Festivalski biltenFestival bulletin

2

24. MeĐunaRODni Festival POZORiŠta Za DeCuSubotica, 24 – 29. septembar 2017.

sveČanO OtvaRanJe Festivala takMiČaRski PROGRaM sPeCiJalni GOst Festivala – POZORiŠte iZ GRaČaniCe, predstava „kuĆi“ 9. MeĐunaRODni FORuM Za istRaŽivanJe POZORiŠne uMetnOsti Za DeCu i MlaDe veČe s DObitnikOM naGRaDe „Mali PRinC” – DR bORisOM GOlDOvskiM iZlOŽbe:STUDENTSKA IZLOŽBA FESTIVALSKIH PLAKATA (FPU) – Fondacija „Danilo Kiš”, Skladište BOJ NA KOSOVU, Ljiljana Điđino Branovački – Dečje pozorište Subotica (hol)MEĐUNARODNI FESTIVAL POZORIŠTA LUTAKA „PUK“, Kluž, Rumunija (vizuelna dokumentacija) – Savremena galerija KORAK DALJE S LUTKOM KROZ PREDŠKOLSKO OBRAZOVANJE, Sofija Jegarski, Kikinda – Gradska biblioteka Subotica (plus predavanje „Svet lutaka“)PROMOCiJe:ZBORNIK RADOVA – POZORIŠTE ZA DECU – UMETNIČKI FENOMEN 7JURKOVSKOM U ČAST (izdanje na engleskom jeziku) ISTORIJA DRAMATURGIJE POZORIŠTA LUTAKA (B. Goldovski) LUTKA U KULTURI II (H. Jurkovski) RAZUMJETI LUTKU (S. Jelušić) ZAPISI S MANITOG JEZERA (S. Marković) NITI – časopis za lutkarstvo FilMski PROGRaM – FRanCuski aniMiRani FilM PRIČE IZ NOĆI RABINOVA MAČKA OSTRVO BLEK MORRaDiOniCe i PReDavanJa:POZORIŠTE OD PAPIRA, Jovan Caran – Gradska biblioteka Subotica RADIONICA INDIJSKOG KLASIČNOG PLESA, Guru Šarad Pandja TAJNE GOSPODINA PANČA, Konrad Frederiks PROGRaM tRGOvi i uliCe:Plesni studio „Adagio”HKC „Bunjevačko kolo” Subotica„Creative studio” (Studio za moderan balet)Dramska sekcija OŠ „Isa Bajić” Kula – MAGAREĆE GODINEPlesni studio„Larisa“OKUD „Mladost”Plesni Klub „Mon Mirage”Muzička škola SuboticaPlesni studio „Olena”Plesni klub „Stars”Udruzenje za afirmaciju i stvaralstvo dece „Svitac” – CRVENE CIPELICEZumba kids – Zu SU Kids-Zumba fitnessArsa s MarsaKulturno-umetničko društvo zanatlija „Lanji Erne” sveČanO ZatvaRanJe Festivala

3

U sUsret jUbilejU / ApproAching the AnniversAry

Kada neko puni 24 godine, više nije mlad, ali daleko je od starosti. Ima već dovoljno iskustva i znanja sa jedne, ali i smelosti i energije

sa druge strane, za velika dela, za misao o nezaboravu. Tako i Festival, na pragu jubileja (jer sledeći je jubilarni, dvadeset peti), zrači isku-

stvom, dobro je upoznat sa svojim prednostima i manama, čvrsto rešen da osnaži prve i potisne druge. Kako bi jubilej dočekao umiven

i spreman za nove izazove. Kojih će biti.

A koliko se već sada, na pragu 24. izdanja, ozbiljno razmišlja o jubileju, dokaz su planirani i već delimično realizovani projekti koje

bismo mogli svesti pod zajednički imenitelj: FESTIVAL SVOM GRADU ili ČETVRT VEKA FESTIVALA. U okviru toga, septembar 2018. godi-

ne donosi polučasovni dokumentarni film u produkciji Radio-televizije Vojvodine (RTV), Pozorišnog muzeja Vojvodine iz Novog Sada i

Otvorenog univerziteta kao izvršnog producenta. „Prvih 25 godina“ – radni je naslov monografije koja je u pripremi. Jubilarno izdanje

Festivala obogatiće i izložba, „u slici i reči“, na temu 25 festivalskih godina, a poseban segment Festivala biće Dani kineskog lutkarstva u

Srbiji (u okviru programa Nacionalno lutkarstvo u fokusu). I to je tek početak.

Dobro došli u Suboticu, na Festival, i sada i za godinu dana!

sPReMan Za velika Dela

ReaDY FOR GReat tHinGsWhen someone is 24 years old, they are no longer young, but they are also far from being old. They already have enough experience

and knowledge, as well as confidence and energy for doing great, unforgettable things. Thus, the Festival, standing on the threshold of the anniversary (because next year we are celebrating the 25th anniversary), radiant with experience, well aware of its advantages and disadvantages, is firmly resolved to empower the first and conquer the latter, in order to get ready for the anniversary and new challenges.

The anniversary is already being seriously prepared which is proved by planning and partially implementing projects with A QUAR-TER CENTURY OF THE FESTIVAL as the common denominator. In September 2018 we can expect a half an hour documentary produced by the Radio Television of Vojvodina (RTV), the Theatre Museum of Vojvodina from Novi Sad and the Open University as an executive producer. The First 25 Years is the working title of the monograph that is being prepared. The jubilee edition of the Festival will also be enriched by the exhibition in pictures and words dedicated to the 25 years of the Festival, as The Days of the Chinese puppetry. And this is only the beginning.

Welcome to Subotica, welcome to the Festival, both now and next year!

4

vesti/news

SPOJ TEORIJE I PRAKSEMeđunarodni festival pozorišta za decu u Subotici predstaviće i ove godine u takmičarskom programu najrelevantnije pred-stave za decu iz celog sveta, uz respektabilan naučni segment, ali i raznovrsne prateće sadržaje: filmski program, izložbe, radioni-ce, promocije knjiga, program na centralnom gradskom trgu...Festival je u jednakoj meri okre-nut opštoj i stručnoj javnosti, u nameri da, s jedne strane, pruži kvalitetne umetničke i kulturne sadržaje i aktivnosti za decu i mlade, a da, s druge, kroz teatrološ-ke konferencije i izdavačku delatnost, u saradnji sa stručnjacima iz celog sveta, razvije platformu za podizanje kvaliteta i unapre-đenje pozorišne umetnosti za decu i lutkarstva, pre svega u Srbiji, ali i šire.

SVEČANO OTVARANJENa svečanom otvaranju Festivala (nedelja, 24. septembar, Scena „Jadran, 20h), nastupiće petnaestogodišnja Anastasija Stokin iz Subotice, članica Dečijeg crkvenog hora „Sveti Roman Melod“, koja će otpevati festivalsku himnu „Pustite decu nek rastu” (tekst: Milivoje Mrkić, muzika: Arsen Dedić). Pozdravnu reč uputiće gra-

donačelnik Suboti-ce Bogdan Laban, a publici će se obra-titi i Zoran Hadži Lazin, podsekretar u Pokrajinskom se-kretarijatu za kul-turu, javno infor-misanje i odnose sa verskim zajednica-ma. Svojim nastu-pom program će obogatiti i talento-vani citraši, članovi Kulturno-umetnič-

kog društva zanatlija „Erne Lanji” iz Subotice. U okviru ceremonije otvaranja, Nagradu za životno delo „Mali princ” primiće čuveni ruski istoričar i teoretičar pozorišta Boris Goldovski, i Ljubica Be-ljanski-Ristić, naš cenjeni dramski pedagog i vizionar u oblasti dečje edukacije, kojoj je pripala i čast da zvanično otvori Festival. U nastavku večeri, biće prikazana predstava „More mašte“, Pozori-šta lutaka iz Niša (Srbija), koja se nalazi u takmičarskom programu.

TAKMIČARSKI PROGRAM Selektor Slobodan Marković u zvaničnu selekciju uvrstio je 16 predstava, koje će biti izvedene u Dečjem pozorištu Subotica, Po-zorištu „Deže Kostolanji“ i Narodnom pozorištu – scena „Jadran“. Svaka od predstava biće izvedena na izvornom jeziku. Za učešće

u takmičarskom pro-gramu predstojećeg Festivala vladalo je i ove godine izuzetno veliko interesova-nje, uprkos nepo-voljnim uslovima učešća (pozorišne trupe same snose putne troškove), koji su posledica značajnog smanjenja budžeta: prijavljeno je čak 230 predstava iz 46 zemalja, sa svih kontinenata. Prijave za takmičar-ski program pristigle su iz: Argentine, Australije, Austrije, Belgije, Belorusije, Bosne i Hercegovine, Brazila, Bugarske, Crne Gore, Či-lea, Danske, Egipta, Estonije, Francuske, Grčke, Gruzije, Holandije, Hrvatske, Indije, Irana, Italije, Izraela, Japana, Jermenije, Kanade, Kazahstana, Kine, Mađarske, Nemačke, Nepala, Norveške, Poljske, Portugalije, Rumunije, Rusije, Singapura, Slovačke, Slovenije, Srbi-je, Španije, Švajcarske, Švedske, Turske, Ukrajine, Velike Britanije i Venecuele.

AUSTRALIJA - PRVI PUT NA FESTIVALU!

Prvi put na Festival dolazi i pozorište iz -Australije! Sidnej-sko pozorište lutaka odigraće predstavu „Nelina krila“ – div-no i nežno istraživanje dečjeg sna o letenju...

NAGRADEFestival će dodeliti sledeće nagrade: Gran pri za najbolju predsta-vu u celini; nagradu za najbolju režiju; nagradu za najbolju sceno-

grafiju; nagradu za najbolju originalnu muziku; nagradu za naj-bolje estetsko i tehnološko rešenje lutaka; nagrade za glumačko/animatorsko majstorstvo (pet ravnopravnih nagrada).

MEĐUNARODNI FORUMZa ovogodišnji 9. Međunarodni forum za istraživanje pozorišne umetnosti za decu i mlade i ove godine vladalo je veliko intere-sovanje, uprkos činjenici da organizator učesnicima ne pokriva putne troškove. Pristiglo je 38 predloga radova iz 21 zemlje sveta:

5

Grčke, Egipta, Izraela, Indije, Irana, Južnoafričke Republike, Ma-đarske, Makedonije, Meksika, Nepala, Nigerije, Norveške, Poljske, Rusije, Rumunije, Slovenije, Srbije, Ukrajine, Hrvatske, Čilea i Špa-nije. Naziv konferencije koja će se održati u okviru ovogodišnjeg Foruma je „Rediteljska tumačenja književnog/dramskog teksta za decu i mlade: Problem granice tumačenja“.Forum, koji organizujemo u saradnji sa Pozorišnim muzejom Voj-vodine, značajan je segment Festivala i deo višegodišnjeg projek-ta koji je pod vođstvom prof. dr Henrika Jurkovskog započet 2009. godine. Činjenica da stručnjaci sa svih meridijana smatraju da je učešće na Forumu Festivala u Subotici stvar naučnog prestiža, uz podatak o broju prijavljenih predstava za takmičarski program, svedoči o izuzetno velikom ugledu koji Međunarodni festival po-zorišta za decu u Subotici uživa u svetu.

GOSTITokom šest dana, Festival će ugo-stiti umetnike, pozorišne struč-njake i studente pozorišnih škola sa raznih strana Evrope, sveta, i zemlje domaćina Srbije, kao i am-basadore, predstavnike inostranih kulturnih centara i medijskih kuća.

PRateĆi PROGRaM Festivala

RaDiOniCe, seMinaRi / WORksHOPs

INDIJSKI PLESPosetioci Festivala biće u pri-lici da nauče indijski klasični ples tokom radionice koju će voditi specijalni gost Guru Šarad Pandja, uz asistenciju Švete Patel. Ovaj ples je drev-na tradicija koja vuče poreklo iz indijskih hramova i direktno je povezana sa duhovnošću, filozofijom i indijskim vrednostima, etosom i kulturom. Radionica ima prilagođenu strukturu, gde polaznici ili učesnici nakon naj-

manje dva sata rada mogu dobiti neposredno iskustvo i znanje, kako o teoriji tako i o praksi ove umetnosti.

POZORIŠTE OD PAPIRAU okviru zanimljive radionice „Pozorište od papira“ učesnici će biti u prilici da se upoznaju sa istorijatom, vrstama i tehnikama

ovog „pozorišta“. Deci će radionica, koju vodi glu-mac-lutkar i scenograf Jovan Caran – Denis, biti zanimljiva kao ulaznica u svet lutkarstva, a profe-sionalci mogu da nauče kako da izbegnu greške u primeni ove tehnike. Kako se lepše igrati i za-

baviti, stvoriti sopstveno pozorište, a pritom koristiti samo one materijale koji su nam kod kuće na dohvat ruke... – odgovore na ova pitanja daće radionica „Pozorište od papira”.

KORAK DALJE SA LUTKOMU okviru izložbe „Ko-rak dalje s lutkom kroz predškolsko obrazo-vanje“, koji vodi Sofija Jegarski, biće pre-zentovan metodič-ko-didaktički metod komunikacije i ma-nipulisanja lutkom, u vaspitno-obrazov-

nom radu sa predškolskom decom, kao i sa decom sa govorno jezičkim poremećajima.

TAJNE MISTER PANČASvrha predavanja na temu - „Tajne mister Panča” jeste otkriti stvari koje su vekovima bile po-znate samo nekolicini; tehnike i trikove koji su jedinstveni za ovu profesiju i drevnog su po-rekla; stvari koje se mogu nau-čiti samo u surovim uslovima

na ulici dok traje borba da se sastavi kraj s krajem. Tradicionalni londonski Panč izvodi se na ulici, od strane profesionalnih izvo-đača koji koriste drvene ručne lutke, za novac kojeg pomoćnik prikuplja u publici.Konrad Frederiks izvodi Panča već 39 godina, prvo kao zabavljač za decu, a kasnije kao profesionalni ulični lutkar u Londonu i dru-gim engleskim gradovima.

vesti/news

svi PROGRaMi MeĐunaRODnOG Festivala POZORiŠta Za DeCu besPlatni su Za sve POsetiOCe!www.lutfestsubotica.net

6

iZlOŽbe / eXHibitiOns

FESTIVALSKI PLAKATŽeljko Špica, student Fakulteta primenjenih umetnosti iz Beo-grada, autor je festivalskog pla-kata za 2017. godinu. Studenti sa odseka Grafički dizajn (men-tor profesor Zdravko Mićanović) već osmu godinu osmišljavaju vizuelni identitet Međunarod-nog festivala pozorišta za decu u Subotici, predlažu i izgled pla-kata i drugih vizuelnih elemena-ta festivalske komunikacije. Ove, kao i prošle godine, studentima sa odseka Grafički dizajnpridružili su se svojim predlozi-ma studenti sa odseka Prime-njena grafika, predmet ilustracija.Osim radova nagrađenih studenata (Željko Špica, prvo mesto, Katarina Srejić, drugo, i Filip Sotirov, Jovana Begović i Aleksandra Stamenković - treće mesto), posetioci Festivala biće u prilici da pogledaju i plakate preostalih autora, u okviru izložbe – „Student-ska izložba festivalskog plakata”.

BOJ NA KOSOVUInteresantnom izložbom „Boj na Koso-vu“ autorke Ljiljane Điđino Branovački, rekostruisan je prikaz Kosovske bitke po-moću lutaka koje su napravljene po naj-začajnijim ličnostima iz naše isto-rije. Jedna

od najznačajnijih, najvećih i najte-žih bitaka u istoriji srpskog naroda, Boj na Kosovu, dogodila se 15. juna 1389. godine na Kosovu Polju.

VIZUELNA DOKUMENTACIJA „PUK“-a

„Međunarodni festival lutaka i marionetskih pozorišta PUK - vizuelna dokumentacija“ – naziv je izložbe koja predstavlja evoluciju Festivala od njegovog prvog izdanja 2002. godine sve do 2016, kroz nagrađene pred-stave. Ovaj Festival organizovan u Kluž-Na-poki (Rumunija) od strane Pozorišta lutaka „PUK“, postao je izuzetno važan događaj na nacionalnoj i internacionalnoj kulturnoj mapi, gde se sreću trupe iz celog sveta i ostvaruje se dijalog među umetnicima.

PReDstave / PlaYs

Deo pratećeg programa biće i dve predstave: „Crvene cipelice“ (inklu-zivni mjuzikl – adaptacija „Čarob-njaka iz Oza“) Udruženja za afir-maciju i stvaralaštvo dece ,,Svitac” iz Beograda, i „Magareće godine“ po delu Branka Ćopića, u izvedbi Dramske sekcije OŠ „Isa Bajić” iz Kule.

FilMski PROGRaM / MOvies

Filmski program, organizovan u sarad-nji sa Francuskim institutom u Srbiji, prikazaće tri odlična francuska animi-rana filma: „Priče iz noći” (r: Mišel Oslo), „Rabinova mačka” (r: Antoan Delvo, Žoan Sfar) i „Ostrvo Blek Mor” (r: Žan-Fransoa Lagioni).

Plesne GRuPe / DanCe

Na Trgu slobode u Subotici, u sa-mom centru grada, nastupiće dese-tak dečijih plesnih grupa, kao što su „Creative“ – Studio za moderan ba-let, Plesni studio „Adagio” i drugi, uz nezaobilaznog dugogodišnjeg go-sta festivala - klovna Arsu sa Marsa.

Festival DObitnik eFFe OZnake Za seZOnu 2017/2018.

KVALITET I UTICAJMeđunarodni festival pozorišta za decu u Subotici još jednom je (nakon sezone 2015-2016) dobio EFFE oznaku, ovoga puta za se-zonu 2017/2018, čime je iznova potvrđena njegova ravnopravna pripadnost festivalskoj zajednici EFFE, pod okriljem  Asocijacije evropskih festivala  (EFA), koja se sastoji od festivala koji se zalažu za umetnički kvalitet i imaju značajan uticaj na lokalnom, nacionalnom i međuna-rodnom planu.Međunarodni žiri i nacionalni stručnjaci dali su Festivalu sle-deću ocenu: „Veoma ugledan festival pozorišta za decu, koji posvećeno neguje pozorišno stvaralaštvo za decu, s veoma ja-snim međunarodnim konceptom, međunarodno priznat i od velikog značaja za lokalnu zajednicu”.

vesti/news

7

intervjU / interview

Iskustvo dr Zorana Đerića i njegovo poznavanje pozo-rišnih prilika – kako domaćih tako i stranih, dovoljno su „opravdanje” da razgovor sa članom festivalskog žirija obavimo – uoči Festivala. Osim, naravno, na program koji će biti prikazan subotič-koj publici, sagovornika smo zamolili da se osvrne i na ak-tuelne prilike u domaćoj kul-turi, pa tako i u stvaralaštvu pozorišta za decu, ali i o ulozi dece u svemu tome.

kao poznavalac subo-tičkog Festivala, ali i kao član žirija, šta očekujete od predstava koje su ove godine pred nama?

– Poznavajući selektora i direktora Festivala, gospo-

dina Markovića, i njegove dosadašnje selekcije, mogu da očekujem da će i ovogodišnji Festival, bez obzira na znatno smanjeni budžet, biti ne samo raznolik, nego i estetski relevantan. Verujem da kvantitet neće uti-cati na kvalitet. Činjenica je da su u konkurenciji bile brojne predstave, izabrane su one koje će dostojno predstavljati lutkarsku umetnost svojih zemalja i zaintrigirati znalce i zabaviti subotičku publiku, pre svega one najmlađe. U Suboticu dolaze pozorišta sa svih kontinenata, čak iz daleke Australije, a tu je i predstava iz Irana, naravno iz Rusije, ali i iz našeg okru-ženja (Mađarska, Rumunija, Slovačka, Bugarska, Hrvatska), kao i nekoliko domaćih predstava (Subotica, Novi Sad, Beograd, Niš). Među rediteljima čije su predstave u ovogodišnjoj selekciji, nalaze se najznačajnija imena iz sveta lutkarstva – Oleg Žugžda, Bonjo Lungov, Robert Valtl, Todor Valov, Aleksandar Staviski i drugi. Ne sumnjam da će njihove predstave biti na visokom umetničkom nivou. Radujem se što ću ih videti.

kakav je i inače kvalitet predstava za decu danas, s obzirom na či-njenicu da je sredstava za kulturu iz godine u godinu manje?

– Iako se za kulturu u Srbiji izdvaja manje od jednog procenta (tačnije 0, 42%), pa je zbog toga manji broj premijera i velikih, nazovimo ih tako, festivalskih predstava, to ne znači da predstave koje se realizuju u doma-ćim pozorištima za decu (lutkarskim i dramskim) nisu dovoljno kvalitetne i zanimljive. Uverićete se i sami, kada ih budete pogledali, ja sam većinu od njih već video pa mogu sa sigurnošću da tvrdim da lutkarstvo kod nas, ako i ima finansijskih problema, a ponegde i kadrovskih, ipak nije u kreativnoj krizi! Naša pozorišta za decu svake godine učestvuju na među-narodnim festivalima i ostvaruju značajne rezultate.

Šta mislite o ideji da se na Festivalu, makar i neformalno, ustanovi paralelni žiri čiji bi članovi bili deca, ili da se ustanovi i nagrada pu-blike (koju bi opet dobrim delom činila deca)?

– Bio sam na nekoliko festivala koji su uveli nagrade dečjeg žirija pu-blike, bilo paralelno, ili samostalno, i pokazalo se da je to oslabilo interes pozorišta za dolaske i festivalske nastupe. Pozorišta očekuju nagrade, i to priznanja od stručnih žirija, kao potvrdu za postignute umetničke do-mete, svojevrsnu stimulaciju za svoj rad. A to očekuju od njih i gradovi, opštine, pa i države iz kojih dolaze, jer ih oni, najčešće, i finansiraju za putovanja i učešća na međunarodnim festivalima. Dečja publika, budući da je raznolika, od godišnjaka, predškolaca, do osnovaca, ima simpatije za većinu predstava, pa čak i svoje favorite, ali ipak se to ne može sma-trati istinskim pozorišnim sudom i vrednovanjem. Budući da je festival poput ovog međunarodni, većina predstava je na nekom stranom jeziku, koji deca, logično, ne mogu da razumeju, pa je otuda i nemogućnost nji-hovog celovitog prihvatanja predstave. Ona mogu da dožive predstavu uglavnom na vizuelnom i zvučnom nivou. Osim kad je predstava bez tek-sta, dakle neverbalna. Predstave na srpskom jeziku su ove godine prisut-nije nego ranije, što ide u prilog kvalitetu domaće produkcije, koji pobija ranije iznetu pretpostavku o krizi domaćih predstava za decu. Bilo da su verbalne ili neverbalne, lokalne ili univerzalne, teme lutkarskih i dram-skih predstava za decu pobuđuju veliku znatiželju, prenose nesumnjivo humane, estetske poruke i pravdaju svoje postojanje čak i u vremenima koja nemaju dovoljno sluha za umetnost i kulturu.

The experience of Zoran Đerić, PhD, and his knowledge of both dome-stic and foreign theatres, was good enough reason todo this interview with him before the beginning of the Festival. Apart from the program-me that will be presented to the Subotica audience, we asked him to re-flect on the current situation in domestic culture, theatreart for children and the role of children in it.

What do you expect from the shows this year as a professional who knows the subotica Festival very well but also as a member of the jury?

– Knowing the selector and director of the Festival Mr Marković and his previous choices, I expect this year’s selection, regardless of the si-gnificantly reduced budget, to be not only diverse, but also aesthetically relevant. I believe that quantity will not affect quality. The selected per-formances represent the best of puppet art from their countries and will definitely interestand entertain the Subotica audience. Theatres from all continents, even from far away Australia, are coming to Subotica. There is a show from Iran, one from Russia of course, as well as from our surroun-

dings (Hungary, Romania, Slovakia, Bulgaria, Croatia), along with several domestic productions (Subotica, Novi Sad, Belgrade, Niš). Among the di-rectors whose performances are included in this year’s selection are the most significant names from the world of puppetry – Oleg Zhugzhda, Bonyo Lungov, Robert Valtl, Todor Valov, Alexander Stavisky and others. I have no doubt that their performances will be on a high artistic level. I’m looking forward to seeing them.

What is the quality of performances for children today, given the fact that funds for culture are constantly decreasing?

– Although in Serbia less than one percent is allocated for culture (more precisely 0.42%), and therefore we have fewer premieres and big productions, it does not mean that the shows produced in domestic theatres for children (puppet and drama) are not high quality and inte-resting. You will see for yourselves, and I am sure that puppetry in our country,despite all financial problems and in some cases lack of human resources, is not in a creative crisis! Our children’s theatres take part in international festivals and achieve significant results every year.

PRiJatelJ Festivala, Član MeĐunaRODnOG ŽiRiJa – DR ZORan ĐeRiĆ

RePeRtOaR RaZnOlik i estetski Relevantan

ZORanĐeRiĆ, PHD – a FRienD OF tHe Festival anD MeMbeR OF tHe inteRnatiOnal JuRY

PROGRaMMe is DiveRse anD aestHetiCallY Relevant

8

Takmičarski program 24. Međunarodnog festivala pozorišta za decu pružiće izuzetno zanimljiv i raznovrstan pregled predstava za decu iz celog sveta, po iz-boru selektora Slobodana Markovića, uz veoma kvalitetan izbor predstava iz re-giona. 

Publika će imati prilike da vidi fenomenalnu predstavu „Petruška“, naprav-ljenu po čuvenom avangardnom baletu Igora Stravinskog, u kojem ljudi igraju lutke. Sto tri godine nakon senzacionalne premijere baleta u Parizu, Državno pozorište lutaka iz Tule (Rusija) odlučilo je da sprovede eksperiment avangardan koliko i originalna predstava, primenjujući ideju koja se činila kao logičnija inter-pretacija radnje Stravinskog i Benoa. Zaista, zašto bi ljudi morali igrati lutke koje plešu? Možda bi umesto toga lutke mogle da zaigraju? 

Tu je i predstava „Začarani u gavranove“ (Pozorište lutaka Bratislava), magič-na bajka o samopožrtvovanju sestre koja zahvaljujući snažnoj volji i istinskoj lju-bavi spasava od kletve svojih sedmoricu braće.

Za decu uzrasta od 4 do 8 godina iz Mađarske (Pozorište lutaka „Grif“, Zalae-gerseg) dolazi dirljiva predstava „lenka i Palko“. Palko ide u školu i mršav je po-

tAKMiČArsKi progrAM / coMpetition progrAMMe

I AUSTRALIJA U GOSTIMA – PRVI PUTPrvi put na Festival dolazi i pozorište iz - Australije! Sidnejsko pozorište lutaka odigraće

predstavu „Nelina krila“ – divno i nežno istraživanje dečjeg sna o letenju. Nela nikada ne govori, ali voli da crta. Njeni crteži vode nas u svet mašte gde ćemo upoznati leteća stvorenja koja žive na snegu, u pustinji, u moru i u vrtu. Koristeći marionete i veličan-

stveno pozorište senki, Nela će uz pomoć publike pronaći način da poleti... Predstava „Nelina krila“ dobitnik je Specijalne nagrade na Svetskom lut-karskom karnevalu na Tajlandu 2014. Premijerno je izvedena u Izmiru u Turskoj 2013. i od tada je učestvovala na festivalima u Indoneziji, Meksiku i Tajlandu, kao i na brojnim festivalima i manife-stacijama u Australiji.

AUSTRALIA FOR THE FIRST TIME AT THE FESTIVALNella’s Wings is a beautiful and gentle exploration of a child’s dream to fly. Nella never speaks but she loves to

draw. Her drawings guide us into her imagination where we visit flying creatures that live in the snow, the de-sert, the sea and the garden.Using table top puppets and beautiful shadow theatre, Nella with the help of her audience will find a way to fly. Nella’s Wings is without text and is supported by recorded music and live singing by the solo performer, Sue Wallace. Nella’s Wings received a Special Award at the World Carnival of Puppetry in Thailand in 2014. It premiered in Izmir, Turkey in 2013 and has since travelled to festivals in Indonesia, Mexico and Thailand as well as numerous performances at festivals and events in Australia.

(PO)letiMO sa anĐeliMa i PetROM PanOM!

Petruška

Začarani u gavranove

Lenka i Palko

9

put mladog meseca. Lenka ide u obdanište i debeljuškasta je kao pun mesec. Drugi im se stalno rugaju. Jednog dana ovo dvoje dece sreću se na igralištu i nastaje prelepa priča o prijateljstvu i toleranciji...

Koliko često imate priliku da pogledate lut-karsku predstavu iz Irana? Pravo iz Teherana u Suboticu sa predstavom „kofer i psetan-ce“ i lutkama u prirodnoj veličini (marotte) dolazi nam Pozorište „Dimak“. 

Rumunska predstava Pozorišta „Puk“ iz Kluž-Napoke „ulica anđela” konstruisana je kao vizuelna pesma, odnosno neverbalna lutkarska predstava koja ilustruje povezanost sveta ljudi i fantastičnog univerzuma anđela, dok je bugarska predstava „Ribar i zlatna ribica“ (Teatar „Aladin“, Sofija) vesela, živopi-sna i poučna bajka za decu i odrasle o starcu Ratku koji je ulovio zlatnu ribicu. 

Očekuje nas i „Povratak razbojnika Ho-cenploca“ (Pozorište lutaka Bobita, Pečuj, Mađarska), koji je ovog puta pojeo sve ba-kine kobasice i kiseli kupus, a to je tek po-četak gnusnih nevaljalština ovog lopova! Za decu od 5 do 95 godina biće odigrana „Prva priča” (trupa Točka na I, Zagreb, Hrvatska),

lutkarska predstava koja na inovativan i poetičan način nastoji približiti deci, ali i odraslima, priču o prvom čoveku, nama i svetu koji nas okružuje.

Predstava „Povest o ikonopiscu Di-onisiju” (Regionalno pozorište lutaka „Teremok“, Vologda, Rusija) pozorišna je fantazija o životu i delu velikog umetnika koji je stvarao i živeo u skladu sa svojom verom. Radnja je isprepletena duhovnim tekstovima i pojanjem, ritualima i narod-nim pesmama ruskog severa.

Organizator izražava posebno zado-voljstvo što je u prilici da na Festivalu prikaže i četiri domaće predstave: „More mašte“ (Pozorište lutaka Niš) - muzički spektakl sa improvizovanim lutkama, „aska i vuk“ Malog pozorišta Duško Ra-dović iz Beograda za koju je muziku pisao Aleksandar Lokner (Bajaga i Instruktori), „Petar Pan“ Pozorišta mladih iz Novog Sada, u kojoj naslovnu ulogu igra mlada glumačka zvezda Slaven Došlo i „Orfej“ Dečjeg pozorišta Subotica, koja na po-seban, deci prilagođen način interpretira jedan od najpoznatijih grčkih mitova.

tAKMiČArsKi progrAM / coMpetition progrAMMe

MEĐUNARODNI ŽIRIO nagradama odlučuje žiri koji će raditi u sastavu: ruski istoričar i teoretičar pozorišta, scenarista i pedagog dr boris Goldovski (Rusija); poljski redi-

telj, teatrolog i dramaturg Jaroslav antonjuk (Poljska); profesorka, teatrolog i direktorka pozorišta dr Oana leahu (Rumunija); dramaturg i upravnik Srpskog narodnog pozorišta u Novom Sadu dr Zoran Đerić (Srbija) i teatrolog dr Zoran Maksimović (Srbija).

Boris Goldovski Jaroslav Antonjuk Oana Leahu Zoran Đerić Zoran Maksimović

Orfej More mašte

Petar Pan

Aska i Vuk

10

ORGaniZaCiOni PRObleMi – kaMen sPOtiCanJa, ali ne i PRePReka Za RealiZaCiJu

ManJak FinansiJa i kaDROvska O(ne)sPOsOblJenOst

Uprkos sjajnim ocenama, dobrom glasu koji se daleko čuje (u celom svetu!), visokom kvalitetu koji se ne dovodi u pitanje, brojnim domaćim i međunarodnim priznanjima, Festival deli sudbinu svih institucija u kul-turi. Iako je, kako ističe njegov idejni tvorac, direktor i selektor Slobodan Marković, Festival prema vrednostima – u samom vrhu svetskih festivala, adekvatna finansijska podrška izostaje - i od strane Republike i od Pokra-jine i od Grada.

– Drugi problem je kadrovska osposobljenost Festivala. Radno mesto direktora je ukinuto, a sve ostalo (prepiska, naučni projekti, izložbe, sa-radnja sa Pozorišnim muzejom Vojvodine...) spada na jednu osobu - na izvršnog direktora Festivala. Ne poznajem svetski festival gde se radi na ovaj način, odnosno gde je bukvalno zaposlena jedna osoba – primećuje Marković.

U vezi sa ovim pitanjem zadnju reč daće Savet Festivala i Grad, koji bi trebalo da preispitaju ulogu i nadležnost izvršnog producenta - Otvore-nog univerziteta:

– Nije moje da ocenjujem i kao direktor Festivala iznosim lični stav, već će to učiniti Savet i Grad. Ipak, smatram da izvršni producent poslednjih nekoliko godina nije dorastao ulozi da se nosi sa ovako velikom mani-festacijom. Treba preispitati njegovu ulogu, ponuditi viđenje daljeg op-stanka Festivala, o čemu će biti reči na sednici Saveta, krajem novembra, početkom decembra.

Ponosan na činjenicu što se od ‘94. godine do danas, na pomolu jubile-ja, cilj Festivala nije promenio, Slobodan Marković naglašava:

– Zbog toga sam srećan, kao i zbog činjenice da njegov ugled u svetu raste iz dana u dan, svake godine.

izAzovi

The Festival shares the destiny of all the other cultural institutionsin our country. Although, according to his initiator, director and selector Slobodan Marković, the Festival belongs to the very top of the world’s festivals, adequate financial support is lacking– both from the Republic and Province and the City.

– Another problem is staffing capacity of the Festival. The position of the director has been abolished, and everything else (correspondence, scientific projects, exhibitions, cooperation with the Theatre Museum of Vojvodina...) is supposed to be carried out by one person - the Executive Director of the Festival. I do not know any other festival where this is the case, i.e. wherelite-rally only one person is employed–says Marković.

Regarding this issue, the Council of the Festival and the City will have the final word, since they should reconsider the role and competence of the executive producer – Open University:

– It is not up to me to evaluate and express my personal opinion; it will be done by the Council and the City. Nevertheless, I think that in the last few years the executive producer has not been up to the organization of such a big event. Its role should be re-examined, and the vision of further survival of the Festival proposed, which will be discussed at the Council session at the end of November or in early December.

NE MOŽE TAKO JOŠ DUGOU uslovima koji vladaju u našoj kulturi nije (bilo) nimalo lako ni osno-

vati ni razvijati ni očuvati manifestaciju na veoma visokom nivou, koji nikada nije prestao da postoji: „Prilike u kojima se nalazi naša kultura, za koju se izdvaja daleko manje i od regionalnog proseka, ne idu nam na ruku, naprotiv. Ilustracije radi, mi smo valjda jedini festival u svetu ovog nivoa, ove vrste i ovog sadržaja, koji nije u mogućnosti da makar delom učestvuje u pokrivanju putnih troškova učesnika, i koji ne plaća honorare. Ali to, realno, ne može tako još dugo. Kvalitet nije sporan, ali je činjenica da se dosta toga temelji na prijateljstvima i poznanstvima. Sa druge strane, upravo zbog činjenice da nismo bili u mogućnosti da is-punimo elementarne svetske normative, koji su odavno ustanovljeni na drugim festivalima, ponekad jednostavno ostajemo uskraćeni za neke vrhunske pozorišne predstave” –primećuje Slobodan Marković.

PO IDEJI I SAVESTI„Međunarodni festival pozorišta za decu u Subotici je ambasador

naše nacije, kulture i pozorišne umetnosti! Može da zvuči neverovat-no, ali je velika istina da za njega znaju i na najudaljenijim tačkama naše planete. Sve što je postigao do danas odvijalo se po ideji i sa-vesti, i pod rukovodstvom gospodina Slobodana Markovića, umet-ničkog direktora Festivala. Poslednjih dvanaest godina, njemu se u organizaciji i realizaciji Međunarodnog festivala pozorišta za decu, na sreću samog Festivala, pridružila i gospođa Olivera Mudrinić, izvršna direktorka Festivala. Njih dvoje, kako se to već kaže, su zapravo „duša” Festivala čuvari njegovog estetskog i etičkog nivoa, čuvari njegovog opstajanja, trajanja i budućeg opstanka” – ističe dr Zoran Maksimović, potpredsednik Saveta Festivala.

ORGaniZatiOnal PRObleMs – a stuMblinG blOCk, but nOt an ObstaCle tO iMPleMentatiOn

laCk OF FinanCes anD staFFinG (in)CaPaCitY

11

intervjU / interview

Istoričar pozorišta, teatrolog, kustos teatrolog Pozorišnog mu-zeja Vojvodine, dr Zoran Maksimović, potpredsednik Saveta Festi-vala, ove godine je i član međunarodnog žirija. Povod za razgovor – jedan: otvaranje Festivala, razloga za razgovor – mnogo.

kako ocenjujete ovogodišnji Festival? – Sasvim su realna očekivanja da će ovogodišnji Međunarodni

festival pozorišta za decu u Subotici, 24. po redu, na osnovu oda-branog programa, održati renome i kvalitet onih prethodnih. I ove godine, iako se materijalna sredstva, nažalost, iz godine u godinu permanentno smanjuju, Festival nudi i bogat i raznovrstan pro-gram veoma visokog umetničkog, naučnog, stručnog i zabavnog sadržaja (pozorišne predstave, naučni forum, projekcije filmova, portreti umetnika, tribine, izložbe, promocije knjiga, prezentacije, radionice...). Svakako da je za Festival najvažnija selekcija takmi-čarskog programa, a predstave koje je odabrao selektor, ujedno i osnivač i umetnički direktor Međunarodnog festivala pozorišta za decu u Subotici, gospodin Slobodan Marković, bez ikakve sumnje, najvišeg su umetničkog dometa. Upućeniji uveliko već znaju da čak neki od festivala tog tipa u regionu i šire delom ili pak i u najve-ćoj meri „prepisuju” za sebe selekciju gospodina Markovića.

Gde je mesto subotičkog Festivala u našoj zemlji i van nje? – Bezmalo četvrt veka, Međunarodni festival pozorišta za decu u Su-

botici, okuplja lutkare, teatrologe i ljubitelje teatra sa svih, ali, svih kon-tinenata! U danima njegovog održavanja grad Subotica, Vojvodina i Sr-bija postaju teatarsko središte naše planete. Zbog svega što je do sada postigao i učinio, kao i radi svog međunarodnog prestiža, Festival spada u one malobrojne, najznačajnije reprezente i promotere naše kulture. I Pozorišni muzej Vojvodine je, bez sumnje, na svoju sreću, ali i na sreću srpskog pozorišta, prepoznao veliki artistički i naučni potencijal i rezul-tate Međunarodnog festivala pozorišta za decu u Subotici, te već punih deset godina doprinosi realizaciji njegovih pratećih programa. U ova, za kulturu, posna vremena, bez lažne skromnosti, na obostrani ponos smo, između ostalog, organizovali osam naučnih foruma za istraživanje feno-mena pozorišnog stvaralaštva za decu, zatim prezentovali nacionalne lutkarske izložbe (Rusija, Poljska, Mađarska, Rumunija, Slovačka, Sloveni-ja, Hrvatska...) i to svaku u više gradova Srbije, ali smo upriličili i izložbe o srpskom lutkarstvu i o Festivalu, i predstavili ih po našim pozorišnim

centrima i u inostranstvu. Potom smo, zajedničkim snagama objavili i se-dam zbornika radova sa Foruma i dvanaeset knjiga renomiranih svetskih pozorišnih stvaralaca (Obrascov, Jurkovski, Hejno, Majaron...). Rezultati, ali i način naše saradnje su partnerski odnos pretvorili u prijateljski.

Šta bi trebalo „popraviti”, kojim putem dalje? – Kada je u pitanju Međunarodni festival pozorišta za decu u Subotici,

jedino što bi trebalo, a i moralo da se popravi je štedriji odnos svih nivoa vlasti i drugih relevantnih finansijera jedino što treba promeniti i pobolj-šati je materijalna strana Festivala. Festival je uveliko trasirao svoj viso-kopozicionirani put kojim bi samostalno i bez kompromisa morao dalje da nastavi. Ne samo zbog njega samog, već, ponajviše zbog budućnosti lutkarske umetnosti i pozorišnog stvaralaštva za decu, pre svega Srbije...

sledeće godine održaće se jubilarni, 25. Festival. sa kakvim oče-kivanjima idemo u susret jubileju?

– U iščekivanju jubilarnog, 25. festivala, 2018. godine, poželimo da re-alizaciju svečarskog programa, shodno minulom doprinosu Međunarod-nog festivala pozorišta za decu u Subotici, država finansijski komplimen-tira i zahvali na promociji i uzvišenju lutkarstva u nas.

Zoran Maksimović, PhD, a theatre historian and theoretician, is also the vice president of the Festival Council anda member of the International Jury this year.

How do you rate this year’s Festival?- It is quite realistic to expect that this year’s International Children’s

Theatre Festival in Subotica will maintain the renown and quality of previous ones, based on the programme selected for the 24thedition. Al-though the financial resources are permanently decreasing, the Festival offers a rich and diverse programme including highly artistic, scientific, professional and entertaining content (theatre performances, scientific forum, film screenings, portraits of artists, exhibitions, book promotions, presentations, workshops...). The official selection, i.e. the competition programme, is certainly the most important segment, and the perfor-mances chosen by the selector, who is also the founder and art director of the International Children’s Theatre Festival in Subotica, Mr Slobodan Marković, undoubtedly possess the highest artistic quality.

What should be improved, what direction to take?- As for the International Children’s Theatre Festival in Subotica, the

only thing that should and has to be changed is the attitude of the go-vernment and other relevant financiers, i.e. to improve the financial side of the Festival. The Festival has largely determined its direction and it will continueto followit on its own without compromising. Not only for its own sake, but primarily for the sake of puppet art and theatre art for chil-dren...

Next year the Festival will celebrate the 25th anniversary. What are the expectations?

- In anticipation of the anniversary, the 25thedition of the Festival in 2018, considering the overall contribution of the International Festival of Children’s Theatre in Subotica, we expect it to be financially compli-mented by the state, thus showing its gratitude for the promotion and improvement of puppetry in our country.

ZORan MaksiMOviĆ, PHD, tHe viCe PResiDent OF tHe Festival COunCil

it is GOveRnMent’s tiMe tO aCt

DR ZORan MaksiMOviĆ, POtPReDseDnik saveta Festivala, Član MeĐunaRODnOG ŽiRiJa

DRŽava na POteZu

12

MAli princ / little prince

Mali-velikiPRinČevi

Ljubica Beljanski-Ristić, naš cenjeni dramski pedagog i vizionar u oblasti dečje edukacije i

čuveni ruski istoričar i teoretičar pozorišta, pozorišni kritičar, dramaturg, scenarista i pedagog

- Boris Goldovski, ovogodišnji su dobitnici međunarodne Nagrade za životno delo „Mali princ“,

za izuzetan doprinos razvoju kulture i scenske umetnosti za decu. Dobitnicima „Malog princa“

nagrade će biti uručene 24. septembra, na otvaranju 24. Međunarodnog festivala pozorišta za

decu u Subotici (20h, Narodno pozorište – scena „Jadran“).

Međunarodna nagrada „Mali princ“, o čijim dobitnicima odlučuje Savet Festivala, dodeljuje

se obliku umetničke skulpture istaknutog crnogorskog vajara Mije Mijuškovića, ispod Nehaja

(Sutomore, Crna Gora). Festival svake godine izabranim istaknutim umetnicima i naučnicima

dodeljuje ovu nagradu za životno delo: jedan dobitnik je iz inostranstva, a drugi iz Srbije.

Ljubica Beljanski-Ristić, naš cenjeni dramski pedagog i vizionar u obla-sti dečje edukacije ne krijući iznenađenje i, kako kaže, još veće uzbuđenje i osećanje velike časti kada je primila vest o dodeli prestižnog međuna-rodnog priznanja za životno delo, ona kaže:

– Izražavam veliku zahvalnost za jedno ovako značajno priznanje, iska-zano uvažavanje, a posebno poverenje koje mi je ukazano. Ali, osećam i veliku odgovornost jer mi ovo visoko umetničko priznanje Međunarod-nog festivala pozorišta za decu u Subotici, pored velikog zadovoljstva, donosi i osećanje obaveze na kritičko promišljanje sopstvenih postignu-ća i očuvanje vrednosti za koje se zajednički zalažemo, koje istražuju i nude visok umetnički nivo i nastoje da pruže šansu afirmaciji potencijala deteta da doživi pozorište u njegovoj punoj vrednosti - bilo da ga stvara kroz igru i različite oblike dramskog stvaralaštva i interesovanje za pozo-rište ili/i kao deo mlade publike koja odrasta uz pozorište u svoj njegovoj raznolikosti i snazi umetničkog izraza u sadašnjem kulturnom i civilizacij-skom kontekstu… Jer, iako nas svakodnevna realnost sve više opterećuje

pesimističkim pogledima na mogućnosti pokretanja novih i očuvanje postojećih manifestacija pozorišta za decu i mlade, uvek postoji i onaj drugi pogled koji nam otkriva prostore delovanja koji su tu pored nas, deo nas, kao i one ljude koji, bez obzira na sve, rade i daju sve od sebe da na svoj način i svojim sredstvima izražavanja, stvaranja i predstavljanja učine ovaj svet boljim od onoga koji nas okružuje. Međunarodni festi-val pozorišta za decu u Subotici je jedna takva manifestacija. Radujem se uručenju nagrade i susretu na svečanosti otvaranja.

U razgovoru sa dobitnicom, iskoristili smo priliku da se dotaknemo tema poput slobode deteta, obrazovanja nekad i sad...

Ono što je sedamdesetih godina bilo neka vrsta sablazna (da deca odrasle oslovljavaju sa „ti”, na primer) današnjim rečnikom kazano postalo je „retro”. Da li je to znak da su „deca pobedila” u osvajanju vlastite slobode ili pokazatelj nečega drugoga?

– Sedamdesete godine su bile izuzetno zanimljive i značajne jer je to bilo vreme kada je, kako se danas govori, sve bilo moguće, vreme kada su

lJubiCa belJanski-RistiĆ, DObitniCa naGRaDe Za ŽivOtnO DelO „Mali PRinC”

kReativnOst Je slObODa!

13

MAli princ / little prince

se pokretale i ostvarivale brojne inicijative koje su unosile bitne promene i posebno uticale na umetnost i kulturu, ali i na obrazovani sistem i obra-ćanje pažnje na vaninstitucionalne oblike i metode rada. To je bilo vreme kada sam i ja, krajem sedamdesetih, u jednoj instituciji kulture pokrenu-la inicijativu otvaranja dečjeg dramskog studija koji je bio po ideji vrlo inovativan. Deca osnovnoškolskog uzrasta, uglavnom tinejdžeri, koja su odgovorila na poziv da stvaraju i vode svoje pozorište, već su posle pr-vog okupljanja i razgovora o tome šta bi i kako želeli da rade, nazvala taj dramski studio „Škozorište”. Ime je nastalo igrom reči - to nije škola, to nije pozorište - i predstavljalo je nešto treće, mesto gde će se spojiti ono naj-zanimljivije i željeno što bi bilo dobro da imaju i škola i pozorište. Mesto gde će oni, deca, dolaziti po slobodnom izboru i imati podršku odraslih da se druže, stvaraju i igraju to što su smislili i da u tu svoju igru uključe decu gledaoce. Želeli su da teme i problemi budu oni koji njih zanimaju, iz svakodnevnog života, da to budu njihove priče i njihovi doživljaji, nji-hov pogled na svet u kome odrastaju. I nekako je prirodno došlo do toga da me oslovljavaju sa „ti” i meni to nije smetalo. Osećala sam da je to nji-hov znak bliskosti i poverenja. Od samog početka se znalo da sloboda da rade šta oni hoće nije sloboda bezobrazluka, već sloboda da se istražuje, smišlja i stvara ono što bi i kako bi želeli da živi i radi jedno dečje pozori-šte. Ja sam bila ta koja je bila njihova podrška u tome i jako sam se trudila da pronalazim načine kako to da ostvarimo. Od prvih škozorišnih igara do danas prošlo je četrdeset godina. Ove godine obeležavamo osamna-est godina Bitef Polifonije, pratećeg programa Beogradskog Internacio-nalnog Teatarskog Festivala novih pozorišnih tendencija Bitef - čiji smo inicijatori i nosioci. U timu su i nekadašnja deca Škozorišta koja su sada

mladi ili odrasli ljudi, mnogi od njih izuzetni stvaraoci i stručnjaci, pozoriš-ni umetnici i dramski pedagozi, sjajni nastavnici... I dalje smo na ti, često radimo zajedno, saradnici smo, podržavamo se obostrano. Možda je to „retro”, stil koji više nije toliko prisutan kao što je to bilo sedamdesetih, ali jeste znak, znak da su neka „deca pobedila” u osvajanju vlastite slobode, pokazatelj da nešto što je nekad bilo nije uvek i zastarelo i da što duže traje to više i vredi!

Pre četiri-pet godina izjavili ste da je danas nužna promena obra-zovanja, odnosno da prenošenje znanja ne bude jednostrano. Za to vreme, bar na papiru, neke stvari u obrazovanju su se (i) promenile (od „elektronskih dnevnika” do školskih uniformi). Da li se „reforma” (sa ili bez navodnika) dotakla suštine?

– Iako je moj profesionalni put u proteklih četrdeset godina bio vezan za instituciju kulture u kojoj sam radila i iz čijih su programa nastali broj-ni projekti saradnje sa pozorištima, kao i osnivanje Centra za dramu u edukaciji i umetnosti CEDEUM (Nacionalnog centra za dramu/pozorište i obrazovanje IDEA), sarađivala sam i sa školama i bila sam uključena u rad-ne grupe koje su radile na reformi i strategijama kako kulture tako i obra-zovanja, pre svega, zbog veze sa umetničkim oblastima i uvođenjem drame i pozorišta u obrazovni sistem. Pitanje koje je mene posebno zani-malo bilo je ostvarivanje pune participacije i aktivno učestvovanje učeni-ka u stvaralačkom procesu i aktivnostima jer je školska praksa uglavnom jednosmernog delovanja, od nastavnika ka učenicima kao primaocima gotovih tema, sadržaja, znanja, tehnika ili veština koje treba da usvajaju i reprodukuju. I kada govorim o tome, kao i o promenama u sistemu obra-zovanja, moje školovanje i iskustvo u obrazovanju i rad u instituciji kultu-re, neminovno su se spajali i preplitali, od „Škozorišta” do Bitef Polifonije, i upućivali me na razne pozitivne primere i promene u svetu i kod nas, ali isto tako na zatvorenost, sporost i zaobilaženje otvorenih mogućnosti da se promene neposredno, razvojno i održivo sprovode kako u sistemu obrazovanja tako i u kulturi. Ni jedna ni druga oblast ne mogu da ostvare svoje bazične funkcije bez međusobne saradnje kako bi se ostvarilo ono što se želi reformama i što piše u strategijama a odnosi se podjednako na razvoj kulture u obrazovanju i obrazovanja u kulturi kroz strateško po-vezivanje i njihovo sistematsko osmišljeno i organizovano umrežavanje.

VODEĆI OBRAZOVNI PRINCIPI„Moje uključivanje u međunarodnu grupu koja se bavi peda-

gogijom igrovnog sveta, koju smo i mi na svoj način razvijali u Studiju stvaralačkog vaspitanja „Školigrica” s decom predškolskog uzrasta, približilo me je nekim suštinskim pitanjima i razmišljanju o mogućim vodećim obrazovnim principima koji se danas smatra-ju neophodnim u razvoju ljudskog bića kao samosvojne, kritične i kreativne ličnosti, sposobne da postane tvorac sopstvenog života. Izdvojiću neke od tih principa jer dotiču suštinu. To su samoaktua-lizacija učenika, pravo učenika da sledi svoje sopstvene interese, da izabere svoj sopstveni put ka njima i da u punom smislu sarađuje s drugima na način koji ima najviše smisla, da raste u podsticajnoj sredini za razvoj i učenje sa mogućnostima izbora i prilikama da ak-tivno učestvuje u toj zajednici učenja za život” – objašnjava Ljubica Beljanski – Ristić.

14

Čuveni ruski istoričar i teoretičar pozorišta, pozorišni kritičar, drama-turg, scenarista i pedagog – dr Boris Goldovski, nadahnut vešću o značaj-nom priznanju koje će se uskoro naći u njegovim rukama, rekao je:

– Moj život, život čoveka rođenog u prvoj polovini „železnog“ XX veka formirao se tako, da su tekstovi Sent-Egziperija uvek bili pored mene i objašnjavali mnogo od onoga što nisam mogao razumeti sam. Glav-na stvar s kojom se sa Njim u potpunosti slažem jeste da bi naš svet bio mnogo bolji i srećniji ako bi se ljudi međusobno stvarno poštovali: „Poštovanje prema čoveku! – To je probni kamen! Ako je u srcima ljudi usađeno poštovanje prema čoveku, ljudi će na kraju stvoriti takvo druš-tveno, političko ili ekonomsko uređenje koje će podići ovo poštovanje iznad svega. Poštovanje prema čoveku je uslov bez kojeg za nas nema napretka“. Eto zašto se ja sa bezgraničnim poštovanjem odnosim prema ovoj divnoj nagradi – „Mali princ“ – najvećem priznanju najprestižnijeg,

uglednog i u čitavom svetu poznatog Međunarodnog festivala pozorišta za decu (Srbija, Subotica).

Rekli ste da je poštovanje prema čoveku „uslov bez kog nema na-pretka“. kako se danas to poštovanje može graditi, razvijati i oboga-ćivati, posebno kada je reč o deci?

– Postoji krilatica koja se u Rusiji pripisuje i reditelju Stanislavskom, i pesniku Majakovskom, i piscu Maršaku: „Za decu treba igrati isto kao i za odrasle, samo bolje!“. Siguran sam da je ovaj recept pogodan i za vaspi-tanje. Parafrazirajući možemo reći ovako: „Decu treba poštovati isto tako kao i odrasle, samo još više“. Poštovanje podrazumeva jednakost. Ne su-periornost, ne poniženost, već ljubav i JEDNAKOST. U pozorišnoj sferi, i u sferi umetnosti za decu, ne sme se dozvoliti aljkavost, smanjiti umetnički nivo glume, režije, scenografije. To nije nimalo jednostavan zadatak jer su deca puna poverenja i lako prihvataju lošu kopiju za original. Zbog toga uvek postoji iskušenje da se odigra kojekako, da se predstava na br-zinu „sklepa”, postoji uverenost da deca neće razlikovati jeftin falsifikat od istinske pozorišne umetnosti. То је оnо što ja nazivam jednim od načina ispoljavanja nedostatka „poštovanja čoveka“. Postoji mnogo sličnih ispo-ljavanja, ali ovo se odnosi na našu pozorišnu profesiju. Dakle, „graditi, ra-zvijati i obogaćivati poštovanje“ kada je reč o deci, mi delatnici pozorišne umetnosti možemo samo na jedan način: raditi predstave za decu isto kao i za odrasle – samo još bolje.

kakvu ulogu u tome imaju pozorišta za decu i festivali poput ovog u subotici i kakvo je vaše mišljenje o Festivalu u subotici u međuna-rodnim okvirima?

– Međunarodni pozorišni festival u Subotici igra u ovoj sferi jednu od ključnih uloga. Upravo zbog toga uživa čast i poštovanje pozorišta, glu-maca, umetnika iz desetine zemalja širom sveta. Vaš Festival stalno po-diže „letvu“ (nivo) profesionalnih veština pozorišta za decu i omladinu, ozbiljno doprinosi rastu svetske umetnosti lutkarskog pozorišta. Ja se sa posebnim pijetetom odnosim prema talentovanim rukovodiocima naj-prestižnijeg evropskog festivala i svestan sam koliko je truda, vremena i znanja potrebno uložiti u to da se za svaki naredni festival sakupi i stavi na program najbolje od onoga što su pozorišta pripremila za decu. Do-bro shvatam svu složenost i obim njihovog rada zato što sam i sam neko-liko decenija bio izvršni direktor Moskovskog festivala „Obrazcovfest“ u Pozorištu Sergeja Obrazcova, a momentalno sam direktor Moskovskog međunarodnog festivala lutkarskih pozorišta u Moskovskom gradskom pozorištu lutaka. Festival u Subotici već niz godina uči pozorišne radnike,

DOLAZE NAJBOLJI

„Na ovaj Festival uvek dolaze najbolji: pozorišta, glumci,

reditelji, umetnici, istraživači, producenti... Ovde „prave po-

grešan korak u plesu“ (Sent-Egziperi kaže – „Stvarati znači

načiniti pogrešan korak u plesu“), razgovaraju, obučavaju

sebe i druge, ali glavna stvar - ovde vlada potpuno i be-

zuslovno poštovanje Čoveka - bilo kog uzrasta, bilo kog

statusa, bilo koje nacionalnosti, religije i profesije!“ – ističe

Goldovski.

DObitnik naGRaDe Za ŽivOtnO DelO DR bORis GOlDOvski PORuČuJe:

POŠtuJte ČOveka!

MAli princ / little prince

15

ne samo da poštuju jedni druge, nego i da poštuju svoju publiku. Kao rezultat toga nama gledaoci to i uzvraćaju. Ovaj Festival je, po mom mišljenju, veoma važan, ne samo za sav pozorišni svet, nego i za Republiku Srbiju i Grad Suboticu. Zato što je on još jedan od brojnih razloga da se sa dubokim poštovanjem odnosimo i prema vašoj zemlji, i pre-ma vašem gradu i prema vašem divnom, talento-vanom narodu.

Šta za vas znači nagrada „Mali princ”?– Ponosan sam na ovu nagradu koju su pre

mene primili istaknuti majstori pozorišta mnogih profesija: Henrik Jurkovski, Jozef Krofta, Margare-ta Nikulesku, Albreht Rozer i drugi. Ponosam sam i hvala vam za tako visoku ocenu mog skromnog rada. Primam je kao znak poštovanja, ne samo prema meni, nego i prema celokupnom pozorištu lutaka Rusije. Srećan sam što ću primiti ovu poča-snu nagradu i, preuzimajući je, osećam se baš kao onaj stari Lisac kojeg je pripitomio Mali Princ...

VEČE SA GOLDOVSKIM

Tokom trajanja Festivala u Medija centru hotela „Patria“, biće

održan program pod nazivom „Veče sa dobitnikom Nagrade za

životno delo“, u okviru kojeg će laureat razgovarati sa prisutnom

publikom i gostima na različite teme koje se dotiču njegovog

impresivnog dela, uz akcenat na stvaralaštvu za decu. „Veče sa

Goldovskim“ zakazano je za ponedeljak, 25. septembar, u Media

centru Hotela „Patria”, sa početkom u 21 čas.

The famous Russian historian, theatre theorist, critic, dramaturge, screenwriter and pedagogue Boris Goldovsky is one of this year’s winners of the Little Prince Lifetime Achievement Award. Inspired by the news of the prize he was about to receive, Goldovsky said:

- I was born in the first half of the twentieth century, and my life was shaped in such a way that the texts of Saint-Exupery had always been beside me, explaining much of what I could not understand myself. The main thing I fully agree with him on is that our world would be much better and happier place if people really respected each other: „Respect for humanity! If such respect is rooted in the human heart, humanity will eventually establish a social, political, or economic system that reflects it.” This is why I have boundless respect for this wonderful award – The Little Prince – the greatest acknowledgment of the most prestigious and world famous International Children’s Theatre Festival (Subotica, Serbia).

What is the role of children’s theatres and festivals and what is your opinion of the subotica Festival on the international scale?

- The International Theatre Festival in Subotica plays a key role in this sphere. It enjoys the respect of theatres, actors, artists from lots of coun-tries around the world. Your Festival constantly raises the „level” of profe-ssional skills of the theatre for children and youth, seriously contributing to the growth of puppet theatre art. I am well aware of how much effort, time and knowledge is required for each new festival and I have huge respect for the organizers. I understand all the complexity and scope of their work because I used to be the executive director of the Obrazcov fest Moscow Festival at Sergey Obrazcov’s Theatre for several decades, and at the moment I am the director of the Moscow International Puppet Theatre Festival at the Moscow City Puppet Theatre. Over the years, the Festival in Subotica has taught theatre workers not only to respect each other, but their audience as well. In my opinion, this Festival is extremely important not only for the entire theatre world, but also for the Republic of Serbia and the city of Subotica, because it is one of the many reasons why your country, your city and your wonderful, talented people should be treated with deep respect.

bORis GOlDOvskY, a WinneR OF tHe liFetiMe aCHieveMent aWaRD

ResPeCt FOR HuManitY!

DOBITNICI

Prošle godine nagradu „Mali princ“ dobili su Zoran Hristić,

naš proslavljeni kompozitor i poznati italijanski pripovedač,

glumac i pozorišni reditelj Mimo Kutikio. Među dobitnicima

ove cenjene nagrade, koju Festival dodeljuje od 2000. go-

dine, između ostalih su i: Henrik Jurkovski, Branko Milićević

Kockica, Ljubivoje Ršumović, Minja Subota, Džim Gembl,

Timoti Džon Bajford, Edi Majaron, Donka Špiček, Nikolaj Na-

umov, Pančo Pančev, Jozef Krofta, Radoslav Lazić, Srboljub

Lule Stanković, Milenko Misailović i drugi ugledni stvaraoci

za decu.

MAli princ / little prince

16

priznAnjA / AwArDs

Idejnom tvorcu i direktoru Međunarodnog festivala pozorišta za decu Slobodanu Markoviću, u maju ove godine, prilikom svečanog otvaranja jubilarnog 30. Međunarodnog pozorišnog festivala „Valiska” u Lomži, uru-čeno je visoko odlikovanje za zasluge za poljsku kulturu koje dodeljuje Ministarstvo kulture i nacionalne baštine Republike Poljske.

– Osećam se srećnim i ponosnim što mi je uručeno ovako visoko pri-znanje Ministarstva kulture Republike Poljske. To je ujedno i priznanje ce-loj festivalskoj organizaciji, počev od pokojnih Henrika Jurkovskog i Jova-na Ćirilova, preko Ljubivoja Ršumovića, Zorana Maksimovića, Miroslava

Radonjića, Siniše Jelušića, Zorana Đerića, do Olivere Mudrinić. Evo i ovde u Poljskoj, zemlji bogate kulturne tradicije, primajući ovo visoko priznanje još jednom se potvrdio ugled Međunarodnog festivala pozorišta za decu u Su-botici – rekao je Slobodan Mar-ković, i nastavio:

– Moja saradnja sa poljskom kulturom duga je preko četiri decenije, počev od pokojne Haline Kalite, prevodioca Andrićevih dela, Monike Snarske, do Henrika Jurkovskog, Vjeslava Hejna, Mareka Vaškjela, Miroslava Kožeba, Jaroslava Antonjuka i mnogih drugih. Gostovanja, pozorišne predstave, međufestivalska sa-radnja, prevođenje dela poljskih autora na srpski jezik, teatrološke kon-ferencije, izložbe, građenje mostova kulture, obeležili su vreme iza mene.

Slobodan Marković, koji je bio i član žirija ovogodišnjeg Međunarod-nog pozorišnog festivala „Valiska” u Lomži, priznanje je dobio na predlog poljskih pozorišnih stvaralaca i stručnjaka:

– Pored Vukove nagrade, dodeljene Međunarodnom festivalu pozori-šta za decu u Subotici, Ordena prijateljstva Ruske Federacije koji je do-deljen meni lično, Zlatne medalje za zasluge u kulturi Republike Srbije, Pengovljeve nagrade za doprinos međunarodnoj kulturnoj saradnji i promociji i popularizaciji slovenačke lutkarske umetnosti, i drugih druš-tvenih i kulturnih priznanja, ovo mi je svakako jedno od najdražih!

Izražavajući uverenje da će se i preko ovog visokog priznanja na neki način ozbiljnije shvatiti status i značaj Međunarodnog festivala pozorišta za decu u Subotici, njegova uloga u povezivanju naše kulture sa svetom i sveta sa nama, idejni tvorac i direktor Festivala ujedno izražava i nadu da će manifestacija na čijem je čelu dobiti adekvatnije mesto kada je reč o finansijskoj podršci, jer, kako ističe - Festival to istinski i zaslužuje.

iDeJnOM tvORCu i DiRektORu Festivala DODelJenO visOkO PRiZnanJe u POlJskOJ

GRaDi MOstOve kultuRe

PUNE 22 GODINE SA NAMAOd osnivanja, zaključno sa 2016. godinom, u takmičarskom pro-

gramu Festivala u Subotici učestvovalo je ukupno 13 poljskih po-zorišta (iz Varšave, Rabke, Opole, Lomže, Bjalistoka, Slupska, Pozna-nja, Žešova, Olština i Valbžiha) sa 23 različite predstave, osvojivši pri tom: tri nagrade za najbolju režiju, dve za najbolju scenografiju, tri za najbolju originalnu muziku, dve za najbolje estetsko i tehnološko rešenje lutaka, četiri nagrade za glumačko/animatorsko majstorstvo i dve specijalne nagrade za originalnost i fantaziju.

Štaviše, od 2. Festivala održanog 1995, nijedan festival nije prošao bez učešća teatra iz Poljske, što znači da su poljska pozorišta u kon-tinuitetu prisutna na Festivalu pune 22 godine!

U FOKUSU – POLJSKO LUTKARSTVO

U fokusu 19. Festivala 2012. godine, bilo je poljsko lutkarstvo koje je predstavljeno kroz izložbu lutaka i plakata poljskih umetnika u Subo-tici, Novom Sadu i Beogradu, u saradnji sa Arheološkim i etnografskim muzejem iz Lođa (Poljska), Pozorišnim muzejem Vojvodine iz Novog Sada i Ambasadom Republike Poljske u Beogradu, naučni skup na datu temu i kroz učešće pozorišta iz Poljske u takmičarskom programu Festivala. Izložba je kasnije u organizaciji Festivala, a u okviru projekta „Lutkarska nomadska akademija 3” (Program Evropske unije Kultura 2007-2013), održana i u Ljubljani i Mariboru (Slovenija), potom u Za-grebu (Hrvatska) i na kraju u Mostaru (BiH).

KNJIGE POLJSKIH AUTORA U izdanju Festivala, prevedene na srpski, objavljene su sledeće knji-

ge poljskih autora: „Metamorfoze pozorišta lutaka u XX veku“ (2006), Henrik Jurkovski; „Teorija lutkarstva I“ (2007), Henrik Jurkovski; „Svet Edvarda Gordona Krega“ (2008), Henrik Jurkovski; „Umetnost lutkar-ske režije“ (2012), Vjeslav Hejno; „Teorija lutkarstva II“ (2013), Henrik Jurkovski, „Lutka u kulturi I“ (2015), Henrik Jurkovski, a prošle godine objavljen je Zbornik povećen Henriku Jurkovskom - „Jurkovskom u čast”.

STRUČNJACI IZ POLJSKEPoljski stručnjaci bili su u više navrata članovi žirija Festivala i uče-

snici naučnih skupova, a akademik Henrik Jurkovski prvi je dobitnik Nagrade za životno delo „Mali princ”, koja mu je 2000. godine dodelje-na za izuzetan doprinos razvoju kulture i scenske umetnosti za decu. On je takođe idejni tvorac teatrološke konferencije koja se održava u okviru Festivala i danas nosi njegovo ime.

17

priznAnjA / AwArDs

In May this year, at the opening of the 30th Internatio-nal Theatre Festival Valise in Lomza, the initiator and di-rector of the International Festival of Children’s Theatres Slobodan Marković received a Decoration of Honour – Meritorious for Polish Culture, awarded by the Mini-stry of Culture and National Heritage of the Republic of Poland.

- My cooperation with Polish culture has lasted for over four decades, starting with Halina Kalita, Monika Snarska, Henryk Jurkowski, Wiesław Hejno, Marek Wa-szkiel, Mirosław Korzeb, Jarosław Antoniuk and many others. Guest appearances, theatre performances, inter-festival cooperation, translation of Polish authors into Serbian language, theatre conferences, exhibitions, bu-ilding bridges of culture have marked the time behind me.

Expressing his conviction that this distinguished award will, in a way, encourage more serious recogni-tion of the status and importance of the International Festival of Children’s Theatres in Subotica, its role in

connecting our culture with the rest of the world and bringing the world closer to us, the initiator and director of the Festival also expressed his hope that this event will also obtain a more adequate position in terms of fi-nancial support, because it definitely deserves it.

Nevertheless, it was not at all easy to establish, deve-lop andmaintain the quality of Festival at such a high level in such unfavourable circumstances:

- The situation in which our culture has found itself is not at all favourable, on the contrary. We are proba-bly the only festival of this kind which is not able to co-vertravel expenses of participantsat least partially and which does not pay any fees. Quality is indisputable, but the fact is that a great deal is based on friendships and acquaintances. On the other hand, since we are not able to meet elementary world standards, which had been established at other festivals long ago, sometimes we simply remain short of some top-level theatre perfor-mances.

Prva dobitnica novoustanovljenog priznanja - Svečane povelje UNIMA centra Srbije, koja se dodeljuje za razvoj i negovanje teatrološke misli na međunarodnom planu, je Olivera Mudrinić, izvršna direktorka Međunarodnog festivala pozorišta za decu u Subotici.

Upravni odbor UNIMA centra Srbije odlučio je da dodeli ovo značajno priznanje na pred-log Pozorišnog muzeja Vojvodine, a u obrazloženju se između ostalog ističe „nemerljiva ulo-ga Olivere Mudrinić u umetničkom oblikovanju Međunarodnog festivala pozorišta za decu u Subotici i stalnom traganju za novim pozorišnim sadržajima i formama takmičarskog pro-grama, na predstavljanju nacionalnog lutkarstva pojedinih zemalja, izdavaštvu, a pre svega u organizaciji Međunarodnog foruma za istraživanje pozorišne umetnosti za decu i mlade“.

– Tokom proteklih deset godina i jedanaest festivala jedino sam se trudila da svoj posao radim najbolje što mogu i zaista nikad nisam razmišljala o priznanjima i nagradama. Utoliko me je ova vest više iznenadila. Moram da kažem, a nadam se da neću biti pogrešno shvaće-na, da je za mene uspešno realizovan projekat i dalje najveća nagrada i ono što mi pričinjava najveće zadovoljstvo. Ponosna sam na sve festivale, na sve do sada održane međunarodne teatrološke konferencije, na dvadeset objavljenih knjiga, uključujući tu monografije i zbor-nike, niz izložbi, uspešnu dugogodišnju saradnju s brojnim institucijama i pojedincima u ze-mlji i inostranstvu i još mnogo toga što sam sa saradnicima uspela da ostvarim od 2006. do

danas. Smatram da sam zapravo imala sreću i privile-giju da upravo ja budem spona koja je omogućila da se sve to desi i verujem da je moj odnos prema poslu odraz svesti o tome. Pretpostavljam da je upravo to ono što nije moglo da ne da rezultate i prođe neza-paženo. Istakla bih, na kraju, da sam izuzetno poča-stvovana odlukom Upravnog odbora UNIMA centra Srbije, pre svega jer je to odluka dokazanih umetnika i stručnjaka, koji su svoje živote posvetili lutkarstvu i pozorišnom stvaralaštvu za decu i mlade. Jedno je sigurno - nema većeg priznanja od onog koje dolazi od kolega - izjavila je Olivera Mudrinić.

UNIMA CENTAR SRBIJE

UNIMA centar Srbije deo je svetske mreže Međuna-

rodnog udruženja lutkara UNIMA (Union Internationale

de la Marionnette - International Puppetry Associati-

on), osnovanog daleke 1929. godine u Pragu.

tHe initiatOR anD DiReCtOR OF tHe Festival aWaRDeD a DeCORatiOn OF HOnOuR in POlanD

bRiDGes OF CultuRe

OliveRa MuDRiniĆ, PRva DObitniCa sveČane POvelJe uniMa CentRa sRbiJe

naJveĆa naGRaDa – usPeŠan PROJekat

18

Međunarodnim forumom za istraživanje pozorišne umetnosti za decu i mlade, kao posebnim i izuzetno dragocenim segmentom Festivala, od 2014. godine rukovodi prof. dr Siniša Jelušić iz Crne Gore. Ovogodišnja tema -”Rediteljska tumačenja književnog/dramskog teksta za decu i mla-de: Problem granice tumačenja” privukla je veliki broj stručnjaka iz zemlje i inostranstva. Po teorijskom Forumu na kojem se promišljaju fundamen-talna pitanja teatrologije, subotički Festival je, naglašava, jedinstven:

– Direktor Slobodan Marković pokrenuo je jedan od najvažnijih se-gmenata Festivala, koji, koliko znam, drugi festivali uopšte nemaju! Pove-rio je prof. Henriku Jurkovskom, nesumnjivo najznačajnijem poznavaocu teatra za decu i mlade, rukovođenje teorijskim Forumom na kome su pro-mišljana zaista fundamentalna pitanja koja se, u najširem opsegu, bave teatrom i dramskim tekstom ovog opredeljenja. Tako je do sada objavlje-na čitava jedna biblioteka zbornika sa uporednim prevodima, a to upu-ćuje na vrlo široku međunarodnu dostupnost zbornika, sa učešćem sva-kako najpozvanijih učesnika iz ove oblasti teatrologije. Uz to je pokrenuta i biblioteka posvećena najvećem lutkarskom teatru, u kojoj su objavljene knjige autora kao što su Jurkovski, Obrascov, Hejno, Majaron… Teorija lutkarskog teatra, koja se na našim prostorima najčešće potiskuje, ovim je dobila izuzetno i posebno mesto. Sve se ovo, bez ostatka, odnosi i na prošlogodišnji Forum koji se bavio jednim od najvažnijih pitanja u umet-nosti uopšte, teatru posebno, s obzirom na mitske korene koje dramski tekst i sam teatar u sebi poseduju!

Po rečima našeg sagovornika, tema ovogodišnjeg Foruma jedno je od najaktuelnijih pitanja savremene teorije tumačenja, podsetivši nas na spis Umberta Eka „Granice tumačenja” (I limiti dell’interpretazione). Uveren je da sastav učesnika Foruma (a čine ga vrlo značajni predstavnici regiona, Evrope i sveta!) obećava visoke teorijske rezultate. Ističući kako Forum sledeće godine slavi desetu godišnjicu, a sam Festival dvadeset i petu, prof. dr Siniša Jelušić zaključuje da to upućuje na njegovo opštekul-turno značenje:

– Upravo to značenje koje je dve i po decenije sijalo u ovom gradu tre-balo bi da bude predmet najpre jedne promišljene monografije, a potom i Foruma, koji bi se mogao baviti temom jubileja velikog Festivala i nje-govim današnjim mestom koje u kulturnoj politici zauzima. Pogotovo što bi se ovo pitanje moglo proširiti na mesto pozorišta za decu i mlade koje

zauzima u kulturnim politikama evropskih ili svetskih zemalja, sa poseb-nim komparativnim osvrtom na region i Srbiju.

Imajući u vidu protekle godine, uočava se postojan visok kvalitet mani-festacije, primećuje naš sagovornik, i dodaje:

–Gledaoci su proteklih godina, u najvećoj meri, bili u prilici da vide sve ono što je najznačajnije u pozorišnoj umetnosti za decu i mlade bilo pri-sutno na evropskoj i svetskoj sceni, i u tome je sasvim poseban kvalitet ovog Festivala. Mislim da je to velika privilegija Subotice i okruženja i da se otuda Festival s pravom može odrediti kao događaj od velikog kultur-nog značenja.

Posebno naglašava veliki značaj organizatora Festivala i njihov trud - uprkos svim finansijskim nedaćama:

– Iskustvo mudrog vođenja Festivala od strane njegovog direktora Slo-bodana Markovića i saradnice Olivere Mudrinić, uverava me da će ovaj visoki nivo, uprkos svim nevoljama, prevashodno finansijske prirode, biti i dalje održan. Svaki moj dolazak na Festival predstavlja učešće u sveop-štem prazniku radosti, lepote i dobrote, koji se tih dana osećaju u svakom kutku Subotice i stoga predstavlja najuzbudljivije dane koji su mi u toku godine podareni!

PROF. DR siniŠa JeluŠiĆ, RukOvODilaC MeĐunaRODnOG FORuMa Za istRaŽivanJe POZORiŠne uMetnOsti Za DeCu i MlaDe

iMaMO neŠtO ŠtO DRuGi neMaJu

MeĐUnAroDni ForUM / internAtionAl reseArch college

The International Research College of Theatre Arts for Children and Youth, as a special and particularly valuable segment of the Festival, has been managed by Siniša Jelušić, PhD, since 2014. This year’s topic – Di-rectors’ Interpretations of Literary / Drama Textsfor Children and Youth: Boundaries of Interpretation,has attracted a large number of experts from the country and abroad. The Research College, which deals with fundamental issues of theatre art, makes the Subotica Festival unique:

- The Festival director Slobodan Marković has launched one of the most important segments of the Festival, which, as far as I know, no other fe-stival has! He entrusted Henryk Jurkowski, certainly the most renowned expert for the theatre for children and youth, with the management of the Research College. So far, there has been published an entire collecti-on of papers with comparative translations, with the participation of the most eminent professionals in this field. Besides, a library dedicated to the largest puppet theatre was initiated, featuring books by authors such

as Jurkowski, Obrazcov, Hejno, Majaron... The theory of puppet theatre, which is often neglected in our region, thus has been given a special pla-ce. All this applies to the last year’s Research College as well, which was dedicated to one of the most important issues of art in general, theatre in particular, given the mythical roots of drama texts and theatre itself!

According to Siniša Jelušić, the topic of this year’s Research College is one of the most current issues of contemporary interpretation theory, reminding us of Umberto Eco’s Limits of Interpretation (I Limitid ell’ inter-pretazione). This year’s participants are all distinguished representatives of the region, Europe and the world, which promises significant theoreti-cal results. Pointing out that the Research College will celebrate its tenth anniversary next year and the Festival itself the twenty-fifth, Siniša Jelušić concludes that this is more than enough to prove its general cultural si-gnificance.

siniŠa JeluŠiĆ, PHD, HeaD OF tHe inteRnatiOnal ReseaRCH COlleGe OF tHeatRe aRts FOR CHilDRen anD YOutH

We Have sOMetHinG uniQue

19

MeĐUnAroDni ForUM / internAtionAl reseArch college

Za gosta iz Meksika, reditelja Ignacia Lariosa subotički Festival predstavlja jedinstvenu priliku da izloži svoje radove zbog toga što, kako ističe, neguje posebnu formu u vidu foruma - na temu dečijeg pozorišta. Festival, kaže, je-dinstvenim čini to što kod učesnika stvara potrebu da saznaju i nauče nešto novo, što podstiče pitanja - ZAŠTO i KAKO i zato što stvara put ka pomirenju teorije i prakse kako bi svima olakšao posao stvaranja. Srećan je zbog toga što svake godine Forum postavlja teme koje podstiču debate:

– Svaka nova tema za istraživački Forum iznenađuje svojom zanimljivošću! To je mnoge od nas, Latinoamerikance, obavezalo da istražimo ono što je na-pisano na našem kontinentu, da pročitamo ono što potiče sa drugih strana i da proučavamo srodne nauke kao što su antropologija, filozofija i filologija.

Po rečima našeg sagovornika, Međunarodni forum za istraživanje pozo-rišne umetnosti za decu i mlade jedan je od najvažnijih na svetu kada je u pitanju pozorište za decu:

– Za Forum je veoma važno što na njemu učestvuju pripadnici raznih na-cija i što se stvaraju zbornici koji će poslužiti budućim generacijama stvara-laca, ne samo govornicima engleskog i slovenskih jezika, već i govornicima španskog.

„Na granicama stvarnosti - Šamani: memorija znanja“- naziv je rada koji će Ignacio Larios predstaviti na ovogodišnjem Forumu, opisujući proces adaptacije originalnih mitova u pozorišne predstave. Sa velikim ponosom i zadovoljstvom ističe da uskoro izlazi zbornik radova predstavljenih tokom višegodišnjeg trajanja Foruma i da su svi prevedeni na španski! Kaže da će se na taj način ljudi sa španskog govornog područja upoznati sa stvaralaštvom svetskih izlagača:

– Za ovo prvo izdanje okupljena je interesantna ekipa diplomiranih knji-ževnika, muzičara, pedagoga, profesora i glumaca: kolektiv „Suerte de gato“ („Mačkova sreća“). Ovaj prvi zbornik nosi naziv „Nunutzi iyarieya. Perspec-tivas de significación escénica en el teatro infantil“ (Dečje srce. Perspektive scenskog značenja u dečjem pozorištu). Značajnu podršku pružili su prof. dr Siniša Jelušić, Slobodan Marković i Olivera Mudrinić, uz podršku odgova-rajućih kulturnih institucija države Halisko. Očekujemo da ovo znanje pre-nesemo na celi kontinent uz pomoć Unime i različitih udruženja pozorišta za decu. Proces uređivanja je skoro gotov, štampanje se očekuje za kraj ove godine, a sledeće godine očekujemo da ga predstavimo na Forumu.

For our guest from Mexico, the director Ignacio Larios, the Subotica Fe-stival is a unique opportunity to present his works because he cherishes a special forum-like form dedicated to children’s theatre. He says that the Festival is unique because it makes the participants eager to discover and learn something new, it raises questions – WHY and HOW, and creates a path to reconciliation of theory and practice in order to make it easier for everyone to create. He is happy because every year the Research College puts forward topics that encourage a debate.

- It is very important for the Research College that members of diffe-rent nations participate in it and that collections of papers are issued that will be read by future generations of authors, not only in English and Sla-vic languages, but in Spanish as well.

He is proud to announce that collections of papers presented at the

Research College over the years will soon be published and that they have been translated into Spanish.

- An interesting group of authors, musicians, teachers, professors and actors gathered around the first edition – the Collective of Suerte de gato (The Cat’ş Happiness). This first collection is titled Nunutziiyarieya. Perspectivas de significaciónescénica en elteatroinfantil (A Child’s He-art. Perspectives of Scenic Significance in Children’s Theatre). Siniša Je-lušić, Slobodan Marković and Olivera Mudrinić helped us a lot, with the support of the respective cultural institutions of the state of Jalisco. We expect this knowledge to be conveyed to the whole continent with the help of Unima and various children’s theatre associations. The editing process is almost over, printing is expected at the end of the year, and we hope to present it at the Research College next year.

iGnaCiO laRiOs, a MeMbeR OF tHe inteRnatiOnal ReseaRCH COlleGe

PaPeRs FROM tHe ReseaRCH COlleGe sOOn – in sPanisH

iGnaCiO laRiOs, uČesnik MeĐunaRODnOG FORuMa

RaDOvi sa FORuMa uskORO na - ŠPanskOM

20

Početak razgovora sa učesnicom Devetog međunarodnog foruma za istraživanje pozorišne umetnosti doc. dr sc. Livijom Kroflin, obeležile su tople reči naše sagovornice o Festivalu. Subotički Festival je, kaže, mesto gde uvek rado dolazi jer zna da će videti dobre predstave što je za nju važno kao selektoru za zagrebački PIF, ali i kao docentu na Umetničkoj akademiji (Osijek, Hrvatska). Takođe, izražava žaljenje što se Festival više ne održava u maju zbog toga što su ranijih godina njeni studenti dolazili makar na jedan dan u Suboticu kako bi pogledali predstave što je za njih bilo posebno iskustvo! Napomenula je da su se uvek odlično osećali u Subotici i da su se uvek rado vraćali.

Dalje je tok razgovora vodio ka Međunarodnom forumu za istraživanje pozorišne umetnosti za decu i mlade „Henrik Jurkovski”:

– Forum je silno značajan i za njega imam samo riječi hvale. Odlično je zamišljen i proveden svih ovih godina, otkako ga je započeo prof. dr Hen-rik Jurkovski a nastavio prof. dr Siniša Jelušić, cijelo vrijeme uz znalačku asistenciju mr Miroslava Radonjića. Teme su relevantne, sudionici i radovi brižljivo birani, sam forum odlično vođen (s pravom mjerom za izlaganja i za diskusiju), i svake godine znalački uređen i izdan dvojezični zbornik. Nema mnogo mjesta u svijetu na kojima se možemo baviti lutkarstvom s teatroloških pozicija. A ono što ja osobno smatram dodatnom velikom kvalitetom jest atmosfera. To je atmosfera pažnje, međusobnog uvažava-nja i zainteresiranosti za problem (što se vidi u diskusijama). Osim što je profesionalno vrlo važan, forum je i izrazito ugodan. Mogu slobodno reći da mi je to ne jedan od najdražih, nego najdraži stručni skup od svih na kojima sam sudjelovala.

Tema ovogodišnjeg Foruma jeste „Rediteljska tumačenja književnog/dramskog teksta za decu i mlade: Problem granice tumačenja”. Naša sa-govornica smatra da se reditelji različito postavljaju prema književnim odnosno dramskim tekstovima i kako su to većinom slobodne obrade, toliko slobodne da se često uzimaju samo motivi. Međutim, kaže da to ne mora da znači loš kvalitet predstave:

– Na primjeru dviju lutkarskih redateljica, čije su se predstave pokaza-le najuspješnijjima u Hrvatskoj, pokazujem na koji način one pristupaju izvornom tekstu te kako je dobro što mu ponekad pristupaju izrazito slobodno, toliko slobodno da od izvornika ostane tek naslov, glavni lik i pokoji motiv.

Dotakli smo se i problematike lutkarskih predstava. Mnogi smatraju da je lutkarstvo izričito namenjeno deci, ali sagovornica objašnjava da, kao što postoje dramske igrane predstave od kojih su neke za odrasle, a neke za decu, tako postoje lutkarske predstave namenjene deci i lutkarske predstave namenjene odraslima:

MeĐUnAroDni ForUM / internAtionAl reseArch college

DOC. DR sC. liviJa kROFlin, uČesniCa FORuMa

PaŽnJa, uvaŽavanJe i ZainteResOvanOst

The beginning of the conversation with Livija Kroflin, PhD, a partici-pant of this year’s International Research College, an assistant professor at the Academy of Arts in Osijek and a selector of the Zagreb Puppet Fe-stival PIF, wasmarked by words of praise for the Festival. She says that she is always happy to come to Subotica Festival because she knows that she will see great shows, which is important to her both as a selector of the Zagreb PIF and an assistant professor. She also regrets the fact that the Festival is no longer held in May because her students used come to Subotica for at least one day, which had always been a very special experience for them.

Further on, the conversation led to the International Research College of Theatre Arts for Children and Youth named after Henryk Jurkowski:

– The Research College is extremely important and I have only words of praise for it. It has been well conceived and implemented all these ye-

ars, ever since Henryk Jurkowski initiated it and Siniša Jelušić continued, with the constant professional support of Miroslav Radonjić. The topics are relevant, the participants and papers are carefully selected, the Rese-arch College itself is well-managed and every year a bilingual collection of papers is issued. The atmosphere of attention, mutual respect and in-terest in the topics being discussed is another great feature of the Resear-ch College. So, apart from being professionally very important, this event is also very enjoyable. It is definitely my favorite professional gathering.

The topic of this year’s Research College is Directors’ Interpretations of Literary / Drama Textsfor Children and Youth: Boundaries of Interpretati-on. Livija Kroflin says that directors use different approaches to literary and drama texts, and those are mainly free adaptations. However, she says that this does not necessarily imply the poor quality of the perfor-mance.

PIF I SUBOTICANa molbu da uporedi zagrebački PIF i naš Festival, sagovornica

odgovara da, iako imaju dosta sličnosti, PIF je isključivo lutkarski festival na kojem se predstavljaju lutkarske predstave za decu i za odrasle, dok je, kaže, subotički Festival približniji Međunarodnom dečijem festivalu u Šibeniku: „PIF je isključivo lutkarski festival dok je subotički festival ono što mu i ime kaže: festival predstava za djecu, kao hrvatski Međunarodni dječji festival u Šibeniku. No dok šiben-ski festival ima glazbeni, dramski i lutkarski dio, većina predstava na subotičkom festivalu su lutkarske, što mene osobno jako veseli. Slič-nosti zagrebačkog PIF-a i vašega festivala su i izložbe, predstavljanje knjiga, izdavačka djelatnost (koju je PIF izgubio), nastojanje da se pokažu najbolje predstave (bez umjetno postavljenih tema), zatim to što organizator nije kazalište (koje bi moglo biti pristrano) nego neovisna institucija (Otvoreni univerzitet odnosno centar za kultu-ru), to što je moguće vidjeti sve predstave festivala (nema kolizije), a osobita vrijednost subotičkog festivala je naučni forum. Vaša pred-nost je i u tome što je Subotica mala i sve je blizu: i hotel i festivalske scene“.

liviJa kROFlin, PHD, a PaRtiCiPant OF tHe ReseaRCH COlleGe

attentiOn, ResPeCt anD inteRest

21

Da je Međunarodni forum za istraživanje pozorišne umetnosti za decu i mlade svake godine Forum sve bolji i da ga je pokojni prof. dr Henrik Jurkovski postavio „na čvste noge“, učinivši ga značajnim u svetskim raz-merama – smatra docent dr Goran Gavrić, koji je i ove godine učesnik Foruma u okviru kojeg će predstaviti rad: „Dekodiranje vizuelnih i tek-stualnih poruka u predstavi Dia log/Radoznali Džordž Roberta Vilsona i dečjoj knjizi ’Radoznali Džordž’“.

– Prof. dr Siniša Jelušić posle osnivača Foruma ima veoma nezahvalan zadatak da u istom ritmu nastavi započeti posao. Ali, on ga obavlja jako dobro, čak mi se čini da je to što radi u izvesnom smislu pionirski podu-hvat! Teme su kompleksne i zahvataju široko polje, nisu ograničene samo na pozorište za decu. Zato sam rekao „pionirski poduhvat“, jer je teško očekivati da učesnici Foruma u potpunosti odgovore na takve teme. Me-đutim, siguran sam da će ovakav pristup dati i te kako dobre rezultate na duže staze.

U radu koji će ove godine predstaviti, Gavrić pravi paralelu između po-zorišta i književnosti, konkretno dečije književnosti, naglašavajući da je reditelj predstave sarađivao sa autističnim dečakom po imenu Nolis:

– Nolisovu sposobnost da putem reči vidi i, realno nepostojeće, objek-te između rekvizita koji se zaista nalaze na pozornici, Vilson je preneo prvo u svoj tekstualno-vizuelni koncept, a zatim i na samu publiku. U knjigama o radoznalom Džordžu možemo se osloniti samo na tekstual-ni sadržaj i dvodimenzionalne ilustracije i njihovo tumačenje, dok je u istoimenoj Vilsonovoj predstavi neophodno dekodirati i tekstualne, ali i vizuelne poruke u trodimenzionalnom prostoru. Koliko god da znakovni niz u pozorištu prati određeni tekstualni obrazac, on će na sceni svaka-ko doživeti izvesne promene koje se ne mogu predvideti. Te promene se odnose prvenstveno na međusobno delovanje izvođača, ali i njihovo delovanje na publiku a zatim i na reakciju iste.

Osvrnuvši se na problem dečijeg i lutkarskog pozorišta, naš sagovor-nik primećuje da su ove dve vrste teatra danas nepravedno zapostav-ljene:

– Dečje, pa i lutkarsko pozorište, neopravdano je na margini u odnosu na klasično i moderno pozorište. Ono se nedovoljno istražuje, pa ideje prof. Jelušića koje sprovodi na Forumu vidim kao plodonosne, ali i spa-sonosne za ovu oblast pozorišne umetnosti. On je, zapravo, prateći prof. Jurkovskog, uvideo veliki značaj koji dečje i lutkarsko pozorište imaju za razvoj pozorišne umetnosti. To vam je kao kada bi u svom likovnom razvoju neki pojedinac preskočio ključne faze, a to su one početne u

periodu osnovne škole, kada dete najviše razvi-ja svoju kreativnost i talenat. Istraživanje po-zorišta za decu vidim kao izuzetnu privilegiju koju imaju učesnici Fo-ruma! U tom procesu, vi ste praktično na sa-mom izvoru, analizira-te određene fenomene koji su osnova za dalje proučavanje teatrolo-gije i dramaturgije.

DR GORan GavRiĆ, uČesnik MeĐunaRODnOG FORuMa

iZuZetna PRivileGiJa

OTKRIO MI JE TAJNU„Prof. dr Henrik Jurkovski za mene je, pre svega, bio veliki čo-

vek, širokog srca, krajnje dobronameran i spreman da svakome pomogne. Taj utisak sam stekao 2015. godine na Forumu, kada sam ga upoznao. Početkom naredne godine je i umro, tako da sam imao veliku sreću i čast da upoznam takvog čoveka. O njego-vom značaju za lutkarsku umetnost sve je već jako dobro pozna-to, on je verovatno najveći teoretičar svih vremena u toj oblasti! Nekada i nismo svesni koliko je to velika stvar za Forum i Festival u Subotici, to što je takva gromada u ovoj oblasti izabrala da baš tu razvija svoje ideje. On je sigurno u ovom Festivalu video veliki potencijal, jer se ništa ne dešava slučajno. Privilegija i čast koju je on ukazao Festivalu svojim prisustvom i učešćem nesagledivi su. Meni je Jurkovski otvorio neke nove vidike, zahvaljujući njemu sam shvatio koliki značaj ima lutka u umetnosti. Otkrio mi je nje-nu besmrtnost, mogućnost da nadživi glumca, čoveka. Upravo je ovo saznanje uticalo na to da počnem da drugačije sagledavam određene fenomene u teoriji i istoriji umetnosti. Ovde moram da pomenem i nedavno preminulog prof. Radoslava Lazića, koji me je prvi uveo i približio mi lutkarsku umetnost“ – Gavrić ne zabo-ravlja velikane od kojih je mnogo naučio.

MeĐUnAroDni ForUM / internAtionAl reseArch college

PIF AND SUBOTICA

Comparing the Zagreb PIF and our Festi-

val, Livija Kroflin has noticed that, although

they have a lot in common, PIF is the festival

where only puppet shows for children and

adults are presented, while the Subotica

Festival is more similar to the International

Children’s Festival in Šibenik: „PIF is a festi-

val entirely dedicated to puppetry, while

the Subotica Festival is what its name says

–children’s theatre festival, like the Croatian

International Children’s Festival in Šibenik“.

– Stvar je u tome da javnost većinom u Europi i Americi a priori smatra da je lutkarstvo za djecu. Oni lutku povezuju s dječjom igračkom. A ne s idolima i fetišima, tajnovitim i životno važnim ri-tualima od kojih je lutka vjerojatno nastala. Iz toga nastaju mnogi nesporazumi: roditelji dovode djecu na predstave koje su namijenjene odraslima, čak i kad je to eksplicite navedeno na programu, i još su zgranuti da kakvi su to sadržaji i da to nije za dje-cu, festivali koji su zovu „dječji“ ili „za djecu“ dove-du predstavu namijenjenu odraslima i prikazuju je samo zato što je lutkarska, a frustrirani redatelji, koji ne znaju da smiju napraviti pravu lutkarsku predstavu za odrasle, režiraju tobože za djecu, a u predstavu utrpaju „fore“ za svoje prijatelje. Odra-sle, naravno. Ozbiljni festivali uvijek označe dob za koju je predstava namijenjena: jesu li to mala djeca, školska djeca... ili su to odrasli.

22

Egzistencijalna uloga festivala posvećenih deci

„Zna se da je pozorište oblast kulture i stvaralaštva koje je izuzetno važno i od višestrukog značaja za razvoj deteta, ne samo kao mlade pu-blike već i kao aktivnog učesnika u stvaranju dramske i pozorišne igre, jer ono nudi prostore kreativnosti, umetnički oblikovanu predstavu o svetu i ljudskim odnosima, modele ponašanja i vrednosti čime postaje znača-jan činilac u formiranju ličnosti i vrednosnih opredeljenja deteta” – ističe dramski pedagog Ljubica Beljanski-Ristić, i dodaje:

– Svedoci smo, sve više, da je pozorište za decu i mlade, u stalnom konfliktu između sigurnih puteva, poznatih i isprobanih rešenja (često s pogledom na decu kao unosno tržište) i otkrivanja i negovanja onih pu-teva i mogućnosti koje istražuju i nude visok umetnički nivo i nastoje da pruže šansu afirmaciji potencijala deteta da doživi pozorište u njegovoj punoj vrednosti. Čitam da su na jednom međunarodnom skupu pozo-rišta za decu i mlade, učesnici zaključili da u tom mikrosvetu pozorišta pate od istih problema koji ih muče u svakodnevnom životu u zajednici, kao što su nedostatak solidarnosti, manjak vremena, energije ili motiva-cije da preispitaju nasleđene rigidne obrasce, strah od rizika i promene, osećanje otuđenosti i depresije. Mislim da tu ulazi i nedostatak sredstava i podrške kontinuiranom razvoju redovnog rada i posebnih događanja kao što su festivali, stručni skupovi, treninzi, kongresi, konferencije... Po-ložaj pozorišta za decu danas nosi u sebi sve krize, probleme, optereće-nja, pritiske i posledice osiromašenja sveta u kome živimo, osuđeno je na preživljavanje, zatvaranje... Imamo li u sebi snage da sačuvamo smisao i vrednost njegovog postojanja, značaj njegove uloge, značenje svoje odgovornosti, da sačuvamo radost stvaranja i svu njegovu lepotu i do-brobit... uprkos svemu. Ono što mi daje nadu, a jednostavno je i ne zah-teva velika sredstva, a i sama sam isprobala delotvornost, jesu reči jedne

grupe mlađih umetnika i stvaralaca u ovoj oblasti a to je da se ne zaboravi ono što je najbitnije: da pitaju decu, svoju publiku šta je to što njih danas zanima da vide, čuju i dožive u pozorištu.

„Pozorište ima izuzetan značaj za razvoj ličnosti deteta i uloga roditelja nije ne samo da odvede dete na predstavu, već da nastoji da detetu od malih nogu usadi osećanje važnosti kulture u društvu” – naglašava dr Si-niša Jelušić, profesor na Fakultetu dramskih umjetnosti, i dodaje:

– Nema nikakve sumnje da za razvoj ličnosti deteta pozorište ima ogromno značenje, što se kod nas najčešće previđa! U tome je poseban značaj uloge roditelja, naravno, ne jedino u tome što može svoje dete od-vesti u pozorišta. Jer roditelj postaje komponenta trijadne povezanosti - roditelj – dete – pozorište; posredstvom pozorišne naracije ili događanja, unoseći sebe, on (roditelj) otvara detetu jedan novi simbolični svet koji poprima najveću važnost za njegov potonji svekoliki psihološki razvoj. A u ovome, opet, izdvajam lutkarsko pozorište, koje po mom sudu, imajući u vidu najdublja značenja koja u sebi lutka sadrži, u razvoju deteta zauzi-ma privilegovano mesto.

Na profesorove reči da je roditelj komponenta trijadne povezanosti - roditelj - dete - pozorište, zapitali smo se na koji način društvo može da dopre do dece čije roditelje kultura uopšte ne zanima. Podsetili smo ga na njegove reči da je razlog niske kulturne participacije i samorealizacije relativizacija etičkih normi i principa, kriminal i korupcija koji se vrlo do-bro vrednuju kod mladih. Konstatovali smo da je devedesetih godina na našim prostorima vladao haos i bezakonje, te da mladi koji su odrastali u tom periodu danas imaju svoju decu i da je veoma teško očekivati da oni (mladi iz devedesetih) mogu / žele da svoju decu kulturno uzdižu:

– U Vašoj konstataciji je sadržana i vrlo precizna dijagnoza stanja vre-mena, a u njemu kulture koju danas živimo. Po mom sudu, ovu epohalnu krizu koju danas živimo dubokoumnim uvidom predvideo je Niče poru-kom da je „Bog (je) umro” i jednim zapisom iz posthumno objavljenog spisa da „najviše vrednosti gube svoju vrednost”. Nedostaje cilj; nedostaje odgovor na pitanje zašto“. Drugim rečima, razvoj deteta zbiva se u njego-vom neposrednom nihilističkom okruženju, čije su posledice neupitno uočljive u porastu narkomanije kod mladih, depresije, agresije itd. Zato je pitanje dece i mladih najznačajnije pitanje sa kojim se jedno društvo danas suočava. Nasuprot važnosti ovog pitanja, na delu je najčešće nje-govo opšte društveno ignorisanje - deci i mladima posvećuje se premalo pažnje. Ako je Frojd bio u pravu da se ličnost deteta formira već do treće (dopustimo do pete godine) jasno je od kolike je važnosti primalni odnos sa roditeljem, pogotovu što se on, kada je o majci reč, izvesno je, zbiva već u prenatalnom periodu! Ovaj pesimistični krug, jer roditelji su najče-šće nezreli, vodi uočavanju najveće važnosti predškolskih ustanova u ko-jima stvaralaštvo i neki oblici lutkarskog pozorišta imaju poseban značaj! A time dospevamo i do one posebne, rekao bih, egzistencijalne uloge koje festivali deci posvećeni, poput subotičkog npr, u jednom društvu imaju.

O ulOZi i POlOŽaJu POZORiŠta Za DeCu i nJeGOvOM utiCaJu na ODRastanJe i ObRaZOvanJe DeCe

PitaJte Publiku!

proMiŠljAnjA / DeliberAtions

„The position of children’s theatre today reflectsall the crises, problems, burdens, pressures and consequences of the impoverishment the world we live in has suffered. Do we have enough strength to preserve the meaning and value of its existence, the significance of its role, the joy of creation and all its beauty... in spite of everything? What gives me hope

is very simple and requires no money. The idea is contained in the words of a group of young artists in this field: the most important thing is to ask children, our audience,what they are interested in, what they would like to see, hear and experience at the theatre” – says LjubicaBeljanski-Ristić, a drama teacher.

On tHe POsitiOn OF CHilDRen’s tHeatRe

ask tHe auDienCe!

23

proMocije FestivAlA / proMotions oF the FestivAl

Posebno mesto u okviru programa dva festivala u Rumuniji (Međuna-rodnog pozorišnog festivala „Priče”, Alba Julija, 10-16. oktobar, i Međuna-rodni festival pozorišta lutaka i marioneta, Kluž-Napoka, 17-21. oktobar), imao je Međunarodni festival pozorišta za decu iz Subotice.

Segment programa posvećen subotičkom Festivalu sastojao se od retrospektivne izložbe fotografija „Festival u objektivu” i Konferencije u kojoj su, osim direktora i selektora Slobodana Markovića i izvršne direk-torke Olivere Mudrinić, učestvovali istaknuti teatrolozi iz Rumunije i cele Evrope. Direktor i selektor Međunarodnog festivala pozorišta za decu u Subotici Slobodan Marković bio je i predsednik žirija Međunarodnog fe-stivala pozorišta lutaka i marioneta u Klužu-Napoki.

Pozorišna i međufestivalska saradnja i prijateljstvo sa rumunskim po-zorištima traju dugi niz godina, te je bilo mnogo razloga da se Među-

narodni festival pozorišta za decu iz Subotice predstavi retrospektivnom izložbom fotografija na zanimljivim i cenjenim rumunskim festivalima.

Sa druge strane, u takmičarskom programu Festivala u Subotici uče-stvovale su brojne predstave rumunskih pozorišta, o kojih su mnoge ostvarile značajan estetski uticaj na razvoj teatra posvećenog deci i mla-dima uopšte, kao i na razvoj umetnosti lutkarstva posebno.

Poseban pečat Festivalu u Subotici dalo je prisustvo i učešće rumun-skih umetnika i pozorišnih stručnjaka. Podstaknut dugogodišnjom us-pešnom i plodnom saradnjom, Međunarodni festival pozorišta za decu u Subotici je 2011. godine u okviru programa Nacionalno lutkarstvo u fokusu srpskoj javnosti predstavio lutkarsku umetnost Rumunije, a iste godine prestižnu nagradu za životno delo „Mali princ”, za izuzetan do-prinos razvoju kulture i scenske umetnosti za decu, dobio je jedan od najznačajnijih rumunskih dizajnera, Eustaciju Gregorijanu. Među dobit-nicima ove značajne međunarodne nagrade nalazi i istaknuta rumunska umetnica Margareta Nikulesku.

Značajan segment 47. Susreta profesionalnih pozorišta lutaka Srbije, održanih u Beogradu, od 29. novembra do 1. decembra 2016. godine, bio je posvećen i Međunarodnom festivalu pozorišta za decu u Subotici, koji se predstavio izložbom „Festival u fokusu“ i promocijom svojih izdanja.

„Festival u fokusu“ je retrospektivna izložba koja obu-hvata izbor od 60 fotografija nastalih tokom protekla dva-deset i tri Festivala i koja, samim tim, predstavlja svojevrsni prikaz i pregled njegovog razvoja od skromnih početaka sredinom devedesetih godina prošlog veka do danas kada Festival važi za jedan od najznačajnijih festivala pozorišta za decu i pozorišta lutaka u Evropi i jedan od najvećih te vrste u svetu.

Autori izložbe su Slobodan Marković (direktor Festivala) i Olivera Mudrinić (izvršna direktorka), a autori fotografija: Augustin Juriga, Biljana Vučković, Nino Tumbas, Dejan Vu-ković (za izložbu su korišćene fotografije iz arhive Festiva-la). Izložbu je priredio Augustin Juriga, istaknuti fotograf iz Subotice, a radi se o zajedničkom projektu Otvorenog univerziteta Subo-tica (izvršnog producenta Međunarodnog festivala pozorišta za decu) i Pozorišnog muzeja Vojvodine iz Novog Sada.

U okviru promocije knjiga predstavljena su sva izdanja Međunarodnog festivala pozorišta za decu, uključujući i zajednička izdanja sa Pozorišnim muzejem Vojvodine, kao i časopis za lutkarsku umetnost „Niti“ u izdanju Pozorišnog muzeja Vojvodine.

Festival u FOkusu

iZlOŽbe, kOnFeRenCiJe, iZDanJa, susReti...

PRavaC – RuMuniJa!

Slobodan Marković i Adriana TeodoreskuPredstava „Gavran” (dizajn: Eustaciju Gregorijan)

24

grAD, poKrAjinA, repUbliKA

MiROslava babiĆ, ČlaniCa GRaDskOG veĆa Za Oblast kultuRe

GRaD PRePOZnaO ZnaČaJ Festivala

„Međunarodni festival pozorišta za decu prepoznat je kao jedan je od najuglednijih svetskih festivala” – primećuje Miroslava Babić, članica Gradskog veća za oblast kulture, i dodaje:

– Repertoar umetnosti lutkarskog teatra zasnovan je na visokim krite-rijuma upoznavanja i razvitka osećaja za estetiku najmlađe publike ispri-čanom pričom kroz pokret lutke, glasom glumaca, pesmu, scenografiju i kostim. Veličanstvenim kvalitetom predstava deca otkrivaju legende i priče detinjstva svojih vršnjaka iz celog sveta.

Osnovni kriterijum za selekciju predstava njihov je, naglašava sago-vornica, umetnički kvalitet, originalnost, kreativni način izvođenja. Naj-višim umetničkim rezultatima, predstavljajući više od petsto pozorišnih produkcija iz zemlje, Evrope i sveta Međunarodni festival pozorišta za decu, svojim uticajem na razvoj savremenog dečijeg teatra stavlja grad Suboticu u centar na mapi pozorišne umetnosti u svetu i kulturne scene u zemlji i inostranstvu:

– Festival svake godine izabranim istaknutim umetnicima i naučnici-ma dodeljuje Nagradu za životno delo „Mali princ“, za izuzetan doprinos razvoju kulture i scenske umetnosti za decu; objavljuju se katalog i bil-ten, kao i publikacije koje prate izložbe povodom festivala. Od velikog je značaja Međunarodni forum za istraživanje pozorišne umetnosti za decu i mlade.

Pomoć lokalne samouprave nije izostala: – Lokalna samouprava grada Subotice prepoznala je značaj festivala

za lutkarstvo i pozorišnu umetnost za decu, te će pružiti svu potrebnu podršku ovogodišnjem održavanju 24. Festivala, a posebno u nastupaju-ćoj 2018. godini, kada Festival pozorišta za decu slavi svoj 25. rođendan - obećava Miroslava Babić.

POĐIMO

U NOVU AVANTURU!

Luj Paster je napisao: „Kada ugledam dete, ono budi u meni

dve emocije, nežnost zbog onoga što jeste i poštovanje zbog

onoga što će možda postati.” Na svom putovanju za dvadeset

tri godine Festival pozorišta za decu ostavio je trag u našim de-

tinjstvima, otkrio nam smisao i vrednost iskrenog prijateljstva,

istine, ljubavi, poštovanja, rada, kako upoznavajući druga bića,

upoznajemo sami sebe, učimo da dobijamo onoliko koliko dru-

gima dajemo. Pođimo sa decom u novu avanturu jer je za njih

svet umetnosti velika tajna... – poručuje Miroslava Babić.

 „The International Children’s Theatre Festival has been recognized as one of the most prestigious international festivals”, says Miroslava Babić, a member of the City Council for cultural affairs, adding:

- The programme of the puppet theatre is based on the high criteria of introducing and developing the sense of aesthetics of the youngest au-dience through the movement of puppets, voice of actors, songs, stage design and costume. Watching magnificent shows,kids discover legends and childhood stories of their peers from all over the world.

The local government also supported the Festival:- The local self-government of the City of Subotica has recognized the

importance of the Festival and will provide all necessary support for this year’s 24th Festival, and especially next year, when the Children’s Theatre Festival celebrates its 25th anniversary– promises Miroslava Babić.

tHe CitY ReCOGniZeD tHe iMPORtanCe OF tHe Festival

25

grAD, poKrAjinA, repUbliKA

Zoran Hadži Lazin, podsekretar u Pokrajinskom sekretarijatu za kulturu, javno informisa-nje i odnose sa verskim zajednicama, veliki je prijatelj Festivala. Njegova podrška je drago-cena, kao i reči koje upućuje organizatorima Festivala:

– Kao čovek koji veći deo profesionalne karijere vezuje za pozorište i pozorišnu umetnost, već dugo godina informisan sam o tome šta se u Subotici dešava, bio sam gost i video deo predstava. Festival je ponos i dika, i Subotice i Srbije i bivše Jugoslavije! Dovesti toliko re-nomiranih umetničkih ansambala dečijeg i lutkarskog pozorišta iz Evrope i sveta - na jedno mesto, u određenom periodu, pre svega zasluga je gospodina Markovića i ljudi koji orga-nizuju Festival. Veliki uspeh je i to što su uspeli da zadrže kontinuitet. Slobodan Marković i ljudi iz Subotice uradili su nešto fascinantno, dvostruko afirmišući i ovu zemlju i pozorište za decu.

Kako vreme prolazi, Festivalu, primećuje Zoran Hadži Lazin, treba dati mnogo više, ne samo materijalne i finansijske podrške, već i medijske:

– Ovo je zemlja festivala, ali malo je manifestacija, festivala, tako visokog ranga. Subotički festival je jedinstven, ne samo u našoj zemlji, već i u Evropi i svetu! I veliki je uspeh što bez obzira na činjenice koje su dosta nepovoljne (Subotica godinama nema svoju pozorišnu zgradu, radi se u skoro nemogućim i složenim uslovima), Slobodan Marković uspeva da or-ganizuje Festival. Pokrajina pomaže koliko je to moguće, ali sam kao pozorišni čovek dobro svestan činjenice da je to dosta skromno. Mi smo u situaciji u kojoj jesmo, sredstva koja se izdvajaju za kulturu nisu velika, ima mnogo „gladnih usta“... Ipak, Festival mora biti mnogo više targetiran i od države Srbije i od Pokrajine, i u medijskom smislu, jer benefiti koje do-nosi, te predstave iz Evrope i sveta, koje poklanja Subotici, ali i drugim gradovima u okviru gostovanja, zaista su posebni.

Kao i uvek, našem sagovorniku biće zadovoljstvo da prisustvuje manifestaciji, u meri u kojoj mu obaveze budu dozvoljavale, između ostalog i zbog toga što, kako kaže, „jako volim pozorište i podržavam dečiji festival koji je pri vrhu jer ono što godinama donosi ovoj zemlji izuzetno je dragoceno i vredno“.

ZORan HaDŽi laZin, PODsekRetaR u POkRaJinskOM sekRetaRiJatu Za kultuRu

POnOs i Dika subOtiCe i sRbiJe

PRiDe anD JOY OF subOtiCa anD seRbiaZoran Hadži Lazin, undersecretary of the Provincial Secretariat for Cul-

ture, Public Information and Relations with Religious Communities, is a great friend of the Festival. His support is precious, as well as the words he addressed to the Festival organizers:

- Since my professional career has always been connected with theatre art, I have been following the Subotica Festival for a long time, I’ve been

a guest and I’ve seen many performances. This Festival is a pride and joy of Subotica and Serbia and former Yugoslavia! It is a huge success to have such a large number of most renowned children’s theatres in one place and to maintain continuity over the years. Slobodan Marković and peo-ple from Subotica have done an amazing job both for this country and children’s theatre in general.

vlaDan vukOsavlJeviĆ, MinistaR kultuRe i inFORMisanJa u vlaDi RePublike sRbiJe

sluŽi vaM na Čast!„U ime Ministarstva kulture i informisanja Re-

publike Srbije i u svoje lično ime, čestitam Vam na odlikovanju koje ste dobili od Ministarstva kulture i nacionalne baštine Republike Poljske.

Ovo ugledno priznanje služi na čast, ne samo Vama i Međunarodnom festivalu pozorišta za decu, već i celokupnoj oblasti stvaralaštva u Srbiji. Siguran sam da ćete svojim predanim ra-dom nastaviti da uspešno predstavljate srpsku pozorišnu scenu širom sveta, istovremeno na najbolji način uvodeći mlade naraštaje u svet kulture i umetnosti” – stoji u pismu koje je di-rektoru Festivala Slobodanu Markoviću uputio ministar kulture i informisanja Republike Srbije Vladan Vukosavljević, povodom visokog odlikovanja za zasluge za poljsku kulturu.  

26

in MeMORiaM:

RaDOslav laZiĆ (1939 – 2017)

Reditelj, teatrolog, estetičar i dramski pedagog Radoslav Lazić preminuo je u Beogradu, 10. maja 2017. Lazićev teorijski, istoriografski i kritičko-esejistički rad nadgradnja je njegovih funda-mentalnih naučnih i stručnih istraživanja u oblastima teatrologije, filmologije, radija i televizije. Rezultate svog naučno-istraživačkog i kritičko-teorijskog rada Radoslav Lazić je objavio u preko 50 autorskih knjiga i u isto toliko naučnih zbornika, kao i preko hiljadu bibliografskih jedinica u stručnoj periodici.

Radoslav Lazić je dao nemerljiv doprinos uzrastanju i umetničkom oblikovanju Međunarod-nog festivala pozorišta za decu u Subotici. Bio je član stručnih žirija, umetničkog veća, naučnih foruma, saradnik u izdavačkoj delatnosti. Dobitnik je Nagrade za životno delo „Mali princ” za izu-zetan doprinos razvoju kulture i scenske umetnosti za decu (2004). Veliki je doprinos Radoslava Lazića srpskom teatru, a njegov umetnički, naučni, teorijski i pedagoški rad poznat je i priznat u celom svetu.

„Filozofi su zapazili da se ljudska kultura razvija u ritmu talasa. Amplituda njenog za-

maha na jednom kraju obeležena je sa gnosis (recimo, romantizmom) a na suprotnoj

tački sa episteme (recimo, racionalizmom). Platon je zastupnik prvog stava, Aristotel

drugog. Romantizam naspram racionalizma isto je što i Platon naspram Aristotela. Pri-

mećujemo li ovu opoziciju u istoriji umetnosti? A naročito u istoriji pozorišta za mlade?

Racionalizam i subjektivizam ili romantizam imaju svoju sopstvenu geografiju. Ono

što je možda bilo istinito u Njujorku nije bilo istinito u Moskvi, ono što se smatralo oba-

veznim u Pekingu nije bilo važno u Parizu. Ono što je postalo trend u Berlinu, nije bilo

obavezno u Subotici. Subotica! To je posebno mesto, a ljudi koji organizuju Međunarod-

ni festival pozorišta za decu posebni su ljudi. Oni su ljubitelji zlatne sredine. Oni nisu išli

iz krajnosti u krajnost, nisu postavljali pitanje da li stvarati ili misliti. Oni su shvatili da je i

jedno i drugo jednako važno. Oni znaju da je Platon komplementaran Aristotelu i da je

Aristotel komplementaran Platonu.

Kao naučnik i kritičar uključen u aktivnosti pozorišta za decu širom sveta biću slobo-

dan da istaknem da je Međunarodni festival pozorišta za decu u Subotici stekao pošto-

vanje u čitavom svetu, zahvaljujući pre svega visokim umetničkim dometima, sjajnoj

organizaciji i stvaranju pravog foruma za razmenu iskustava u duhu srdačne saradnje” –

rekao je akademik Henrik Jurkovski (1927 – 2016), doživotni počasni predsednik Saveta

Festivala (Poljska).

iMPResuM: Osnivač Festivala: SKUPŠTINA OPŠTINE SUBOTICAIzvršni producent: OTVORENI UNIVERZITETPredsednik Saveta Festivala: LJUBIVOJE RŠUMOVIĆDirektor Otvorenog univerziteta: ILIJA TATIĆDirektor Festivala: SLOBODAN MARKOVIĆIzvršni direktor: OLIVERA MUDRINIĆ

Međunarodni festival pozorišta za decu iz Subotice održava se pod pokroviteljstvom Ministarstva kulture i informisanja Republike Srbije, Pokra-jinskog sekretarijata za kulturu, javno informisanje i odnose s verskim zajednicama AP Vojvodine i Grada Subotice.

Festival finansijski podržavaju Delegacija Evropske unije u Republici Srbiji i Eu info centar

Festivalski bilten: Tatjana Mandić Takač (urednik), Nikola Ilanković, Zlatko Romić, Tatjana Kukić (prevod na engleski), Thomas Šujić (tehnički urednik), Dejan Vuković (foto)

FestivAl ne zAborAvljA

lJubitelJi Zlatne sReDine

27

GRICKAJTE ČIPS!Preduzeće za proizvodnju čipsa i drugih proizvoda od krompira „Chips Way d.o.o.“ iz Čačka i ove

godine podržalo je Međunarodni festival pozorišta za decu. Spona koja spaja sponzora i mani-festaciju svakako su deca koja, osim što vole da pogledaju dobru predstavu, rado grickaju i – čips! Ali ne za vreme predstave – pravila ponašanja u pozorištu su, kao dobra publika, već odavno naučila. Tradicija duga više od 45 godina uliva sigurnost u pravi i najbolji izbor širokog asortimana proizvoda koji su postali unikatni sinonim zabave, druženja i nezaobilaznog grickanja. Posebno su ponosni na „Čačanski čips” („Ništa se nisi promenio”) i „Gricko”, brendove koji ne samo da traju godinama, već su postali deo porodica vernih potrošača širom regiona.

prijAtelji FestivAlA

Subotica is a city of five railroads, four nations, three religions, two la-kes and one soul. It is a multicultural cityunique in its diversity. Those who visit Subotica once, always come again...

The city that has changed its name more than 200 times is mentioned as Zabadka for the first time in 1391, although there is evidence that pe-ople lived in this area 3,000 years ago! The city experienced the greatest progress for two decades at the turn of the 20thcentury, when some of the most impressive buildings in the style of Hungarian secession were built, such as the City Hall, the Synagogue, the Raichle Palace, etc. Based on the project of two Budapest architects, Marcell Komor and Dezső Ja-kab, the City Hall was built in only two years (1908-1910), while the de-coration lasted for another two years. We suggest a visit to the City Hall observation tower (45.5 meters) from where you can see the whole city.

We hope that in the near future the Festival shows will be performed at the National Theatre as well, the construction of which is still in progress. The National Theatre, built in 1854, was pulled down in 2007 and only the front portal with six Doric pillars has been preserved.

Subotica is not only a city of history and monuments, which is confirmed by numerous restaurants and cafés for everyone’s taste. The most popular restaurant is Boss Café, offering Italian and Chinese cuisine, along with va-rious authentic specialties. For fans of local cuisine and tambourines, the right place is Bates Restaurant located next to the Gallery Hotel. For those who like to enjoya good cup of coffee, best choice is Café Priča. For cake lo-vers, we recommend the patisserie Ravel, also located in the city centre…

If the day is sunny and you have some freetime, be sure to visit Pa-lić, once a trendy resort, today a tourist attraction of the north of Bačka, situated only seven kilometers from Subotica. For those who like good wine, the Subotica region has always been attractive. Wines from sand are synonymous with quality. The former large winery Podrum Palić has been replaced by private ones, such as Zvonko Bogdan or Vinski dvor in-Hajdukovo, where wine tastings are organized in rustic wine cellars with candles, cheese, olives and fresh apples.

We wish you a pleasantand memorable stay in Subotica. Welcome to our and your city!

subOtiCa - GRaD kultuRe i - DObRe HRaneSubotica je grad pet železničkih pruga, četiri naroda, tri religije, dva

jezera i jedne duše. Ona je multikulturalna sredina koju različitosti čine unikatnom. Ko jednom dođe u Suboticu, uvek joj se vraća...

Grad koji je preko 200 puta menjao ime, prvi put se u istorijskim spisi-ma pojavljuje kao Zabadka 1391, iako postoje dokazi da su na ovim pro-storima ljudi živeli još pre 3.000 godina! Najveći procvat grad doživljava tokom dve decenije na prelazu iz XIX u XX vek, kada su izgrađene neke od najimpozantnijih građevina u stilu mađarske secesije kao što su: Gradska kuća, Sinagoga, Rajhlova palata itd. Podignuta po projektu Marcela Ko-mora i Dežea Jakaba, budimpeštanskih arhitekata, Gradska kuća izgra-đena je samo za dve godine (1908-1910), dok je ukrašavanje trajalo još dve godine. Ukoliko želite da Suboticu upoznate i „sa visine”, predlažemo posetu Vidikovcu Gradske kuće (45,5 metara), odakle se grad pruža kao na dlanu...

Ove godine još ne, ali nadamo se u skoroj budućnosti, festivalske pred-stave trebalo bi da se igraju u zgradi Narodnog pozorišta, čija izgradnja je u toku. Narodno pozorište, podignuto 1854. godine, porušeno je 2007. godine. Jedino je sačuvan prednji portal sa šest dorskih stubova.

Da Subotica nije samo grad prošlosti i spomenika, potvrđuju mnogi

ugostiteljski objekti koji pružaju usluge za svačiji ukus, ali i džep. Kao naj-poznatiji restoran izdvaja se picerija „Bos” čija ponuda uključuje italijan-sku i kinesku kuhinju, uz brojne specijalitete samog restorana. Za ljubite-lje domaće kuhinje i tamburaša, pravo mesto je kafana „Bates” smeštena pored hotela „Galerija”. Za one koji vole da popiju dobru kafu, siguran izbor je kafe „Priča” smeštena u pasažu na Korzou. Što se ljubitelja slatkiša tiče, oni ne moraju da brinu o tome gde mogu da pojedu dobar kolač! Poslastičarnica „Ravel”, u centru grada pravi je izbor...

Ukoliko je dan sunčan, a imate (malo) slobodnog vremena, obavezno posetite Palić, nekadašnje mondensko letovalište, danas turističku atrak-ciju severa Bačke - na samo sedam kilometara od Subotice! Za ljubitelje dobrog vina, subotički kraj oduvek je bio privlačan. Vina sa peska sino-nim su za kvalitet. Nekadašnju veliku vinariju „Podrum Palić” zamenile su privatne poput vinarije „Zvonko Bogdan” ili „Vinskog dvora” u Hajdukovu, gde se degustacija vina, uz svetlost sveća, organizuje u rustičnom zasvo-đenom vinskom podrumu, uz sireve, masline i sveže jabuke.

Želimo da vam boravak u Subotici ostane u najlepšem sećanju i da nam se uvek s radošću vraćate. Dobro došli u naš grad. Dobro došli u VAŠ grad!

subOtiCa – CitY OF CultuRe anD GOOD FOOD