za który są odpowiedzialni. Także

zobowiązuje członków do pisemnego zgłaszania właściwym organom zachowania osób,

okoliczności lub warunków, które mogą stwarzać zagrożenie dla społeczeństwa. Zobowiązuje

członków do dbałości o środowisko naturalne i jakość życia. Zakazuje świadomego

angażowania się w przedsięwzięcia, które powodować będą konflikt interesów wobec

klientów lub ich pracowników, precyzuje też warunki oceniania i weryfikacji efektów pracy

innych inżynierów i szczegóły nieuczciwej konkurencji wobec innych podmiotów. Wymienia

też dopuszczalną listę form i celów reklamowania usług inżynierskich. Nakazuje członkom

angażowanie się w rozpowszechnianie wiedzy inżynierskiej w społeczeństwie oraz

stosowanie proporcjonalnego wynagrodzenia za pracę i przydzielania członkom zadań

wykorzystujących możliwie pełny zakres ich kompetencji.

Natomiast kodeks NSPE różni się szczegółowymi zapisami dotyczącymi konkurowania

o kontrakt rządowy, zatrudnienie lub w celach reklamowych. Nakazuje stosowanie i

wdrażanie specyfikacji i projektów zgodnych z normami inżynierskimi, opieranie opinii na

materialnych faktach oraz ponoszenie indywidualnej odpowiedzialności za przydzieloną

pracę.

3.7 NSPE – ZEZU

Na ogólną liczbę norm kodeksu NSPE nt=69 norm udział wspólnych wyniósł nw=0,13,

odpowiednio dla ZEZU nt=35, nw=0,23. Kodeksy zasadniczo różnią się od siebie, zarówno

wielkością, jak i treścią. Wspólne zapisy kodeksu ZEZU są tylko z kanonami 2 i 511.

Specyficzne normy tego kodeksu obejmują sformułowania powinności wobec wykonywanej 11 Zapis uznany za zgodny z kanonem 2 jest następujący: „Urbanista nie podejmuje się wykonywania prac, gdy samodzielnie lub łącznie z osobami współpracującymi nie dysponuje odpowiednią wiedzą i umiejętnościami oraz technicznymi możliwościami.”, zaś z kanonem 5 brzmi: „Urbanista jest zobowiązany przestrzegać zasad uczciwej konkurencji. Za postępowanie sprzeczne z zasadami uczciwej konkurencji uznaje się w szczególności:[…]”, po czym następuje wyliczenie rodzajów zachowań. Obydwa zapisy, po ich logicznym odwróceniu, można więc uznać za zgodne z ww. kanonami.

Zapis „Urbanista, wykonując zawód zaufania publicznego, powinien chronić niezależność, godność i uczciwość zawodu, nie uczestnicząc w czynnościach lub przedsięwzięciach, które mogłyby go poniżyć w opinii publicznej lub podważyć zaufanie do niego.” ze względu na rodzaje wymienionych dóbr charakteryzujących przedmiot wykonywanego zawodu oraz rodzaj czynności będących powinnością wobec tych dóbr, autor uznał za niezgodny z kanonem 6. Cyt. wg [11].


pracy, wobec klientów (zamawiających), innych członków samorządu i ich interesów, innych

urbanistów, ochrony środowiska i zrównoważonego rozwoju. Kodeks opiera się na

sformułowaniach zaczerpniętych z terminologii prawniczej, szczególnie z ustaw o

zamówieniach publicznych i o ochronie konkurencji. Być może takie formułowanie

zawodowych zasad etycznych przyczyniło się do dużego stopnia niezgodności kodeksu

ZEZU z etycznymi kanonami fundamentalnymi kodeksów inżynierskich.

3.8 NSPE - IEEE

Wśród norm kodeksu NSPE przy nt=69, udział norm wspólnych wyniósł nw=0,19,

natomiast dla kodeksu IEEE nt=10, nw=0,7. Kodeks IEEE w znacznej części zawiera się w

kodeksie NSPE. W stosunku do kanonu norm etycznych wymienionych na wstępie artykułu

w kodeksie IEEE brakuje odpowiednika kanonu 4. Sformułowanie kanonu 3 jest

dyskusyjne12. Pomimo zwięzłości sformułowań etycznych powinności zawodowych, kodeks

IEEE uznać należy za zgodny z kanonem norm etycznych. Specyficzne dla kodeksu IEEE

normy to: dążenie do polepszenia rozumienia technologii, ich właściwych zastosowań i

potencjalnych ich konsekwencji, równe traktowanie wszystkich osób bez względu na rasę,

religię, płeć, wiek narodowość, czy pochodzenie społeczne oraz świadczenie pomocy

kolegom i innym współpracownikom w rozwoju zawodowym i wspieranie ich w ramach

wspólnego kodeksu etyki zawodowej.

3.9 IEEE - SEP

Dla norm kodeksu IEEE nt=10 norm udział wspólnych wyniósł nw=0,6, dla kodeksu

SEP nt=10, nw=0,6. Normy wspólne: to nadrzędna waga bezpieczeństwa, zdrowia i dobrobytu

społecznego, powinność ujawniania zagrożeń dla społeczeństwa i otoczenia, unikanie

postrzeganych konfliktów interesu i ujawnianie ich społeczeństwu, uczciwość zawodowa i

12 „[…] we […] agree: […] to seek, accept, and offer honest criticism of technical work, to acknowledge and correct errors, and to credit properly the contributions of others.” Autor odrzucił hipotezę o identyczności treści tego zapisu z kanonem 3.

Kanon 5 autor przyjął w brzmieniu znacznie zawężonym: “[…] to reject bribery in all its forms”, łącznie z twierdzeniem innego zapisu: “[…] to avoid injuring others, their property, reputation, or employment by false or malicious action”; kanon 2 przyjął w brzmieniu: „[…] to maintain and improve our technical competence and to undertake technological tasks for others only if qualified by training or experience, or after full disclosure of pertinent limitations”, zaś kanon 1 przyjął w brzmieniu: “[…] to accept responsibility in making decisions consistent with the safety, health and welfare of the public, and to disclose promptly factors that might endanger the public or the environment”. Cyt. wg [22].

12 Piotr Wajszczyk __________________________________________________________________________________________

krytycyzm wobec własnej pracy i przyznawanie się do błędów, unikanie nieprawidłowości i

przekupstwa, podnoszenie kompetencji zawodowych swoich, kolegów i podwładnych.

Kodeks IEEE zawiera ponadto powinność równego traktowania osób bez względu na rasę,

religię, płeć, wiek narodowość czy pochodzenie społeczne, unikania szkód dla reputacji,

zatrudnienia, czy własności innych osób poprzez działania złośliwe, oraz powinność

rozpowszechniania rozumienia technologii, ich właściwych zastosowań i konsekwencji

tychże. Kodeks SEP natomiast uwzględnia powinność wywiązywania się z obowiązków

wobec stowarzyszenia inżynierskiego, przeciwstawiania się wadliwym koncepcjom nie

ulegając naciskom, oraz dbałość o wysoki poziom kultury i etyki w życiu codziennym,

wypowiedziach i korespondencji.

4. Nauczanie kodeksowej etyki inżynierskiej

Jak zauważa autor w [22], nauczanie etyki zawodowej odbywać się musi z

uwzględnieniem kontekstu, wiedzy i umiejętności uprzednich studiującego. Kompetencje

takie studiujący wynosi z poprzednich etapów kształcenia, w tym przypadku w zakresu etyki

ogólnej i społecznej, opisane w [6], [7] i [8]. Dopiero mając przygotowanie ogólne może

podjąć studia z zakresu etyki zawodowej [9].

W analizowanych amerykańskich podręcznikach etyki zawodowej inżyniera widać

wyraźnie zamierzenie wykształcenia umiejętności samodzielnego lub grupowego

rozwiązywania dylematów etycznych przez czytelników. Osiąga się to przez prezentację

wybranych teorii etycznych (etyka uprawnień i obowiązków, etyka cnoty, utylitaryzm),

wprowadzenie prostych narzędzi analizy etycznej oraz analizy problemowej [4], co pozwala

czytelnikowi przeanalizować wybrane przypadki sytuacyjne opisane w tekście pod kątem

naruszeń obowiązków i powinności zawodowych inżyniera lub odchyleń od dobrych praktyk

w organizacji, w której inżynierowie pracowali. Studia zamieszczone w podręcznikach

zwykle opisują przypadki katastrof lub innego nieszczęścia ponad organizacyjnej skali

(najczęściej ogólnospołecznego zasięgu), co wskazuje na związek przyczynowo skutkowy

między popełnionymi zaniedbaniami zawodowymi, a wynikłymi wielkimi szkodami

społecznymi. Analizowanie przyczyn i odkrywanie takiego związku z jednej strony, oraz

formułowanie poprawnego postępowania z drugiej, stanowi łączny efekt w kształceniu

moralnego postępowania zawodowego.


Podręczniki zagraniczne, zależnie od wielkości prezentowanego materiału

dydaktycznego studiów przypadku, oferują różny stopień szczegółowości analizowanych

problemów etycznych (np. [3] w większym stopniu, niż [4]) możliwy do realizacji w

nauczaniu zawodowym. Niektóre podręczniki są zbiorami prawie wyłącznie szczegółowo

opisanych przypadków, sferę analityczną redukując do minimum [2]. Wszystkie wymieniają

obszary powinności etycznych inżyniera, i/lub dylematów etycznych na przykładzie

wybranych kodeksów [4], lub w postaci ich katalogu [2], [3]. Daje to czytelnikowi możliwość

porównania powinności kodeksowych i odniesienia ich do konkretnych przypadków naruszeń

lub zaniedbań w analizowanych sytuacjach problemowych.

W strukturach analizowanych podręczników daje się zauważyć ustalony kanon: a) cele

etyki zawodowej, b) metodyka analizy etycznej, c) obszary powinności etycznych zawodu

inżyniera, w których przebiegać ma analiza, d) materiały studiów przypadków do analizy.

Różnice polegają głównie na rozłożeniu akcentów, innym zakresie prowadzonej analizy oraz

różnych rozmiarach poszczególnych części.

Punktem wyjścia dla budowy podręcznika z etyki zawodowej inżyniera powinno być

sformułowanie powinności etycznych zawodu i zebranie materiału faktów sytuacyjnych

zaczerpniętych w praktyki inżynierskiej lub gospodarczej, które zrodziły zaniedbania lub

konflikty norm. Aby poprawnie sklasyfikować i uporządkować pod kątem analizy etycznej

ww. przypadki faktycznych naruszeń norm, należy przyjąć taki katalog powinności etycznych

zawodu inżyniera, wobec osoby, społeczności zawodowej i społeczeństwa w ogólności.

Poszczególne zawodowe kodeksy etyczne różnią się nieco od siebie sposobem formułowania

powinności zawodowych, dlatego istotne jest, aby takie specyficzne zróżnicowanie

uwzględniały również materiały dydaktyczne i podręczniki do nauczania etyki zawodowej na

różnych kierunkach technicznych (mechaników, architektów, chemików, biochemików,

urbanistów, elektryków, informatyków, itd.). Należy tu dodać, że analizowane podręczniki

zagraniczne obejmują swoim zakresem tematycznym prezentowane studia przypadku i różne

branże zawodowe, oraz szerokie spektrum aspektów etycznych działalności inżynierskiej,

więc nie zawierają takiego uściślenia. Jednak dla celów kształcenia na konkretnym kierunku

byłoby ono pożądane. Z drugiej jednak strony inżynierów obowiązują również pewne

wspólne powinności z zakresu profesjonalnej etyki zawodowej13. Wskazane jest więc też

13 Por. Kodeks NOT-FEANI [8] oraz kodeks SIDiR [11], a odpowiednik tego ostatniego w USA: kodeks NSPE w [4].

14 Piotr Wajszczyk __________________________________________________________________________________________

kształcenie wiedzy i umiejętności etycznych inżyniera ogólnych, a nie tylko ściśle branżowo

zorientowanych.

5. Cele kształcenia w zakresie etyki zawodowej

Nauczanie etyki inżynierskiej może mieć kilka celów do osiągnięcia. Pierwszy to

uświadomienie słuchaczom istnienia uporządkowanego zestawu norm i powinności

zawodowych, jakich oczekuje się od inżyniera w trakcie praktyki zawodu. Student musi

umieć rozpoznawać i odróżniać od siebie poszczególne rodzaje powinności, definiować ich

treść i wyjaśniać na przykładach, jakie działania i postawy są pożądane, a jakie nie. Jest to

więc efekt kształcenia z zakresu wiedzy.

Drugi cel to nabycie umiejętności pożądanego zachowania się w określonych kodeksem

sytuacjach zawodowych rodzących konflikty norm i dylematy etyczne, lub różne pokusy

zawodowe (np. oszustwa, czy korupcji) oraz podanie sposobu ich rozwiązania. Ten efekt jest

z zakresu umiejętności i wymaga zastosowania różnorodnych materiałów i technik

dydaktycznych (studia przypadku, filmy, opisy i symulacje sytuacyjne, itp.), aby osiągnąć

pożądany poziom oraz trwałość osiągniętych efektów kształcenia. Niestety, kluczową rolę

odgrywają tu dobrze przygotowane i wykorzystane materiały dydaktyczne, których

dostępność stanowi, przynajmniej na razie, dużą trudność.

Trzeci cel obejmuje zakres postaw: wykazywanie świadomości roli społecznej

absolwenta uczelni technicznej, potrzebę formułowania i przekazywania społeczeństwu

informacji i opinii dotyczących osiągnięć techniki i innych aspektów działalności

inżynierskiej. Także wykazywanie świadomości wagi pozatechnicznych aspektów

działalności inżynierskiej (m.in. organizacyjnej i ochrony środowiska) oraz

odpowiedzialności za skutki takiej działalności. Cel z zakresu komunikacji i otwartości na

oświatową rolę, jaką pełnić ma inżynier w społeczeństwie, koresponduje z wymogiem norm

mówiących o komunikacji osiągnięć techniki oraz zagrożeń, jakie ona stwarza, instytucjom

społecznym. Inżynier, świadomy odpowiedzialności, zobowiązany jest rzetelnie informować

zarówno o zaletach, jak i o wadach i zagrożeniach technik i technologii14. Cel mówiący o

14 Por. NSPE (1996) tytuł II, punkt 3 oraz tytuł III punkt 2c. w [4]; IEEE Code of Ethics (2006), punkty 3, 5 i 6 w [4]; ASME Code of Ethics (2005), punkt 7 w [4], NOT - FEANI (2011) punkt 3 Etyka społeczna w [10].


świadomości odpowiedzialności za środowisko naturalne i wpływ działalności technicznej na

dobrobyt przyszłych pokoleń wymieniany jest w niektórych kodeksach etycznych15.

Należy tu podkreślić konsekwencje przyjęcia konkretnego kodeksu etycznego przez

organizacje inżynierskie i w pracy dydaktycznej. Jak widać z przeprowadzonej powyżej

analizy, poszczególne kodeksy różnią się, często zasadniczo, nawet w składzie powinności

fundamentalnych zawartych w kanonie, jak np. kodeks FEANI. Dyskusyjne jest tu

zamieszczanie tego kodeksu przez NOT i SIMP na swoich oficjalnych stronach

internetowych, jeśli odbiega on znacząco od kanonu norm etyki zawodowej inżynierów w

innych kodeksach na świecie (NSPE, ASME, ABET) i jest zbyt ogólnikowo sformułowany.

Dlatego należy zalecać ostrożność i rozwagę, by zbyt ogólne formułowanie powinności

etycznych danego kodeksu nie okazało się mało przydatne praktycznie w społeczności

zawodowej, co skutkować może brakiem identyfikacji z nim u członków społeczności, i w

konsekwencji nikłym stopniem jego oddziaływania w praktyce zawodowej.

6. Istniejący wkład w dziedzinie inżynierskiej etyki zawodowej

Organizacje i stowarzyszenia zawodowe inżynierskie w Polsce prowadzą kształcenia,

prelekcje i odczyty na temat etyki zawodowej. Wypada tu wspomnieć prace [1], czy [16].

Także widoczne są inicjatywy poszczególnych uczelni i naukowców [15], [16] zarówno w

sferze dydaktyki jak i w sferze koncepcyjnego podejścia do etyki zawodowej inżyniera [18],

[19]. Niestety, są to jak dotąd podejmowane i nieskoordynowane inicjatywy, a powstające

prace są rozproszone i nieregularne, które wymagają uporządkowania i zintensyfikowania.

Brakuje skoordynowanych działań na poziomie ponaduczelnianym i o ogólnokrajowym

zasięgu, wspierających etykę zawodową i skierowanych do uczelni oraz stowarzyszeń

inżynierskich. Wspieraniu organizacji inżynierskich odpowiedzialnych za krzewienie i

utrzymywanie wysokiego poziomu etyki zawodowej powinna wiele pomogłaby regularna

dyskusja w środowisku zawodowym poświęcona praktyce i jej etycznym aspektom.

Szczególnie pożądane byłoby uznanie etyki zawodowej inżyniera w kraju za wyodrębnioną,

ważną i potrzebną gospodarce poddyscyplinę etyki praktycznej, powołanie czasopisma jej

poświęconego i organizowanie regularnie konferencji na tematy praktyki etyki zawodowej

15 Por. ASME Code of Ethics (2005) Kanony 8 i 9 w [4]; NOT - FEANI (2011) punkt 3 Etyka społeczna w [10].

16 Piotr Wajszczyk __________________________________________________________________________________________

inżynierów. Dodać wypada, że takie formy rozwijania i badania zachowań indywidualnych i

społecznych w społecznościach zawodowych za granicą istnieją już od dawna (USA).

7. Dyskusja

W opinii autora kodeks etyczny, oprócz gwarancji oferowania opisu poprawnych

moralnie zachowań zawodowych, powinien również opisywać je w sposób zrozumiały i

konkretny. Oprócz kryterium trafności rozwiązania, osiąga wówczas również specyficzność

na tyle, że korzystająca z niego wspólnota zawodowa czerpie korzyści z wypracowanego

rozwiązania, osiągając dobro w rezultacie praktykowania opisanego w nim normami

postępowania. Przeciwnie, jeśli normy określone w kodeksie będą zbyt ogólnie

sformułowane, trywialność ich sformułowań może zniechęcić członków wspólnoty do

znajomości kodeksu i identyfikowania się z jego zapisami, czy wręcz skłonić do przyjęcia

postawy wewnętrznego wobec nich oporu. Profesjonalizm zawodów inżynierskich,

rozważany m.in. w [21], implikuje potrzebę osiągnięcia pewnego stopnia jednorodności

powinności etycznych środowiska inżynierów. W konsekwencji jednorodność ta wyrażać się

powinna wzajemnym podobieństwem treści powinności etycznych wyrażonych w różnych

kodeksach etyki zawodowej inżyniera.

Istnieją kodeksy wpisujące się, choć w różnym stopniu, w postulat ogólnej zgodności

etycznych norm zawodowych (NSPE, ASME, ASCE, AICHE, ABET, IEEE, SIDiR, PIIB,

PZITB, SEP), ale istnieją też kodeksy odbiegające od niego (FEANI, ZEZU). Różne jest też

podejście do normowania powinności etycznych: w jednych kodeksach ogólne, w innych

bardziej szczegółowe. W polskich kodeksach zaznacza się wymóg postawy dbałości o

przestrzeganie porządku prawnego (legalności postępowania) kraju, w którym działa

pracodawca lub inżynier. Wymóg ten rzadziej występuje w kodeksach amerykańskich, z

wyjątkiem NSPE, w których rozdziela się to co etyczne od tego, co legalne. Drugą cechą

charakterystyczną jest, zaznaczający się w polskich kodeksach etycznych, niewielki zakres

konkretnych regulacji zachowań zawodowych wobec sfery publicznej (SIDiR, PIIB) w

sytuacji konfliktu interesów prywatnych i publicznych, korupcji czy podejrzeń o nią, a także

wobec swobody dysponowania informacją i umiejętnościami zdobytymi u innego

pracodawcy.

Polskie kodeksy etyczne są bardziej ogólne (SEP, FEANI-NOT-SIMP, ZEZU) i mniej

precyzyjne w ocenie autora, niż amerykańskie, choć ogólność formułowanych powinności


znaleźć można też w kodeksach: ASCE, AICHE i IEEE. Wyjątek stanowią tu polskie kodeksy

SIDiR i PIIB. Jeśli przyjmiemy, że konkretność zapisów normujących zachowania etyczne

idzie w parze ze stopniem krytycyzmu refleksji etycznej towarzyszącej praktyce zawodowej,

czy z liczbą przypadków naruszeń etyki zawodowej wymagającymi reakcji środowiska, to

obserwację tę można byłoby wyjaśnić nie dość obfitującą merytorycznie dyskusją aspektów

etycznych konkretnych przypadków działalności w społeczności zawodowej inżynierów lub

niewystarczającym postępem naukowo-badawczym w dziedzinie etyki zawodowej w kraju, w

porównaniu z innymi krajami. Może też wynikać ona z braku potrzeb tak szczegółowego

normowania zachowań przez społeczności zawodowe. Właściwą jednak odpowiedź trudno

jest definitywnie udzielić w tej pracy na podstawie ww. rozważań, jedynie byłaby ona

możliwa dopiero po wykonaniu badań terenowych.

8. Podsumowanie

Niniejszy artykuł stanowi próbę weryfikacji hipotezy o istnieniu katalogu wspólnych

powinności zawodu inżyniera wobec społeczeństwa, niezależnie od branży, kultury czy formy

zrzeszenia społeczności zawodowej, przynajmniej w sposób wyrażony w kodeksach etyki

zawodowej inżyniera. Hipotezę taką stawiają niektórzy badacze etyki inżynierskiej za granicą

[20], twierdząc iż obserwują tendencję wśród niektórych organizacji inżynierskich

aspirujących do umiędzynarodowienia zawodowych standardów etycznych w

społecznościach inżynierskich na świecie oraz rozszerzania stosowania kodeksowego

normowania zachowań zawodowych przezwyciężających zróżnicowanie kulturowe. Choć

hipoteza taka brzmi atrakcyjnie, przeprowadzona powyżej analiza wybranych kodeksów

etycznych krajowych i zagranicznych organizacji inżynierskich wykazuje znaczne ich

zróżnicowanie i nie napawa optymizmem.

Podsumowując, nie wydaje się, aby postulat istnienia jednolitego kanonu powinności

zawodowych inżynierów miał być powszechnie spełniony, nawet expressis verbis w

krajowych kodeksach etycznych. Nawet jeśli część powinności etycznych pokrywa się z

kanonem wymienionym na wstępie, analizowane kodeksy różnią się znacznie zarówno

stopniem szczegółowości jak i treścią pozostałych norm. Czy kanon norm przyjęty przez

autora jest trafnym rdzeniem etycznych powinności inżynierskich we wszystkich krajach i

kulturach, jest to zagadnienie, któremu należałoby poświęcić osobną pracę. Inną także sprawą

jest słuszność postulatu dążenia do większej unifikacji treści zawodowych kodeksów

18 Piotr Wajszczyk __________________________________________________________________________________________

etycznych różnych branż inżynierskich oraz czy taki optymalny stopień istnieje i w jakich

wymiarach powinności etycznych. Autor nie podejmuje się odpowiedzieć tutaj zwięźle na te

pytania, gdyż zagadnienia te powinny być przedmiotem odrębnej i szerszej dyskusji.

Podobnej dyskusji wymagają odpowiedzi na pytania wynikające ze schematu

przedstawionego na Rys. 1:

1. jakie są: świadomość i faktyczny stopień realizacji norm etycznych w poszczególnych

społecznościach zawodowych inżynierów,

2. jaka jest użyteczność ww. norm w pracy zawodowej inżyniera,

3. jaki jest stopień akceptacji ww. norm w społecznościach zawodowych,

4. jakie są potrzeby społeczne dla dostarczania dóbr przez społeczności inżynierów,

5. jaki jest stopień oczekiwań społecznych wobec powinności zawodowych inżynierów,

6. jaka jest percepcja społeczna wizerunku poszczególnych zawodów inżynierskich

(ważność, prestiż, użyteczność…).

Aby móc określić właściwość sformułowań powinności etycznych w kodeksach etyki

zawodowej inżyniera należałoby badania takie przeprowadzać okresowo i systematycznie, co

pozwoliłoby uchwycić zarówno stopień dopasowania praktyki zawodowej do potrzeb

społecznych, jak i dynamikę tej wielkości.

W przyszłych pracach nad analizą norm kodeksowych warto udoskonalić metodę

porównawczą oceny kodeksów, której użył autor. Ograniczenia tej metody polegają głównie

na arbitralności wyboru kodeksów etycznych, pomimo dążenia do możliwie zróżnicowanego

ich pochodzenia, oraz takiegoż podziału kodeksu na jednostki analizy (najczęściej pojedyncze

zdania, lub ich grupy): jeśli zdanie tylko częściowo pokrywało się z zapisem drugiego

kodeksu, przyjmowano to jako zgodność, jeśli pokrywało się z kilkoma zapisami drugiego

kodeksu, przyjmowano tyle samo przypadków zgodności, nawet cząstkowej. Z drugiej strony,

nie uwzględniano kontekstu i głębszych ich warstw znaczeniowych, jak dokonuje się tego w

analizach aktów prawnych. Do przeprowadzenia takiego pogłębionego ilościowo-

jakościowego porównania potrzebna byłaby bardziej wszechstronna metodyka, np.

wykorzystująca sieci semantyczne (semantic networks) ze zdefiniowaniem pól

znaczeniowych, przyjmując że kodeks etyczny, podobnie jak akt prawny, potraktować można

jako przypadki sieci semantycznej.

Drugim pożądanym obszarem, którego brakuje w pełniejszym obrazie etyki zawodu

inżyniera, są wyniki badań zaobserwowanej moralności u konkretnych przedstawicieli tej


społeczności zawodowej. W badaniach takich można byłoby również spróbować

zaobserwować zjawisko moralności krańcowej, dyskutowane szerzej w innym artykule tego

tomu16 i odnieść je do obserwowanych praktyk zawodowych. Według wiedzy autora badań

takich nie przeprowadzano jeszcze w kraju. Dopiero uzyskanie takiego obrazu i powiązanie

go z zapisami kodeksowymi, dałoby informację organizacjom inżynierskim o stopniu i

skuteczności oddziaływania kodeksów na społeczność zawodową, jak to przedstawiono na

Rys. 1 niniejszego artykułu. Wartością niniejszej pracy jest też możliwość zastosowania

przedstawionej w niej metody badania powinności etycznych do innych zawodów

kodeksowych: menedżera, lekarza, prawnika itp. Nauczanie etyki zawodowej na kierunkach

łączonych (np. inżyniersko-menedżerskim, inżyniersko-lekarskim, czy medycznym)

prowadzić można byłoby w oparciu o analizę i wyodrębnione na wspólnych dla tych

kierunków powinności zawarte w kodeksach etycznych. Można wyrazić nadzieję, że badania

takie ukazałyby obraz moralności zawodowej oraz stopień powiązania jej z powinnościami

kodeksów etyki z jednej, a z efektywnością nauczania etyki zawodowej z drugiej strony.

16 Patrz: Przemysław Rotengruber – Moralność krańcowa jako przedmiot badania oraz jako wiedza użyteczna w procesie osiągania przewagi konkurencyjnej, strona … .

20 Piotr Wajszczyk __________________________________________________________________________________________

Literatura:

1. Paweł Bortkiewicz – Etyka w pracy inżyniera. Referat wygłoszony w Domu Technika NOT, Poznań 2003. str. 1-7, www.simp.pl/gsk/doc/etyka%20inzyniera.doc

2. Gail Baura – Engineering Ethics – An Industrial Perspective. Elsevier Academic Press 2006, ISBN 978-0-12-088531-2,

3. Charles E. Harris, Jr., Michæl S. Pritchard, Michæl J. Rabins – Engineering Ethics: Concepts and Cases. Fourth edition, Wadsworth Cenage Learning 2009, ISBN 978-0-495-50279-1,

4. Charles Fleddermann – Engineering Ethics. Third Edition. Pearson / Prentice Hall 2008, ISBN 0-13-230641-7,

5. W. Richard Bowen – Engineering Ethics. Outline of an Aspirational Approach. Springer-Verlag London Ltd. 2009, ISBN 978-1-84882-224-5,

6. Tadeusz Ślipko – Zarys etyki ogólnej. Wydawnictwo WAM. Kraków 2004, ISBN 83-7318-333-7,

7. Tadeusz Ślipko – Zarys etyki szczegółowej. Tom I Etyka osobowa. Wydawnictwo WAM, Kraków 2005, ISBN 83-7318-366-3.

8. Tadeusz Ślipko – Zarys etyki szczegółowej. Tom II Etyka społeczna. Wydawnictwo WAM, Kraków 2005, ISBN 83-7318-367-1,

9. Wojciech Gasparski – Wykłady z etyki biznesu. Wydawnictwo WSPiZ. Warszawa 2007, ISBN 987-83-89437-67-9,

10. Kodeks Etyczny FEANI, opublikowany na stronie NOT: http://www.not.org.pl (dostęp 2011.10.23), oraz SIMP http://www.simp.pl

11. Zasady Etyki Zawodowej Urbanisty, Załącznik do uchwały Nr 18/V/2006, V Krajowego Zjazdu Izby Urbanistów, z dnia 3 czerwca 2006 r.,

12. KODEKS zasad etyki zawodowej członków Polskiej Izby Inżynierów Budownictwa (2006), dostęp z 16.V.2012, http://www.map.piib.org.pl/dokumenty/kodeks-etyczny-piib

13. Kodeks etyki niezależnego inżyniera konsultanta, członka SIDiR. Stowarzyszenie Inżynierów Doradców i Rzeczoznawców, 2010. http://www.sidir.pl/sidir ,

14. Marcin Krause – Wykłady z przedmiotu: Etyka w biznesie. Wydział Górnictwa i Geologii, Politechnika Śląska 2006. str.1-47, http://www.google.pl/url?sa=t&rct=j&q=marcin%20krause%20wyk%C5%82ady%20z%20etyki%20biznesu&source=web&cd=1&sqi=2&ved=0CFsQFjAA&url=http%3A%2F%2Fdydaktyka.polsl.pl%2Frg5%2Fstudia%2Fmat_sem_ii%2Fkrause%2Fkrause%2520marcin%2520wyk%25C5%2582ady%2520z%2520etyki%25202007.doc&ei=1bTVT4PtHZT74QSg9eDNAw&usg=AFQjCNG7HAsvNFkesBfuFK9PZJ-NGIdXMA

15. Włodzimierz Wawszczak – Wybrane relacje techniki z etyką i religią. Konferencja Chrześcijańskiego Forum Nauki Nauka-Etyka-Wiara 2005, str.1-23,


16. Kodeks Etyczny Polskiego Związku Inżynierów i Techników Budownictwa, zgodny z kodeksem zalecanym przez Europejską Radę Inżynierów Budownictwa (ECCE), dostęp z 16.V.2012, http://zgpzitb.org.pl/komitety-regulaminy/kodeks-etyczny.html

17. Code of Ethics of Engineers, Accreditation Board for Engineering and Technology (ABET), The Fundamental Canons Approved by the Board of Directors, October 5, 1977, https://engineering.purdue.edu/MSE/Academics/Undergrad/ethics.pdf

18. Marek Pyka – Między normami a działaniem. Praktyczny charakter etyki inżynierskiej. Diametros nr 25 (wrzesień 2010): 55-74,

19. Jacek Jaśtal, Caroline Whitbeck – Problemy etyczne jako wieloaspektowe problemy projektowe. Diametros nr 13 (wrzesień 2007): 91 – 101,

20. Charles E. Harris, Jr. – Internationalizing Professional Codes in Engineering. Science and Engineering Ethics (2004) 10, 503-521,

21. Piotr Wajszczyk – Reflections on Professional Engineering Ethics – a Personalistic Perspective. in press (2012).

22. IEEE Code of Ethics for Engineers, Revista Digital Lámpsakos (2009), No. 1, pp. 65, także w http://www.ieee.org/portal/pages/iportals/aboutus/ethics/code.html

23. Kodeks etyczny Stowarzyszenia Elektryków Polskich, http://www.sep.com.pl/index.html

22 Piotr Wajszczyk __________________________________________________________________________________________

Abstract The paper attempts to analyse the engineer's ethical duties contained in selected engineering codes of ethics and signals a few problems arising in teaching professional engineering ethics in technical studies. The codes of ethics under analysis, both Polish and foreign (American) codes of ethics show similarities and differences. Author indicates the likely causes of these similarities and differences and suggests the need of further research on the development of ethical standards as well as their implementation, application and enforcement. Teaching ethics, another issue treated in the article, the author discusses based on his own experience and compares a few American textbooks used for engineering ethics teaching. The author indicates a lack of necessary teaching materials in Polish and no forum existing for discussion of engineering ethics problems both in areas of teaching and research. Key words: engineering ethics, business ethics, teaching ethics, code of professional ethics.

Documents

Etyka zawodu inżyniera w świetle wybranych …cybra.p.lodz.pl/Content/7649/PWajszczyk_EtykaZawoduInz...Etyka zawodu inżyniera w świetle wybranych kodeksów i w nauczaniu 3 gotowy