Anarchizm - najczciej zadawane pytania

Ta strona zawiera najczciej zadawane pytania w sprawach anarchizmu. Ma ona na celu przedstawienie tego, za czym naprawd anarchizm si opowiada i wskazanie, dlaczego powiniene (powinna) zosta anarchist (anarchistk). Niniejsza witryna jest dzieem wielu anarchistw z caego wiata. Stanowi klasyczny przykad potgi wolnoci, rwnoci i wzajemnej pomocy. Jeli chcesz bra udzia w tumaczeniu dalszych sekcji, to zgo si tutaj albo tutaj. Autorw angielskiego oryginau moesz znale tu.

Anarchizm - najczciej zadawane pytania Wprowadzenie"Proletariusze wiata, wejrzyjcie w gbiny swych wasnych jestestw, odkryjcie tam prawd i sami j urzeczywistniajcie. Nie znajdziecie bowiem jej nigdzie indziej" - Piotr Arszynow Dzieje ruchu machnowszczyzny Witamy w naszym FAQ na temat anarchizmu. To FAQ zostao napisane przez anarchistw z caego wiata, aeby sprbowa przedstawi anarchistyczn teori i anarchistyczne idee zainteresowanym. Jest to praca zespoowa, stworzona przez (wirtualn) grup robocz. Istnieje, by stanowi poyteczne narzdzie organizowania si anarchistw w Sieci, i miejmy nadziej, take w wiecie rzeczywistym. Pragniemy dostarczy argumentw dlaczego powinna (powiniene) zosta anarchistk (anarchist), jak te obali obiegowe argumenty przeciwko anarchizmowi i wykaza bdno innych proponowanych rozwiza problemw spoecznych, jakim musimy stawi czoa. Poniewa anarchistyczne koncepcje wydaj si pozostawa w sprzecznoci ze "zdrowym rozsdkiem" (typu "oczywicie pastwo i kapitalizm s potrzebne"), naley wskaza, dlaczego anarchici maj takie zdanie, jakie maj. W przeciwiestwie do wielu teorii politycznych, anarchizm unika pochopnych odpowiedzi, a zamiast nich opiera swe pomysy i ideay na dogbnej analizie spoeczestwa i ludzkoci. Aeby zadowoli zarwno teori, jak i czytelnika, maksymalnie strecilimy nasze argumenty bez upraszczania ich. Zdajemy sobie spraw, e jest to przydugi dokument i moe zniechci przypadkowego obserwatora, ale jego rozmiarw niestety nie da si unikn. Czytelnicy mog uzna uywanie przez nas obszernych cytatw za przykad "cytowania jako zrcznego chwytu, ktry zwalnia nas z samodzielnego mylenia" (A.A. Milne). Oczywicie sprawa si tak nie przedstawia. Umiecilimy tutaj obszerne fragmenty dzie licznych anarchistw z trzech powodw. Po pierwsze, aeby wskaza, e nie zmylamy swoich

stwierdze o tym, co poszczeglni anarchici myleli i za czym argumentowali. Po drugie, co jest jeszcze waniejsze, pozwala nam to wykaza cigo pomidzy minionymi osobistociami anarchizmu a jego obecnymi zwolennikami. I na koniec, cytaty s uywane, gdy pozwalaj zwile podawa pewne koncepcje, zamiast odwoywania si do "autorytetw". Na dodatek, wiele cytatw zostao uytych tak, by pozwoli czytelnikowi zapozna si z ideami ich autorw, streci wydarzenia i w ten sposb zaoszczdzi miejsce. Na przykad, cytat z Noama Chomsky'ego o rozwoju kapitalizmu poprzez ochron ze strony pastwa zapewnia, e opieramy nasze argumenty na faktach bez koniecznoci przedstawiania wszystkich argumentw, faktw i odniesie uywanych przez Chomsky'ego. Zainteresowani czytelnicy mog przeczyta cytowany tekst w caoci, jeeli pragn dowiedzie si wicej. Powinnimy take zasygnalizowa dzieje tych FAQ. Zostay one zapocztkowane w 1995 roku, kiedy to grupa anarchistw zebraa si razem, aeby napisa FAQ obalajce tezy libertariaskich kapitalistw, i s oni anarchistami. Ci, ktrzy przyczyli si do tej inicjatywy, spdzili wczeniej wiele godzin w internecie odrzucajc twierdzenia tamtych ludzi, jakoby kapitalizm mg i w parze z anarchizmem. Ostatecznie, grupa sieciowych aktywistw zdecydowaa, e najlepsz rzecz bdzie stworzenie FAQ wyjaniajcych, dlaczego anarchizm nienawidzi kapitalizmu, za "anarcho"-kapitalici nie s anarchistami. Jednake, dziki sugestii Mike'a Hubena (ktry prowadzi stron "Krytyka libertarianizmu") zostao zdecydowane, e anarchistyczne FAQ to lepszy pomys ni tylko skierowane przeciwko "anarcho"-kapitalistom. Tak wiec zrodziy si Anarchistyczne FAQ, noszce wci pitno swojej przeszoci. Na przykad powicaj Ayn Rand, Murrayowi Rothbardowi i im podobnym stanowczo zbyt wiele uwagi poza sekcj F - ci ludzie naprawd nie s znw tacy wani. Ale poniewa prezentuj oni kracowe przykady codziennych zaoe ideologicznych kapitalizmu, ma to swj poytek - tacy ludzie jasno ukazuj autorytarne konsekwencje kapitalistycznej ideologii, ktre jej bardziej umiarkowani zwolennicy prbuj ukrywa lub minimalizowa. Wydaje si nam, e stworzylimy poyteczne internetowe rdo, z ktrego mog korzysta anarchici i inni antykapitalici. Wobec tego, moe powinnimy zadedykowa te anarchistyczne FAQ licznym internetowym "wolnociowym" kapitalistom, ktrzy, poprzez swoj idiotyczn argumentacj, skonili nas do rozpoczcia tej pracy. To znowu jednak byby zbyt wielki zaszczyt dla nich. Poza Sieci pozostaj oni bez znaczenia, lecz w internecie s wrcz nieznoni. Tak jak przypuszczacie, sekcje F i G zawieraj wikszo tych wczesnych antylibertariaskich FAQ i zostay tu umieszczone po prostu, aeby obali tez, e anarchista moe by zwolennikiem kapitalizmu, ktra jest dosy powszechna w Sieci (w wiecie rzeczywistym nie byoby to konieczne, gdy prawie wszyscy anarchici uwaaj, e "anarcho"-kapitalizm to oksymoron, i e jego zwolennicy nie s czci ruchu anarchistycznego). Tak wic, aczkolwiek ta strona powstaa w wyniku bardzo szczeglnych potrzeb, rozrosa si znacznie bardziej, ni sobie to pocztkowo wyobraalimy. Staa si oglnym wprowadzeniem do anarchizmu, jego idei i dziejw. Poniewa anarchizm przyznaje, e nie ma atwych odpowiedzi, a wolno musi by oparta na osobistej odpowiedzialnoci, nasze pytania maj charakter cakiem dogbny. Ponadto wywouj mnstwo przypuszcze, przez co do wikszoci z nich musielimy si jako ustosunkowa. Przyznajemy take, e niektre z "najczciej zadawanych pyta" ujtych przez nas, zadaje si czciej ni inne. I to wanie spowodowao potrzeb umieszczenia wanych argumentw i faktw, ktre w innym wypadku moglibymy pomin. Jestemy pewni, e wielu anarchistw nie zgodzi si w stu procentach z tym, co tutaj napisalimy. Jest to wanie to, czego oczekujemy od ruchu opartego na wolnoci osobistej i krytycznym myleniu. Jednake jestemy pewni, e wikszo anarchistw zgodzi si z

wikszoci z tego, co przedstawiamy i uszanuje te fragmenty, z ktrymi si nie zgadza jako z prawdziwym obrazem anarchistycznych pomysw i ideaw. Ruch anarchistyczny cechuje si szeroko rozpowszechnionymi rnicami zda i oywion dyskusj nad rnymi przejawami anarchistycznych idei i sposobami ich zastosowania (ale te, trzeba doda, szerok tolerancj wobec rnych punktw widzenia i chci wsplnej pracy mimo drobnych wani). Prbowalimy to odzwierciedli w naszych FAQ i mamy nadziej, e wykonalimy kawa dobrej roboty poprzez przedstawienie koncepcji wszystkich omawianych przez nas anarchistycznych nurtw. Nie pragniemy ostatecznie okrela, czym jest, a czym nie jest anarchizm. Zamiast tego FAQ maj by punktem wyjcia do wasnej lektury i nauki o anarchizmie, oraz przekadania tej nauki na osobist dziaalno i bezporednie akcje. Tak postpujc, czynimy z anarchizmu yw teori, bdc produktem indywidualnej i spoecznej samodzielnej aktywnoci. Tylko poprzez stosowanie naszych pomysw w praktyce moemy oceni ich moc, jak te i ograniczenia, i w ten sposb rozwija anarchistyczn teori w nowych kierunkach w wietle nowych dowiadcze. ywimy nadziej, e te FAQ zarwno odzwierciedlaj, jak i pomagaj w powyszym procesie osobistej dziaalnoci i samoksztacenia. Jestemy przekonani, e istnieje wiele wanych spraw, ktrych te FAQ, jak dotd, nie obejmuj. Jeli uwaacie, e co moglibymy doda, albo czujecie, e macie pytanie i odpowied, ktre powinny zosta wczone, skontaktujcie si z nami. FAQ nie s nasz "wasnoci", ale nale do caego ruchu anarchistycznego, i dlatego powinny by usystematyzowanym, ywym tworem. Pragniemy ujrze ich wzrost i rozwj pod wpywem nowych idei, wnoszonych przez tak wielu ludzi, jak to tylko moliwe. Jeli chcecie wzi w tym udzia, skontaktujcie si z nami. Podobnie, jeli inni ludzie (szczeglnie anarchici) chc rozpowszechnia cao lub cz tej witryny, dajemy im do tego pene prawo. Jest to rdo przeznaczone dla caego ruchu. Z tego powodu nasze "prawa autorskie" pozwalaj na nieograniczone kopiowanie i korzystanie z tych zasobw, pod warunkiem, e korzystajcy udziela rwnie takiego samego prawa wszystkim innym (zobacz http://www.gnu.org/copyleft/copyleft.html w celu zapoznania si ze szczegami). Tak czynic, zapewniamy, e nasze FAQ pozostaj dzieem bezpatnym, dostpnym do powszechnego uytku. Jeszcze jedna sprawa. Jzyk zmienia si z biegiem czasu, co dotyczy rwnie anarchistycznych mylicieli. Uywanie okrelenia "anarchista", i tym podobnych, w dzisiejszym wiecie moe okaza si niestosowne, jako e w praktyce pomija pikniejsz poow rasy ludzkiej. Dlatego, gdzie to tylko byo moliwe, do cytatw zawierajcych sowo "on" dodawalimy "lub ona" (trzeba przyzna, e nawet dawne anarchistki, takie jak Emma Goldman, w odniesieniu do przykadowego czowieka uyway sowa "on"). Ale gdybymy to robili zbyt czsto, nasz tekst staby si nieczytelny. Mamy nadziej, e nasz punkt widzenia na t spraw wyda si oczywisty. Tak wic mamy nadziej, e te FAQ zadowol Was i skoni do mylenia. Liczymy na to, e doprowadz one do pojawienia si nieco wikszej liczby anarchistw i przypiesz stworzenie anarchistycznego spoeczestwa. A nawet jeli si przeliczymy, to tworzenie tych FAQ sprawiao nam uciech. Ukazalimy anarchizm jako ywotn, spjn ide polityczn. Powicamy t prac milionom anarchistw, yjcych i zmarych, ktrzy prbowali i prbuj zbudowa lepszy wiat. Te FAQ zostay oficjalnie opublikowane 19 lipca 1996 roku, aeby uczci szedziesit rocznic wybuchu Rewolucji Hiszpaskiej i zoy hod bohaterom hiszpaskiego ruchu anarchistycznego. Mamy nadziej, e nasza praca pomoe uczyni wiat swobodniejszym miejscem. Nastpujcy samozwaczy anarchici s (w gwnej mierze) odpowiedzialni za te FAQ:

Iain McKay Gary Elkin Dave Neal Ed Boraas Chcielibymy podzikowa nastepujcym osobom za ich wkad i cenne uwagi: Andrew Flood Mike Ballard Francois Coquet Jamal Hannah Mike Huben Greg Alt Chuck Munson Pauline McCormack i naszym kolegom w anarchii, zjednoczonym i zorganizowanym, a take czonkom list dyskusyjnych. "An Anarchist FAQ", Version 9.1 Copyright (C) 1995-2001 The Anarchist FAQ Editorial Collective: Iain McKay, Gary Elkin, Dave Neal, Ed Boraas Gwarantujemy zezwolenie na kopiowanie, rozpowszechnianie i przeksztacanie tego dokumentu na warunkach okrelanych przez GNU Free Documentation License, Version 1.1 lub jak pniejsz wersj opublikowan przez Free Software Foundation. Zobacz GNU Free Documentation License w celu zapoznania si ze szczegami, pod adresem http://www.gnu.org/

Sekcja A - Czym jest anarchizm?Nowoczesna cywilizacja stoi wobec trzech kryzysw, mogcych doprowadzi do katastrofy: (1) zaamania si spoeczestwa (pod t skrtow nazw rozumiemy narastajce odsetki ubstwa, bezdomnoci, przestpstw, przemocy, wyobcowania, naduywania narkotykw i alkoholu, spoecznej izolacji, politycznej apatii, odczowieczenia, upadek spoecznych struktur samopomocy i wzajemnej pomocy itd.); (2) zniszczenia wtych ekosystemw planety, od ktrych zale wszystkie zoone formy ycia; oraz (3) rozbudowywania broni masowego raenia, szczeglnie broni jdrowej. Ortodoksyjna opinia, wczajc w to oficjalnych "ekspertw", gwne media i politykw, na og traktuje te zagroenia rozdzielnie, przypisujc kademu swoje wasne przyczyny, i dlatego prbujc zaradza mu przy pomocy czstkowych metod, w odosobnieniu od dwu pozostaych. Lecz, oczywicie, to "ortodoksyjne" podejcie nie sprawdza si, skoro omawiane problemy przedstawiaj si coraz gorzej. Jeli wkrtce nie zastosujemy jakiego lepszego sposobu, bez wtpienia doprowadzi nas to do katastrofy, albo wskutek wojennej zagady, albo ekologicznego Armagedonu, albo zejcia do poziomu miejskich dzikusw -- albo te wszystkich trzech przyczyn. Anarchizm proponuje jednolity i spjny sposb zrozumienia tych trzech kryzysw, poprzez sprowadzenie ich przyczyn do wsplnego rda. Tym rdem jest zasada wadzy

hierarchicznej, ktra stanowi podstaw gwnych instytucji wszystkich "cywilizowanych" spoeczestw, czy to kapitalistycznych, czy te "komunistycznych". Anarchistyczna analiza wyprowadzana jest wic z faktu, e wszystkie nasze gwne instytucje wystpuj w formie hierarchii, czyli organizacji skupiajcych wadz na szczycie struktury piramidalnej. Przykadem mog by tutaj przedsibiorstwa, administracje rzdowe, armie, partie polityczne, zrzeszenia religijne, uniwersytety itd. Prowadzimy nastpnie nasz analiz dalej, aby pokaza, jak przyrodzone takim hierarchiom autorytarne wizi ujemnie wpywaj na jednostki, ich spoeczestwo i kultur. W pierwszej czci tych FAQ (sekcje A - E) przedstawimy anarchistyczn analiz wadzy hierarchicznej i jej niekorzystne skutki ze szczegami. Nie powinno si jednak sdzi, e anarchizm to tylko krytyka nowoczesnej cywilizacji, jedynie "negatywna" czy "destruktywna". Bowiem anarchizm jest czym duo wicej. Po pierwsze, jest take propozycj wolnego spoeczestwa. Emma Goldman wyrazia co, co mona by nazwa "anarchistyczn kwesti" w nastpujcych sowach: "Problem, przed ktrym stajemy dzisiaj. . . polega na tym, jak pozosta samym sob i do tego w jednoci z innymi, wczuwa si gboko we wszystkie ludzkie istoty i wci utrzymywa swoje cechy charakterystyczne" [Mwi czerwona Emma]. Innymi sowy, jak mona by stworzy spoeczestwo, w ktrym zostan zrealizowane moliwoci kadej jednostki, ale nie cudzym kosztem? Aeby to osign, anarchici wyobraaj sobie spoeczestwo, w ktrym, zamiast kontroli "odgrnie w d" poprzez hierarchiczne struktury scentralizowanej wadzy, sprawy ludzkoci bd "rozstrzygane przez jednostki lub dobrowolne stowarzyszenia" [Ben Tucker, Zapiski anarchisty]. Pniejsze sekcje FAQ (I oraz J) opisz pozytywne propozycje anarchizmu, jak organizowa spoeczestwo w ten wanie sposb, "oddolnie w gr". Ale co z konstruktywnego rdzenia anarchizmu zobaczycie nawet we wczeniejszych sekcjach. Jak Clifford Harper elegancko to wyoy, "Podobnie jak wszystkie wielkie idee, anarchizm jest piknie prosty, kiedy dojdzie si do sedna sprawy -- ludzkim istotom jest najlepiej, kiedy yj bez wadzy, decydujc o swoich sprawach midzy sob, a nie otrzymujc rozkazy". [Anarchia: Obrazowy przewodnik]. Z powodu swojego pragnienia maksymalizacji osobistej i przez to spoecznej wolnoci, anarchici ycz sobie rozmontowania wszystkich instytucji, ktre uciskaj ludzi: "Wsplne wszystkim anarchistom jest pragnienie uwolnienia spoeczestwa od wszystkich zniewalajcych politycznych i spoecznych instytucji, ktre staj na drodze rozwoju wolnej ludzkoci" [Rudolf Rocker, Anarcho-syndykalizm] Jak zobaczymy, wszystkimi tymi instytucjami s hierarchie, a ich represyjna natura wyrasta bezporednio z ich hierarchicznych form. Anarchizm jest spoeczno-ekonomiczn i polityczn teori, ale nie ideologi. Rnica jest bardzo wana. Zasadniczo, teoria oznacza, e posiadamy idee; ideologia oznacza, e idee posiadaj nas. Anarchizm jest ogem pewnych idei, ale s one gitkie, w cigym stanie ewolucji i nieustannych zmian, otwarte na modyfikacj w wietle nowych danych. Podobnie jak spoeczestwo zmienia i rozwija si, tak samo dzieje si z anarchizmem. Ideologia, przeciwnie, jest zestawem "ustalonych" idei, w ktre ludzie wierz bez zastrzee, zazwyczaj ignorujc rzeczywisto lub "zmieniajc" j, tak, eby zostaa dopasowana do ideologii, ktra jest (z samej swojej definicji) prawidowa. Wszystkie takie "sztywne" idee s rdem tyranii i sprzecznoci, prowadzc do prb dostosowania kadego czowieka do Madejowego oa. Jest to prawd niezalenie od tego, o jakiej ideologii mwimy -- leninizmie, obiektywizmie, "libertarianizmie", czy jakiejkolwiek innej -- wszystkie bd miay ten sam skutek: zniszczenie rzeczywistych osb ludzkich w imi doktryny, zazwyczaj sucej interesom jakiej rzdzcej elity. Lub, jak to przedstawia Michai Bakunin:

"A dotd caa historia ludzkoci stanowi jedynie cig i krwaw ofiar z milionw nieszczsnych istot ludzkich na cze jakich bezlitosnych abstrakcji -- Boga, kraju, wadzy pastwowej, godnoci narodowej, praw historycznych, prawa sdowego, wolnoci politycznej, dobra publicznego". Dogmaty s statyczne i trupie w swojej sztywnoci, czsto s dzieem jakiego martwego religijnego lub wieckiego "proroka", ktrego nastpcy czcz (lub jego idee) jako bstwo, niezmienne niczym kamie. Anarchici chc pogrzeba martwych, aby ywi mogli szczliwie y dalej. ywi powinni rzdzi umarymi, nie na odwrt. Ideologie stanowi kres krytycznego mylenia i w konsekwencji wolnoci, dostarczajc ksig praw i "odpowiedzi", ktra zwalnia nas z "ciaru" samodzielnego mylenia. Tworzc te FAQ o anarchizmie nie mielimy zamiaru dawa Wam "poprawnych" odpowiedzi czy nowej ksigi praw. Wyjanimy troch, czym by anarchizm w przeszoci, ale bardziej skupimy si na jego nowoczesnych formach, oraz na tym, dlaczego my jestemy anarchistami dzisiaj. FAQ jest prb sprowokowania mylenia i analizy z Waszej strony. Jeli szukacie nowej ideologii, to przepraszamy, ale anarchizm jest nie dla Was. Jakkolwiek anarchici prbuj by realistyczni i praktyczni, nie jestemy "rozsdnymi" ludmi. "Rozsdni" ludzie bezkrytycznie przyjmuj to, co "specjalici" i "autorytety" podaj im jako prawd, a wic na zawsze pozostan niewolnikami! Anarchici wiedz, e, jak to napisa Bakunin: "osoba jest silna tylko wtedy, gdy opiera si na swojej wasnej prawdzie, kiedy mwi i dziaa z najgbszego przekonania. Wic, w jakiejkolwiek byaby sytuacji, zawsze wie, co musi powiedzie i zrobi. Moe ulec, ale nie moe przynie haby sobie czy swoim sprawom" [Etatyzm i anarchia - cytowane przez Alberta Meltzera, Nie umiabym malowa zotych aniow]. To, co Bakunin opisuje, jest potg niezalenej myli, ktra jest potg wolnoci. Zachcamy Was, abycie nie byli "rozsdni", nie przyjmowali tego, co inni Wam mwi, lecz myleli i dziaali za siebie samych! Jeszcze jedna rzecz: eby stwierdzi oczywiste, to nie s nieodwoalne sowa w sprawach anarchizmu. Wielu anarchistw nie zgodzi si z wieloma rzeczami, ktre zostay tutaj napisane, ale tego wanie oczekujemy po ludziach, ktrzy myl samodzielnie. Wszystko, czego pragniemy, to wskaza podstawowe idee anarchizmu i przedstawi nasz analiz okrelonych tematw w oparciu o to, jak rozumiemy i stosujemy te idee. Lecz jestemy pewni, e wszyscy anarchici zgodz si z rdzeniem prezentowanych przez nas idei, nawet gdy mog si nie zgadza z ich stosowaniem przez nas tu czy wdzie.

A.1 Co to jest anarchizm?Anarchizm jest teori polityczn, ktrej celem jest stworzenie anarchii, "braku pana, suwerena" [Pierre-Joseph Proudhon, Co to jest wasno? ] Innymi sowy, anarchizm jest teori polityczn dc do stworzenia spoeczestwa, w ktrym jednostki swobodnie wsppracuj ze sob jako rwne sobie. Jako taki anarchizm zwalcza wszelkie formy hierarchicznej kontroli - czy to przez pastwo, czy te przez kapitalist - zarwno jako szkodliwe dla jednostki i jej odrbnoci, jak i niepotrzebne. Sowami anarchistki L. Susan Brown: "Podczas gdy w potocznym rozumieniu anarchizm jest niepohamowanym,

antypastwowym ruchem, tak naprawd anarchizm jest o wiele bardziej subteln i wielowtkow tradycj ni po prostu przeciwstawianiem si wadzy rzdu. Anarchici przeciwstawiaj si twierdzeniom, e wadza i dominacja s potrzebne spoeczestwu, a zamiast nich s rzecznikami antyhierarchicznych form organizacji spoecznej, gospodarczej i politycznej, bardziej opartych na wsppracy" [Polityka indywidualizmu] Jednake, "anarchizm" i "anarchia" s niewtpliwie najbardziej bdnie przedstawianymi ideami w caej teorii politycznej. Na og, sowa te s uywane w znaczeniu "chaos" lub "brak porzdku", std mona wnioskowa, e anarchici pragn spoecznego chaosu i powrotu do "prawa dungli". Ten rozwj faszywych wyobrae posiada jednak swoje historyczne odpowiedniki. Na przykad, w krajach, w ktrych uznano jednoosobowe rzdy (monarchie) za niezbdne, sowa "republika" lub "demokracja" byy uywane dokadnie tak, jak dzisiaj "anarchia", i zakaday nieporzdek i zamieszanie. Ci, ktrzy posiadaj interes w zachowaniu istniejcego stanu rzeczy bd oczywicie chcieli zakada, e alternatywa wobec obecnego systemu nie moe sprawdzi si w praktyce, i e ta nowa forma spoeczestwa doprowadzi jedynie do chaosu. Lub, jak to wyrazi Errico Malatesta: "odkd sdzono, e rzd jest potrzebny, i e bez rzdu moe by tylko baagan i zamieszanie, stao si naturalne i logiczne, e anarchia, ktra oznacza brak rzdu, powinna brzmie jak brak porzdku" [Anarchia]. Anarchici chc zmieni t "zdroworozsdkow" koncepcj "anarchii", tak, eby ludzie ujrzeli, e rzd i inne hierarchiczne stosunki spoeczne s zarwno szkodliwe, jak i niepotrzebne: "Zmieni opini, przekona nard, e rzd jest nie tylko niepotrzebny, lecz skrajnie szkodliwy, a wtedy sowo anarchia, wanie poniewa znaczy nieobecno rzdu, odzyska swe prawdziwe znaczenie dla kadego: naturalny porzdek, jedno ludzkich potrzeb i interesw ogu, cakowita swoboda w ramach cakowitej solidarnoci" [Ibid.]. Napisanie tych FAQ jest czci procesu zmieniania powszechnie utrzymywanych idei dotyczcych anarchizmu i znaczenia anarchii.

A.1.1 Co znaczy sowo "anarchia"?Sowo "anarchia" pochodzi z greki, przedrostek an- (lub a- przed spgoskami) znaczy "nie", "niedostatek...", "nieobecno..." albo "brak...", za rdze archos znaczy "wadca", "kierownik", "wdz", "opiekun" lub "autorytet". Lub, jak to uj Piotr Kropotkin, Anarchia wywodzi si z greckich sw, oznaczajcych "przeciwko wadzy" [Wspomnienia rewolucjonisty]. Podczas gdy greckie sowa anarchos i anarchia czsto s przedstawiane w znaczeniu "nieposiadanie rzdu" lub "istnienie bez rzdu", jak moemy zauway, to cise, oryginalne znaczenie anarchizmu nie ograniczao si po prostu do "braku rzdu". "An-archia" znaczy "bez wadcy", lub bardziej oglnie, "bez wadzy", i to wanie w takim ujciu anarchici zawsze uywali tego sowa. Na przykad, odnajdujemy argumenty Kropotkina, e anarchizm "atakuje nie tylko kapita, ale take gwne rda potgi kapitalizmu: prawo, wadz i Pastwo". [Op. Cit.] Dla anarchistw, anarchia oznacza "niekoniecznie brak porzdku, jak si powszechnie przypuszcza, ale brak panowania" [Benjamin Tucker, Zamiast ksiki]. Tote David Weick znakomicie to streszcza:

"Anarchizm moe by rozumiany jako oglna spoeczna i polityczna idea, ktra wyraa zaprzeczenie wszelkiej wadzy, zwierzchnoci, dominacji, i hierarchicznych podziaw, oraz wol ich rozoenia. . . Anarchizm jest dlatego czym wicej ni dziaalnoci antypastwow . . . [nawet gdy] rzd (pastwo) . . . pozostaje, w odpowiednich proporcjach, centralnym obiektem anarchistycznej krytyki" [Odkrywanie anarchii na nowo]. Z tego powodu, anarchizm jest ruchem skierowanym raczej przeciwko hierarchii, ni czysto antyrzdowym lub antypastwowym. Dlaczego? Poniewa hierarchia jest struktur organizacyjn, ktra ucielenia wadz. A skoro pastwo jest "najwysz" form hierarchii, anarchici s, z definicji, antypastwowi; ale to nie jest wystarczajca definicja anarchizmu. To oznacza, e prawdziwi anarchici s przeciwko wszystkim formom organizacji hierarchicznej, nie tylko pastwu. W sowach Briana Morrisa: "Termin anarchia pochodzi z greckiego, i zasadniczo znaczy "brak wadcy". Anarchici s ludmi, ktrzy odrzucaj wszystkie formy rzdu i wadzy represyjnej, wszystkie formy hierarchii i dominacji. Dlatego przeciwstawiaj si temu, co meksykaski anarchista Flores Magon nazwa "mroczn trjc" -- pastwu, kapitaowi i Kocioowi. Anarchici s wic zarwno przeciwko kapitalizmowi, jak i pastwu, a take wszelkim formom wadzy religijnej. Ale anarchici take pragn ustanowi, czy te spowodowa za pomoc rnorakich rodkw, warunki anarchii, to jest zdecentralizowanego spoeczestwa bez zniewalajcych instytucji, spoeczestwa zorganizowanego poprzez federacj dobrowolnych stowarzysze" ["Antropologia a anarchizm" Anarchy: A Journal of Desire Armed, no. 45, p. 38]. Odwoywanie si do "hierarchii" w tym kontekcie jest do niedawnym ujciem sprawy -"klasyczni" anarchici tacy jak Proudhon, Bakunin i Kropotkin wprawdzie uywali tego sowa, ale rzadko (zazwyczaj woleli mwi o "wadzy", uywanej jako skrt pojcia "wadza autorytarna"). Jednake z ich pism jasno wynika, e ich filozofia bya skierowana przeciwko hierarchii, przeciwko jakiejkolwiek nierwnoci w dziedzinie wadzy lub przywilejw midzy jednostkami. Bakunin mwi wanie o tym, kiedy atakowa "oficjaln" wadz, ale broni "naturalnego wpywu" oraz gdy powiedzia: "Czy chcecie uczyni niemoliwym, aby ktokolwiek uciska swego bliniego? Wic zapewnijcie, by nikomu nie byo wolno posiada wadzy" [Polityczna filozofia Bakunina]. Jak stwierdza Jeff Draughn, "chocia zawsze stanowio ukryt cz "rewolucyjnego planu", to dopiero ostatnio to szersze pojcie walki z hierarchi pojawio si w wyraniej w rozwaaniach. Niemniej jednak, jego korze jest jasno widoczny w greckim rdle sowa 'anarchia'" [Midzy anarchizmem a libertarianizmem: okrelanie nowego ruchu]. Podkrelamy, e to przeciwstawianie si hierarchii nie jest, dla anarchistw, ograniczone tylko do pastwa i rzdu. Obejmuje ono wszystkie autorytarne stosunki gospodarcze i spoeczne, jak rwnie i polityczne, szczeglnie te powizane z kapitalistyczn wasnoci i prac najemn. Mona to ujrze w tezie Proudhona, e "Kapita . . . na niwie politycznej jest analogiczny do rzdu . . . Ekonomiczna idea kapitalizmu . . . [i] polityka rzdu lub wadzy. . . [s] identyczne . . . [i] poczone na rne sposoby. . . Co kapita czyni pracy . . . pastwo [robi to samo] z wolnoci. . ." [cytowane przez Maxa Nettlaua, Krtka historia anarchizmu]. Dlatego widzimy, jak Emma Goldman przeciwstawia si kapitalizmowi, poniewa obejmuje on sprzedawanie wasnej pracy przez ludzi, zapewniajc w ten sposb, e "skonnoci i osdy robotnika s podporzdkowane woli pana" [Mwi czerwona Emma]. Czterdzieci lat wczeniej Bakunin poczyni takie same spostrzeenia, gdy twierdzi, e w obecnym systemie "robotnik

sprzedaje swoj osob i swoj wolno na okrelony czas" kapitalicie w zamian za pac [Op. Cit.]. Tak wic "anarchia" znaczy duo wicej ni tylko "brak rzdu", bo oznacza opozycj wobec wszelkich form organizacji autorytarnej i hierarchii. Wedug Kropotkina, "rdo pocztkw anarchizmu w spoeczestwie. . . [polega na] krytyce. . . organizacji hierarchicznych i autorytarnych koncepcji spoeczestwa; i. . . na analizie tendencji, ktre s widoczne w postpowych ruchach ludzkoci" [Wspomnienia rewolucjonisty]. Wic wszelkie prby zapewniania, e anarchia jest wycznie antypastwowa, s przekrcaniem tego sowa i sposobu, w jaki byo ono dotychczas uywane przez ruch anarchistyczny. Jak uzasadnia Brian Morris, "gdy kto bada pisma klasycznych anarchistw. . . jak rwnie charakter ruchw anarchistycznych. . . to jest jasno widoczne, e one nigdy nie miay tak ograniczonych horyzontw [wystpowania tylko przeciwko pastwu]. Zawsze rzucay wyzwanie wszelkim formom wadzy i wyzysku, i byy w rwnym stopniu krytyczne wobec kapitalizmu i religii, jak wobec pastwa" [Op. Cit.]. I wreszcie, stwierdzajc oczywiste, anarchia nie oznacza chaosu, ani te anarchici nie pragn stworzy chaosu ani nieporzdku. Zamiast tego, yczymy sobie stworzenia spoeczestwa opartego na wolnoci osobistej i dobrowolnej wsppracy. Mwic inaczej, porzdku ustalanego oddolnie w gr, a nie baaganu narzucanego odgrnie w d przez wadze.

A.1.2 Co znaczy sowo "anarchizm"?Cytujc Piotra Kropotkina, Anarchizm jest "bezpastwowym systemem socjalizmu" [Wspomnienia rewolucjonisty]. Inaczej, "zniesieniem wyzysku i ucisku czowieka przez czowieka, a wic zniesieniem wasnoci prywatnej [tj. kapitalizmu] i rzdu" [Errico Malatesta, "Ku anarchizmowi" w Czowiek!] Anarchizm, z tego wniosek, jest teori polityczn, ktra zmierza do stworzenia spoeczestwa bez politycznych, gospodarczych i spoecznych hierarchii. Anarchici utrzymuj, e anarchia, nieobecno wadcw, jest zdoln do ycia form sytemu spoecznego i w ten sposb sprawdza si na rzecz maksymalizacji wolnoci osobistej i rwnoci spoecznej. Widz cele wolnoci i rwnoci jako wzajemnie si podtrzymujce. Lub, wedug sawnej sentencji Bakunina: "Jestemy przekonani, e wolno bez Socjalizmu to przywilej i niesprawiedliwo, i e Socjalizm bez wolnoci to brutalno i niewolnictwo" [Filozofia polityczna Bakunina]. Dzieje ludzkiego spoeczestwa udowadniaj suszno tego stanowiska. Wolno bez rwnoci jest wolnoci tylko dla potnych, za rwno bez wolnoci jest niemoliwa i moe by tylko usprawiedliwieniem niewolnictwa. Chocia istniej rne odmiany anarchizmu (od anarchoindywidualizmu do anarchokomunizmu -- w celu zapoznania si z dokadniejszymi szczegami zobacz sekcj A.3), to rdze ich wszystkich stanowiy zawsze dwa wsplne stanowiska -- przeciwstawianie si rzdowi i przeciwstawianie si kapitalizmowi. Wedle sw anarchoindywidualisty Benjamina Tuckera, anarchizm upiera si przy "zniesieniu Pastwa i zniesieniu lichwy; by nie byo ju rzdw czowieka nad czowiekiem, ani wyzysku czowieka przez czowieka" [cytowane w Rdzennie amerykaski anarchizm - studia nad lewicowym amerykaskim indywidualizmem Eunice Schuster]. Wszyscy anarchici uwaaj zyski, odsetki i dzierawy za lichw (tj. za wyzysk) i przez to zwalczaj je oraz warunki, ktre je tworz, w rwnym stopniu, w jakim wystpuj przeciw rzdowi i pastwu.

Oglniej, sowami L. Susan Brown, "jednoczcym ogniwem" w obrbie anarchizmu "jest powszechne potpienie hierarchii i dominacji i ch walki o wolno ludzkiej jednostki" [Polityka indywidualizmu]. Dla anarchistw, osoba nie moe by wolna, jeli pozostaje podlega pastwu lub wadzy kapitalisty. Tak wic Anarchizm jest teori polityczn, ktra zaleca stworzenie anarchii, spoeczestwa opartego na zasadzie "adnych wadcw". Aeby to osign, "na rwni ze wszystkimi socjalistami, anarchici utrzymuj, e prywatna wasno ziemi [jeli samemu si jej nie uprawia - przyp. tum.], kapitau i maszyn przeya ju swj czas; e jest skazana na zanik: i e wszystkie rodki produkcji musz sta si, i stan, wspln wasnoci spoeczestwa, i bd zarzdzane wsplnie przez wytwrcw dbr. I. . . utrzymuj, e ideaem organizacji politycznej spoeczestwa jest taki stan rzeczy, w ktrym funkcje rzdu s ograniczone do minimum. . . [i], e ostatecznym celem spoeczestwa jest zniesienie funkcji rzdu do zera -- to jest doprowadzenie do spoeczestwa bez rzdu, do an-archii" [Piotr Kropotkin, Op. Cit.] A wic anarchizm jest zarwno pozytywny, jak i negatywny. Analizuje i krytykuje obecne spoeczestwo, a jednoczenie oferuje wizj potencjalnego nowego spoeczestwa -spoeczestwa, ktre maksymalizuje oczywiste ludzkie potrzeby, zaprzeczane przez obecne spoeczestwo. Te potrzeby, wyraajc si najprociej, to wolno, rwno i solidarno, ktre zostan omwione w sekcji A.2. Anarchizm czy krytyczn analiz z nadziej, poniewa, jak wskaza Bakunin, "pd do niszczenia jest twrczym pdem". Nikt nie moe zbudowa lepszego spoeczestwa bez zrozumienia, co jest zego w obecnym.

A.1.3 Dlaczego anarchizm zwany jest take libertariaskim socjalizmem?Wielu anarchistw, widzc negatywny charakter definicji "anarchizmu" uywa innych nazw, aeby uwydatni nieodcznie pozytywny i twrczy aspekt swoich idei. Najbardziej powszechnie uywane s nazwy "wolny socjalizm", "wolny komunizm", "libertariaski socjalizm" i "libertariaski komunizm". Dla anarchistw, libertariaski socjalizm, libertariaski komunizm i anarchizm s faktycznie terminami zamiennymi. Rozwaajc definicje zawarte w American Heritage Dictionary, znajdujemy: LIBERTARIANIN: kto, kto wierzy w wolno myli i czynw; kto, kto wierzy w woln wol. SOCJALIZM: system spoeczny, w ktrym wytwrcy posiadaj zarwno wadz polityczn, jak te i rodki produkcji i rozdziau dbr. Gdy wanie wemiemy te dwie pierwsze definicje i poczymy je, uzyskamy: LIBERTARIASKI SOCJALIZM: system spoeczny, ktry wierzy w wolno myli i czynw i w woln wol, w ktrym wytwrcy posiadaj zarwno wadz polityczn, jak te i rodki produkcji i rozdziau dbr. (Chocia musimy doda, e naley wci utrzyma nasze zwyczajowe komentarze na temat braku dowiadczenia politycznego w definicjach sownikowych. Tylko dlatego uylimy tych definicji, by pokaza, e "libertariaski" nie zakada "wolnego rynku", ani "socjalizm" wasnoci pastwowej. Inne sowniki, oczywicie, bd podawa zupenie rne definicje -- szczeglnie

socjalizmu. Ci, co chc omawia sownikowe definicje, maj prawo uprawia to niekoczce si i politycznie bezuyteczne hobby, ale my nie bdziemy). Jednake, wskutek stworzenia Partii Libertariaskiej w Stanach Zjednoczonych, wielu ludzi obecnie uwaa, e idea "libertariaskiego socjalizmu" jest sprzecznoci pojciow. Rzeczywicie, wielu "libertarian" sdzi, e to wanie anarchici prbuj skojarzy "antylibertariaskie" idee socjalizmu (tak wanie "libertarianie" je pojmuj) z libertariask ideologi, aby uczyni te "socjalistyczne" idee bardziej "do przyjcia" -- innymi sowy, prbuj ukra "libertariask" etykietk jej prawowitym wacicielom. Nic nie moe by odleglejsze od prawdy. Anarchici uywali terminu "libertariaski", aeby opisa siebie i swoje idee poczwszy od lat pidziesitych XIX wieku. Rewolucyjny anarchista Joseph Dejacque wydawa Le Libertaire, Journal du Mouvement social w Nowym Jorku midzy 1858 a 1861 rokiem [Max Nettlau, Krtka historia anarchizmu]. Wedug anarchistycznego historyka Maxa Nettlaua, uywanie okrelenia "libertariaski komunizm" datuje si od listopada 1880 roku, kiedy to francuski kongres anarchistyczny przyj je [Ibid.]. Stosowanie terminu "libertariaski" przez anarchistw stao si bardziej popularne poczwszy od lat dziewidziesitych XIX wieku, po tym, jak by on uywany we Francji w celach obejcia antyanarchistycznych praw i uniknicia negatywnych skojarze ze sowem "anarchia" w przecitnych umysach (na przykad Sebastien Faure i Louise Michel wydawali gazet Le Libertaire -- Libertarianin -- we Francji w 1895 roku). Od tej pory, szczeglnie poza Ameryk, sowo to zawsze byo kojarzone z anarchistycznymi ruchami i ideami. Podajc nieco nowszy przykad, w Stanach Zjednoczonych, anarchici zorganizowali "Lig Libertariask" w lipcu 1954 roku, ktra pozostawaa oddana zasadom anarcho-syndykalistycznym i przetrwaa do 1965 roku. Z drugiej strony, zaoona w USA Partia "Libertariaska", istnieje dopiero od wczesnych lat siedemdziesitych, grubo ponad sto lat po tym, gdy anarchici pierwsi uyli tej nazwy do opisania swoich politycznych idei (i dziewidziesit lat po tym, gdy po raz pierwszy przyjto wyraenie "libertariaski komunizm"). To wanie ta partia, a nie anarchici "ukradli" to sowo. Pniej, w Sekcji B, przedyskutujemy, dlaczego idea "libertariaskiego" kapitalizmu (tego upragnionego przez Parti Libertariask) jest sprzecznoci pojciow. Jak wyjanimy rwnie w Sekcji I, tylko libertariasko-socjalistyczny system wasnoci moe maksymalizowa wolno osobist. Nie trzeba powtarza, e wasno pastwowa -- ktra jest powszechnie nazywana "socjalizmem" -- dla anarchistw wcale socjalizmem nie jest. Faktycznie, jak opowiemy szczegowo w Sekcji H, pastwowy "socjalizm" jest tylko odmian kapitalizmu, bez jakiejkolwiek socjalistycznej zawartoci.

A.1.4 Czy anarchici to socjalici?Tak. Wszystkie odamy anarchizmu s przeciwne kapitalizmowi. Dzieje si tak, gdy kapitalizm jest oparty na ucisku i wyzysku (patrz sekcje B i C). Anarchici odrzucaj "pojcie, e ludzie nie s w stanie razem pracowa, dopki nie maj nad sob kierujcego mistrza, ktry wemie odsetki od ich produktu" i uwaaj, e w anarchistycznym spoeczestwie "prawdziwi ludzie pracy bd ustala swoje wasne regulacje, decydowa o tym, gdzie, kiedy i jak sprawy maj by przeprowadzone". W ten sposb pracownicy uwolni si "od straszliwej niewoli kapitalizmu" [Voltairine de Cleyre, "Anarchizm" w: Czowiek!] (Musimy podkreli, e anarchici s przeciwni wszystkim formom gospodarki, ktre oparte s na wyzysku i dominacji, wczajc feudalizm, "socjalizm" w stylu sowieckim itd.

Koncentrujemy si wanie na kapitalizmie, poniewa to wanie on dominuje na wiecie w chwili obecnej). Indywidualici, tacy jak Benjamin Tucker, wesp ze spoecznymi anarchistami jak Proudhon czy Bakunin ogaszali si "socjalistami". Czynili tak, bo jak to Kropotkin wyoy w swoim klasycznym eseju "Nowoczesna nauka i anarchizm" "kiedy tylko Socjalizm by rozumiany w swoim szerokim, oglnym i prawdziwym znaczeniu -- jako wysiek na rzecz zniesienia wyzysku Pracy przez Kapita -- Anarchici maszerowali trzymajc si za rce z Socjalistami owego czasu" [Ewolucja a rodowisko]. Lub, sowami Tuckera: "podstawowym daniem Socjalizmu [jest] eby praca zostaa wzita w posiadanie przez siebie sam", danie, co do ktrego "dwie szkoy myli socjalistycznej . . . Pastwowy Socjalizm i Anarchizm" zgadzaj si [Wypisy anarchistyczne]. Tak wic sowo "socjalista" w swojej pocztkowej definicji obejmowao "wszystkich tych, ktrzy wierzyli w prawa jednostki do posiadania tego, co wyprodukowaa" [Lance Klafta, "Ayn Rand i zakamanie libertarianizmu" w: Anarchy: A Journal of Desire Armed, no. 34]. To przeciwstawianie si wyzyskowi (czy lichwie) jest podzielane przez wszystkich prawdziwych anarchistw i stawia ich pod socjalistycznym sztandarem. Dla wikszoci socjalistw, "jedyn gwarancj, e si nie zostanie okradzionym z owocw swojej pracy jest posiadanie narzdzi pracy" [Piotr Kropotkin, Zdobycie chleba]. Z tego powodu Proudhon, na przykad, popiera spdzielnie pracownicze, gdzie "kada jednostka zatrudniona w stowarzyszeniu. . . ma niepodzielny udzia we wasnoci przedsibiorstwa", poniewa przez "uczestnictwo w zyskach i stratach. . . zbiorowa sia [tj. nadwyka] przestaje by rdem zysku dla niewielkiej grupy kierownikw: staje si wasnoci wszystkich pracownikw" [Oglna idea rewolucji]. Zatem, poza pragnieniem ukrcenia wyzysku pracy przez kapita, prawdziwi socjalici pragn take spoeczestwa, w ktrym wytwrcy posiadaj i kontroluj rodki produkcji. Sposoby, ktrymi wytwrcy maj to osign, stanowi ko niezgody w anarchistycznych i innych socjalistycznych krgach, lecz to pragnienie pozostaje wsplne. Anarchici wol bezporedni kontrol pracownicz oraz posiadanie rodkw produkcji albo przez stowarzyszenia pracownicze, albo te przez komuny (zobacz sekcj A.3 na temat rnych odamw anarchistw). Ponadto, anarchici odrzucaj kapitalizm, poniewa jest on autorytarny, jak rwnie wyzyskujcy. W kapitalizmie robotnicy nie rzdz sob podczas procesu produkcyjnego, ani te nie maj kontroli nad produktami swojej pracy. Trudno uzna tak sytuacj za opart na rwnej wolnoci dla wszystkich. Nie jest ona take wolna od wyzysku, i jako taka jest zwalczana przez anarchistw. Takie spojrzenie mona znale najwyraniej w dzieach Proudhona (ktry inspirowa zarwno Tuckera, jak i Bakunina), w ktrych przekonuje, e w anarchizmie ujrzelibymy "kapitalistyczny i wasnociowy wyzysk wszdzie powstrzymany [i] system pac najemnych zniesiony", poniewa "albo robotnik. . . bdzie po prostu pracobiorc dla waciciela-kapitalisty-zaoyciela; albo bdzie uczestniczy. . . W pierwszym przypadku robotnik jest podporzdkowany, wyzyskiwany: jego staym warunkiem ycia jest posuszestwo. . . W drugim przypadku odbiera swoj godno jako czowiek i obywatel. . . ksztatuje cz organizacji produkcji, w ktrej dotd by nikim jak tylko niewolnikiem . . . nie musimy si waha, bo nie mamy wyboru. . . konieczne jest uformowanie STOWARZYSZENIA wrd robotnikw. . . gdy bez tego, pozostan oni w stosunkach niszoci i podporzdkowania, i z tego wyniknie podzia na dwie. . . kasty panw i pracownikw najemnych, ktry jest sprzeczny z wolnym i demokratycznym spoeczestwem" [Op. Cit.]. Dlatego wszyscy anarchici s antykapitalistami ("Gdyby wiat pracy posiada wyprodukowane przez siebie bogactwo, nie byoby kapitalizmu" [Alexander Berkman, Co to jest komunistyczny anarchizm?]). Benjamin Tucker, na przykad -- anarchista pod najsilniejszym wpywem liberalizmu (co omwimy pniej) -- nazwa swoje idee "anarchistycznym socjalizmem" i

demaskowa kapitalizm jako system oparty na "lichwiarzu, odbiorcy odsetek, dzierawy i zysku". Tucker utrzymywa, e w anarchistycznym, niekapitalistycznym, wolnorynkowym spoeczestwie kapitalici stan si zbdni, a wyzysk pracy przez kapita ustaby odkd "praca. . . zabezpieczy swoj naturaln pac, swj cakowity produkt" [Indywidualistyczni anarchici]. Taka gospodarka bdzie oparta na bankowoci wzajemnej pomocy oraz swobodnej wymianie produktw midzy spdzielniami, rzemielnikami i chopami. Wedug Tuckera, i innych anarchoindywidualistw, kapitalizm nie jest prawdziwym wolnym rynkiem, lecz naznaczonym rnymi prawami i monopolami, ktre zapewniaj, e kapitalici maj przewag nad ludmi pracy, umacniajc w ten sposb wyzysk tych ostatnich poprzez zyski, odsetki i dzierawy (zobacz peniejsz dyskusj w sekcji G). Nawet arcyegoista Max Stirner, nie czu niczego prcz pogardy dla kapitalistycznego spoeczestwa i jego rozmaitych "upiorw", przez ktre rozumia idee traktowane jako wite lub religijne, takie jak wasno prywatna, konkurencja, podzia pracy itd. Tak wic anarchici uwaaj siebie za socjalistw, ale socjalistw szczeglnego typu -libertariaskich socjalistw. Jak to przedstawia indywidualistyczny anarchista Joseph A. Labadie (powtarzajc zarwno za Tuckerem, jak i Bakuninem): "mwi si, e anarchizm nie jest socjalizmem. Jest to bd. Anarchizm jest dobrowolnym socjalizmem. Istniej dwa rodzaje socjalizmu, archistyczny i anarchistyczny, autorytarny i wolnociowy, pastwowy i wolny. Rzeczywicie, kada propozycja ulepsze spoecznych suy albo zmniejszeniu, albo zwikszeniu wadzy zewntrznych si i zewntrznej woli nad jednostk. Gdy j zwiksza, to jest archistyczna, a gdy zmniejsza, to jest anarchistyczna" [Anarchizm: czym jest, a czym nie jest]. Labadie twierdzi przy wielu okazjach, e "wszyscy anarchici s socjalistami, lecz nie wszyscy socjalici s anarchistami". Dlatego komentarz Daniela Guerina, e "Anarchizm tak naprawd jest synonimem socjalizmu. Anarchista jest przede wszystkim socjalist, ktrego celem jest zniesienie wyzysku czowieka przez czowieka" jest powtarzany w cigu caej historii ruchu anarchistycznego, tak przez jego spoeczne, jak i indywidualistyczne skrzyda [Anarchizm]. Rzeczywicie, mczennik z Haymarket Adolph Fischer uy prawie dokadnie tych samych sw co Labadie, aby wyrazi ten sam fakt -- "kady anarchista jest socjalist, ale kady socjalista niekoniecznie jest anarchist" -- rwnoczenie przyznajc, e cay ruch by "podzielony na dwa odamy; komunistycznych anarchistw oraz zwolennikw Proudhona, czyli anarchistw klasy redniej" [Autobiografie mczennikw z Haymarket]. Podczas gdy spoeczni i indywidualistyczni anarchici istotnie nie zgadzaj si w wielu sprawach -- na przykad, czy prawdziwy, tj. niekapitalistyczny wolny rynek byby najlepszym rodkiem maksymalizacji wolnoci -- zgadzaj si, e kapitalizm, jako system wyzyskujcy i uciskajcy, naley zwalcza, i e anarchistyczne spoeczestwo musi, z samej swojej definicji, opiera si na pracy stowarzyszonej, a nie najemnej. Tylko stowarzyszona praca "zmniejszy wadz zewntrznych si i zewntrznej woli nad jednostk" podczas godzin pracy, a takie zarzdzanie prac przez tych, ktrzy j wykonuj, jest rdzeniem ideau prawdziwego socjalizmu. To spojrzenie moemy dostrzec, kiedy Joseph Labadie przekonywa, e zwizek zawodowy jest "ilustracj zdobywania wolnoci przez stowarzyszenie", i e "bez swojego zwizku, robotnik jest duo bardziej niewolnikiem swego pracodawcy, ni bdc czonkiem zwizku" [Sprawa pracownicza w rnych stadiach]. Lecz znaczenia sw zmieniaj si w czasie. Dzisiejszy "socjalizm" prawie zawsze dotyczy pastwowego socjalizmu, systemu, ktry zwalczali wszyscy anarchici, gdy jest zaprzeczeniem wolnoci i autentycznie socjalistycznych ideaw. Wszyscy anarchici zgodziliby si z owiadczeniem Noama Chomsky'ego na ten temat:

"Jeli bolszewizm jest uwaany za cz lewicy, to wtedy ja kategorycznie wystpuj z lewicy. Lenin by jednym z najwikszych wrogw socjalizmu" ["Anarchizm, marksizm i nadzieja na przyszo", Red and Black Revolution, no. 2]. Anarchizm rozwija si w nieustannej opozycji do idei marksizmu, socjaldemokracji i leninizmu. Na dugo przed dojciem Lenina do wadzy, Michai Bakunin ostrzega zwolennikw Marksa przed "czerwon biurokracj", ktra ustanowi "najgorszy ze wszystkich despotycznych rzdw", jeli pastwowo-socjalistyczne idee Marksa zostan kiedy wprowadzone w ycie. Istotnie, dziea Stirnera, Proudhona, a zwaszcza Bakunina, w peni przepowiedziay koszmar pastwowego socjalizmu z du dokadnoci co do szczegw. W dodatku, anarchici znajdowali si wrd pierwszych i najgoniejszych krytykw w obrbie opozycji wobec bolszewickiego reimu w Rosji. Niemniej jednak, jako socjalici, anarchici rzeczywicie podzielaj niektre idee niektrych marksistw (ale adnych idei adnych leninistw!). Zarwno Bakunin, jak i Tucker przyjmowa marksistowsk analiz i krytyk kapitalizmu, jak te teori wartoci pracy Marksa (zobacz sekcj C). Sam Marks znajdowa si pod silnym wpywem ksiki Maxa Stirnera Jedyny i jego wasno, ktra zawiera wietn krytyk tego, co Marks nazywa "komunizmem wulgarnym", jak rwnie pastwowego socjalizmu. Istniay rwnie odamy ruchu marksistowskiego, wyznajce pogldy bardzo zblione do spoecznego anarchizmu (a szczeglnie jego gazi anarcho-syndykalistycznej) -- na przykad Anton Pannekoek, Ra Luksemburg, Paul Mattick i inni, bardzo dalecy od Lenina. Karl Korsch i inni sympatyzowali z anarchistyczn rewolucj w Hiszpanii. Istnieje znaczna cigo midzy Marksem a Leninem, ale istnieje take cigo midzy Marksem a bardziej wolnociowymi marksistami, ktrzy ostro krytykowali Lenina i bolszewizm, a ktrych idee zbliaj si do wyraanego przez anarchizm pragnienia swobodnego stowarzyszenia rwnych sobie. Dlatego anarchizm jest zasadniczo form socjalizmu, tak, ktra pozostaje w bezporedniej opozycji do tego, co zazwyczaj definiuje si jako "socjalizm" (tj. pastwowa kontrola i wasno rodkw produkcji). Zamiast "planowania centralnego", ktre wielu ludziom kojarzy si ze sowem "socjalizm", anarchici proponuj swobodne zrzeszanie si i wspprac midzy jednostkami, zakadami pracy i spoecznociami i w ten sposb zwalczaj pastwowy "socjalizm" jako form pastwowego kapitalizmu, w ktrym "kady czowiek bdzie odbiorc pacy, a pastwo wycznym jej dawc" [Benjamin Tucker Indywidualistyczni anarchici]. Zatem anarchici odrzucaj marksizm (uwaany przez wikszo ludzi za "socjalizm") jako tylko "koncepcj pastwa jako kapitalisty. . . poprzez ktr socjaldemokratyczny odam wielkiej Partii Socjalistycznej prbuje obecnie umniejszy socjalizm" [Piotr Kropotkin, Wielka Rewolucja Francuska]. Anarchistyczny sprzeciw wobec utosamiania marksizmu, "centralnego planowania" i pastwowego socjalizmu (a raczej pastwowego kapitalizmu) z socjalizmem zostanie omwiony w sekcji H. I to wanie z powodu tych rnic z propastwowymi socjalistami, oraz dla uniknicia nieporozumie, wikszo anarchistw nazywa siebie wanie "anarchistami", chocia fakt, e anarchici s socjalistami nie jest kwestionowany. Lecz wraz z powstaniem tak zwanej "libertariaskiej" prawicy w USA, niektrzy zwolennicy kapitalizmu zaczli nazywa siebie "anarchistami", i to do pewnego stopnia dlatego opracowalimy ten punkt. Z historycznego, jak te i logicznego punktu widzenia, anarchizm zakada antykapitalizm, tj. socjalizm. I podkrelamy, jest to co, co do czego wszyscy anarchici si zgadzaj (peniejsz dyskusj, dlaczego "anarcho"-kapitalizm nie jest anarchistyczny, zobacz w sekcji F).

A.1.5 Skd si wzi anarchizm?Skd anarchizm pochodzi? Nie moemy uczyni nic lepszego, ni zacytowanie Platformy Organizacyjnej Wolnociowych Komunistw stworzonej przez uczestnikw ruchu machnowszczyzny podczas rewolucji rosyjskiej (zobacz Sekcj A.5.4). Wskazuj oni, e: "Walka klasowa, stworzona przez zniewolenie robotnikw, i ich denia do wolnoci day pocztek, w warunkach ucisku, idei anarchizmu: idei totalnej negacji systemu spoecznego opartego na zasadzie klas spoecznych i Pastwa, oraz ich zastpienia przez wolne bezpastwowe spoeczestwo kierowane przez samorzd pracowniczy" "A wic anarchizm nie pochodzi od wydumanych rozwaa jakiego intelektualisty czy filozofa [w przeciwiestwie do wielu ideologii, np. marksizmu - przyp. tum.], ale z bezporedniej walki robotniczej przeciw kapitalizmowi, z potrzeb i niedostatkw robotnikw, z ich de do wolnoci i rwnoci, de, ktre szczeglnie oyy w najlepszym bohaterskim okresie ycia i walki mas pracujcych" "Wyrniajcy si anarchistyczni myliciele, Bakunin, Kropotkin i inni, wcale nie wynaleli idei anarchizmu, lecz, odkrywszy j wrd mas, po prostu poprzez swoj wiedz i si umysw, pomogli w jej skonkretyzowaniu si i rozpowszechnianiu" Podobnie jak ruch anarchistyczny w ogle, machnowszczyzna bya masowym ruchem ludzi pracy stawiajcych opr siom wadzy, zarwno Czerwonym (komunistom), jak i Biaym (procarskim kapitalistom) na Ukrainie w latach 1917 - 1921. Jak zauwaa Peter Marshall "anarchizm . . . tradycyjnie znajdowa swoich gwnych zwolennikw wrd robotnikw i chopw" [danie niemoliwego]. Anarchizm zosta stworzony podczas walki uciskanych o wolno, i wanie przez t walk. Na przykad, wedug Kropotkina, "Anarchizm . . . narodzi si w codziennych zmaganiach" i "ruch anarchistyczny odnawia si za kadym razem, gdy otrzymywa znak z jakiej wielkiej lekcji praktycznej: wywodzi swj pocztek z nauk udzielanych przez samo ycie" (zobacz te sekcj J.5) [Ewolucja a rodowisko]. Wedug Proudhona, "dowd" jego mutualistycznych idei ley w "obecnej praktyce, rewolucyjnej praktyce. . . tych stowarzysze pracowniczych. . . ktre zostay spontanicznie. . . uformowane w Paryu i Lyonie. . . [pokazujc, e] organizacja kredytu i organizacja pracy rwnaj si jednemu i temu samemu" [adnych bogw, adnych panw]. Rzeczywicie, jak udowadnia pewien historyk, istniao "cise podobiestwo midzy ideaem stowarzysze Proudhona. . . a programem mutualistw z Lyonu", i e miaa miejsce "znaczna zbieno [midzy tymi ideami], i jest to prawdopodobne, i Proudhon zdoa cilej sformuowa swj pozytywny program dziki przykadowi tkaczy jedwabiu z Lyonu. Socjalistyczny idea, za ktrym ordowa, ju zosta urzeczywistniony w pewnym stopniu przez tych robotnikw." [K. Steven Vincent, Pierre-Joseph Proudhon i powstanie republikaskiego socjalizmu we Francji]. A wic anarchizm wywodzi si z walki o wolno oraz z naszych pragnie, aby prowadzi w peni ludzkie ycie, takie, w ktrym mamy czas naprawd y, kocha i bawi si. Nie jest on dzieem garstki ludzi oderwanych od ycia, mieszkajcych w wieach z koci soniowej i spogldajcych stamtd na spoeczestwo, wydajc osdy na podstawie wasnych poj dobra i za. Raczej jest on rezultatem walki klas pracujcych i ich oporu wobec wadzy, ucisku i wyzysku. Jak to wyoy Albert Meltzer, "nigdy nie byo teoretykw anarchizmu jako takich, przychodzi pisarz i zapisuje to, co ju zostao wypracowane w praktyce przez robotnikw i chopw; buruazyjni historycy przypisuj mu (jej) przywdztwo, nastpni buruazyjni historycy opisuj jego (jej) przywdztwo, za jeszcze pniejsi buruazyjni pisarze (cytujc buruazyjnych historykw) opisuj jeszcze jeden przypadek, ktry udowadnia, e klasy pracujce opieraj si

na buruazyjnych przywdcach" [Anarchizm: argumenty za i przeciw]. W oczach Kropotkina, wszystko, co wszyscy anarchistyczni pisarze uczynili, to "wypracowali oglne wyraenie zasad [anarchizmu], oraz teoretyczn i naukow podstaw jego zalece" wyprowadzanych zarwno z dowiadcze ludzi pracy podczas walki, jak i analizy tendencji w spoeczestwie w ogle [Op. Cit.]. Jednake, anarchistyczne denia i organizacje w obrbie spoeczestwa istniay na dugo, zanim Proudhon przyoy piro do papieru w 1840 roku i ogosi si anarchist. Podczas gdy anarchizm, jako szczeglna teoria polityczna, zrodzi si wraz z powstaniem kapitalizmu (Anarchizm "wyoni si pod koniec osiemnastego wieku. . . [i] podj podwjne wyzwanie obalenia tak kapitalizmu, jak i pastwa" [Peter Marshall, Op. Cit.]), anarchistyczni pisarze analizowali histori pod ktem libertariaskich tendencji. Na przykad Kropotkin udowadnia, e "w kadych czasach byli anarchici i etatyci" [Op. Cit.]. W Pomocy wzajemnej (i gdzie indziej) Kropotkin analizowa wolnociowe aspekty poprzednich spoeczestw i opisywa te, ktre pomylnie wprowadzay (do pewnego stopnia) anarchistyczn organizacj lub elementy anarchizmu. Odnosio si to szczeglnie do ludw tubylczych, na przykad wikszo plemion indiaskich organizowaa si na bardzo anarchistyczn mod. Kropotkin uwaa, e te konkretne przykady anarchistycznych skonnoci uprzedzaj stworzenie "oficjalnego" ruchu anarchistycznego i argumentowa, e: "Od najdawniejszej staroytnoci, od epoki kamienia, ludzie zdawali sobie spraw ze za wynikajcego z nabywania przez niektrych z nich osobistej wadzy. . . Konsekwentnie rozwijali si w prymitywny klan, wiejsk spoeczno, redniowieczny cech. . . i w kocu w wolne miasto redniowieczne, poniewa takie instytucje umoliwiay im opieranie si naruszaniu ich ycia i szczcia zarwno przez cudzoziemcw, ktrzy ich podbijali, jak i wasnych czonkw klanu, ktrzy zabiegali o ustanowienie swojej osobistej wadzy" [Wspomnienia rewolucjonisty]. Kropotkin umieci walk ludzi pracy (z ktrej zrodzi si nowoczesny anarchizm) na rwni z tymi starszymi formami ludowej organizacji. Przekonywa, e "zjednoczenia pracownicze. . . stanowiy wynik tego samego ludowego oporu wobec narastajcej potgi nielicznych -kapitalistw w tym przypadku" tak jak kiedy klan, spoeczno wiejska i tak dalej, tak jak "uderzajco niezalena, swobodnie sfederowana dziaalno paryskich "sekcji" i wszystkich wielkich miast oraz wielu maych "komun" podczas rewolucji francuskiej" w 1793 roku. [Op. Cit.] A wic, chocia anarchizm jako teoria polityczna jest wyraeniem walki klas pracujcych i samodzielnej dziaalnoci przeciwko kapitalizmowi i nowoczesnemu pastwu, idee anarchizmu nieustannie wyraay si w dziaaniu przez cay okres istnienia ludzkoci. Wikszo tubylczych ludw w Ameryce Pnocnej i gdzie indziej praktykowaa anarchizm przez tysiclecia, zanim zaistnia on jako specyficzna teoria polityczna. Podobnie, anarchistyczne tendencje i organizacje istniay podczas kadej wikszej rewolucji -- eby wymieni przynajmniej kilka przykadw -Zgromadzenia Miejskie Nowej Anglii podczas rewolucji amerykaskiej, paryskie "sekcje" podczas rewolucji francuskiej, rady robotnicze i komitety fabryczne podczas rewolucji rosyjskiej (o szczegach moesz dowiedzie si w Trzeciej rewolucji Murraya Bookchina). Tego powinnimy si spodziewa. Jeeli anarchizm jest, tak jak przekonujemy, produktem oporu wobec wadzy, to jakiekolwiek spoeczestwo kierowane przez wadze wywoa wobec nich opr i zrodzi tendencje anarchistyczne (za, oczywicie, jakiekolwiek spoeczestwa bez wadz z natury rzeczy musz by anarchistyczne). Innymi sowy, anarchizm jest wyrazem walki przeciwko uciskowi i wyzyskowi, uoglnieniem dowiadcze ludzi pracy i analiz tego, co jest ze w obecnym systemie, oraz wysowieniem

naszych nadziei i marze o lepszej przyszoci. Walka ta istniaa zanim zostaa nazwana anarchizmem, lecz historyczny ruch anarchistyczny (tj. grupy ludzi nazywajce swoje idee anarchizmem i dce do spoeczestwa anarchistycznego) jest w istocie rezultatem walki klas pracujcych przeciw kapitalizmowi i pastwu, przeciw uciskowi i wyzyskowi, i o wolne spoeczestwo zoone z wolnych i rwnych jednostek.

A.2 Za czym si opowiada anarchizm?Ponisze sowa wielkiego angielskiego poety romantycznego Percy Bysshe Shelleya daj rozeznanie, za czym anarchizm opowiada si w praktyce i jakie ideay nim kieruj: M cnotliwego ducha Nikomu nie rozkazuje ani nikogo nie sucha: Wadza, niczym morowej zarazy przeklestwo, Plugawi czegokolwiek dotknie, za posuszestwo Zguba wszelkiego geniuszu, cnoty, wolnoci, prawdy, Czyni z ludzi niewolnikw, a pod pozorami czeka powstaje Mechaniczny automat. Jak sugeruj strofy Shelleya, anarchici daj zdecydowane pierwszestwo wolnoci, pragnc jej zarwno dla siebie, jak i dla innych. Uwaaj take indywidualno -- to, co czyni kadego wyjtkow osob -- za najwaniejszy aspekt czowieczestwa. Jednake zdaj sobie spraw z tego, e jednostka wcale nie istnieje w prni, ale jest zjawiskiem spoecznym. Poza spoeczestwem, ycie jednostki jest niemoliwe, skoro potrzebuje si innych ludzi, aeby rozwija si, rozszerza swoje horyzonty i rosn. Ponadto, midzy jednostkowym a spoecznym rozwojem zachodzi wzajemny wpyw: jednostki wzrastaj w obrbie konkretnego spoeczestwa i s przez nie ksztatowane, podczas gdy rwnoczenie same pomagaj w ksztatowaniu i zmienianiu oblicza tego spoeczestwa (jak te siebie samych i innych jednostek) poprzez swoje myli i dziaania. Spoeczestwo nie oparte na wolnych jednostkach, ich nadziejach, marzeniach i ideach byoby puste i martwe. Wic, "tworzenie si ludzkiej istoty. . . jest procesem zbiorowym, procesem, w ktrym uczestniczy zarwno jednostka, jak i spoeczno" [Murray Bookchin, Nowoczesny kryzys]. W konsekwencji, jakakolwiek teoria polityczna, ktra opiera si wycznie na spoeczestwie, lub wycznie na jednostce, jest faszywa. Aby jednostka moga si rozwin do moliwie najpeniejszego stopnia, anarchici uwaaj za konieczne stworzenie spoeczestwa opartego na trzech zasadach: wolnoci, rwnoci i solidarnoci, ktre s od siebie nawzajem zalene. Wolno jest niezbdna dla penego rozkwitu ludzkiej inteligencji, inicjatywy i godnoci. By zdominowanym przez kogo innego oznacza zosta pozbawionym szansy samodzielnego mylenia i dziaania, ktre jest jedynym sposobem wzrostu i rozwoju wasnej odrbnoci. Dominacja take tumi wszelkie innowacje i osobist odpowiedzialno, prowadzc do oportunizmu i miernoci. Tak wic spoeczestwo, ktre maksymalizuje rozwj indywidualnoci musi koniecznie si opiera na dobrowolnym stowarzyszaniu, nie na przymusie i wadzy. Cytujc Proudhona, "Wszyscy stowarzyszeni i wszyscy wolni" Lub, jak stwierdza Luigi Galleani, anarchizm jest "autonomi jednostki w ramach swobody stowarzyszania si" [Koniec anarchizmu?] (Zobacz wicej w sekcji A.2.2 - Dlaczego anarchici kad szczeglny nacisk na wolno?).

Jeli wolno jest nieodzowna dla najpeniejszego rozwoju jednostki, to rwno jest konieczna do istnienia autentycznej wolnoci. Nie moe by prawdziwej swobody w podzielonym na klasy, hierarchicznym spoeczestwie, rozdartym jaskrawymi nierwnociami pod wzgldem wadzy, bogactwa i przywilejw. Poniewa w takim spoeczestwie tylko nieliczni -- ci na szczytach hierarchii -- s wzgldnie wolni, podczas gdy reszta to na wp niewolnicy. Zatem bez rwnoci, wolno staje si kpin -- w najlepszym swobod wyboru swojego pana (szefa), jak w kapitalizmie. Ponadto, nawet elita w takich warunkach nie jest naprawd wolna, bo musi y w skarowaciaym spoeczestwie, uczynionym szkaradnym i jaowym poprzez tyrani i wyobcowanie wikszoci. A poniewa indywidualno rozwija si w peni tylko poprzez jak najszersze kontakty z innymi wolnymi jednostkami, czonkowie elity s ograniczeni w moliwociach swojego wasnego rozwoju przez niedobr wolnych jednostek, z ktrymi mieliby oddziaywa na siebie nawzajem. (Zobacz te sekcj A.2.5 - Dlaczego anarchici opowiadaj si za rwnoci?) Wreszcie, solidarno oznacza wzajemn pomoc: prac dobrowoln, we wsppracy z innymi, ktrzy podzielaj te same cele i zainteresowania. Ale bez wolnoci i rwnoci, spoeczestwo staje si piramid rywalizujcych klas, opart na dominacji warstw niszych przez wysze. W takim spoeczestwie, jakim zreszt jest nasze wasne, obowizuj zasady typu "musisz dominowa albo samemu zosta zdominowanym", "kanalia niszczy kanali", albo "wszystko dla siebie". Zatem "bezwzgldny indywidualizm" jest lansowany kosztem poczucia wsplnoty, kiedy to ci ze spoecznych nizin czuj uraz do znajdujcych si ponad nimi, a ci na szczytach boj si znajdujcych si poniej. W takich warunkach, nie moe by oglnospoecznej solidarnoci, lecz tylko czstkowe formy solidarnoci w obrbie klas o przeciwstawnych interesach, co osabia spoeczestwo jako cao. (Zobacz take sekcj A.2.6 - Dlaczego solidarno jest tak wana dla anarchistw?) Powinnimy odnotowa, e solidarno nie zakada powicania si ani samozaparcia. Jak wyjania Errico Malatesta: "wszyscy jestemy egoistami, wszyscy szukamy swojego wasnego zadowolenia. Lecz anarchista znajduje swoje najwiksze zadowolenie w walce o dobro wszystkich, o osignicie spoeczestwa, w ktrym moe by bratem pomidzy brami, pomidzy zdrowymi, inteligentnymi, wyksztaconymi i szczliwymi ludmi. Ale ten, kto atwo si przystosowuje, kto jest zadowolony z ycia midzy niewolnikami i wyciga korzyci z pracy niewolnikw, nie jest i nie moe by anarchist" [ycie i idee]. Dla anarchistw, prawdziwym bogactwem s inni ludzie oraz planeta, na ktrej yjemy. Poza tym, poszanowanie indywidualnoci nie oznacza wcale, e anarchici s idealistami, sdzcymi, e ludzie i ich idee rozwijaj si poza spoeczestwem. Jednostka i idee rosn i rozwijaj si wewntrz spoeczestwa, w odpowiedzi na materialne i intelektualne wspzalenoci i dowiadczenia, ktre poszczeglni ludzie aktywnie analizuj i interpretuj. Anarchizm, z tego powodu, jest materialistyczn teori, twierdzc, e idee rozwijaj si i wzrastaj wskutek spoecznych wspzalenoci i aktywnoci umysowej jednostek (patrz Bg i pastwo Michaia Bakunina w celu zapoznania si z klasyczn dysput materialisty przeciwko idealizmowi). To znaczy, e anarchistyczne spoeczestwo bdzie tworem istot ludzkich, a nie jakiego bstwa czy innej transcendentnej zasady, gdy "nic nigdy nie powstaje z niczego, a ju najmniej w stosunkach midzyludzkich. To wanie ludzie wszystko ukadaj, i robi to wedug swych skonnoci i zrozumienia rzeczy" [Alexander Berkman, ABC anarchizmu]. Dlatego anarchizm opiera si na sile idei i zdolnoci ludzi do dziaania i przeksztacania swojego

ycia w oparciu o to, co uwaaj za suszne. Mwic inaczej, na wolnoci.

A.2.1 Jaka jest istota anarchizmu?Jak zauwaylimy, "an-archia" oznacza "bez wadcw" lub "bez (hierarchicznej) wadzy". Anarchici nie wystpuj przeciwko "autorytetom", przez ktre rozumie si specjalistw, ktrzy posiadaj szczegln wiedz, umiejtnoci czy mdro, cho s przekonani, e takie autorytety nie powinny mie adnej wadzy zmuszania innych do postpowania wedle ich zalece (zobacz dokadniejsze rozrnienie w sekcji B.1). A wic, mwic krtko, anarchizm to antyautorytaryzm. Anarchici s antyautorytarystami, gdy wierz, e adna istota ludzka nie powinna dominowa nad inn. Anarchici, sowami L. Susan Brown, "wierz we wrodzon godno i warto ludzkiej jednostki" [Polityka indywidualizmu]. Dominacja nieodcznie degraduje i upadla, gdy podporzdkowuje wol i osd zdominowanych woli i osdowi dominujcych, niszczc w ten sposb godno i szacunek dla samych siebie, ktry powstaje tylko dziki osobistej niezalenoci. Ponadto, dominacja umoliwia wyzysk i na og prowadzi do niego. A to jest ju korze nierwnoci, ubstwa i rozstroju spoecznego. Mwic inaczej, istot anarchizmu (wyraajc j pozytywnie) jest wic swobodna wsppraca midzy rwnymi w celu maksymalizacji ich wolnoci i odrbnoci. Wsppraca midzy rwnymi jest kluczem do antyautorytaryzmu. Poprzez wspprac moemy rozwija i chroni swoj wasn wewntrzn warto jako wyjtkowych jednostek, jak rwnie wzbogacamy nasze ycie i wolno, poniewa "adna jednostka nie moe uzna swojego wasnego czowieczestwa, i konsekwentnie go realizowa w cigu swojego ycia, jak tylko przez dostrzeenie go w innych i wspprac w jego urzeczywistnieniu dla innych" [Michai Bakunin, cytowany przez Malatest w Anarchii]. Pozostajc antyautorytarystami, anarchici przyznaj, e istoty ludzkie maj natur spoeczn i wpywaj na siebie nawzajem. Nie moemy unikn "wadzy" tego wzajemnego wpywu, bo, jak przypomina nam Bakunin: "zniesienie tego wzajemnego wpywu byoby mierci. Za gdy bronimy wolnoci mas, w adnym razie nie sugerujemy zniesienia adnego z tych naturalnych wpyww, ktre jednostki lub ich grupy wywieraj na siebie. Tym, czego chcemy, jest zniesienie wpyww, ktre s sztuczne, uprzywilejowane, prawne, oficjalne" [cytowane przez Malatest, w Anarchii]. Mwic inaczej, chodzi tu o takie wpywy, ktre wyrastaj z wadzy hierarchicznej.

A.2.2 Dlaczego anarchici kad szczeglny nacisk na wolno?Anarchista moe by uwaany, wedle sw Bakunina, za "fanatycznego mionika wolnoci, uznajcego j za jedyne rodowisko, w ktrym inteligencja, godno i szczcie ludzkoci moe rozwija si i wzrasta" [Michai Bakunin: Pisma wybrane]. Skoro ludzkie istoty s stworzeniami mylcymi, to odmawianie im wolnoci jest tym samym, co odmawianie im sposobnoci do mylenia za siebie samych, co zaprzeczanie samego ich istnienia jako ludzi. Dla anarchistw, wolno jest wytworem naszego czowieczestwa, poniewa: "sam fakt. . . e osoba ma wiadomo swego ja, bycia rnym od innych, stwarza pragnienie swobodnego dziaania. Pragnienie wolnoci i wyraania swojej odrbnoci

jest najbardziej fundamentaln i dominujc cech" [Emma Goldman, Mwi czerwona Emma]. Z tego powodu, anarchizm "proponuje ratowanie szacunku dla siebie samego i niezalenoci jednostki przed wszelkim ograniczaniem i naruszaniem przez wadz. Tylko w warunkach wolnoci moe czowiek dorosn do swojego penego kalibru. Tylko w warunkach wolnoci nauczy si on myle i dziaa, i dawa to, co najlepsze z siebie. Tylko w warunkach wolnoci uzmysowi on sobie prawdziw si wizi spoecznych, ktre cz ludzi ze sob, a ktre s prawdziwymi podstawami prawidowego ycia spoecznego" [Ibid.]. Wic, wedug anarchistw, wolno to w zasadzie prawo jednostki do szukania swego wasnego dobra na swj wasny sposb. W ten sposb odwoujemy si do dziaalnoci i siy jednostek, gdy podejmuj one decyzje za siebie, w sprawach siebie samych i wasnego ycia. Tylko wolno moe zapewni rozwj i zrnicowanie jednostek. Dzieje si tak dlatego, e gdy jednostka rzdzi sob sam i podejmuje swoje wasne decyzje, musi wiczy swj umys, a to nie moe da innego rezultatu ni rozszerzanie si i pobudzanie osobowoci danej jednostki. Zatem, wolno jest warunkiem wstpnym maksymalnego rozwoju osobistego potencjau danego czowieka. Potencja ten jest take produktem spoecznym i moe zosta zrealizowany tylko w spoeczno ci i poprzez spoeczno. Zdrowa, wolna wsplnota bdzie wydawa wolne jednostki, ktre w zamian bd ksztatowa t wsplnot i wzbogaca wizi spoeczne midzy ludmi, z ktrych si ona skada. Swobody, jako wypracowane zbiorowo, "wcale nie dlatego istniej, e zostay ustalone prawnie na skrawku papieru, ale tylko dlatego, e stay si zakorzenionym nawykiem ludzi, i wtedy, gdy jakakolwiek prba ich umniejszenia spotka si z gwatownym oporem populacji. . . Szacunek od innych wymusza si, kiedy wie si jak broni swej godnoci jako istoty ludzkiej. Jest to prawd nie tylko w yciu prywatnym; rwnie w yciu politycznym zawsze byo tak samo" [Rudolf Rocker, Anarcho-Syndykalizm]. W skrcie: wolno rozwija si tylko w obrbie spoeczestwa, nie w opozycji do niego. Dlatego Murray Bookchin pisze: "To, jak wolno, niezaleno i odrbno maj ludzie w danym okresie historycznym, jest wytworem dugich tradycji spoecznych i. . . zbiorowego rozwoju -- co nie zaprzecza, e jednostki odgrywaj wan rol w tym rozwoju, naprawd s do tego w kocu zobowizane, jeli ycz sobie by wolne" [Spoeczny anarchizm czy anarchizm w stylu ycia]. Lecz wolno wymaga waciwego rodzaju rodowiska spoecznego, w ktrym mogaby rosn i rozwija si. Takie rodowisko musi by zdecentralizowane i oparte na bezporednim zarzdzaniu prac przez tych, ktrzy j wykonuj. Centralizacja bowiem oznacza represyjn wadz (hierarchi), podczas gdy samorzdno jest istot swobd. Samorzdno zapewnia, e zaangaowane w ni jednostki uywaj (a przez to rozwijaj) wszystkie swoje zdolnoci -szczeglnie za te umysowe. Hierarchia, wprost przeciwnie, zastpuje mylenie i dziaalno wszystkich jednostek zaangaowanych myleniem i dziaalnoci garstki. Zatem hierarchia raczej marginalizuje rzesz ludzi i zapewnia, e jej rozwj zostaje zahamowany i skierowany ku otpieniu, ni rozwija w peni jej moliwoci. I to wanie jest przyczyna, dla ktrej anarchici zwalczaj zarwno kapitalizm, jak i etatyzm. Jak odnotowa francuski anarchista Sebastien Faure, wadza "ubiera si w dwa zasadnicze stroje: form polityczn, to jest Pastwo; i form ekonomiczn, to jest wasno prywatn" [cytowane przez Petera Marshalla, danie niemoliwego]. Kapitalizm, podobnie jak pastwo, jest oparty na scentralizowanej wadzy (tj. szefa nad pracownikiem), ktrej waciwym celem jest utrzymywa zarzdzanie prac poza zasigiem tych, ktrzy j wykonuj. Oznacza to "e

powane, ostateczne, cakowite wyzwolenie robotnikw jest moliwe tylko pod warunkiem zawaszczenia kapitau, to jest surowcw i narzdzi pracy, wczajc w to ziemi, przez cae stowarzyszenie robotnikw" [Michai Bakunin, cytowany przez Rudolfa Rockera, AnarchoSyndykalizm]. Wic, jak przekonuje Noam Chomsky, "konsekwentny anarchista musi zwalcza prywatn wasno rodkw produkcji i patne niewolnictwo, bdce skadnikiem tego systemu, jako niezgodne z zasad, e praca musi by podejmowana dobrowolnie i pod kontrol wytwrcy" ["Kilka sw o anarchizmie", Racje pastwa]. Zatem, wedug anarchistw, wolno oznacza nieautorytarne spoeczestwo, w ktrym jednostki i grupy praktykuj samorzdno, tj. rzdz samymi sob. Konsekwencje tego zaoenia s wane. Po pierwsze, oznacza to, e anarchistyczne spoeczestwo nie bdzie zniewalajce, tzn. takie, w ktrym przemoc lub groba przemocy nie bdzie uywana do "przekonywania" jednostek do zrobienia czegokolwiek. Po drugie, oznacza to, e anarchici s zdecydowanymi zwolennikami indywidualnej suwerennoci, oraz e, ze wzgldu na to poparcie, zwalczaj oni take instytucje oparte na wadzy zniewalajcej, tj. hierarchii. I wreszcie, oznacza to, e sprzeciw anarchistw wobec "wadzy" znaczy tylko tyle, e zwalczaj oni scentralizowane, hierarchiczne, biurokratyczne instytucje lub rzdy. Wcale si nie przeciwstawiaj samorzdowi poprzez konfederacje zdecentralizowanych organizacji u podstaw, dopki opieraj si one raczej na demokracji bezporedniej ni na przekazywaniu wadzy "przedstawicielom". Bowiem wadza jest przeciwiestwem wolnoci, i std jakakolwiek forma organizacji oparta na przekazaniu wadzy jest zagroeniem dla wolnoci i godnoci narodu podporzdkowanego takiej wadzy. Anarchici uwaaj swobod za jedyne rodowisko spoeczne, wewntrz ktrego ludzka godno i rnorodno moe rozkwita. Jednake w warunkach kapitalizmu i etatyzmu nie ma swobody dla wikszoci, gdy wasno prywatna i hierarchia zapewnia, e skonnoci i osdy wikszoci jednostek zostan podporzdkowane woli pana, ostro ograniczajcego ich wolno i uniemoliwiajcego "peny rozwj wszystkich materialnych, intelektualnych i moralnych zdolnoci, ktre drzemi w kadym z nas" [Bakunin, Bakunin o anarchizmie] (zobacz dalsz dyskusj o hierarchicznej i autorytarnej naturze kapitalizmu i pastwa w sekcji B)

A.2.3 Czy anarchici popieraj organizowanie si?Tak. Bez stowarzyszania si, naprawd ludzkie ycie jest niemoliwe. Wolno nie moe w ogle istnie bez spoeczestwa i organizacji. Jak wskazuje George Barrett w Trudnociach anarchizmu: "aeby pozna pene znaczenie ycia musimy wsppracowa, za aby wsppracowa musimy dochodzi do porozumie z naszymi blinimi. Lecz przypuszczenie, e takie porozumienia oznaczaj ograniczanie wolnoci jest oczywicie absurdem; wprost przeciwnie, s one realizacj naszej wolnoci. Jeli wymylimy dogmat, e zawieranie porozumie jest niszczeniem wolnoci, wtedy wolno natychmiast stanie si tyrani, poniewa zakae ludziom zaywa najzwyklejszych codziennych przyjemnoci. Na przykad, nie mog pj na spacer ze swoim przyjacielem, bo to, e powinienem zgodzi si przyj w okrelonym czasie na okrelone miejsce, by go spotka, jest przeciw zasadzie Wolnoci. Nie mog w najmniejszym stopniu wykracza swoj wasn moc poza siebie samego, gdy aby to uczyni, musz wsppracowa z kim jeszcze, a wsppraca zakada porozumienie, a to jest przeciw Wolnoci. Ujrzymy natychmiast, e ten argument jest absurdalny. Wcale nie ograniczam mojej wolnoci, ale po prostu speniam j, kiedy umawiam si ze swoim

przyjacielem, e pjdziemy na spacer" Co za tyczy si organizacji, anarchici uwaaj, e "daleka od tworzenia wadzy, jest [ona] jedynym lekarstwem na ni i jedynym rodkiem, przy pomocy ktrego kady z nas przyzwyczai si do brania aktywnego i wiadomego udziau w pracy zbiorowej, i przestanie by biernym narzdziem w rkach przywdcw" [Errico Malatesta, ycie i idee]. Fakt, e anarchici popieraj organizowanie si, moe z pocztku wyda si dziwny, ale dzieje si tak dlatego, e yjemy w spoeczestwie, gdzie dosownie wszystkie formy organizacji s autorytarne, tworzc wraenie, e to jest jedyny moliwy ich rodzaj. Zazwyczaj si nie zauwaa, e ten sposb organizowania si jest uwarunkowany historycznie, powstay w obrbie szczeglnego rodzaju spoeczestwa -- takiego, ktre jest motywowane przez zasady dominacji i wyzysku. Wedug archeologw i antropologw, ten rodzaj spoeczestwa istnieje dopiero od okoo piciu tysicy lat, pojawiwszy si wraz z pierwszymi prymitywnymi pastwami opartymi na podboju i niewolnictwie, w ktrych praca niewolnikw tworzya nadwyk, pobieran przez klas panujc. Przed tymi czasami, przez setki tysicy lat, spoeczestwa ludzi i praludzi byy, jak to nazywa Murray Bookchin "organiczne", tj. oparte na formach dziaalnoci gospodarczej obejmujcych wspprac i pomoc wzajemn, swobodny dostp do zasobw produkcyjnych, i podzia wytworw wsplnej pracy wedug potrzeb. I chocia takie spoeczestwa prawdopodobnie posiaday szeregi o rnym statusie w zalenoci od wieku, nie istniay adne hierarchie w znaczeniu zinstytucjonalizowanych stosunkw dominacji i podporzdkowania wymuszonych przez rodki represyjne i skutkujcych rozwarstwieniem spoecznym, obejmujcym wyzysk gospodarczy jednej klasy przez inn (zobacz Murray Bookchin, Ekologia wolnoci). Jednake musimy pooy szczeglny nacisk na to, e anarchici nie orduj za powrotem "wstecz do epoki kamiennej". Po prostu stwierdzamy, e skoro hierarchiczno-autorytarny sposb organizacji jest stosunkowo niedawnym wynalazkiem w cigu spoecznej ewolucji czowieka, to nie ma adnego powodu, aby go uwaa za co "przypisanego" na stae. Nie sdzimy, e istoty ludzkie s genetycznie "zaprogramowane" na autorytarne, konkurencyjne i agresywne zachowania, gdy nie ma wiarygodnych dowodw na poparcie takiej tezy. Wprost przeciwnie, takie zachowania s spoecznie uwarunkowane, czyli nauczone, i jako takie, mog te zosta oduczone (zobacz Ashley Montagu, Natura ludzkiej agresji). Nie jestemy fatalistami ani genetycznymi deterministami, lecz wierzymy w woln wol, ktra oznacza, e ludzie mog zmienia sposb, w jaki robi rne rzeczy, wczajc w to sposb zorganizowania spoeczestwa. I nie ma wtpliwoci, e spoeczestwo musi zosta lepiej zorganizowane, poniewa obecnie wikszo z jego bogactwa -- ktre jest produkowane przez wikszo -- i wadza, dostaje si w rce maej, elitarnej mniejszoci na szczycie spoecznej piramidy, powodujc ich pozbawienie i cierpienia dla reszty, szczeglnie tych usytuowanych najniej. A jeszcze poniewa ta elita kontroluje rodki przymusu poprzez kontrol nad pastwem (zobacz sekcj B.2.3), jest w stanie stamsi wikszo i ignorowa jej cierpienia -- zjawisko, ktre wystpuje na mniejsz skal we wszystkich hierarchiach. Trudno si zatem dziwi, e ludzie w autorytarnych i scentralizowanych strukturach zaczynaj je nienawidzi jako zaprzeczenie ich wolnoci. Jak wykada to Alexander Berkman: "kapitalistyczne spoeczestwo jest tak le zorganizowane, e jego rozmaici czonkowie cierpi: wanie kiedy boli ci jaka cz ciaa, cae twoje ciao odczuwa bl i jeste chory. . . aden pojedynczy czonek organizacji lub zwizku nie moe bezkarnie by dyskryminowany, tamszony czy ignorowany. Byoby to tym samym co ignorowanie bolcego zba: cay wtedy byby chory" [Alexander Berkman, ABC anarchizmu].

I to jest dokadnie to, co dzieje si w kapitalistycznym spoeczestwie, z rezultatem, e naprawd "cay jeste chory". Z tych przyczyn, anarchici odrzucaj autorytarne formy organizacji, a zamiast nich popieraj stowarzyszenia oparte na wolnym porozumieniu. Swobodne porozumienie jest wane, poniewa wedug Berkmana "dopiero kiedy kady jest woln i niezalen jednostk, wsppracujc z innymi z wasnego wyboru z powodu wsplnych interesw, moe wiat pracowa pomylnie i stawa si potny" [Op. Cit.]. W sferze "politycznej" oznacza to demokracj bezporedni i konfederacj, ktre s wyrazem i rodowiskiem wolnoci. Bezporednia (czyli partycypacyjna) demokracja ma tu zasadnicze znaczenie, poniewa wolno i rwno oznaczaj potrzeb zgromadze, na ktrych ludzie mogliby dyskutowa i spiera si jako rwni i ktre pozwalaj na swobodne wyraanie tego, co Murray Bookchin nazywa "twrcz rol rnicy zda". Anarchistyczne pomysy wolnociowej organizacji oraz potrzeba demokracji bezporedniej i konfederacji zostanie omwiona dokadniej w sekcjach A.2.9 i A.2.10.

A.2.4 Czy anarchici sprzyjaj "absolutnej" wolnoci?Nie. Anarchici w ogle nie wierz, e kady powinien mie moliwo "robienia czego tylko mu si zechce", poniewa niektre dziaania obejmuj niezmiennie zaprzeczanie wolnoci innych. Na przykad, anarchici nie popieraj "wolnoci" gwacenia, wyzyskiwania, zmuszania innych. Rwnie nie popieramy wadzy. Przeciwnie, skoro wadza jest zagroeniem dla wolnoci, rwnoci i solidarnoci (nie wymieniajc ju ludzkiej godnoci), anarchici uznaj potrzeb opierania si jej i obalania jej. Sprawowanie wadzy nie jest wolnoci. Nikt nie ma prawa do "rzdzenia" innymi. Jak wskazuje Malatesta, anarchizm popiera "wolno dla kadego. . . z jednym tylko ograniczeniem: rwnej wolnoci dla innych; ktra to wolno nie oznacza. . . e uznajemy, i yczymy sobie respektowa "wolno" wyzyskiwania, uciskania, rozkazywania, ktra jest uciskiem, na pewno nie adn wolnoci" [Errico Malatesta, ycie i idee]. W kapitalistycznym spoeczestwie, opr wobec rnych form wadzy hierarchicznej jest pitnem wolnej osoby -- czy to wobec wadzy prywatnej (szefa), czy te publicznej (pastwa). Jak wskaza Henry David Thoreau w swoim eseju o "Obywatelskim nieposuszestwie" (1847): "Nieposuszestwo jest prawdziw podwalin wolnoci. Posuszni musz by niewolnikami".

A.2.5 Dlaczego anarchici opowiadaj si za rwnoci?Jak wymieniono powyej, anarchici s oddani sprawie rwnoci spoecznej, gdy jest ona jedyn gleb, na ktrej jednostkowa wolno moe kwitn. Lecz napisano bardzo wiele nonsensw o "rwnoci", a wikszo z tego, w co si powszechnie wierzy, jest doprawdy bardzo dziwna. Przed omawianiem tego, co anarchista naprawd rozumie przez rwno, musimy wskaza, czym rwno dla nas nie jest. Anarchici wcale nie wierz w "rwno uzdolnie", ktra nie tylko nie istnieje, ale byaby take bardzo niepodana, gdyby moga by zosta wprowadzona. Kady jest wyjtkowy. Biologicznie okrelone rnice midzy ludmi nie tylko istniej, lecz take s "powodem do radoci, a nie do

strachu czy alu". Dlaczego? Poniewa "ycie pomidzy klonami nie miaoby adnej wartoci, a osoba przy zdrowych zmysach tylko ucieszy si z tego, e inni maj zdolnoci, ktrych jej zabrako" [Noam Chomsky, "Anarchizm, marksizm i nadzieja na przyszo", Red and Black Revolution, No. 2]. To, e niektrzy ludzie na serio sugeruj, e dla anarchistw "rwno" oznacza, e kady powinien by identyczny jest smutnym odzwierciedleniem dzisiejszej kultury intelektualnej i przekrcania sw -- przekrcania uywanego w celu odwrcenia uwagi od niesprawiedliwego i autorytarnego systemu i przekierowywania ludzi na dyskusje o biologii. Anarchici nie popieraj take tak zwanej "rwnoci posiadania". Nie pragniemy y w spoeczestwie, gdzie kady otrzymuje te same dobra, mieszka w takim samym domu, nosi taki sam uniform itd. Czciow przyczyn anarchistycznego buntu przeciwko kapitalizmowi i pastwu jest take to, e powoduj one standardyzacj tak wielu dziedzin ycia (zobacz w McDonaldyzacji spoeczestwa George'a Reitzera dlaczego kapitalizm kieruje si ku standardyzacji i dostosowywaniu ludzi). Sowami Alexandra Berkmana: "Duch wadzy, prawa, pisanego i niepisanego, tradycji i obyczaju zmusza nas do zmierzania wspln alej i czyni z czowieka bezwolny automat bez niezalenoci ani indywidualnoci. . . Wszyscy z nas to jego ofiary, a tylko nadzwyczaj silnym udaje si zama jego acuchy, i to tylko czciowo" [ABC anarchizmu]. Anarchici, z tej przyczyny, maj nike powody pragn, aby ta "wsplna aleja" staa si jeszcze szersza. Raczej pragniemy j zniszczy przede wszystkim, razem ze wszystkimi stosunkami i instytucjami spoecznymi, ktre j tworz. "Rwno posiadania" moe jedynie zosta wprowadzona i utrzymana si, co w aden sposb nie byoby rwnoci, gdy niektrzy wtedy musieliby mie wicej wadzy ni inni! "Rwno posiadania" jest szczeglnie znienawidzona przez anarchistw, gdy uznajemy, e kada jednostka ma inne potrzeby, zdolnoci, pragnienia i interesy. Sprawienie, by wszyscy konsumowali to samo, byoby tyrani. Oczywicie, jeli jedna osoba wymaga leczenia, a inna nie, to nie otrzymuj one opieki zdrowotnej w "rwnej" iloci. To samo jest prawd w przypadku innych ludzkich potrzeb. Jak to wyoy Alexander Berkman: "rwno wcale nie oznacza rwnej iloci, lecz rwno szans. . . Nie popeniajcie bdu utosamiania rwnoci w wolnoci z wymuszon rwnoci obozu koncentracyjnego. Prawdziwa anarchistyczna rwno zakada wolno, nie ilo. Nie oznacza ona wcale, e kady musi je, pi czy nosi te same rzeczy, wykonywa t sam prac czy te y w ten sam sposb. Jestemy od tego dalecy: naprawd dokadna odwrotno". Berkman kontynuuje swoj argumentacj, e: "indywidualne potrzeby i gusta rni si, jak i dze rni si. To wanie rwno szans, aby je zaspokaja, jest tym, co stanowi prawdziw rwno. . . Swobodne moliwoci wypowiadania i wyraania w dziaaniu wasnej indywidualnoci oznaczaj rozwj naturalnych rnic i odmian" [ABC anarchizmu]. Dla anarchistw, "pojcia" "rwnoci" jako "rwnoci posiadania" lub "rwnoci uzdolnie" pozostaj bez znaczenia. Ale w hierarchicznym spoeczestwie "rwno szans" jest powizana z rwnoci posiadania. Na przykad w kapitalizmie, szanse, jakie uzyskuje kade pokolenie zale od osigni poprzednich pokole. Znaczy to, e w kapitalizmie "rwno szans" bez przyblionej "rwnoci posiadania" (w znaczeniu dochodw i zasobw) nie ma adnego znaczenia, bo nie ma prawdziwej rwnoci szans dla potomstwa milionera i potomstwa zamiatacza ulic. Ci, ktrzy orduj za "rwnoci szans" ignorujc bariery stworzone przez

poprzednie pokolenia, pokazuj, e w ogle nie bardzo wiedz, o czym mwi -- szanse w hierarchicznym spoeczestwie zale nie tylko od otwartej drogi, ale take od rwnego startu. Z tego oczywistego faktu bierze si bdna koncepcja, e anarchici pragn "rwnoci posiadania" -- lecz to si stosuje tylko do systemu hierarchicznego, w wolnym spoeczestwie sprawa by si tak nie przedstawiaa (jak zobaczymy). Rwno, w anarchistycznej teorii, wcale nie oznacza zaprzeczania indywidualnej rnorodnoci i wyjtkowoci. Jak przestrzega Bakunin: "skoro rwno zwyciy i zostanie mocno ustanowiona, to czy rozmaite zdolnoci jednostek i ich poziomy energii przestan si rni? Niektre bd istniay, moe nie tak bardzo jak obecnie, ale na pewno niektre bd zawsze istniay. Przysowie mwi, ze na tym samym drzewie nie rosn dwa takie same licie, i to prawdopodobnie zawsze pozostanie prawd. A przysowie to moe jeszcze prawdziwsze jest w odniesieniu do ludzkich istot, ktre s o wiele bardziej zoone ni licie. Ale trudno jest nazywa t rnorodno zem. Przeciwnie. . . to jest bogactwo rasy ludzkiej. Dziki tej rnorodnoci, ludzko jest zbiorow caoci, w ktrej jedna osoba uzupenia wszystkie inne i potrzebuje ich. W rezultacie, ta nieskoczona rnorodno ludzkich jednostek jest fundamentaln przyczyn i sam podstaw ich solidarnoci. Jest to wszechpotny argument na rzecz rwnoci" ["Wszechstronne wyksztacenie", Podstawowe dziea Bakunina] Rwno dla anarchistw oznacza rwno spoeczn, albo, uywajc okrelenia Murraya Bookchina, "rwno nierwnych" (niektrzy, jak Malatesta, uywali pojcia "rwnoci warunkw", eby wyrazi t sam ide). Malatesta rozumie przez to, e anarchistyczne spoeczestwo uznaje rnice zdolnoci i potrzeb jednostek, ale nie zezwala, aeby te rnice przeobraziy si we wadz. Mwic inaczej, indywidualne rnice "pozostawayby bez niekorzystnych nastpstw, poniewa nierwno faktycznie gubi si w zbiorowoci, o ile tylko nie moe przywrze do jakiej prawnej fikcji czy instytucji" [Michai Bakunin, Bg i pastwo]. Jeli hierarchiczne stosunki spoeczne, i siy, ktre je stwarzaj, zostan zniesione na rzecz takich, ktre zachcaj do uczestnictwa i s oparte na zasadzie "jedna osoba, jeden gos", wtedy naturalne rnice nie bd mogy przeksztaci si we wadz hierarchiczn. Na przykad, bez kapitalistycznych praw wasnoci nie istniay by sposoby, przy pomocy ktrych mniejszo mogaby zmonopolizowa rodki do ycia (ziemi i maszyny) i wzbogaca si prac innych poprzez system pac najemnych i lichwy (odsetki, dzierawa i zyski). Podobnie, gdy robotnicy zarzdzaj swoj wasn prac, to nie ma klasy kapitalistw, ktrzy si wzbogacaj z cudzej pracy. Dlatego Proudhon mwi: "Wiec, jaki moe by pocztek tej nierwnoci? "Jak to widzimy, . . . tym pocztkiem jest urzeczywistnienie w spoeczestwie teje potrjnej abstrakcji: kapitau, pracy i talentu. "Dzieje si tak, poniewa spoeczestwo podzielio si na trzy kategorie obywateli zgodnie z trzema okreleniami teje formuy. . . te rnice kastowe zawsze si pojawiay, i jedna poowa ludzkiej rasy zostaa zniewolona przez drug. . . socjalizm wic polega na zredukowaniu arystokratycznej formuy kapita-praca-talent do prostszej formuy pracy! . . . w celu uczynienia kadego obywatela jednoczenie, po rwno i do tego samego stopnia kapitalist, robotnikiem i specjalist lub artyst" [Bez boga i pana]. Podobnie jak wszyscy anarchici, Proudhon widzia to poczenie funkcji jako klucz do rwnoci i wolnoci i proponowa samorzdno jako rodek do jego osignicia. Tak wic samorzdno

jest kluczem do spoecznej rwnoci. Rwno spoeczna w miejscu pracy, na przykad, znaczy, e kady ma tyle samo do powiedzenia podczas podejmowania decyzji o polityce rozwoju i przemian miejsca pracy. Anarchici s gorcymi zwolennikami zasady "wszyscy decyduj o tym, co dotyczy wszystkich". To oczywicie nie znaczy, e opinia ekspertw bdzie ignorowana, lub, e wszyscy bd decydowa o wszystkim. Jeli chodzi o stanowiska ekspertw, rni ludzie maj rne zainteresowania, talenty i moliwoci, a zatem oczywicie bd uczy si rnych rzeczy i wykonywa rne rodzaje pracy. Jest take oczywiste, e kiedy kto zachoruje, bdzie radzi si lekarza -- eksperta -- ktry zarzdza swoj wasn prac, a nie kierowan przez komisj. Przepraszamy, e musimy porusza takie sprawy, ale skoro sigamy do tematw rwnoci spoecznej i samorzdu pracowniczego, niektrzy ludzie zaczynaj opowiada bzdury. Zdrowy rozsdek mwi, e w szpitalu zarzdzanym na zasadach rwnoci spoecznej personel niemedyczny nie bdzie gosowa, jak lekarze powinni przeprowadzi operacj! W rzeczywistoci, rwno spoeczna i wolno osobista s nierozdzielne. Bez zbiorowej samorzdnoci w decyzjach, ktre dotycz grupy (rwnoci), uzupeniajcej indywidualn samorzdno w decyzjach, ktre dotycz jednostki (wolno), wolne spoeczestwo nie jest moliwe. Poniewa bez nich obu, niektrzy bd mieli wadz nad innymi, podejmujc decyzje za nich (tj. rzdzc nimi), i przez to niektrzy bd bardziej wolni ni inni. Rwno spoeczna jest niezbdna, aeby jednostki zarwno rzdziy samymi sob, jak te swobodnie wyraay swoj osobowo, poniewa samorzdno, ktra to zakada, oznacza, e "ludzie pracuj w cisych zwizkach ze swoimi blinimi, aeby wnie wyjtkowo swojego wasnego punktu widzenia do sprawy rozwizywania wsplnych problemw i osigania wsplnych celw" [George Benello, Od podstaw w gr]. Tak wic rwno pozwala na wyraanie indywidualnoci i przez to jest konieczn podstaw osobistej wolnoci. Sekcja F.3 ( "Dlaczego "anarcho"-kapitalici przyznaj zazwyczaj niewielk lub adn warto "rwnoci" i co oni rozumiej pod tym terminem?) omawia gbiej anarchistyczne idee rwnoci.

A.2.6 Dlaczego solidarno jest tak wana dla anarchistw?Solidarno, czyli wzajemna pomoc, jest kluczow ide anarchizmu. Jest ona ogniwem pomidzy jednostk a spoeczestwem, sposobem, ktry umoliwia jednostkom wspln prac w celu poznania ich wsplnych potrzeb w rodowisku wspierajcym i ksztaccym zarwno wolno, jak i rwno. Wedug anarchistw, wzajemna pomoc jest fundamentaln cech ludzkiego ycia, rdem siy, jak i szczcia, oraz nieodzownym warunkiem w peni ludzkiej egzystencji. Erich Fromm, znany psycholog i socjalistyczny humanista, wskazuje, e: "ludzkie pragnienie dowiadczania cznoci z innymi jest zakorzenione w szczeglnych warunkach, jakie charakteryzuj ludzki gatunek i jest jednym z najsilniejszych motyww ludzkiego postpowania" [By czy mie]. Dlatego anarchici uwaaj pragnienie formowania "zwizkw" (eby uy okrelenia Maxa Stirnera) z innymi ludmi za naturaln potrzeb. Te zwizki, czy stowarzyszenia, musz by oparte na rwnoci i indywidualnoci, aby w peni zadowalay tych, ktrzy do nich wstpuj -- tj. musz zosta zorganizowane na sposb anarchistyczny, tj. dobrowolny, zdecentralizowany i

niehierarchiczny. Solidarno -- wsppraca midzy jednostkami -- jest niezbdna do ycia i daleka od zaprzeczania wolnoci. "Jakie cudowne rezultaty osiga ta wyjtkowa sia indywidualnoci czowieka, kiedy zostaje wzmocniona przez Wspprac z innymi jednostkami" , zauwaa Emma Goldman. "Wsppraca -- jako przeciwiestwo morderczej walki i zmagania -- pracuje na rzecz przeycia i ewolucji gatunku. . . Tylko wzajemna pomoc i dobrowolna wsppraca. . . moe stworzy podstawy swobodnego ycia osobistego i stowarzyszeniowego" [Mwi czerwona Emma]. Solidarno oznacza wsplne zrzeszanie si nas jako rwnych w celu zaspokajania naszych wsplnych interesw i potrzeb. Formy zrzeszania si nie oparte na solidarnoci (tzn. te opierajce si na nierwnoci) zmiad indywidualno ludzi im poddanych. Jak wskazuje Ret Marut, wolno potrzebuje solidarnoci, rozpoznania wsplnych interesw: "Najszlachetniejsza, najczystsza i najprawdziwsza mio ludzkoci to mio do siebie samego. Ja chc by wolny! Ja mam nadziej by szczliwy! Ja chc podziwia cae pikno wiata. Ale moja swoboda jest zabezpieczona tylko wtedy, gdy wszyscy inni ludzie dookoa mnie s wolni. Mog by szczliwy dopiero kiedy wszyscy inni ludzie dookoa mnie s szczliwi. Mog by radosny dopiero gdy wszyscy ludzie, ktrych widz i spotykam, patrz na wiat oczyma przepenionymi radoci. I dopiero wtedy mog naje si do syta z penym zadowoleniem, kiedy posiadam pewno, e inni ludzie rwnie mog naje si do syta tak jak ja. I z tego powodu jest to kwestia mojego wasnego zadowolenia, tylko mojego wasnego ja, kiedy buntuj si przeciw kademu niebezpieczestwu, ktre zagraa mojemu szczciu i mojej wolnoci. . ." [Ret Marut (znany take jako B. Traven), The BrickBurner, czasopismo wymieniane przez Karla S. Guthke, B. Traven: ycie w cieniu legend]. Praktykowanie solidarnoci znaczy, e uznajemy, jak w hale Robotnikw Przemysowych wiata, e "krzywda wyrzdzona jednemu jest krzywd wyrzdzon wszystkim". Dlatego solidarno jest zbiorem rodkw chronicych indywidualno i wolno, a przez to wyrazem dbaoci o wasn korzy. Jak wskazuje Alfie Kohn: "kiedy mylimy o wsppracy. . . zwyklimy kojarzy to pojcie z jakim niejasnym idealizmem. . . Moe to wynika z mylenia wsppracy z altruizmem. . . Strukturalna wsppraca sprzeciwia si zwykemu podziaowi na egoizm i altruizm. Ustawia sprawy w taki sposb, ebym pomagajc tobie jednoczenie pomaga sobie samemu. Nawet jeli moja motywacja pocztkowo moga by samolubna, nasze losy s teraz poczone. Razem pyniemy bd toniemy. Wsppraca jest trafn i bardzo skuteczn strategi pragmatycznym wyborem, ktry czyni zajmowanie si rnymi rzeczami w pracy i w szkole nawet skuteczniejszym ni konkurencja. . . Istniej take rozlege dowody na to, e wsppraca bardziej sprzyja zdrowej psychice i sympatii do siebie nawzajem" [adnej rywalizacji: proces przeciwko wspzawodnictwu]. Za w obrbie spoeczestwa hierarchicznego, solidarno jest wana nie tylko z powodu satysfakcji, jak nam daje, ale take jest potrzebna po to, aby stawia opr tym u wadzy. Poprzez wsplne obstawanie przy czym, moemy zwikszy nasz si i dosta to, co chcemy. Ostatecznie, organizujc si w grupy moemy zacz kierowa naszymi wsplnymi sprawami razem i w ten sposb raz i na zawsze zastpi szefa. "Zwizki bd. . . mnoyy rodki jednostek i zabezpieczay ich napadnit wasno" [Max Stirner, Jedyny i jego wasno]. Dziaajc solidarnie, moemy take zastpi obecny system takim, ktry nam si bardziej spodoba. W "zwizku" tkwi potga.

Solidarno jest wic sposobem, za pomoc ktrego moemy uzyska i zapewni sobie nasz wasn wolno. Zgadzamy si pracowa razem, tak, abymy nie musi