Upload
others
View
4
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
1 | P a g e
FAASINO MATAUPU
MATAUUPU ITULAU
UPU TOMUA A LE PULE SILI 2
VAEGA A: O LE MATAGALUEGA O TUPE
TF1920
6
(I) VAAIGA LAUTELE I LE MATAGALUEGA 6
(II) O LE AUFAIGALUEGA 9
(III) FAAMATALAGA O TUPE MAUA MA TUPE
FAAALU
15
(IV) LIPOTI O FUA FAATATAU MA TULAGA
AUSIA
32
VAEGA E: MATAFAIOI FAATINO
FAATULAFONOINA MO LE MALO O SAMOA
75
(I) AUILIILIGA O FAATINOGA I VAEGA TAU
TUPE
75
(II) VAEGA MOOMIA MO LIPOTI O
AITALAFU
76
(III) LIPOTI O LE TULAGA O FA’ATINOGA MA
LE MATAITUINA O LE TALA O LE TUPE
TF1920
91
(IV) GASOLOGA MA LE ILOILOINA O LE
LA’ASAGA III O LE FUAFUAGA O LE
TOEFUATA’IGA O LE PULEGA O TUPE A
LE MALO
104
2 | P a g e
UPU TOMUA A LE OFISA SILI
O PULEGA
E ia te a’u le ava tele e tuuina atu ai le Lipoti Faaletausaga
a le Matagaluega o Tupe mo le Tausaga Faaletupe
2019/2020. O lenei lipoti ua mafai ona oto’otoina atu ai nisi
o vaega autu o galuega faatino o le na tausaga ua tuanai
atu, e le gata i matati’a na ausia ae faapea lu’itau tetele sa
feagai ma le Matagaluega.
A o tapena lenei Lipoti, ua manino le tulaga pagatia ua
feagai nei ma le Lalolagi, e pei ona lō fia ai tamaoaiga a
atunu’u uma e aofia ai ma i latou e malolosi tamaoaiga o
lo’o faamoemoe iai gaioiga e toe vave faafo’isia ai ise
tulaga malosi e pei ona iai muamua. Sa iai le faamoemoe
mo Samoa o le tausaga 2019/2020, o se tausaga maoa’e e
siitia maualuga ai le tamaoaiga o le atunu’u pe a fua i le malosi sa faamauina i vaega maoti
tetele e aofia ai le Turisi ona o fonotaga ma taaloga faavaomalo sa usuia i Samoa nei; oloa auina
atu i fafo ua siitia maualuga; faatupulaia o fefaatauaiga o oloa i Samoa nei; faapea isi auaunaga
tetele sa matauina le tulaga lelei sa iai ile kuata muamua o le tausaga faaletupe. Ae peitai, e le’i
taunu’u le faamoemoe ina ua a’afia si o tatou atunu’u i mala soso’o e lua e pei ona iai le faamai
pipisi o le Misela i le faaiuga o le tausaga 2019, faapea le faama’i oti o le Koviti-19 i le amataga
o le 2020.
Ina ua lalata mai le faamai o le Koviti-19 i lo tatou itulagi i le amataga o le tausaga 2020, sa vave
faatino e le Malo ia Mati 2020 gaioiga talafeagai e puipuia ai le atunu’u e pei ona amata
faamamaluina ai tapu ma vavao faatasi ai ma le tapunia o le toe ulufale mai o tagata e ese mai
i tagatanu’u Samoa. E o’o mai i le taimi nei, o lo’o malu puipuia pea Samoa i galuega faatino o
lo’o faamalosia nei ae o le tapunia ai o tagata faimalaga asiasi mai i Samoa nei ua tele lona
aafiaga i le tamaoaiga o le atunu’u aemaise i le vaega o Turisi e pei ona aafia ai Faletalimalo,
Faleaiga ma le tele o isi atina’e o lo’o faamoemoe i Turisi mo a latou tupe maua masani. Sa
faatino fo’i le pitolaau a le Malo e ala i faamama avega e lua e $66.3 miliona ia Aperila 2020 ma
le $83.2 miliona ia Iuni 2020 e faamalosia ai le puipuiga o le atunu’u mai le faama’i pipisi;
3 | P a g e
fesoasoani ai i tagatanuu Samoa ma pisinisi tumaoti ua aafia; fesoasoani mo e ua leai ni galuega;
una’ia atina’e e maua ai meataumafa; faapea galuega e lagolagosua ai i le toe una’ia o le
tamaoaiga o le atunu’u.
Ona o nei tulaga ua ta’ua i luga, sa faamauina le pa’u maualalo o le tamaoaiga i le 3.5% e fua
faapasene i le tamaoaiga i le Aso 30 o Iuni 2020, faatusa lea i le 3.5% sa siitia ai le tamaoaiga i
le faaiuga o le tausaga faaletupe na tea atu nei, 2018/2019. O le aotelega o galuega faatino a le
Malo mo le tausaga faaletupe 2019/2020, sa faamauina ai se siitaga maualuga e 6.2% e afua i
fesoasoani tuusa’o sa agalelei mai ai Paaga mo Samoa. O nei fesoasoani o le a saga faamalosia
ai lo tatou puipuiga mai le Koviti-19 faatasi ai ma le faatupeina o atina’e e una’ia ai le tamaoaiga
o le atunu’u a’o tatou feagai ma mafatiaga o lenei vaitau.
O le Matagaluega o Tupe o lo’o gafa ma matafaioi autu, faapea mataupu uma e fitoitonu i le
tamaoaiga o Samoa e aofia ai fautuaga i faiga faavae tau tupe ma le faatonufolauina o
polokalame ma atina’e uma ua ma’ea pasia mo le faatinoina i tausaga taitasi.
O nisi nei o galuega tauave o lo’o gafa ma le Matagaluega:
Fautuaga tau faiga faavae ma mataupu tau tupe ma le tamaoaiga e tuuina atu i le
Kapeneta;
Mataituina lelei o tupe ma meatotino uma a le Malo, faapea le faasoasoaina lelei o ana
oa o lo’o aoina mai i tausaga taitasi, faatasi ai ma le vaaia lelei o le aoina mai o seleni e
ala i lafoga ma tupe maua mai isi vaega eseese;
Tapena ma tuuina atu fautuaga i le Komiti o Atina’e a le Kapeneta, saili fesoasoani, ma
mataitu galuega tetele ina ia faatino e tusa o Taiala a le Malo mo Atina’e Faamuamua;
Ia una’ia malosi suiga talafeagai ma taiala tau tupe ua tatau ona faatino e fesoasoani i le
mataituina lelei o tupe ma meatotino a le Malo;
Faamalosia ma faaleleia sootaga ma Paaga mo atina’e faatino o lo’o saili fesoasoani ai i
paaga mo le faatupega.
Ua oto’otoina atu fo’i i lenei Lipoti, matati’a sa mafai ona ausia e aofia ai vaega nei:
Faamae’aina o Faamatalaga o Tupe a le Malo 2019/2020
Aloa’ia Taiala mo Suetusi o le Lotoifale mo Matagaluega a le Malo ia Mati 2020
4 | P a g e
Faalauiloa ma amata faamamaluina Fuafuaga Mamao mo le Vaega Maoti o Malosiaga
(SESP)
Ma’ea tapena Taiala mo Mataupu Tau Tupe ma Galuega Tau Tausitusi a le Malo
Aloa’ia ma amata faaaogaina Taiala mo le Mataituina o Faatauga o Oloa ma Auaunaga
E faai’u se faamatalaga i la’u faafetai i le Matagaluega, i le Pulega ma le Aufaigaluega mo la
outou auaunaga i le atunu’u. Malo faafetai mo le ofoina atu o le soifua galue e tautuaina ai Samoa
ma ona tagata.
Ia Manuia!
(Leasiosiofa'asisina Muliaumasealii Oscar Malielegaoi)
OFISA SILI O PULEGA
5 | P a g e
TAIALA MO LE LIPOTI
Ua tapenaina e le Matagaluega lenei lipoti faaletausaga ina ia faailoa ai ana galuega faatino
ma matafaioi mo le tausaga faaletupe 2018/2019. O le vaevaeina lea o lenei lipoti:
VAEGA A:
(i) Faamatalaga o galuega faatino ma matafaioi a le Matagaluega sa faatinoina i
totonu o le Tausaga Faaletupe 2019/20
(ii) Faamatalaga i le aufaigaluega ma tagata faigaluega a le Matagaluega
(iii) Otootoga i le faaaogaina o vaega tupe faamatu’uina mai i le Matagaluega i le
TF2019/20
(iv) Galuega faatino ua mafai ona ausia i totonu o le TF2019/20
VAEGA E:
(i) Auiliiliga o faatinoga i Vaega Tau Tupe
(ii) Vaega moomia mo Lipotiina o Aitalafu a le Malo
(iii) Lipoti faatatau i le Vaega III o le toe faatulagaina o le Puleaina o Tupe (Public
Finance Management)
(iv) Lipoti mo le mataituina o le Tala Faatatau o le Tupe
6 | P a g e
VAEGA A: O LE MATAGALUEGA O
TUPE
1. VAAIGA LAUTELE I LE
MATAGALUEGA
TULAFONO
Tulafono (Tulafono Autu)
1. Tulafono mo le Puleaina o Tupe a le Malo 2001
2. Tulafono mo Nonogatupe Tau Atinae a Asia 1971
3. Tulafono mo Faaunegatupe mai le Faletupe a Saina mo Oloa Auina atu i Fafo ma Oloa
Faaulufale mai 2008
4. Tulafono mo Faaunegatupe mai le Faletupe Faava o Malo a Iapani mo Galuega
Fesoasoani 2008
5. Tulafono mo Faaunegatupe mai le Faletupe a le Lalolagi 1974
6. Tulafono mo Faaunegatupe mai le Faaputugatupe a le Faalapotopotoga a Atunuu e
Auina Atu i Fafo Penisini 2013
7. Tulafono o Faaunegatupe a le Faaputugatupe Teu Faafaigaluega o Mavaega Tausi a
Samoa 2013
8. Tulafono o le Faletupe o Asia mo Atinae Tetele ma le Faafaigaluegaina o Tupe 2017
9. Tulafono o Tiute o Faailoga Tusi 1932
10. Tulafono o le Penisini 1984
11. Tulafono o Malosiaga Faasaoina 2017
12. Tulafono o le Siitaga Lautele o Totogi (Tagata Ofisa e Umia Tofiga Faalemalo ma Tagata
Faigaluega a le Malo) 2001
13. Tulafono o Faalapotopotoga a le Malo (Faatinoga o Galuega ma le mafai ona tali atu)
2001
14. Faavae o le Malo Tutoatasi o Samoa 1960
15. Tulafono o Galuega a le Malo 2004
7 | P a g e
16. Tulafono o Faaputugatupe Teu Faafaigaluega o Mavaega Tausi 2008
17. Tulafono o le Inisetiute o Tausitusi a Samoa 2006
Tulafono Laiti ma nisi Tusi po o Pepa Faamaonia Faaletulafono
1. Tulafono Faatonutonu a le Ofisa o Tupe 1965
2. Tulafono Faatonutonu o le Pulega o Tupe a le Malo (Taavale a le Malo) 2015
3. Tulafono Faatonutonu o Malosiaga Faasaoina (Tulaga Faataatitia Faamaonia mo Oloa e
Faaaogaina Malosiaga Faasaoina) 2018
4. Tulafono Faatonutonu o Penisini 1960
5. Tulafono Faatonutonu o Tiute (Atinae o Tagata Tafafao Maimoa mo Oloa Gaosi) 2010
6. Tulafono Faatonutonu o Tiute (Galuega Tau Atinae o Felauaiga i Luga o Vaalele) 2012
7. Taiala mo le Ofisa o Tupe 2013
8. Taiala mo Faatinoga tau Tupe (e.g Accounting & Financial Reporting Division Manual
on funds and accounts, payroll, payments; Procurement Guidelines & Manuals; ma isi)
Faaiuga, Faatonuga, Taiala ma Fuafuaga e Faavaeina e le Malo
1. Fa’aiuga a le Kapeneta
2. Fuafuaga (f.t.Taiala mo le Atinae o Samoa; Fuafuaga a La la ; Fuafuaga Faale Tausaga o
Galuega Faatino; Fuafuaga mo Agavaa o le Aufaigaluega; Fuafuaga Alualu Mamao mo
Suetusi; Fuafuaga a le La la mo Tupe 2012; Fuafuaga Alualu Mamao mo le Puleaina o
Aitalafu 2010; Fuafuaga a le La la mo Malosiaga 2016 - 2020; Tala o Tupe Faale Tausaga
& Fuafuaga Alu Mamao mo Tupe; ma isi)
3. Faiga Faavae (f.t. Faiga Faavae mo Fesoasoani mai Fafo; Faiga Faavae mo Tupe
Totogiina Atu; ma isi.
8 | P a g e
O LE VAAIGA TAULA’I MA LE MANULAUTI A LE
MATAGALUEGA
VAAIGA TAULA’I “O se fa’alapotopotoga e agava’a e lagolagoina se tamaoaiga mausali ma
tauuluuluola”
MANULAUTI: “O se fa’alapotopotoga e fa’ataua tagata o lo o tu’uina atu iai lana auaunaga, I
ana matafaioi o pulega o tautupe ma le tu’uina atu o le fautuaga tautupe faapea le tamaoaiga,
aua se tamaoaiga mautu ma tumau”
UIGA TAUALOA MA AGATAUSILI
O le tau’aveina ma le fa’atinoga o tiute ma matafaioi a le Matagaluega o loo ta’ialaina ma
limata’ita’iina e talitonuga faavae o loo atagia i amioga tatau i lalo o ana faatulagaga. Ina ia
mautinoa le lelei i ona tulaga aupito moomia, o nisi nei o uiga taualoa ma amioga pulea o loo
tausisia e le aufaigaluega a le Matagaluega o Tupe e aofia ai:
Mafai ona tali atu i soo se itu e fesiligia ai ma le faaalia manino
Faamaoni ma le le fa’aitu’au
‘Ausia tulaga aupito mo’omia ma atoatoa
Faatuatuaina i le fa’atinoina o feuia’iga faapisinisi ma fa’amaumauga
Fa’aaloalo ma tausaafia i le va fealoaloa’i ma tagata ma le aufaigaluega
Fa’aaogaina o tomai faapitoa i le saunia ma le tuuina atu o le auaunaga
Taula mua ma taimua i le faia o fa’ataitaiga lelei
Fa’aaogaina tatau ma le talafeagai o aseta ma alaoa a le Malo.
SINI AUTU
1. Ia mautinoa e mausalī ma fa’aauauina le tulaga maua’a o le tamaoaiga.
2. Ia pulea ma faafoe ma le tatau vaega uma tau tupe.
3. Ia puleaina ma faaaogaina meatotino ma ala’oa a le Malo i ona tulaga aupito lelei.
4. Siitia ma faamalosia auala e lagolagoina ma unaia ai le fa’atinoina o galuega, agava’a o
tagata ta’ito’atasi faapea ma le Matagaluega.
5. Faamuamua le ‘au’aunaga tuuina atu i tagata lautele.
9 | P a g e
2. O LE AUFAIGALUEGA
FA’ATULAGAGA O LE MATAGALUEGA
O tagata faigaluega a le Matagalue o ana aseta aupito taua ia. O galuega uma e
manaomia ona faatino, e le mafai ona faataunuu e aunoa ma le tomai, agava’a ma le
sogasoga o le aufaigaluega. O le aufaigaluega e faatinoina galuega uma ina ia ausia e
le Matagaluega ana matati’a ma sini autu i le taimi faatapula’aina.
O le lipoti lenei o le aufaigaluega a le Matagaluega i le tausaga faaletupe 2019/2020
AOFAIGA O LE AUFAIGALUEGA
Pusa 1: Aofaiga o le Aufaigaluega i le Aso 30 Iuni 2020
TOTAL WORKFORCE AS AT 30 JUNE 2020
ITUAIGA NUMERA PASENE
Alii 86 46%
Tamaitai 100 54%
10 | P a g e
Aofaiga 186 100%
I le Aso 30 Iuni 2020, e to’a 186 le aufaigaluega a le Matagaluega. O le 54% o le
aufaigaluega o tamaitai ae o le 46% o alii. E tai tutusa le vaevaga lenei ma isi tausaga
ua mavae. E sili teisi lava le aofai o tamaitai nai lo alii. E ui e le tutusa le numera o alii
ma tamaitai i galuega taitasi ae o lo o tuu avanoa pea le Matagaluega ina ia tutusa
avanoa o alii ma tamaitai. E le toatele ni alii e apalai mai i avanoa faigaluega pe a
faatusatusa i le numera o tamaitai.
O le Pusa 2 o lo o vaevaeina atu ai alii ma tamaitai i vaega faigaluega eseese a le
Matagaluega.
VAEVAEGA O LE AUFAIGALUEGA I VAEGA FAIGALUEGA TAITASI
Pusa 2: Vaevaeina o le Aufaigaluega i vaega faigaluega taitasi
VAEVAEINA O LE AUFAIGALUEGA I VAEGA FAIGALUEGA TAITASI
VAEGA FAIGALUEGA ALII TAMAITAI AOFAIGA
AVANOA KONEKARATE
Pule Sili 1 0 1
Sui Pule Sili 2 0 2
Pule Sili Lagolago 2 11 13
AVANOA FAIGALUEGA TUMAU
Principal 14 19 33
Sinia 19 20 39
Ofisa 19 20 39
Ofisa lagolago, Leoleo fale &
Faamama fale
29 30 59
11 | P a g e
AOFAIGA 86 100
I lona vaevaega i ituaiga vaega faigaluega, o lo o atagia ai le sili teisi o le aofai o
tamaitai nai lo alii.
FAATUSATUSAINA O LE AUFAIGALUEGA I LE TF1819 MA LE TF1920
Pusa 3: Aofaiga o le Aufaigaluega TF1819 MA LE TF1920
VAEGA FAIGALUEGA TF1819 TF1920
AVANOA KONEKARATE
Pule Sili 1 1
Sui Pule Sili 1 2
Pule Sili Lagolago 11 13
AVANOA FAIGALUEGA TUMAU
Principal 41 33
Sinia 36 39
Ofisa 51 39
Ofisa Lagolago, Leoleo fale &
Faamama fale
41 59
TOTAL 182 186
O le tele o le eseese i fuainumera o le aufaigaluega mai le TF1819 agai le TF1920 na
alia’e ona o le feoaiga o le aufaigaluega nisi o galuega e faamanuiaina ai I isi
matagaluega. O le isi mafuaga o le umi o le taimi e avanoa ai se avanoa faigaluega a’o
faagasoloina le faasalalauga o le avanoa faigaluega.
12 | P a g e
TAUSAGA O LE SOIFUA O LE AUFAIGALUEGA
Ata 1: Vaevaeina o le aufaigaluega e fua I o latou tausaga
O le toatele o le
aufaigaluega (41%) o lo o i
le va o le 20 tausaga ma le
29 tausaga. E 30% i latou o
lo o i le va o le 30 ma le 39
tausaga. E laiti le
aufaigaluega a le
Matagaluega. E toalaiti lava
i latou o lo o i le va o le 50
ma le 60+ tausaga. O le
tausaga faatapula’aina mo
le penisione o le 60 tausaga.
TAUSAGA GALULUE I TOTONU O LE MATAGALUEGA
Ata 2: Tausaga galue i totonu o le Matagaluega (Alii ma Tamaitai)
E toatele le aufaigaluega e i lalo o le 5 tausaga le latou olaga galulue i totonu o le
Matagaluega o Tupe. E 60% le aufaigaluega e i lalo o le 5 tausaga le aofaiga o tausaga
faigaluega, ae 40% le aufaigaluega ua sili atu i le 5 tausaga. O le toatele o le
aufaigaluega e le umi ona faigaluega i totonu o le Matagaluega ae faamavae ona o
0
10
20
30
40
50
60
70
30+ tausaga va o le 25 - 30tausaga
va o le 20 - 25tausaga
va o le 15 - 20tausaga
va o le 10-15tausaga
va o le 5 - 9tausaga
lalo o le 5tausaga
Alii Tamaitai
41%
30%
18%
8% 3%
(20-29) (30-39) (40-49) (50-59) (61+)
13 | P a g e
nisi o galuega i fafo o le matagaluega. O le mafuaaga sili lava o le manaomia o le
seleni e tausi ai aiga. O nisi o le aufaigaluega sa galulue muamua i totonu o le
Matagaluega ona toe o ese lea e faaauau aoga, pet alia nisi galuega, ona toe apalai
mai lea i totonu o le matagaluega. O le aufaigaluega lea e o ese ma toe omai e toe
amata faitau le olaga galuega mai le tasi tausaga.
AUFAIGALUEGA FAAFAIGALUEGAINA MA FAAMAVAE I LE TF1920
Ata 3: % o avanoa faatumuina i totonu o le TF1920
Na vaaia le tele o le
feoaiga a le
aufaigaluega i totonu o
le tausaga faaletupe o lo
o iloiloina. E 50 avanoa
faigaluega sa mafai ona
faatumuina. Mai le 50
avanoa, o le 50% o
avanoa sa faatumuina e
aufaigaluega po o tagata
mai fafo atu o le
matagaluega, 42% o
avanoa sa faatumuina e tagata faigaluega a le Matagaluega (promotion), ae 18% o
konekarate na toe faafouina.
I totonu o le tausaga faaletupe o lo o iloiloina, e toluselu (30) tagata sa faamavae mai
le Matagaluega. O nisi o mafuaaga o le faamavae o lo o tuuina atu i le pusa o lo o i
lalo. E toa luasefulu fitu (27) le aofaiga o le aufaigaluega na tuua le galuega ina ia
tauaveina nisi o galuega isi matagaluega, o le isi to’a lua (2) na vavaeeseina ona o
tulaga i le faatinoina o le auaunaga, ae e to’a tasi (1) le konekarate e le’i toe
faaauauina.
50%
8%
42%
Aufaigaluega Fou
Aufaigaluega toe faakonekarateina
Aufaigaluega siitia tulaga faigaluega
14 | P a g e
Pusa 4: Mafuaaga o le faamavae o le aufaigaluega FY1920
Galuega i le isi
Matagaluega
Faaletonu le faatinoina
o galuega
Mae’a le Konekarate
27 2 1
15 | P a g e
3. FAAMATALAGA O TUPE MAUA MA TUPE FAAALU
A LE MATAGALUEGA I LE TF2019/20
Pusa 5: Tala o le Tupe
FA'AMATALAGA
2.9
FA'AMATALAGA O TUPE MAUA A MATĀGALUEGA I
VAEGA
MA TUPE FA'AALU I GALUEGA
FA'ATINO
FA'AMATALAGA O TUPE
FA'ATATAU
mo le tausaga fa'a-le-tupe na fa'ai'uina 30
Iuni 2019
Tupe
Fa'atatau
Tupe
Fa'atatau
Fa'amatalaga 2020
Muamua
Mulimuli
(Sili)/Pa'ū
2019
MĀTAGALUEGA O TUPE
$
$
$
$
$
16 | P a g e
TUPE MAUA
Tupe Maua Māsani
Lāfoga
Tiute
22,862,526
23,858,678
26,258,678
3,396,153
22,720,373
Tupe Maua mai Tupe Fa'avae
Fa'atauga ma Tupe Maua mai Tupe
Fa'avae
147,653
274,230
2,119,127
1,971,474
524,810
Tupe Maua Mai i Tupe Toe Totogi mai o
Nonogatupe a le Malo (On-lending Receipts)
Tupe Toe Totogi mai o Nonogatupe a le
Malo (On-lending Repayments)
21,918,692
14,687,000
20,687,000
(1,231,692)
10,484,527
Tupe Maua mai Tupe Teu
Fa'afaigaluega
Tupe Maua mai Tupe Teu
Fa'afaigaluega
5,155,033
2,843,634
4,843,634
(311,399)
5,318,252
Isi Tupe Maua
Pili Totogi ma Isi Tupe
Totogi
8,774,693
8,214,278
17,165,145
8,390,451
8,183,284
58,858,598
49,877,820
71,073,584
12,214,986
47,231,246
Tupe Maua mai Fafo
Tupe Lagolago i Tupe Fa'atatau
Tupe Lagolago i Tupe
Fa'atatau
15,000,000
15,000,000
15,000,000
(0)
21,985,387
Tupe Fa'ameaalofa
4 69,212,534
22,910,087
63,746,797
(5,465,737)
39,533,230
84,212,534
37,910,087
78,746,797
(5,465,737)
61,518,617
17 | P a g e
Pili Totogi ma Isi Totogi -
Fa'atonu
1 3,517,834
5,486,188
5,486,188
1,968,354
5,842,345
Tau Fae'e Atu o le Malu Puipuia ma le
Saogalemu (Malo o Samoa)
2 2,039,796
(2,039,796)
12,920,172
AOFA'IGA O TUPE MAUA
145,110,928
87,787,907
149,820,381
4,709,453
121,670,035
TUPE FA'AALU
Galuega Fa'atino e le
Matāgaluega
1.0 Iloiloina o Faiga Fa'avae o le Tamāo'aīga
ma Saunia Fautuaga mo le Kapeneta
759,244 910,578 902,278 143,034 604,804
2.0 Galuega Lagolago i le
Minisitā
559,021 619,159 622,983 63,962 561,974
3.0 Fa'afoeina ma le Toe Iloiloina o Faiga Fa'avae o Tupe a
le Mālō 1,145,771 1,160,607 1,167,212 21,441 1,132,515
4.0 Su'esu'ega ma Galuega
Fa'a-Su'etusi
595,661 581,766 592,245 (3,416) 547,100
5.0 Fuafuaga ma Faiga Fa'avae mo le
Atina'e o le Tamāo'āiga
788,716 802,049 805,524 16,808 729,238
6.0 Vaega Fa'a-Tausi Tusi
1,942,555 1,993,302 1,999,211 56,655 1,836,800
7.0 Va'aia lelei o Fale Tetele
o le Mālō
18 | P a g e
7.1 Va'aia lelei o le Fale o le Fiamē
Matā'afa Faumuinā Mulinu'ū ll
2,399,581 2,480,748 2,484,224 84,643 2,455,593
7.2 Va'aia lelei o le Fale o le Tui Ātua
Tupua Tamasese 'Efi
3,569,141 3,570,976 3,578,551 9,411 3,564,618
8.0 Fautuaga ma 'Au'aunaga mo
Fa'amatalaga Fa'atekonolosi
442,060 504,970 505,318 63,258 483,882
9.0 Polokalame o le mafai ona tali atu i
Suiga o le Tau (Sa avea ma Galuega
Fa'atino numera 16)
316,920 295,403 317,563 642 284,234
10.0 Fa'afoeina o Fesoasoani
mai Fafo
688,162 744,706 745,053 56,892 689,861
11.0 Fautuaga Fa'aletūlāfono i Matā'upu Tau
Tupe
236,834 244,653 245,348 8,514 236,372
12.0 Au'aunaga mo le mata'itūina o Fautuaga
o 'Oloa ma 'Au'aunaga
296,279 304,101 304,796 8,517 280,306
13.0 Au'aunaga Lagolago mo le Polokalame
Fa'akomepiuta mo Tupe a le Mālō
270,222 264,780 272,284 2,062 270,168
14.0 Faiga Fa'avae mo le
Malosi'aga
349,566 350,002 350,350 784 345,590
15.0 Vaega Tūma'oti o le Tamāo'aīga mo
Tupe ma le Pūleaina lelei o Tupe
218,167 255,387 255,735 37,568 245,895
Aofa'iga o Tupe Alu i Galuega Fa'atino e le
Matagaluega
14,577,899 15,083,188 15,148,674 570,775 14,268,951
19 | P a g e
Galuega e 'avea ai ma Sui o le
Mālō
Totogi Fuapauina e 'avea ai ma Sui ma Tupe
Fa'ameaalofa
Failautusi 'Aferika Keripiane ma le
Pasefika
50,000 50,000 50,000 0 46,784
Saofaga mo si'itaga o tupe mo'omia mo
galuega atina'e a le Faletupe o Atina'e o
Asia ma le Faletupe o le Lalolagi mo sui
auai
409,314 400,000 400,000 (9,314) 0
Saofaga mo Tupe Teufa'afaigaluegaina
mo Atina'e eseese a le Faletupe o
Atina'e a Asia
208,000 208,000 208,000 (0) 208,000
Vaegatupe mo le faia o Ta'aloga a le
Pasefika i Saute i Samoa
0 810,000
667,314 658,000 658,000 (9,314) 1,064,784
Tupe
Fa'atatau
Tupe
Fa'atatau
Fa'amatalaga 2020
Muamua
Mulimuli
(Sili)/Pa'ū
2019
MĀTAGALUEGA O TUPE
$
$
$
$
$
Aso Fa'amanatu
Aso Fa'amanatu o le
Tuto'atasi
0 300,000 100,000 100,000 250,000
0 300,000 100,000 100,000 250,000
Sao o le Mālō i Atina'e Tetele
20 | P a g e
OPEC/Nofoaga mo Tane
Suāu'u
1,151,033 2,080,318 2,080,318 929,285 980,025
Polokalame mo le Atina'eina o Fa'alāpotopotoga ma
Nu'u (CSSP) 35,613 140,000 140,000 104,387 13,763
Polōketi mo le Faiga Fa'apisinisi mo Fa'ato'aga mo
Vaega Tūma'oti 102,049 181,150 181,150 79,100 34,745
Poloketi mo le Hai
Komesina I Ueligitone
798,394 1,300,000 800,000 1,606 1,300,000
Polokalame mo Inisiua mo Atunu'u Laiti
o le Pasefika mo taimi o Fa'alavelave
Fa'a-le-natura
0 0 0 0 159,181
Totogiina o le Uaea o Feso'ota'iga ua
ta'ua o le DS3 ASH Cable
1,688,520 2,800,000 2,800,000 1,111,480 2,903,051
Sao a le Fa'alapotopotoga o Va'a a
Samoa (SSS) i le fa'atauina o le va'a o le
Forum
357,458 0 357,458 0 870,000
Polokalame Fa'apitoa mo le Suiga o le
Tau
37,500 144,291 144,291 106,791 60,104
Vaega Ma'oti o le Soifua Maloloina ma
le Poloketi e fa'aaoga ai tulaga o
feso'ota'iga faa-onaponei fa'a-tekonolosi
30,459 100,000 100,000 69,541 98,106
Poloketi mo le Fa'aleleia
o Feso'ota'iga
32,328 108,000 108,000 75,672 97,780
Poloketi mo le Fa'aleleia o le Auala i le
itu i Sisifo
1,033,619 1,000,000 1,100,000 66,381 960,210
21 | P a g e
Poloketi mo le Atina'e o le Mata'aga i le
Gataifale o Apia
0 0 0 0 10,310
Poloketi mo le fa'aleleia/fa'amalosia o
auala tetele
48,693 100,000 100,000 51,307 0
Lafoga Totogi o le VAGST mo le
polokalame o le SPCRP
23,219 0 0 (23,219) 369,770
Komisi mo le Amepasa o
Iapani
63,798 80,000 80,000 16,202 33,828
Taui o Fanua (Saina i
Malua)
112,615 50,000 150,000 37,385 85,892
Poloketi mo le resitalaina o lafoga mo
oloa
2,342,229 1,000,000 2,393,286 0
Tupe toe fa'aola mo le Faletupe o
Atina'e
2,532,620 2,532,620 2,532,620 0
Fonotaga Lona Fa a Minisita a le
Pasefika
75,777 80,000 80,000 0
Poloketi mo le Fa'aleleia o le Malae
Va'alele
2,513,662 5,467,186 5,467,186 2,953,524 6,471,774
Ala Laupapa i Vaisigano
397,455 438,000 438,000 40,545 163,671
Maliliega ma le UNFPA - MWCSD, MOH
& SBS
43,810 50,000 50,000 0
Polokalame mo le si'itia o le mafai ona
tali atu i suiga o le tau mo le Gataifale
0 0 0 0 21,670
Polokalame mo le Atina'e
o le Uafu
24,835 200,000 200,000 175,165 202,116
A'oga mo Leoleo
0 100,000 100,000 100,000 0
22 | P a g e
Malae Fa'a-Pa'aga ma le
Mālō o Saina
95,213 100,000 100,000 4,787 119,864
Maota mo Aganu'u a le Matagaluega o
A'oga
5,110 100,000 100,000 94,890 84,262
Fesoasoani mo Samoa i le Tali atu i
suiga o le Tau
17,222 50,000 50,000 32,778 0
Fa'alauiloaina ma le Maketiina o le
atina'e o fua o fa'ato'aga
22,813 50,000 50,000 27,187 0
13,586,043 18,251,565 19,702,309 6,054,796 15,040,122
Faiga Fa'avae a le Mālō
Polokalame o le Penisione mo Tagata
Matutua
19,255,680 19,255,680 19,255,680 0
19,255,630
Tiute o Galuega Fa'atupeina mai
Meaalofa ma Fa'a'unegātupe
5,709,494 6,500,000 6,500,000 790,506
5,599,979
Lāfoga VAGST i Galuega Fa'atupeina mai i Meaalofa
ma Fa'a'unegātupe 8,008,002 8,000,000 8,280,000
271,998 7,464,965
Pamu Penisini a le Mālō
2,111,096 2,650,000 2,650,000 538,904 2,195,549
Inisiua mo 'Āseta a le
Mālō
4,201,551 4,201,551 4,201,551 0
4,201,551
Laisene mo polokalame
Komepiuta
614,832 616,000 616,000 1,168
561,725
Fa'aleleia o ni Fa'afitauli
tau Komepiuta
406,024 410,000 410,000 3,976
381,701
Fa'alapotopotoga mo
Komiti Fa'atonu
50,000 50,000 50,000 0
50,000
23 | P a g e
Vaegatupe mo Sikolasipi a le Iunivesite
Aoao o Samoa
0 0 250,000 250,000
0
Ta'aloga a le Pasefika
2019
14,818,927 15,000,000 15,000,000 181,073
11,629,581
Polokalame mo le atina'eina o
tamaoaiga i Samoa
0 0 0 0
0
Tupe Faatatauina mo Faalavelave
Tutupu Fa'afuase'i
5 3,560,888 0 11,078,172
7,517,284 0
Polokalame o le Fa'aigoaina ma le Fa'atuatusiina mo
Auala ma Fale 19,133 0 30,000
10,867 0
Fuafuaga mo le tali atu i le Fa'ama'i o le
Koviti 19
5 19,846,159 0 37,370,122
17,523,963 0
Pili Totogi o Galuega Fa'asu'etusi mo
Poloketi
0 0 0 0
93,062
78,601,786 56,683,231 105,691,525 27,089,739 51,433,744
Totogi o Lisi
Totogi o Lisi - Faletupe
Tūtotonu (CBS)
1,000,000 1,000,000 1,000,000 -0
999,955
Totogi o Lisi - Faletupe o
Atina'e (DBS)
20,745 20,745 20,745 0
20,745
Totogi o Lisi - Magele
(Mangere)
1,750,000 1,700,000 1,700,000 -50,000
1,750,000
Totogi o Lisi - Kanipera
(Canberra)
1,056,953 1,056,953 1,056,953 0
1,056,953
3,827,698
3,777,698
3,777,698
-50,000
3,827,653
24 | P a g e
Tupe
Fa'atatau
Tupe
Fa'atatau
Fa'amatalaga 2020
Muamua
Mulimuli
(Sili)/Pa'ū
2019
MĀTAGALUEGA O TUPE
$
$
$
$
$
Tupe Fa'avae
Vaega o Lafoga mo le Malupuipuia o
Femalagaa'iga i Va'alele e tu'uina atu i
le SAA
1,203,482 1,203,480 1,203,480 -2 1,203,480
Faletupe mo Atina'e o Samoa ma
Faletupe i Atunu'u i Fafo
0 0 0 0
636,747
Fa'alapotopotoga o Esetete Tausi a
Samoa
500,000 500,000 500,000 0
1,500,000
1,703,482 1,703,480 1,703,480 -2 3,340,227
Lāfoga Totogi VAGST
2,365,095 2,004,396 2,004,396
(360,699) 3,747,910
Aofa'iga o Tupe Alu i Galuega e 'avea ai ma
Sui o le Mālō
100,751,418 83,378,370 133,637,408 32,824,520 78,704,440
AOFA'IGA O TUPE FA'AALU -
MATĀGALUEGA O TUPE 115,329,317 98,461,558 148,786,082 33,456,765 92,973,391
25 | P a g e
FA'ASILIGA O TUPE MAUA I TUPE
FA'AALU
29,781,611
(10,673,651)
1,034,299
(28,747,312)
28,696,644
POLŌKETI MO ATINA'E A LE
MĀLŌ
Fa'amatalaga 2020
Tupe
Fa'atatau
Muamua
Tupe
Maua
Tupe Alu
Paleni Amata
$
$
$
$
$
Foa'i Fa'ameaalofa mai Fafo - Polōketi mo Atina'e a
le Mālō
1
Faiga Fa'a-Pā'aga a Samoa ma Ausetālia
(Ausetālia)
1,481,246
0
157,581
0
1,323,665
2
Polokalame Lagolagosua mo Atina'e o le Turisi
i Samoa (Niu Sila)
3
90,000
0
551
0
89,450
3
Polokalame Toe Fa'aleleia mo Atina'e o le Tūrisi na a'afia i le
Afā (Niu Sila)
187,423 0
9 0
187,414
4
Polōketi e tāpena ai mo Suiga o le Tau - 'Auala
i le Itū i Sisifo o Upolu ma le Fa'alauteleina o
'Auala mo Femalagaa'iga (Faletupe a le
Lalolagi)
3
4,867,452 0
9,241,627
6,418,913 2,044,738
5
Polōketi mo le Fa'amalosia o Tapenaga mo
Suiga o le Tau - 'Auala i le Itū i Sisifo o Upolu
(Faletupe a le Lalolagi)
3
1,949,176
0
15,301,688
17,044,307
4,564,142
26 | P a g e
6
Tupe Tausi a le Fa'alapotopotoga a le Rosebud - Ā'oga a le
Manumālō (Isi)
(31,437)
0
6 0
(31,443)
7
Tūlāfono Tau-Fa'aofi o Mālosi'aga ma le
Fa'atūmauina o le Mālosi'aga mai ile
Si'osi'omaga i Samoa (Isi)
171,577 0 0
20,986 192,167
8
Fesoasoani mo Polōketi tau Fa'ato'aga a Samoa
(ADB)
(337,987)
1,882,255
448,848
599,261
(192,436)
9
Polōketi mo Uaea tau Feso'ota'iga i Lalo o le
'Ōgāsami a Samoa (Isi)
1,175,374
0
640,278
641,034
1,040,714
10
Fa'aleleia le gaosiaina o taumafa ma fua o
fa'a'ele'eleaga pe 'a māe'a le Seleselega mo
Fiti, Samoa ma Toga (Ausetālia)
3
74,103 0
0
122,394
196,497
11
Faiga fa'a-pā'aga a Samoa ma Niu Sila mo le
Atina'eina o Tūrisi i Samoa (Niu Sila) 3
1,394,225 124,266
21,796
543,232 1,900,056
12
Toe Atina'eina o Pisinisi i
Vaitele (Niu SIla)
3
318,099
0
3,629
559,055
898,525
13
Fesoasoani Muamua mo a'afiaga o le Afā o
Gita (Isi)
5,316,356
0
108
0
5,316,248
14
Fa'amalosia o 'Auala ma le Si'itia o Tomai ma
Agava'a ia fa'aitiitia a'afiaga o le fesuia'iga o le
tau i le vaitafe i Vaisigano (UNDP)
4,338,526 14,378,333
6,220,090 4,058,404 1,629,207
15
Sauniuniga mo le Polokalame Muamua No.IDA V202
(Faletupe a le Lalolagi)
(204,178) 0
738,340 1,031,862 25,752
16
Fuafuaga Fa'atino mo le Faitau Aofa'i o Tagata i Samoa (SPAP
Project)
(21,393) 0
352,455 411,780 -3,311
27 | P a g e
17
Fausiaina o 'Auala Laupapa Lē Tūmau mo Fa'alavelave
Fa'afuase'i (Ausetālia)
317,109
0
0 1,609,566
1,840,139
18
Polōketi mo le Ta'ita'iga a Tinā ma Tama'ita'i i
Samoa-NUS
6,351 0 0 81,885 88,236
19
Fesoasoani a Saina mo Tapenaga mo le Fa'ama'o le Koviti 19
(Saina)
679,101 0
679,101 0 0
20
CSSP- PPCR Faletupe a le
Lalolagi
482,905 0
482,905 0 0
21
CSSP- UNDP Adaptation Fund
UNDP
11,800 0
11,800 0 0
22 CSSP- Iuni a Europa
2,276,821 0
2,276,821 0 0
23
CSSP- GCF Enhanced Climate Resilince of the Vaisigano
Project UNDP
5,462,093 0
5,462,093 0 0
24 CSSP Phase 2- DFAT
902,626 2,568,082
902,626 0 0
25
11th EDF Technical Coorperation Facility
(TCF) EU
1,195,778 422,696
1,195,778 0 0
26
Polokalame Tu'ufa'atasi mo Fa'alāpotopotoga
Tūma'oti Vaega II (Ausetālia/Iuni a Europa)
a
10,607 0 0 0 10,607
27 Samoa's EPC 400
a
(142,893)
0
0
0
(142,893)
28 PALS (SPC)
a
26,986
0
0 0
26,986
29
Polōketi o le Uaina mai Fuala'au
'Aina
a + 3
7
0
0
0
7
28 | P a g e
30
Fesoasoani mo le Fa'atinoga o Galuega ma le
Fa'atupeina o le Tūlāfono Tau-Fa'aofi o
Mālosi'aga ma le Fa'atūmauina o le Mālosi'aga
mai le Si'osi'omaga (Isi)
a
(49,773) 0 0
0 (49,773)
31
Fonotaga i le Fa'atūmauina o le Matagōfie ma
le Lanu Lau'ava o Laufanua o Samoa auā Tagata
Tafafao mai Fafo (UNESCO)
a + 3
2,152 0 0 0 2,152
32
Fesoasoani Lagolago (Iuni a
Europa)
a 1,587 0
0 0
1,587
33
Mālō o Take - Polōketi mo 'Ulu
(Isi)
a
14 0
0 0 14
POLŌKETI MO ATINA'E A LE
MĀLŌ
Fa'amatalaga 2020
Tupe
Fa'atatau
Muamua
Tupe
Maua
Tupe Alu
Paleni Amata
$
$
$
$
$
34
Fesoasoani 'Ese'ese a le Mālō o
Saina (Saina)
i
788,736
0
0
0
788,736
35
Polokalame mo Fo'ai Fa'a-maeaalofa Lāiti a
Ausetālia (Ausetālia)
o 118,266
0
0
0
118,266
36
Iloiloga o le Kamupanī Va'alele So'o Fa'atasi a
le Virgin Samoa
o
(67,336)
0
0
0
(67,336)
37
Polōketi mo le Vāega o
A'oa'oga Vāega II
o
2,520,029 0
0
0
2,520,029
29 | P a g e
38
Polokalame mo le Suāvai
(EU/GCCA)
u 0
12,035,107
0
0
0
39 PFM - Vāega o Tupe
f
(2,195,399)
0
0
0
(2,195,399)
40
Fa'alauteleina o le Mālamalama i 'Auala e
Ātina'e ai le Tūlaga Mamā (EU/GCCA)
l
188 0
0 0
188
33,116,318
31,410,739
44,138,130
33,142,680
22,122,931
Fa'a'unegātupe - Polōketi mo Atina'e
a le Mālō
Polōketi mo Nofoaga e Teumalu ai le Suāu'u -
Vāega Lona IV (Isi)
(4,076)
0
763,959
367,918
(400,117)
(4,076)
0
763,959
367,918
(400,117)
AOFA'IGA O POLŌKETI MO ATINA'E A LE
MĀLŌ
33,112,242
31,410,739
44,902,089 33,510,597 21,722,814
Fa'amatalaga
1
Pili Totogi ma Isi Totogi - 'Ōfisa o le Pule
Fa'atonu
O Pili mo Laisene o Feso'ota'iga o lo'o fa'arisiti i le Matāgaluega o Tupe mo le 'Ōfisa o le Pule Fa'atonu o lo o lipotiina i lalo o le Fa'amatalaga 2.9 ae e lē o
aofia i totonu o le aofa'iga o Tupe Maua a le Matāgaluega o Tupe.
2
Lāfoga mo le Malupuipuia o Femalagaa'iga
i Va'alele (Malo o Samoa)
30 | P a g e
O nei Tupe o lo'o fa'amauina i Fa'amaumauga o Polōketi e tusa ai o tulaga fa'a-tausi tusi mo Tau Fa'ae'e Atu o le Malu Puipuia & Saogalēmū o lo'o aoina e le
Mālō o Samoa ma, e lē o aofia i le pāleni o Polōketi o Atina'e a le Mālō.
3
Polōketi o lo o fa'atinoina e
Fa'alāpotopotoga a le Mālō
O nei polōketi o lo o fa'atinoina e Fa'alāpotopotoga a le Mālō ma o lo o lipotiina i lalo o lenei Fa'amatalaga mo le Matāgaluega o Tupe o lo o va'ava'aia le
fa'asoaina o tupe mo nei polōketi (fautuaina e le Vāega o lo o Fa'afoeina Fesoasoani mai Fafo a le Matāgaluega
o Tupe)
4
Tala Fa'atatau Muamua - Vaegatupe Fesoasoani Fa'ameaalofa mai Pā'aga i Atun'u i Fafo (Vaegatupe Lagolago mo le
Tala Fa'atatau o Tupe)
O Vaegātupe Lagolago mo le Tala Fa'atatau o Tupe mai i Fesoasoani Fa'ameaalofa mai Pā'aga i Atunu'u i Fafo e tusa ai ma le Tusi o le Tala Fa'atatau o Tupe
Maua ma Tupe Totogi a le Mālō o Samoa (itulau XIII).
5 O vāegatupe e le'i fa'aaogāina i lona aofa'iga e $23,318,092.30 sa tu'uina atu i totonu o ni teugātupe fa'apitoa o lo'o lipotiina i lalo o le Fa'amatalaga 12, e
fa'aaogāina i totonu o le tausaga fa'a-le-tupe fou 2021.
Tupe Faatatauina mo Faalavelave
Tutupu Fa'afuase'i
5,794,129.63
Fuafuaga mo le tali atu i le Fa'ama'i o le
Koviti 19
17,523,962.67
23,318,092.30
Poloketi mo Atina'e a le Malo
a E le'i iai ni tupe na maua mai pe fa'aaluina i totonu o lenei tausaga fa'aletupe -
2020
31 | P a g e
i E le'i iai ni tupe na maua mai pe fa'aaluina i totonu o le tolu tausaga fa'aletupe
talu ai
o E le'i iai ni tupe na maua mai pe fa'aaluina i totonu o le fa tausaga fa'aletupe
talu ai
u E lē o iai nei polōketi i luga o le polokalame fa'akomepiuta mo tupe a le Mālō (Finance One). O Tupe Fa'atatau sa fa'ailoa mai e pā'aga mai fafo o lo o i
totonu o le tusi mo le Tala Fa'atatau o Tupe Maua ma Tupe Totogi a le Mālō o Samoa mo le tausaga fa'a-le-tupe
2019.
f E le'i iai ni tupe na maua mai pe fa'aaluina i totonu o le lima tausaga
fa'aletupe talu ai
l E le'i iai ni tupe na maua mai pe fa'aaluina i totonu o le fitu tausaga fa'aletupe
talu ai
32 | P a g e
4. LIPOTI O FUA FAATATAU MA TULAGA AUSIA
Pusa 6: Lipoti o Fua faatatau ma Tulaga ausia
AUILIILIGA O TULAGA AUSIA O FUA FAATATAU O GALUEGA FAATINO
VAEGA GALUEGA FAATINO % TUPE
FAAAOGAINA
# GALUEGA
FAATINO
# GALUEGA
FAATINO AUSIA
% GALUEGA
FAATINO AUSIA
1 Iloiloina o Faiga Faavae o le Tamaoaiga ma Sauni Fautuaga
mo le Kapeneta
100% 10 10 100%
2 Galuega Lagolago i le Minisita 100%
3 Faafoeina ma le toe iloiloina o Faiga Faavae o Tupe a le Malo 100% 6 4 67%
4 Suesuega ma Galuega Faa-Suetusi 101% 10 8 80%
5 Fuafuaga ma Faiga Faavae mo le Atinae o le Tamaoaiga 100% 8 6 75%
6 Vaega Faa-Tausi Tusi 100% 10 10 100%
7.1 Vaaia lelei o le Maota FMFMII 100% 3 3 100%
7.2 Vaaia lelei o le Maota TATTE 100% 3 3 100%
8 Fautuaga ma Auaunaga mo Faamatalaga Faa-Tekonalosi 100% 5 5 100%
9 Vaega mo le Atinae ma le tali atu i suiga o le tau 100% 3 3 100%
10 Faafoeina o fesoasoani mai Fafo ma le puleaina lelei o
Nonogatupe a le Malo o Samoa
100% 5 3 60%
11 Fautuaga Faatulafono i mataupu tau tupe 100% 5 5 100%
12 Auaunaga mo le mataituina o Faatauga o Oloa ma Auaunaga 99% 7 7 100%
13 Auaunaga lagolago mo polokalame faakomipiuta (Finance
One) MO Tupe a le Malo
100% 6 6 100%
14 Faiga Faavae mo Malosiaga 100% 11 4 37%
33 | P a g e
15 Vaega mo le Atinae ma le Tali atu I Suiga o le Tau 100% 4 2 50%
AOFAI O TULAGA AUSIA 96 76 80%
Pusa 7: Lipoti i Fua Faatatau ma Galuega ausia
Faailoilo o galuega ua ausia ma tulaga ua ausia (%)
MAEA/AUSIA
(100%)
80% UA MAEA FAATINO 50% UA MAEA FAATINO 30% UA MAEA ONA
FAATINO
E LE’I MAEA/AUSIA
(0%)
VAEGA 1: Iloiloina o Faiga Faavae o le Tamaoaiga ma Saunia fautuaga mo le Kapeneta
Fua faatatau o galuega faatino, tapulaa faatulagaina
Fua faatatau o Galuega faatino Tapulaa
Faatulagaina
Faailoilo Faamatalaga a le Faauluuluga o Vaega i le
Tulaga alualu i luma o tulaga ausia o
Tapulaa Faatulagaina, e aofia ai ma tulaga
e tatau ona faatino mo le faaleleia atili o
galuega faatino taitasi.
Aso e faamaeaina ai le Lipoti Faale tausaga
TF2019/20
Novema 2020 Ausia Ua maea ona tuuina atu lenei Lipoti i le
Kapeneta faapea le Palemene ina ia pasia.
Aso e faamaonia ai le Tala Faatatau Autu o le Tupe e
tusa ma aiaiga o le Tulafono o Pulega o Tupe a le
Malo 2001
Faamaonia e le
Kapeneta ma tuuina
atu ile Palemene ae
Ausia O le Tala Faatatau Autu o le Tupe 2020/2021 sa
faamaonia e le Kapeneta I le Aso 21 Me 20 I
lana FK(20)20 ma tuuina atu ai i le Palemene i
le Aso 26 Me 2020
34 | P a g e
lei pasia le aso 31
Me
O le aso e faamaeaina ai Fuafuaga Aoao Tetele o le
Tala Faatatau o le Tupe Tausaga taitasi
Me 2020 Ausia
O le aso e tu’uina atu ai I le Suetusi Sili Faamatalaga
o Tala o Tupe a le Malo (o le aso 31 Oketopa e pei
ona faatulafonoina)
31 Oketopa Ausia E tusa ai ma le Vaega XIV Mataupu 107 (1) o le
Tulafono Tau Tupe 2001, na mafai ona tuuina
atu faamatalaga o le Tala o le Tupe a le Malo ile
Suetusi Sili, i le aso e pei ona atofaina; 31
Oketopa 2020.
Pasene o nonogatupe fou faapea ma nonogatupe e
faamaonia e le Malo e usitaia atoa faiga Faavae mo
nonogatupe fou ma nonogatupe e faamaonia e le
Malo
100% Ausia E leai se nonogatupe fou faapea ma
nonogatupe sa faia ma fa’amaonia ele Malo i
totonu ole tausaga.
Aso e faamaeaina ai Tulafono Taufaaofi ma isi
manaoga faale tulafono e faatino ai Tala Faatatau
Autu o le Tupe faapea polokalame faaauau mo le
toe fuataina o tupe
30 Iuni 20 Ausia O tulafono maea ona tapenaina ma faamaonia I
le faaiuga o le tausaga faaletupe mai le
Matagaluega o Tupe e aofia ai: (i) Tulafono
Faatonutonu mo le Pulega o Tupe a le Malo
(Sueina Faalotoifale o Tusi); (ii) Tulafono
Taufaaofi o le Faafoega o Malosiaga; (iii) Tusi
Taiala (Faatauga a le Malo); (iv) Teuteuga o le
Tulafono Faatonutonu o le Pulega o Tupe a le
Malo (Taavale a le Malo); (v) Tusi Taiala
(Suesuega o Faaletonu); (vi) Teuteuga o le
Faatonuga tau Tupe (Vaega K – Faatauga a le
Malo); (vii) Teuteuga o le Tulafono Faatonutonu
o Malosiaga Faasaoina (Tulaga Faataatitia e
35 | P a g e
Faamaonia mo Oloa e Faaaogaina Malosiaga
Faaeletise); (viii) Tulafono Taufaaofi o le Tala o
le Tupe Autu 2020-2021; (ix) Tulafono Taufaaofi
o le Tala o Tupe Faaopoopo (Nu.1) 2019/2020;
Tulafono Taufaaofi o le Tala o Tupe Faaopoopo
(Nu.3) 2019/2020
Pasene o Matagaluega ma Faalapotopotoga a le
Malo e usitaia Faiga Faavae ma le Tusi Taiala mo le
Faatauga o Oloa ma Auaunaga
95% Ausia O loo ausia le pasene faatulagaina ma o loo
agai lava i luma le tausisia e Matagaluega ma
Faalapotopotoga ale Malo faiga faavae o
Faatauga Oloa, Galuega ma Auaunaga ale Malo
pe a fatusa atu i tausaga ua mavae. O loo
faamauina lea tulaga ona o le siitia ole numera
o ripoti o loo tuuina mai ile Komiti o Tauofoga
mo se finagalo.Ma o le isi vaeag o loo fua agai
iai ole mulimulitaia lea o pulega o loo maioio i
lalo ole B4 Schedule.
Aso e pasia ma faalauiloaina ai le Tulafono mo le
Vaega tumaoti o le Malosiaga (Samoa Energy
Sector Plan (SESP)) 2017 – 2021.
Iuni 2020 Ausia Fuafuaga Alualu Mamao mo le Vaega Maoti o
Malosiaga a Samoa pasiaina ma faalauiloaina
Pasene o galuega ua maea ona faatinoina i le Vaega
III o le Polokalame mo le Toe-fuataina o Tupe (PFM
Phase III)
90% Ausia E 68 galuega fa’atino na fuafuaina mo le
iloiloga o le La’asaga III o le Fuafuaga o le
Toefuata’iga o le Pulega o Tupe a le Ma lo. O le
Lipoti Fa’aletausaga ile TF 17/18 na
fa’ataunu’uina ai le ausia o galuega fa’atino e
56 fa’apea e aofia ai ma galuega olo’o
fa’aa ua uina pea lona fa’atinoga. E 12 galuega
36 | P a g e
fa’atino na totoe mai e le’i ausia, ma e 7 o nei
galuega na fa’aopopo I fuafuaga o le
Toefuata’iga o le Pulega o Tupe a le Ma lo. E
a ofia ai le (1) Aotelega o Fa’amatalaga I
numera fuafuaina mo le Paketi I tausaga
fa’aletupe oi luma (Forward Estimates) (2)
Fa’amautū ina o le tofia o le sui ofisa tutoatasi e
na te iloiloina faitioga mai tagata lautele (3)
Fa’amalosia le fa’atinoga o galuega a Komiti
fa’asu’esu’e tusi (4) Fa’aauauina galuega
fa’aleleia I faiga fa’avae o la foga (tax policies)
ile Matagaluega o Tiute ma Lafoga (5)
Fa’aleleia fa’agasologa o tiute ma auaunaga tau
a o la foga (6) Fa’amalosia auala ile lipotia ma le
va’aiga o lafoga tu’ua (tax arrears) ma
fa’aleleia o le a oina o aitalafu (debt collection)
(7) Fuafuaina ma mata’itu lelei le su’esu’eina ai
o lafoga (tax audits) ia fa’aleleia atili ai le
iloiloga e fa’afo’ia ai le solitulafono mai lafoga
le totogiina. O le aofa’I o galuega fa’atino ua
ausia nei e 63 (92.6%) mai le 68 galuega sa
fuafuaina.
Siitia pea o atina’e e agai i le puleaina lelei o
faalavelave faafuasei ma auala e faaitiitia ai suiga o
le Tau
70% Ausia O lo o faamalosia i le Taiala mo le Atinae o
Samoa 2016-2020 ma taiala mo vaega tumaoti o
le tamaoaiga le mataituina o aafiaga o le suiga
o le tau ma faalavelave matuia faalenatura ma
37 | P a g e
ia avea ma galuega masani I totonu o atinae
faatino a vaega tumaoti. Na tapenaina foi se
taiala ina ia taitaiina ai vaega tumaoti i le
faatinoina o lea galuega
VAEGA 3: Faafoeina ma le toe iloiloina o Faiga Faavae o Tupe a le Malo
Fua Faatatau o galuega faatino, tapulaa faatulagaina
Fua Faatatau o Galuega Faatino Tapulaa
Faatulagaina
Faailoilo Faamatalaga a le Faauluuluga i le tulaga
alualu i luma o tulaga ausia o Tapulaa
Faatulagaina, e aofia ai ma tulaga e tatau ona
faatino mo le faaleleia atili o galuega faatino
taitasi
Tautuana le vave faamaonia o le Tala Faatatau Autu o le
Tupe e tusa ai ma aiaiga o le Tulafono o Pulega o Tupe
a le Malo 2001;
Faamaonia e le
Kapeneta ma
tuuina atu ile
Palemene ae lei
pasia le aso 31 Me;
Ausia O le Tala Faatatau Autu o le Tupe 2020/2021 sa
faamaonia e le Kapeneta I le Aso 21 Me 20 I lana
FK(20)20 ma tuuina atu ai i le Palemene i le Aso
26 Me 2020
Faamatuuina atu fautuaga tau tupe ma aafiaga I luga o
faiga faavae mo talosaga uma e tuuina atu ile Kapeneta
a ala lea I Lipoti a le Matagaluega o Tupe I se tulaga
vave;
Ia ausia le 98% o
talosaga uma mo
lipoti a le
Matagaluega o
Tupe e mafai ona
tapena ma toe
Ausia Ua maea ona tuufaatasia ripoti mo kuata uma e
lua e pei ona moomia ae peitai e le’i faamaonia
e le Kapeneta mamalu.
38 | P a g e
tuuina atu I
Matagaluega a o
lei oo atu ile Aso
Faraile o le vaiaso
na faatalosagaina
ai;
Ia lava le silafia o le mamalu o le Kapeneta I tulaga o
lo'o iai le faaaogaina o vaegatupe a Matagaluega uma
a le Malo faatasi ai ma taunuuga o galuega faatino i
Kuata taitasi o le tausaga faaletupe aua le fautuaina o a
latou faaiuga;
2 Lipoti o le
faaaogaina o
vaegatupe (Kuata 1
ma le Kuata 3) ma 2
lipoti o taunuuga o
galuega faatino
(Kuata 2 ma le
Kuata 4). Ia tuuina
atu nei lipoti ile
Kapeneta a o lei
mae'a le masina
lua o le kuata e
soso'o ai;
80% ua maea ona
fa’atino
O Lipoti mo Kuata uma ua maea tuufaatasia ae
pei tai e lei auina atu ile Kapeneta mo se latou
iloiloga talu ai le ave o le faamuamua i tapenaga
ma tulaga mo’omia talu ai le Fa’ama’i o le Misela
fa’atasi ai ma le Koviti19.
E fa’amoemoe o le a tu’ufa’atasia uma nei lipoti i
totonu o le Lipoti o le Tausaga Atoa 2019/20.
Tautuana le nofo silafia o le mamalu o le atunu'u I
taunuuga o galuega faatino a Matagaluega uma o lo'o
faatupeina mai lalo o le Tala Faatatau Autu o le Tupe;
Ia tuuina atu I luga
o le upega tafailagi
a le Matagaluega o
Tupe le Lipoti o le
Afa Tausaga a o lei
maea Me ma le
80% ua maea ona
ausia
39 | P a g e
Lipoti o le tausaga
atoa a o lei mae'a
Oketopa;
Tautuana se tulaga gafataulimaina o tupe maua aua
galuega faatino a Matagaluega e ala lea ile iloiloina o
ni alatupe fou mo tausaga taitasi;
Tasi le alatupe e
iloiloina mo le
tausaga faaletupe
fou ina ia
fesoasoani lea e
faatupulaia ai
vaegatupe maua a
le Malo;
Ausia
Tautuana le nofo silafia o le mamalu o le atunu'u I
tulaga o le a ave iai le faamuamua a le Malo i lalo o le
Tala Faatatau Autu o le Tupe mo tausaga faaletupe o
lumanai;
Faatinoina se
faatalatalanoaga
ma le mamalu o le
atunuu I luga o se
otootoga o le Tala
Faatatau o le Tupe
fou i totonu o le
vaiaso talu ona
tuuina mai ai se
faamaoniga a le
Kapeneta mamalu.
Ausia O lenei faailo o lo’o fa’atinoina lea i
fa’atalatalanoaga ma le Samoa Chamber of
Commerce (SCCI). E 3 fonotaga o kuata sa
mafai ona faatinoina ma le SCCI (Aso 3 Oketopa
2019, Aso 20 Fepuari 2020 ma le Aso 17 Aperila
2020. O le fonotaga ia Aperila sa tu’uina mai ai
se talosaga a le SCCI e avea ai ma sui o le
mamalu o le aufaipisinisi ma le atunu’u lautele e
faaleo mai ai a latou manatu i ni faiga faavae e
tatau ona silasila iai le Malo a o tapena le Tala ile
Tupe mo le Tausaga 2020/21 ma o lenei talosaga
fo’i sa fautuaina ai nei galuega.
40 | P a g e
VAEGA 4: Suesuega ma Galuega Suetusi - Faalotoifale
Fua Faatatau o galuega faatino, tapulaa faatulagaina
Fua Faatatau o Galuega Faatino Tapulaa
Faatulagaina
Faailoilo Faamatalaga a le Faauluuluga i le tulaga
alualu i luma o tulaga ausia o Tapulaa
Faatulagaina, e aofia ai ma tulaga e tatau ona
faatino mo le faaleleia atili o galuega faatino
taitasi
Pasene o galuega faasuetusi na iloiloina I le iloiloga
ma Suesuega o Aafiaga le Mautinoa (Risk Assessment)
e ao ona faatino e tuuina i totonu o Fuafuaga Faatino
Faaletausaga (Annual Work Plan)
50% Ausia E tusa ai ma le iloiloga (Risk Assessment), o
aafiaga maululuga (High Risks) e ono le ausia ai
fuafuaga faataatitia a le Matagaluega ua maea ona
tuuina i le Polokalame Faataatia mo Galuega
Suetusi-Faalotoifale ma Suesuega mo le tausaga
Faaletupe 2019/2020
Pasene o galuega faafuetusi e maea ona faatino e tusa
ai ma Fuafuaga Faatino Faaletausaga (Annual Work
Plan)
60% Ausia Maea ona faatino galuega na fuafuaina e aofia ai
le Risk Based Audit o procurement faatasi ai ma
suesuega sa tuuina mai e Matagaluega o aseta
faaleagaina ma leiloloa
Pasene o aoaoga faaauau e maea ona faatino mole
aufaigaluega Faasuetusi Faalotoifale ma Suesuega e
tusa ma Aoaoga Fuafuaina Faaletausaga (Training
Plan)
50% Ausia Maea ona faatinoina aoaoga mo suetusi faa-
lotoifale a le Matagaluega faatasi ai ma suetusi
faa-lotoifale uma o Matagaluega ma
Faalapotopotoga a le Malo, e pei o le aoaoga mo
le faatinoga o Risk Based Audits
41 | P a g e
O le aso e maea ona tapena ai le tulafono faasuetusi
faalotoifale e aiaia ai le faatinoga o le auaunaga
faasuetusi faalotoifale
Setema 2019 Ausia Ua maea ma pasiaina nei le Tulafono Faatonutonu
o le Pulega o Tupe a le Malo (Sueina Faalotoifale
o Tusi) 2020 i le masina o Mati 2020
Aso e faaaogaina uma ai e Ofisa Suesue le Tusi Taiala o
auaunaga Faasuesuega (Investigation Manual)
Tesema 2019 Ausia Ua faaaogaina nei e suetusi faa-lotoifale a le
Matagaluega Tupe le Tusi Taiala (Investigation
Manual)
Siitia le tulaga o le faatinoga o suesuega o Meatotino
ma Tupe leiloloa ma faaleagaina a le Malo ua
faatulagaina o aafiaga maulalo (Low risk Irregularities)
10 aso faigaluega Ausia Faamaeaina uma vagana ai lava nai lipoti mo
suesuega e lei mafia ona faamaea lelei I totonu o
aso e 10 ona o le le mafia ona tuuina uma mai
lipoti ma faamaumauga mai I Matagaluega e ona
lipoti I le taimi faatulagaina. O lape nei e mafua
mai I tua I Matagaluega.
Faatinoga o le siaki ma suesuega faalotoifale (pre-
audit) o pepa talosaga (Requisition Order) mo le
faatauina o taavale ma vaega o taavale
5 aso faigaluega Ausia O loo ausia aso faatulagaina
Aso e maea faatino ai le Galuega faaauau (followup)
mo matafaioi o Suesuega (investigation)
Oketopa 2019 E le’i ausia Le mafia lava ona faatino ona o le leai o ni vaega-
tupe ua maua e faatino ai ma totogiina ia galuega.
E faalagolago foi le galuega lenei I le maea ai ona
faatino o se faatalatalanoaga ma isi Ofisa o loo
faatinoina Suesuega I lalo lava o a latou Tulafono.
Aso e maea ai ona faatino galuega na fuafua ma
faataatitia mo galuega faasuetusi ma suesuega mo le
2018/2019 (Annual Work Plan activties & work)
Iuni 2020 E le’i ausia Le mafai ona faatino ona ole lelava o le
aufaigaluega o loo galulue I isi galuega e pei o
Suesuega
42 | P a g e
Aso e maea ai ona tapena le lipoti faaletausaga o se
tulaga ua ausia e le auaunaga faasuetusi faalotoifale
(aofia uma ai Matagaluega ma Faalapotopotoga
Tumaoti a le Malo e iai suetusi faalotoifale)
Aukuso 2019 Ausia Maea tapenaina
VAEGA 5: Fuafuaga ma Faiga Faavae mo le Atinae o le Tamaoaiga
Fua o le Faatinoga o Galuega, Tapula’a Fa’atulagaina
Fua Fa’atatau o Galuega Faatino Tapula’a
Faatulagaina
Faailoilo Faamatalaga a le Faauluuluga i le tulaga
alualu i luma o tulaga ausia o Tapulaa
Faatulagaina, e aofia ai ma tulaga e
tatau ona faatino mo le faaleleia atili o
galuega faatino taitasi
Aofaiga o lipoti o faamaumauga ma fuafuaga mamao o
le Tamaoaiga ma Tupe maua i le tausaga mai le (SERF)
Model i totonu o le Tausaga Faaletupe.
2 Lipoti (Tesema
2019 ma Aperila
2020)
Ausia O lipoti uma e lua sa mafai ona
faamaoopoopoina ma faatumuina i
faamatalaga lata mai, sa faatinoina uma i le
taimi faatulagaina. Sa mafai foi ona
faaaogaina mo le lipoti a le IMF Article IV ia
Fepuari. E tele foi ni isi o lipoti sa
tuufaatasia ia Tesema 2019 ona o le
taumafaiga e iloilo le aafiaga o le Misela mo
le IMF Article IV ia Fepuari 2020 ma fausia
ai ma le aafiaga i le Tamaoaiga ona o le
Koviti19, ma o vaega nei sa tuuina i totonu o
43 | P a g e
le Faamatalaga o Fuafuaga mo Tupe a le
Malo ia Me 2020.
Aso e mae'a ai le faamautuina o le Faamatalaga o
Fuafuaga mo Tupe a le Malo i Tausaga Taitasi.
Me 2020 Ausia O le Faamatalaga o Fuafuaga mo Tupe a le
Malo mo le TF2019-20 sa lolomiina faatasi
ma le Tala o le Tupe na tuuina atu i le
Palemene ia Me 2020.
Pasene o Lipoti o le Iloiloga o le Tamaoaiga i kuata
taistasi e faamaeaina ma lolomi, i le 4 masina e maea ai
se Kuata.
100% Ausia O le tulaga na ausia mo lipoti faa-le-kuata
mo le Iloiloina o le Tamaoaiga TF2019-20 e
oo mai le taimi nei, e 75%, ona o le kuata
mulimuli (Iuni 2020) o lea e lei maea ona
fausiaina ona fuainumera. O ni isi o
faamatalaga e le o mafai ona mauaina i le
taimi nei e aofia ai le GDP, GFS, BOP ma le
tulaga i galuega, e le i maea ona faatino ai
le auiliiliina e le Ofisa o Fuainumera
Faamauina ma le Faletupe Tutotonu o
Samoa. O se luitau lava lenei i tausaga
taitasi, ao se auala foi mo matagaluega ma
ofisa o loo nafa ma le tuufaatasiga o nei
fuainumera ina ia mafai ona vaai se auala e
mafai ona faaleleia atili ai lenei auaunaga. O
le naunautaiga lava, o le lomiaina lea o le
lipoti mulimuli lenei i le maea ai o le fa(4)
masina o muamua.
44 | P a g e
Aso e faamaeaina ai le faamautuina o faamatagala o
Poloketi ma Polokalame faagasolo a le Malo
Setema 2019 Ausia na o se vaega
(30%)
O le faamaumauga o Poloketi ma
Polokalame a le Malo ua maea ona tuuina i
totonu faamaumauga lata mai (updated) ma
sa taumafai le tatou vaega e galulue mo le
tuuina i totonu o le Faamatalaga o Fuafuaga
mo Tupe a le Malo, ae peitai, e le i mafai
ona ausia lea vaega. O le suiga lenei, o le
tali atu lea o le Matagaluega o Tupe i le
manaoga i le mae’a ai o le iloiloga o le PEFA
ina ia mafai ona tuuina atu lenei
faamatalaga i tatou Taitai i le Palemene e
iloa ai Poloketi ma Polokalame o loo
faatinoina e le Malo.
O lea, ua taumafai ai le tatou vaega nei, ina
ia mafai ona faataunuuina lenei galuega ma
tuuina i totonu o le Faamatagaluega o
Fuafuaga mo Tupe a le Malo mo le
TF2020/21.
Aofaiga o Poloketi (Project Identification Briefs) ma
Faiga faavae (Policy Papers) e faamaonia e le Komiti a
le Kapeneta mo Atina’e (KKA)
2 PIBs, 3 PPs Ausia E tolu lipoti mo Poloketi fou sa mafai ona
tuuina le TF2019-20: (i)Lipoti mai le SROS –
Faaaogaina o Laau mo Vaifofo ma le
(ii)Fausiaina o Tagapepa/ma isi e mafai ona
vave pala [Taliaina i lona tulaga aoaotetele],
ma le (iii)Matagaluega o Faatoaga ma
45 | P a g e
Faigafaiva – Lipoti mo le faatinoina o le E-
Phytosanitary Certification mo Samoa
[Taliaina]. Sa asia foi le tele o Poloketi a le
SROS sa faatinoina mo le itu i Sasae o Upolu
ia Me 2020.
Aofaiga o Lipoti o gasologa o galuega a Vaega Maoti
(Sector Status Reports) ma Poloketi (Project Progress
Report) e mataituina e le Komiti a le Kapeneta mo
Atina’e (KKA) i le tausaga.
6 SSRs, 10PPRs Ausia Lipoti mo le gasologa o galuega a Vaega
Maoti: e aofia ai le Vaega Maoti o Aoaoga –
Novema 2019, Faatoaga – Tesema 2019,
Fesootaiga – Tesema 2019, Tulafono ma le
Amiotonu – Fepuari 2020, Suavai ma Suavai
Lafoai – Me 2020.
Mataituina o Poloketi a le Malo: 1.Faaleleia o
le auala i le itu i Sasae o Upolu (ECRWCR);
2.Falepuipui i Tanumalala; 3.Atiina’e o
Malosiaga Faafouina ma le Toe Faaleleia o
le Malosiaga o le Eletise; 4.Poloketi a le
Malae-vaalele; 5.Poloketi o le IMPRESS;
6.Polokalame mo le Lagolagoina o le Vaega
Maoti o Aoaoga; 7.Aoaoga e uunaia ai le
Auai o Vaega uma; 8.Poloketi e fesoasoani ai
i Tina ma Tamaitai; 9.Poloketi mo le
Faaleleia o Auala Galue; 10.Poloketi mo le
Auala Sima i Vaisigano; 11.Poloketi mo le
Faaleleia o le Taulaga o Apia; 12.Poloketi
mo le Siitia pea o le Tali atu i Suiga o le Tau.
46 | P a g e
Aofaiga o iloiloga mo vaega maoti o le tamaoaiga e
faatinoina ma faamaeaina
8 Ausia O le iloiloga o Vaega Maoti sa faatinoina i le
TF2019-20 e aofia ai Vaega Maoti nei: Nuu,
Afioga ma Agafesootai, Tagata Tafafao
Maimoa mai Fafo, Aoaoga, Soifua Maloloina,
Puleaina o le Aufaigaluega a le Malo,
Faatoaga, Suavai Mama ma Suavai Lafoa’i
ma le Siosiomaga.
Aso e faamaonia ai ma faalauiloa le Taiala Fou mo le
Atina’e o Samoa tasga 2020/2021 i le 2023/2024
Iuni 2020 Ausia na o se vaega
(30%)
A silasila i le Tapulaa sa faatulagaina mo le
aso o lenei faamoemoe, ua faamauina ai ua
le ausia. Ae e ao pea ona faailoa ni isi o
mafuaaga tatau ua mafua ai lenei tulaga. Sa
iai le fuafuaga e faatinoina le
faatalatalanoaga mo le tapenaina o le Taiala
fou i le Kuata o Tesema (Oketopa – Tesema)
2019, ae afatia loa le tatou atunuu i le faamai
o le Misela, ma faaauau atu ai pea le
tolopoina o lenei galuega ona o le Koviti 19
i le tausisiaina pea o poloaiga. I le taimi nei,
o loo iai le fuafuaga o le a faamaeaina lenei
galuega ma faatautaia faatalatalanoaga ma
Vaega Maoti ma le mamalu o le Atunuu, ae
le i mae’a le tausaga 2020 i totonu o le
TF2020/21
47 | P a g e
VAEGA 6: Vaega Faa-Tausi Tusi
Fua o le Faatinoga o Galuega, Tapula’a Fa’atulagaina
Fua Fa’atatau o Galuega Faatino Tapula’a Fa’atulagaina Faailoilo Faamatalaga a le Faauluuluga i le tulaga
alualu i luma o tulaga ausia o Tapulaa
Faatulagaina, e aofia ai ma tulaga e tatau
ona faatino mo le faaleleia atili o galuega
faatino taitasi
Tu’ufa’atasia ai ni suiga o le Tusi Fa’atonutonu e
tusa ai ma suiga o ni Taiala ma Aiaiga fou
100% Ausia O lo o fa’agasolo pea le iloiloina o taiala ina ia
õ gatasi fa’atinoga ma suiga. E fa’amoemoe foi
lenei galuega i le mae’a ai ona iloiloina e le
Vaega o le Tulafono, fa’atasi ai ma le ioega a le
Kapeneta ini suiga ua iai.
Aso e tuuina atu ai i le Suetusi Sili faamatalaga o
le Tala o Tupe a le Malo (o le asp 31 Oketopa e
pei ona faatulafonoina).
31 Oketopa 2019 Ausia E tusa ai ma le Vaega XIV Mataupu 107 (1) o le
Tulafono Tau Tupe 2001, na mafai ona tuuina
atu faamatalaga o le Tala o le Tupe a le Malo ile
Suetusi Sili, i le aso e pei ona atofaina; 31
Oketopa 2020.
Finagalo aloaia a le Ofisa o le Suetusi Sili i le
Faamatalaga o Tupe a le Malo sa su’esu’eina, e
tusa ai ma le Tulafono ma aiaiga faatausi tusi
Fa’a-va-o-Malo
Tulaga Lelei Ausia O le Tala o le Tupe mo le tausaga fa’aletupe
2019 na fa’amauina ai le finagalo o le Suetusi
Sili, o lo o Tulaga Lelei.
48 | P a g e
O lo o talia suesuega ma le iloiloga a le Suetusi
Sili mo le Tala o le Tupe mo le tausaga
fa’aletupe 2020.
Pasene o Teuga Tupe a le Malo (e le aofia ai
teugatupe a Ofisa i fafo) e fa’apaleniina i totonu
o le 15 aso i le maea ai o le piliota
90% (i le 15 aso talu ona
maea le masina )
Ausia O lo o mataituina pea le faatinoga o lenei
vaega taua, ma o lo o mafai pea ona faapaleni
tusi tupe uma a le Malo I totonu o le 15 aso o
masina fou taitasi, e pei ona faamaonia I le
polokalame fa’akomepiuta a Tausi Tusi
(Finance One)
Lelei atoatoa le totogiina o tupe alu a
Matagaluega e tusa ai ma aiaiga o le Tusi
Fa’atonutonu ma le Tulafono
90% (ae le’i maea le
masina)
Ausia O le ripoti fa’asu’etusi mo tupe fa’alu (pre
audit report) na fa’amauina ai e 95% na mafai
ona fa’atinoina ma totogiina e fua i ta’iala ma
ãlafua ua uma ona fa’atulafonoina (TI & PFM
Act)
Faatinoina o totogi a le aufaigaluega a le Malo e
tusa ai ma kalena o totogi, faapea faigafaavae o
toto i lalo o le PSC, Leoleo, Falepuipui, Su’etusi
ma le Ofisa o le Fono
95% le sa’o Ausia O le ripoti fa’asu’etusi mo tupe fa’alu (pre
audit report) ma totogi o tagata faigaluega a le
Malo, na fa’amauina ai e 90% na mafai ona
fa’atinoina ma totogiina e fua i ta’iala ma ãlafua
ua uma ona fa’atulafonoina (TI, PFM Act, PSC
Working Conditions)
Le faatinoina o fonotaga e le lalo a’e i le 10, a le
Komiti o Tinoitupe Maua, e mataitu ai gasologa o
tinoitupe o l o o maua faavaitaimi ma tupe alu, e
fautuaina ai ni gaioiga vave e faatino pe afai o lo
6 fonotaga sa faatinoina Ausia E iai taimi na le mafai ai ona fono le Komiti o
Tupe Fegasoloa’i, peitai o ripoti o fa’amatalaga
o tupe maua ma tupe fa’aalu, na mafai ona
49 | P a g e
o i ai ni aafiaga i tupe. Iuga o nei fonotaga e
tuuina atu i le Pulega i fonotaga taimasina
tu’uina atu i fonotaga a le Pulega mo lo latou
silafia ma fa’atalanoaga:
1. Iulai-Aukuso 2019
2. Iulai-Oketopa 2019
3. Iulai-Ianuari 2020
4. Iulai-Fepuari 2020
5. Iulai-Mati 2020
6. Iulai-Aperila 2020
7. Iulai-Me 2020
8. Iulai-Iuni 2020
Aso e amata ai faatalatalanoaga ma Matagaluega
e le o usiataia le Faiga Faavae mo Peimeni a le
Malo
Iuni 2020 Ausia O lo o mataituina pea lenei vaega taua o le
galuega i fonotaga a Tausi Tusi uma a
Matagaluega ta’itasi. O lo o mafai foi ona
tu’uina atu ripoti ta’i kuata, mo le silafia e
Matagaluega. O lo o fesoasoani malosi foi le
ripoti a le Ofisa Suetusi mo peimeni I masina
ta’itasi, e fa’ailoa ai vaega o lo o manaomia le
fa’aleleia ina ia tali atu ai i manaoga o tulafono
ma ta’iala.
Pasene o le a aoina o aitalafu sa faatinoina i le isi
masina
90% Ausia O lo o fa’aauauina pea le faatinoina o le aoina
mai o aitalafu tu’ua, ma o lo o galulue fa’atasi ai
ma le SNPF ma le Ofisa o Pepa Fanau, e tau
sailia ai nisi ua leva na tu’ua auaunaga i le
Malo.
50 | P a g e
Ua mafai foi ona tusi esea aitalafu a i latou ua
fa’amaonia ua maliliu.
Faamauina uma aseta ma meatotino a
Matagaluega uma a le Malo i totonu o
Faamatalaga o Tupe a le Malo
Oketopa 2019 Ausia Na mafai ona tu’ufa’atasia le ripoti o Aseta ma
Meatotino ile Fa’amatalaga 9 - “Fa’amatalaga o
Mea Totino Tumau” i le Fa’amatalaga o Tupe a
le Malo mo le tausaga fa’aletupe 2019.
O lea foi na maua uma lisi o mea totino mai
Matagaluega uma a le Malo, mo le
Fa’amatalaga o Tupe a le Malo mo le tausaga
fa’aletupe 2020.
O lo o fa’aauauina pea le iloiloina o le Taiala
ma Fuafuaga mo le Puleaina o Aseta ma Mea
Totino, mo le mataituina o Aseta uma a le Malo.
VAEGA 7.1: Vaaia lelei o le Maota Fiame Mataafa Faumuina Mulinuu II
Fua o le Faatinoga o Galuega, Tapula’a Fa’aulagaina
Fua Fa’atatau o Galuega Faatino Tapula’a Faatulagaina Faailoilo Faamatalaga a le Faauluuluga i le tulaga
alualu i luma o tulaga ausia o Tapulaa
Faatulagaina, e aofia ai ma tulaga e tatau ona
faatino mo le faaleleia atili o galuega faatino
taitasi
51 | P a g e
Aso e faataunuuina ai le toe iloiloina o le lipoti o
galuega toe faaleleia a le konekarate o loo gafa ma
le toe faaleleia o galuega a le FMFMII.
Setema 19 Ausia O iloiloga o le faatinoina o galuega a Konekarate
e faatinoina i taimi uma e maea ai se galuega a’o
le’i faatinoina le totogiina o le pili mo galuega sa
faatinoina.
Pasene o le faamalieina o tagata mau totogi i le
auaunaga e fua i suesuega tai tausaga.
90% Ausia I totonu o le tausaga faaletupe o lo o iloiloina, sa
faamauina ai le aofaiga o faasea sa i lalo o le 10.
Pasene ole taimi e ola uma ai sisitema. 99% Ausia E ui ina le atoatoa le ola o le Ea Faamalulu fale
(Air Conditioning Cooling System) ae ua maea
ona tuuina atu i matagluega taitasi Ea Faamalulu
e faaaogaina ao taumafai le Matagaluega e
faatino se galuega i lana Ea Faamalulu Fale
(Central Cooling System). E le i iai se faaletonu
o le suavai. Na o le weekend e ono overflow ai
ae ua maea ona faaleleia lea tulaga. O lo o
atoatoa le ola o le eletise o le fale. Vagana taimi
e tape ai e le EPC ona fiki lea o le Generator
faaleoleo ua maea ona fausiaina ma faapipii.
VAEGA 7.2: Vaaia lelei o le Maota Tu Atua Tamasese Efi
Fua o le Faatinoga o Galuega, Tapula’a Fa’atulagaina
Fua Fa’atatau o Galuega Faatino Taapula’a
Fa’atulagaina
Faailoilo Faamatalaga a le Faauluuluga i le tulaga
alualu i luma o tulaga ausia o Tapulaa
Faatulagaina, e aofia ai ma tulaga e tatau
52 | P a g e
ona faatino mo le faaleleia atili o galuega
faatino taitasi
Aso e faataunuuina ai le toe iloiloina o le lipoti o
galuega toe faaleleia a le konekarate o loo gafa
ma le toe faaleleia o galuega a le TATTE.
Setema 2019 Ausia Ua maea le Konekarate a le Matagaluega sa
faia ma le Kooline Refrigeration Limited. Sa
faatinoina e lenei kamupani galuega uma i le
vaaia lelei o le TATTE. O Setema 2019 sa
maea ai le konekarate. Sa iloiloina foi e le
Pule Sili ma le Pulega lenei konekarate ma
talia ai loa le vaevaeina o le konekarate ina ia
maua se fesoasoani mo kamupani laiti i
totonu o samoa.
O lo o faagasoloina nei konekarate Faamama
fale (cleaners), Faa-sekulaki (security) am isi
galuega. O le aso 19 Me 2020, na taliaina ai e
le PSC le faatuina o ni avanoa faigaluega mo
le TATTE ina ia faatinoina galuega sekulaki. O
lea e faagasolo fuafuaga a le Matagaluega
aua le faatumuina o nei avanoa.
Pasene o le faamalieina o tagata mau totogi i le
auaunaga e fua i suesuega tai tausaga.
90% Ausia E le sili atu i le 1% faasea na tuuina mai
Matagaluega o lo o faaaogaina le TATTE
Pasene ole taimi e ola uma ai sisitema. 99% Ausia Lelei uma sisitema a le TATTE. Vagana nisi o
galuega e tatau ona faatinoina e maatautuina
ai le lelei atoatoa o auaunaga (maintenance
53 | P a g e
and service works) ona o le KOVITI19 ua le
faatinoina ia galuega ona o lo o poloka i fafo
nisi o matou konekarate o lo o faatinoina ia
galuega.
A iai se faafitauli o lo o fofo lava i taimi e tupu
ai.
VAEGA 8: Fautuaga ma Auaunaga mo Faamatalaga Faatekonolosi
Fua o le Faatinoga o Galuega, Tapula’a Fa’atulagaina
Fua Fa’atatau o Galuega Faatino Tapula’a Fa’atulagaina Faailoilo Faamatalaga a le Faauluuluga i le tulaga
alualu i luma o tulaga ausia o Tapulaa
Faatulagaina, e aofia ai ma tulaga e tatau ona
faatino mo le faaleleia atili o galuega faatino
taitasi
Pasene o le taimi e ola ai sisitema faakomepiuta. 95% Ausia Ua maea ona faatinoina lenei galuega i le tulaga
e tatau ona iai
Pasene o le taimi e faaleleia ai se faafitauli
(Helpdesk).
95% Ausia Atoatoa le galuega lea. O lo o lelei atoatoa le tali
mai o tatou sisitema eseese o le MOF LAN (Local
Ara Network) & GWAN (Govt Wide Area
Network)
Pasene o tagata e faafiafiaina I le auaunaga
faatekonolosi.
90% Ausia Ausia ma lelei le auaunaga sa mafai ona tuuina
atu i tagata
54 | P a g e
Faiga Faavae ma Fautuaga e taliaina. 100% Ausia Lelei atoatoa
Pasene o tagata e faaaogaina le auala o
fesootaiga faatekonolosi faale-loto-i-fale.
100% Ausia O lo o faatinoina pea galuega backup I aso uma i
le Fale o lo o i Motootua o lo o tuuina ai le tatou
off-site system storage ma le CBS NAS local
storage.
VAEGA 9: Polokalame mo le tali atu i suiga o le tau
Fua o le Faatinoga o Galuega, Tapula’a Fa’atulagaina
Fua o le Faatinoga o Galuega, Tapula’a
Fa’atulagaina
Tapula’a Fa’atulagaina Faailoilo Faamatalaga a le Faauluuluga i le tulaga
alualu i luma o tulaga ausia o Tapulaa
Faatulagaina, e aofia ai ma tulaga e tatau ona
faatino mo le faaleleia atili o galuega faatino
taitasi
Aofaiga o Fuafuaga Maoti ole Tamaoaiga e aofia
ai mataupu tau suiga ole tau ma le puleaina lelei
o faalavelave faafuasei.
60% Ausia O faamaumauga ma suesuega o se vaega taua i
fuafuaga ma le fausia o taiala e puipuia ma tali ai i
aafiaga o le suiga o le tau ma faalavelave
faalenatura matuia . O vaega maoti o le tamaoaiga
e tele le lamatia i aafiaga o le suiga o le tau ma
faalavelave matuia ua silafia ia aafiaga ia latou
atinae ma ua lava tapena a latou faiga faavae ma
atinae e aofia ai nei luitau. O lenei ala fua e
faatinoina le iloiloga faaletausaga ma vaega maoti
55 | P a g e
o le Suavai ma Vai Lafoai, Faatoaga, Felauaiga,
Siosiomaga ma le Vaega o Atinae o Nuu ma
Alalafaga. O loo faaaogaina metotia sa faatino i le
isi atinae a Samoa mo le tali atu i aafiaga o le
suiga o le tau, ma sa faaaogaina foi i le tapenaina
o le taiala e lima taitaiina ai vaega tumaoti mo le
tau aofia i a latou fuafuaga ma faiga faavae luitau
mai aafiaga o faalavelave faalenatura. Sa
tapenaina foi se pepa faapipii mo le Taiala mo
Fuafuaga a Vaega Maoti o le Tamaoaiga, e
faamalosia atili ai le faatinoga o le aofia o nei
ituaiga luitau i fuafuaga ma faiga faavaem aemaise
atinae, ma ia Iloilo faatasi I tausaga uma i iloiloga
a vaega tumaoti, faapea le mataituina o galuega
faatino i le Taiala mo le Atinae o Samoa.
Taimi/Aso e maea ai le Lipoti faale-tausaga Iuni 2020 Ausia O le ripoti mo lenei tausaga ua toe suia ia Mati
2021 ina ia o gatasi ma suiga a le Strategic
Climate Fund, faapea ai le aafia o galuega faatino
ona o aafiaga mai le faama’i o le misela ma le
koviti 19.
E ta’i lua masina ma tapena le ripoti e galulue
soosoo tauau ai ma isi paaga ma le Matagaluega o
Punaoa Faalenatura ma le Siosiomaga i le ripoti o
suiga o le tau ma atinae faatino aua le tali atu i
56 | P a g e
aafiaga o suiga o le tau mo le Komiti a le Kapeneta
mo Atinae.
% ole siitia pea o atinae e agai I le puleaina lelei
o faalavelave faafuasei ma auala e faaititia ai
suiga ole Tau.
30% Ausia O lo o siitia pea le pasene o fesoasoani i tausaga
taitasi mo atinae e siitia ai le gafatia o le tali atu i
aafiaga o le suiga o le tau ma faalavelave
faalenatura. Ua atili siitia lenei tulaga ona ua i ai isi
fesoasoani fou ua mafai ona maua e le Malo e
faamalosia ai faiga faavae ma le faatinoina o
atinae mo le gafatia o le tali atu i aafiaga o le suiga
o le tau ma faalavelave faalenatura.
VAEGA 10: Faafoeina o fesoasoani mai falo
Fua o le Faatinoga o Galuega, Taula’a Faatulagaina
Fua o le Faatinoga o Galuega, Tapula’a
F’atulagaina
Tapula’a Fa’atulagaina Faailoilo Faamatalaga a le Faauluuluga i le tulaga
alualu i luma o tulaga ausia o Tapulaa
Faatulagaina, e aofia ai ma tulaga e tatau ona
faatino mo le faaleleia atili o galuega faatino
taitasi
Ia faaaogaina uma fesoasoani atofaina mo le
tausaga - pasene o fesoasoani e faaaogaina
85% Le’i Ausia O a’afiaga ole Koviti 19 sa le mafai ona fa’aaoga
tupe maua sa fa’atatau o moe tausaga.
57 | P a g e
95% o tupe mo poloketi sa mafai ona fa’aaogaina.
100% o tupe mo vaega maoti sa mafai ona
fa’aaogaina.
100% o tupe fesoasoani ile paketi sa mafai ona
faaaogaina (JPAM)
Na o se vaega o tupe fesoasoani ile paketi mo le
Koviti 19 sa mafai ona fa’aaogaina, o lo’o
fa’agasolo galuega fa’atino ile tausaga 2020/2021
0% mo vaega tupe fesoasoani ile paketi mo le
Koviti e fa’atoa fa’aaogaina ia 2020/2021
Pasene o paaga e faaaogaina le sisitema a le
Malo o Samoa
85% 80% ua ausia 1. O paaga autu sa fa’aaogaina sisitema a le
Malo e fa’amatu’uina mai ai tupe
fesoasoani e pei o Malo Niu Sila,
Ausetalia, Faletupe ole Lalolagi, Faletupe
Atinae o Asia, Iuni Europa, lala ole Malo
Aufaatasi, faalapotopotoga ole pasefika,
faapea foi Malo Saina ma Iapani – mo
fesoasoani ole misela ma le Koviti 19.
2. E 36.3 % o tupe fesoasoani tu’uina sa’o ile
paketi pe a fa’atusa ile aofai o tupe
fesoasoani sa maua mai paaga ile tausaga.
E 39.9% (ST15.8m) e si’itia ai le aofa’i o
tupe fesoansoani tuuina sa’o ile paketi ile
58 | P a g e
tausaga 2020 (ST55.3m) pe a fa’atusatusa
ile tausaga 2019 (ST39.5m)
3. E 22%e siitia ai le aofai o tupe fesoasoani
fa’ameaalofa sa maua ile 2020 (ST152.3m)
pe a faatusatusa ile tausaga 2019
(ST124.7m)
Note: O le aofai o fesoasoani fa’ameaalofa sa
maua ile tausaga 2020, e le o aofai ai tupe
fesoasoani faameaalofa mole tausaga Faaletupe
2021 e ST27.2m sa faapea ona fa’amatu’u mai e
paaga i totonu ole 2020.
Ia faamausaliina le numera o taimi mo fono ma
paaga e soalaupule polokalame o fesoasoani e 4
fono I le tausaga.
4 Ausia 1 fono ma paaga uma faatinoina ia Me 2020
Faatino fonotaga o vaega maoti e aofia ai ma
poloketi sa faatinoina, o lo’o aofia ai paaga
aemaise le taimi ole misela ma le Koviti 19
Fonotaga ma paaga ole JPAM mo fesoasoani ile
paketi
Atagia uma tupe fesoasoani mai fafo ile Tala
Faatatau Autu ole Tupe - Pasene o le aofai atoa o
tupe fesoasoani mai fafo e tuuina i totonu ole
Tala Faatatau Autu ole Tupe.
100% 50% ua ausia 55% ausia
45% le aofai o poloketi o lo’o fa’agasolo e lei
mafai ona iai ni tupe fuafuaina I luga o lel Tala
Faatatau Autu ole Tupe. O nei poloketi sa iai
paleni sa tauave mai I tausaga faaletupe 1819 e
fa’apea ai ma poloketi laiti e I lalo ifo ole ST100,
59 | P a g e
000 le tau aofai. Sa ave le fa’amuamua I poloketi e
ST100,000 ma sili atu I luga le aofai, ina ia mafai
ona atagia I tala faatatatau o tupe.
Pasene o nonogatupe e faamaonia ua ausia
vaega tupe faameaalofa ia le I lalo ifo ole 35%.
100% Ausia E leai se nonogatupe moomia ma faia ile tausaga
VAEGA 11: Vaega mo auaunaga tau Tulafono
Fua o le Faatinoga o Galuega, Tapula’a Fa’atulagaina
Fua o le Faatinoga o Galuega, Tapula’a
Faatulagaina
Tapula’a Fa’atulagaina Faailoilo Faamatalaga a le Faauluuluga i le tulaga alualu i
luma o tulaga ausia o Tapulaa Faatulagaina, e
aofia ai ma tulaga e tatau ona faatino mo le
faaleleia atili o galuega faatino taitasi
Numera o fautuaga fa’aletulafono poo
faiga faavae (e aofia ai suesuega ma ripoti
ma faiga faavae e puleaina ai le Komiti o
Inivesi ma le Komiti o Faiga Faavae o
Taavale a le Malo)
400 fautuaga ae le’i maea
Iuni 2020
Ausia Silia i le 400 fautuaga ma fautuaga aloaia e tuuina atu
e faatatau i tulafono ma faiga faavae o le Komiti o
Faiga Faavae o Taavale a le Malo, le Komiti Faatino o
Tupe Maua a le Atunuu, Komiti o Tauofoga ,
Komiti/Laulau o SOE ma isi galuega fesootai I le
Matagaluega o Tupe (aofia ai iloiloga ma tulaga
faaleonu o lipoti ave I totonu a le Matagaluega o
Tupe).
Numera o tulafono taufaaofi, tulafono ma
fautuaga fa’aletulafono iloiloina ma
tapenaina (aofia ai iloiloga o tulafono mo
20 fautuaga e iloilo i le
tausaga
Ausia Silia i le 20 tulafono na iloiloina ma tapenaina: (i)
Tulafono Faatonutonu o le Pulega o Tupe a le Malo
(Suesueina Faalotoifale o Tusi); Pepa Faaletulafono o
60 | P a g e
faiga faavae ma le Komiti (Non-Tax
Revenue Project ma le iloiloina o Fautuaga
a le Teutupe 2013 (Treasury Instructions
2013).
Tofiga mo le Kovana Le Tumau (AIIB); (iii) Pepa
Faaletulafono o Tofiga mo le Sui Kovana ma le Ofisa
Tau Tupe (IMF); (vi) Tulafono Taufaaofi o le Faafoega
o Malosiaga; (v) Tusi Taiala (Faatauga a le Malo); (vi)
Tulafono Taufaaofi mo le Teuteuga o le Tulafono o
Tiute o Faailoga Tusi; (vi) Pepa Faaletulafono mo le
Faamaonia o le Maliega mo le Faamalosiau ma le
Puipuiina o Inivesi i le va o Samoa ma OFID; (vii) Pepa
Tofiga ma tulaga o Suesuega (i lalo o le Tulafono o
Pulega o Tupe a le Malo); (viii) Pepa Faaletulafono mo
le pule faasoa ma matafaioi o le Pule Sili (i lalo o le
Tulafono o Pulega o Tupe a le Malo); (ix) Faasilasilaga
o mafuaaga o le totogi faaopoopo (i lalo o le Tulafono
o Pulega o Tupe a le Malo); Faasilasilaga i Leoleo
Aafia, Suesuega ua alagatatau ma le Taofia le Tumau o
le Pule (i lalo o le Tulafono o Pulega o Tupe a le
Malo); (xi) Teuteuga o le Tulafono Faatonutonu o le
Pulega o Tupe a le Malo (Taavale a le Malo); Teuteuga
o Tulafono o le Pulega o Tupe a le Malo (tuufaatasiga
o le NRB/ Komiti Faatino o Tupe Maua a le Atunuu);
(xiii) Tulafono Taufaaofi mo le Ulufale mai o Tagata,
Tusi Taiala o Gaioiga (Suesuega o Faaletonu); (xiv)
Teuteuga o le Tulafono a le Ofisa o Tupe (Vaega K
Mauaina a le Malo); (xvi) Teuteuga o Tulafono a le
Ofisa o Tupe (Tuegatupe ma Lipoti Faaletupe ma
Sueina Faalotoifale o Tusi); (xvii) Tulafono
61 | P a g e
Faatonutonu o Puipuiga mai Aafiaga o le Tapaa
(Laisene); (xviii) Poloaiga e faatagaina ai le
faamatuuina atu o Tupe Faaopoopo (Nu.2) mo le
FY2019-2020; (xix) Tulafono Taufaaofi o le Tala o Tupe
Faaopoopo (Nu.1) 2019/2020; Tulafono Taufaaofi o
Pulega o Tupe a le Malo (Faaleleia o La la ); (xxi) Pepa
Faaletulafono o lesitala (GCI ma le SCI); (xxii)
Teuteuga o le Tulafono o Pulega o Tupe a le Malo
(Taavale a le Malo) (taavale a le Fofoga a le Palemene
ma isi); (xxiii) Tulafono Taufaaofi o le Tala o Tupe Autu
a le Malo 2020-2021; (xxiv) Poloaiga e faatagaina ai le
faamatuuina atu o Tupe Faatatau Autu mo le FY2020-
2021; Tulafono Taufaaofi mo le Tala Faaopoopo o le
Tupe (nu.3) 2019-2020; Poloaiga e faatagaina ai le
faamatuuina atu o Tupe Faatatau Autu mo le FY2019-
2020.
Numera o fonotaga na auai ma avea ma sui
o le Matagaluega o Tupe/Pule Sili i le
80 fonotaga i le tausaga Ausia Silia i le 80 fonotaga na auai ai. O fonotaga ia e aofia
ai fonotaga a le Komiti o Puipuiga mai Tupe Faaofi mai
Faasolitulafono (Money Laundering Prevention
Taskforce Meetings), Komiti Faapalemene ma
Folasaga Faalauiloa i luma o le Palemene
(Parliamentary Select Committee Meetings and
Briefings), Komiti o Faiga Faavae o Taavale a le Malo
(Vehicle Policy Taskforce Meetings), Komiti o Tupe
62 | P a g e
Maua a le Atunuu (National Revenue Board Meetings),
Komiti o Tauofoga (Tenders Board Meetings). Faapea
foi fonotaga ma isi ofisa o le Malo, o tagata tauofo mai
poo faakonnekarateina mo galuega tauofo a le Malo,
fonotaga e ala i fesootaiga faaneionapo ma paaga a le
Malo ma isi ofisa i atunuu i fafo (teleconference
meetings with international agencies/partners.
Fonotaga mo le fetuunaiga o aiaiga o maliega poo
konekarate (negotiations), ma isi fonotaga e tele
Numera o fonotaga sa auai ma avea ma sui
o le Pule Sili ma le Matagaluega o Tupe ma
isi teuteeuga I tulafono faatautaia e le
Minisita o Tupe.
8 fonotaga/ faatalatalanoaga
I le faaiuga o Iuni 2020 (mo
le Matagaluega o Tupe ma
isi Matagaluega a le Malo
ma isi ofisa.
Ausia Avea fonotaga/faalapotopotoga ma tapu mulimuli ane
I le tausaga faaletupe (ona o tapu o le misela ma le
koviti19), ma isi fautuaga ma le faatalatalanoaga/
faalauiloa polokalame mo le Matagaluega o Tupe ma
isi matagaluega a le malo pei ona muai faatulagaina i
le afa o le tausaga faaletupe 2019-2020 tatau ona toe
faatulagaina I le tausaga faaletupe 2020-2021. Pei o
toleniga ma faatalatalanoaga/ faalauiloa fonotaga pei
ona toe faaatulagaina ma fetaui mo tulaga ma sili atu I
le 8 fonotaga faapitoa sa faataunuuina pei ona iai: (i)
Iloiloiga mo aoga uma i Upolu mo le One
Government Grant Scheme (Ianuari 2020); (ii)
Iloiloga ma aoga uma i Savaii mo le One Government
Grant Scheme (Ianuari 2020); (iii) Iloiloga mo le
Seuina Faalotoifale o Tusi i luga o le Tulafono
Faatonutonu mo le Pulega o Tupe a le Malo (Sueina
Faalotoifale o Tusi) (Iuni 2020); (iv) Iliiloga/Faalauiloa
63 | P a g e
mo le Fonotaga a Pule Sili o Matagaluega/Ofisa a le
Malo mo Teuteuga o le Tulafono mo le Pulega o Tupe
a le Malo (Taavale a le Malo) (Novema 2019); (vi)
Iloiloga ma le Matagaluega o le Siosiomaga ma
Punaoa Faalenatura mo le Tulafono Taufaaofi mo le
Faafoega o Malosiaga (Mati 2020); (vii) Faatamilo
iloiloga ma ofisa loia uma mo Teuteuga o le Tulafono
o Tiute o Faailoga Tusi (Setema 2019); Iloiloga
Faapitoa ma le Pulega mo Teuteuga o le Tulafono mo
le Pulega o Tupe a le Malo (Taavale a le Malo)
(Oketopa 2019); Iloiloga ma le Komiti o Faiga Faavae
o Taavale a le Malo mo Teuteuga o le Tulafono mo le
Pulega o Tupe a le Malo (Taavale a le Malo) (Novema
2019).
Numera o konekarate, poloketi, maliega,
MOU’s, maliega nonogatupe ma isi
maliega iloiloina,tapenaina ma kilia mo le
faasainiina.
180 konekarate iloiloina/
tapenaina ma kilia eseina i
le tausaga.
Ausia Silia i le 180 konekarate ma isi maliega sa tusiaina,
iloiloina poo le famaoniaina. O nei fonotaga ma
maliega nei e aofia ai maliega faaletulafono mo
galuega faakonesale (consultancy contracts), galuega
faakamuta (construction contracts), o le tuuina maia o
oloa poo auaunaga talafeagai (contracts for goods
and related services), konekarate mo auaunaga
lautele (contracts for general services), konekarate
mo le faafaigaluegaina o tagata (employment
contracts, maliega mo le faatupeina o se atinae
(funding agreements), maliega mo le nonogatupe
(loan agreements), maliega e faia i lalo o maliega
64 | P a g e
autu (subsidiary agreement), maliega mo inisiua
(insurance agreements), maliega mo le nofo totogi
(tenancy agreements), konekarate mo auaunaga
(contracts for services), konekarate mo le tuuina mai
o oloa (contracts for provision of goods), maliega mo
le tali malo poo le faatuina o se ofisa mai fafo I totonu
o Samoa (host agreements), maliega e patino ia i
latou e iai o latou agavaa ma faamanuiaga ona o tofiga
faavaomalo (agreements for diplomatic immunities
and privileges), maliega o le faamatuuina atu o tupe i
faalapotopotoga (on-lending agreements), maliega o
le faatinoga o auaunaga (service agreements),
konekaratee mo le faatauina mai o oloa (contracts for
shopping for purchase of goods), maliega faalisi mo
le faatupeina o se atinae (finance lease agreements),
maliega e patino i atinae a le Malo (project
agreements), maliega mo le faamauina e le Malo o se
nonogatupe a se faalapotopotoga (deeds of
guarantee), ma isi lava konekarate ma maliega.
VAEGA 12: Auaunaga mo le mataituina o faatauga o oloa ma auaunaga
Fua o le Faatinoga o Galuega, Tapula’a Faatulagaina
Fua o le Faatinoga o Galuega,
Tapula’a Faatulagaina
Tapula’a Faatulagaina Faailoilo Faamatalaga a le Faauluuluga i le tulaga alualu i
luma o tulaga ausia o Tapulaa Faatulagaina, e aofia
65 | P a g e
ai ma tulaga e tatau ona faatino mo le faaleleia atili o
galuega faatino taitasi
Aso e faaaogaina ai Tusi Taiala fou mo
Fatuaga o oloa ma auaunaga
Totonu o le Tausaga
Faaletupe 2019/20
Ausia O le vasega o tusi tauofo o loo avea ma vaega o le Tusi
Faagaioia mo le Faatauga o Oloa ma Auaunaga
(Procurement Operating Manual) 2020. O lenei aoaoga na
faatinoina ia Novema 2019 (20-22) mo Matagaluega ma
Faalapotopotoga uma a le Malo.
O le vaeag C.4.3 o le Tusi Faagaioia mo le Faatauga o Oloa
ma Auaunaga 2020 o loo faamalamalamaina ai le
faaoagina o Tusi Tauofo ale Malo.
O le vaega C.4.3.2.1 – C.4.3.2.4 ole Tusi Faagaioia mo le
Faatauga o Oloa ma Auaunaga 2020 o loo faamatalian ai
tusi tauofo taitasi e e pei o le tusi mo (i) Oloa, (ii)
Galuega, (iii) Auaunaga Lautele & (iv) Auaunaga
Faakonesale
Aso e tuuina atu ai le Lipoti mo
Fautuaga o oloa ma auaunaga ile
Komiti o Tauofoga mo le pasiaina
Tai Kuata Ausia O lipoti mo kuata taitasi ua maea ona
faamauina/faamaonia e le Komiti o Tauofoga ma faapea
ona tuuina mai Faaiuga Kapeneta (FK) ile maea ia ona
pasiaina
Pasene o o faaiuga o le Komiti o
Tauafoga e tuuina atu I totonu ole lua
aso ile maea ai ole fonotaga.
98% Ausia This has been achieved with most of the decisions by the
Tenders Board being issued the following day or
immediately after the Tenders Board meeting based on
its urgency.
66 | P a g e
Pasene o konekarate e silia atu ma le
$500,000 e tuuina ile upega o tafailagi
ale Matagaluega o Tupe I totonu ole lua
vaiaso ile maea ai ole sainiina ole
konekarate.
95% Ausia O le tele o faaiuga ale Komiti o Tauofoga o loo tuuina atu
i Mataaluega ma Faalapotopotoga ale Malo e ana
talosaga I totonu ole lua aso ile maea ai ole fonotaga poo
aso lava lea ile maea ai ole fonoatag ona o lona tulaga
faanatinati
Pasene o konekarate e silia atu ma le
$100,000 e tuuina ile upega o tafailagi
ale Matagaluega o Tupe I totonu ole lua
vaiaso ile maea ai ole sainiina ole
konekarate.
95% Ausia O konekarate uma e sili atu ma le vaegatupe fatapulaa
ua maea ona faamaonia e le Kapeneta ma ua faalauiloa
ma faasalalauina ile upega tafailagi ale Matagluega o
Tupe
(https://www.mof.gov.ws/services/procurement/tender-
awards/)
Aso e faatinio ai le aoaoga mo le Auivi
o Maliega mo Faatauga Faifaipea
(Framework Agreement)
Setema 2019 Ausia O le Auivi o Maliega mo Faatauga Faifaipea o loo avea
ma Vaega 6 K.3 ole Tusi Faatonutonu e Pulea Tupe ale
Malo 2020 (Amended Section 6 Part K.3 2020) sa faapea
ona faamaonia ia Aperila 2020.
Ole Vaega C.2.2.7 ole Tusi Faagaioia mo le Faatauga o
Oloa ma Auaunaga 2020 o loo faamatala auiliili ai lea
faiga faavae ma lona faaaogaina.
O lea foi vaega sa aofia ile aoaoga na faatinoina ia
Novema 2019
Iloiloina o Tusi Tauofo ina ia ogatasi ma
suiga ma aafiga e ono tulai mai i
Galuega faaauau Ausia O le iloiloina o Tusi Tauofo ua maea (100%) ma na
faamaonia ia Aperila 2020 o se vaega o le Tusi Faagaioia
mo le Faatauga o Oloa ma Auaunaga 2020.
67 | P a g e
galuega, oloa ma auaunaga faatauofo
ale Malo.
O nei Tusi Tauofo o ni tusi e mafai ona lauliliuina (living
document) i ona taulaga ole iai o faiga faavae fou mo le
faatauga o oloa ma auaunaga ale Malo.
VAEGA 13: Auaunaga lagolago mo le Poloketi Faakomipiuta mo Tupe a le Malo
Fua o le Faatinoga o Galuega, Tapula’a Faatulagaina
Fua o i Faatinoga o Galuega,
Tapulaa Faatulagaina
Tapula’a Faatulaganina Faailoilo Faamatalaga a le Faauluuluga i le tulaga alualu i luma
o tulaga ausia o Tapulaa Faatulagaina, e aofia ai ma
tulaga e tatau ona faatino mo le faaleleia atili o
galuega faatino taitasi
Pasene o tagata o loo faaagaoina le
(Finance One) e faafiafiana i lea
auaunaga.
80% Ausia Faamalieina e na faailoa mai ni faafitauli i le auaunaga, i
se taimi talafeagai. Taimi nei o loo tatamau pea le
auaunaga ini faafitauli e faailoa mai.
Pasene o faafitauli tau le Finance One e
maua fofo ma foia.
100% Ausia E le o iai se aleu i le faafitiga, o loo o tatou aleaga faatasi i
le faamausali o le auaunaga
Numera o polokalame faale-aoaoga
toe faamanatu e faatinoina.
60% Ausia O Aoaoga toe Faamanatu o lo faailo i le numera o vasega
sa faatinoina, ae le o se pasene. Sa faatino nei vasega ia
Aperila 2019, e toa limasefulu ma le lima (55) e sa auai. O
Aoaoga sa faatino o le; Vaega o Tupe Totogi, Vaega o Tupe
Maua, Faamautuina o Meatotino/Aseta a le Malo, Vaega o
68 | P a g e
le totogi o tagata faigaluega a le Malo ma le Tuufaatasiga
o Lipoti aua faaiuga fai a Matagaluega
Numera o polokalame faale-aoaoga e
faatinoina mo tagata fou uma
24 Ausia E 42 aoaoga sa faatino mo sui fou o loo faaaogaina le
Sistema (Finance One System) mai le Tausaga Faaletupe
19/20
Aso e faamaeaina ai Taiala mo Aoaoga
ma Tusi Taiala.
Iulai 2019 Ausia O loo faaauau pea Polokalame mo Aoaoga, faapea foi le
toe faafou o Taiala o loo lima taitaina ai Aoaoga faale
tausaga
Aso e faatinoina ai le polokalame fou
ole Finance One e le toe faaaogaina ai
pepa (paperless system) mo peimeni
Iulai 2019 Ausia Ua ausia lenei alafua. O tupe totogi ua faasafua I tua I
Faletupe i auala faatekenolosi. Ua faaitiitia ai le faaogaina
o api lisiti ma api siaki faapea le vave ona maua o le tupe.
O se vaaiga alofa foi a le Malo I le sioasiomaga.
VAEGA 14: Faiga Faavae mo le Malosiaga
Fua o le Faatinoga o Galuega, Tapula’a Fa’atulagaina
Fua o le Faatinoga o Galuega, Tapula’a
Fa’atulagaina
Tapula’a Fa’atulagaina Faailoilo Faamatalaga a le Faauluuluga i le tulaga
alualu i luma o tulaga ausia o Tapulaa
Faatulagaina, e aofia ai ma tulaga e
tatau ona faatino mo le faaleleia atili o
galuega faatino taitasi
69 | P a g e
Numera o iloiloga ma le suiga o le tau ole
penisini e faalauiloaina ma tuuina atu i le
tausaga atoa.
12 Ausia Faalauiloaina o le tau o le suauu i masina
taitasi i le Aso 1 o le masina.
Numera o asiasiga faalilolilo tai masina i pamu
penisini e mataituina le suiga o le tau o le suauu
i masina taitasi.
12 Ausia E faatautaia i masina taitasi asiasiga
faalilolilo ina ia mautinoa le suia o le tau o
le suauu i le taimi e tatau ai ma mautinoa o
loo usitaia tulaga faatonuina mo le Soifua
Maloloina, Saogalemu, Puipuia ma le
Siosiomaga(SSPS)
Numera o asiasiga i pamu penisini e mataituina
ai le mulimulitaia o Tulaga moomia mo le
faatautaia o pamu penisini i le taiala mo le Soifua
Maloloina, saogalemu, Puipuiga ma le
siosiomaga mo le faafouina o Laisene e
faatautaia ai se pamu penisini.
2 Ausia E faatautaia asiasiga mo le toe faafouina o
laisene mo le faatauina o le suauu i amataga
o le tausaga ina ia mautinoa le ausia o
tulaga faatonuina i totonu o le SSPS.
Numera o Laisene mo Pamu Penisini e faafouina
i le tausaga.
27 80% ua ausia E 26 pamu penisini na faafou laisene ae tasi
na
Numera o talosaga tau malosiaga e taliaina e le
Komiti mo Malosiaga mo le faatonutonuina o
mataupu tau Malosiaga i Samoa (NECC).
5 30% ua ausia E manaomia le toe iloiloina ona o loo ua
faatauofoina e le EPC talosaga tau
malosiaga faafouina mo le gaosia o le
Eletise ma e le o tuuina sao mai le le Komiti
mo Mataupu tau Malosiaga. E ripoti mai le
70 | P a g e
EPC I le Komiti mo Mataupu tau Malosiaga I
le faagasologa o le tauofoga ma le iloiloga.
Numera o poloketi (projects) tau le malosiaga
(Malosiaga faafouina, faaaoga tatau o Malosiaga,
malosiaga tau suauu, ma isi) e fuafuaina ma
faatinoina.
3 80% ua ausia E tatau ona toe iloiloina lenei faailoilo ona o
loo i ai nisi o poloketi ua amata ona faaiuiu.
Pasene e siitia ai le saofaga ale Malosi
Faafouina.
5% 80% ua ausia Talu ai o se tasi o luitau o le aoina o
faamatalaga, ua le mafai ai ona iloa le
pasene o le Malosiaga Faafouina seia maea
ona iloiloina faamatalaga ua aoina mai mo
le tausaga 2017-2019. O loo I ai le
faamoemoe e maea ona tapena lea ripoti ae
lei maea Tesema 2020.
Numera o Polokalame Faalauiloa tau Malosiaga i
Samoa e faatinoina mo Upolu ma Savaii
2 50% ua ausia Ua toe tolopoina polokalame faalauiloa ona
o le Poloaiga o Faalavelave Tutupu
Faafuasei i le faama’i o le Misela ma le
Koviti 19
Numera o aoaoga tau i le saogalemu e faatautaia
a ;e Komiti o Mataupu Tau Pamu Penisini mo le
au fai pamu penisini ina ia tausisia ai aiaiga mo
le saogalemu (1 mo Upolu ma le 1 mo Savaii)
2 50% ua ausia E tasi le aoaoga sa faatautaia but o le isi o
loo ua tolopoina seia faaleaogaina le
Poloaiga o Faalavelave Tutupu Faafuasei ma
o loo fuafua e faia I se taimi o le Tausaga
Faaletupe 20-21.
71 | P a g e
Numera po o le aofaiga o asiasiga i faleoloa ma
le mataituina o le tausisia o le Malosiaga
Faasaoina mo oloa e faaaogaina le Eletise ina ia
ogatasi ma le Tulafono o le Malosiaga Faasaoina
2017
12 80% ua ausia E le’i faataunuuina nisi o asiasiga faaliloilo
ona o le usitaia o le Poloaiga o Faalavelave
Faafuasei.
Aofaiga o oloa e faasaoina ai le malosiaga ma o
lo o tausisia le Tulafono ua resitaraina i le
tausaga
150 Ausia O loo faaauau pea le resitaraina o oloa ma o
loo tele lava oloa fou o loo auina mai ma
resitara.
VAEGA 15: Vaega Maoti Tau Tupe ma le Puleaina Lelei o Tupe a le Malo
Fua o le Faatinoga o Galuega, Tapula’a Fa’atulagaina
Fua o le Faatinoga o Galuega, Tapula’a
Faatulagaina
Tapula’a Faatulagaina Faailoilo Faamatalaga a le Faauluuluga i le tulaga
alualu i luma o tulaga ausia o Tapulaa
Faatulagaina, e aofia ai ma tulaga e
tatau ona faatino mo le faaleleia atili o
galuega faatino taitasi
Faatinoina le iloiloga faa-le-tausaga a le vaega
Maoti tau Tamaoaiga
November 2019 E le’i ausia Sa leai se iloiloga na faatautaia mo le
Tausag Fa’aletupe 2018/19 ona o le to'alaiti
o le aufaigaluega faapea ma le fa’atoa
amata o le Ta’ita’i fou. O le vaitaimi foi lea
na tupu ai le faamai pipisi o le misela ma sa
aafia ai foi fuafuaga a le vaega ona o sa o le
SOE (SOE Restrictions)
72 | P a g e
Faatinoina o taiala tau Pulega lelei o tupe (Sini
Autu 1: Taiala mo le Vaega Maoti tau Tamaoaiga)
– Pasene o taiala faatino/ausia
15% Ausia O lo’o tuufatasia se Fuafuaga ina ia mata’itu
ai le Pulea lelea o Tupe e afua mai ise ripot
na faia ia ua ma’ea se misiona a le PFTAC i
le amataga o le 2020 a o lei tapunia le tuaoi.
Sa faia Fa'atalatalanoaga mo le Sini Muamua
(Goal 1) o le Fuafuaga mo le Vaega Maoti
Tau Tupe (FSP) ma ofisa/pisinisi o lo’o i lalo
o lenei Vaega Maoti (Sector Stakeholders).
E ui lava ina tuai ona fausia le FSP, ae peitai
e le’I taofia ai le faatinoina pea o galuega a
sui o loo aofia i le faamautinoaina o le lelei
o le tamaoaiga ina ia ausia ai Taunuuga
Moomia e Fitu o lo’o fuafuaina mo lenei Sini
(Goal). Mai faatinoga e 44 ua faailoa mai i le
asō , e 9 ua faatinoina ile taimi nei. O nei
vaega e aofia ai le;
Faatinoina o taiala o lo o i lalo o le Sini Autu 2 & 3
o le taiala mo le Vaega Maoti tau Tamaoaiga –
pasene o taiala faatino/ausia
20% Ausia E pei o le Sini Muamua, na faatinoina fo’I
faatalatalanoaga ma ofisa uma e pei o le
Faletupe Tuototnu o Samoa (CBS) ma isi o
loo patino iai galuega ma faiga faavae mo le
Sini 2 ma le 3 o le Fuafuaga mo leVaega
Maoti Tau Tupe (Finance Sector Plan). E
moni e le’I mautu lelei lenei Fuafuaga ae
peitati o nisi o galuega sa fuafuaina na
mafai ona faatinoina ona o le aoga o nei
galuega i le tali atu I aafiaga o le Tamaoiaga
73 | P a g e
I le Koviti19. I le 37 o galuega fuafuaina, e 8
galuega o lea ua amata fa’atinoina ma o nei
vaega e aofia ai le;
(1) iloiloga masani o faiga faʻavae tau tupe
(monetary policy) ma mataitu lelei le faiga
faʻavae o fesuiaiga o tupe (exchange rate
policy); (2) Faamalosia galuega e fuafuaina
ai galuega faamalosia mo le tamaoaiga
(Forecasting Models); (3) Faatonutonu ma
pulea lelei vaega e fua iai tupe
(management and forecasting financial
systeme liquidity); (4) faʻamalosia le usitaia
e faletupe o faʻatonuga lelei (prudential
guidelines); (5) Faatino AML Standards; (6)
toe Iloilo tulafono ina ia iai le vaaia o vaega
e le’o ni Faletupe (review legislative
framework to include non-banks
supervisory); (7.) Faamalosia le galulue
faatasi ma unaia le Financial Inclusion &
Financial literacy; (8) faʻatautaia o
suʻesuʻega i avanoa fesoasoani tau tupe mo
Micro, Small and Medium Eenterprises
(MSME) ma siitia ai se iloa I vaega uma tau
MSME
74 | P a g e
Faamautuina o galuega mo le JPAM 90% 50% ua maea E 14 galuega faatino sa fuafua e ausia i lalo
ole JPAM i le faaiuga o Iuni 2020. Na’o le 10
galuega na mae’a ona faatino i totonu o le
piriota faatulagaina ae o lo’o faaauau pea
faatinoga o galuega o totoe ai.
Sa faamauina e tatou pa’aga mai fafo
a’afiaga o le Misela (Oketopa-Tesema) ma
le Koviti-19 (Mati-e oo mai i le asō ) i le
faatinoga o galuega e 4 o lo’o totoe ma
malilie ai e faamatu’u mai tupe fesoasoani
ma le aiaiga i le Malo e faatino ma faama’ea
galuega totoe i le faaiuga o Tesema 2020.
75 | P a g e
VAEGA E: MATAFAIOI FAATINO
FAATULAFONOINA MO LE MALO O
SAMOA
1. AOTELEGA I TULAGA O TUPE A LE MALO
O le Fuafuaga mo Tupe a le Malo FY2019/20 ua tusia ai le naunauta’iga a le Malo i le ausiaina o
tulaga fuafuaina tau tupe ma fa’ailoilo o lo o i lalo:
FAAILOILO I FUAFUAGA MO TUPE A LE
MALO
TULAGA I TUPE A LE
MALO
TF1819
TULAGA I TUPE A LE
MALO TF1920
Tupe Faaalu mo Galuega faatino 35%-
38% o le Tamaoaiga
25.8% 28.8%
Nonogatupe a le Malo – lalo ifo o le 50% o
le Tamaoaiga
47.7% 46.8%
Totogi o Tagata Faigaluega faatusatusa i
le aofaiga o tupe faaaluina i le va o le 40%
- 45%
40.0% 41.9%
Paleni o le Faasiliga o Tupe Faaalu i Tupe
Maua ia le sili atu ma le -3.5% o le
Tamaoaiga
2.7% 6.2%
Siitia lelei o le aoina o Tupe Maua $707.3m $794.8m
Faatupulaia o le Tamaoaiga 3.5% -3.5%
76 | P a g e
2. LIPOTI MO AITALAFU A LE MALO
O le Vaega lea ua tu'uina atu ai se auiliiliga o aitalafu a le Malo ma le fa’atinoga o le fuafuaga
o nonō ga tupe e pei ona atagia i lalo o le fuaiupu 86B(4) o le Tū la fono o le Pulega o Tupe a le
Malo 2001. O le ripoti lona lima lea o le auiliiliga o nonō ga tupe mo le tausaga faaletupe 30
Iuni 2020.
SINI AUTU O LE PULEAINA O AITALAFU
“Ia mautinoa e fa’amalieina uma manaoga tau tupe i so’o se taimi fa’atulagaina, ma ia
mautinoa nonōgatupe e fa’amatu’uina atu i se tau maualalo i totonu o se taimi fa’atulagaina, e
ono le ‘alofia ai ni a’afiaga e tula’i mai”, Tulafono o le Pulega o Tupe a le Malo 2001 (teuteuga
numera 9).
TAIALA MO LE PULEA LELEI O AITALAFU A LE MALO (MTDS) 2016-2020
Sa fa’amaonia e le Kapeneta le Ta’iala mo le Pulea Lelei o Aitalafu ale Malo 2016-2020, o lo’o
taula’i ia ausia le sini autu o le puleaina o aitalafu a le Malo, e ala i le fa’amautinoaina o
fuafuaga alualu mamao ma fa’atinoga mo le fa’afoega o nonōgātupe, ina ia pulea lelei ma
mata’ituina tau aofa’i ma a’afiaga o lo’o aofia i totonu o ‘aitalafu a le Malo. O lenei Fuafuaga o
lo’o o gatasi ma le ta’iala mo le puleaina o tupe i lalo o le Fuaiupu 15 o le Tulafono mo le
Pulega o Tupe a le Malo 2001.
ILOILOGA FA’ALE TAUSAGA O LE FUAFUAGA MO PULEGA O NONŌGĀTUPE MO LE
TAUSAGA 2019-2020
O lo’o atagia mai i le iloiloga fa’alet ausaga o le Ta’iala mo le Pulea Lelei o ‘Aitalafu a le Malo
le alualu i luma o le ausia o le sini autu o le puleaina o aitalafu pei ona tu’uina atu i totonu o le
77 | P a g e
Pusa 5.1. Ua fa’amauina ai fo’i ma fautuaga autu e fesoasoani i le matagaluega ma le Malo e
fo’ia ai lu’itau ma fa’afitauli i le puleaina o le aitalafu a le Malo.
Fuafuaga Alualu Mamao mo Nonōgātupe
Faia na’o nonōgātupe tului totogi māmā: O le lona lima lenei o tausaga talu ona fa’aaogaina
ta’iala mo le pulea lelei o aitalafu a le Malo, ma o lo’o fa’aauau ai pea ona ave le fa’amuamua
i nonōgātupe tului māmā e nonō mai i fa’alapotopotoga tetele mai fafo, ma le tu’uina atu o
Feagaiga Tupe (Treasury Bonds) e fa’atupe ai mana’oga mo le tausaga. E leai ni nonōgātupe
fou ma ni feagaiga tupe ale Malo sa faia i totonu o le tausaga fa’aletupe lenei e pei ona sa
fuafuaina, ona o le tulaga ma’ale’ale o lo’o iai pea aitalafu tu’ufa’atasi a Samoa, ma sa gafatia
lava i tupe maua mai i le lotoifale ona fa’atupeina ana fuafuaga tautupe o le tausaga fa’aletupe.
Fa’atinoga ma le Fa’afoeina o Nonōgātupe
Mata’ituina ma Ripoti: Ua fa’aopoopo i se vaega o le ripoti le aofa’i o nonōgātupe a
fa’alapotopotoga tumaoti a le Malo, e le’o iai se fa’amaoniga a le Malo (Non-Government
guarantees), ma o le puletini o Iuni 2020 lea na amataina ai le ripotiina o lea vaega fa’aopoopo.
Sa fa’aauau pea ona fa’asoa atu lomiga o le puletini o le aitalafu a le Malo olo’o tapenaina i
kuata ta’itasi i luga o upega tafa’ilagi a le Matagaluega, fa’atasi ai ma le lipoti fa’ale tausaga a
le Faletupe o le Lalolagi, (Debtor Reporting System -DRS), e pei ona fa’agataina ia Mati i
tausaga ta’itasi. O le sisitema fou o lo’o fa’atautaia e le Failautusi o Malo o le Taupulega
(Commonwealth Secretariat) o le ‘Meridian system’ lea sa faalauiloa i le amataga o le tausaga
2019 sa iai nisi suiga lelei ma maualuga atu e fa’aleleia ai nisi vaega ole galuega fesoasoani i
le puleaina ma le mata’ituina o nonōgātupe, e aofia ai le fa’amaumauina o fa’amaoniga o
nonōgātupe (guarantees) ma nonōgātupe toe nonō atu e le Malo (on-lending). Sa fa’aauau pea
le fa’aaogaina e le Matagaluega o le sisitema o lo’o iai ile taimi nei ole Commonwealth
Secretariat Debt Recording and Management system (CS-DRMS) se’ia oo lava i le taimi o lo’o
fuafuaina e suia i na’o le Meridian sisitema ma le toe fa’aogaina ai le CS-DRMS.
Mata’ituina ma le puleaina o a’afiaga o aulatafu lē fuafuaina (contingent liabilities): Sa amata
tapenaina e le Matagaluega fa’amaumauga ma le tu’ufa’atasia o nonōgātupe a
fa’alapotopotoga tumaoti e le’o iai se fa’amaoniga a le Malo ina ia mata’ituina ai ni a’afiaga o
78 | P a g e
nei nonōgātupe. Sa fa’atino foi fa’atalanoaga e toe iloilo ai le faigafa’avae o tupe toe nonō atu
i fa’alapotopotoga i le fa’ai’uga o le tausaga fa’aletupe, e fa’atapena ai le Pepa mo le
fa’amaoniga a le Kapeneta i lea faigafa’avae i le masina o Oketopa 2020. Sa amata fa’asolo foi
iloiloga o le pepa ta’iala mo le fa’amatu’u atu ole fa’amalumaluga a le Malo mo nonōgātupe,
ma o le a fa’amautu ai se faiga fa’avae mo fa’amaoniga o nonōgātupe a le Malo. O nei galuega
o lo’o galulue fa’atasi ai ma le Matagaluega o Faalapotoptogoa a le Malo.
Si’itia le puleaina o Tupe: Na fa’aauau pea le fa’atinoina o fonotaga a le komiti o tupe (cash
management committee) a le Matagaluega, e iloilo ma mata’itū paleni o tupe ma le tulaga
alualu i luma o lo’o iai i le tausaga. Na fa’ailoa foi i le pulega a le Matagaluega paleni o tupe i
aso ta’itasi mo le silafia, fa’apea fa’ai’uga fai. O tala fa’atatau o tupe fa’ameaalofa mai fafo ma
tupe totogi o nonōgātupe o lo’o tu’uina atu i le Faletupe Tutotonu o Samoa e fesoasoani ai i le
fa’agasologa o tinoitupe maua fa’apea ai ma le puleaina o tupe fa’aagaga.
Fesoasoani fa’amāmāavega mo le totogiina o Nonōgātupe: Ua fa’amaonia ma fa’atino foi e
atunu’u e malolosi o latou tamāoāiga (G20) se fa’amāmāavega i tupe totogi o nonōgātupe mo
na’o se vaitaimi, po’o le toe tolopōina lea o le totogiina o nonōgātupe mai ia Me 2020 – Tesema
2020, e fesoasoani ai i le tele o atunu’u ona o a’afiaga o le tamāoāiga i le fa’ama’i KOVITI 19,
aemaise i tulaga o le fa’asoasoaina o tupe a le Malo. Ua mafai foi ona agava’a ai Samoa i lea
polokalame, ma ua fuafua e fa’atino i le tausaga faletupe 20/21 mo tupe totogi o nonōgātupe
o lo’o agava’a i lalo ole polokalame.
Unaia ma Si’itia Agava’a: E ui i le a’afia ai o Samoa i le fa’amai o le Misela i le 2019 aemaise o
le fa’amai o le Koviti-19, sa mafai pea ona fa’atino nisi o a’oa’oga e fa’alautele ai tomai ma
agava’a o le aufaigaluega ma auai atu ai i se a’oa’oga mo nisi o suiga i taiala ma faigafa’avae
o loo limata’ita’i ai le fa’atinoga o nonōgātupe a atunu’u e maualalo o latou tamāoāiga, faapea
fo’i fonotaga ale Faletupe o le lalolagi ,Faletupe o Asia ma le Fa’alapotopotoga o Tupe a le
lalolagi . O iloiloga ma le ripoti sa faia ele konesale faufautua sa galulue i se polokalame
fesoasoani a le Faletupe o le Lalolagi, o lo’o fautuaina ai le toe fa’atulagaina o matāfaioi
aemaise o le Vaega patino i le Mata’ituina lelei o tulaga tau Nonōgātupe a le Malo (Debt
Management Unit) ina ia avea ma vaega ma’oti i lalo o le Matagaluega o Tupe (Debt
Management Division) ma o lo’o tumau pea i fuafuaaga fa’ataatia a le Matagaluega.
79 | P a g e
Lu’itau:
Fa’afitauli i le Fesuia’iga o Tupe: O le a’afiaga o tupe mai fafo o lo’o tumau pea ma lu’itau
maualuga ona o le 99.2% o nonōgātupe a le Malo olo’o fa’atulaga mai i tupe mai fafo. Sa pa’ū
le Talā Samoa pe a fa’atusatusa i le tupe Iapani (JPY) , o le talā Amerika (USD) ma le talā Europa
(EUR), ae na maualuga atu i lo le tupe Saina (CNY) ae tumau pea le SDR pe’a fa’atusatusa Iuni
2020 ia Iuni 2019; USD – 1.8%, CNY 1.1%, JPY – 1.8%, EUR – 0.6%.
Fua fa’atatau fa’atulagaina e le’i ausia: E le’i mafai ona ‘ausiaina nisi o fua fa’atatau o le
puleaina o a’afiaga o tupe toe totogi, a’afiaga o tupe mai fafo ma tau o nonōgātupe a le Malo.
Mo fa’ailoilo o tau ma a’afiaga o le fesuia’iga o aiaiga o nonōgātupe (refinancing risk),
o le umi fa’atulagaina e ono toe iai ni fesuia’iga e 13 tausaga, ae na’o le 10 tausaga na
ausia. E 6.9% le aofa’i o nonōgātupe o le a totogi i totonu o le tasi tausaga i luma atu
(20/21) pe’a fa’atusatusa i le tapula’a fa’atulagaina o le 5%. O le lē ausiaina o nei
tapula’a ona o nisi o vaega nei. E tolu nonōgātupe mai i le Faletupe ole Lalolagi (IDA)
o lo’o fuafuaina e amatalia le totogiina o tupe autu i le tausaga fa’aletupe 20/21 ma o le
tausaga fa’aletupe fo’i lea e totogiina ai le tupe autu atoa ma fa’amae’aina ai le feagaiga
tupe i le SLAC (SLAC Treasury bond). O le tau aofa’i o le totogi o tului (average interest
rate) mo nonōgātupe a le Malo e 1.46% ma o lo’o maualuga atu o le tapula’a
fa’atulagaina e ≤1.4%.
Mo a’afiaga o fesuia’iga o tupe mai fafo, e 99.2% le aofa’i o nonōgātupe a le Malo e fai
mai atunu’u i fafo ma o lo’o maualuga atu i lo le tapula’a fa’atulagaina e <98%. Ua mafua
lea tulaga ona o le fa’aitiitia lea o ‘aitalafu i totonu lava o le atunu’u ina ua mae’a ona
totogiina o le tasi o nonōgātupe i totonu o lea tausaga fa’aletupe ae olo’o si’itia ai pea
tupe fa’asoasoa (disbursements) mai nonōgātupe mai faletupe i fafo mo le fa’atupeina
lea o atina’e tetele a le Malo i totonu o le tausaga.
E utiuti auala mo nonōgātupe totogi māmā, fa’atasi ai ma le ma’ale’ale o tulaga o aitalafu mai
fafo. O lo’o iai pea i se tulaga maualuga ma le ma’ale’ale (high risk of debt distress) le
fa’atulagana o lo’o iai nonōgātupe a le Malo mo le taimi nei, e pei ona fa’amaonia mai ai ile lē
ausiaina o nisi o fua fa’atatau o nonōgātupe a le Malo pe a fa’atusatusa i le tamāoāiga (debt to
80 | P a g e
GDP ratio) fa’apea ai ma fua fa’atatau o nonōgātupe a le Malo pe’ā fa’atusatusa i oloa auina atu
i fafo (debt to export ratio). E mafua lea tulaga ona o iloiloga o nonōgātupe, e aofia ai le
iloiloina o le iai o le avanoa e ono a’afia ai le atunu’u i ni fa’alavelave fa’a le natura, o aafiaga
ole tamaoaiga ona ole Koviti 19, fa’apea ai le telē o le avanoa e ono a’afia ai mai aitalafu ma
fa’amaoniga o nonōgātupe ua tu’uina atu mo fa’alapotopotoga a le Malo (contingent
liabilities). E mo’omia ai le fuafuaina lelei o ni ta’iala ina ia folasia ai fuafuaga tau tupe aua
fa’alavelave e ono tutupu i le lumanai e le’i fuafuaina, ae e ono a’afia ai le tulaga fa’atatau o
tupe maua ma tupe totogi a le Malo. O fa’alapotopotoga ma faletupe Fa’ava o malo o lo’o
fesoasoani mai pea i nonōgātupe e ala mai i le nonōgātupe e māmā tului ae o feagaiga tupe
(Treasury bonds) e maualuga tului ma taugata fo’i.
Fa’aauau Agavaa Mo’omia: E fa’atupulaia matāfaioi ma tiute i le puleaina o aitalafu, ma o lo’o
fa’aauau pea ona feagai le Matagaluega ma lu’itau i le tulaga tau tomai fa’apitoa aua le
mata’ituina ma le puleaina lelei o nonōgātupe a le Malo. O le tausaga fa’aletupe nei sa feagai
ai ma lu’itau fa’aopopo fa’atatau i le fa’atapula’a ole aufaigaluega ma a’oa’oga fa’alautele ai le
tomai ona o a’afiaga o fa’amai o le misela ma le Koviti-19. E mo’omia pea le si’itia o le tomai
ole aufaigaluega ona ole fa’atupulaia o nisi o itūāiga nonōgātupe ma fuafuaga e ono a’afia ai
le Malo (contingent liabilities) e pei o le maitauina fo’i o aitalafu a fa’alapotopotoga tuma’oti
ale Malo, o nonōgātupe mai i faiga fa’apa’aga a le Malo ma vaega tuma’oti (PPP), o le faia lea
o iloiloga o tulaga o aitalafu ale Malo (DSA), fa’agalueina ole Meridian sisitema, ole fausiaina
o nisi Fuafuaga ma Tapula’a Fa’atulagaina mo Nonōgātupe i le lumanai fa’apea ai ma faiga
fa’avae o nonōgātupe talafeagai.
Fautuaga
Ia fa’atumauina pea le talafeagai o fa’ailoilo ma fua fa’atatau mo le mata’ituina o le
ta’iala mo le pulea lelei o ‘aitalafu ale Malo o lo’o iai nei. O le isi ta’iala fou mo le pulea
lelei o Aitalafu a le Malo ile isi 5 tausaga o lumanai, ia iloilo ma toe fetu’unai fa’ailoilo
ma fua fa’atatau talafeagai mo le mata’ituina o a’afiaga o nonōgātupe o lo’o fa’amaonia
e le Malo ma nonōgātupe e toe nonō atu e le Malo, o le mata’ituina o tului ma tau totogi
mo nonōgātupe, ma le toe iloiloina lea o nisi auala fa’aopoopo e mafai ona fa’atupeina
81 | P a g e
ai atina’e tetele a le Malo e pei o polokalame o feagaiga tupe (Government T-bills ma
Government T-bonds).
Toe iloilo ma fa’afou ta’iala mo le faia lea o nonōgātupe fou ma le tu’uina atu o le
maliega a le Malo e fa’amaonia ai se nonōgātupe (updated procedures and guidelines
for contracting new loans and issuance of Government guarantees), ina ia fa’ailoa
manino ai le sao ma le pitolā’au a le Matagaluega mo Faalapotopotoga a le Malo i lona
fa’agasologa.
Ia fausia se faiga fa’avae mo fa’amaoniga o nonōgātupe a le Malo (Government
guarantees Policy)
Fa’amaeaina ma fa’amautu le faiga fa’avae mo nonōgātupe toe nonō atu (On-lending
Policy) ma tu’uina atu i le Kapeneta mo le pasiaina i totonu ole tausaga faaletupe 20/21.
Fa’atinoina loa fautuaga na tu’uina mai e le lipoti ma le iloiloga a le TA mo nonōgātupe,
ina ia fesoasoani ile Matagaluega ile mata’ituina o ‘aitalafu ale Malo, ona o lo’o
fa’atupulaia tiute tau’ave o le puleaina o nonōgātupe a le Malo fa’apea ai ma le fuafuaga
mo le fa’alaua’iteleina o tomai fa’apitoa e fa’atino ai galuega.
Ina ia fa’alauteleina matāfaioi o le puleaina ma le mata’ituina o nonōgātupe i ‘aitalafu
uma a fa’alapotopotoga a le Malo, fa’apea ai ma fetu’una’iga i le va o faiga pa’aga a le
Malo ma vaega tuma’oti.
Ia tapenaina se tusi fa’atonutonu mo le mata’ituina lea o le fa’atinoga o galuega o le
puleaina o nonōgātupe ina ia fesoasoani ai e tu’uitiitia aafiaga e ono a’afia ai le
fa’agaoioiga o galuega.
Pusa9: Fua Faatatau ma Tapula’a Ausia
A’afiaga Fua Fa’atatau Tapula’a Tulaga
Ausia
Tulaga
Ausia
Tulaga
Ausia
Fa’amatalaga
(Fa’aletausaga) 1718 1819 1920
82 | P a g e
Puleaina o
Tau
Fa’aaogaina pasene
o tupe fa’asili
(weighted average)
≤1.4% 1.58% 1.54% 1.46% Fa’aitiitia le pasene
pe’a fa’atusa i le
tausaga fa’aletupe
18/19 ae o lo’o
fa’atumauina pea i
luga atu o le tapula’a
fa’atulagaina.
Aofa’i o nonō ga tupe
fou fa’amaonia i lalo
ifo o le tau aofa’i
fa’autulagaina.
0 0 0 0 Leai ni nonō ga tupe
fou na faia i le
tausaga fa’aletupe
19/20
Aofa’i o nonō ga tupe
fou fa’amaonia e
aunoa ma le tausisia
o ta’iala ma faiga
fa’avae.
0 0 0 0
A’afiaga o le
Tala mai fafo
Pasene o Fesuia’iga
o tupe mo
nonō ga tupe i totonu
o le aofa’i o
nonō ga tupe a le
Malo.
≤98% 98.20% 98.60% 99.20% Na fa’aitiitia le
pasene o
nonō ga tupe
fa’alotoifale i le 50%
pe fa’atusa atu i le
tausaga faaletupe
18/19, ae si’itia ai le
vaega (%) o
nonō ga tupe i atunu’u
i fafo.
Pasene o fesuia’iga
o tupe mo
nonō ga tupe I se
taimi pu’upu’u I
totonu o le aofa’iga
o tupe fa’aagaga mo
fefa’ataua’iga.
<15% 15.30% 13.20% 11.60% Na siitia tupe
fa’aagaga mo
fefa’atauaiga i le
24% (SAT$110m) pe
a faatusa i le tausaga
faaletupe 18/19.
83 | P a g e
A’afiaga o
Tupe Toe
totogi
Pasene o
nonō ga tupe a le
Malo fa’amae’aina
ona totogi i totonu o
le tausaga e tasi.
<5% 5.80% 6.40% 6.90% 1. Siitia o vaega
moomia mo le
totogiina o
nonō ga tupe i le
tausaga faaletupe
20/21 e mafua mai i
le
amatalia ona
totogiina o tupe autu
a nonō ga tupe e tolu
mai i le IDA ma le
fa’amae’aina ai le
feagaiga tupe a le
SLAC
2. Fa’aauau le tupe e
fa’amatu’u mai
(disbursement) o
nonō ga tupe
Aofa’iga o le ATR >13 tausaga 10 tausaga 10 tausaga 10 tausaga
A’afiaga o
Tupe Fa’asili
Pasene o
nonō ga tupe i totonu
o le aotelega o
pasene o tupe
fa’asili (interest
rates)
<2% 0% 0% 0% E leai ni nonō ga tupe
e nono mai aiaiga e
mafai ona fesuia’i tau
o tului (variable
interest rates)
A’afiaga o
Tupe
Totogiina
mai
Pasene o
Fa’amaoniaga o
Nonō ga tupe % i
totonu o le aotelega
o le tamao’aiga
(GDP)
≤10% 7% 7% 7% Fa’aauau le tupe e
fa’amatu’u atu o le
faamaoniga o le
nonō ga tupe a le SAL
84 | P a g e
Aofa’iga o maliega
tu’uina atu e aunoa
ma le tausisia o
ta’iala ma faiga
fa’avae.
0 0 0 0 E leai ni faamaoniga
o nonō ga tupe na
faamatu'u atu i le
tausaga faaletupe
NONŌGĀTUPE A LE MALO:
O le aofa’i o nonōgātupe a le Malo ile fa’ai’uga o Iuni 2020 e tusa lea ma le SAT$1.01 piliona,
o le 99.2% (SAT$1.00 piliona) o ia nonōgātupe e nonō mai i pa’aga i atunu’u i fafo ma le 0.8%
(SAT$ 0.01 piliona) e faia mai lava i totonu o Samoa nei. E 4.4% na fa’aitiitia ai le aofa’iga o
nonōgātupe a le Malo ile tausaga faaletupe 2019/20 pea fa’atusatusa ia Iuni 2019 (SAT $1.06
piliona). O le 99.98% o le aofa’i o nonōgātupe a le Malo mo nonōgātupe ae o le 0.02% o
Fegaiga Tupe (Government Bonds).
Na fa’amauina ole 46.8% o nonōgātupe a le Malo pe a fa’atusa ile tamāoāiga ia Iuni 2020 e ua
fa’ailoa mai ai le fa’aitiitia pe a faatusa atu ile 47.6% sa fa’amauina ia Iuni 2019.
Ata 4: Pasene O Nonōgātupe vaevaeina I Faletupe 30 Iuni 2020
O le vaevaeina o pa’aga olo’o nonō mai ai tupe a le Malo i le fa’ai’uga o Iuni 2020 e fa’apea:
EXIM Bank o PRC (37%), Faletupe o le Lalolagi (29%), Faletupe o Atina’e o Asia (22%) – o
pa’aga ‘autu ia o lo’o nono mai ai le Malo, fa’apea le Malo o Iapani: 9%, OPEC: 2%, UTOS :
1%, ma isi e i lalo ifo o le 1% (EIB 0.32%, IFAD 0.30%, SLAC 0.02%). O lo’o fa’ailo mai le
fa’aitiitia o pasene o nonogatupe ile EXIM Bank of PRC (39% ile 37%) ae siitia le pasene ole
Faletupe ole lalolagi (26% ile 29%) pe’a fa’atusatusa i fa’amaumauga o Iuni 2019.
85 | P a g e
Ata 5: Pasene o Nonōgātupe vaevaeina i Tupe mai Fafo (%) 30 Iuni 2020
O le fa’atulagaina o tupe ‘ese’ese olo’o nonō mai ai nonōgātupe i le fa’ai’uga o Iuni 2020 olo’o
atagia mai ai o le SDR (50%) ma le CNY (37%) o tupe ‘autu ia olo’o vaevae iai le aofa’iga atoa
o le nonōgātupe a le Malo. O le 99.2% o le aofa’iga o nonōgātupe a le Malo olo’o fa’amauina i
tupe mai i atunu’u i fafo ae 0.8% olo’o fa’amauina i le Tala Samoa.
Pusa 9: Tu’utu’uga o Nonōgātupe a le Malo
O tu’utu’uga o Nonōgātupe a le Malo o lo’o mafuli lea i nonōgātupe e totogi māmā tului (highly
concessional terms) mai i Malo ma fa’alapotopotoga mai fafo.
86 | P a g e
Creditor
Interest
rate (per
annum)
Maturity Grace
Period
Management
Fees (one-off)
Commitment
fees (per
annum)
Service/Admin
fees
ADB 1.5% av 30 Tausaga 10
Tausaga - - -
EIB 0.75% 30 Tausaga 10
Tausaga - - -
Exim
Bank PRC 2.00% 15 Tausaga 5 Tausaga 0.71%av 0.58% av -
IDA 0.75% 30 Tausaga 10
Tausaga - - -
IFAD 1.00% 30 Tausaga 10
Tausaga - - -
JICA 0.45% 20 Tausaga 10
Tausaga - 0.10% -
OPEC 3.98% 14 Tausaga 5 Tausaga - - 1%
UTOS 8.17% 8 Tausaga - - - 0.01% av
SLAC 7.00% 15 Tausaga 14
Tausaga - - -
Ata 6: Aofa’iga o Tupe Totogi mo Nonōgātupe
O le aofa’i o le tupe totogi mo nonōgātupe i le fa’ai’uga o Iuni 2020 e tusa lea ma le SAT$
85.6 miliona, ua si’itia lea i le 4.8% pe’ā fa’atusatusa i le fa’ai’uga o Iuni 2019 lea sa
fa’amauina ai le SAT$81.7 miliona. E tusa ma le 91% olo’o totogi ai nonōgātupe mai fafo ae
9% olo’o totogi ai nonōgātupe i totonu lava o le atunu’u
87 | P a g e
NONŌGĀTUPE A FA’ALAPOTOPOTOGA ALE MALO
O le aofa’i o nonogatupe a fa’alapotopotoga a le Malo ile faaiuga o Iuni 2020 e SAT$185.2
miliona, ma e si’itia ile 1.7% pe a fa’atusatusa ile fa’aiuga o Iuni 2019 (SAT$182.1milion). O lea
aofa’i o lo’o aofia ai nonogatupe a Faalapotopotoga o lo’o iai le fa’amaoniga a le Malo, ma
nonogatupe a faalapotopotoga e nono sa’o mai lava e latou mai faletupe eseese. E fa’apea foi
ona iai nonogatupe toe nono atu ele Malo i nisi o fa’alapotopotoga, e tusa ma le
SAT$126.4miliona ile faaiuga o Iune 2020.
Fa’amaoniga (Guarantees) Mo Nonōgātupe
O le aofa’i o Fa’amaoniga a le Malo mo nonō ga tupe a nisi o fa’alapotopotoga tuma’oti ma
fa’amauina i le fa’ai’uga o Iuni 2020 e tusa lea ma le SAT$160.5 miliona, e 1.2% ua fa’aitiitia ai
pe’a fa’atusatusa atu i le SAT$162.5 miliona ia Iuni 2019.
O le vaevaega lenei i pasene o fa’amaoniaga tu’uina atu i Fa’alapotopotoga a le Malo: DBS –
64.4%, PAL/SAL -22.3%, SHC – 6.3%, UTOS – 6.2% ma SSS 0.7%.
88 | P a g e
Ata 7: Olo’o fa’aalia manino mai ai le vaevaega o fa’amaoniga tu’uina atu fa’alapotopotoga a
le Malo ua fa’amauina i le fa’ai’uga o Iuni 2020.
Nisi o Nonōgātupe a Fa’alapotopotoga a le Malo
Ole aofa’I o nisi o nonōgātupe a fa’alapotopotoga a le Malo e faia sa’o mai lava e latou (direct
borrowing) mai faletupe eseese e tusa ma le SAT$24.7miliona. E fa’amauina le si’itia o lea
aofa’I ile 26.5% pe a fa’atusatua atu ia Iuni 2019 (SAT$19.6miliona. O le vaevaega nei
nonōgātupe e 48% le Fa’alapotopotoga o Fale o Samoa (SHC), 37% ole Fa’alapotopotoga o
Fanua o Samoa (SLC) ma le 15% o ole Fa’alapotopotoga o Va’a a Samoa (SSC).
Nonōgātupe Toe Nonō Atu e Le Malo
O le aofa’i o nonōgātupe toe nonō atu e le Malo i le fa’ai’uga o Iuni 2020 e tusa lea ma le
SAT$186.4 miliona, ua fa’aitiitia mai i le 7.6% pe’a fa’atusa ia Iuni 2019 (SAT$201.7 miliona).
O lenei aofa’i, e 64.1% sa tu’uina atu i le EPC mo le poloketi o le Power Sector Expansion,
32.1% sa tu’uina atu i le kamupanī a le Samoa Submarine Cable, o le UTOS e 2.5% ma le DBS
e 1.2%.
ILOILOGA AU’ILI’ILI O NONŌGĀTUPE (DSA)
O lo’o fa’atumauina pea le iai o Samoa i tulaga ma’ale’ale i ana nonōgātupe mai fafo, e tusa ai
ma fa’amaumauga o le ripoti a le Faletupe Tutotonu ole Lalolagi (IMF) Article IV ia Aperila
2020, ona o le maualuga ole tulaga e aafia ai Samoa i faalavelave faalenatura ma le aafiaga ole
89 | P a g e
vaega maoti o turisi ona o le Koviti 19. O le iloiloga ua tuufa’atasi ai ma a’afiaga o le Koviti-
19, ua faamauina ai le si’itia o le tulaga ma’ale’ale e ono a’afia ai le vaega amata o tulaga o le
tamāoāiga (baseline macro framework), pe a fa’atusa i le tulaga na iai ia Me i le 2019. E aofia
ai fo’i ma a’afiaga ogaoga e mafai ona a’afia ai mai suiga o le tau ma fa’alavelave fa’alenatura
i se taimi umi, na iloiloina e fa’aaogaina ai le Low Income Countries Debt Sustainability
Framework (LICs DSF). Sa fa’apea foi ona fa’aaogaina ai le fuafuaga e ono tutupu
(assumptions) mo le isi 20 tausaga, e pei ole fa’aitiitia ai le fa’atupulaia o le tamāoāiga, o
a’afiaga o tulaga o tupe maua ma tupe totogi a le Malo.
O le iloiloga ale Faletupe ole Lalolagi i fa’atinoga a atunu’u i ana faigafa’avae ma fa’atulagaina
o ana galuega (Country Policy and Institutional Assessment (CPIA), e tu’ufa’atasi ma isi vaega
autu o le tamāoāiga lautele e pei o le fa’atupulaia o le tamāoāiga (GDP growth rate), o tupe
fa’aagaga mo le totogiina o oloa auina mai totonu o le atunu’u, fa’apea ai ma tupe fa’amomoli
mai fafo ma le si’itia ai o le tamāoāiga o le lalolagi, sa fa’aaogaina e fuafua ai tapula’a
fa’atulagaina e iloiloina ai le fa’ailoilo Composite Indicator (CI) Index i lalo o le LICs DSF mo
Samoa.
O le maualuga o le CI, o le malosi ma le gafatia foi lena ona tau’ave nonōgātupe, o lea ua
maualuga ai tapula’a fa’atulagaina e pei o na fa’ailoa mai i le Pusa 5.3.
O le CI mo Samoa e 3.29, ma o lo ‘o iai i vaega maualuga ma gafatiaina (strong), ma e
maualuga foi tapula’a fa’atulagaina o lo’o faaaogaina (thresholds and benchmarks)
Pusa 10: Tapula’a Fa’atulagaina o Nonōgātupe mai Fafo
Composite
Indicator
(CI)
Debt
carrying
capacity
(CI
classification
PV of PPG
external debt in
percent of
PPG external debt
service in percent
of
PV of
total
public
debt
GDP Exports Exports Revenue GDP
≤2.69 Weak 30 140 10 14 35
90 | P a g e
>2.69
<3.05
Medium 40 180 15 18 55
≥3.05 Strong 55 240 21 23 70
Afai foi e sili atu fa’atinoga (breach) nai lo tu’utu’uga ma tapula’a fa’atulagaina o lo’o ta’ua mai
i totonu o le tala fa’atusa amata ole a fa’ailoa mai ai foi le maualuga o le avanoa e ono aafia ai
o nonōgātupe a le Malo.
I lalo o le iloiloga vaega amata (baseline scenario), o nonōgātupe i fafo pe a fa’atusa i
le tau o le tamāoāiga (PV PPG External debt to GDP ratio) e 56% ile tausaga e 2035; e
fa’apea foi pe a fa’atusa le aofa’i o nonōgātupe ile tamāoāiga (PV of total public debt) e
72% ile tausaga 2028, ma fa’aailoa mai ai ua sili (breach) atu ile tapula’a fa’atulagaina.
I lalo o le iloiloga vaega maea o a’afiaga (stress test scenario), e telē ma maualuga
a’afiaga o mala fa’alenatura i luga o nonōgātupe i fafo pe a fa’atusa i le tau aofai o le
tamāoāiga (PV PPG External debt to GDP ratio) e tusa ma le 57% ile tausaga 2026,
fa’apea foi ma nonōgātupe i fafo pe a fa’atusa i oloa auina atu i fafo (PV external debt to
Exports ratio) ile 248% ile tausaga 2033. E iai foi a’afiaga o aitalafu lē fuafuaina
(contingent liabilities) i luga o nei vaega e lua. O lo’o fa’atumauina pea le
gafataulimaina o ‘aitalafu a Samoa e ui ai i le maualuga o le avanoa e ono a’afia ai le
atunu’u i fa’alavelave fa’a-le-natura.
O fautuaga na tu’uina mai e le iloiloga ua o gatasi lea ma le Ta’iala o le Puleaina o Nonogatupe
a le Malo fa’apea le fuafuaga o tala o tupe ua fa’ata’atia a le Malo. O le tapula’a ua fa’atulagaina
mai le tulaga o nonōgātupe fa’atusa ile tamāoāiga (debt to GDP ratio) ile aga’i i luma e 40%,
fa’apea foi ni nonōgātupe e moomia ona fai, e tatau ona faia nonōgātupe tului māmā, (highly
concessional borrowing), ina ia fa’amautinoa ai le iai o nonōgātupe a le Malo ise tulaga
gafataulimaina (capacity to repayment) ma ia ausia uma sini ‘autu ma ta’iala o le puleaina o
nonōgātupe a le Malo.
91 | P a g e
3. LIPOTI O LE MATAITUINA O LE
TALA O LE TUPE
ILOILOGA I LUGA O LE FA’ATINOINA O LE TALA O LE TUPE 2019/20
OTOOTOGA
Aotelega
O lenei lipoti o se galuega e tu’ufa’atasia e le Matagaluega o Tupe i tausaga ta’itasi e iloilo
ai le fa’atinoina o galuega a Matagaluega ma Fa’alapotopotoga a le Malo lea o lo’o
fa’atupeina i lalo o le Tala Faatatau Autu o le Tupe e pei ona va’ava’aia e le Matagaluega o
Tupe. O le sini autu o lenei lipoti ina ia mafai ona auina atu i lona tulaga aoao tetele taunu’uga
sa mafai ona ausia e Matagaluega ma Fa’alapotopotga ta’itasi pe a fua lea i luga o tupe
fa’atatauina sa fa’amatu’uina atu iai i tausaga ta’itasi fa’atasi ai ma fa’ailo sa auina atu ile
laulauafono a le Palemene ile masina o Iuni ile amataga o tausaga faaletupe.
Iloiloga o le tausaga faaletupe atoa (12 masina) 2019/20 e pei ona mataituina ile Aso 30
o Iuni 2020
O se otootoga lenei o tulaga ausia ile tausaga 2019/20 pe a fa’atusa i tupe sa fa’atatauina:
E 97% le fa’aaogaina o Tupe Alu ile Taimi nei a le Malo sa fa’amauina ile aso 30 o Iuni
2020. O Tupe Alu Faatulafono sa fa’amauina ile 97% fa’atasi ai fo’i ma Tupe Alu mo
Polokalame a Matagaluega e aofia ai ma vaegatupe sa fa’ase’e ese i teugatupe
fa’apitoa ina ia mafai ona fa’aauau pea ona fa’aaoga e fa’amae’a ai galuega i totonu o
le tausaga faaletupe. Fou. O Tupe Le Fuafuaina sa fa’amauina lona fa’aaogaina ile 76%
e aofia ai ma polokalame se fa’aauauina i le isi tausaga faaletupe fou;
O le aotelega o Tupe Maua a le Malo sa fa’amauina ile 96% le aoina ma o le tu’uitiitiga
sa fa’amauina e afua mai lea ile na o le 79% o tupe fa’ameaalofa sa fuafuaina na mafai
ona fa’amatu’uina mai e pa’aga mai fafo. O Tupe Maua masani sa fa’amauina ile 102%
e ui ile na o le 99% o Tupe Maua e Ese Mai i Lafoga sa mafai ona aoina e Matagaluega
92 | P a g e
talu ai aafiaga o le tapunia o tuaoi faavaomalo a le atunu’u. O Lafoga sa maitauina le
maualuga pea ona o le tele o fa’amanuiaga sa maitauina mo pisinisi talu ai le
taligamalo a le Samoa mo taaloga a le Pasefika ma na mafai ai ona fa’amauina le aoina
o nei tupe maua ile 102% mo le piriota o lo’o iloiloina;
O atina’e fa’atupeina mai nonogatupe sa fa’amauina ile 81% ae 80% na fa’amauina
mo atina’e fa’atupeina mai tupe faameaalofa mai fafo. O nei tupe alu o lo’o aofia ai
lafoga fa’atasi ai ma tupe alu mo atina’e sa fa’amatu’uina atu lea e fa’atino e
fa’alapotopotoga tuma’oti a le Malo;
O tupe alu ma tupe maua ua folasia na fa’amauina ai le fa’asiliga o tupe alu a le maua nai lo
ana tupe maua i lalo o le fa’ata’atiaga masani e tusa lea ma le 3.5% o le tamaoaiga. A
fa’atulaga i lalo o le auivi o le Government Finance Statistics lea o lo’o fa’amauina ai e le Ofisa
o Numera Fa’amauina ona tula’i mai ai lea o se fa’asiliga o tupe maua i tupe alu e tusa ma le
1.9% o le tamaoaiga.
E ta ūa ōna fa’ailōa atū ō fa’amaūmaūga ūma ō le a fōlasia ile vaega i lalō e le ō aōfia ai fetū’ūna’iga e fa’atinōina
e pei ōna masani ai teūgatūpe a le Malō i fa’ai’ūga ō taūsaga fa’aletūpe ta’itasi e aōfia ai peimeni ma tūpe
maūa fa’atō’a fa’amaūtū ina ile Piriōta 13 ma ō nei fetū’ūna’iga ō lō’ō maiōiō i tōtōnū ō Pūblic Accōūnts a le
Malō. O ilōilōga ō le a aūina atū ō se ata ō tūlaga na ōō iai taūnū’ūga ō galūega a Matagalūega ūma e pei ōna
fa’amaūina ile Asō 30 ō Iūni.
TUPE MAUA:
O Tupe Maua a le Malo e tusa ma le 96% na mafai ona aoina ile faaiuga o le tausaga faaletupe
2019/20 ma o lenei tu’uitiitiga na aafia tele ile na o le 79% o tupe fa’ameaalofa mai fafo lea
e fa’atupe ai atina’e mo le atunu’u.
O Tupe Maua Masani e aofia ai Lafoga ma Tupe Maua e ese mai i Lafoga sa fa’amauina le 2%
lona maualuga nai lo le aofa’iga sa fa’atatauina ae 3% e itiiti ai pe a fa’atusa i tupe maua sa
mafai ona aoina ile tausaga 2018/19. O lo’o atagia mai ai aafiaga o fa’ama’i o le Misela ma
le Koviti i luga o le tamaoaiga o le atunu’u.
93 | P a g e
1. Tupe Maua e ese mai i Lafoga
O Tupe Maua a le Malo e ese mai i Lafoga po’o tupe totogi fua pauina sa fa’amauina ile 99%
ile faaiuga o le piriota o lo’o iloiloina ma na aafia tele ile tu’uitiitia o tupe maua sa mafai ona
aoina e Matagaluega mai auaunaga na le mafai ona fa’aaogaina e le mamalu o le atunu’u talu
ai le tapunia o tuaoi faavaomalo o le atunu’u e aofia ai le Matagaluega a le Palemia ma le
Kapeneta, Matagaluega o Punaoa Faanatura, Matagaluega o Tupe ma le Matagaluega o
Galuega.
Pusa 1: Taunu’uga o le aoina o Tupe Maua e ese mai i Lafoga a Matagaluega.
Matagaluega na maitauina le fa’asilia o latou tupe maua e ese mai i lafoga
O lo’o auina atu i lalo se otootoga o Matagaluega e 5 na maitauina sa tele se faasiliga o latou
tupe maua na aoina i totonu o le tausaga faaletupe o lo’o iloiloina pe a fua lea i tulaga sa
fuafuaina:
Ofisa o le Komesina o Faiga Palota
Na maitauina le fa’atupula’ia o le mamalu o le atunu’u na aga’i mai ile Ofisa e fa’atino
a latou lesitala mo le faiga palote o le 2021 talu ona fa’amalosia le sala tupe pe a le
usita’ia tulafono ua fa’avaeina.
MINISTRY UTL %
Office of the Electoral Commissioner 192%
Ministry of Commerce 173%
Office of the Attorney General 168%
Ministry of Police 162%
Ministry of Foreign Affairs 149%
Ministry of Communication 114%
Ministry of Agriculture 113%
Ministry of Health 110%
Ministry for Revenue 100%
Ministry of Works 99%
Office of the Legislative Assembly 99%
Ministry of Education 96%
Ministry for Women 95%
Ministry of the Prime Minister 94%
Ministry of Finance 92%
Ministry of Justice 89%
Ministry of Natural Resources 85%
Bureau of Statistics 83%
Office of the Auditor General 54%
99%
94 | P a g e
Matagaluega o Pisinisi, Alamanuia ma Leipa
O le fa’asiliga ua maitauina o lo’o ogatasi lea ma le fa’ase’e mai o auaunaga mo le
fa’atinoina o pemita faigaluega lea sa i lalo o le Matagaluega a le Palemia ma le
Kapeneta.
Ofisa o le Loia Sili
Maitauina le faasilia o fa’atatau mo vaega uma e lua o le Ofisa o le Loia Sili ile piriota
o lo’o iloiloina. O le Vaega mo le Tusiina o Tulafono o lo’o ogatasi lava le fa’atupula’ia
o tupe maua ma le fa’atupula’ia o tulafono taufa’aofi fou e pei ona lauliliuina e le
laulauafono a le Fono Aoao o Samoa. O le siitaga o tupe alu sa fa’amauina mo le Vaega
o lo’o fa’atautaia Mataupu Faamasinoga ile va o Tagata, Mataupu Lautele ma Fautuaga
Faatulafono e afua mai lea ile amata aoina o taui mo auaunaga tau fa’amasinoga (court
fees) fa’atasi ai ma le fa’atupula’ia o mataupu na mo’omia ai auaunaga a lenei vaega.
Matagaluega o Leoleo
O le tele o le fa’asiliga o tupe maua a le Matagaluega na mafai ona aoina se fa’atinoina
lea oe Vaega o Suesuega Faapitoa fa’atasi ai ma le fa’atinoina lea o auaunaga fa’ase’e
mai ile LTA mo le va’ava’aia o soligatulafono i luga o auala. O lo’o aofia ai fo’i i nei
fa’asiliga tupe sa aoina mai i sala mo soligatulafono e patino lea i Poloaiga o
Faalavelave Tutupu Faafuasei lea o lo’o tapu ai nisi o vaega i totonu o le atunu’u.
Matagaluega o le Va-i-Fafo
O tupe maua e ese mai ai i lafoga o lo’o aoina e le Matagaluega e patino ile fa’amatu’u
atu o le pine a le Malo Tutoatasi o Samoa i luga o fa’amaumauga e mo’omia le
fa’amaoniga lea sa maitauina le fa’atupula’ia talu ai le tapunia o tuaoi faavaomalo o le
atunu’u.
95 | P a g e
2. Lafoga
Sa maitauina lava le maualuga o le aoina mai o lafoga mo le atunu’u ile tausaga faaletupe
o lo’o iloiloina talu ai tapenaga ma le taligamalo a le atunu’u i Taaloga a le Pasefika fa’atasi
ai ma tupe faamomoli mai fafo lea o lo’o una’ia ai pea fefa’ataua’iga i totonu o le atunu’u.
E 102% le aoina mai o lafoga i totonu o le tausaga e pei ona fa’amauina ile fa’ai’uga o le
masina o Iuni 2020.
O lo’o auina atu ile Ata 1 o lo’o folasia i lalo se aotelega o lafoga na aoina e le Matagaluega
mo Tiute ma Tupe Maua lea o lo’o ta’imua ile aoina o lafoga mo le Malo o Samoa.
Ata 1: Tulaga ausia o le aoina mai o lafoga a le Matagaluega o Tiute ma Tupe Maua
E pei ona folasia, o le tele lava o lafoga a le Malo o lo’o aoina mo oloa auina mai fafo sa
fa’amauina ni fa’asiliga pe a fa’atusa i tulaga faatatauina ma e aofia ai tiute, lafoga fa’apitoa
ma lafoga i luga o oloa ma auaunaga. O nei uma lafoga o lo’o ogatasi ma tapenaga ma le
taligamalo a le atunu’u i taaloga a le Pasefika.
0% 20% 40% 60% 80% 100% 120% 140%
Import Duty
Excise - Imported
Excise - Domestic
PAYE - Income Tax
Sole Trader - Income Tax
Sole Trader - Provisional
Company - Income Tax
Company - Provisional Tax
Withholding Tax
VAGST Government
VAGST Private Sector
VAGST Imports
Tax Revenues Collected by the Ministry for Revenue as recorded on 30th June 2020
96 | P a g e
TUPE ALU:
O Tupe Alu Taimi Nei sa faamauina lona faaaogaina ile 97% ma na aafia lea ile na o le
97% o tupe faaagaga mo polokalame a Matagaluega sa mafai ona fa’aaogaina i totonu
o le 12masina talu ai nisi o polokalame fesoasoani a le Malo mo le Koviti lea sa fa’ase’e
ese atu i totonu o teugatupe faapitoa ina ia mafai ona faaauauina ai. E iai fo’i nisi o
vaegatupe sa faaagaga mo nisi o polokalame faaauau mo le Misela sa le mafai ona
fa’ataunu’uina talu ai le ave o le fa’amuamua ile lava tapena o le atunu’u e tete’e atu ile
ono pepesi mai o le fa’ama’i o le Koviti19.
1. Tupe Alu Faa Tulafono
Pusa 2: Tulaga Faaaluina na ausia ile Aso 30 o Iuni 2020
O lo’o auina atu ile Pusa 2
se otootoga o vaega tetele
o lo’o fa’atatauina i Tupe
Alu Faa Tulafono fa’atasi ai
ma tulaga ausia e pei ona
faamauina ile fa’ai’uga o le
masina o Iuni 2020.
Ole fa’asiliga o lo’o fa’amauina mo Vaega Eseese o lo’o auina atu o lo’o aafia tele lea i
lafoga toe faaola atu i pisinisi tumaoti e pei ona auina atu i lalo.
Pusa 3: Tupe Faaalu mo Vaega Eseese sa fa’amauina ile Aso 30 o Iuni
(ua na o vaega tetele o lo’o auina atu)
O lo’o auina atu ile Pusa 3 se otootoga
o vaega eseese o lo’o totogi mai lalo o
Tupe Faa Tulafono lea o lo’o aofia ai
lafoga toe faaolaina atu. E pei ona
folasia o tupe faaagaga mo tiute
tuusaunoaina e le’i mafai ona
STATUTORY EXPENDITURE UTILISATION %
Administration 99%
Debt Servicing 99%
External Debt Servicing 108.4%
Domestic Debt Servicing 64.9%
Miscellaneous 103%
TOTALS 100%
Miscellaneous UTILIZATION
Income Tax Refunds- Imprest Account 132.3%
VAGST Refunds - Imprest Account 103.8%
Duty Drawback 89.5%
103%
97 | P a g e
faaaogaina atoa i totonu o le tausaga faaletupe ma e afua mai lea ile fa’atinoina muamua o
iloiloga masani e faamaonia ai nei faamanuiaga.
2. Tupe Alu i Polokalame (a Matagaluega)
O tupe alu mo polokalame fa’atatauina a Matagaluega sa faamauina le faaaogaina ile 98%
ile fa’ai’uga o le 12 masina o lo’o iloiloina. E pei ona auina atu ile Pusa 4 o i lalo, o le tele
lava o tupe faasaoina sa maitauina mai vaega nei:
Galuega e Avea ai ma Sui a le Malo (80%)
O le tele o galuega sa fuafuaina i lalo o le laina sa le mafai ona fa’ataunu’uina talu ai
aafiaga ole pepesi o le faama’i o le Misela ma le Koviti. E aofia ai le tele o fonotaga
faavaomalo fa’atasi ai ma nisi o atina’e tetele lea na toe taofia talu ai le tapunia o tuaoi
faavaomalo;
Tupe Alu i Aseta (78%)
O le tele o nei tupe alu e afua mai ile toe fetu’una’iga o tupe fa’asao e fa’atau ai masini
ma nisi aseta a Matagaluega ma o le tulaga itiiti o lo’o folasia e afua mai lea ile tuai ona
fa’atino o tulaga masani mo le tapenaina lelei o tau ofo ma isi faamaumauga moomia e
tapena ai peimeni.
Tagata Faigaluega (98%)
O tupe faagaga nei e tele lava ona aafia ile fesuisuia’i o le aufaigaluega talu ai le si’itia
i tulaga maualuluga po’o aga’i atu fo’i i avanoa faigaluega a isi ofisa a le Malo ma saputu
ai o tupe fa’asao a o fa’asolo tulaga masani mo le fa’asalalauina ma le toe fa’atumuina
o nei avanoa.
Galuega Faatino (96%)
O le tele lava o tupe faasaoina mai nei vaegatupe faaagaga o tupe faatatauina mo
femalaga’iga a le Malo lea na taofia talu ai le Koviti ma le tapunia o tuai faavaomalo
ile lalolagi.
98 | P a g e
Pusa 4: Tulaga Ausia o le Faaoagaina o Tupe Faatatauina a Matagaluega e pei ona
faamauina ile Aso 30 o Iuni 2020
O le vaega lua o lenei lipoti o lo’o auina atu ai se auiliiiliga o le fa’ataunu’uina o le tele o
galuega a Matagaluega le Malo ma o lo’o faamaioio atu ai fo’i tulaga ausia o a latou Tala
ile Tupe taitasi.
TUPE ALU I VAEGA O LO’O AIAIA I LALO O FAIGA FAAVAE TAU TALA ILE TUPE1
E 5 vaega o lo’o aiaia i lalo o faiga faavae tau tupe a le Malo e aofia ai vaega nei:
Taumafataga
O nei tupe faaalu e na o auaunaga o le ofisa a le Minisita ma le Pule Sili e faatatauina
ai ile na o le $6,000 ile tausaga;
1O tūpe faatataūina mō nei vaegatūpe e ōnō aafia ile tōe fetū’ūna’iga ō tūpe alū fa’atasi ai ma fa’atōnūga a le Kapeneta;
MINISTRY PERSONNEL OPERATING CAPITAL THIRD PARTY TRANSACTIONS
Office of the Legislative Assembly 98% 97% 98% 65%
Ministry of Agriculture 101% 99% 100% 100% 89%
Office of the Attorney General 90% 98% 99% 80%
Office of the Auditor General 99% 95% 102% 75%
Bureau of Statistics 100% 97% 100% 71%
Ministry of Commerce 98% 97% 96% 100% 90%
Ministry of Communication 100% 97% 96% 100% 89%
Ministry of Education 100% 99% 99% 101% 89%
Office of the Electoral Commissioner 106% 100% 100% 76%
Ministry of Finance 99% 100% 100% 77%
Ministry of Foreign Affairs 89% 92% 93% 89%
Ministry of Health 98% 99% 74% 100% 77%
Ministry of Justice 95% 99% 99% 58%
Law Reform Commission 97% 54% 87% 95%
Ministry of Natural Resources 98% 100% 90% 87%
Office of the Ombudsman 97% 98% 95%
Ministry for Prisons 100% 100% 29% 26%
Ministry of Public Entreprises 99% 89% 97% 87%
Ministry of the Prime Minister 100% 100% 58% 95%
Ministry of Police 98% 100% 100% 100% 96%
Public Service Commission 99% 100% 100% 95%
Ministry for Revenue 100% 99% 34% 88%
Ministry of Works 98% 100% 100% 82%
Ministry for Women 90% 100% 15% 40%
98% 96% 78% 29% 80%
99 | P a g e
Femalaga’iga
O femalaga’iga uma a le Malo e tatau ona fa’amaonia muamua e le Kapeneta mamalu
ma e na o le Minisita ma le Pule Sili e mafai ona fa’atupeina atoa mai tala ile tupe a le
Malo ae o isi uma tagata faigaluega a le Malo ua na o se vaega e mafai ona fa’atupeina.
O faiga faavae mo femalaga’iga o lo’o faavaeina i lalo o le FK(13)17;
Penisini mo Taavale
O penisini uma mo ta’avale a le Malo e fa’atapula’aina ile $5,000 ile tausaga se’i
vagana ai le Afioga ile Palemia ma le Ao o le Malo;
Ovataimi
Ua na o ofisa ma Matagaluega a le Malo ua fa’amaonia e le Kapeneta i luga o le
fautuaga a le Komisi o Tagata Faigaluega a le Malo e mafai ona totogi atu iai nei
vaegatupe;
Tupe Faaagaga mo Meaalofa e Avea ai ma Sui o le Malo
O nei vaegatupe e na o le ofisa a le Minisita e faatatauina ai ma e faagaga lea mo
faaaloaloga, meaalofa ma taligamalo e faia e le Minisita e avea ai ia ma sui o le Malo
ma e fa’atapula’aina ile na o le $12,000 ile tausaga;
TAUMAFATAGA
Mai ile faitau aofai e 24 o Matagaluega ma Ofisa a le Malo o lo’o mata’ituina e le
Matagaluega o Tupe e to’a 17 sa fa’asilia tupe fa’atatauina mo nei tupe alu ma fa’amauina
ai se aotelega e tusa ma le 159%.
O nei tupe faaalu e tele ona faagaga ma faaaogaina pe a faatinoina fa’atalatalanoaga ma
le mamalu o le atunu’u. E mafai ona fa’atinoina fetu’una’iga i tupe alu aua nei tulaga pe
afai ua mautinoa e sili atu ile afa aso se fonotaga e tali ai le mamalu o le atunu’u. Mo le
Matagaluega o Leoleo o le tele o nei vaegatupe e mo taumafataga a alii ma tamaitai malu
o le Malo pe a fa’atino a latou auaunaga ile 24 itula i aso faapitoa ma aso fiafia fa’atasi ai e
aofia ai ma auaunaga tau falepuipui.
100 | P a g e
Pusa 5: Tupe Faaalu i Taumafataga a Matagaluega sa faamauina ile Aso 30 o Iuni 2020
FEMALAGAIGA
Pusa 6: Tupe Faaalu i Femalaga’iga a Matagaluega sa faamauina ile Aso 30 o Iuni 2020
E na o femalaga’iga mo fonotaga
faaletausaga e mo’omia ai se sui a Samoa
i atunu’u i fafo e masani ona fa’atatauina
ae peitai e iai lava tulaga e ono auina mai
ai ni vala’aulia a’o fa’agasolo le tausaga
faaletupe mo polokalame faaleaoaoga
ma o nei tulaga e tele ona le fuafuaina.
E pei ona silafia e le Kapeneta mamalu, o
le isi afa o le tausaga faaletupe sa leai sa
taofia ai uma femalaga’iga talu ai aafiaga
o le Koviti 19 ma aafia ai loa nei
vaegatupe.
Catering Expenditure UTILISATION %
Women 727%
Police 554%
Prison 554%
Natural Resources 501%
Justice 337%
Revenue 228%
Health 216%
Agriculture 201%
Works 179%
Attorney General 172%
Public Service Commission 166%
Finance 151%
Commerce & Labour 131%
Prime Minister 130%
Communication & Info Technology 110%
Legislative Assembly 106%
Foreign Affairs 102%
Bureau of Statistics 98%
Education 88%
Enterprises 80%
Ombudsman 78%
Electoral Office 61%
Law Reform Commission 60%
Audit 29%
OVERALL TOTAL 159%
CATERING EXPENDITURES FOR ALL MINISTRIES
GOVERNMENT OF SAMOA
AS AT 30 JUNE 2020
Travel Cost Expenditures UTILISATION %
Ombudsman 266%
Works 173%
Electoral Office 113%
Communication & Info Technology 100%
Legislative Assembly 99%
Natural Resources 98%
Public Service Commission 95%
Agriculture 93%
Police 91%
Prime Ministers Office 87%
Education 86%
Finance 81%
Audit 81%
Foreign Affairs 79%
Justice 75%
Commerce & Labour 74%
Bureau of Statistics 64%
Women 64%
Revenue 57%
Enterprise 53%
Attorney General 47%
Law Reform Commission 47%
Prison 43%
Health 34%
OVERALL TOTAL 82%
GOVERNMENT OF SAMOA
TRAVEL EXPENDITURES FOR ALL MINISTRIES
AS AT 30 JUNE 2020
101 | P a g e
PENISINI MO TA’AVALE
Pusa 7: Tupe Faaalu i Penisini mo Taavale a Matagaluega e pei ona faamauina ile Aso 30 o
Iuni
O tupe faaalu mo penisini o lo’o
fa’atapula’aina lava ile $5,000 ile ta’avale
e tasi peitai e iai tulaga e ono fa’asilia ai
mana’oga mo penisini e fua lea ile
fa’atupula’ia o galuega fa’atino. Mo se
fa’ata’ita’iga, o galuega fesoaosani ma
galuega fa’atino mo le Misela fa’atasi ai ma
le Koviti na mo’omia na faaopopo ai le
fa’aaogaina o nei aseta aemaise ai le
feavea’iina o pasese toe fo’i mai atunu’u i
fafo. E le gata i lea o le fa’atinoina lea o
faitau aofa’I a le Ofisa o Fuainumera
Fa’amaumauina.
OVATAIMI
Pusa 8: Tupe Faaalu i Ovataimi a Matagaluega e pei ona fa’amauina ile Aso 30 o Iuni 2020
O le tulaga fa’amauina mo ovataimi a le
Ofisa o Fuainumera Faamauina e afua mai
lea i galuega fa’atino e tapena ai mo le
Tusigaigoa a le atunu’u. O le tele o isi
Matagaluega o lo’o fa’ailoa atu o le
totogiina lea o ovataimi mai galuega
fa’atino ile vaitau o le Misela.
Overtime Expenditure UTILISATION %
Bureau of Statistics 36382%
Health 153%
Commerce & Labor 113%
Women 112%
Legislative Assembly 109%
Finance 105%
Natural Resources 104%
Foreign Affairs 103%
Public Service Commission 101%
Attorney General 100%
Agriculture 100%
Education 100%
Revenue 100%
Law Reform Commission 100%
Communication & Info Technology 99%
Prime Ministers Office 99%
Works 96%
Justice 92%
Police 92%
OVERALL TOTAL 144%
GOVERNMENT OF SAMOA
OVERTIME EXPENDITURES FOR ALL MINISTRIES
AS AT JUNE 2020
102 | P a g e
TUPE FAAAGAGA MO MEAALOFA E AVEA AI MA SUI O LE MALO
Pusa 9: Tupe Faaagaga mo Meaalofa e avea ai ma sui o le Malo e pei ona fa’amauina ile Aso
30 o Iuni 2020
E ui ina fa’atapula’aina nei vaegatupe i
lalo o faiga fa’avae a le Malo e le mafai
ona fuafuaina pe taofia fo’i le vala’au
mai o le atunu’u mo le auai atu o sui a le
Malo i a latou fa’amoemoe. E tusa ai fo’i
ma le aganu’u, a aga’i atu Matagaluega
ta’itasi i tua i nu’u e fa’atalanoaina
atina’e ma faiga fa’avae fou a le Malo e
tatau ona lava tapena mo fa’aaloaloga
ma lafo aua le taligamalo a alii ma matai
o le nu’u.
FA’ATUSATUSAGA O TAUSAGA TA’ITASI
O le vaega o le a soso’o atu o le a auina atu ai se otootoga o le fa’atusatusaga o taunu’uga
o le tausaga 2018/19 ma le tausaga faaletupe 2019/20 lea o lo’o iloiloina:
AOTELEGA
Aotelega o Tupe Maua ma Tupe Faameaalofa mai Fafo
Sa maitauina le si’itia o le aotelega o tupe maua a le Malo ile 4% mai ile tausaga
faaletupe 2018/19. O lenei tulaga e afua mai lea ile fa’atupula’ia o tupe faameaalofa
mai fafo ile 46% e ui ina tu’uitiitia tupe maua masani a le Malo ile 3%.
Tupe Alu ile Taimi Nei
O le aotelega o tupe alu ile taimi nei a le Malo sa fa’atupula’ia ile 15% pe a fa’atusa ile
tausaga 2018/19 ma na una’ia tele lea ile si’itia maualuga ile 38% o vaegatupe le
fuafuaina sa mafai ona faaaluina e tusa ai ma galuega faatino mo le Misela. O tupe alu
faa tulafonoina ma tupe alu i polokalame a Matagaluega na maitauina le si’itia ile 14%
ae na o le polokalame a Matagaluega o lo’o maioio main a si’itia pea a fa’atusa i tupe
Ministerial Donations UTILISATION %
Legislative Assembly 398%
Foreign Affairs 190%
Education 100%
Prime Ministers Office 74%
Enterprises 48%
Agriculture 36%
Communication & Info Technology 34%
Finance 30%
Justice 18%
Revenue 18%
Bureau of Statistics 12%
Health 10%
Natural Resources 9%
Works 9%
Women 8%
OVERALL TOTAL 59%
MINISTERIAL DONATIONS FOR ALL MINISTRIES
AS AT JUNE 2020
GOVERNMENT OF SAMOA
103 | P a g e
faatatauina o nei tausaga taitasi e tusa ai ma polokalame a le Malo e tali atu ai ile Misela
ma le Koviti.
Tupe Alu mo Polokalame Tau Atina’e
tupe alu i polokalame tau atina’e a le Malo na si’itia ile 7% mai ile 2018/19 ma o lo’o
atagia ai le tele o fesoasoani mo le Misela, tapenaga mo le Koviti fa’atasi ai ma nisi on
atina’e tetele a le Malo e aofia ai le fa’amae’aina o le auala laupapa i Vaisigano fa’atasi
ai ma le auala i Vaiaata ma isi atina’e mo le vaega ma’oti o malosiaga ma le suavai.
Fa’asiliga o Tupe Alu i Tupe Maua
A fa’atusa atu ile tausaga faaletupe 2018/19, na maitauina se fa’aitiitia o le fa’asiliga o
tupe maua a le Malo nai lo ana tupe alu lea sa fa’amauina ile 1.9% o le tamaoaiga ile
2019/20.
Actuals Estimates % Utilization Actuals Estimates % Utilization
RECEIPTS
Ordinary Receipts 669,842,190 655,493,360 102% 691,123,726 644,574,426 107%
External Grants 182,469,410 229,824,808 79% 124,673,544 228,317,777 55%
Total Receipts and Grants 852,311,600$ 885,318,168$ 96% 815,797,270$ 872,892,203$ 93%
Less:
CURRENT PAYMENTS
Statutory Payments (a)
145,902,494 150,625,898 97% 128,188,894 131,484,598 97%
Expenditure Program (a)
626,697,835 643,875,580 97% 547,780,018 570,745,254 96%
Unforeseen Vote (a)
13,274,298 17,511,466 76% 9,620,112 16,406,708 59%
Total Current Payments 785,874,627$ 812,012,944$ 97% 685,589,024$ 718,636,560$ 95%
Less:
DEVELOPMENT PROJECT PAYMENTS
Loan financed project payments (b)
21,079,332 26,142,424 81% 11,002,165 70,566,143 16%
Grant financed project payments (b)
120,668,962 150,081,624 80% 121,022,045 166,361,239 73%
Total Development Payments 141,748,294 176,224,048 80% 132,024,210$ 236,927,382$
Cash (Deficit)/Surplus (75,311,321)$ (102,918,824)$ (1,815,964)$ (82,671,739)$
Financed by
Soft term financing 47,916,868 26,142,424 183% 1,056,873$ 70,566,143 1%
Movements in Cash Balances (27,394,453)$ (76,776,400)$ (759,091)$ (12,105,596)$
GDP 2,133m 2,140m 2,039.7m 2,039.7m
BUDGET DEFICIT -3.53% -4.81% -0.09% -4.0%
Government of Samoa
BUDGET SUMMARY
For the 12months up to 30 June 2020
2019/20 Incl. 1st & 2nd Supplementaries 2018/19 Incl. Supplementaries
104 | P a g e
4. GASOLOGA MA LE ILOILOGA O LE LAASAGA
III O LE FUAFUAGA O LE TOEFUATA’IGA O LE
PULEGA O TUPE A LE MALO
O galuega fa’aleleia o pulega o tupe a le ma lo, e fitu poutū olo’o fuafuaina e lagolago ai lona
fa’atinoga. E 44 galuega fa’atino o lo’o fuafuaina mo le fa’aleleia o le Pulea Lelei o Tupe a
le ma lo ile Sini Muamua (Goal 1) a le Vaega Maoti Tau Tupe (Finance Sector) mo le 5 tausaga
o lumana’i. E ui ina sa feagai Samoa ma a’afiaga ole fa’ama’i pepesi o le misela fa’apea ma
le Koviti-19, sa mafai ona fa’aa ua u galuega faatino e tusa ma le 9 o galuega sa fuafuaina i
totonu o le Tausaga Faletupe 2019/20 ma ua ototoina atu I lalo;
i. Iai o fa’amatalaga I numera fuafuaina mo le Paketi I tausaga faaletupe oi luma
(Statement of Forward Estimates) I totonu o le Paketi a le Malo mo le Tausaga Fa’aletupe
2020/2021;
ii. Fa’aauauina pea le galulue so’oso’o tauau o le Vaega o Fuafuaga ma Faiga Faavae mo le
Tamaoaiga ma le Vaega o Faafoeina Fesoasoani mai Fafo ile iloiloina ma le auiliiliga o
aitalafu ina ia aofia i totonu o ripoti fa’alekuata (debt bulletin) fa’apea ma le SERF
Model;
iii. Ua iai nei ile PSC le talosaga mo le fa’atuina lea o se vaega e patino tonu ile Puleaina
ma le Mata’ituina o Aitalafu uma a le Ma lo;
iv. Iai o fuainumera fuafuaina mo le tamaoaiga (macroeocnomic forecast for GDP) I totonu
o le Fa’amatalaga o Fuafuaga mo Tupe a le Malo (Fiscal Strategy Statement) ina ia
fesoasoani I le faia o filifiliga I faiga faavae tatau,;
v. Faatupeina o Fuafuaga Fou Mo Vaega Maoti e aofia ai le Fuafuaga mo Vaega Tau I
Aoaoga 2019-2024 (Education Sector Plan) ma le Fuafuaga mo Vaega I Tagata
Faigaluega Lautele 2020-2025 (Public Administration Sector);
vi. Mata’ituina lelei o le totogiina o lafoga ma le aoina mai o tupe maua e tauala mai I le
tuufatasia lea o se Fuafuaga (Compliance Improvement Plan) faapea ma le toe
teuteuina o le Tulafono o le Fa’afoega o Lafoga ina ia faamalosia ai le faatinoina o le
105 | P a g e
Poloketi a le Malo I le aoina mai o fa’amatalaga sa’o o lafoga e tatau ona totogiina mai
(TIMS);
vii. Fa’amalosia le fa’agasologa o tauofoga faapei ona i ai le fa’atinoga o le tofia o le sui
ofisa tutoatasi e na te iloiloina faitioga mai tagata lautele;
viii. Ua maea ona fausia e le Vaega o lo’o mata’ituina fa’atauga o oloa ma auaunaga le tusi
tauofo ina ia laugatasia tauofoga ma faigofie ona faaaogaina e matagaluega faapei ona
iai le tuufaatasiga o le Tusi Faatonu o Faatauga o oloa ma auaunaga (Procurements
Manual 2020) e aofia ai pepa o faamatalaga mo tauofoga, mo galuega tetele ma galuega
laiti i vaega eseese nei: (i) Faatauga Oloa (ii) Galuega (iii) Auaunaga lautele (iv)
Auaunaga faa-konesale;
ix. Fa’aauau pea le alualu i luma o ripoti a le Vaega o lo’o iloiloina ma mata’ituina
teugatupe a le Malo ina ia mafai ona fa’atusatusa e le aunoa paleni tu’ua.
O le a fa’aauau pea faatinoga ma le mata’ituina o galuega faatino o fuafua i lalo o le
Fuafuaga mo le Vaega Maoti Tau Tupe 2020/2021 – 2024/2025.