EVOLUCIJA MENADŽMENTA

dr Goran Janjić

Rani menadžment

Menadžment je star koliko i ljudsko društvo. Nastao je onog trenutka kada se čovjek počeo udruživati sa drugim ljudima radi ostvarivanja određenih ciljeva.

Menadžment kao teorija upravljanja razvijao se paralelno sa teorijom organizacije.

Ideje o organizaciji i menadžmentu morale su postojati kod starih egipćana i vavilonaca (izgradnja piramida i irigacionih sistema) iako ne postoje pisani tragovi.

Rani menadžment

Godina Autori Doprinos menadžmentu

3000 p.n.e. Mesopotamija Izgradnja sistema upravljanja hramovima kroz uvođenje podjele rada, nadzora, kontrole i hijerarhijskih odnosa

2123-2081 p.n.e. Vavilon Propisana određena organizacija i pravila za izvođenje javnih radova, popisa stanovništva, državne uprave, definisana je visina zarade i sistem kažnjavanja za nepoštovanje propisanih normi (Hamurabijev zakonik).

600 p.n.e Kina (Sun Cu) Izvršena formacijska podjela armije, razvoj podjele i specijalizacije rada

350 p.n.e. Grčka (Platon, Aristotel)

Kastinski sistem zasnovan na odgovarajućoj podjeli rada i efikasnosti specijalizovanih pojedinaca

175-50 p.n.e. Rim (Katon, Voron) Pravila za efikasnije upravljanje, opis poslova

1452-1519 Leonardo da Vinči Raščlanjivanje rada na operacije

1564-1642 Galileo Galilej Izučavao uticaj umora na čovjekovu efikasnost

XVIII vijek Period industrijske revolucije: mehanizacija radnih procesa, povećanje proizvodnih kapaciteta, stepena podjele rada i specijalizacije radnika

Teorije (škole) menadžmenta

Iako su se raznovrsne upravljačke aktivnosti neprekidno koristile kroz dugu ljudsku istoriju, menadžment je krajem XIX vijeka dobio obilježja naučne discipline (radovi Frederika Tejlora i Anrija Fejola).

Evaluacija menadžmenta može se najbolje predstaviti kroz teorije (škole) menadžmenta:

1.Klasična teorija menadžmenta- Naučni menadžment- Birokratski menadžment- Administrativni menadžment

2. Bihejvioristička teorija menadžmenta

3. Kvantitativna teorija

4. Integrativne teorije menadžmenta- Sistemska teorija- Situacioni pristup

5. Novi koncepti i pristupi u menadžmentu- Organizacija koja uči ("The Learning Organization") (predstavnik:

Peter Senge)- Menadžment totalnog kvaliteta ("Total Quality Management" (TQM))

(predstavnici: W. Edwards Deming, Joseph Juran, Philip B. Crosby)

- Transformacija organizacije ("Transforming the Organization") (predstavnici: Francis J. Gouillart, James N. Kelly, John Kotter)

- Reinženjering ("Reengineering") (predstavnici: Michael Hammer, James Champy).

Teorije (škole) menadžmenta

1. Klasična škola menadžmenta

Klasičnu školu menadžmenta čine sljedeće škole (pravci, teorije) menadžmenta:

1.1 Naučni menadžment,

1.2 Administrativni menadžment,

1.3 Birokratski menadžment.

1.1 Naučni menadžmentKorišćenje različitih metoda rada u cilju da se odredi najbolji i najefikasniji način obavljanja posla.

Bitna obilježja ovog pravca najbolje se mogu uočiti kroz radove najeminentnijih autora iz ove oblasti (Frederika Tejlora, Frenka Gilbreta i Henrija Ganta).

Osnovne ideje i doprinos Frederika Tejlora

Umjesto iskustvenih metoda zalagao se za primjenu naučnih metoda u povećanju efikasnosti rada. Korišćenje različitih metoda rada u cilju da se odredi najbolji i

najefikasniji način obavljanja posla, Izbor i obrazovanje radnika, Motivacija radnika (stimulisanje radnika zbog povećanja učinka –

ostvareni rad veći od propisane norme, saradnja menadžera i radnika),

Odvajanje planiranja od izvršenja.

Navedena četiri principa mogu da se iskoriste za određivanje ‘’poštenog dnevnog učinka’’ za koji bi radnici dobili ‘’poštene plate’’.

1.1 Naučni menadžment

Osnovne ideje i doprinos Frenka Gilbreta

Koristio studije pokreta da pojednostavi posao i poveća produktivnost. Studije pokreta povećavale produktivnost od 25% do 300%. U studiji pokreta svaki zadatak ili posao se raščlanjuje na posebne pokrete, a zatim se uklanjaju oni koji nisu neophodni.

‘’Najveći gubitak na svijetu proizilazi iz nepotrebnih, pogrešno usmjerenih i nedjelotvornih pokreta.’’

Razvio studiju vremena koja je podrazumijevala mjerenje vremena prvoklasnog radnika za realizaciju nekog posla koje se nakon toga proglašavalo za standard – normu.

1.1 Naučni menadžment

• Osnovne ideje i doprinos Henrija Ganta

Gantov dijagram – vizuelni prikaz redosljeda aktivnosti na nekom projektu.

1.2 Birokratski menadžment

Osnovne ideje i doprinos Maksa Vebera

Vršenje upravljanja na osnovu znanja, a ne na osnovu prava stečenog rođenjem.

Potrebne promjene u birokratskim organizacijama – 7 elemenata:

1.2 Birokratski menadžment

Osnovne ideje i doprinos Maksa Vebera

1.3 Administrativni menadžment

Osnovne ideje i doprinos Anri Fejola

Utemeljio je administrativnu doktrinu menadžmenta , pod kojom podrazumjeva pet osnovnih funkcija menadžmenta odnosno pet procesa koje sprovode rukovodioci:

Planiranje,

Organizovanje,

Komandovanje,

Koordinaciju,

Kontrolu.

Pored navedenih procesa rukovođenja, Fejol je definisao i 14 principa rukovođenja kojih bi rukovodioci (menadžeri) trebali da se pridržavaju:

1.3 Administrativni menadžment

Fejolovih 14 principa rukovođenja:

1.3 Administrativni menadžment

Fejolovih 14 principa rukovođenja:

1.3 Administrativni menadžment

Anri Fejol je identifikovao tri vrste autoriteta:

Legalni – pravni.

Harizmatski.

Tradicionalan.

Zavisi od položaja ili ranga.

Zavisi od ličnih karakteristika vođe.

Podrazumjeva poštovanje na osnovu tradicije (Vladari pojedinih država – kraljevi, Carevi itd.)

Ova teorija otvorila je niz pitanja i dilema u rješavanju upravljačkih problema kao što su: analiza ljudskih potreba, ponašanja, motivacije, analize timskog rada, grupnog odlučivanja.

Daje preporuke da radnici i menadžment trebaju raditi zajedno na ostvarivanju ciljeva organizacije.

Osnovne ideje i doprinos Meri Parker Folet

Bavila se problemima rješavanja konflikata u organizaciji. Vjerovala je da najbolji način nije dominacija ni kompromis već integracija gdje obe strane iskažu svoje želje i zajedno rade na pronalaženju alternative koja će zadovoljiti potrebe obe strane – Konstruktivni konflikt.

Hotornski eksperimenti - Teorija međuljudskih odnosa (Elton Mejo)

Povećanje učinka nije rezultat samo poboljšanja uslova rada i finansijskih podsticaja nego na njega veći uticaj imaju društveni i psihološki faktori (osjećanje pripadnosti grupi, motivacija, međusobni odnosi radnika u grupi itd.)

2. Bihejvioristička teorija menadžmenta

3. Kvantitativna teorija menadžmenta

Predstavlja primjenu matematičkih i statističkih metoda u modeliranju i analizi praktičnih problema iz oblasti menadžmenta – Operaciona istraživanja.

Razvijena je u vrijeme Drugog svj. rata za potrebe utvrđivanja optimalnih rješenja u procesu planiranja alokacije materijalnih i ljudskih resursa i transporta u vojsci i vojnoj industriji Velike Britanije.

50-tih godina XX vijeka počinje da se koristi u većim preduzećima, a razvojem informatike doživljava ekspanziju.

4. Integrativne teorije menadžmenta

4.1 Sistemska teorija

Razvijena je 60-tih godina XX vijeka uz veliki uticaj Kibernetike, Opšte teorije sistema i Teorije informacija.

Posmatranje organizacije kao cjeline.

Organizacija je otvoren i dinamičan sistem koji se nalazi u stalnoj međusobnoj interakciji sa okruženjem

Osnovne kategorije sistemske teorije su:

• Sistemi i podsistemi,

• Interakcija,

• Okruženje,

• Multiciljevi.

4. Integrativne teorije menadžmenta

4.2 Situaciona teorija

Osnovni stav ovog pristupa je da ne postoji jedan najbolji pristup kojim se mogu rješiti svi problemi u organizaciji/preduzeću.

Ne postoji jedan najbolji i univerzalni način upravljanja preduzećem jer akcije i postupci menadžera zavise od konkretne situacije uslovljene stanjem u preduzeću i njegovom okruženju.

Primjena različitih pristupa, teorijskih koncepata i tehnika primjerenih konkretnoj situaciji i konkretnim zahtjevima.

Zadatak menadžera, prema ovom pristupu, je da identifikuje i primjeni one tehnike koje u određenoj situaciji najbolje doprinose ostvarivanju ciljeva preduzeća.

Dobar menadžer treba da ima vizionarske sposobnosti da predvidi promjene u okruženju i preduzeću da bi mogao blagovremeno definisati odgovarajuće ciljeve i strategije preduzeća.