UNIVERSITETI PUBLIK I GJAKOVËS “FEHMI AGANI”

FAKULTETI I MJEKËSISË

DREJTIMI: INFERMIERI

PUNIM DIPLOME

TEMA: QASJA E INFERMIERES TEK TË SËMURËT ME

SËMUNDJE REUMATIKE

Mentori: Kandidate:

Prof. Assoc. Dr. Ramush Bejiqi Sendijana Rexhaj

Gjakovë, 2020

2

Punimi i diplomës: “QASJA E INFERMIERES TEK TË SËMURËT ME

SËMUNDJE REUMATIKE” e kandidates Sendijana Rexhaj, u punua në Fakultetin e

Mjekësisë të Universitetit “Fehmi Agani” në Gjakovë.

Mentor i punimit:

Prof. Assoc. Dr. Ramush Bejiqi, Profesor i Fakultetit të Mjekësisë në Universitetin e

Gjakovës “Fehmi Agani”.

Punimi përmban:

37 faqe, 7269 fjalë dhe 3 fotografi

3

DEKLARATA STUDENTORE

UNË, SENDIJANA REXHAJ DEKLAROJ SE TEMA E DIPLOMËS, “QASJA E

INFERIMERES TEK TË SËMURËT ME SËMUNDJE REUMATIKE”,

ËSHTË PUNIM I IMI ORIGJINAL. E GJITHË LITERATURA DHE BURIMET E

TJERA QË I KAM SHFRYTËZUAR GJATË PUNIMIT JANË TË LISTUARA NË

REFERENCA DHE PLOTËSISHT TË CITUARA.

4

FALËNDERIMET

Falënderoj familjen time që më përkrahen emocionalisht dhe financiarisht, më besuan në

këtë rrugëtim dhe më përkrahen për çdo arritje time; ju jam mirënjohëse tërë jetën.

Falënderoj mentorin, Prof. assoc. Ramush Bejiqi, i cili në çdo kohë ka qenë i gatshëm

për diskutimet, këshillat dhe rekomandimet rreth këtij punimi.

Po ashtu falënderoj edhe shoqërinë time që ishin pjesë e ime gjatë studimeve.

Jam mirënjohëse ndaj të gjithëve, që në çfarëdo mënyre kontribuuan në kryerjen dhe

përfundimin e këtij punimi.

5

PËRMBAJTJA

1. Abstrakt…………………………………………………………………………6

2. Hyrje…………………………………………………………………………….7

3. Epidemiologjia…………………………………………………………………..8

3.1. Simtomalogjia…………………………………………………………………..8

3.2. Etiologjia……………………………………………………………………….9

3.3. Diagnoza……………………………………………………………………….9

4. Mjekimi…………………………………………………………………………12

4.1. Manifestimet klinike…………………………………..……………………….14

4.2. Komplikimet……………………………………………………………………16

4.3. Terapia………………………………………………………………………….18

5. Osteoartriti………………………………………………………………………19

5.1. Patologjia……………………………………………………………………….20

5.2. Llojet e osteoartritit……………………………………………………………20

5.3. Simptomat e osteoartritit……………………………………………………….21

5.4.Lupusi eritematoz……………………………………………………………....23

6. Osteoporoza……………………………………………………………………..32

6.1. Llojet e osteoporozës…………………………………………………………..33

6.2. Si mund të parandalohet osteoporoza………………………………………….35

6.3. Plani i kujdesit infermieror……………………………………………………..36

6

1. Abstract

Janë më shumë se 100 çrregullime që u përkasin sëmundjeve reumatizmale dhe që

prekin sistemin muskoskeletor. Disa prej tyre janë të shpeshta p.sh. osteoartriti, sindroma

e dhembjes regjionale, fibromialgjia, osteoporoza, artriti reumatoid dhe guta. Disa prej

tyre janë me të rrallë (p.sh., sëmundjet e indit lidhor dhe çrregullimet metabolike te

kolagjenit). Në shumë shtete, simptomat dhe sëmundjet muskoskeletore janë shkaku më i

shpeshtë i kufizimeve funksionale në popullatën e individëve të rritur.

Reumatizma fillon të ndikojë gradualisht, në fillim në nyje që lidhin gishtat me duar dhe

më pas te nyjet që lidhin gishtërinjtë e këmbëve me pjesën tjetër të më këmbëve.

Simptomat shpesh përhapen në kyçet e duarve, këmbëve, gjunjëve, bërrylave, ijeve dhe

shpatullave. Në shumicën e rasteve, simptomat ndodhin në të njëjtën nyje në të dy anë te

trupit, pra janë simetrike.

Sot ekziston një numër i madh i medikamenteve në trajtimin e sëmundjeve reumatizmale.

Këto medikamente përbëjne një grup heterogjen medikamentesh dhe, përpos efekteve

positive, kanë edhe efekte anësore të rëndësishme në dëmtimin e shëndetit e të sëmurit.

Ata që vuajnë nga reumatizmi e dinë mirë se antiinflamatorët që përdoren për të lehtësuar

dhimbjen, shkaktojnë dëmtime në stomak e në veshka. Kështu, duke u munduar që të

mjekojnë një sëmundje, shkaktojnë një tjetër.

Qëllimi i punimit: Të paraqesim qasjen e infermieres tek të sëmurët me sëmundje

reumatike, dhe njohjen me etiologjinë, epidemiologjinë, simptomat, diagnozën, trajtimin

e pacientëve.

Fjalët kyçe: Sëmundjet reumatike autoimune, qasja e infermieres.

7

2. Hyrje

Reumatizmi është shkaku i dytë, pas sëmundjes të qarkullimit të gjakut, që shkakton me

së shumti paaftësi për punë. Më tepër se 50% e njerëzve mbi 65 vjeç vuajnë nga kjo

sëmundje, ndërsa kjo përqindje është më e larta te femrat.1

Sëmundjet reumatizmale janë më shumë se 100 çrregullime që prekin sistemin

muskoskeletik. Disa prej tyre janë të shpeshta (p.sh. osteoartriti, sindroma e dhembjes

regjionale, fibromialgjia, osteoporoza, artriti reumatoid dhe guta) dhe shumë prej tyre

janë të rrallë (p.sh., sëmundjet e indit lidhor dhe çrregullimet metabolike tekolagjenit). Në

shumë shtete, simptomat dhe sëmundjet muskoskeletike janë shkaku më i shpeshtë i

kufizimeve funksionale në popullatën e individëve të rritur.2

Të gjitha format e sëmundjeve reumatike, duke filluar që nga artroza e deri tek

osteoporoza, nga dhimbjet e belit e deri te artriti reumatoid, janë të rënda për t’u trajtuar,

nëse zbulohen me një vonesë të madhe. Është e rëndësishme të kapen me kohë shenjat e

para të sëmundjes.3

1https://shendeti.com.al/reumatizma-mjekimi-dhe-parandalimi/

2PYSICAL MEDICINE AND REHABILITATION third edition Randall L. Braddom

Libri u përkthye dhe u redaktua nga Qendra për Përkthim dhe Kualifikim, Tiranë.

3https://indeksonline.net/keshilla-per-te-luftuar-semundjet-reumatike/

https://shendeti.com.al/reumatizma-mjekimi-dhe-parandalimi/https://indeksonline.net/keshilla-per-te-luftuar-semundjet-reumatike/

8

3. Epidemiologjia

Sëmundjet reumatike janë ndër sëmundjet më të vjetra të njohura. Klasifikimi i

sëmundjeve reumatike ndonjëherë është i vështirë për shkak të etiologjisë së panjohur

dhe heterogjenitetit në paraqitjen e tyre klinike. Osteoartriti (OA) dhe Artriti rheumatoid

(RA) janë dy sëmundje reumatike më të shpeshta dhe me zakonshme që shkaktojnë një

përqindje të madhe të aftësisë së kufizuar në të gjithë botën. Barra ekonomike dhe sociale

e këtyre sëmundjeve është e madhe.

Ndikimi i tyre si në individ ashtu edhe në shoqëri rezulton nga një ulje e cilësisë së jetës,

humbjes së produktivitetit dhe rritjes së kostove të kujdesit shëndetësor, pa qasje të

përshtatshme për menagjimin e pacientëve dhe kontrollin e këtyre sëmundjeve. Ky

ndikim mund të pritet me rritjen e popullsisë. Një nga sfidat në studimin e OA dhe RA,

dhe sëmundjeve reumatike në përgjithsi, është nxerrja e të dhënave epidemiologjike që

mund të përdoren për të kuptuar më mirë faktorët që kontribuojnë në fillimin dhe

përparimin e këtyre sëmundjeve. Vetëm me një kuptim të tillë mund të bëhet përparim i

rëndësishëm në diagnostifikimin, trajtimin dhe menagjimin e pacientëve me sëmundje

reumatizmale.4

4https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/11276800

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/11276800

9

3.1. Simptomatologjia

Reumatizma fillon të ndikojë gradualisht, në fillim zakonisht në nyje që lidhin gishtat me

duar dhe më pas te nyjet që lidhin gishtërinjtë me këmbë.

Simptomat shpesh përhapen në kyçet e duarve, këmbëve, gjunjëve, bërrylave, ijeve dhe

shpatullave. Në shumicën e rasteve simptomat ndodhin në të njëjtën nyje në të dy anët ë

trupit.

Shenjat dhe simptomat mund të ndryshojnë në ashpërsi dhe madje mund të përsëriten,

dhe me kalimin e kohës, mund të shkaktojnë deformim nga reumatizmi në vendin e

dhimbjes.

Simptomat tjera përfshijnë:

⮚ Ënjtje të nyjeve,

⮚ Ngurtësi, e cila mund të zgjasë disa orë dhe ditë,

⮚ Lodhje

⮚ Ethe e temperaturë

⮚ Humbje peshe

⮚ Dhimbje e kyçeve të dorës, kapakut të gjurit (kuoës), kyçit të këmbës, mesit dhe

thembrave,

⮚ Dhimbje të supit

⮚ Dhimbje të qafës,

⮚ Dhimbje gjatë lëvizjes,

⮚ Humbje e oreksit,

⮚ Zbehje të fytyrës, që shkaktohet nga mungesa e aktivitetit të palcës kurrizore dhe

kjo çon në anemi,

⮚ Ndjesi dhe kruajtje të syve.5

5https://mjekesiabimorearabe.com/reumatizma/

https://mjekesiabimorearabe.com/reumatizma/

10

3.2. Etiologjia

Shumë çrregullime reumatike kanë qenë historikisht të shkaktuara nga sëmundjet

infektive. Etiologjia e tyre ishte e panjohur deri në shekullin e 20-të.

Shkaqet e reumatizmës janë më të ndryshme por më kryesoret janë:

⮚ Reumatizma ndodh kur sistemi imun sulmon mikroalbuminurinë e membranës

(membranat që rrethojnë nyjet). Inflamacionet e shkaktuara nga mungesa e cipës

së mikroalbuminurisë, përfundimisht mund të shkaktojë dhimbje të kockave,

dobësim të nyjeve, që gradualisht humbasin formën dhe funksionin e tyre.

⮚ Elementi gjenetik ka një rol të madh. Faktori gjenetik, pra trashegimia, sipas

mjekëve, ndikon sidomos në formën e artrozes së gishtave të këmbëve dhe të

duarve.

⮚ Faktorët e mjedisit si viruset e caktuara dhe bakteret, mund të çojnë në

reumatizëm.

Faktorët e rrezikut:

⮚ Gratë janë më të ndjeshme ndaj infeksioneve.

⮚ Reumatizmi mund të ndodh në çdo moshë, por është më shumë i shpeshte në mes

moshës 40 dhe 60 vjeçe.

⮚ Nëse një anëtar i familjes vuan nga reumatizma, kjo mund të rris rrezikun.

⮚ Çrregullimet autoimune shkaktojnë shfaqjen e reumatizmës dhe, ndonjëherë

mund të ndikojnë në organe si në lëkurë, në sy, mushkëri dhe enët e gjakut.

⮚ Klima e ftohtë ndikon shumë në rëndimin e artrozës poliartikulare dhe lajmerimin

e reumatizmës.

⮚ Mbipesha gjithashtu është faktor negativ për sëmundjet reumatizmale.6

6https://mjekesiabimorearabe.com/reumatizma

https://mjekesiabimorearabe.com/reumatizma

11

3.3. Diagnoza

Vënia e diagnozës përfundimtare të sëmundjeve reumatike mund të bëhet duke vlerësuar

historinë mjekësore, duke kryer një egzaminim fizik ose bërjën e testeve laboratorike

specifike, dhe ndërmarrjen e ekzaminimeve imazherike.7

Historia mjekësore

Mjeku duhet të bisedojë me pacientin për simptomat e tij duke bërë pyetje si:

● Sa dhembje keni?

● Ku, saktësisht, ju ndjeni dhimbje ose simptoma tjera, të tilla si ngurtësia dhe

ënjtje?

● Kur kanë filluan simptomat tuaja dhe a janë ato konstante apo ndryshojnë gjatë

gjithë ditës?

● Barnat, pozicionet e trupit dhe gjërat tjera që mund të lehtësojnë simptomat tuaja?

● Faktorët që përkeqësojnë dhimbjen?

● Pacienti pyetet për shëndetin e tij të tanishëm dhe të kaluar, sëmundjet eventuale

paraprake, zakonet e udhëtimit dhe historinë mjekësore të familjes, veçanërisht në

lidhje me sëmundjet reumatike dhe çrregullimet autoimune.8

7https://www.eular.org/myUploadData/files/10%20things%20on%20RD.pdf

8https://www.everydayhealth.com/rheumatic-diseases/guide/diagnosis-and-treatment/

https://www.eular.org/myUploadData/files/10%20things%20on%20RD.pdfhttps://www.everydayhealth.com/rheumatic-diseases/guide/diagnosis-and-treatment/

12

Egzaminimi fizik

Gjatë kontrrollit fizik, kontrrollohen nyjet për enjtje, skuqje dhe ngrohtësi. Po ashtu,

kontrrollohen reflekset muskulore dhe forca e muskujve.9

Testet

Nëse mjeku dyshon se keni një lloj sëmundje reumatike, atëherë mjeku urdhëron të bëhen

analizat laboratorike për të ndihmuar në përjashtimin e shkaqeve tjera të mundshme për

të arritur deri te një diagnozë e besueshme.

Rëndësi të veçantë kanë testet e gjakut, të cilat mund të ndihmojnë në zbulimin e

shënuesve të inflamacionit, antitrupave të shoqëruar me sëmundje të caktuara, gjetjeve

anormale të gjakut dhe funksionimin jonormal të organeve. Po ashtu, edhe testimi i urinës

dhe lëngjeve janë të rëndësishme.

Mjekët rekomandojnë rrezet X për të ndihmuar gjurmimin e progresit te artritit në nyjet

gjatë kohës. MRI dhe testet me ultra tinguj mund të ndihmojnë mjekun të gjykojë

ashpërsinë e sëmundjes në nyje.10

X-rrezet tregojnë per çdo dëmtim i shkaktuar në nyje nga inflamacioni që ndodh në artrit.

Mjekët gjithashtu përdorin pajisje të tilla si skanime me ultratinguj për të kërkuar

inflamacione dhe dëmtime të hershme të nyjeve.

11

9http://www.scan-tv.com/artriti-rematoid/ 10https://www.everydayhealth.com/rheumatic-diseases/guide/diagnosis-and-treatment/ 11http://www.scan-tv.com/artriti-rematoid/

http://www.scan-tv.com/artriti-rematoid/https://www.everydayhealth.com/rheumatic-diseases/guide/diagnosis-and-treatment/http://www.scan-tv.com/artriti-rematoid/

13

4. Mjekimi

Ata që vuajnë nga reumatizmi e dinë mirë se anti-inflamatorët që shërbejnë për të

lehtësuar dhimbjen, shkaktojnë dëmtime në stomak e në veshka. Kështu, duke u munduar

që të mjekojnë një sëmundje, shkaktojnë një tjetër.

Tani për tani, reumatologët po presin me padurim përfundimet e një gjenerate të re

medikamenteve, të ashtuquajtura frenues të COX 2, që nuk janë të dëmshëm për

stomakun dhe veshkat.

Zbulimet më të fundit mbi “dhimbjet e lehta”.

● Klima - nuk është e vërtetë se lagështia shkakton reumatizmin. Ajo reumatizmin e

bën vetëm më të rëndë.

● Uji - ata që mbajnë gjatë duart në ujë nuk janë më të rrezikuar se të tjerët. Por,

nëse vuan nga reumatizmi, atëherë ajo shton dhembje.

● Pesha - personat që kanë peshë më të lehtë trupore vuajnë më shumë se ata që

kanë disa kilogrammë tepër, por jo shumë.

● Dieta - përdorimi i frutave dhe perimeve ndihmon në luftimin e sëmundjes së

reumatizmës. Më mirë është të pakësohet përdorimi i mishit, i verës, dhe i

ushqimeve me erëza.

● Dhimbjet e shpinës - mjekimi i vetëm për këtë sëmundje është pushimi i plotë.

Sipas statistikave te ndryshme, të gjitha dhimbjet e belit zgjasin një javë, qofshin

të kuruara ose jo me pomada të ndryshme apo me anti-inflamatorë.

● Dhembjet e qafes - Një ndër tri rastet ka prejardhje psikologjike. Ndër sëmundjet

reumatike është mjaft e fortë trashegimia gjenetike. Por specialistët japin disa

këshilla për të larguar rrezikun e sëmundjes.

● Qumështi - rekomandohet konsumimi i një sasie të madhe të qumështit. Kjo vlen

për të gjithë personat që vuajnë nga osteoperoza (mungesa e kalciumit) duhet të

pinë 4-5 gota qumësht në ditë.

● Dielli e ajri i pastër - janë aleatët e tjerë për një formë të mirë fizike e për të

gëzuar një shëndet sa më të mirë.12

12https://indeksonline.net/keshilla-per-te-luftuar-semundjet-reumatike/

https://indeksonline.net/keshilla-per-te-luftuar-semundjet-reumatike/

14

Llojet e sëmundjeve reumatizmale

Tani mund të dallohen më shumë se 100 sëmundje reumatike me etiologji,

manifestim dhe ecuri të ndryshme. Ndër më të zakonshmet janë:

● Osteoartriti

● Artriti reumatoid

● Lupusi

● Spondiloartropatite-spondiliti ankiloz (AS) dhe artriti psoriatic (PSA)

● Sindroma e Sjogrenit

● Scleroderma

● Artriti infektiv

● Artriti idiopatik për të mitur.13

13https://www.webmd.com/rheumatoid-arthritis/an-overview-of-rheumatic-diseases

https://www.webmd.com/rheumatoid-arthritis/an-overview-of-rheumatic-diseases

15

Artriti Reumatoid

Artriti reumatoid (RA) është një sëmundje multisistemike kronike me etiologji të pa

njohur. Megjithëse ka një shumëllojshmëri manifestimesh sistemike, tipari

karakteristik i RA-së është sinoviti inflamator i vazhdueshëm, që zakonisht përfshin

artikulacionet periferike sipas një shpërndarjeje simetrike. Potenciali i inflamacionit

synovial për të shkaktuar dëmtim në kërce dhe erozione në kockë, si dhe ndryshime të

më vonshme në integritetin e artikulacioneve përbën shenjën dalluese të sëmundjes.

Pavarësisht potencialit të tij shkatërrues, ecuria e RA-së mund të jetë e ndryshueshme.

Disa pacientë mund të kenë vetëm një sëmundje të lehtë oligoartikulare, me

kohëzgjatje të shkurtër, me dëmtim minimal të artikulacioneve, por pjesa më e madhe

vuajnë nga një poliartrit progresiv, i pranishëm me dëmtim të theksuar të funksionit.14

Etiologjia

Etiologjia e artritit reumatoid mbetet ende e panjohur, por është sugjeruar se mund të jetë

një manifestim i përgjithshëm ndaj një agjenti infeksioz në një bartës gjenetikisht të

ndjeshëm. Si pasojë e shpërndarjes mbarë botërore të RA-së, është hedhur hipoteza se

nëse është i përfshirë një agjent infeksioz, mikroorganizmi duhet të jetë ubikuitar. Për

këtë janë sugjeruar një sërë agjentësh shkaktarë të mundshëm, duke përfshirë

Mycoplasma pneumonia, parvovirusin dhe virusin e rubeoles, por nuk ka prova bindëse

se këta ose agjentë të tjerë infeksiozë shkaktojnë RA. Procesi me anë të të cilit një agjent

infeksioz mund të shkaktojë artrit inflamator kronik me një shpërndarje karakteristike

mbetet ende i panjohur.

14HARRISON’S PRINCIPLES OF INTERNAL MEDICINE (17

th Edition)

Fauci, Braunwald, Kasper, Hauser, Longo, Jameson, Loscalzo.

Libri u përkthye nga qendra për përkthim dhe kualifikim, Tiranë.

16

4.1. Manifestimet klinike

Shfaqja- RA-ja është poliartrit kronik me shumë karakteristika me lajmërimin,

manifestimin klinik dhe ecurinë e sëmundjes. Tek afërsisht 2/3 e pacientëve ai fillon në

formë të fshehtë me rraskapitje, anoreksi, dobësi të përgjithshme dhe simptoma

muskuloskeletike të paqarta, deri sa të bëhët e dukshme prania e sinovitit. Kjo mund të

vazhdojë për javë ose muaj dhe e kthen diagnozën në sfidë. Simptomat specifike shfaqen

gradualisht në formën e prekjes simetrike të disa artikulacioneve, si për shembull ato të

duarve, kyçeve, gjunjëve dhe këmbëve. Tek afërsisht 10% e individëve, shfaqja është me

akute, me një zhvillim të shpejtë të poliartritit, shpesh të shoqëruar me simptoma

konstitucionale, duke përfshirë ethet, limfadenopatinë dhe splenomegalinë. Tek afërsisht

2/3 e pacientëve, simptomat fillimisht mund të jenë të kufizuara në një ose disa

artikulacione. Megjithëse në disa pacientë modeli i përfshirjes së artikulacioneve mund të

mbetet josimetrik, forma më e shpeshtë është simetrike.

Shenjat dhe simptomat e sëmundjes artikulare

Dhimbja, ënjtja dhe ndjeshmëria e theksuar mund të mos jenë mirë të lokalizuara në

artikulacione. Manifestimi më i shpeshtë i RA-së së rrënjosur është dhimbja e

artikulacioneve të prekura, e cila rëndohet me lëvizje. Si model, ajo i korrespondon atij të

përfshirjes së artikulacioneve, por nuk lidhet përherë me shkallën e inflamacionit të

dukshëm. Ngurtësimi i përgjithshëm është i shpeshtë dhe zakonisht është me i ashpër pas

periudhave të pasitivitetit.15

15HARRISON’S PRINCIPLES OF INTERNAL MEDICINE (17

th Edition )

Fauci, Braunwald, Kasper, Hauser, Longo, Jameson, Loscalzo.

Libri u përkthye nga qendra për përkthim dhe kualifikim, Tiranë.

17

Artriti reumatoid i përparuar dhe i rëndë i duarve. Ka një ënjtje masive të tendineve

në sipërfaqet dorsale të të dy duarve, humbje e theksuar muskulore, devijim ulnar të

artikulacioneve dhe shformim i gishtave si qafa e mjellmës. (Nga Forbes CD, Jackson

WF: Color atlas and text of clinical medicine, botimi i 3).

● Faktorët e riskut për këtë sëmundje

Faktori moshë, sidomos te femrat e moshës 50-60 vjeç, janë 2-3 herë më të rrezikuara se

meshkujt. Duhani është gjithashtu faktor risku së bashku me obezitetin. Personat që kanë

histori familjare, pra pjesëtarë të familjes te prekur me artrit, kanë rrezik më të lartë se

pjesa tjetër e popullatës.16

16https://www.hygeia.al/al/hygeia/artikuj-mjekesor/65-trajtimi-i-artritit-reumatoid-ne-spitalin-

hygeia-tirane

https://www.hygeia.al/al/hygeia/artikuj-mjekesor/65-trajtimi-i-artritit-reumatoid-ne-spitalin-hygeia-tiranehttps://www.hygeia.al/al/hygeia/artikuj-mjekesor/65-trajtimi-i-artritit-reumatoid-ne-spitalin-hygeia-tirane

18

● Diagnoza

Diagnoza e RA-së mund të vonohet për shkak të natyrës jo specifike të simptomave

fillestare. Ajo përcaktohet lehtë te personat që kanë manifestim te sëmundjes tipike.

Kuadri tipik i poliartritit inflamator simetrik bilateral, që përfshin artikulacionet e vogla

dhe të mëdha në anën e sipërme dhe të poshtme, me përjashtim të skeletit aksial dhe të

shtyllës kurrizore, shërben si sugjerim për diagnozë. Tiparet konstitucionale që tregojnë

natyrën inflamatore të sëmundjes, si p.sh, ngurtësimi mëngjesor, mbështësin diagnozën.

Diagnoza është diçka e vështirë për t’u përcaktuar gjatë fazave të hershme të ecurisë së

sëmundjes, në të cilat mund të jenë të pranishme vetëm simptomat konstitucionale - artriti

me shpërndarje jo simetrike. Para përcaktimit të diagnozës mund të jetë e nevojshme një

periudhë vëzhgimi dhe përcjellje e sëmundjes.

Diagnoza përfundimtare e RA-së është kryesisht në varësi të veçorive klinike

karakteristike dhe përjashtimi i sëmundjeve të tjera inflamatore.17

17HARRISON’S PRINCIPLES OF INTERNAL MEDICINE (17

th Edition )

Fauci, Braunwald, Kasper, Hauser, Longo, Jameson, Loscalzo.

Libri u përkthye nga qendra për përkthim dhe kualifikim, Tiranë.

19

4.2. Komplikimet

Artriti reumatoid është një sëmundje gjithëpërfshirëse, që nuk prek vetëm kyçet por edhe

organet tjera të trupit të njeriut. Komplikacionet shfaqen si gjatë ecurisë së sëmundjes,

por edhe nga mjekimi jo korrekt, apo në raste kur mjekimi ka dështuar. Komplikacionet

shfaqen në dy plane: në nivel të dëmtimit të kyçeve deri në shkatërrimin dhe deformimin

e tyre dhe humbjes së funksionit, dëmtimeve dhe deformimeve në të gjitha pjesët e

kolonës vertebrale, si dhe në nivel të dëmtimit të organeve si lëkurës, syve, demtimeve

ne zemër, pulmone, veshka etj. Komplikacionet janë efekte direkte në organe te

semundjes në disa raste dhe efektet anësore të trajtimit me preparate modifikuese të

sëmundjes, të cilat rrisin riskun për infeksione, apo në disa raste edhe për sëmundje

kancerogjene.

Artriti në jo pak raste e çon pacientin drejt invalidizmit.18

Artriti reumatoid rrit rrezikun e zhvillimit te:

● Osteoporozës

● Nodulave rheumatoide

● Ndryshimeve në sy dhe gojën e thatë

● Sindromit të tunelit të kyçit të dorës

● Problemeve të zemrës

● Sëmundjeve të mushkërive19

Artriti reumatoid dhe shtatëzania

Në mënyrë befasuese, Artriti Reumatoid përmirësohet në 80% të rasteve te femrat

shtatëzëna. Ka të ngjarë të acarohet pas lindjes. Ende nuk dihet përse ndodh kjo. Për këtë

arsye mund të nevojitet ndryshim i medikamenteve para mbetjes shtatëzënë dhe gjatë

shtatëzanisë.20

18http://www.panorama.com.al/artriti-reumatoid-menyrat-e-reja-te-trajtimit-si-shmangen-komplikimet/ 19http://www.scan-tv.com/artriti-rematoid/

20http://asistencafamiljare.al/cfare-eshte-artriti-reumatoid/

http://www.panorama.com.al/artriti-reumatoid-menyrat-e-reja-te-trajtimit-si-shmangen-komplikimet/http://www.panorama.com.al/artriti-reumatoid-menyrat-e-reja-te-trajtimit-si-shmangen-komplikimet/http://www.scan-tv.com/artriti-rematoid/http://asistencafamiljare.al/cfare-eshte-artriti-reumatoid/

20

Qasja ndaj pacientit

Parimet e përkujdesjes bazë të këtyre pacientëve pasqyrojnë vlerën e ndërhyrjes agresive

të hershme dhe të përshtatshme, ndryshushmërinë e sëmundjes, natyrën shpesh të

vazhdueshme të inflamacionit dhe potencialin e tij për të shkaktuar invalidizëm, lidhjen

ndërmjet inflamacionit të qëndrueshëm dhe erozionit kockor të vdekshmërisë, si dhe

nevojën për të rivlerësuar pacientin shpeshherë për përgjigjen simptomatike ndaj terapisë.

Në momentin e shfaqjes së sëmundjes është e vështirë që të parashikohet ecuria natyrore

e sëmundjes te një pacient të veçantë. Në këto rrethana, qasja klasike ka të bëjë me

përpjekjen për të lehtësuar simptomat e pacientit me koksibe. Disa pacientë mund të

vuajnë nga një formë agresive të sëmundjes. Te pacientët me RA duket se ka një dritare

shprese gjatë fazës së hershme të sëmundjes, gjatë të cilës fillimi i terapisë mund të ketë

një efekt më të madh në uljen e dëmtimit artikular të mëtejshëm dhe invalidizmit.21

Ndërhyrjet infermierore për artritin reumatoid

Fokusi i infermierit:

● Dhembje - infermierja duhet të dijë si të trajtojë dhimbjen.

● Ruajtja e nyjeve – të bëjë përmirësimin e funksionit dhe lëvizshmërisë, po ashtu

edhe përdorimin e pajisjeve ndihmëse.

● Edukimi – medikamentet dhe trajtimi jo-farmakologjik, vetë sëmundja.

Bëni pyetje pacientëve për të ndihmuar në përcaktimin e hershëm nëse kjo është artrit

reumatoid dhe vlerësoni mirëkuptimin e pacientit për artrit reumatoid sepse menaxhimi

ndihmon në përmirësimin e cilësisë së jetës dhe parandalojnë përkeqësimin e mëtejshëm

të përbashkët.22

21HARRISON’S PRINCIPLES OF INTERNAL MEDICINE (17

th Edition )

Fauci, Braunwald, Kasper, Hauser, Longo, Jameson, Loscalzo.

Libri u përkthye nga qendra për përkthim dhe kualifikim, Tiranë.

22https://nurseslabs.com/6-rheumatoid-arthritis-nursing-care-plans/

https://nurseslabs.com/6-rheumatoid-arthritis-nursing-care-plans/

21

4.3. Terapia

Megjithëse nuk ekziston një kurë, trajtimet me medikamente mund të lehtësojnë

dhimbjen dhe ulin inflamacionin, mund të parandalojnë dëmtimin e artikulacioneve dhe

ndihmojnë në funksionimin e tyre. Përpilohet një plan që bazohet në raste specifike, ku

përfshihet mosha, artikulacionet e dëmtuara, dhe sa e zhvilluar është sëmundja. Plani

përfshine mjekime dhe ushtrime fizike për forcimin e muskujve rreth artikulacioneve.

Disa persona mund të kenë nevojë për ndërhyrje kirurgjike.23

5. Osteoartriti

Osteoartriti (OA) është një çrregullim i artikulacioneve i cili klinikisht karakterizohet me

dhimbje dhe kufizime të lëvizshmërisë, grafikisht karakterizohet nga osteofitet dhe

ngushtimi i hapësirës artikulare, ndërsa në ndryshimin histologjik vihen re ndryshime të

kartilagos dhe integritetit të kockës subkondrale. OA-së është sëmundja më e shpeshtë e

artikulacioneve dhe rëndësia e saj rrjedh nga ndikimi ekonomik, si në prodhueshmëri

ashtu edhe në trajtim.

Megjithëse etiologjia e OA-së nuk është kuptuar ende qartë, është treguar se ajo është një

mori çrregullimesh, ku kartilagoja është një pjesa e nyjes mbi të cilin faktorët

biomekanikë luajnë rol të rëndësisë së veçantë. Faktorët e rrezikut, si p.sh. mosha, pesha

dhe punësimi, kanë gjithashtu shumë rëndësi. Duke qenë se aktualisht nuk ka asnjë

trajtim për parandalimin ose përmirësimin e procesit bazë të sëmundjes, trajtimi mjekësor

me anë të ndërhyrjes ortopedike, që rezervohet për ato situata që nuk mund të

kontrollohen më me terapi konservative, synon kryesisht lehtësimin e dhimbjes dhe

përmirësimin e funksionit të artikulacioneve.

23http://asistencafamiljare.al/cfare-eshte-artriti-reumatoid/

http://asistencafamiljare.al/cfare-eshte-artriti-reumatoid/

22

Epidemiologjia

Osteoartriti është deri tani çrregullimi më i zakonshëm i artikulacioneve, një nga

sëmundjet më të shpeshta te të moshuarve dhe një nga shkaqet kryesore të invaliditetit.

Duke qenë se ajo mund të përcaktohet si radiologjikisht ashtu edhe klinikisht, por edhe

për shkak se midis këtyre të dyjave ka pak lidhje, në studimet epidemiologjike ka pasur

vlerësime të ndryshme për prevalencën e kësaj sëmundje, duke përdorur kritere

radiografike, prevalenca e osteoartritit rritet në mënyrë të qëndrueshme, nga më pak se

2% te gratë më të reja se 45 vjeç, në 30% tek ato me moshën 45 deri 64 vjeç dhe në 68%

tek ato që janë më të vjetra se 65 vjeç. Prevalenca te burrat është pak më e lartë në grupet

me moshë më të re (para moshës 45 vjeç), ndërsa gratë preken më shpesh pas moshës 55

vjeç, me përjashtim të artikulacionit të këllkut.

5.1. Patologjia

Tiparet kryesore të osteoartritit në ekzaminimin artroskopik janë zonat fokale të ulceruara

të kartilagos që vendosen mbi kockën me dendësi të rritur dhe të lëmuar, të cilat shfaqen

në sipërfaqet artikulare peshëmbajtëse, si dhe tek osteofitet jukstartikulare që rriten në

skajet e artikulacionit. Kjo gjendje përfaqëson stadin përfundimtar të një procesi të

vazhdueshëm, ndërsa OA-ja përfaqëson një proces patologjik.24

24GOLDMAN’S CECIL MEDICINE 23

rd edition

Lee Goldman Andrew I. Schafer

Libri u përkthye dhe redaktuar nga Qendra për përkthim dhe kualifikim, Tiranë.

23

5.2. Llojet e osteoartritit

Ka dy lloje të osteoartritit: primar dhe sekondar.

Osteoartriti primar është artriti që ndodh për shkak të një procesi të plakjes së

pashëndetshme. Fillimi i OA-së primar është gradual dhe sëmundja zakonisht përparon

gjatë rrjedhjes së shumë viteve.

Osteoartriti sekondar është më pak i zakonshëm, por ka shkaqe më të dukshme, të

drejtëpërdrejta: traumë, dëmtim, inflamacion të mëparshëm (madje edhe nga artriti

reumatoid), dëmtimi i lindur, infeksion, kirurgjia ose përdorimi i zgjatur i medikamenteve

kimike.

5.3. Simptomat e osteoartritit

Shenjat kryesore të osteoartriti janë: ngurtësi e lehtë në fillim të mëngjesit, ngurtësi pas

periudhave të pushimit, dhimbje që përkeqësohet kur përdor kyçet, humbje e funksionit të

kyçeve, brishtësi lokale, ënjtje e indeve të buta, kërcitje e nyjeve gjatë lëvizjeve, ënjtje

kockore dhe lëvizje e kufizuar.

24

Shkaqet

Osteoartriti është konsideruar nga shumë njerëz si rezultat i natyrshëm i procesit të

plakjes. Pothuajse të gjithë mbi moshën 60 vjeçe shfaqin disa shenja të sëmundjes. Pesha

e tepërt, konsumimi i përgjithshëm i trupit dhe një jetë me dietë dhe ushtrim joadekuat,

janë shkaqet kryesore të osteoartritit.

Shkaqet shtesë mund të jenë defektet skeletore, faktorët gjenetikë dhe mangësitë

hormonale (siç dëshmohet nga shumë gra që preken nga osteoartriti pas menopauzës).

Pacientët me osteoartrit shpesh shfaqin rezistencë ose mungesë insuline.

Rezistenca e insulinës, e cila konsiderohet pararendëse për diabetin e të rriturve, është një

çrregullim i sheqerit në gjak që ndodh kur nuk reagon ndaj efekteve të insulinës në gjak.

Kjo e bën më të vështirë për trupin të përdorë sheqerin (glukozë) për të prodhuar energji.

Ndryshimet në prodhimin e insulinës gjithashtu mund të stimulojnë trupin për të prodhuar

më shumë prostaglandina inflamatore, të cilat ndikjonë negativisht në nyje.

Ndryshimet biomekanike, veçanërisht aciditeti i tepërt i indeve, mund të kontribuojnë

gjithashtu në zhvillimin e osteoartritit. Kur nyjet e humbasin gamën e plotë të lëvizjes për

shkak të stresit, dëmtimit ose mungesës së aktivitetit, kërci zvogëlohet dhe prishet. Trupi

e zëvendëson përkeqësimin e nyjeve me kalcium, duke rezultuar në formimin e

depozitave të ashpra dhe të papërkulshme, të cilat shkaktojnë ngurtësi të nyjeve.

Osteoartriti mund të zhvillohet gjithashtu nga çdo lëndim traumatik i kërcit, i shkaktuar

nga sportet, aksidentet ose aktiviteti që përfshin lëvizje të përsëritura.25

25https://mjekesiabimorearabe.com/osteoartriti/

https://mjekesiabimorearabe.com/osteoartriti/

25

Diagnostifikimi

Diagnostikimi fillon nga informatat qe mjeku merr nga pacienti per dhimbjet që ka,

kohën kur lajmërohen dhe kohëzgjatjen e tyre. Mjeku po ashtu pyet nëse dhimbja

përkeqësohet pas aktiviteteve fizike dhe përmirësohet pas pushimit.

Bëhet ekzaminimi klinik, nëse ka vështirësi në lëvizjen e kyçeve. Sugjerohet të bëhet

skanimi me rreze X te kyçeve të cilat po shkaktojnë probleme për të përcaktuar se çfarë

është duke shkaktuar dhimbje. Analizat e gjakut ndihmojnë në diagnostikimin dhe

diferentimin dhe përcaktojnë se nga cila formë e artritit është prekur pacienti.26

Mjekimi

Nuk ka ndonjë terapi e posaqme për trajtimin e osteoartritit. Gjasat janë që kjo sëmundje

të përkeqësohet edhe më shumë me kalimin e kohës. Krijimi i një plani personal mund

t’ju ndihmojë të qëndroni aktiv, t’i mbroni kyçet nga dëmtimet dhe të mbani dhimbjen

nën kontrollë. Mjeku do të ndihmojë të krijoni një plan të tillë. Për më tepër, mjeku

sugjeron një kombinim të terapive27

.

26https://www.probleme.me/semundje/ortopedia eshtrat/osteoartriti/#Simptomat_kryesore_te_osteoartritit_perfshijne 27https://www.probleme.me/semundje/ortopedia-eshtrat/osteoartriti/#Simptomat_kryesore_te_osteoartritit_perfshijne

https://www.probleme.me/semundje/ortopedia%20eshtrat/osteoartriti/#Simptomat_kryesore_te_osteoartritit_perfshijnehttps://www.probleme.me/semundje/ortopedia%20eshtrat/osteoartriti/#Simptomat_kryesore_te_osteoartritit_perfshijnehttps://www.probleme.me/semundje/ortopedia-eshtrat/osteoartriti/#Simptomat_kryesore_te_osteoartritit_perfshijnehttps://www.probleme.me/semundje/ortopedia-eshtrat/osteoartriti/#Simptomat_kryesore_te_osteoartritit_perfshijne

26

5.4. Lupusi eritematoz

Lupusi eritematoz sistemik (SLE) është sëmundje autoimune, ku organet dhe qelizat i

nënshtrohen dëmtimit të ndërmjetësuar nga auto-antitrupat që lidhen me ind dhe

komplekset imune të formuara si pasojë e reaksionit autoimunitar. 90% e pacientëve janë

femra në moshë pjellore; megjithatë të gjithë individët e çdo gjinie, moshe dhe grupi

etnik janë të ndjeshëm ndaj kësaj sëmundje. Prevalenca e SLE në Shtetet e Bashkuara të

Amerikës është 15-50 për 100.000; sipas studimeve të njëjta prevalencë më e lartë

ndërmjet grupeve etnike është tek afroamerikanët.28

Epidemiologjia

Incidencë e lupusit eritematoz sistemik në Mbretërinë e Bashkuar është afërsisht katër

raste për 100.000 njerëz në vit, prevalenca varon midis gjinive dhe midis grupeve të

ndryshme etnike. Lupusi eritematoz sistemik shfaqet afërsisht 10 dhe 20 herë më shpesh

te femrat se sa te meshkujt dhe është me i shpeshtë në disa grupe etnike. Sipas një studimi

të bërë kohëve të fundit në Mbretërine e Bashkuar, llogaritet një prevalencë e lupusit

eritematoze sistemik te femrat 206 për 100.000 tek afro-karaibianët, 91 për 100.000 tek

aziatikët dhe 36 për 100.000 te kaukazianët. Këto ndryshime sipas gjinisë dhe racës janë

tepër të përputhshme me ato të raportuara nga studimet e bëra në Shtetet e Bashkuara të

Amerikës dhe në Karaibe, megjithëse prevalenca e raportuar e lupusit eritematoz sistemik

në Afrikë është shumë më e ultë.

Vdekshmëria nga lupusi eritematoz sistemik ka rënë dukshëm gjatë gjysmë shekullit të

fundit. Ndërsa, në vitet ’50 të shekullit XIX raportohej se lupusi eritematoz sistemik

kishte një mbijetesë 5-vjeçare ne 50% te rasteve, raportet e mbijetesës 10-vjeçare u rritën

28HARRISON’S PRINCIPLES OF INTERNAL MEDICINE (17

th Edition )

Fauci, Braunwald, Kasper, Hauser, Longo, Jameson, Loscalzo.

Libri u përkthye nga qendra për përkthim dhe kualifikim, Tiranë.

27

deri në 80 dhe 90% në vitet ’70 te po këtij shekulli. Që nga ajo kohë, raportet e

mbijetesës janë përmirësuar pak, por vdekjet nga insuficienca renale janë bërë më të

rralla, ndërsa ato nga infeksioni janë shtuar. Këto të fundit përgjithësisht janë të lidhura

me terapi imunosupresive, duke theksuar nevojën për metodat më të mira dhe më të

përcaktuara të trajtimit të anomalive imunologjike te cilat jane bazë e kësaj sëmundjeje.

Patogjeneza dhe disfuksioni imunologjik

Asnjë anomali e vetme e sistemit imunitar nuk mund të konsiderohet si shkaku i vetëm i

lupusit eritematoz sistemik. Patogjeneza e sëmundjes varet nga ndërveprimi i shumë

faktorëve të ndryshëm, rëndësia relative e të cilëve mund të ndryshojë nga njëri pacient

në tjetrin. Këta përfshijnë auto-antitrupat, limfocitet T, citokinet, faktoret e sistemit të

komplementit dhe apoptozën. Kërkimet për të zbuluar këtë sistem kompleks të faktorëve

të ndërlidhura kanë vazhduar duke studiuar cilësitë e qelizave dhe përbërësve indore të

marrë nga pacientët me lupus eritematoz sistemik dhe ndërmjet studimit të modeleve te

minjtë të kësaj gjendjeje.29

Shkaktarët

Lupus eritematosus sistemik është një gjendje auto-imune, që do të thotë se është

shkaktuar nga problemet që lidhen në sistemin imunitar.

Shumica e ekspertëve mendojnë se SLE nuk ka vetëm një shkak. Ata argumentojnë se

mund të ketë një numër të faktorëve gjenetikë që i bëjnë njerëzit më të ndjeshëm për

zhvillimin e SLE-së.

29Trakti i Oksfordit për Mjekësinë—Vellimi 3: pjesët 18-33

Redaktore: David A.Warrell, Timothy M.Cox, John D.Firth, Edward J.Benz Jr.

28

Llojet e lupus

Ka disa lloje, por më kryesorët janë:

Lupusi eritematoz diskor (LED)

Kjo është një formë e lehtë e lupusit që ndikon vetëm në lëkurë. Ajo shkakton simptoma

të tilla si: shenja të kuqe, rrethore, si luspa në lëkurë, që mund të trashen dhe ngurtësohen.

Shenjat dhe pesha e manifestimit te LED mund të letesohen duke iu shmangur ekspozimit

direkt ndaj diellit. (LED) zakonisht ndikon vetëm në lëkurë, por, në disa raste ajo mund të

përparojë në indet e trupit dhe organet.

Lupusi i barnave nxitëse

Ka mbi 100 medikamente që janë të njohura për të provokuar lupusin, si një efekt anësor

në njerëz të caktuar. Lupusi i shkaktuar nga medikamentet është i njohur si lupus i

barnave nxitëse.

Lupusi eritematoz sistemik (SLE) ky është një lloj i lupusit që mund të ndikojë në

pjesën më të madhe të indeve të trupit dhe organet.30

Lupusi eritematoz sistemik në shtatzëni

Lupusi eritematoz sistemik në vetvete zakonisht nuk e pakëson aftësinë për koncepsion,

megjithëse medikamentet që përdoren për të trajtuar atë, veçanërisht ciklofosfamidi,

mund të shkaktojnë infertilitet si pasojë e insuficiencës gonadale. Ekziston një rrezik i

shtuar për abort spontan, veçanërisht në prani të antitrupave antifosfolipidike dhe një

histori të një aborti të mëparshëm duhet të merren në konsideratë për antikoagulim deri

në lindjen e foshnjes. Duke qenë se varfarina është potencialisht teratogjene, heparina

mund të përdoret nga tremestri i dytë deri në lindje.

Shpeshherë, nënat pyesin nëse fëmijët e tyre kanë mundësi ta trashëgojnë lupusin

eritematoz sistemik. Trashëgimia e shfaqur tek të rriturit e sëmundjes është shumë e rrallë

(afërsisht 1% në të gjitha rastet), megjithëse mund të shfaqet një sëmundje e

30https://mjekesiabimorearabe.com/lupus/

https://mjekesiabimorearabe.com/lupus/

29

përkohëshme e quajtur lupusi neonatal. Tiparet e kësaj gjendjeje janë rashi, hepatitis,

anemia dhe trombocitopenia, të cilat zakonisht normalizohen rreth 8 muaj pas lindjes, si

dhe inflamacioni i indeve përçues kardiakë, i cili mund të shkaktojë bllok kardiak te

fetusi. Problemi kardiak mund të diagnostikohet ndërmjet ekografisë së zemrës fetale nga

java e 16-të deri në të 24-ën e shtatëzanisë. Trajtimi i nënës me 4 mg deksametazone oral

në ditë mund ta parandalojë progresionin nga blloku kardiak fetal jo i plotë, në bllokun

kardiak fetal të plotë. Në qoftë së shfaqet blloku kardiak i plotë, neonati mund të ketë

nevojë për një pacemaker kardiak. Është interesant fakti se fëmijët e lindur me lupus

neonatal ndonjëherë zhvillojnë bllok kardiak më vonë gjatë jetës.31

Simptomat

Shumë njerëz do të përjetojnë periudha të gjata kohore më pak ose aspak simptoma para

se, papritur të përjetojnë një shpërthim, ku simptomat janë veçanërisht të rënda.

Megjithatë, edhe rastet e lehta të lupusit mund të kenë një ndikim të konsiderushëm mbi

cilësinë e jetës të një personi për shkak se shumë nga simptomat, veçanërisht lodhja

kronike, mund të jetë shqetësuese dhe të shkaktojë ndjenjat e depresionit dhe ankthit.

SLE ndonjëherë mund të shkaktojë një sërë komplikacionesh të rënda, të tilla si probleme

të veshkave dhe sëmundje të zemrës, dhe trajtimi mund të bëjë një person të prekshëm

ndaj infeksioneve të rënda.

31OXFORD TEXTBOOK OF MEDICINE 4

TH edition

David A. Warrell, Timothy M. Cox, John D. Firth, Edward J. Benz Jr.

Libri u përkthe dhe u redaktua nga Qendra për përkthim dhe kualifikim, Tiranë.

30

Simptomat kryesore

Tre simptomat kryesore të SLE janë:

1. Lodhje: një nga simptomat më të zakonshme të SLE.

Pacienti ka lodhje edhe pse bën gjumë të mjaftushëm dhe të rehatshëm. Kryerja e

detyrave të përditshme, të tilla si punët e shtëpisë apo punët e zyres, mund t’i lini

përshkak se ndiheni të lodhur. Shumë njerëz me SLE kanë raportuar se lodhja është

aspekti më shqetësues dhe shkatërrues i SLE, sepse ka ndikim negativ në punën e tyre

dhenë jetën shoqërore.

2. Dhimbje nyjesh: nëse keni SLE, ju keni më shumë gjasa të përjetoni dhimbje

kyçesh në duar dhe këmbë. Ju mund të gjeni se dhembja ndryshon nga një grup i

nyjeve në një tjetër mjaft shpejt. Megjithatë, ndryshe nga disa kushte të tjera që

31

ndikojnë nyjet, SLE nuk ka gjasa të shkaktojë dëmtim të përhershëm apo deformim të

nyjeve tuaja.

3. Skuqje e lëkurës: te njerëzit me SLE, skuqja e lëkurës më së shpeshti zhvillohet

në fytyrë, kyçet e duarve dhe në duar. Një skuqje mbi faqe dhe në urën e hundës

është veçanërisht e zakonshme dhe është e njohur si një “skuqje flutur”. Skuqja e

lëkurës që shkaktohet nga SLE mund të jetë e përherëshme dhe mund të bëhet më

keq me ekspozimin ndaj diellit. Kjo është e njohur si fenomen photosensitivity.

Përveç simptomave kryesore LSE mund të përfshijë edhe këto spimtoma:

● Temperaturë të lartë (ethe) 38C ose më te lartë.

● Ënjtje të gjendrave limfatike (gjëndra të vogla në formë bathe që gjenden në

gjithë trupin, duke përfshirë qafën, sqetullat dhe ijët).

● Ulcera të përsëritura të gojës

● Humbje të flokëve

● Presion të lartë të gjakut

● Depression

● Sy të thatë

● Humbje të kujtesës

● Migrenë

● Anemi

● Fenomeni Raynaud – një kusht që zvogëlon furnizimin me gjak në duar dhe

këmbë kur është ftohët.32

32https://mjekesiabimorearabe.com/lupus/

https://mjekesiabimorearabe.com/lupus/

32

Diagnoza

Nuk ka asnjë test për ta diagnostifikuar lupusin dhe nganjëher mund të ketë nevojë për

muaj ose vite që mjeku ta diagnostikojë sëmundjen. Mjeku mund të përdorë shumë mjete

për ta diagnostifikuar, si:

● Historinë mjekësore

● Ekzaminimin e plotë

● Analizat e gjakut

● Biopsinë e lëkurës (marrje e mostrës së lëkurës dhe shikimin e saj nën mikroskop)

● Biopsinë e veshkave (marrje e një pjese indi të veshkave dhe shikimin e saj në

mikroskop)33

Qëllimet e trajtimit janë:

● Të parandalojë shpërthimet e shenjave klinike të sëmundjes -egzacerbimet;

● Të mjekojë shpërthimet kur ndodhin

● Të reduktojë dëmtimin e organeve dhe problemet tjera të mundshme.

Trajtimi po ashtu mund të përfshijë edhe barna të cilat ndihmojnë:

● Reduktimin e ënjtjeve dhe dhimbjes;

● Parandalimin ose reduktimin e shpërthimeve të sëmundjes;

● Funksionimin e sistemit imun;

● Reduktimin ose parandalimin e dëmtimit të nyjave;

● Ekuilibrin e hormoneve;

Është e rëndësishme qe mjeku dhe infermierja të ketë një rol aktiv në trajtimin e

sëmundjes. Një prej gjërave më të rëndësishme për të jetuar me lupus është ta njohësh

dhe ta informosh pacientin për sëmundjen dhe ndikimin e saj.

33https://gazetashendeti.com/

https://gazetashendeti.com/

33

Personat mjekësorë që mund të mjekojnë dhe trajtojnë shumë simptoma të lupusit

janë:

● Mjeku familjar;

● Reumatologu (mjeku që trajton artritin dhe sëmundjet tjera të cilat shkaktojnë

ënjtje në nyje);

● Imunologu klinik – mjeku i cili trajton sëmundjet e sistemit imun;

● Nefrologu – mjeku i cili trajton sëmundjet e veshkave;

● Hematologu – mjeku i cili trajton sëmundjet e gjakut;

● Dermatologu- mjeku që trajton problemet e lëkurës;

● Neurologu – mjeku që trajton problemet e sistemit nervor;

● Kardiologu – mjeku që trajton zemrën dhe problemet e enëve të gjakut;

● Endokrinologu – mjeku që trajton problemet e lidhura me gjëndra dhe hormone;

Shtatzenia dhe kontracepcioni te femrat me lupus

Femrat me lupus mund të kenë dhe kanë foshnja të shëndetshme. Ka disa gjëra të cilat

duhet t’i keni parasysh nëse jeni shtatzënë ose dëshironi të mbeteni shtatëzënë:

● Shtatzënia te femrat me lupus konsiderohet një rrezik i madh, por shumica e

femrave me lupus zhvillojnë foshnjat në mënyrë të sigurt.

● Femrat shtatzëna me lupus duhet t’i vizitojnë mjekët më shpesh dhe trajtimi bëhet

nga një konzilium i mjekeve i përbëre nga obstetri, imunologu, reumatologu etj.

● Lupusi mund të shpërthejë gjatë shtatzënisë.

● Këshillimet (te psikologu) dhe planifikimi i shtatzënisë para se kjo të ndodhë

është i rëndësishëm.

● Femrat me lupus të cilat nuk dëshirojnë të mbeten shtatzënë ose të cilat përdorin

barna që mund të jenë të dëmshme për foshnjat e palindura, mund të dëshirojnë ta

parandalojnë ose kontrollojnë mbetjen shtatzënë. Studimet e fundit kanë treguar

se kontraceptivët oral (barnat për ta kontrolluar mbetjen shtatzënë) janë të sigurta

te femrat me lupus.34

34http://oxygenpress.info/cka-eshte-semundja-lupus-dhe-si-te-sheroheni/

http://oxygenpress.info/cka-eshte-semundja-lupus-dhe-si-te-sheroheni/

34

Ndërhyrjet e infermieres

Të analizojë modelet e nivelit të energjisë për të planifikuar aktivitetet e jetës së

përditshme.

● Ndihmon pacientin të përparojë në aktivitetet për të vendosur rutinën e preferuar

ditore.

● Inkurajon pushimin e rregullt që të kthejnë përkohësisht efektet e lodhjes.

● Të mësoj teknikat për zvogëlimin e stresit te pacientët.

● Mësojnë ruajtjen e energjisë.

● Vlerëson vendndodhjen e dhimbjes dhe ashpërsinë për të planifikuar ndërhyrje të

përshtatshme.

● Administron analgjezikë në mënyrë rutinore dhe monitoron efektet: mëson masat

mbrojtëse dhe aplikon terapi e bazuar ne nxehtësi ose të ftohte siç preferohet nga

pacienti për lehtësimin e dhimbjes.

● Përdorimi i ndërhyrjeve jo-farmakologjike të dhimbjes siç janë relaksimi dhe

imazhet vizuale për të plotësuar analgjetikët.

● Vlerësojnë dhe monitorojnë vendndodhjen dhe përparimin e skuqjes për të

planifikuar ndërhyrjet e duhura.

● Administron medikamentet dhe aplikon ashtu siç është urdhëruar për të

kontrolluar manifestimet e lëkurës.

● Udhëzime për të kufizuar ekspozimin e drejtpërdrejtë ndaj rrezeve te diellit dhe

përdorimin e kremave mbrojtës nga dielli dhe mbrojtjen nga dielli.35

35https://journals.lww.com/dccnjournal/fulltext/2004/05000/systemic_lupus_erythematosus.3.

aspx

https://journals.lww.com/dccnjournal/fulltext/2004/05000/systemic_lupus_erythematosus.3.aspxhttps://journals.lww.com/dccnjournal/fulltext/2004/05000/systemic_lupus_erythematosus.3.aspx

35

6. Osteoporoza

Osteoporoza ose kocka poroze, është një sëmundje gjatë sëcilës densiteti i kockës dhe

kualiteti i saj reduktohen gradualisht. Gjatë osteoporozës kocka bëhet më poroze dhe më

e thyeshme. Humbja e masës kockore ndodh në mënyrë të heshtur dhe progresive, shpesh

pa simptoma derisa ndodh fraktura e parë, dhe në shumë raste është ajo e cila evidenton

osteoporozën. Prandaj osteoporoza është quajtur si “epidemi e heshtur”. Fraktura mund të

ndodhin pas një rëniejeje fare të vogël apo dhe si rezultat i një aktiviteti të zakonshëm të

përditshëm. Frakturat më të shpeshta dhe më serioze janë ato të legenit dhe shpinës.

Epidemiologjia

Osteoporoza prek të gjithë, si meshkujt edhe femrat. Keqkuptimi më i zakonshëm është

se osteoporoza prek vetëm femrat. Është e vërtetë se gratë në menopauzë janë më të

rrezikuara për osteoporozë, prandaj shpesh ajo mendohet si sëmundje e femrave, por

osteoporoza prek miliona meshkuj anë e mbanë botës me pasoja shkatërruse. Rreziku i

frakturave te meshkujt është më i madh se rreziku i zhvillimit të kancerit të prostatës.

Frakturat janë më të pakta te meshkujt, por kur ato ndodhin, kanë një nivel më të lartë

paaftësie e vdekshmërie sesa te femrat.36

Faktorët që shkaktojnë osteoporozën

Disa faktorë rreziku duket se shtojnë rrezikun për osteoporozë. Këta faktorë mund të jenë

të pandryshushëm ose të modifikueshëm.

Faktorë të pandryshueshëm janë: mosha, gjinia (gratë, sidomos mbas menopauzës janë

më të rrezikuara), historitë familjare (familjarë të afërt sidomos prindërit me

osteoporozë), menopauza, hypogonadizmi te meshkujt, përdorimi për një kohë të gjatë i

disa medikamenteve (si kortizonikë, hormone të tiroidës, atiepileptikë, citostatikë), artriti

36http://www.panorama.com.al/shenjat-dha-shkaktaret-e-osteoporozes-si-ta-parandalojme-qe-

ne-moshe-te-re/

http://www.panorama.com.al/shenjat-dha-shkaktaret-e-osteoporozes-si-ta-parandalojme-qe-ne-moshe-te-re/http://www.panorama.com.al/shenjat-dha-shkaktaret-e-osteoporozes-si-ta-parandalojme-qe-ne-moshe-te-re/

36

reumatoid dhe disa sëmundje kronike (si keqpërthithja, sëmundjet e mëlçisë,

hyperthyroidismi etj).

Megjithëse faktorët e mësipërm nuk mund të ndryshohen, është e rëndësishme që njerëzit

të njohin faktorët e rrezikut individual apo të modifikushëm, të cilët mund të mbahen nën

kontrollë. Këta faktorë përfshijnë: konsumimin e lartë të alkoolit, pirjen e duhanit,

indeksin e ultë të masës trupore, ushqyrjen e varfër me kalcium dhe proteina, marrjen e

paktë në vitaminën D, aktivitetin e paktë fizik, etj.37

6.1. Llojet e Osteoporozës

1. Shihet më shpesh tek gratë. Një nga faktorët që e mbron kockën prej qelizave

shkatërruese është estrogjeni i cili prodhohet nga vezoret. Funksioni i vezoreve

tek gratë rreth 45 vjeç vjen duke u pakësuar deri në humbjen e menstruacioneve.

Kjo periudhë quhet menopauza dhe ndodh ngase esterogjeni ulet dhe qelizat

shkatërruese rrisin veprimin e tyre.

2. Shihet te moshat e mëdha. Pas moshës 45 vjeç dominon shkatërrimi i kockave i

cili pas moshës 70 vjeç theksohet akoma dhe më shumë saqë nga një rënie edhe

nga një lartësi tepër e vogël mund të shkaktojë thyrje të kockave.

3. Ky lloj ka lidhje me përdorimin e kortizonit te disa sëmundje, si p.sh te pacientët

që për shkak të astmës, alergjisë, sëmundjeve reumatizmale përdorin kortizon për

një kohë të gjatë.

37http://www.ishp.gov.al/ëp-content/uploads/2015/04/9-Osteoporoza.pdf

http://www.ishp.gov.al/%C3%ABp-content/uploads/2015/04/9-Osteoporoza.pdf

37

Shenjat e osteoporozës

Osteoporoza është një sëmundje e fshehtë, nuk jep shenja për një kohë të shkurtër por

afatgjate. 3-4 vjet pas menopauzës 30% e kockës humbet. Nëse është zhvilluar

osteoporoza vihet re krrisje dhe dhimbje e belit dhe shpinës. Sidomos kockat e vertebrave

janë shumë delikate. Edhe kockat e kyçit të dorës preken. Te tipi i dytë vihen re më

shumë dhimbjet e kockave. Me rritjen e moshës rritet mundësia e thyerjes së kockave të

legenit. Këto lloj thyrjesh janë tepër të rrezikshme për jetën apo për ta bërë të sëmurin të

mos lëviz nga shtrati38

.

Diagnoza

Duhet thënë që osteoporoza është një sëmundje për të cilën flitet shpesh por

diagnostikohet vonë për faktin se ajo është një sëmundje pa shenja. Shenjat e para

shfaqen kur zhvillohet ndonjë frakturë, e që shoqërohet me dhimbje në vendin e

frakturuar.

Është që çdo grua pas menopauzës të paktën një herë të realizojë një matje të densitetit

kockor. Osteodensitometria është një metodë e thjeshtë, jo invasive që jep të dhëna për

densitetin kockor. Teknika konsiston në përdorimin e ultratingujve (ultrasonometër) ose

rrezeve X (Dual energy X ray) për të marrë informacion mbi densitetin e masës kockore.

Si metode e diagnostifikimi të hershëm përdoret për popullatën në risk: mosha e madhe,

menopauzë e hershme, histori familjare për isteoporozë, sëmundje të tjera shoqëruse.

Sipas OBSH konsiderohet “osteopenia” (masë e ulët kockore) kur vlera e matjes del

ndërmjet 1 deri në 2.5 (në këtë rast fillohet me masat parandaluese të sëmundjes) dhe

osteoperozë kur del nen -2.5 të devijacionit standard. Domethënë, në qoftë se një pacient

realizon matjen dhe vlera del -3.1 atëherë pacienti është me osteoperozë dhe duhet të

fillojë mjekimin për të.

38https://sq.wikipedia.org/ëiki/Osteoporoza#Shenjat_e_para

https://sq.wikipedia.org/%C3%ABiki/Osteoporoza#Shenjat_e_para

38

Metoda tjetër më e shpeshtë përmes së cilës zbulohet osteoporoza është grafia e thjeshtë e

eshtrave e cila është bërë për një arsye tjetër; kjo metodë është jo sensitive dhe

osteoporoza evidentohet në grafi kur kocka ka humbur gati 50% të masës së saj.

Nga testet laboratorike që përdoren më shpesh si markues metabolikë kockorë janë:

fosfataza alkaline kockore, N- telopeptide etj.

Duhet pasur parasysh që te një i sëmurë me osteoperozë duhet të bëhën edhe testet

laboratorike edhe për shkaqe sekondare të saj.39

6.2. Si mund të parandalohet osteoporoza

Pas moshës 20 vjeçe hollimi i kockave është një proces natyral i cili nuk mund të ndalet

plotësisht. Masa kockore e fituar gjatë rinisë është një përcaktues i rëndësishëm i

rrezikuar të osteoporoza gjatë jetës së mëvonshme. Prandaj, ndërgjegjësimi për

osteoporozën duhet të fillojë që në moshë të re, me qëllim që të ndërmerren masa për të

parandaluar atë. Fëmijët duhen ndihmuar të kuptojnë rëndësinë e ndërtimit të masës

kockore që kur janë të rinj. Ata duhen inkurajuar dhe edukuar të kenë një dietë të

ekuilibruar të pasur me kalcium, vitaminë D dhe proteina; të ndërgjegjësohen për

rëndësinë e peshës normale dhe ushtrimet fizike, efektet e pirjes së duhanit dhe alkoolit

mbi kockat etj. Mënyra më e mirë për të ndihmuar parandalimin e dobësimit të kockave

është fillimi i aktivitetit fizik dhe zakoneve të shëndetshme të ushqyrjes që në fëmijëri,

dhe ruajtja e tyre edhe në moshë të rritur. Kryerja e ushtrimeve të rregullta fizike luan rol

të rëndësishëm në ndërtimin dhe mbajtjen e masës kockore. Ato reduktojnë rrëzimet dhe

përmirësojnë rehabilitimin nga frakturat. Ushtrimet janë individuale, por përgjithësisht

shumica e njerëzve ka nevojë për 30-40 minuta 3 deri 4 herë në javë. Marrja e kalciumit

në sasi të mjaftushme është një tjetër masë. Sasia e kalciumit që duhet të konsumojmë

ndryshon në stade të ndryshme të jetës. Kërkesat për kalcium janë të larta në vitet e

adoleshencës për shkak të rritjes së shpejtë të skeletit. Me kalimin e moshës, aftësia e

39https://gazetamapo.al/osteoporoza-shkaktaret-e-semundjes-se-kockave-dhe-si-mjekohet/

https://gazetamapo.al/osteoporoza-shkaktaret-e-semundjes-se-kockave-dhe-si-mjekohet/

39

trupit për të absorbuar kalciumin bie, dhe kjo është një nga arsyet pse edhe të moshuarit

kanë nevojë për sasi më të larta te kalciumit. Ushqimet e pasura me kalcium janë:

qumështi dhe produktet e tij, perimet jeshile si brokoli, lakra jeshile, disa fruta si

portokalli, kajsia, arrat, bajamet, drithrat, peshku i konservuar dhe sardelet. Vitamina D

është gjithashtu esenciale për absorbimin e kalciumit.

Trajtime tjera të osteoporozës

Në varësi nga rezultatet e testit të densitetit kockor, mjeku mund të jep medikamente dhe

suplemente për të parandaluar humbjen e masës kockore. Ka një numër opsionesh

trajtimi efektiv të cilat kanë treguar se veprojnë për të ruajtur densitetin kockor dhe

reduktuar rrezikun e frakturave apo thyerjeve. Një mjekim i përshtatshëm i kombinuar

me ndryshime të stilit të jetës mund të shmangë shumë nga frakturat. Trajtimi i

osteoporozës është efektiv vetëm nëse merret ashtu siç rekomandohet nga mjeku.

Trajtimi i osteoporozës zgjat për periudha të gjata kohore. Kjo gjë për shumë persona nuk

është e këndshme, por nuk duhet të jetë arsye për ta ndërprerë mjekimin. Krahas

mjekimit, marrja e mjaftueshme e kalciumit dhe vitaminës D është e domosdoshme, pasi

ndihmon për të siguruar efikasitetin maksimal të mjekimit me medikamente.40

6.3. Plani i kujdesit infermieror

Menaxhimi mjekësor i osteoporozës synon të ngadalësojë ose parandalojë humbjen e

mëtejshme të kockave, kontrrollimin e dhimbjes dhe shmangien e frakturave shtesë. Plani

i kujdesit të një infermiereje duhet të përqëndrohet në brishtësinë e pacientit, duke

theksuar pozicionin e kujdesshëm, ambulimin dhe ushtrimet e përshkruara.

40http://www.panorama.com.al/shenjat-dha-shkaktaret-e-osteoporozes-si-ta-parandalojme-qe-

ne-moshe-te-re/

http://www.panorama.com.al/shenjat-dha-shkaktaret-e-osteoporozes-si-ta-parandalojme-qe-ne-moshe-te-re/http://www.panorama.com.al/shenjat-dha-shkaktaret-e-osteoporozes-si-ta-parandalojme-qe-ne-moshe-te-re/

40

Ndërhyrjet e infermieres

● Vlerëson aftësinë funksionale të pacientit për lëvizshmëri dhe ndryshime në

shënime.

● Siguron një varg ushtrimesh të lëvizjeve, në çdo shndërrim inkurajon gamën

aktive të ushtrimeve lëvizëse.

● Ripozicionimi i pacientit çdo 2 orë dhe lëvizja kur ata kanë nevojë.

● Aplikimi i jastëkëve për të ruajtur shtrirjen e përbashkët.

● Infermierja ndihmon pacientin në ecje nëse është e nevojshme dhe e mundur,

duke përdorur ndihmë të mjaftusheshme. Një transferim me një ose dy persona

duke përdorur një rrip transferimi mund të përdoret nëse pacienti ka aftësi për të

mbajtur peshën.

● Infermierja udhëzon familjen në lidhje me ushtrimet, metodat e transferimit të

pacientit nga shtrati në karrige me rrota dhe kthimin në intervale rutinore.

● Ndihmon me aktivitete të vetë kujdesit (banje, rruajtje).

● Ndihmon për të parandaluar kontraktimet e përbashkta dhe atrofinë e muskujve.41

41https://nurseslabs.com/osteoporosis-nursing-care-plans/

https://nurseslabs.com/osteoporosis-nursing-care-plans/

41

Pëfundimi

Nga ky punim vijmë në përfundim se sëmundjet reumatizmale autoimune prekin

më shumë femrat se sa meshkujt.

Ndikimi i sëmundjes tek individët rezulton në uljen e cilësisë së jetës

Vijmë në përfundim se lagështia nuk e shkakton reumatizmin, por nëse sëmundja

reumatizmale është e pranishme lagështia e shton dhimbjen.

Rekomandimet

Aktiviteti fizik por jo i tepruar, mbajtja e peshës normale, përdorimi i terapisë së

nxehtë dhe të ftohtë.

Përdorimi i meditimit për të përballuar dhimbjet.

Ndjekja e një diete të shëndetshme dhe përdorimi i ushqimeve që ndihmojnë

kockat, pa mos harruar marrjen e vitaminës A dhe C të cilat ndihmojnë në

zhvillimin e kockave.

42

Referencat

Trakti i Oksfordit për Mjekësinë—Vellimi 3: pjesët 18-33

Redaktore: David A.Warrell, Timothy M.Cox, John D.Firth, Edward J.Benz Jr

https://indeksonline.net/keshilla-per-te-luftuar-semundjet-reumatike/

https://shendeti.com.al/reumatizma-mjekimi-dhe-

parandalimi/https://mjekesiabimorearabe.com/reumatizma/

https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/rheumatoid-arthritis/in-depth/arthritis/art-

20047954

HARRISON’S PRINCIPLES OF INTERNAL MEDICINE (17th

Edition )

Fauci, Braunwald, Kasper, Hauser, Longo, Jameson, Loscalzo.

Libri u përkthye nga qendra për përkthim dhe kualifikim, Tiranë

http://www.panorama.com.al/artriti-reumatoid-menyrat-e-reja-te-trajtimit-si-shmangen-

komplikimet/

https://en.wikipedia.org/wiki/Rheumatology

https://www.everydayhealth.com/rheumatic-diseases/guide/

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/11276800

GOLDMAN’S CECIL MEDICINE 23rd

edition

Lee Goldman Andrew I. Schafer

Libri u përkthye dhe redaktuar nga Qendra për përkthim dhe kualifikim, Tiranë.

http://www.scan-tv.com/artriti-rematoid/

https://journals.lww.com/dccnjournal/fulltext/2004/05000/systemic_lupus_erythematosus.3.as

px

https://www.mymed.com/diseases-conditions/osteoporosis/what-are-the-symptoms-and-

complications-of-osteoporosis-and-determining-factors-for-bone-strength

OXFORD TEXTBOOK OF MEDICINE 4TH

edition David A. Warrell, Timothy M. Cox,

John D. Firth, Edward J. Benz Jr.

Libri u përkthye dhe u redaktua nga Qendra për përkthim dhe kualifikim, Tiranë

https://indeksonline.net/keshilla-per-te-luftuar-semundjet-reumatike/https://shendeti.com.al/reumatizma-mjekimi-dhe-parandalimi/https://shendeti.com.al/reumatizma-mjekimi-dhe-parandalimi/https://shendeti.com.al/reumatizma-mjekimi-dhe-parandalimi/https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/rheumatoid-arthritis/in-depth/arthritis/art-20047954https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/rheumatoid-arthritis/in-depth/arthritis/art-20047954http://www.panorama.com.al/artriti-reumatoid-menyrat-e-reja-te-trajtimit-si-shmangen-komplikimet/http://www.panorama.com.al/artriti-reumatoid-menyrat-e-reja-te-trajtimit-si-shmangen-komplikimet/https://en.wikipedia.org/wiki/Rheumatologyhttps://www.everydayhealth.com/rheumatic-diseases/guide/https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/11276800http://www.scan-tv.com/artriti-rematoid/https://journals.lww.com/dccnjournal/fulltext/2004/05000/systemic_lupus_erythematosus.3.aspxhttps://journals.lww.com/dccnjournal/fulltext/2004/05000/systemic_lupus_erythematosus.3.aspxhttps://www.mymed.com/diseases-conditions/osteoporosis/what-are-the-symptoms-and-complications-of-osteoporosis-and-determining-factors-for-bone-strengthhttps://www.mymed.com/diseases-conditions/osteoporosis/what-are-the-symptoms-and-complications-of-osteoporosis-and-determining-factors-for-bone-strength

43

https://www.hygeia.al/al/hygeia/artikuj-mjekesor/65-trajtimi-i-artritit-reumatoid-ne-spitalin-

hygeia-tirane

http://www.hygeia.al/al/hygeia/artikuj-mjekesor/98-si-te-njohim-simptomat-e-

semundjeve-reumatizmale

http://revistapsikologji.com/komplikacionet-e-artritit-reumatoid-dhe-metodat-natyrale-te-

trajtimit-te-tij/

https://www.hygeia.al/al/hygeia/artikuj-mjekesor/65-trajtimi-i-artritit-reumatoid-ne-spitalin-hygeia-tiranehttps://www.hygeia.al/al/hygeia/artikuj-mjekesor/65-trajtimi-i-artritit-reumatoid-ne-spitalin-hygeia-tiranehttp://www.hygeia.al/al/hygeia/artikuj-mjekesor/98-si-te-njohim-simptomat-e-semundjeve-reumatizmalehttp://www.hygeia.al/al/hygeia/artikuj-mjekesor/98-si-te-njohim-simptomat-e-semundjeve-reumatizmalehttp://revistapsikologji.com/komplikacionet-e-artritit-reumatoid-dhe-metodat-natyrale-te-trajtimit-te-tij/http://revistapsikologji.com/komplikacionet-e-artritit-reumatoid-dhe-metodat-natyrale-te-trajtimit-te-tij/

44

Biografi e shkurtër e kandidates – CV

Emri/Mbiemri: Sendijana Rexhaj

Data e lindjes: 14.04.1998

Gjinia: Femër

Vendbanimi: Gjakovë

Republika: Kosovë

E-mail: rexhasendijana.98@hotmail.com

Arsimimi: Fakulteti i Mjekësisë në Gjakovë “Fehmi Agani”

Drejtimi: Infermieri

mailto:rexhasendijana.98@hotmail.com

45

VËRTETIM LEKTURIMI

Unë, Leomir Smajli dëshmoj që e kam lekturuar punimin shkencor si punim

diplome, të studentes Sendijana Rexhaj, me temë: “Qasja e infermieres tek

të sëmurët me sëmundje reumatike” nën mentorimin e Prof. Assoc. Dr.

Ramush Bejiqi.

Tema vjen nga radhët e Universitetit të Gjakovës “Fehmi Agani”, Fakulteti i

Mjekësisë. Programi: Infermieri.

Tema është shikuar nga aspekti gjuhësor në përpikëri dhe nga ai

drejtshkrimor.

Gjithsesi, punimi nga ana e lekturuesit ka marrë vëmendje edhe në të

shikuarit në aspektin teknik dhe gabimet strukturore.

Lekturues:

Leomir Smajli

+383 (0) 45678108

leomirsmajli@gmail.com

mailto:leomirsmajli@gmail.com