Fayik Bulut - islamci örgütler

8/13/2019 Fayik Bulut - islamci rgtler

1/148

''retimiz Dogma Deil Eylem Klavuzudur''

Sosyalist Kitaphane> ARATIRMA> Aratrma

Faik Bulut - slamc rgtler - 1

Nickiniz Nickiniz Beni hatrla

ifreniz Giri

''MARX - ENGELS''

LinkBack Seenekler Stil

21-02-2011, 01:22 #1(permalink)

SosyalistAdministrator

Faik Bulut - slamc rgtler - 1

Faik Bulut

slamc rgtler - 1

Faik Bulut _ Ortadouda slamc rgtlerFAK BULUTORTADOU'DA SLAMCI RGTLERSYASETLEREYLEMLERELETRLER

Altnc Blm: ASLAMI............................................ ............325A)

LBNAN............................................ ................................327B)RAN.............................................. .....................................356

pagina 1 van 148Faik Bulut - slamc rgtler - 1 - Sosyalist Kitaphane

7-4-2013http://www.sosyalistkutuphane.com/arastirma/2234-faik-bulut-islamci-orgutler-1-a.html


2/148

OIRAK............................................. ...................................370Yedinci Blm: ASYA'DA SLAM................................... .........3 87A)AFGANSTAN........................................ ...........................389B) ORTAASYA.............................................. .........................407C)TRKYE........................................... ..............................

....421Sekizinci Blm: BATIDA SLAM.......................................... ..4 45A)ABD............................................... ......................................447B)FRANSA............................................ .................................458C)NGLTERE......................................... ...............................460D) BOSNA-HERSEK............................................ ................. 461E) ULUSLARARASI SLAM............................................. .. 467DokuzuncuBlm............................................. ..................................473a) fundamentalizm, radikalizm ve

islami uyan............................................ ...................475b) islami gre ilginintoplumsal temelleri................................'........ ......501c) modernleme ve islam..............'............................52 0d) dnyada dinsel uyan........................................523e) islamn dnemi............................................ ........533f) islamclarn program var m ?.......................547g) dini profesyonellik var m ?..............................549Onuncu Blm:SONU............................................. ................553OK YNL BR RDELEME........................:................. ....555

SUNUCazibesine kaplarak uluhiyet semalarnda ylesine utular ki, birden kendileriniBeyaz Saray ve Pentagon'da izilen Yeni Dnya Dzeni'nin savunucu koltuklarnda buldular.Kimi, klasik milliyeti (Kemalist, Nasra ve Baas) syleme sk skyayaparak, beylik "rtica" deyiminden baka bir ey bulamad. stelik bu"irtica" kavramn, klk kyafet dzeyinde ele alarak indirgemeci bir

mantkla hareket etti. Ad geen "irtica tehlikesi" ne kar bu kesimin sonsma, zinde kuvvetler, yani ordu oldu. Darbeyi, herhangi bir ilticaya tercihedenler kt. Tunus, Cezayir ve Trkiye'de olanlar budur. Kald ki, bumilliyeti sylem, Islam ideolojik ynden deil; basklar yoluylaengellemeyi dnd hep. Trban ile uraarak slam' trban iine hapsetmeyidnd. Oysa bizzat bu yolun, yani demokrasi eksikliinin, slam'n ok sevdiibir byme alan olduu unutuldu.nc bir kesim, Islamn ykselii karsnda korku ve hayranlkla kark birsiniklik ve gerileyi iine girdi. Kendi i dnyasna kapanarak, "slamiideolojiye dokunmazsam, hatta onu zaman zaman versem, durumu idare ederim.Toplumun her kesiminde saygnlk kazanrm" mantyla hareket etti. ' Drdncbir kesim, zellikle baz sosyalistler, ran'n anti emperyalist cephesiyasetlerinden fazlaca etkilenerek, ia slam ile sosyalist devrim arasndakprler kurmaya kalkt. Hatta genelde slam, zelde ia slam deolojisinde"hikmet ve keramet" aramaya koyuldu.Beincisi ise, ran'daki devrim ile birlikte tmyle akn bir hayranlk vehatta platonik bir ak iinde,"slam'da karemet" aramaya koyuldu. Bunu daha ileri gtrp imarla gelenler

olduu gibi, platonik aklar gibi slamiyet ile sosyalist devrimcilii birletirmeyi deneyenler de oldu.Aydn sorumluluunu tayan ok az bir kesim ise, meseleyi, ok ynl ele alarak ideolojik bir mcadele iinegirdi. Bu kesim ok iyi izlenip bir okuyucu kitlesi bulmasna ramen, lkenin demokratiklemesi veaydnlanmas iin fazlaca yanda bulamad.Meseleye Batl aratrmaclar asndan bakldnda ilgin bir tablo ortayakt. yle ki; Batl slam uzmanlaryla arkiyatlar, ounlukla Souk Savadneminin kuandan gelmeydiler. Dolaysyla slami, Sovyet yaylmaclna vekomnist ideolojiye kar bir barikat olarak ele alp incelediler. Buradasiyaset, ideolojinin nne geti. Bu balamda ok sayda slam uzmannnkomnizm dmanlyla tannmas ilginti. Bu bakmdan bir Trk sivil kuruluuolan TSES'in Kasm 1992'de stanbul'da dzenledii slam ve Demokrasi adluluslararas konferansa katlanlarn ounun materyalist olmay dikkate deer.O halde "Souk Sava bitmesine ramen, slam uzmanlar hala Souk Savazihniyetindeler" demek abart olmaz. Bundan da te, ran slam Devri-mi'ylebirlikte, slam'n iktidara gelmesine ok aran ayn slam uzmanlar,Ortadou'daki genel slami Ykselii gzlemlerken de meseleyi ideolojikderinlii iinde ele almadlar. Siyasi kayglardan hareket ederek sorunu,siyasi-sosyolojik temelde incelemeye koyuldular. Burada da Bat asndan

sorunun aranan acil cevab uydu: slam iktidara gelirse Bat ile savar myoksa uzlar m? slam, iktidara gel-.1110deiik kalemlerden yorumlanmas, okuyucuya sadece nesnel bir bak as




3/148

kazandrm olmayacak, ayn zamanda slam alglamada yardmc da olacaktr.slami dncenin tarihsel ve kltrel arka plann siyasi ve felsefi yndenirdelerken, esas olarak materyalist bir tutumu k noktas aldk.Ama yzeysellikten ve sulamadan kandk. Durum ne ise, rnekleyerek ortayakoyup kantlamaya altk.Bunu yaparken, slamclarn, "laikler ve marksistler slam' hep sularlar,stelik slam da ne incelerler ne de doru dzgn alglarlar" yolundakiifadeleri aklmzdan kmad hi. Bu nedenle gerek kaynak gsteriminde gerekifade ve kavram kullanmnda gerekse slam hakknda bir yargya varrkengereklere dayanmaya azami gayret gsterdik. Daha da nemlisi, toplum bilimin

gereklerine uyduk. slam'a vg dizmedik, ama onu gereksiz yere sulamadk da.Fikirsel mcadelemizi de unutmadk. nk ama, kimi slamcaydnlarn da artk kabul ettii gibi, talam mevcut siyasiyapy,gerek halk demokrasisine gtrmek ve dzen kartl zeminindetartma yoluyla belli konularda ortak zmler retmekse, biz de buna bir katkolsun diye incelemeyi kamuoyuna sun-duk.Yine de, kimi kesimlerin bizieletirmeyecei ve . hatta sulamayaca anlamna gelmez bu. Her eye akolduumuz gibi, bunlar gsleyip kantlaryla birlikte cevaplandrmaya dahazrz.slamclarn programlar var nu, gelecee ilikin projeleri nasl? slamclarmevcut sistemlerle uzlayorlar m yoksa bu sistemlere karlar m? slamclarnanti emperyalistlikleri ve anti kapitalistlikleri nereye kadar geerli?slamiyet edebi ve cihan mul ilahi bir risalemi yoksa zaman zaman gerileyen, zaman zaman hamle yapan eski/eskimi birideoloji mi? Sanrm btn bunlarn cevabm, yaznn ak iinde ve her lke yada rgtn dncesinin sergileniinde grp, kendiniz karar vereceksiniz.Kukusuz bu inceleme, btnlkl ve esasta doru olmasna ramen, kusurlan ve

hatalar da ierecektir. zellikle de rgtsel anatominin ortaya karlnailikin bilgilerde eksiklikler mmkn. nk slamc radikal rgtlerin birksm illegal. Ayrca bu rgtler, hedef saptrmak iin de bir gn kullandklarad ertesi gn baka bir biimde ilan edebiliyorlar. Bu zellik, ayn zamandaslamc hareketlerin kitlesel/ askeri alandaki rgtlenme yeteneklerinin nederece ileri ol-. duunu gsterir. Buna karlk toplumsal projeler ve siyasiprogramlar szkonusu olduunda, ayn eyi syleyemeyiz slamalar iin. Bunlar datartmaya aktr.zellikle de slamc aydnlarla fikirsel diyaloglar ve tartmalar yoluylaslamiyet'i, daha bilimsel ve bastmz zeminde anlalr klabiliriz.Faik Bulut stanbul, 25 Ocak 19931514BRNC BLM MARB LKELERNDE SLAMMARB LKELERNDE SLAMa-Genel TanmEl Marib El Arabi, Bat Arap lkeleri anlamna gelmi olup Libya, Tunus,Cezayir, Fas ve Moritanya'y kapsar. Cezayir'dekini saymazsak bu lkelerde

balayan slami hareketlerin fiili tarihini, '70'li yllara uzatmak mmkn.Kukusuz Marib lkelerindeki slami akmlar da merkezi Msr'da olan MslmanKardeler ya da ihvan hareketinden etkilenmilerdir. Ancak zellikle Tunus,Cezayir ve Fas'taki hareketlerin zgn nitelikleri de var.zellikle '70'li yllardan balayan ve '80'lerde trmana geen Marib slamihareketinin en belirgin noktas, gen olmasdr. Bu lkelerde zaten gen olannfusun ou, Arap sosyalizminden ve ekonomik bunalmlardan bkarak aresizlikiinde slam'a yneldi. Neydi Arap sosyalizmi? Gerekte devletilik ya da karmaekonomi diye tanmlanabilecek, kurtulu ve bamszlk yUannda Arap milliburjuvazisinin zlem ve beklentilerine cevap vermeye, daha ak ifadeyle devleteliyle "milli kapitalistler" yaratmaya ynelik bir programdan baka bir eydeildi. znde zengin ya-19ratmay amalayan bir devlet kapitalizmiydi. Buna, yeni bamszlna kavumu,ekonomik rezervleri olmayan, yeterli teknik kadrosu ve bilgisi bulunmayan, dnyakapitalizm merkezinden ekonomik bakmdan tam anlamyla kopamayan, snfsaladan kkl toplumsal devrimler yaratmaya ynelmeyen ynetimleri katarsanz,

Arap sosyalizminin baarszlk nedeni kolayca anlalr. Arap sosyalizmini,balatan Cemal Ab-dulnasr yukarda anlatlan nedenlerle, baarl olamad.nk milli burjuvazi, karakteri gerei, balatlan demokratik devrimleri sonunakadar gtremez. Cezayir'in "petrol sosyalizmi" de Msr, Suriye, rak veTunus'ta uygulanan trl eitli "Arap sosyalizmi" nden bir parmak dahaileride olmasna ramen, aslnda milli brokrasinin kurban oldu; abukyozlat. Zaten Cezayir'in ilk lideri Ahmed Bin Bella dneminde bile (1964)"slam-Arap-Sosyalizm" erevesiyle snrl kald ki; slam ideolojisininetkisi hi silinmedi bu lkede. rnein bir yandan kendine "sosyalist" diyen, bualanda neredeyse Mao dnemindeki "in modeli" ni kendine rnek alan Cezayir, teyandan anayasasna, "devletin resmi dini slamdr" ibaresini rahatlklakoyabiliyordu. Devletin resmi ya da gayri resmi bir dini olamaz. nk devlet,soyut bir kavramdr; cansz bir aygttr.Marb lkelerinde Islami ideolojinin kkenlerini ararken bu tr noktalar gznnde bulundurmak gerek.Yine Libya lideri Muammer Kaddafi, in'in devrimci lideri Mao Zedung'un KzlKitap'na zenerek yazd Yeil Kitap'ta hem, kapitalizmle sosyalizm arasndanc Yol' savunuyor hem de slam'n

gerek anayasas durumundaki Kur'an' zgn biimde tercme ettirip yenidenyorumlayarak, szde Suudi Arabistan gericiliini din ve slam yoluyla yenmeyihedefliyordu. Oysa bir Arap atasznn de belirttii gibi, bu, "suyu, su ileaklamak" anlamna gelir. Yani dine kar din ile mcadele vermek; sonu olarakslam dngs iinde kalmaktr.




4/148

Ksacas ekonomik baarszlklar, feodalizmin tmyle tasfiye edilememesi,emekilerin siyasi iktidar denetleyememesi, ekonominin de halkn ihtiyalarnatam cevap verememesi ve bu arada ideolojik adan geleneki slam ideolojisininbir eit reformcu yorumuyla yetinilmesi de, mevcut ynetimleri halkn gzndendrd. Yaanan baarszlklarn tm faturas, milliyetilik ve sosyalizmekarld. Klasik komnist partiler de eski Sovyet lideri Nikita Kruev'innc Yol ve anti-emperyalizm tezleri erevesinde mevcut iktidarlara destekverince, toplumda alternatif muhalefet oda domad. Doanlar da slam adnaortaya karak kitlesel bir karakter kazand. Dou Bloku'nun 1970'lerdekihatalar(rnein Afganistan'n igali), baarszlklar ve nihayet Dou

Avrupa'daki iktidarlarn k de slam'n g toplama ansn arttrd.b- Marib slamclarnn Ortak zellikleriBat Arap ya da Marb lkelerindeki slamc hareketlerin birok ortak zelliivar. Sralarsak;1) Hemen btn hareketler ayn kltr ve kaynaklardan yararlanmakta, benzerkavramlar alglamakta; din, kanun, eitim, siyaset ve toplumsal prog-. , " 2120ramlar gibi konularda benzer eyler dnmektedirler. 2) slamc hareketlerintm de, iktidara gelerek slami ynetim kurmay amalamaktadrlar. Bu durum,Msr'daki ana rgt olan hvan'm iinde bulunduu durumun tersidir.c- FarkllklarA) Fakat ayn zamanda slami hareketlerin hemen hepsi, meseleleri son derecebasite indirgeyerek, byk sorunlardan yzeysel ve kolay karsamalarretmektedirler. Bu alanda eitli slamc akmlar arasndaki farklar,elikiye varacak kadar eitlilik arzeder. Kukusuz Marib lkelerindekislami hareketlerin geliim izgisi, siyasi ve toplumsal deneyimi, nderlik gc

de farkldr. Yine de toplumsal gelimenin tahlili, rgtsel deneyim, aamaltaktiklerin retimi, iktidar ile mcadele, dier siyasi ve toplumsalhareketlerle ilikilerin deerlendirilmesi... her slamc parti ya da hareketarasndaki farkllklarn ana nedeni.B) Baz dini ve fikri konular ele al tarznda da Marib lkeleri arasndafarklar bulunur. rnein Avrupa ya da genel anlamyla Bat ile ilikiler, Batkltr ve siyasi kurulularna kar tutumlarda da gr ayrlklarkabiliyor.C) Marib lkelerindeki slami hareketler arasndaki en nemli gr ayrl,byk meselelerde bal bulunduklar blgelere ilikin durumun tahlilinde(rnein; Marib lkelerinin- birlii, Krfez Sava, Ortadou'da srail-Filistin atmas, Cezayir ve Tunus'taki iktidarlarn devrilme yntemleri vs)ortaya kmaktadr. Mevcut ynetimlere kar ortak tutum taknabilen Maribslamclar, ynetimlerin deimesi karsnda22alnmas gereken tavrlar konusunda da gr ayrlna dtler. Cezayir'deslamclara kar bask uygulayan eski lider Hawari Bumedyen'in lmnden sonra,slamclara greli serbestlik tanyan ezli Bin Cedid'e ya da bundan sonra gelip

bir sre nce ldrlen devleti Muhammed Budiyaf'a kar tutum, Tunus'ta laiktavryla tannan Habib Burgiba'y devirip slamclarla uzlamaya alan ZeynelAbidin Bin Ali'ye kar taknlacak tutum gibi...D) Marib slamc hareketleri, sk sk znelci (sub-jektivizm) hatalaradtklerinden, bir blok gibi grnseler de, ayrntlarda boulan ve ortak birgelecei olmayan bir grnm sunmaktadrlar.Batl uzmanlar, Marib lkelerindeki slami hareketlerin ykseliinin belli birsre daha devam edeceini, belki de hzl bir trman gstereceinisavunuyorlar.Bunun dnda slami haraketlerin geliimine verimli bir zemin hazrlayanortamn srprizlerle dolu olmasnn drt ana nedeni daha var:I) Bu lkelerdeki slamclarn hemen hepsi gen ve dinamik. nderler dahil,ortalama ya 17-40 arasnda. Bu ya ortalamas, ayn zamanda dinamizmi ve iddetyoluyla toplumsal deiim isteini de beraberinde getirir. Atlm, kararllk,verimlilik, fedakarlk ve gz karalk bu yatadr. Ancak ayn zamanda genolmak, slamc hareket asndan olumsuz bir noktadr. nk planl progamh biriddet yerine, babo bir eylemlilik ve deneyimsizlikten kaynaklanan yanl

atmalar da szkonusu. stelik devlet aygt gibi yllarn deneyimini barndatoplayan bir mekanizmayla atmaya girmek, gen slami akmn bann abuk23ezilmesine, hemen her trl baskya maruz kalarak bir sre sonra yaptilerden tr pimanlk duymasna da yol aar. Snfsal konum asmdan yoksulkir ve kent emekileri.olan slamc genlik, ideolojik olarak kk burjuva veorta tabakann etkisi altndadrlar. Pespektifleri ve zmleri de snrldr.Kald ki Islami ideolojinin kendisi, bir sre iin dinamizm gibi grnse de,znde eski bir ideolojiyi ya da tarihsel olarak dinamizmi bitmi bir ideolojiyitemsil ettiinden, ister istemez, snrl kalmak ve devletle btnlemek du-: rumundadr. "Yeni slami rejim" ya da "yeni adil dzen" adyla kurulsa dabu toplumsal zm ileriye ynelik deil, geriye dnktr.II) Marb lkelerinin ekonomik ve toplumsal durumlar giderek ktlemekteolduundan, dolaysyla kaynaklarn paylam meselesi egemen snflarnlehine, geni halk ynlarnn aleyhine olduundan, orta tabaka giderek iinekapanmakta ve yoksullap ezilmektedir. Bu durum, mevcut toplumsal dengeninbozulmas ve sarslmas tehlikesini hep iinde tayarak slamc hareketlerinne kmasna yol aabilir. Bu tr kmazlarn neden olduu kiilik blnmesi,

en ok genler ile toplumdan tecrit olmu kesimleri etkilemektedir,slami hareketlere mensup olmaktan sulanarak mahkemelerekanlanlarm byk ounluunun retim grevlisi, memur, reni,esnaf vemhendis vs olmas rastlant olmasa gerek. Bir baka ynyle 15 yldan berimevcut kltrel, ahlaki, siyasi ve ekonomik kargaann kurbandr bu kesimler.




5/148

nc Dnya lkelerinin alt basamaklarnda yer alan Marb lkelerinin, d vei basklar sonucu, halk olmayan, tersine halkn karlarna kar ekonomikpaketleri uygulamak zorunda kalmas da, zmszlk ve dolaysylaumutsuzluk iindeki kitlelerin zm olarak islam'a sarlmas da bir olgudurartk.Bu da ad geen lkelere slami hareketin yaygnlamas ve srpriz biratlm yapmas olarak yansyabilir.III) Ekonomik etkenin tayin edici olmas gerei bir yana, slami hareketlerinyetiecek ortam bulmasn sadece ekonomik etkene balamak yanl olur. Kltrel~ve ahlaki yozluk, zm diye sunulan toplumsal ve siyasi projelerinbaarszl, dnya apndaki ters gelimeler, milli aydn kesiminin iflas,

toplumsal dejenerasyon ve zellikle kitle iletiim aralar kanalyla dayatlanBat yaam tarz, en kk dayanmay bile yok sayp, sper bireycilii savunanmodern kapitalist ideoloji, geleneksel zihniyetin kmesine karlk herhangialternatif bir mekanizmann oluturulamamas da slam ideolojisinin n planakmasn salad.IV) Marb lkelerine zgn bir neden daha: Av-rupa'daki siyasal, ekonomik vetoplumsal deiimlerle birlikte nc Dnya ile dayanmay ve halklarnkardeliini isteyen sosyalist akmlarn greli gerilemesi ve bununyerine ar milliyeti ve rk akmlarn boy vermesi. Bu akmlar, ncDnya lke insanlarn kk grp, Avrupa'dan kovmay amaladklarndan,slami hareketleri gelecein en byk tehlikesi olarak grdklerinden,tepkisel bir durum ortaya kyor. Emperyalist kltr, baski vesmrye kar kn kabuu slamclk olarak somutlayor bu durumda.2524A) CEZAYRCezayir slami hareketi, smrgecilie bir tepki olarak gelien milli kurtuluu

fikirlerle birlikte, Fransa'ya kar ok ynl (siyasi/ekonomik ve kltrel)geleneksel direniin geni cephesi iinde olutu ve geliti. Bu geliimizgisi, ou zaman, toplumsal ve siyasal altst olular, ayaklanmalar,devrimler srecinde somutluk kazand. Genel ereve ise Cemaat, Cemiyet ve Partigibi kurulular idi. Alternatif dncelerin henz bulunmad 1800'l yllardanbalayarak direnie yn veren ideoloji esas olarak slam idi. Prens AldlkadirBakaldrs (1830-1871), Tarikilerin Direnii ve Cezayirli Ulema DerneiDirenii (1931-1956) ve hatta Fransz smrgeciliine kar destans bir direnigsterip lkeyi bamszla kavuturan Cezayir Kurtulu Cephesi mcadelesi(1954-62) de byk oranda slam ideolojisinden beslendi.Cezayir slamalimlerinden Malik Bin Nebi (1903-1973)^ de, Kufan ayetleri yoluyla nefsinslah edilerek slam'a kazanlmasn, smrgecilik yznden duyulan korku vekayboluun slam ile son bulacan ileri srenlerdendi. Ona gre; kii deiimidnmeli, deiimi istemeli ve deiim iin harekete gemeli- ki insan kalbineve nefsineen yakn olan Kr'an ayetlerinin slah edici zellikleri tecelli etsin. BinNebi; ilk islam toplumu ve uygarlma dn mucizesinin Kur'an'da bulunduuiddiasmdaydi. Yine slam toplumu iin, sadece dinsel fikir yaama bir anlam

kazandrabilirdi. (El Hayat, 11 Ekim 1992)rnein bamsz Cezayir Devleti'rn ilk Bakan Ahmed Bin Bella, slamSosyalizmi sylemini ortaya att. Yannda yresinde ok sayda Trokist danmanbulundurmasna ramen, Cuma namazlarm kard grlmedi. O dnemTrokistlerin byk oranda umut balad Bin Bella, anayasaya, "Cezayir'inresmi dini slamdr" ibaresini koyduran kiidir.Bin Bella, asker kkenli HuwariBumedyen tarafndan devrilip yllarca hapis hayat yaarken, dine daha fazlabaland. Bu-medyen'in lmnden sonra yerine geen ezli Bin Cedid, kendisiniserbest brakp srgne gnderirken, Bin Bella artk slami bir ynetim tarzisteyecek kadar sosyalizm dncesinden vazgemiti. Huwari Bumedyen, "petrolsosyalizmi" denen, arpk bir devlet kapitalizmini yrtmeye alrken, tekmuhalif odak henz billurlamayan slami akmd. slamclar, iten ie kanayantoplumsal yaraya ve giderek ktleen ekonomik duruma bakarak, ad sosyalizmkendisi kapitalizm olan Cezayir ynetim sistemine kar karak ideolojikanlamda g topladlar. Bumedyen'in bu oluuma tepkisi, daha fazla slamc'nmzindanlara konulmas oldu. 1970'li yllarda Bumedyen lp, yerine daha liberalezli Bin Cedid geince, milli kapitalistler ve lkeyi yneten yiyici

brokratlar, artk palazlanm bulunan Cezayir burjuva snf, milli kabuunuyrtarak dar almak is-2726tedi. Bat, zellikle de Fransa rnek alnarak da alma siyaseti veyeni kalknma modelleri uygulamaya konuldu. Bunun anlam Dnya Bankas,IMF reetelerinin uygulanmas idi. Serbest piyasa kurallarna gre,neredeyse tek tip retim yapan, daha doru ifadeyle salt petrol satnadayanarak dev projeler gerekletirmeyi hedefleyen Cezayir, ar bir yknaltna girdi. Dnya Bankas ve IMF reeteleri, halk asndan yokluk ve alkdemekti. slamc oluum bu durumu iyi kulland.Liberal ve yiyici brokrat kesimin, daryla balantlar kurmak isteyenburjuvazinin temsilcisi ezli Bin Cedid'in siyasi adan liberal admlar atmasda slamclarn atlm yapmalarnda byk rol oynad.Ekim 1988'de Cezayir halk ynetime kar ayaklanmaya balad. Muhalefetinbam ise slamclar ekiyordu. Hkmet, taviz vermek zorunda kald. Tek partiynetiminden, ok partili bir dzene gemenin kaplarn aralad. Siyasipartilerin almasn salayan kanunun kmasyla birlikte slamc akmlar, 1989

da " slami Selamet Cephesi (El Cebhe El slamiye Ll nkaz) kurdular. ElMunkz (Kurtarc) adyla bir gazete kararak 1991'de yaplan yerel seimleriezici bir ounlukla kazandlar. 28 Aralk 1991'de ordu duruma el koymasaydslamclar genel seimlerde iktidar alabileceklerdi.slami Selamet Cephesi1 nin Kk




6/148

slami Selamet Cephesi'nin tarihi, lkenin Fransz smrgeciliine kar direnitarihine denk der. nk milliyeti Cezayir Kurtulu Cephesi iinde hemen hertrl akm ve gr vard, islamclar, o28dnemde direni savana fiili olarak katlm, dalarda belli sler dekurmulard. Ancak slamclar, yine direni gnlerinde nemli bir hata yaptlar:Dar dogmatik kurallardan hareket ederek, kurtulua yakn gnlerde, silahlarn"marksist ve sosyalist kafirlere" evirdiler. Kimi komnistleri, geleneki vebanaz bir yntemle, dalarda koyun kurban eder gibi, boyunlarndan kestiler.Bir sre sonra, milliyeti nderliin gcn kmseyerek, iktidar istediler.

Bu, Fransz ordu gelenekleriyle yetimi laik Cezayir subaylarnn byktepkisine neden oldu. Ayrca dnem, slami ykseli dnemi deil, tersineilerici yurtseverliin egemen olduu ulusal kurtulu dnemiydi-ki sosyalizmdennemli lde etkileniyordu. slamclar bu noktada kaybettiler.Yine de slami Cephe'nin kk, milliyeti Cezayir Kurtulu Cephesi iindehareket eden Ulema Cemiyeti ya da kurtulu sava yllarndaki ok bilinenadyla Hareke-tul Ulema (Din Alimleri Hareketi) adl harekete kadar uzanyor.Milliyeti Cezayir Kurtulu Cephesi'nin 1962'den beri "Arap sosyalizmi " adnaynettii, ancak toptan iflas ettii bir lkede, slamclar daha ok kltrel vesiyasi elikileri kullanmay bildiler: Ynetimin bir trl karar veremediikimlik sorunu ( Arap m Berberi mi?), eitim (Fransz dili mi yoksa Arapa m?)ve ynetim biimi (Arap sosyalizmi mi yoksa liberal ekonomi mi?), slamcmuhaliflere yarad. nceleri uluorta yaplan eletiriler, cami ve dinimekanlarda daha derli toplu yaplmaya baland. Ardndan dini cemaatler toplugrler sunma abasna girdiler. Derken ynetimden honut olmayan genlikslami ciddi muhalefet gr olarak29

benimsedi, tslami fikirler, niversite genlii arasnda yaygnlat. Zatenlke nfusunun ounluunu oluturan genlik, "mutlu dnyay" Cami veCemaatler evresinde aramaya koyuldu. Derken klasik dini cemaatler, kitlesel birnitelik kazanp genletike, klasik Cemiyet olmaktan karak siyasi rgt vehareket oluturmaya baladlar.Cemaatler camiileri sokaa dkerken daha ok halkn maddi taleplerindenyola ktlar. Szgelimi "Ekmek Ayaklanmas" diye bilinen ve 1984-87arasnda gerekleen birok kitle gsterisigerekletirdiler. Bu gsteriler, slama akmlarn soyut ideolojik muhalefetizgisinden ayrlarak pratikte siyasi ve rgtsel muhalefet oda olma ynndenemli bir dnm noktas oldu. Kukusuz ezli Bin Cedid'in, sosyalist vekomnist muhaliflere kar, islamclar kullanma taktii ile daha nceyasaklanan slami akmlarn serbeste rgtlenmesine izin veren yasalarkartmas da slamclarn sokaa dklmelerinde nemli bir etken oldu. Ana YnelimSuudi Arabistan yanl El Mecelle dergisi, Cezayir slamclar'm inceleyen biryazsnda slami Selamet Cephesi, HAMAS ve El Nahda adl ana hareketten szeder. (12118 Austos 1992).

Cezayir'de uzun yllar yaam rakl yazar Muhammed Ali Al Nairi iseCezayir slamc rgtlerini ana ynelim evresinde topluyor: , Birinci Blm: slami Selamet Cephesi:Bu cephe,Ulema Cemiyeti'nin mirass. 1954'lerden beri gelienbir akmn temsilcisi. slami Cephe'de ifadesini bulantarihsel slam dncesi, "Reformcu izgiyi" atn, iktidarla mcadelesindesert ve kat davrandm, henz belirginlememekle birlikte toplumsal sorunlaraslami bir projeyle yaklatn ve nihayet ak ak slami Devlet Kurmaytelafuz ettiini de gstermi oluyor. Cephe, iktidar ele geirmek iin Cezayirortamnn elverili olduu grnde. Birok slami evrenin eletirilerinemaruz kalan Cephe, iktidar alma grnde srar ediyor ve halkn kendisinidesteklediini ileri sryor.kinci Ynelim: eyh Ceballah'm liderliindeki El Nahda (Uyan) ve eyh MahfuzNehnah liderliindeki HAMAS bu eilim iinde deerlendiriliyor. El Nahda ileHAMAS, siyasi adan daha lml ve iktidar almaya daha az hevesli, amakltrel ve toplumsal alma ynnde daha fazla aba gsteren iki hareket.

Cezayir hkmetiyle direkt atmalara girmeden rgtsel kazanmlarn korumakisteyen iki rgtten biri olan HAMAS, timai rad (toplumsal ynlendirme veyayol gsterme) grevini, merkezi grev olarak alrken, El Nahda fikirselkktendincilik konusunda younlayor. Her ikisi de, siyasi almalarda dahaardan almay ve temkinli davranmay tleyen Msrl dini liderlerden eyhMuhammed El azali'ye daha yakn bir konumdalar. HAMAS ve El Nahda'nm bututumlar, Devlet eski Bakan ezli Bin Cedid ve iktidardaki Cezayir KurtuluCephesi ile makul ilikiler iine girmelerini salamt.nc Ynelim: Bu eilim 1973 ylnda vefat eden slam alimi Malik Bin Nebi'ninnderlik ettii cemaat akirtleri tarafndan temsil ediliyor. slamm siyasipratiinden ok fikirsel ve "kltrel ynne arlk veren,3130her eyden nce toplumun altyapsna ilgi gsterilmesi, genlerin tslami hayattarzna hazrlanmas, slami projenin yeniden formle edilmesinencelik tannmasndan yanalar. Bu eilimdeki insanlar, din alimleri vemctehidlerinin tslami hayat tarznn propagandasn yapmak yerine,politikaclarn peinden komalarna kar bir tutum iindeler. Bu gr

sahiplerine gre, "Ulema, siyasi iktidarn hkmnde deil, bu iktidarn stndebir konumda olmalrr."Malik Bin Nebi, Arap slami hareketinin nc ve nderlerinden saylyor. Ancakhibir zaman partilemeye ve iktidar almaya ynelmedi.Londra'da yaynlanan 4 Eyll 1992 tarihli El Arab gazetesine yazan Cezayirli




7/148

Muhammed Hallub ise, ynetime bakaldran slami Cephe'nin, btn slamc rgtve akmlar denetleyemediini, lkede zaten teden beri bamsz niteliktebirok cemaat ve rgtn bulunduunu belirtiyor.Gazetede yaynlanan bilgilere baklrsa zellikle iddet yanls slamirgtler, srekli ad deitirerek deiik izlenim verebiliyorlar. Yine-desaptanabilen bu rgtlerden, Msr'daki adana benzeyen Nureddin El Sadikinderliinde El Tekfir vel Hicra, Ab-dulkadir El abuti bakanlndakislama Silahl Hareketi (El Hareketul slameyi-tul musellehe). Bu hareketCezayir'de karakol ve jandarma merkezlerine kar silahl eylem yapan bir rgt.El Saqandi liderliindeki El Kitab vel Sunne Cemaati (bu cemaat, devlet

tarafndan tutuklanan slami Cephe yneticilerinden Abbasi Medeniile Ali Beac'in iktidar hedefleyen izgisini benimsiyor.)slami Cephe nderlerinden eyh El Haimi El Seh-nuni'ye gre ezli Bin Cediddnemindeki ilk yl 32 < 'iinde slam'n geliimi iin elverili bir ortam vard. Daha sonra sertleenhkmet, baz silahl islamclarn ortaya karak 5 yl boyunca devletedirenmesine yol at. Bu arada silahl mcadeleyi seen birok gizli rgttredi. Bunlardan biri de,bakentin Belkur semtini kurtarlm blge olarak ilaneden Davet ve iddet (El De'va vel Unf) rgtdr.Buna karlk gizli olmalarna ramen siyasi yn ar basan iki cemaat var:eyh Mahfuz Nehnah nderliindeki ve Msr'daki ihvan hareketinin uzantsdurumundaki HAMAS (islami Toplum Hareketi) bunlardan. Yine Muhammed El Saidnderliindeki El Cezzara Cemaati ya da slami Enternasyonalizme Kar Blgeselslam da ayn izgide (El vasat dergisi, 17 Austos 1992).El Sehnuni'nin bizzat mensubu olduu ve Ali Bel-hac'n ban ektii Selefiakm ise tebli, terbiye ve davet erevesinin dna kmak istemiyor.Seimlerin iptali ve ardndan lke ynetiminin askerlere havale edilmesinden

sonra, islami Cephe yneticileri tutuklanarak llerdeki toplama kamplarnagnderildiler. Cephe'nin yasal varl sona erince, bunun yerine illegalfaaliyetlerde bulunan Kriz Hcresi, bakent Cezayir'de baz binalarkiralayarak, islami akmlar arasnda ibirlii ve gbirlii yapma yoluna girdi.Gizli yaynlanan bildiri ve benzeri yaynlarn ayr ad var: Cuma Mihrab,Cuma Minberi ve topluluk anlamna gelen El Nefir .(El Arab gazetesi, 4.9.1992)Ancak Lbnan El Nahar gazetesi, Kriz Hcresi'nin, drt bir yana dalanzellikle de yurtdna kan silahl islamc rgt ya da' hareketlerinitoparlamakta33baarsz kaldn yazyor. Avrupa zellikle de Fransa'da yenidenrgtlenip atsn atmak isteyen slamclar, Cephe'ninfeshedilmesinden nce bu lkede kurduu Cezayirli Kardeler Cemiyeti (Cemiye-tl hva El Cezairiye) evresinde toplanmak istiyorlar. Musa Krawisi, CaferEl Hiwari ve Enver Hed-dam nderliinde kurulan Cemiyet, slami Cephefaaliyetlerinin legal bir rts. Fransz, Alman ve Avrupa' daki dier lkepolislerince sk biimde izlenen slamclar, yine de bu lkeleri kendi faaliyetmerkezi seebiliyorlar. Szgelimi ngiltere'de Arapa yaynlanan

El Ratd (nc) adl gazete, daha nce Cezayir'de kan ancak askeri ynetimintalimatyla kapatlan Cephe yayn organ olan El Munkz (Kurtarc) adylayeni bir gazete yaynlamann koullarnhazrlyor.Bu arada, yine Lbnan El Nahar gazetesinin haberine gre, slami Cephe'nin BasraKrfezi'ndeki Arap lkelerinde (Kuveyt, Suudi Arabistan, Katar, Birleik ArapEmirlikleri, Bahreyn, Umman vs) faaliyet gstermesini hedefleyenabalar bir sonu vermedi. Szgelimi Hac mevsiminde Suudi Arabistanyetkilileriyle, Krfez lkelerinde slami Cephe'nin ataelik vetemsilciliklerini ama meselesini gren Cephe yetkilileri henz baarlolamadlar. Buna karlk, Suudi Arabistan'da yaayan Cezayirli bir slamcylagrmemizde Suudi yneticilerini Selamet Cephesi aleyhindeyaym yaptklarn syledi.slami Cephe'de AyrlklarCezayir'de toplumsal bakaldr zirvesindeyken, 20 Haziran 1991'de resmi yaynyapan TV, ynetime kar34

mcadele eden slami Cephe'nin tannm nderiyle srpriz bir grme yaparakherkesi artt.Bunlar eyh El Hami El Sehnuni, El Beir El Faqih ve Ahmed ElMarrani idiler.El Sehnuni 1977'de slami faaliyetlere, ynetimin izni dahilinde irad ve vaazveren biridir. Daha sonra Afganistan'da Ruslara kar arpan Cezayirlislamclarn (Afganlar diye biliniyor) gelip yerletii Kabil Camii evresindefaaliyet gsterdi. slami rad ve vaaz almalar srasnda Kasm 1982'de tutukland.O srada hukuk rencisiydi. O srada ilk slami eyleme katlarakniversite sisteminin mer-keziletirilmesi ve bu yerlerde mescidler kurulmasyolunda taleplerde bulundu. Ayn yl laik ve demokratik rencilerle slamcrenciler arasnda ilk atmalar balad.Her de, slami Cephe'deki gelimeleri tahlil edip, Cephe'nin bir numaralnderi ve iddet yoluyla iktidar ele geirmeyi hedefleyen, askeri ynetiminibana gelmesinden sonra tutuklanp toplama kamplarna gnderilen AbbasiMedeni ile gr ayrlklarn TV ekranlarndan akladlar. slami lider,muhalif olarak dzerii bir erevede hareket ettiklerini, ancak AbbasiMedeni'nin iktidara gz diktiini grnce hareketten koptuklarn anlattlar.Bunlardan El Beir El Faqih, daha da ileri giderek "Abbasi Medeni'nin

Cezayir'deki slami hareketin dman olduunu" aklad. Ahmed El Marrani ise"Cephe nderliini, ileri doru atlmak ve maceraclk yapmak, sonu olarakCephe saflarn blmek" ile sulad. Bunun zerine slami Cephe, El Beir ElFaqih ile Ahmed El Marrani' nin, hemen rgtten ayrlmasn ve El Haimi El35




8/148

Sehnuni'nin ise zr dilemesi gerektiini kararlatrd. Ancak kararreddedilince de tslami Cephe'den kovuldular. Cephe lideri Abbasi Medeni'yi"slamm ba dman" ilan edip en sert tutumu alarakayrlanlardan, El Beir El Faqih bir trafik kazasnda ld. Ahmed El Marraniise, Cezayir eski Babakan Ahmed azali'nin slamiyet ve Diyanettleri Danman olarak atand (ubat 1992).Cephe ve Abbasi Medeni'nin Bilinmeyen Yan Bir muhalefet hareketi olarakCephe'nin durumu, ko-numu, geliimi, faaliyeti ve amac neydi? Ne olmutu da,iktidarn eiindeki tslami Cephe, sallanan bir ynetime ynelmi; merkezinderliini kaybetmi, blk prk muhalefet odaklanna dnm, en nde

gitmesi gerekenlerin saflardan uzaklamasna yol amt? Cephe'nin slamdnyasnda ve konuya ilgi duyanlar nezdinde bilinen ve bilinmeyenleri, olum-1'-t


9/148

akarken biz nasl Cephe nderliini tartrz?" diyerek, ordu ve polisi knayanbildiri yaynlanmasn istediler. Bunun zerine ura Meclisi'nde serttartmalar kt. Kimi nderler toplanty terketti. Kimi nderler de (El BeirEl Faqih gibi) hkmete giderek, "slami Belediye" pankartlarnn indirilmemesive gzaltna alnan, tutuklananlarn ser-39en>a p.* 3t- e" reIs

recnp *^Si 3 t s? er. S", rere^ cn1! Sia sr5 er3 re re Osr " ti3< 9-re r|fJf^ < is

C^ re 12.- ^ 3 2 ' P->3 >- re o)3 3 Cg XS-^p s3 -t/ & p.S. i S EL-^-2 3 re2.P 2I tiNJL T S. 3>- 3Medeni'nin yetkilerinin belirlenmesi amacyla yaplan toplantda, sonradanCephe'nin itz, ynetmelii ve disiplin sorunlar,. Yrtme Brosu ilebakannn yetkileri de tartlmaya baland. Tam da bu srada 25 Mays'tagenel greve yol aan Seim Yasas gndeme getirildi. Bylece Cephe ii krizertelendi. Balki de, mevcut yneticiler, Cephe'nin tartmalarla kendi kendini

bitirmesi, tzksz, programsz, ynetmeliksiz bir rgt olarak kalmasnistedikleri iin Seim Yasas'n lke gndemine soktular ve Genel Grev yapmayazorladlar slami Cephe'yi.Aralk 1991'de Genel Seim kampanyasna katlan slami Cephe'nin, "slamiDevlet" kurmaya ilikin herhangi bir program yoktu. Daha ok, hkmet veynetime sorular sorarak, yneticileri sorgulayarak, programszlmz gzdenkayryorduk. Uzun vadeli bir planmz da yoktu zaten. Yneticilerinkar nlemleri de bizim kusularmz rtyordu. rnein 25 Mays Genel Grevi,Sivil syan'a dnmt.Cephe BirleemezBunca olaydan sonra slami Cephe'den sz etmek artk olanaksz. nk nderliinyars hapiste yars eve kapanm. Hapisten kanlarla konuuyorum.nderlik ve hemen herkes hakknda sylentiler, dedikodular yaylyor. Her yerdegven bunalm ve karalama var. Bu Cephe, bir daha bylesine birleemez.Faaliyetler srer ama, Cephe'nin toparlanmas yllar alr artk. nemli olantemelin canl olmasdr. Byk bir olay yaadk, tehlike atlattk ve hayalkrklna

uradk.Bir ey daha: Binba (veya Yzba) Bu zze, Abbasi Medeni'yi byk ldealdatt. zellikle Cephe'y42kar ordunun tutumuna ilikin yanl bilgiler verdi. Abbasi Medeni'nin divannagelip, "Ordu Seninle" diyenlerin szleri bo kt.Bu olay, 1992 Eyll aynda grtmz Cezayirli slamc bir aydm tarafndan dadoruland.slami Cephe Nereye?Bir gr yle: "Cezayir toplumundaki byle bir ortamda, slamclar yolayrmmdalar. Ya iktidar alacaklar ya da iktidarla uzlaacaklar. "(El Hayatgazetesi, 26 Austos 1992)Suudi merkezli islam'dari yana El Mecelle dergisi deiik bir yorum yapyor:"Cezayir slamc hareketin iktidar almas asndan en zayf halka. Ancaktarihi adan lkenin kurtarcs roln stlenen ordu ile halk arasnda bykuurumlar olmad iin, Cezayir'de slamclarn ordu iine szp bu kurumuetkilemeleri, byk oranda zor. Ayrca gl olan ordu, iktidar slamclarateslim etmemekte kararl."

Biz, bu grlerin bir ksmnn doruyu yanstmad kansndayz. Dorudur;ordu. her kurum gibi iktidarn elinden kmasna gz yummaz. Hele Cezayir gibibir lkede kar gruplarnn merkezi olan askeri brokrasi, bu men-faaetlerindenkolay kolay vazgemez. Ancak, eski bir subay olan Muhammed Buyidaf in,getiimiz aylarda bir subay tarafndan ldrlmesi ve ordu arasnda slamclara




10/148

habire bilgi aknn olmas, slamclarn orduya szmayaca yolundakigrlere ters dyor. Yine ordu kurtulu savama nclk yapt ve halknezdinde grntsnn olumlu olduu yoludaki gr de bir yere kadar doru.Ancak unutulmamaldr ki, ayn ordu, Ekmek Ayaklanmas denen43olaylarn yaand 1980'i yllarda halka silah skm; birok kiiyildrmt. Derginin u grne , katlabiliriz: Cezayir slamclar,u anda iktidar ele geiremezlerse bile, gelecekte iktidar alternatifi olmayadevam edecek ve hkmet asndan en byk potansiyel tehlike olarak kalmaysrdreceklerdir.

Bu bir yana, Cezayir'de iddet yanls olan birok gizli rgt, dalarasnarak ve krsal kesimlerde faaliyet gstererek zaman zaman polis ve jandarmakarakollarna basknlar dzenleyebiliyor. "Kendi silahn, dmanndanal" sloganyla hereket eden bu hareketlerin amac iktidara yrmek deil,daha ok devlet glerini ypratarak gzden drmek. Ayrca silah kaynaklarsnrl olan bu rgtlerii, slami Cephe ile balantlarn bilmek olanaksz.Bununla birlikte iddet yanls silahl hareketlerin, tannm slamcnderlerden Hasan El Turabi'nin perde arkasndan ynettii ve Afrika'daslam'n yaylmas iin ran ile birlikte hareket eden Sudan ynetiminden gizli/ak destek aldklar yolundaki haberler Arap basnnda yer alyor. Arapbasnna gre bu hareket mensuplar, zaman zaman Sudan'daki "zel kamplarda ranDevrim Muhafzlar ve askeri uzmanlarnca eitiliyorlar." Afganistan'daarpm ranl uzmanlar, Cezayirli slamclarn yan sra Msr, rdn, Libya,Tunus ve Fas'taki kimi slamclar da eitiyorlar. Her trl maddi vemanevi desteisalyorlar.Sanrz abartmalara ve devletleraras sulamalara ramen, bu iddialarda belli

oranda gereklik pay var.Sulamalar ve SavunmaSrp giden iddet ve kundaklama eylemleri dizisine Cezayir Huwari Bumedyenhavalanndaki byk patlama da (Eyll 1992) eklendi. Hkmete gre, bunu islamiCephe yanllar yapt. Bu varsaymdan yola kan devlet gleri ok saydaslamcy ldrd, yaralad ya da tutuklad. Hatta tutuklananlar arasndaCephe'nin nde gelenlerinden Hseyin Ab-dulrahim de vard. Abdlrahim'inifadesine gre kundaklama olay, eyh El Haimi El Sehnuni ile El Zub-de BinAzuz ve benzerleri tarafndan planland. Ancak her iki slamc lider, Haziran1991'deki olaylardan sonra Cephe lideri Abbasi Medeni ile anlamazladtklerinden Milli ura Meclisi yeliinden ve Cephe'den ekilmi; yaptklarTV konumasnda Abbasi Medeni'yi, "slam iin tehlikeli" olmakla sulamlard.Bu bakmdan, tutuklu Cephe liderinin bu sulamay niin ynelttii merak konusu.(El Hayat, age)te yandan El Vatan El Arabi dergisine gre ise patlamann arkasndaki beyinbizzat Abbasi Medeni.Durum ne olursa olsun; Cezayir televizyonunda ak itiraflarda bulunan HseyinAbdlrahim unlar syledi:" slami Cephe, yasal faaliyetlerde bulunduu srada

silahl birimlerini kurdu. Bu birimler, o dnem Cephe'nin karar mekanizmalarndabulunan eyh El Haimi El Sehnuni ile El Zubae Bin Azuz gzetiminde oluturuldu.Dzenli toplantlarla silahl birimleri ynlendiren El Sehnuni, El Tekfir velHicra rgtnn 'ruhani lideri' saylyordu. Her iki lider ayrca AbdlkadirLunis adl bir kiiyle daha irtibat halindeydiler. Ayrca Ebu eyh Melyani ilede balant kuruldu. nk bizzat silahl birlikleri kuranlardan bi-4544riydi. El Zubde, slami Cephe'nin komutan ve Bakan Yardmcs sfatyla ran,Libya ve Sudan ile ilikiler kuruyordu. lk kurulan silahl birimlerMelyar'nin silahl birlikleriyle ortak eylemler yapacaklard. Genel seimsonularnn iptal edilmesinden sonra btn silahl birimler yeraltna giripgizli faaliyetlerde bulundu. Bu arada slami Cephe'nin legal nderleri, rgtnyasaklanmasndan sonra bizim gibi silahl bi-. rimlerle grtler. AyrcaCemaat- Qamer bize silah satm almay taahht etti. Buna ek olarak Fransa'da dasilahl bir birim kuruldu."slami Cephe'nin Siyasi Komite Bakan ve Szcs Rabh Kebir, yurtdna

katktan sonra urad svire'nin Bern kentinde devletin sulamalarnyalanlayarak; "Sabotaj olaylaryla ilgimiz yoktur. Hkmetin bunu kantlamasgerek" diyerek meydan okudu.Bat ile Uzlama YollanSzc Kebir, 22 Eyll 1992 tarihli El Hayat gazetesine verdii demete;yurtdna ka nedenini, " Cephe'nin sesini dnyaya duyurmak" olarak aklad.Ama ayn zamanda "Bat ile uzlama yollar aradna" ilikin nemli ipularverdi. O kadar ki, "baz Cephe yetkililerinin Bat aleyhindeki demelerininrgt temsil etmediini, kimi Batl siyaset adamlarnn Cep-he'yi anlamayabaladklarn" da syledi. Kebir, 11 Ocak 1993 tarihli ayn gazeteye, "Alman veFransz siyaset adamlaryla da grtklerini" aklad ve Fransa'nnslamclar dolaysz destekledii yolundaki iddialar dorulamad. 25 Kasm 1992tarihli El Hayat gazetesinde, konuya vakf bir gazeteci tarafndan kaleme almanmakalede, "Fransa ile Amerika'nn SelametCephesi heyetleriyle grtkleri, bu dzlemde heyet bakan Enver Haddam'mMsrl Cihad liderlerinden olup ABD'de bulunan Dr. mer Abdurrahman ilekarlat" yazlyd. siyaset dzleminde ise Cephe szcs Kebir , Suudi Arabistan yanls

siyasetlerden yana olan Cezayir Dileri eski Bakan Ahmed Talib El brahimigibi milliyeti cephe iler} gelenleriyle grmeler yaptklarn da belirtti.Kebir'e gre mevcut Cezayir hkmetinin ekonomik program ile slamc programarasndaki en nemli fark udur. "Hkmet, zengin ve fakirlerden ayn ldefedakrlk beklerken, slamclar bunalmdan kurtulmak iin zenginlerden daha




11/148

fazla fe-dekarlk isteyecek."ki Cezayirlinin Anlatmlarlkedeki durum hakknda iki farkl grten Cezayirlinin zetdeerlendirmelerine bavurduk: Eyll aynda grtmz Cezayirli bir slamc,silahl rgtler hakknda nemli ipular verdi. kincisi ise devlet adamolmas hesabyla, Cezayir ynetiminin iinde bulunduu durumu, 20 Kasm 1992tarihli El Vatan El Arabi dergisine deerlendirdi. Birincisinden balayalm:Abdlkadir Sabbuti ile Ebu eyh Melyani genelde Afganistan'da eitim grmMcahid kmelerine nderlik ediyorlar. Bu arada Mustafa Bu Yali (ld)nderliinde kurulan iddet yanls rgt yandalarnn faaliyetleri sryor.

Ama bu rgtten ok sayda insan tutukland. Bu rgtler balangta slamiCephe ile diyalog halinde deillerdi. Sonradan ilikiler balad. lkede hemenher gn ldrme olaylar mey-4746.dana geliyor. Ordudan firar eden subay says 1500' buldu. slami Cephe imdigizli bir radyo ve TV istasyonu kurmak zere.slami Cephe'nin hkmet tarafndan kolayca kapatlmasnn nemli bir nedenidaha var. Cephe'den kopan slami nderlerden El Marrani, rgtn srlarn vedevleti devirmeye ynelik planlarn da hkmete teslim etti. Bylece Cephe'ninplan deifre oldu.u anda Cezayir'de byk bir ikilem yaanyor: Bir yandan yklm bir hkmet;te yanda tecrit edilmi slami Cephe var. Batllar da hangisiyle temasageeceklerini ve kime yardm edeceklerini bilemiyorlar. nk hkmete yardmetmek, gelecek asndan tehlikeli. Szgelimi yatrmlar ve yardmlar, biriktidar deiikliinde heba olabilir.kinci isim " Sper Mstear" lakabyla bilinen ve Cezayir'in Enformasyon

alannda tek adamr.Ahmed Fettani. Ayn zamanda kriz sonras Devlet BakanGeneral Belaid Abudulselam ynetiminin siyasi ve ekonomik beyni ve slamcCephe'ye kar mcadele veren Franszca yaynlanan Liberte gazetesinin sahibiolan Fettani unlar sylyor:" Kukusuz Selamet Cephe'sinin biricik glrakibi ordu. Asker olmasayd, Se-lameti'ler iktidara varp, lkeyi dev birmezarla evirmilerdi bile. Sokaa dklen Selamet Cephesi, Humeyni'ninizinden yryerek iktidar almak istiyordu. u anda, bir zamanlar lkeninkurtuluuna nclk etmi efsane isim Cezayir Kurtulu Cephesi diye bir ey yok.Bu Cephe, tarihi mesajna ihanet etti. Kurtulu Cephesi'nin imdiki yneticileriolan Ham-ru- El Mehri klii, tmyle halktan kopmu. Halkn gznde hi birmeruluklar da yok. Gzden den gi-48 -diyor, yerine bir baka kt isim geiyor. Eski Bakan ezli Bin Cedid ise,kiisel olarak yiyici miydi, pek bilemiyorum. Ama evresi lkenin servetiniyamalayp durdu. Ayrca kendisi de iyi bir ynetici deildi. Hseyin AytAhmed'e gelince, o eski bir efsaneydi. lkeye dnp aa gerekle karlancayeniden yurt dna kt. Onun partisi zaten sekinler partisi. Onun da bysbozuldu.

Bana Afganistan'a gidip dnen Cezayirli slamclar sormayn. nk adresleribellidir, saylar 400' emez.Bakentin Haydar Kprs denen nl kprsnnaltnda iren ilerle urayorlar. Afganistan'daki sava yllarnda bunalmgeirip, burada kenara atlmlar. Sefilleri oynuyorlar: Elimizdeki gvenilirbilgilere gre, %80'i bulak, amarc ve a olarak alyor. Bir ksmdaha pis ilerle megul. Kadn Mcahit diye bilinenler ise, vcutlarmsatyorlar. ou uyuturucu bamls kesilmi."rgtsel Anatomi3 Kasm 1992 tarihli El Hayat gazetesinin Cezayir muhabiri, Selamet Cephesi'ninfeshedilmesinden sonra, ortaya kan iddet yanls illegal rgtlerin, slamiSilahl Hareket (El Haraket-ul slamiyet-ul Musellehe) ad altnda faaliyetgsterdiklerini yazd. Gazetede kan makaleye gre, Cezayir basn tarafndanduyurulan bu isim, ilk gnlerde ciddiye alnmad. nk Selamet Cephesi'nin butr iddet olaylaryla ilikisi olmadna inanlyordu. Fakat iddet olaylararttka, Cezayir iletiim aralar yeniden konu zerinde younlatlar. Resmiyorumlarn gereklik derecesi tartlsa da, yakalanan baz slamc nderlerinde iti-

49raflanyla desteklenen bilgiler u gerei ortaya karyor: "slamiSilahl Hareket, lkenin alt blgesinde scak mcadele veriyor. Btnbirimlere emir veren, eyh Abdulkadir El abbuti askeri kumandan olarak n planakyor. Her birimin ba (Ce-hewi egdmcs) , ayrca kendi emrinde ayregdmcden sorumlu. Bunlar; 1) Blge Sorumlusu, 2)Tebli Sorumlusu, 3) MaliSorumlu olarak ayrlyorlar. Bir numaral sorumlu, Silahl birimler ya da El Kewakibdenilen ve 5-7 arasnda yeyi kapsayan birimlerin yetkilisiyle balantiinde, tki numaral sorumlu, slami yayan Teblici (propaganda ve ajitasyon)birimlere siyaseti ve propagandann genel erevesini aktaryor. numaralsorumlu ise, silah dahil hemen her trl maddi ihtiyac karlyor."Fransz Le Point ise son zamanlarda lkenin bat kesiminde yakalanan illegalbir direni rgtnn ayrntl anatomisini verdi: "Blge EgdmSo-rumlusu'nun emrinde il ve ile birimleri bulunuyor. Sorumlularna Emir adveriliyor, bunlar da kendi aralarnda alt komiteye (ynlendirme, salk,silahl, siyaset ve propaganda, para toplama, toplumsal iler ve dayanma)ayrlyor. htimal

imdi ne olacak sorusuna baka bir yant da Selameti Cephesi szcs RabhKebir/den geldi. Kebir, s Bonn'da yapt bir aklamada, Belaid Abdulselamlhkmetinin yeni programn, "halk desteinden yoksun" olarak niteledi ve"Babakan'm kendi blgesinden! bile seilemeyecek kadar gsz olduunu"ileri] srd, t'slami szc, "Generaller ynetimine kar sa




12/148

va srdreceklerini" aklayarak, Cephe olarak milli akmn temsilcileriyle(islami eilimler iinde olan ve Suudi Arabistan'a yaknlyla bilinenDileri eski Bakan Ahmed Talib El brahimi'nin ban ektii) diyalogkurduklarn syledi. Ancak slamclarn diyalog iin artlar da var:Bastrlan halktan zr dilenmesi, tutuklu slami liderlerle din adamlarnnserbest braklmas, hkmetin halka verdii zarar ziyann tazmin edilmesL.vs.Diyalog henz yakn deil. Bununla birlikte, sorunun zm iin eitlidzeylerde ayr gelime yaanyor:1) Hkmet, slamc kesime kar, dier muhalif kesimleri (Berberiler, KurtuluCephesi Partisi vs) kazanmaya alyor. Bu arada milli dzeyde siyasi

ahsiyetlerin n plana kmas iin abalyor. Bylece eitli kesimlerinynetime katlmasn hedefliyor.2) lkeyi 1960'lardan beri yneten milliyeti Kurtulu Cephesi Partisi bunalmkarsnda ayr akma ayrlm: lkini Devlet eski Bakan ezli Bin Cedidile eski Babakan Hamru temsil ediyor. Bu akm, slamclarnynetime gelmesine itiraz etmiyor. kincisini Ahmed Talib El brahimitemsil ediyor ve Selamet Cephesi ile diyalog iin ok hevesli. nc akmnbanda yine Dileri eski Bakan Abdlaziz Buteflika bulunuyor. Bu akm,slamclar ile diyaloga kesinlikle kar.3) Toplam nfusun yzde 25'ini oluturan Berberi temsilcileriyle sosyalistevreler Selamet Cephesi'ni tmden reddedip, slami ynetime temelden karkyorlar. Ayrca oulculuk ve demokraside srar ediyorlar. Sosyalist GlerBakan Hasan Ayt Ahmed,5150slamclar gelirse "Cezayir'den bamsz bir Berberi Devleti kuracan"sylyor. Cezayir ordusu da gler dengesinde bu sylemi destekliyor. Ayrca

Hasan Ayt Ahmed'in arkasnda (slamclara gre). Batllkeler de var.Btn bunlar gznne alndnda, Cezayir'in bilinmeze doru yol aldnsylemek mmkn. Ama ayn zamanda gelecek ayn tayin edici olduu da okak. Ya hkmet silahlanm slamclar bastrr. Ya da slamclar, bir sredaha direnilerini srdrerek hayatta kalmay baarrlar-ki bu da lkedeekonomik bunalmn artmas ve sermaye ile teknokratlann yurtdna kmasdemektir. (El Vatan El Arabi, 30Ekim 1992)Amerikan New York Times ise, mevcut dzenin bir yl iinde yklmasnn muhtemelolduunu ve slamc/ milliyeti bir koalisyonun kurulabileceini ileri sryor.52B) TUNUSTekrarlanan Me d ve Cezir SenaryosuTunus'taki slami hareket, batsndaki komu lkelerdekinin tersine, ihvankaynakl olarak dodu ve bandan beri partileme srecine girdi. Cezayir'dekislami Cephe'nin tersine, birok akm birden kucaklayp potasnda eritmeyibaard. Ksa bir sre sonra, Tunus'un yerei zelliklerini kazanarak, deyim

yerindeyse Tunuslat; lkedeki en byk muhalif partiler arasnda yerini ald.Hemen belirtilmeli ki, Tunus slami hareketinin en nemli iki nderinden biriRaid El ennui, Msr'daki Mslman Kardeler rgtnden feyz aldktan sonraTunus'a gitti. Bydke hedefleri byd ve rakip gleri korkuttu.lgintir; Austos sonlarnda Tunus Devlet Gvenlik Mahkemesi'nde "DevletBakan Zeynel Abidin Bin Ali'ye suikast dzenlemekten (bindii uaa Stringerfzesi frlatld ne srlmt) ve mevcut anayasal dzeni ykmayaalmak'tan sulanan El Nah da (Uyan) hareketi mensuplarnn ou, 1981de yarganp serbest braklan ve 1986'da ikinci kez yar-glamp yine serbest braklanslami nd-rSeidendi.Bu ayn zamanda devlet ile slamc kesim arasnda '70'li yllarn ortalarndanbalayp gnmze kadar uzanan gelgit (med ve cezir) olayna benziyordu. Herzaman ayn senaryo yineleniyordu: nce gerginlii trmandrma, ardndan karkarya gelme, sonra kapma , yarglanma, daha sonra arabuluculuk ve gizlidiyaloglar, izleyen aamada basklar ve nihayet tutuklamalar ya da firarileringenel aff.Hemen belirtilmeli ki, islamc El Nahda mensuplarnn bu nc yarglanma

aamas, dier ikisinden farkl noktalara iaret ediyor.rneklersek;Bir; Tunus devlet gleri, ilk kez, slamc El Nahda rgtn zmeyi veparalamay baardlar. yle ki, kktendinci hareket, aylar srentutuklama operasyonlar karsnda kendini koruyamaz ve devletin hamlesinekar koyamaz oldu.ki; sivil muhalefetin gvdesini oluturan demokratik kurulularlageni halk kitleleri, slami harekete destek vermekten vazgetiler. Bu topyeknvazgeiin bir ksm, dar rgtsel karlardan; bir ksm da ilkeli tutumlardankaynaklanyor. Oysa El Nahda, 1981 ve daha az oranda olmakla birlikte 1986'datoplumsal muhalefetin ncs durutnundayd.; El Nahda ikiye ayrld. Bir kanad hareketin nderi eyh Raid el annui'yebal kalrken, dier kanat gsterie merakl bir avukat ve Suudi Arabistaneilimli Abdulfettah Moro'yu destekledi. ki ismin, '70'li yllardan beri ElNahda kurucularndan olduu biliniyor zaten. Grtmz Tunuslu slama birgazeteci ise bu blnmenin yapay ve gstermelik olduunu ileri srd.El Nahda'mn nemli HatasDrt; El Nahda, geni kitleleri kapsayan ve temsil eden byk rgtlerdeki nc

konumunu da kaybetti. rnein lkenin en byk ii kuruluu olan Tunusalanlar Genel Federasyonu ynetimi seimlerinde slamclar, sendikac AliSeyyid Ramazan kanadna oynadlar. Ancak genel sekreterlii kazanan ismail ElSehbani adl kii oldu. slamalar, ayr liste karmakta srar ederken, kazanantaraf iktidar partisi ve sosyalistlerin ittifakna oynad.




13/148

Benzer ey, renci hareketi iinde tekrarland: El Nahda, kendisine zg birrenci dernei kurmaya (Tunuslu Talebeler Genel Birlii) alrken, zatenmevcut olan Tunus renciler Genel Federasyonu ile rekabete girdi. Sonu da,slamclarn kurduu renci birlii kapatlrken, ikincisi varln srdrd.Tunus nsan Haklarn Savunma Birlii (THSB) iin de ayn ey sylenebilir.Ancak Dernek Yasalar gereince kapatlan bu Birlik,1985'te hkmetle "balay"yaad bir dnemde pek ok hata yaptndan, slami kesimin dndaki insanhaklar savunuculan tarafndan eletirildiler. Szgelimi, o dnem devletleibirlii yapan islamclar, yedi yl nce THSB'i, "islam eriat kaidelerineuymamakla" sulam ve bu kurulula ittifak yapmaktan kanmlard.

Buradan yola karak, El Nahda'nn yarglanma olayn basit bir adli vak'asaymak yerine, belki de bu hareketin '70'li yllardan beri yaratt siyasi vergtsel birikimin, siyasi bakmdan idama mahkum edilmesi olarak kabul etmekdaha uygun olabilir. Fransa'da yaayan Muhammed El Heddad adl Tunuslu5554gazetecinin deerlendirmesine gre, El Nahda, bundan 15 yl nce, devlete vesisteme kar gl bir toplumsal kutup iken, imdi merkezka kuvvetin kskacnayakalanmtr. (El Hayat, 13 Temmuz 1992)Suudi yanls El Mecelle dergisi ise, "bu hareketin bozgun derecesindegerilediini, ancak tamamen yo-kolduuna ilikin grlerin yanlolabileceini" belirtiyor. Dergiye gre, bu hareket, daha nce de mahkemelerdeyarglanp kertilmiti. Ancak yeniden kendini toparlamasn baarmt.Bununla birlikte El Mecelle, El Nahda'ran 4/5 yldan nce kendisini toparlayamacamileri sryor. (12-18 Austos 1992)ki Hayati SeenekAncak Tunus'taki durum iin sorulacak soru udur: Kktendincilerin siyasi

arenadan ekilii, bu toplumsal muhalif kutbun krlna yol aar m? Durumbuysa, demokrasi , adalama ve kalknmay destekleyebilecekyeni bir siyasi akm kp gerek roln oynayabilir mi? Yoksa ynetim, slamcmuhalefeti ezdikten sonra iktidar tekelini eline almay m hedefler?Aslnda Tunus demokrasisinin gelecei, iki nemli seenekle kar karya.Kukusuz iktidar, bu iki seenekten birinin tercih edilmesinin tek sorumlusuolmayacaktr.Birinci seenek; Zeynel Abidin Bin Ali'nin, 7 Kasm 1987'de lkenin tarihilideri Habib Burgiba'y devirip iktidara getikten sonra grece demokrasiyealan toplumda ve zgrleen bir ortamda, yasal muhalefet, imdiye kadar gzlegrlr bir basan gstermedi: Faaliyet yntemlerini zengiletiremedi, Tunusnfusunda ok nemli bir yere sahip olan ve doal muhalif kay-56nak olabilecek genlii kucaklayamad. Gen topluma, alternatif tezler vezmler, ak programlar gtremedi. Oysa bu, iktidar ile kartlar, hkmetile muhalefet,ounlukla aznlk arasndaki dengede her modern sistemin olmazsaolmaz koullarndan biridir.ikinci seenek: Bu alternatifsizlik ortamnda, devletin frsat yakalayarak

iktidar tekelini ele almas ya da kendi kanatlan arasnda denetimli biroulculua doru ynelmesi veya tam tersi bir mecraya girerek iktidar tekelinedaha sk sarlmas. Bu ayn zamanda, slamc muhalefeti de douran eski sk/kat ortama geri dnlmesi anlamna gelir.El Zeytuniyye Medresesi GeleneiKukusuz Tunus'ta daha nce geleneki temelde slamc akmlar vard, ihvanbunlarn bandadr. Ardndan sayca az olmakla birlikte birok kesimdevarln hissetiren, u ya da bu biimde adn duyuran, ama izledii yntemlernedeniyle gizli bir cemaat niteliinde olan Filistin kkenli kurucu TakiyeddinEl Nebehani'nin (vefat etti) fikri nderliindeki Hizb-i Tahrir yandalar, yinePakistan kl El Tebli ve El De'vaa, ile Sufi, Selefi gibi akmlar gelir.Ancak El. Nahda yer yer bunlan da kapsayan en by ve en radikal olan.Tunus'ta islamc akm, durup dururken gelimedi. lkedeki '60' ve '70'liyllarda uygulanan kltrel ve siyasi bask olmasayd, bunu gzel yntemlerlekullanp VA'cesel bir nitelik kazanan siami akm da ge-%*neyecekti. Tunusynetimi, "devlet sosyalizmi1* ve ardndan "devlet liberalizmi" ( siyasizgrlkler olmadan uygulanan serbest piyasa ekonomisi) si-

57OD-3322 Felsefe Eitim Tarz' n terkedip, yerine Arap-slam Eitim Metodu'nu uygulad-Bu yllarda, retmenlerin grevine katlmay reddederek, grevin sapknlk olduuyolunda fetva verdi. Bu tutum, o dnem egemen akma ters bir tavrd.'70'li yllarda El ennui, El Zeytuniyye Medresesi mezunlarndan ve kendinitslami hayat tarzna adam Abdulfettah Moro ve benzer kiilerle tant.Grld kadaryla iki nemli ismin biraraya gelmesinden sonra slami birrgtn ilk ekirdei 1978179 arasnda balad. Ad slami Cemaat olan ( ElCemaa El slamiyye) rgtn emirlii( genel sekreter ya da bakanla tekableder) El ennui'ye verildi.O tarihte, Msr'daki ihvan liderlerinin kitaplar henz yasak deildi Tunusta.Msr nderliiyle kavgal olan Tunus lideri Habib Burgiba, Msrl islamclarnnemli iki liderinden biri olan Seyyid Kutbun idam edilmesini knayanbir bildiri bile

yaynlamt.1979'da, slamclar, "Hz. Muhammed'in Mekke'den Medine'ye Hicreti'nin 15.yzylna girildii bir tarihte, ani ve byk kltrel bir hamle yaptlar. Elennui ynetmenliinde El Marife (Marifet) ile El Muctem'a (Toplum) adylakan iki dergi siyasi meselelere dokunmaya balad. Ayn yl El ennui ve Moro




14/148

ile birtakm renciler, slami faaliyetler ve rgt yeliinden tr ksabir sre iin tutuklandlar. rgtlerinin kefedildiini anlayan El CemaaEl slamiye nderlii, 31 Mays 1981'de yasallamaya k*-rar verdi. 25 kii,slami Yneli ( El tticah El slami) adyla yasal bir hareketkurulduuna ilikin bu aklama yapt. Kurulu bildirisine gre, hareketinfa60aliyetlerini ynetmekle grevli bir Yrtme Brosu kuruldu. Bro u isimlerdenoluuyordu: Raid El ennui (Bakan), Abdulfettah Moro (Genel Sekreter), ZahirEl Mahcub (Sayman), Benissa El Dehni (Siyasi ilikiler ve ynlendirme sorumlusu)

ve Habib El Mekni (enformasyon/ halkla ilikiler).Programsz Tepkisel Kuruluslami Yneli'in kurulu bildirisine bakldnda, planl ve programl birsiyaset grmek mmkn deil. Burgiba ynetimine kar tepkisel yan ar basankurucular, bildiride u noktalara deiniyorlar: "Bugn slam Dnyas ( ki Tunusbu dnyann bir parasdr) en iren yama ve kendisine yabanclama olaynatank olmaktadr. Bat asndan vurulmas gereken hedeflerin banda slambulunmaktadr. Burgiba, aamal olarak, kimi zaman ok cretkar biimde slamitecrit politikas izledi. slami kendi toplumumuzun gerekliinden koparmayaalt. slam Dnyas'nn bir paras olan Tunus, '50'li yllardan balayarakzellikle I960' ve '70'li yllarda kkl bir toplumsal bunalma sahne oldu vebu, lkenin toptan kalknmasnn durmasna yol at. Anayasa Partisi(iktidardaki) tek parti ynetiminde btn kitle rgt, ku-lu ve kurumlarnegemenlii altna ald. stelik plansz programsz ekonomik ve toplumsalseeneklere yneldi....." (El Hayat, 27 Austos 1992)lk atma lk YarglamaDevlet ile slamc hareket arasndaki ilk ciddi atma 1981 ylnda meydana

geldi. Bakenteki Bilim Fakltesi Dekan'nn rehin alnmasndanbalayarak61ykselie geen eylemler dizisi, aktan aa toplumu devlete kar isyanetmeye aran gazete ilanlaryla trmana geti. O dnem, islamclarn yaynorgan durumundaki El Habib gazetesi, devlet tarafndan atanan imamlarn tecritedilerek slami Yneli yandalarnn camiilerde grevlendirilmesini istedi.slamc yaynlara kar resmi basn yeni bir kampanya balatt. Bu kartkampanya sonucu Tunus'ta slamc nderlikten ve orta dereceli kadrolardan oksayda insan tutukland. ;Ayn yln 27 Austosu'nda, kktendinci hareket mensuplarn yarglamak iin ilkYksek Mahkeme oturumu balad. snad edilen su uydu-.zinsiz rgt kurmak,Devlet Bakan'na hakaret etmek, yasal olmayan bildiri datmak...Grld gibi bu sulamalar, imdiki sularla karlatrldnda (devletiykmak ve devlet bakanna suikast vs) gayet hafif ithamlard. lk yarglamadayakalanan 107 kiiye 7 ila 11 yl arasnda hapis cezas verildi.Suskunluk DnemiBu yarglamann ardndan slamclardan uzun bir sre ses kmad. nk

Muhammed Mzali bakanlnda yeni hkmet kuruldu ve slamclar lehinebirtakm dzenlemeler yapld. Mzali, aslnda slamclara en yakn kiiydi.Dolaysyla babakan olmas, mahkum edilmelerine ramen slamclara verilen ilktavizdi. Ancak suskunluk ve durgunluu, sadece i etilenlerle aklamak yeterliolmaz.D etkenler, rnein ran slam nkilab'nm da genelde Ortadou lkeleri,zelde slami hareketlerin youn olduu Arap lkeleri zerinde etkileri oldu.ran'da iktidarn alnmas, bizzat slamclarn siyasetinde kkl bir dnmnve dolaysyla ayrlklarn yaanmasna da yol at. tedenberi, Msr ihvanhareketini ve ideolojisini kaynak alm btn slamclar, toplumsal dnm iinDavet/Tebli yntemini benimsiyorlard. Bir bakma, evrimci gelime izgisiydibu. Oysa ran Devrimi, slamclarn sadece Davet ile yetinmemelerini; sokaataarak kitlesel hareketlerin nne gemelerini, mevcut iktidara kar gl veeylemci bir muhalefet oda yaratabileceklerini gstermi oldu.slamclar, 1981 yarglanmasnda tutuklanp cezaevlerine konulmalarna ramen ynden kazanl ktlar:1) Basn, zellikle devlet yanls gazeteler, yargnn her aamasn ve btn

oturumlar birinci sayfadan ve ayrntlaryla veriyorlard. yle kimahkemenin yanklar, karar verildikten sonra da yllarca srd; zerindeyazld izildi. Lehte ya da aleyhte konuuldu. Btn bunlar, slamcakmn, halk nezdinde n kazanmasna, nderlerinin efsanelemesine yol at.Tartmalar, yarg platformundan kp, bir dini partinin yasallapyasallamamas zeminine kayd. Ki bu da slamc akmn lehine bir puan oldu.2) Kendi dar kabuunu yrtan slamc hareket, halk nezdinde hret kazandoranda, toplumdaki dier muhalefet odaklarna ulat, eitli ittifaklar iinegirdi. yle ki, sekinci olan toplumsal muhalefet, parlamento seimlerindeslamc akm yanna ekebilmek iin yeni siyasetler retmeye balad.Muhalefeth sempati ve destei olmasayd, mahkum edilip cezaevinde bulunanslami nderlik serbest braklamazd.633) Bu gelimejslamc harekeli, kendi dnce tarz ve rgtsel durumunu yenidengzden geirmeye itti. Szgelimi slamclar, biri illegal biri de legal olmakzere iki farkl nderliin oluumu zerinde durdular. Legal olan nderlik,gnlk siyasi ve toplumsal hayatn iine girerken, gizli nderlik, yandamilitan bulmak, gerekli mali kayna temin etmek, karate/ tekwando

trnden yar askeri eitim merkezlerinde militan eitmek ve silahl eitimkamplar aarak buralarda younlamak grevini stlendi.Devlet ile Balay Dnemi1983'te devlet ile slamc hareket arasndaki ilikiler yeni bir dnemece girdi.Devlet Bakan Habib Bur-giba'nn lmnden sonra yerine gemeyi amalayan




15/148

Babakan Muhammed Mzali, seimlere hile kartrlmassonucunda muhalefetin desteini yitirince, slamc hareket ile yaknlamapolitikas izlemeye balad. Fakat, Mzali, Ekim 1983'te dini siyasal birparti kurulmasna kar kacan syleyince siyasal bomba patlam oldu.Yine de Babakan, krd potu tamir etmek iin unlar syledi: "Ben slamckardelerimin grlerine sayg duyuyorum. Onlarn iyi niyetliolduklarn dnyorum. Bununla birlikte, slamclarn slahat isteyen birhareket/cemiyet olmak ya da Kuzey Afrika'daki btn Arap lkelerinikapsayacak boyutta bir parti olmak ve de Allah'a gvenmekten bakaseenekleri yok." Mzali, ayn konumasnda slamclar ile hkmet arasnda

yepyeni bir iliki balatldn da ilk kez aklayarak yle dedi:"slamiYneli hareketine mensup bazl kardelerimize dedim ki, iki yol-64dan birisini tercih etmelisiniz: Ya ak seik siyasi bir dil kullanarakprogramnza gre hareket edip; mslman ve kafir ayrm yapmazsnz; ya dareformcu ve edilgin bir dini slahat ngren; grevini insanlara iyiyigstermek, ktden uzaklatrmak ve sadece yol gstericilik ve tebli grevinistlenerek dini siyasete kartrmazsnz."Babakan'n bu aklamas, slamclar arasnda blnmeye yol at. Bir kanat,hkmetle uzlama yapmaya ve Babakan Mzali kozunu oynamay savundu. Bu kanadntemsilcisi, tutuklu iken dier arkadalarndan daha nce serbest braklpBabakan ile birok kez temas kuran Abdulfettah Moro idi. Moro, ayn zamanda,slamc hareketin ierdeki nderliinin temsilcisi sfatn tayordu. Dnderlii ve sertlik yanls kanad temsil eden Hamadi El Cebali, Fransa'nnbakenti Paris'te oturuyordu. " nderlik - d nderlik" sorunu iyice suyzne knca, hareketin beyni durumundaki Raid El Gennui, duruma mdahaleederek saflar yeniden birletirerek rgte hakim olmasn bildi. Ama bu arada,

lml ve sertlik yanls olmak zere ifte nderlik de ortaya km oldu.Hkmet ile slamclar arasndaki temaslar, yazmalar, grmeler bir ylboyunca srd. Ocak 1984'te lkenin toplumsal muhalefeti kendiliinden patlakverip Ekmek syan diye bilinen olaylar dizisi balaynca, i rndan kt.Hkmet sarsld. nk Mzali, i Sendikalar ile de byk bir atma iinegirdi. Bu durum, Mzali'nin slarn kozuna sarlmasna yol at. Babakan,.slami Yneli hareketiyle bir eit ittifak kurarak, lkenin en byk isisendikas olan65Tunus alanlar Genel Federasyonu'nu ezmek istedi. Hkmet, kaybettii halkdesteini (temel gda maddelerine yaplan zamlar ekmek fiyatlarnn artylabarda taran son damla olmu; Ekmek syan denen kitlesel bakaldryadnm, duruma mdahele eden devlet gleri halka atklar ate sonucundabirok kiiyi yaralayp ldrmlerdi) kazanabilmek iin areyi slamclarasarlmakta bulmutu.Mzali'nin nerisiyle kendisini Byk Mcahid diye adlandran Burgiba,doum gnn gereke gstererek, 3 Austos 1984'te hapiste bulunanslami Yneli mensuplar iin zel bir af kard.Serbest braklanlar arasnda

El ennui de vard. Sonradan anlaldna gre hkmet ile slamclar arasndagizli bir uzlama olumutu. Koullar unlard:Bir; slamclar, bundan byle, iddete bavurmaktankanacaklard.ki; slamclar; kadn haklarna sayg gstereceklerdi.; slamclar; btn d balantlarn, zellikle de ran ile ilikilerinikeseceklerdi.Bu koullarn yanmdajslamclarn Tunus niversitesi'ndskirenci hareketlerini ve iddet eylemlerininlemek, hkmet ile ii sendikalar arasndaki |mcadelede tarafsz kalmak gibi konularda da sz ver- Idii anlalyor. 1rgt ToparlanyorEl ennui cezaevinden kar kmaz, blnml yaayan hareketi toparlamakiin youn aba har-cadl. li\k Isiami Yneli "i akm d akm, lml ka-jnat sert kanat" diye blnm; tannm birok ahsiyet rgtterketuii'tju Basn, blnme haberini

ele alm; habire yazp duruyordu. 1985 Temmuzu'na gelindiinde, El ennui,hkmete verilen "Hayr Cemiyeti veya Siyasi Parti" olma arasnda bir seimyapmak konusundaki szn tutmad.rgt, kuruluunun drdnc yldnm mnasebetiyle, bir basn toplantsdzenleyerek yeni bir Siyasi nderlik Brosu kurulduunu aklad. Buna gre; Elennui (Bakan), Moro (Genel Sekreter), El Cebali (Siyasi likiler)ve El HabibEl Siwaysi (Halkla likiler) olarak seildiler. El ennui, ayn toplantda,"bundan byle, halk szn sylecektir" deyince, slamclar ile hkmetarasndaki balay da bozulmu oldu.slamc nderlik, kadn haklarna sayg gsterilmesi ve iddet eylemlerininknanmas yolundaki szlerini tutmad. rnein Ramazan ay boyunca kahvelerebasknlar dzenleyip oru tutmayanlar tartaklayan, dven, tehdit eden ya da butr kahvelerin kapatlmas iin eitli basklar yapan genlerin eylemlerininknanmas istenince, El ennui bunu reddetti.Bu dnemde, sadece hkmet ile slamclar arasndaki ilikiler bozulmad. Aynzamanda, slamclara ait olan gizli bir belgenin ortaya karlmasyla buhareketin toplumdaki muhalif kesimleri ele geirme taktikleri gttanlalnca, muhalif kesimlerle slamclarn aras da ald. slamc nderlik,

bu belgelerin varln inkar etmesine ramen, o dnemdeki eitli tutumlar,byle bir ynelim iinde olduklarm gsteriyordu.Yukarda da belirtildii zere, bu dnem, slami Yneli hareketinin,kendisini toplumdan soyutlamaya iten siyasetlere yneliinin balangc saylr.Mevcut




16/148

6766ii sendikalarnda ikilik yaratmak, sendika ile hkmet arasndahkmeti desteklemek, Tunus nsan Haklan derneklerinde aznln yannda yeralmak, bu kurulu ile hkmet arasndaki atmada (risan haklar rgttslami eriata uymuyor gerekesiyle) hkmetin her trl basksndestekleyip mazur gstermek, 15 yl boyunca lkedeki zor gizli artlar altndamcdele eden ve tarihi kkenleri olan Tunuslu renciler Genel Birlii'ne karslamc bir dar rgt kurmak, slamc rencilerin kart grten insanlarakar, zellikle tannm sol ahsiyetlere kar kullandklar iddet

yntemlerini u ya da bu biimde desteklemek ..vb gibi siyasetler slami Ynelinderliinin tecrit olmasnda byk bir rol oynad.Kader DnemeciTunus, 1986/87 arasnda nemli bir dnemece girdi. Burgiba yalandndan,lke ynetiminde boluk dodu. Bu boluu doldurmak isteyen iktidardakieitli kanatlar arasnda byk bir rekabet yaand. Devletin eitlikademelerinde bulunan dinciler, bu dnemde, amalarn gerekletirmek iinatele oynamay bile gze aldlar. Burada da iki gr ortaya kt: Bir kesim,iktidar ele geirmek iin Burgiba ile yaknlama, Qndan alnacak olaanstyetkilerle kktendincilere cepheden yklenme siyaseti nerirken; kilitmevkilerdeki radikal slama kesim de, byle bir frsat yakalayarak mevcutdzeni topyekn ykmaytasarlyordu.Derken, iddet eylemleri yayldka yayld. Herkes kendi yntemiyle lks otelve eletce yerlerine kar68sabotaj dzenledi. At izi it izine kart. Tunus toplumu dipten sarslmaya

balad. slami Yneli hareketinin yasal nderlii eylem yapmaktan vazgetiiniilan ettii bir srada, illegal nderlik devlet glerine kar tek tek ya datoplu suikastler ve yryler dzenledi.Olaylar bu minval zerine devam ederken Mzali hkmeti deiti/yerine RaidSafad hkmeti geldi nc hkmete bakanlk eden Burgiba'nn manevi olu veok yakn Zeynel Abidin Bin Ali zamannda iddet eylemleri ve olaylar birazdurulur gibi oldu. Devlet, tam da bu dnemde (1986/87) slamc harekete bykbir darbe daha indirdi. Ancak Burgiba'mn evresini saranlar, slamclarn dahafazla ezilmesini isteyerek, devleti tehlikeli bir macera noktasna doruittiler.slamclar ise, nderlerinden bir ya da ikisinin, zellikle de El ennui gibinl bir kiinin devlet tarafndan idam edilmesini temenni ediyorlard. nk,buna gsterilecek kitlesel tepkiler, sistemi toptan ykma gtrecekti. Aynzamanda, slamclarn illegal kanad, devletin en hassas mevkileri olan emniyetve ordu tekilat iine ylesine szmlard ki, toplumsal bir altst oluta,bu, slamclarn iktidar ele geirmelerini byk oranda kolaylatracakt.Bin Ali Dnemindeki AtekesBunu idrak eden Babakan Zeynel Abidin Bin Ali, manevi babas ve kendisine ok

gvenen, ancak mrnn son demlerini yar bunaklk iinde yaayan Burgiba'yakar darbe dzenledi. Kukusuz, slamclar, darbenin gerekletirilmesinin teknedeni deil, ana etkeniydiler.69Yeni ynetimin ilk gnlerinde; devlet btn siyasi akmlarla, bu aradaslamclarla, siyasi diyalog ve uzlama balatt. iddet olaylar nedeniyletutuklanan slami Yneli nderlii, bu arada bir simge haline gelmi Elennui herkesten nce serbest brakld.Cezaevinde kalanlar,sadece slamclarn "askeri kanat" mensuplar olup, adlar eitli iddeteylemlerine karanlar idi. El Gennui, zgrlne kavuur kavumaz Bin Ali'yiven demeler verdi. Bu arada ad slami Yneli olan rgtn isminideitirerek El Nahda adn ald. Ad deiiklii, din ve rk temelinde partikurmay yasaklayan Tunus yasalarna uygunluk asndan yapld. Bylece 1988-90aras, aadaki noktalarda belirlenen bir atekes dnemi olarak nplana kt:Bir; slamclarn hkmet zerine bask yapmak amacyla tercihli olarakkullandklar niversite ortamnda kurulan slamc rencilerin Tunus Genel

Federasyonu, hkmet tarafndan bir kurulu olarak tannd. Bylece gnler,haftalar ve aylar boyunca boykot nedeniyle kapal kalan niversitelerolaan renim mecrasna girdi.ki; Hkmet, yeni kurulan El Nahda hareketinin ] keVdi adna El Fecr (afak)yayn organn karmasna 1 msaade etti. Bylece, slamclar belli konulardaak i demeler vermeseler de hkmete ilikin siyasetlerini ve tutumlarn buyayn organ araclyla dile getirmioldular. ; El Nahda mensubu birok slamc ahsiyet,hkmetin de destekledii yatrmlara ortak edil-di,yeni bir Anayasaoluturulmas gibi hayati konulardaki hazrlk komisyonlarna katld. Btkonuda,70El Nahda yeleri arasnda byk tartmalar kt.Drt; hkmet ile El Nahda arasnda diyalog kuruldu. El Nahda hareketinin(slamc ad anlmakszn) siyasi bir parti olarak kurulmasna izin verildi.Buna karlk El Nahda'run siyasi bir parti olarak Anayasa'ya ball gvencealtna alnd.Be; El Nahda, bu zgrlk ortamnda kendi elemanlaryla serbeste iliki kurup

faaliyet gsterebildi. Bu yolla, kendi saflarn ve rgtsel konumunu yenidendzenledi.Alt; El ennui kendi rgtn elikletirmek ve zor gnlere hazrlamak iinalrken, hkmet de slamclar arasnda boluklar ve gedikler yaratmaabasmdayd. Devlet, El Nahda partisinin, birden fazla slami rgt ve akm




17/148

kucakladn, her konuda ayn biimde dnmelerinin ve birlikte hareketetmelerinin imkansz olduu tahlilinden yola karak, slamclar blecekyumuak siyasetler retiyordu.Yedi; El Nahda yeniden kitlesel olmaya ynelirken halk ynlar iindekieitli kesimlerle ittifaklar kurma abasna girdi. Ancak, gemite slamckesimden kaynaklanan istikrarsz ve devlet yanls tutumlar nedeniyle, toplumsalmuhalefet El Nahda'ya fazla yz vermedi. rnein Tunus ii sendikalar iindebyk baarszla urad slamclar.Sekiz; El Nahda, ncelikle kendisinin siyasi bir parti olarak kabul edilmesinitutulacak merkezi halka olarak saptad ve burada younlat.

Dokuz; 1989 parlamento seimlerine bamsz listelerle katlan El Nahda, iktidarpartisi Demokratik Anayasal Blok Partisi'ne oranla kk saylsa da, diermuhalif kesimlere oranla hatr saylr bir oy toplad.71Yeniden KapmaAncak atekes uzun srmedi. 1990 sonlarna doru hkmetle El Nahda arasndagerginlik yeniden trmanmaya balad. Yeniden kapma ve yeni bir tutuklamafuryas ald yrd.Aslmda yapay olan kapma ve tutuklama deil, gerekletiisanlan atekes idi. nk iki farkl mantkla atekesyaplmt:Kktendincilerin mant uydu: Bunca tutuklamadan sonra saflar yenidendzenlemek ve ksa bir sre iin nefes almak, i rgt salamlatrmak, iftenderlii (legal ve illegal) gvenceye almak gerekir.Bizzat El ennui'nin ban ektii kanat, Msrl slamc nderlerden Hasan ElBenne'nin yntemini izleyerek toplumu ieriden fethetmek, aamal olarakynetimin kilit mevkilerini ele geirmek ve salanan atekesi yeni bir atlmve taarruz iin kullanmak

amacn gdyordu.Buna karlk hkmet ise atekes yapmakla unu hedefliyordu: Kktendincileriserbest brakp nlerini amakla, sisteme ne kadar sadk ve ne kadar gvenilirolduklarn snamak, legal konuma geip serbeste faaliyet gsterenslamclar izleyerek devlet mevkilerinde yuvalanmalarn ve iktidarkademelerini ele geirmelerini nlemek, baka siyasi hareketler iindeerimelerinin yolunu amak. Bu nedenle El Nahda'mn siyasi parti olarakkurulmasna izin verilmesi, mevcut x sistem karsndaki tutumunu snamak iinbir yemden baka bir ey deildi.Kapmann ilk iaretleri, El ennui'nin Tunus'u terkederek yurtdna"kmasyla verilmi oldu. El72ennui, yurtdnda olduu srede yurtiinde aklanan tutumlaryla eliendemeler yeriyordu.Bu elikili demeler, El Nahda nderliinin blnmesine de yol at. El ennuiyandalaryla Ab-dulfettah Moro yandalar arasnda kopma balad. Durum ylebir noktaya vard ki, Moro, El Nahda hareketinden ayrldn aklayarak, Elennui'nin izledii iddet politikasn aktan aa mahkum etti. ok sert

eletirilerle El ennui'yi gzden drmeye alt. Moro, daha ok SuudiArabistan gibi lkelerle balant iindeydi.El ennui ise, daha radikal bir izgi izliyordu. Aadaki tahlillerden yolakarak yurtdnda bulunduu srada hkmete ve devlete kar cephe amyordu:I) Irak'n Kuveyt'i igal etmesiyle birlikte Ortadou'yu sarsanapta byk bir bunalm balamtr. Bu kriz ortamnda Tunushkmeti, gvenlii salayamaz; en azndan 1986'da yapt gibi, serttedbirlere bavuramaz. Ortadou apndaki bunalm byk dnmleri debirlikte getirir.II) Cezayir'deki slami Selamet Cephesi, iktidar almann eiindedir. Elennui, bu amala Cezayir'e gidip oradaki durumu bizzat inceledi ve SelametCephesi lideri Abbasi Medeni'yi iktidardaki Cezayir Kurtulu Cephesiile ittifak yapp, Sudan'daki slamc tecrbeyi izlemesi (ynetime ortak olmakveya iktidar arkadan ynetmek) iin ikna etmeye alt.III) Sylenti ve hareketsizlik nedeniyle Tunus'taki muhalefet odaklar,blnerek slami rgte gelecekti. Bu da nderliin slamclarageerek iktidara yrmesini salayacakt.

73Ancak El Gennui, bu tahlillerinde hakl kmad; bahsi kaybetti. Son olarakDevlet Bakan Zeynel Bin Ali'nin havalanmakta olan uana kar Stringerfzesiyle yaplan suikast giriimi gereke gsterilerek hemen btn nderliktutukland. rgtn belkemiikrld. El ennui de bu arada Avrupa'nn eitlilkelerine, sonradan da Sudan ynetimini perde arkasndan yneten slamchareket nderi Hasan El Tu-rabi'nin yanma gitti. Sudan hkmetinin diplomatikpasaportunu tayan El ennui yznden Tunus ile Sudan hkmetleri arasndasulamalar ve iddetli polemikler balad.74C) LBYAMslman Kardelerin merkezi ya da anayurdu olan Msr'a komu Libya'da da ihvanrgtnn tarihi eski olmasna ramen, faaliyeti Libya lideri MuammerKaddafi'nin Kral Sunusi'yi devirdii yllarda (1969) balar. Bir ara Kaddafiekibiyle ihvan arasnda Sawra-tul Fetih ( Libya'daki devrim/ darbenin zgn ad)konusunda uzlama salanr. Bu durum, ihvan arasnda eitli gr ayrlklarnave tihad'lara yol aar. slamclarn bir ksm, Kaddafi ynetimiyle uz-lap;

bu sistemi kendilerine yarayacak biimde kullanmay isterler. kinci ksm ise,ilk kar karya geli ve atma anndan itibaren Kaddafi ekibinden ayrlpkar tutum iine girer. nc bir kesim ise, mevcut sisteme silahla direnmeyinererek, Kaddafi'nin her trl rakibi ya da dmanyla ibirliini mubah sayar.Drdnc bir kesim de kendi ideolojik ve rgtsel kimliklerini korumay yeterli




18/148

bir mcadele biimi sayar. Beinci bir grup, cephesel bir yap iinde slamcynn deil milliyeti ynn n plana karlmasn savunarak Kaddafi'yi bucephe araclyla devirmeyi dler75- p.^ n' a"_. &. cT tn P P3Ill3 k" cl *- *- 3era _ n> ?cw ti re fm" ^i 52.sil

3-pifDaW fD fD3 ^Crgc TOa S53 w o> So1/1C/i?r^5 3: g.f ^^-3-PL CO ~SS O ^ P rio

>^ cracfD fj-l ? Cj & & 3 ' & ^" *S S P.: - ^V Hr*"TQc P njfD




32/148

iff!**s^ ^ Sr^ 5" ! 3C o > 3psa fD 3 N 7*aiCO O:3 3^

4-^CLCLa>i-hOjucokingn pena^m___lkelerde "iktidar olmas muhtemel dzeru amu... glere destek vermektedir.Bizzat yetkililerin akladna gre, Suudi Arabistan 73 kadar slamc rgteparasal ve siyasal destek veriyor.slami Rabtazgn ad slam Dnyas Birlii (Rabta-tul Alem-ul slami) olup, 18 Mays 1962tarihinde Suudi Arabistan'n Mekke ehrinde kuruldu. Hac mevsiminde binlercedavetli alim ve dini ahsiyetin katlmyla gerekleen kurulu toplantsndaRabta'nm amalar yle akland: "Dnyann drt bir yannda yaayan 1 milyarmslman arasnda blnmeler balam, birounun yreine anlamazlktohumu ekilmitir. Mslmanlar biribirine balayacak herhangi bir rgtyoktur. slami tevhid'i (birlik) gerekletirmek, mslmanlarm karkarya kaldklar her trl komplo ve entrikayla baedebilmek, zellikleykselen sapkn dncelerle ateist (tanrtanmaz) fikirakmlaryla mcadele edebilmek iin..." (Suudi El ark El Avsat gazetesi, 13

Austos 1987). Anlalaca zere Rabta rgtnn birincil amac, o dnemdeykselen sosyalist ve komnist idelojiye kar fikirsel bir barikatkurmaktr.Ayn zamanda Birlemi Milletler bnyesinde resmi olmayan kurulularla edeertutulan Rabta, BM'nin.birinci dereceden yesi olduu gibi UNESCO ve Dnya ocuk Fonu'nun da yesidir.Rabta, kurulu bildirgesinde kendini yle tanmlyor: "Hkmetlere balolmayan kitlesel bir sivil kurulutur. slam dncesinin ykselmesi ve slam'adman fikirlerin yokolmas iin alr. slam iinde olup slamiyet'e aykrfikirlerle mcadele eder. Tebli ve Irad yoluyla slam dininin yaylmasnaalr. Bu amala btn slami kurulularla slam hkmetlerini kendisiyleibirlii yapmaya arr." (age) Rabta'nn bir de slogan var: " slamiyetOlmadan Dnyada Bar Olamaz.."Rabta, yasama organ durumundaki Genel slami Kongre, yrtme organ olan GenelSekreterlik ve kuruluun genel siyasetleriyle ynelimlerini saptayan KurucuMeclis'e sahiptir. Bunun yan sra slamiyeti yayma amacyla birok lkede camiive mescid yaptrmayla uraan 6.5 milyon Suudi riyali tutarnda yllk btesiolan Dnya Mescid Yaptrma Meclisi, yllk 15 milyon riyal btesi ve 1000'in

zerinde profesyonel gezici grevlisi olan Davet ve Dua Meclisi, Kur'anAratrma Enstits, ylda 4 milyon adet Kur'an bastrp bedava datan Kur'anDatma Heyeti gibi kollar bulunuyor. Rabta, Suudi siyasetleri dorultusundafaaliyet gsteriyor.139138B) YEMENSuudi Destekli ihvanKuzey ve Gney Yemen'in birleme karan almasndan sonra Yemenlislamclar da ketdi aralarnda birleme karar aldlar. nk, tedenberi Kuzey kesiminde arl olan slamcln veairetilim dengesi bozuldu.Milliyeti, demokratik ve sosyalist gler siyaset sahasnda arlk kazand.Bu nedenle Haid kabilesi reisi eyh Abdullah Bin Hseyin El Ahmar, lkedekiihvan hareketi lideri eyh Abulmecid El Zindan ile biraraya gelerek 1989'daIslah iin Yemen Ktle Partisi'ni (Hzb-ul Tecemmu-ulYemeni Llslah) kurdu.Henz birlemi ve siyasi adan gei aamasnda olan Yemen gibi bir

lkenin nazik dengelerinde, slamc lider eyh Abdullah, "siyasi hareketinritmi" olarak tanmlanyor. Krfeu Sava'nda Batl lkelerin blgeyemdahalesine' kar kan Yemen ile ABD mttefiki Suudi Arabistan'n aras iyicegerginleti. Bunun iki nedeni bulunuyor: 4Bir; siyasi adan Yemen komu lkelere gre daha demokratik ve katlmc. Bu,geleneki slamclarn140?ynettii feodal krallklar rktyor.ki; Amerika'dan g alan Suudi Arabistan, yaylmaclk peinde. Bu nedenle"petroln kt topraklar bana aittir" bahanesiyle, Suudi ynetimi Yemen ileanlamazl trmandryor.Her iki neden de Suudi Arabistan'n Yemen'deki slamc parti ve akmlarla ilikikurmas iin yeterli saylr.Bu balamda Yemen Evlatlar Birlii direkt olarak Suudi Arabistan'a bal. YemenKtle Partisi ise, Suudi sermayesi ve siyasi desteini arkasna alarak isiyasette faal rol oynamaya alyor. Szgelii bu partinin, ierdeki istikrarbozmak iin, u anda lkeyi ynetmek zere bir eit birleme koalisyonu yapm

olan Gney Yemen'deki sosyalist kesimlerle Kuzey'deki demokratik milliyetilerinliderlerine kar su-ikastler dzenledii; lke ekonomisini kundaklad iddiaediliyor. Abdullah El Ahmar yalanlamasna ramen, bu iddialarn ard arkaskesilmiyor. (El Vatan El Arabi, 29 Eyll 1992).Parti liderinin anlatmlarna baklrsa, lkedeki her siyasi hareket yada




33/148

partiyle diyalog ve ibirlii yapmas ngrlyor. Ancak bunun iin balcaart, eriat dzeninin kabul edilmesi. O kadar ki, hareketin teorisyeniAbdulmecid El Zindani, "tvbe etmeleri ve eriata uymalar artyla Gney Yemenkkenli komnist ve sosyalistleri balayabileceklerini" syleyebiliyor. (SuudiEl Muslimun gazetesi, 14 Austos 1992).Yemen Kitle Partisi iinde dini ahsiyetler, ulema, kabile reisleri, tccarlarbulunuyor. Yine, Suudi Arabistan'n da zorlamasyla lkede seim yaplmasn en141T vT/lSU (D

3 c rC) KUVEYT1940 ila 196O'l yllar arasnda Ortadou'daki Arap lkelerinde slam akmlariinde u veren, ama zellikle rdn ve Kuveyt'te gelime gsteren El HizbiEl Tahrir El slami (slami Kurtulu Partisi) ya da ksa adyla Hizb-uTahrir,birok slam lkesinde gdk kald. Kukusuz geleneki ihvanve kat Selefi akmlara oranla daha aykn, daha esnek ya da doru birifadeyle daha az dogmatik olan bu hareket, belli oranlarda Ortadou'daki tekegemen g olan ngiliz ynetimiyle de dirsek temas iindeydi. Bu nedenle gerekaykr tutumlar gerekse ngiltere'nin blgedeki nfuzunun azalmasylabirlikte Kuveyt'te etkin olan Hizb-u Tahrir hareketi de geriledi.Ama Kuveyt Emirlii, zaten slami kurallar erevesinde kurulduundan ve lkedeeriat geerli olduundan, resmi slam'n yannda birtakm slam dernek vekurulular da ncelikle toplumsal, giderek siyasi alanda boy gsterdi.Klasik Snni geleneki ve Selefi akmlarn yannda, Mslman Kardeler rgt(ihvan) ile ii mezhebinin grlerini dile getiren rgtler de siyasi vetoplumsal

144alana ktlar. Kuveyt'de eitli kiiler tarafndan temsil edilen be ayrIhvan'a ait be ayr cemaatten sz edilebilir. Bunlarn banda da Ihvanclarnyrtt Ce-miye-tl s!ah-l timai (Toplumsal Islah Cemiyeti) gelir.Ayrca,Filistin Kurtulu rgt (FK) lideri Ya-ser Arafat, lkesinin srailigaline kar mcadele zemininde ilk rgtsel temasn Msr'daki ihvan ilekurmutu. Arafat, daha sonra Kuveyt'te mhendis olarak alt gnlerde de bulkedeki ihvan ile balarn korudu. Ama temasn boyutlar hakknda ortada fazlabilgi yok.Ihvan'n gnmze uzanan akmlarna gemeden nce, ran slam Devrirni'ndenetkilenen eylemci ii radikalizmine deinmekte yarar var. Bu hareket, 1980'liyllarda Kuveyt'te iddete bavurdu; bata Kuveyt egemen snflar olmak zereevreye dehet sald. Kuveyt hkmeti, ran tarafndan gizli/ ak biimdedesteklenen radikal hareketlerin bir ksm, bu zengin petrol'lkesinde amazellikle lkedeki ii mezhebinden olan ranl, Kuveytli ve Irakllar ilesmaiiyye mezhebine bal Asyallar (Pakistanllar) arasnda geni aplfaaliyetlerde bulundu.Silahl eylemler ve iddet hareketleri, Kuveyt hkmetince bastrld. Ama bir

yandan da, ayn dnemde Ortadou'ya "devrim ihrac" isteyen iran'dan korkanKuveyt hkmeti, ia hareketinin ve bunu destekleyen Caferi mezhebinden kitleninstne fazla gidemiyordu. Gerek Kuveyt'teki tutuklamalar gerekse ran-rakSava sonras gelimeler; rnein Haimi Rafsancani liderliindeki grecelml kanadn iktidara egemen olmas, bu arada Irak'a kar balatlan KrfezSava sonras olgular; szgelimi145ran-Kuveyt yaknlamas ve Kuveyt'in Filistin'deki slamc hareketidesteklemesi (FK'nn Saddam'a desteine karlk) lkedeki radikal slamaakmn geliimini durdurdu.Yurtdnda bulunan ve lkeye girmesi yasaklanan ynetim kart kk Snni veii radikal slamc yaplar saymazsak, imdi Kuveyt'te yasal zeminde faaliyetgsteren slamc hareket var:1) Kuruculuunu ve ncln smail El ati'nin yapt slami Anayasal Hareket( El Hareke El Dus-turiyye El slamiyye). Bu hareket daha nce Msr'daki hvanhareketine bal alrken, bu merkezden koparak kendine zg gelimi birprogram hazrlad. Msr'daki ihvan ile slami Anayasal Hareket

arasndaki son gr ayrl ve kopu, Krfez bunalmnda gerekleti. Kuveytlihvanclar, "Irak lideri Saddam'm lkelerini igalini knayp"Batl Mttefikleri desteklerken; Msrl ihvanclar, "Saddam'a destekvermemekle birlikte Batl glerin mslman bir Arap lkesinesaldrmasna" karktlar.Ekim ay banda ise Msrl ihvan liderleri, Kuveyt Devlet Bakan'na birkutlama telgraf ekerek, eski tutumlarnn zeletirisini yapp Kuveytynetimiyle yeniden uzlatlar.Mslman Kardelenin parlamento zemininde oynayan kanad olan slami AnayasalHareket, 1981'de iki 1985'te ise miletvekili sokmutu Meclis'e. 1992 Ekimaynda yaplan seimlerde alt milletvekili kard. Ayrca , bamsz slamcadaylara yardm ve destek verdi.Bu hareket sol ve milliyeti blokun oluturduuDemokratik Platform'dan sonra ikinci146byk g saylyor. slami Anayasal Hareket, katlamad seim blgelerindeii Halk slami plok'a oy verdirmedi.2) Gler dengesinde nc srada Milli slami Koalisyon var. Daha ok

eylemci ia gruplaryla ran slam devriminden etkilenen slamclardan oluan buKoalisyon, Kuveyt kentinin dou kesimindeki ia ynlar arasnda faaliyetgsteriyor. 1985'de kazand milletvekilinden birini koruyup ikisinikaybeden bu hareket de be milletvekili kard-3) Halk slami Blok ise geleneki. Selefi akmn temsilcisi. Bu ynyle de




34/148

Ihvan'n bir uzants durumundaki slami Anayasal Hareket'in daha ok toplumsalalandaki yansmas gibi. Zaten partiden ok hayr cemiyetleri araclylafaaliyet gsteren slami Blok, birok hayr kuruluunu ynetenFolkloru Yaatma Cemiyeti'nin araclyla meruluk kazand. Seime bu hareketde katlacak.147D) BAHREYN1975'ten beri feshedilen anayasadan sonra, Yeni Dnya Dzeni ve Amerikanbirliklerinin Arabistan yarmadasna yerlemesiyle birlikte hafif de olsa esenBat tipi demokrasi samyeli; bir yerde Kuveyt, Suudi Arabistan ve Bahreyn gibi

lkelerdeki liberalleri et-kiliyebiliyor. Nitekim son zamanlarda Danma Meclisikurulunca, y.sal olmasa bile teden beri fiili faaliyette bulunan Bahreynslami Birlik (El Tecemmu El slami El Bahreyni) hareketi de, hkmetin adaltlere gre hareket etmesini, btn baskc yasa maddelerinin iptalini vedaha fazla demokrasi istiyor. Her eyden nce genel seim yaplarak anayasaldzene geilmesi de bu partinin istekleri arasnda.Ayrca lkede devrim yoluyla iktidara gelmeyi amalayan Bay ren'in Kurtuluuirt slami Cephe adl bir rgt daha bulunuyor. ran'a yakm bir sylemiindeki bu radikal rgt, dier demokratik rgtlerle ortak bir bildiriye imzaatarak Ocak 1993'te lkede demokrasi istedi.148DRDNC BLM AM DYARINDA SLAMA) FLSTNslami hareketin tarihi de, Arap lkelerindeki slami hareketin tarihi gibi,Msr'daki islami akmn gelime seyrini izler. Fakat ayn zamanda Filistin ileMsr arasnda zel bir ba var. Msr'da ihvan Cemaati biiminde rgtlenenslami hareketin liderleri,1930'lu yllardan balayarak dini saikler

(drtlerle) sonucunda ngiliz emperyalizmi ile Siyonist smrgecilie kar,Filistinlilerin yannda mcadele ettiler. zellikle 194O'l yllarda Msr ihvanCemaati'nin lideri Hasan El Benne ile arkadalar, Sina l ve o dnemdeMsr'n egemenliinde bulunan Gazze eridi'nde srail Hagana etelerine karbirlikte silahl mcadele yrttler.Hatta Hasan El Benne, yine o dnemde Sinallerinde srail ile savaan ordu komutanlarndan olup daha sonra Msr ve Arapdnyasnn bir numaral milliyeti nderi haline gelecek olan Cemal A

Documents

Fayik Bulut - islamci örgütler