Felsefi Bedenden Sosyolojik Bedene[1]

7/30/2019 Felsefi Bedenden Sosyolojik Bedene[1]

1/14

ETHOS: Felsefe ve Toplumsal Bilimlerde Diyaloglar // Temmuz 2008 // Say: 1/4

ETHOS: Dialogues in Philosophy and Social Sciences // July 2008 // Volume 1/41

FELSEF BEDENDEN SOSYOLOJK BEDENE

Meral Glkaya Timurturkan

ZET

Dnce tarihinde, dalist yaklam, bedeni tekiletirirken ruhu da yceltir. Bu yceltme

ilemi aydnlama dncesi ile daha da pekiir. Akln egemenliinin karsnda kendini

grnr klmaya alan beden ancak aydnlanma dncesinin kartezyen yapsnn

eletirilmesiyle grnr hale gelir. Bedenin, felsefi zeminde ruh-beden ayrmndan kurtulup

sosyolojik bir zemine yerlemesinde fenomonolojik yaklamn ve postyapsalc dnrlerin

pay byktr. Bu makale beden- ruh kartln sorgulamay, bedene artan ilginin nedenini

ve bedenin sosyolojik ynn ele almay hedeflemektedir.

Anahtar Kelimeler: Beden, Ruh, Aydnlanma, Fenomenoloji, Beden Sosyolojisi.

ABSTRACT

In the history of thought the dualist approach others the body and glorifies the spirit. The idea

of Enlightenment consolidates this glorifying. The body which attempts becoming visible

against the hegemony of the mind achieves visibility only after the Cartesian structure of the

idea of Enlightenment was criticized. The body owes a great deal concerning its eluding the

spirit-body differentiation in the philosophical context, to the phenomenological approach and

the post-structuralist thinkers. This paper aims at questioning the spirit-body antinomy, the

reasons for the increasing interest in the body and the sociological aspect of the body.

Key Words: Body, Spirit, Enlightenment, Phenomenology, Sociology of the Body.

Aratrma Grevlisi / Sosyoloji Blm / Akdeniz niversitesiletiim: [email protected]


2/14



I. GR

nsanolu var olduu gnden beri merak duygusu iinde kendini bilme, kendini tanma abas

iine girmitir. Bu kendini bilme abas insann hem kendini tanmasn, hem lm doum

gibi sreleri sorgulamasn hem de kendini doa iinde farkl bir yere yerletirmesini

beraberinde getirmitir. nsan, evreni, doay sorgulama, tanma abalar ile birlikte ruh-

beden ayrm gibi dalist bir yaklam ortaya kmtr. Tartmann merkezinde yer alan

klasik felsefe, beden ve ruh ayrmnda, ruhtan yana tavr koymu, bedeni sadece ruhun

taycs, ruhun hapishanesi olarak grmtr. Bu dnce yenia felsefesinin kurucusu olan

Descartes ile daha da pekiir. Descartes, akl-beden dalizminde akla ncelik tanr. Bylece

insanlk doay egemenlik altna alma yetisi olan aklla tanmlanr. nsan tanryla eit bir

noktaya getiren akl-insansalken, beden hayvansaldr.

Ruh-beden ikilii dnce tarihi boyunca ok farkl ekillerde ele alnm ve tartlmtr. Bu

ikilik kimi zaman ruh- beden, kimi zaman akl-beden, bilin-madde gibi ayrmla var olmutur.

Ama en belirgin ayrm kartezyen dncenin hkim olduu 17.yzylda yaanmtr.

Aydnlanma dncesi de bedeni dalist yaklam iinde ele alm onu akln karsndatekiletirmitir. Akln egemenliini doann karsna oturtan aydnlanma, bedeni

nesneletirerek insan da bu srete zne olarak kurmaya almtr. Aydnlanmann

kartezyen yaps bata fenomonolojik yaklam olmak zere birok postyapsalc dnr

tarafndan eletirilmi ve bylelikle beden farkl disiplinlerce tartmaya almtr. Bu

disiplinlerden biri de sosyolojidir.

1980lerden sonra gelien beden sosyolojisi temel olarak insann vcut geliiminin toplumsal

doas, vcudun toplumsal olarak retilmesi, vcudun toplumsal temsili ve dile getirmeleri ve

vcut, toplum ve kltr arasndaki karmak ilikileri incelemektedir (Cirhinliolu 2001, s.

93). Bedenin sadece biyolojik bir sreten ibaret olmad, toplumsal etmenler tarafndan

ekillendii dncesinin yaygnlamas, bedenin sosyoloji iinde bir alan olarak

glenmesine neden olmutur. Artk beden ne sadece biyolojiye, ne tbba konu olmu ne de

felsefi zeminde ruhun karsnda yer almtr. Beden toplumsaln iinde ekillenen ok nemli

bir olguya dnmtr


3/14



II. BEDENN GRNMEYEN YZ: RUH VE BEDEN AYRIMI

Dnce tarihi iinde ruh-beden ayrmnda ruhtan yana konulan tavr Platona kadar

uzanmaktadr. Eski a Filozoflarndan Platon idealizm dncesi ile dnceyi merkeze

koyarak varln kendisini arka plana iter. Hanerliolu bu idealizmi yle aklar; idealizm

geni anlamda her trl varl dncenin rn ya da dncenin kendisi sayan btn

retileri kapsar (Hanerliolu 1993, s. 93). Platona gre ruh lmszdr ve idealar

dnyasndan gelerek bedenle birleir, bylelikle asl yurduna kavumu olur. dealar

dnyasnda ruh merkezi bir yer tutar, beden ise sadece bu yeri pekitirmeye yarayan aratr.

Aristoteles Platonun dalizmine kar karak, ruhu bedenin bir etkinlii, biimleyici ilkesi

olarak grr. Ona gre ruh yaayan bir varln formu olmas anlamnda tzdr ki o

potansiyel olarak yaama sahiptir ve tz bu anlamda aktivitedir. Ruh o zaman, hlihazrda

tanmlam olduumuz anlamda bedenin aktivitesidir (Erkzan 2003, s. 577). Aristoteles bu

dncesi ile ruhun tamamyla madde d olduunu savunan dnceleri eletirir. Ruhu

maddeden koparp aklamaz. Bedenin bir aktivitesi olan ruh, bir forma sahip olmadan

geliemez.

Ortaa dnrlerinden Byk Gregoriusa gre beden ruhun u iren giysisi idi. Beden

yok olur, lr, ama ruh her zaman varln sonsuza dek korur. Saint Louis Jonville ise beden

hakknda grn yle dile getirmi; insan ldnde u beden czzamndan kurtulur

(Goff 1999, s. 282-283, aktaran: Kzlelik 2003, s. 89). Bu dnemde yaplan aklamalar,

bedensel gereksinimleri yok sayan bedeni her trl gnahn arac olarak gren, ileci, dini

tavrdan bamsz deildir. Ortaa Hristiyan dnyas iin beden ruhun taycs, maddi

dnyaya ait lml bir nesneydi.

Ruh beden ikilii 17. yzyl Descartesin felsefesiyle daha belirgin ve nemli hal alr.

Descartesin dalist yaklamnda, akl bedenden nce gelir. Varln kant dncedir.

Dnrseniz var olabilirsiniz. Beden ve ruh iki ayr tzdr. Ruh maddi olmayan dnen bir

tz iken, beden ise, enlilii, uzunluu, derinlii, olan ve maddi bir tzdr ( Gkalp 2004, s. 6).

Tanilli Descartesin dncelerini yle yorumlar;

Descartese gre, insanlk, onu doann egemeni ve sahibi klan dncededir. nsan kimi yndentanryla eit bir noktaya ykselten bu yeti, o temelde kaygy da siler. Bylece beden hayvansalken,


4/14



dnce insansaldr. Descartese gre insan dnen bir nesnedir. Yani kuku duyan, kavrayan,

belirleyen, yadsyan, isteyen, ayrca imgelemde bulunan ve duyan bir nesne, bir dnen ruh da

diyebiliriz (Tanilli 1998, s. 84-85).

Descartes, ruh ile bedenin birlikteliini ikisinin btnlemesi olarak deil de, iki ayr eyin birarada almas ve birbirini etkilemesi olarak anlar. Yalnzca uzam/yer kaplama olarak var

olan beden ile yalnzca dnce olarak var olan ruhun birlemesine, ruhun bedeni hareket

ettirmesi ve bedenin de duygular veya ihtiraslar oluturmak suretiyle ruha etki etmesi anlam

da yklenir (Gkalp 2004, s. 7). Beden burada bir makineye dnr. Ruhun devinimi ancak

bedensel gereksinimler araclyla olur.

Spinoza ise Descartesin oklu tz anlayna; ruh ve beden tzne kar karak, tek birtzn varlndan sz eder. Ruh ve beden iki ayr tz deil ayn tzdr. Ruh ve beden ayn

eyin iki farkl grnnden baka bir ey deildir. Tz sonsuz ve bamsz olandr.

Spinozann tz grnn birlik anlay olduu ileri srlebilir.

Berkeley daha sonra maddenin var olmadn ve tersini iddia etmenin de aykr bir tutum

olduunu syleyerek kendinden nce gelen filozoflarn dncelerini pekitirmekteydi.

Barok dneminin nemli filozoflarndan olan Leibniz, Descartesin aksine, ruh ve beden

ayrmnda farkl bir deerlendirme yaparak kendini bu alan iinde farkl klmaktayd.

Descartesin znelerinin tersine, zneler ruh ve bedeni birlikte tarlar. Descartesda znenin

ruhu bedenden ayrdr. Leibnizde ise bunlar birlikteler. Her monad beden ve ruhunu birlikte

tayor ve her monadn bir bedeni ve ruhu var (Akay 1998, s. 48). Leibnize gre ruh ve

beden birbiri zerinde etkili o lmayan iki saat gibidir. Onlarn birbirini etkilemeden ayn saati

gsteriyor olmalarn salayan ncesel uyumdur (Afar 2000, s. 333).

Locke ve Humea gre insan, felsefi anlamda duyu ve izlenimlere dayal kavrayn karsnda

yer alan, ie yaramaz akl yrtmelerin sonular olan metafizik tartmalar bir kenara

brakmaldr. Bylece iki dnr her trl metafizik dnceyi reddetmektedirler. (Veysal

2003, s. 208). Dolaysyla tzsellik sorunu bu dnrlerle nemini yitirmektedir. Ruh-beden

gibi tzsellik tartmalar metafizik nitelikte olup, her trl deneyselliin karnda yer alr.

Aydnlama felsefesinin temelinde yer alan kartezyen dnce ise, akl merkezli zellii ile,


5/14



doann karnda akln egemenliini kurar, bylece beden ile akl arasndaki ayrm

belirginleir. Bu kat ayrm sadece beden ile akl arasnda deil; insan ile doa, zne ile

nesne arasnda da grlr.

Aydnlanma dnrlerinden Kanta gre ise, akl ve beden arasnda kkl ayrm yapmaya

ihtiyacmz vardr. Beden engellenirken, akl belirlenimden kurtulmutu. Dolaysyla, insan

yaam fazlasyla zgrlk iindi (Smith 2007, s. 28). Bu zgrlk insan akln en iyi ekilde

kullanma ile mmkn olabilir. Aydnlanma, nsann akln bir bakasnn klavuzluuna

bavurmadan kullanabilmesidir. Kanta gre insann aklnn kullanmamas ise iine dt

ergin olmama durumundan kaynaklanr. Bu ergin olmama durumu, bakalarnn aklnn

egemenliinde yaamn idame etmesini ve bu idame sayesinde dnmemesini, akln

kullanmamasn beraberinde getiriyordu. Kanta gre insan gerek kamu iin gerek zel

gereksinimler iin akln kullanmaldr. Ancak bu sayede aydnlamaya katkda bulan bilirdi

Kendi akln kitle nnde, kamuoyu nnde ve hizmetinde serbeste ve ak bir biimde

kullanmas her zaman zgrce olmaldr ve yalnzca bu tutum insanlara k ve aydnlk getirebilir.

Buna karlk akln zel olarak kullanl (der Privatgebrauch), genellikle ok dikkatlice ve dar bir

alanda kalacak bir biimde snrlandrlabilmitir ve bu da aydnlanma iin bir engel saylmaz.

Kendi akln kamu hizmetinde kullanmaktan ( der ffentliche Gebrauch), bir kimsenin, rnein bir

bilginin bilgisini ya da dncesini, yani akln, onu izleyenlere, okuyanlara yararl olacak bir

biimde sunmasn anlyorum. Akln zel olarak kullanlmasndan da kiinin, kendi ii ve

memuriyeti erevesinde, kendine emanet edilen topluma bir hizmeti ya da belirli bir grevi yerine

getirmesi diye anlyorum ( Kant 2000, s. 18).

Foucaultya gre Kantn dncesinde insan aklnn kamusal ve zel alanda kullanm

arasnda fark vardr. Kant aslnda akln kamusal alanda kullanlmasn zgr, zel alanda

kullanlmasn da boyun eer olarak deerlendiriyordu ( Foucault 2000, s. 71).

Aydnlanma dncesinde bir yanda akln kullanan zgr, rasyonel birey, te yanda

bireylerin sahip olduu grmezden gelinen bir beden vard. Bu balamda aydnlanma bedeni,

kartezyen dnce nda akl-beden kartl iinde ele alm ve bu kartlkta beden

tekiletirilmitir.

Ika gre aydnlanmann kkeninde yer alan kartezyen dnce yle basit, nemsenmemesi

gereken bir dnce deildir. nk bu dnce kartlklar erevesinde, bilimsel, felsefi


6/14



ve toplumsal sorulara yeni cevaplar getirmeyi hedefleyen dnsel, felsefi bir eilimdir. Ona

gre aydnlanmay temellendiren Newton fizii basit bir fizik kuram deildir. (Ik 1998, s.

99) Bilindii gibi Newtonun kefettii yer ekim yasas doann nnde yer alan tm

engelleri ortadan kaldrarak, yeni bir doa anlaynn domasna yol amt. nk doa

artk llr, kontrol altnda tutulabilir ve bylelikle zerinde iktidar kurulabilirdi. Bireyi bir

iktidar znesi, bedeni ise bir iktidar nesnesi haline getiren de bu llebilir doa anlay

olmutur (Bal 2002, s. 33).

Eletirel kuram, Aydnlanmann insan stn grerek, doay nesneletirmesini eletirir.

Horkheimere gre aydnlanmann elikisi, bir yandan insan ile doay nesnelletirip bir

makineye benzetmesinden te yandan ise insan doadan stn tutmasndan kaynaklanr.

nk aydnlanma, insan ile doa arasndaki elikiyi gz ard etmitir (Jay 1989, s.371-373,

aktaran: Atiker 1998, s. 57-58). Aydnlanma dncesinde, zne-nesne, insan-doa ayrmnda

zne merkeze konulmu, ona stnlk tannmtr. Bylelikle bu diyalektik olmayan iliki

toplumsal ilikilere aktarlarak yneten-ynetilen ilikisi hakl klnmtr. Eletirel kuram

Aydnlanmann totalizme beik olduunu savunur (Atiker 1998, s. 58).

III.KARTEZYEN DNCENN ELETRS VEFENOMENOLJK YAKLAIM

Fenomenolojik yaklam, felsefe tarihinde uzunca bir sre yer igal eden bu beden ve ruh

kartezyen dalizmine kar ciddi eletiriler getirir. Phenomen Szc Yunancadan

grnm anlamndan alnmtr. The Encyclopedia of Sociology fenomenolojiyi: birey ve

onun bilinli deneyimleri ile balayan ve daha nceden var olan kabuller, n yarglar ve

felsefi dogmalardan kanmaya alan bir yntem olarak tanmlar. Fenomenoloji olaylar(grnleri) toplumsal aktr tarafndan dorudan doruya algland ekilde inceler

(Wolf&Wallace 2004, s. 297). Fenomenolojik yaklam benimseyen ve temsil eden

dnrler, Husserl, Schultz, Scheler, Ponty, Sartre, ve Heideggerdir. Fenomonolojik

yaklamnn kurucularndan olan Husserle gre Fenomenoloji felsefeyi metafizik elerden

kurtararak, kesin bir bilim seviyesine eritirmitir. Husserlin en nl slogan eylere

dnelim arsdr (Woff 2006, s.708). Bu dncesi ile Husserl, nesnelere ynelen anlayn

terk edilerek, bilin alanna ynelmeyi nerir. eylere dnelim ars Weberin anlamaya


7/14



ynelik sosyoloji arasnda benzerlik gsterir. Webere gre Sosyoloji () toplumsal

davranlar yorumlayarak anlamak ve bylece bu davranlarn oluum ve etkilerine nedensel

aklamalar getirmek amacn gden bir bilim olarak anlalmaldr (Weber, aktaran: Woff

2006, s. 709). Weberyan sosyoloji ve fenomonolojik yaklam olaylarn arkasndaki

nedensellik ilkesini aklama balamnda birbirinden ayrlmaktadr.

Fenomonolojik yaklam her trl metafizik dnceye kar karak somut yaantya nem

verir. Bylelikle akl-beden ya da ruh-beden kartl erevesinde sren soyut, metafizik

tartmalar da aarak bedene farkl anlamalar ykler.

Fenomenolojide, karmza biri fiziki (krper) dieri ise yaayan (leib, living ya da lived )

olmak zere iki farkl beden kar. Kartezyen anlay, bedeni fiziki nesneler arasnda bir nesne

olarak grmekteyken, Fenomenolojinin nde gelen temsilcilerinden biri olan Merleau-Ponty

ve Fenomonolojik yaklam iin beden, sadece dnyada bir nesne olarak ele alnmaz. O

dnyann sayesinde var olduu eydir (Ik 1998, s. 122). Beden fizyolojik olarak

tanmland gibi organlardan oluan bir nesne, bir mekanizma deildir. Yani beden basit bir

nesne deildir. nk nesneler paralarn birbirinin dnda bir varolutur. Bu tanmda

nesneler ya da nesnelerin paras arasnda mekanik bir iliki vardr. Oysa bedenin her blm

dieri ile orijinal biimde birbirine baldr veBedenbir btndr (Gkyaran 2003, s. 46-47).

Pontye gre insan ayn anda hem dnen bedensel ben, hem de dnen znedir. Varlk

hem dnceden hem de bedenden oluur. Dnce hibir zaman bedenden kopmamtr

(Akay 2004, s. 42). nk Pontynin dncesinde bedenli varolu vardr. Tin beden

ilikisinin ele alnd bu var olu dncesinde tinin egemenlii yklmtr. Ancak beden de

tinin yerini almaz. Tinin bir bedeni vardr ve bedenin bir tini aralarnda kesiim( Savan

2003, s. 122).

Soykan da fenomonolojik yaklam izleyerek beden ve ruhu ayr dnmenin btnl

bozan bir dnce olduunu, bedenimizin varlyla dnyaya ait olabileceimizi savunmutur.

Dnre gre ruh, bedenin btnldr. kisi birbirinden ayrlmaz bir birlik oluturur.

Ruh ya da ben; bedenden fazla bir eydir. Ama bu fazla ey kendisini yine bedende gsterir:

Ben, cisimlemi bedendir. Ben ve ruh, bedenin btnldr. Onun beden dnda baka bir yeri

yoktur. Benin hem bedenden fazla bir ey olmas, hem de ikisinin birbirinden ayrlmaz bir birlik

oluturmas biiminde kendini gsteren bu paradoksal durum, bilgikuramsal adan yaplan ben-


8/14



beden ayrmnn varlksal bir temeli olmamasndan ileri gelir.. Bilgi ile varlksal olan arasndaki

rtmezlik, burada ruh- beden ayrm (bilgikuramsal) ve ayrmszl ( varlksal ) ile ak bir rnek

bulur. Eer ben veya ruh diye bir varolan ve beden veya cisim diye birincisinden ayr varolan

olsayd, o zaman bilgi kuramsal ayrma varlksal ayrm kar geleceinden, sz edilen rtmezlik

ortadan kalkard; ama bu kez bu iki ayr var olann birbiriyle ilikisi sorunu, Descartesta olduugibi zmsz olarak kalrd (Soykan 1996, s. 55).

Ksacas fenomonolojik yaklam yaayan bedene ynelir ve beden ruh kartln eletirir.

Fenomonolojik yaklamda nesnel d dnya, bedenin eylemleri ve muhtemel eylem

potansiyeliyle balantl olarak ele alnr.

Kartezyen dnceye ynelik nemli eletiriler post yapsalc dnrlerden de gelmitir. Bu

dnrler, Aydnlanma dncesini zelde yanllk-tekilik ayrmn, genelde ise

kartlklarla dnen tm kartezyen yapsn eletirirler ( Ik 1998, s. 14). Bu dnrlerin

banda Foucault, Deleuze, Derrida, Lyotard ve Baudrillard gelmektedir (Ik 1998, s. 14).

IV. KLASK SOSYOLOJDE BEDEN

Kartezyen dnce nda sre gelen akl-beden, beden-ruh tartmasnda ruha ayr bir nem

atfedilmesi ve bu nemin uzun sre varln srdrmesi bedenin ikincil konuma itilmesine

yol amtr. Beden u an var olan ama her an yok olacak maddi bir nesne olarak grlrken,

ruh hi yok olmayacak yok olsa bile baka bir yerde varln srdrmeye devam edecek

lmsz dnyann maddi olmayan yn olarak grlmekteydi. Nazlya gre bu tartmalar

nda bedene yklenen canl/biyolojik zellikleri, Klasik sosyolojinin doa/toplum ikilii

iinde, doal alana aittir (Nazl 2005, s. 73).

1789 Fransz devrimi ve Avrupada sanayi devriminin ortaya kmasna paralel olarak

sosyoloji de bir bilim dal olarak gelimeye balam, dnemin sorunlarna k tutmaya

almtr. Klasik sosyolojide nemli yer tutan Comte, Durkheim, Marx, Simmel, Weber gibi

dnemin dnrleri, bu srete hzla deien kltrel, siyasal, ekonomik, teknolojik ve

toplumsal deerleri zmlemeye ynelmitir. Dnrlerin ortak temas toplumlarn

modern ncesi aamadan modern aamaya geiidir (Gugutzer 2004, s. 20 ). Nazlya gre

bu klasik kuramclar toplumu temel analiz nesnesi olarak kabul etmi ve toplumsal dzen,

toplumsal kontrol, bir toplumsal sistem olarak endstri toplumlarnn heterojenlii, ilevleri,


9/14



yabanclama ve anomi gibi konularla ilgilenmilerdir. Bu nedenle sosyolojik baka

dorudan bedeni dhil etmeyen klasik Sosyoloji buna ramen onu tamamen de yok

saymamtr. Doal bilimlere kar gsterdii tavrn zedelemeyecek ekilde varln kabul

ettii bedene grnmez bir nitelik atfetmitir; beden vardr ama grnmemektedir (Nazl

2005, s. 73).

Sosyoloji tarihinin nemli dnrlerinden olan Marxn ve Weberin kuramlarnda beden var

olmayan bir konudur. Weberin sosyolojisinde biyolojik sistem olarak herhangi bir toplumsal

aktr kavramndan bahsedilmedii gibi konu ile ilgili hibir yorum da yaplmaz (Turner

1992, s. 7). Weber, sadece Protestan Ahlak ve Kapitalizm adl almasnda Kalvenist

retinin nasl varlktan doal zevk ve haz almaya kar karak, btn bedensel zevklere

sava at zerinde durarak bedene eitli gndermelerde bulunur.

Marx yaklam da bedeni ele almayarak ihmal eder. Turnera gre Marksizmin gerekte

hibir beden kuramna sahip olmamas tuhaftr; byle bir kuramn materyalizmin temel bir

niteliini oluturmas gerekir (Turner 1995, s. 212). Marksist yaklamn bu temelde

eletirilmesinin ardnda insan doum-lm gibi materyalist sorunlarn grmezden gelmesi

yatar. Turnere gre Marksist kuramda bu sorunun yokluunu kefeden Foucault idi.

Durkheim gr ve yazlarnda beden konusuna direkt yer vermemekle birlikte daha ok din

ve insann doasna ilikin aklamalarnda insan bedenine gndermelerde bulunmutur

Gerek Fransz sosyolog Durkheimin, gerek Weberin din ve toplum arasndaki ilikiyi

zmlerken gelitirdikleri dnceler, merkezi bir balamda yer almasa da insan bedenine

eitli atflarda bulunmaktadrlar. Her ne kadar beden konusu satr aralarnda ilenmi olsa da

bu konunun sosyoloji iinde yer edinmesi iin 1980leri beklemek gerekmitir.

V. BEDENE ARTAN LG ve BEDEN SOSYOLOJSNN GELM

Kartezyen dnce erevesinde srekli aalanan ve yok saylan beden anlaynn ciddi

eletirilere maruz kalmasyla birlikte, 17. yzyldan itibaren beden ska gndeme gelen,

tartlan bir konu haline gelmitir. Satr aralarnda ilenen, ihmal edilen beden, sosyoloji

iinde farkl bir disiplin olarak ele alnmaya balanmtr. Beden ok farkl disiplinlerin, farkl


10/14



alanlarn konusu olmakla beraber en ok diyet, gzellik, estetik cerrahi, magazin, spor, vcut

gelitirme, cinsellik, cezalandrma, salk, eitim vs. gibi balklar altnda karmza kan bir

konu olmutur. Bedenin tarihi her ne kadar 17. ve 18 yzyla, zellikle sosyoloji iindeki

yeri, 1980lere gtrlse de, beden tarihi insanlk tarihi kadar eski ve nemlidir. Beden

sosyolojisi her geen gn nem kazanan bir alan olmakla beraber, 1980lerden sonra

sosyolojinin bir alt dal olarak tartlmaya balanlmtr. Peki, nedir bu beden sosyolojisi?

nceleme alan nedir? Ve son yllarda neden bu kadar nem kazanmaya balamtr?. lk

olarak bu sorulara yant aramak bedenin tarihi geliiminin irdelenmesi balamnda nemlidir.

Giddensa gre yeme bozukluklarnn yaygnlamas, toplumsal etmenlerin yaamlarmzn

zerindeki etkisinin artmas bedene olan ilginin gstergesidir. Beden sosyolojisi diye bilinen

alan, bedenin toplumsal etmenler tarafndan nasl etkilendiini incelemektedir. Dnre gre

insanlar olarak bizler, bedensel varlklarz- hepimizin bir bedeni var. Beden yalnzca bizim

olan bir ey olmad gibi toplumun dnda var olan, yalnzca fiziksel bir ey de deildir.

Bedenlerimiz, bizim toplumsal deneyimlerimizden olduu kadar bizim ait olduumuz grubun

normlar ve deerleri tarafndan da derinlemesine etkilenirler. Sosyologlar, toplum yaam ile

beden arasndaki balantlarn yapsnn ciddiyetini ancak ok yakn zamanlarda kavramaya

balamlardr. Giddensa gre bu alan, olduka yeni ancak bir o kadarda heyecan vericidir

(Giddens 2000, s. 126). Giddens dnceleriyle bedene toplumsal bir nitelik atfeder ve onu

sosyolojik bir perspektif iine yerletirir. Bedeni salt fiziksel bir sre olmaktan karr,

bedenin biyolojik yn kadar toplumsal ynn de vurgular.

Wallace ve Wolfa gre sosyologlarn beden konusuna giderek artan ilgilerinin nedeni,

kamuda fiziksel salk ve iyilik alanna duyulan yaygn ve artmakta olan meraktr.

Bedenlerimiz ve salmz zerinde farkl besinlerin etkilerine kar ilgi artmtr. zellikle son

yllarda Amerika toplumu iinde artan obezite ve buna kar farkl besinlere olan ilgi szkonusu durumun gstergesidir. Yirminci yzyln son zamanlarnda diyet besinler, plastik

cerrahi ve salk kulplerine ilginin hzla bymesi bedenin artan neminden ileri

gelmektedir (Wolf&Wallace 2004, s. 432). Bu balamda bedene artan ilgiyi, Bat toplumunda

artan obezite ve popler kltrn medya araclyla dayatt kusursuz beden yaratma abas

ve bu anlayn toplumun byk kesimlerince kabul grmesine balamak yanl olmaz.

Nazlya gre bedene artan ilginin temelinde, gelien kapitalizmin, toplumsal platformdaki

grnmleri nemli bir rol oynamaktadr (Nazl 2005, s. 79). Modern endstri toplumlarndan


11/14



postendstriyel toplumlara geile birlikte retimin kol igcnden beyinsel igcne

kaymas, bunun sonucu olarak hizmet sektrnn n plan kmas, bo zamann artmas,

postendstriyel toplumla beraber yeni bir tketim kltrnn ortaya kmas, kitle iletiim

aralarnn hem tketim kltrnn yaygnlamasnda hem de bu kltr iinde bedenin nemli

bir tketim nesnesi haline getirilmesinde nemli bir rol oynamas, bedenin popler kltr

iinde ayr bir alan oluturmas, toplum yapsnda meydana gelen deiimler ve hazc bir

toplum anlayna dayanan deerlerin n plana kmas, 1960lardan sonra kadn ve ecinsel

hareketlerinin bedene ayr bir vurgu yapmas, artan yal nfus ve bunun da beraberinde yeni

ekonomik ve sosyal dzenlemeleri getirmesi, ortaya kan yeni hastalk tipleri ve bu hastalk

tiplerinde hem biyolojik hem psikolojik srelerin rol oynamas, son yllarda biyo-

teknolojilerin gelimesiyle birlikte, klonlama, organ nakli, doping gibi etie de konu olan

tartmalarn yaygnlamas, plastik cerrahinin gelimesi ve bu cerrahilere talebin artmas gibi

ok farkl nitelikte faktrlerin pay byktr (Gugutzer 2004, s. 34-40).

Beden sosyolojisi toplumsal ve bireysel yaam iin fiziksel deneyimlerimizin nemini, bu

deneyimlerin farkl toplum ve kltrde nasl deitii, toplumsal srelerden nasl etkilendii

ve toplumsal olarak nasl retildiini konu edinir.

Turnera gre ise beden sosyolojisi sosyal bilimlerde hayli ihmal edilmi bir alandr. Fakat

1980lerden sonra bu alanda yaplan almalarn artmas ilginin bu yne doru kaymasna

neden olmutur. Beden sosyolojisine kayan bu ilginin kaynan kadn hareketlerinin gerek

siyasal gerek toplumsal etkisi, akademik feminist almalar (zellikle ataerkillik, cinsiyet ve

cinsellik gibi ve gcn beden zerinde temsili gibi konularda Kristeva, Haraway, Butler,

Hochschild gibi dnrlerin almalar) ecinsel hareketler, gelien tp teknolojileri, ayrca

gelien yeniden retim teknolojileri, HIV ve AIDSe kar duyulan ve artan kayg, tketim

kltrnde beden ve yeni yaam tarz ve buna bal estetik kayg oluturur. Turnera greONeillsin Five Bodies (1985) ve Communicative Body (1989), Francis Barkern The

Tremulous Private Body (1984), David Armstrongun Political Economy of the Body (1983),

Micheal Ryand ve Avery Gordonn Body Politics (1994), Arthur Frankn At the Will of the

Body (1991b), Judith Butlern Bodies that Matters (1993) ve Don Johnsonn Body (1983)

gibi yaynlaryla beden, belirgin hale gelmitir. 1990lara gelindiinde ise Pasi Falk The

Consuming Body (1994), Chris Schilling The Body and Social Theory (1993), Anthony

Synnott (1993) The Body Social ve Mike Feathersone, Mike Hepworth ve Bryan Turner,


12/14



Social Processes and Cultural Theory (1991) gibi almalar ile birlikte artk, sosyal kuramda

beden daha belirgin hale gelmitir ( Turner 1995, s. 228-231). Ayrca Turnera gre bedenin

sosyal yaam iinde son yllarda nemli bir aratrma konusu, aratrma problemi haline

gelmesinde ve konunun canlanmasnda Nietzsche ve Foucaultun almalarnn katks

yadsnamaz (Turner 1992, s. 32). Foucault almalarnn hepsinde insan bedeninin nemli

bir rol ald eitli faaliyet ve davranlarda, insanlarn ne dndkleri ve nasl hareket

ettiklerini aratrmtr (Wolf&Wallace 2004, s. 433). Foucault almalarnn ounda,

bedenlerin nasl dzenlendii, disipline edildii, iktidarn bedenler zerinde nasl kodland

zerinde durur. Foucaultun bu alandaki almalar, beden kuramnn gelimesine byk

katk salamtr.

Beden sosyolojisinin geliimine katkda bulunan nemli dnrlerden bir dieri ise

Bourdieudur. Habitus kavramyla snflar aras beden algsnn nasl deitiinin bir analizini

sunarak, bedeni sosyal sermaye, kltrel sermaye ve ekonomik sermaye arasnda farkl bir

sermaye tr olarak sunar. Bylece beden bata sosyoloji olmak zere birok disiplinin ilgi

oda haline gelmekte, disiplinler aras bir alma alan olarak karmza kmaktadr.

VI. SONU

Beden sosyolojisinin gelimesinde kukusuz hem sosyal hem de felsefi bak alarnn nemi

yadsnamaz. Bu gelimede, bedeni d dnyaya ait gren, ruhu ise bu dsal dnyada merkeze

koyan, onu ycelten bak alarnn nemini yitirmesinin pay byktr. Beden felsefeden

sosyolojinin iine bir gei yapar ve sosyo-kltrel bir zeminde toplumsaln iinde tartlr.

Deien ekonomik ve sosyal rgtlenmeler bu alann nemini artrr. Yeni toplum tipinde

beden nemli bir ara ve arac haline gelir. nk beden araclyla yeni kimlikler, yeni

tketim kalplar, yeni gzellik idealleri, yeni imajlar, yeni iktidar tipleri ina edilir. Bylelikle

beden modern dnyann bir projesi haline gelir.


13/14



KAYNAKA

Afar, T. (2000)Felsefe Szl, stanbul: Bulut Yaynlar.

Akay, A. ( 2004) Tekil Dnce, 3.Bask, stanbul: Balam Yaynlar.

Akay, A. (2002) Kapitalizm ve Pop Kltr, stanbul: Balam Yaynlar.

Atiker, E. (1998) Modernizm ve Kitli Toplumu, Ankara: Vadi Yaynlar.

Bal, M. (2002) Klasik Fizik (Newton Paradigmasnn) lkeleri Balamnda Modern

Bilincin ve ktidarn mknlar: zgrlk ve Yetkinlik,Dokuz Eyll niversitesi

Sosyal Bilimler Enstits Dergisi, Cilt 4, say:3, s. 33-57.

Cirhinliolu, Z. (2001) Salk Sosyolojisi, stanbul: Nobel Yaynclk.

Erkzan, H. N. (2003) Aristoteles, Felsefe Ansiklopedisi cilt I iinde, ed. A. Cevizci,

stanbul: Etik yaynlar.

Foucault, M. (2000) Aydnlama nedir?, Toplumbilim Aydnlanma zel Says, ev. Eda

zgl, zlem Ouzhan, say: 11, s. 69-76.

Gddens, A. (2000) Sosyoloji, Ankara: Ayra Yaynevi.

Gkalp, N. ( 2004) Descartes ve Spinoza Dncesinde Gerek yi Kavram, Felsefe

Dnyas, say: 40, s. 18-40.

Gkyaran, E. (2003) Bakas ve Aynlk, Dnyann Teni iinde, ed. Z. Direk, stanbul:

Metis Yaynlar.

Gugutzer, R. (2004) Soziologie des Krpers, Bielefeld: Transcript verlag.

Hanerliolu, O. (1993) Dnce Tarihi, 5. Basm, stanbul: Remzi Kitabevi.

Ik, E. (1998) Beden ve Toplum Kuram, stanbul: Balam Yaynlar.Ik, E.(2006) Toplumsal Teoride Beden: Beden Tekniklerden izo-Analize, Toplum Bilim

Gilles Deleuze zel Says, say 5, s.3951.

Kant, I. (2000) Aydnlanma Nedir? Sorusuna Yant (1784), Toplumbilim Aydnlanma zel

Says, ev. Nejat Bozkurt, say: 11, s. 17-21.

Kzlelik, S. (2003) Kreselleme, Beden ve izofreni, C.U. Tp dergisi, , say: 25 (4),

zel Ek. s. 89-94.

Nazl, A. (2005) Grnmeyen Bedenden Grnen Bedene Bedenin Sosyolojisi,


14/14



Sosyoloji Aratrmalar Dergisi, say: 2 s.7187.

Savan, Z. (2003) Algsal nan, Dnyann Teni iinde, ed. Z. Direk, stanbul: Metis

Yaynlar.

Smith, P.( 2007) Kltrel Kuram, stanbul: Babil Yaynlar.

Soykan, . N. (1996) Beden Fenomenolojisi in Dnceler, Beden Politikasnn Bir Yz

Spor, Varlk Dergisi, Say 1064, s. 54-59.

Tanilli, S. (1998) Yaratc Akln Sentezi, 3. Bask, stanbul: Adam Yaynlar.

Turner, B. S. (1992) Regulating Bodies: Essays n Medical Sociology, London: Routledge.

Turner, B. S. (1995) Medical Power And Social Knowledege, 2. Bask, London: Sage

Publication.

Veysal, . (2003) Tz zerine, Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 27 No: 2, s. 202-210.

Woff, K. H. (2006) Fenomenoloji ve Sosyoloji, Sosyolojik zmlemenin Tarihi-I iinde,

ev. Harun Rzatepe, ed. T. Bottomore, R Nisbet, stanbul: Krmz Yaynlar.

Wolf, A. Wallace R. A. (2004) ada Sosyoloji Kuramlar, ev: Leyla Elburuz, Rami Ayas,

zmir: Punto Yaynclk.

Documents

Felsefi Bedenden Sosyolojik Bedene[1]