Δημοσθένησ σκουλάκησένάσ μέΓάλοσ άνΤΙΦάΤΙκοσ

Demosthenis skoulakisan aRt ist oF ContRaDiCt ions

Δημ

οσθ

ένησ

σκο

υλάκ

ησ έν

άσ μ

έΓάλ

οσ

άνΤΙΦ

άΤΙκ

οσ

Dem

ost

hen

is sk

oul

akis

an a

Rtist

oF

Cont

RaDi

Ctio

ns

ΕΚΘΕΣΗΕΠΙΜΕΛΕΙΑΕλένη ΑθανασίουΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣΝαταλία ΜπούραΓΡΑΦΙΣΤΙΚΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑPeak publishingΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣMαρία Σαρρή, με τη συνεργασία της Σουζάνας ΖεγκίνηVIDEOΝίκος Κουνίτης, 3 zero productionsΜΕΤΑΦΡΑΣΕΙΣΑναστασία ΚαραμάνηΨΗΦΙΑΚΕΣ ΕΚΤΥΠΩΣΕΙΣΝίκος ΠασχαλίδηςΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΝικολέττα ΜέντηΓΡΑΦΕΙΟ ΤΥΠΟΥΑθηνά ΗσαΐαΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ ΧΟΡΗΓΙΚΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣΜαρία ΘρουβάλαΦΩΤΙΣΜΟΙΣτέφανος ΓιαγτζήςΑΣΦΑΛΙΣΗ ΕΡΓΩΝ Καραβίας Art InsuranceΜΕΤΑΦΟΡΑ ΚΑΙ ΑΝΑΡΤΗΣΗ ΕΡΓΩΝMoveArt

EXHIBIΤIONCURATOREleni AthanassiouEXHIBITION DESIGNNatalia BouraGRAPHIC DESIGNPeak publishingCOORDINATIONMaria Sarri, in collaboration with Souzana ZegkiniVIDEONikos Kounitis, 3 zero productionsENGLISH TRANSLATIONSAnastasia CaramanisDIGITAL PRINTINGNikos PaskalidisCOMMUNICATIONNicoletta MentiPRESS OFFICEAthina IsaiaCOORDINATION ΟF SPONSORSHIP PROGRAMMEMaria ThrouvalaLIGHTINGStefanos YiagtzisINSURANCE OF WORKSKaravias Art InsuranceΤRANSPORTATION & INSTALLATION OF WORKSMoveArt

ΕΚΔΟΣΗΕΠΙΜΕΛΕΙΑΕλένη ΑθανασίουΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΑΓΓΛΙΚΩΝ ΚΕΙΜΕΝΩΝΑναστασία ΚαραμάνηΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣΝίκος ΒανδώροςΕυάγγελος ΒαρδουλάκηςΓιάννης ΒαχαρίδηςΓιώργος ΒδοκάκηςΗλίας ΓεωργουλέαςΔημήτρης ΜελίταςΣτέλιος ΣκοπελίτηςΤζέλλυ ΧατζηδημητρίουΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΚΑΙ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑΘύμιος ΠρεσβύτηςΘοδωρής Αναγνωστόπουλος (Peak publishing) ΕΚΤΥΠΩΣΗEcotypia

PUBLICATIONEDITOREleni AthanassiouTRANSLATION OF ENGLISH TEXTSAnastasia CaramanisPHOTOGRAPHSNikos VandorosEvangelos VardoulakisYannis VacharidisYorgos VdokakisIlias GeorgouleasDimitris MelitasStelios SkopelitisGelly ChatzidimitriouΑRTISTIC DESIGN AND LAYOUTThymios PresvytisThodoris Anagnostopoulos(Peak publishing) PRINTINGEcotypia

Η έκδοση πραγματοποιήθηκε με την ευκαιρία της έκθεσης«Δημοσθένης Σκουλάκης - Ένας μεγάλος αντιφατικός»Μουσείο Μπενάκη / Πειραιώς 138, Αθήνα28 Φεβρουαρίου–5 Μαῒου 2019

The catalogue was first published for the exhibitionDemosthenis Skoulakis - An Artist of ContradictionsBenaki Museum / Pireos138, Athens28 February–5 May 2019[ ]

ΕΠΙΣΗΜΟΣ ΧΟΡΗΓΟΣ ΧΡΩΜΑΤΩΝ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΜΠΕΝΑΚΗ - BENAKI MUSEUM OFFICIAL PAINT SPONSOR

ΕΠΙΣΗΜΟΣ ΧΟΡΗΓΟΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΜΠΕΝΑΚΗ - BENAKI MUSEUM OFFICIAL TECHNOLOGY SPONSOR

ISBN: 978-960-476-240-8

© Έκδοσης - Publication: 2019 Μουσείο Μπενάκη, Ελένη Αθανασίου - Benaki Museum, Eleni Athanassiou© Κειμένων - Texts: Οι συγγραφείς - The authors© Φωτογραφιών - Photos: Οι φωτογράφοι - The photographersΦωτογραφία εξωφύλλου: Νίκος Βανδώρος - Cover photo: Nikos Vandoros

ΜΟΥΣΕΙΟ ΜΠΕΝΑΚΗ: Κουμπάρη 1 και Βασιλίσσης Σοφίας, 10674 Αθήνα, Τ. 210 - 36 71000BENAKI MUSEUM: 1 Koumbari Street, 10674, Athens, Greece, Τ. 210 - 36 71000www.benaki.grΑπαγορεύεται η ολική ή μερική ανατύπωση, αναδημοσίευση ή αναπαραγωγή του κειμένου ή της εικονογράφησης του βιβλίου χωρίς την έγγραφη άδεια του εκδότη.Any unauthorised copying or reprinting of the catalogue without the written consent of the publisher is prohibited.

ΜΟΝΙΜΟΙ ΧΟΡΗΓΟΙ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΜΠΕΝΑΚΗ - PERMANENT COMMUNICATION SPONSORS OF THE BENAKI MUSEUM

ΧΟΡΗΓΟΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΕΚΘΕΣΗΣ - EXHIBITION COMMUNICATION SPONSOR

ΜΕ ΤΗΝ ΥΠΟΣΤΗΡΙξΗ - WITH THE SUPPORT OF ΧΟΡΗΓΟΙ - SPONSORS

Με την ευγενική συμβολή των φίλων του Δημοσθένη ΣκουλάκηWith the kind contribution of the friends of Demosthenis Skoulakis

Υπό την Αιγίδα της Α.Ε. του Προέδρου της Δημοκρατίας κυρίου Προκοπίου ΠαυλοπούλουUnder the Αuspices of H.E. the President of the Hellenic Republic Mr. Prokopios Pavlopoulos

5

Δημοσθένησ σκουλάκησένάσ μέΓάλοσ άνΤΙΦάΤΙκοσ

Demosthenis skoulakisan aRt ist oF ContRaDiCt ions

ΓένΙκη έΠΙμέλέΙάελενη αθανασιου

CuRatoRshiPeleni athanassiou

CONTENTS

περιεχομενα ][ΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΣΡένα Δούρου, Περιφερειάρχης Αττικής

WELCOME NOTERena Dourou, Regional Governor of Attica

ΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΣΓιώργης Μαγγίνης, Επιστημονικός Διευθυντής Μουσείου Μπενάκη

WELCOME NOTEGeorge Manginis, Academic Director Benaki Museum

Η ΟΡΘΟΛΟΓΙΣΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΕΝΟΣ ΑΠΕΡΑΝΤΟΥ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΥ ΚΟΣΜΟΥ Eλένη Aθανασίου

THE RATIONAL APPROACH TO A VAST SPIRITUAL WORLD Eleni Athanassiou

ΧρονολΟγιο (1 939 - 2014)

TIMELINE (1 939 - 2014)

ΔΗΜΟΣ ΣΚΟΥΛΑΚΗΣ. ΕΝΑΣ ΠΕΡΙΠΑΘΗΣ ΠΕΡΙΗΓΗΤΗΣ ΤΟΥ 20ου ΑΙΩΝΑ Μαρίνα Λαμπράκη-Πλάκα

DIMOS SKOULAKIS. A PASSIONATE TRAVELLER OF THE 20th CENTURYMarina Lambraki-Plaka

Ήρα Παπαποστόλου

Hera Papapostolou

Ο «δικΟΣ» μου ΔΗμοΣΑθηνά Ραπίτου

“My” DimosAthina Rapitou

Χρόνης Μπότσογλου

Chronis Botsoglou

8

9

10

16

2026

30

32

3435

36

37

38

]

[

[

[

[

[

[

[

[

[

[

[

[

[

[

[

[

[

[

Πρωιμεσ Αναζητησεισ (1957 - 1 966)

Early Quests

AΠΟΔΟΧΗ ΚΑΙ ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ(1982 - 1 985)

ACCEPTANCE AND QUEST

ΥΠΟΓΕΙΕΣ ΔΙΑΔΡΟΜΕσ (1993 - 1 998)

UNDERGROUND ROUTES

ΤΟ ΦΑΝΤΑΣΤΙΚΟ (1979 - 1 984)

THE IMAGINARY

ΠΟΡΤΡΕΤΑ (1985 - 1 996)

PORTRAITS

ΓΕΛΟΙΟΓΡΑΦΙΕΣ (1959 - 1 984)

CARTOONS

ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕσ (1966 - 1 973)

POLITICAL REFERENCES

ΓΙΑΝΝΗΣ ΤΣΑΡΟΥΧΗσ (1988 - 1 998)

YANNIS TSAROUCH IS

ΕΠΑΝΕΓΓΡΑΦΕσ (1997 -2009)

REWRITINGS

]

]

]

]

]

]

]

]

]

41

93

169

71

125

321

55

111

219

ΒιογραφΙα (1 939 - 2014)

ΒιοGRAPHY (1 939 - 2014)

ΒιΒΛΙογραφΙα

ΒιBLIοGRAPHY

348350

352356

Ο ρεαλισμός του 19ου αιώνα διαμορφώθηκε τη δεύτερη πεντηκοντα-ετία του αιώνα στη Γαλλία από το ζωγράφο Gustave Courbet και ασπάστηκε τις αρχές της επιστήμης, τον ανθρωπισμό και τη δίψα για κοινωνική αλλαγή. Σε αντίθεση με τον ρομαντισμό, ο ρεαλισμός μετατόπισε την καλλιτεχνι-κή εμπειρία από την ιδεαλιστική διάσταση στη ρεαλιστική απεικόνιση της πραγματικότητας, αποχωρίστηκε την εξιδανίκευση και τα θέματα καλλω-πισμού και έδωσε θέση πρωταγωνιστή ακόμη και στις μη προνομιούχες κοινωνικά τάξεις, εμφανίζοντας σκληρά και σχεδόν ωμά την καθημερινό-τητά τους. Το καλλιτεχνικό αυτό ρεύμα που υποστήριξε με μεγάλη ένταση την ανάγκη παρουσίασης θεμάτων της σύγχρονης ζωής μέσα στα έργα τέ-χνης, γνώρισε μεγάλη επιτυχία χάρη στη γρήγορη διάδοση του νατουραλι-στικού πάθους που είχε ευρύτατα διαδοθεί από τον ρομαντισμό, του δημο-κρατικού πάθους που είχε αφυπνιστεί σε πολλές χώρες της Ευρώπης μετά την Επανάσταση, τη στροφή προς τον θετικισμό που πρεσβεύει ότι η έγκυρη γνώση του κόσμου αποκτάται μόνο μέσω της επιστημονικής μεθοδολογίας, σύμφωνα με τις θεωρίες του Γάλλου φιλοσόφου Auguste Comte, αλλά και τον ενεργό ρόλο της φωτογραφίας που την χρησιμοποιούσαν οι καλλιτέχνες για να ενθέσουν αποσπάσματα της πραγματικότητας μέσα στο έργο τέχνης.

Ο Δημοσθένης Σκουλάκης υπήρξε ένας από τους σπουδαιότερους εκ-προσώπους της γενιάς του ’70, μιας γενιάς διπλά σημαδεμένης στο ξε-κίνημά της τόσο από την απομάκρυνση αρκετών Ελλήνων καλλιτεχνών από τις αποδομητικές πρωτοπορίες του 20ού αιώνα και την επιστροφή τους στην πραγματικότητα, όσο και από τις τραυματικές εμπειρίες της δικτατορίας και της μετεμφυλιακής Ελλάδας. Αντιφατικός, διανοούμε-νος, ανένταχτος, μποέμ με λεπτή ομορφιά και έχοντας ολοκληρώσει το φορτίο της ιδεολογικής του αγωνιστικότητας στο χώρο της πραγματικής δράσης, διαπραγματεύεται με καυστικό χιούμορ προμελετημένο ή ακού-σιο, θέματα προσωπικά, κοινωνικά, πολιτικά, καλλιτεχνικά. Οι σκέψεις του, τα αντικρουόμενα συναισθήματα, η δυσπιστία στις συμβατικότητες, οι αμφιβολίες και οι διακυμάνσεις που είχε για τη ζωγραφική του απο-τυπώνονται με τον καλύτερο τρόπο στα εικαστικά του ημερολόγια που είναι το ίδιο πλούσια όσο και το εικαστικό του έργο. Η γραφή του ξεκι-νούσε την κοσμογονική της περιπέτεια από τα πρωταρχικά στοιχεία της επικοινωνίας: τον γραπτό λόγο και την εικόνα και λειτουργούσε ως μετρονόμος που τον βοηθούσε όχι μόνο στην ολοκλήρωση της καλλι-τεχνικής διαδικασίας αλλά και στην ανακάλυψη του συστήματος αξιών του σεβόμενος βαθιά τις δομικές αξίες της μνήμης του.

Η ΟΡΘΟΛΟΓΙΣΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΕΝΟΣ ΑΠΕΡΑΝΤΟΥ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΥ ΚΟΣΜΟΥ

Kunst Kann nicht modern sein. Kunst ist urewig.Η Τέχνη δεν μπορεί να είναι μοντέρνα. Η Τέχνη ξαναγυρίζει αιώνια στην αρχή.

Egon Schiele, Βιέννη 22/4/1912

ελενη αθανασιου

[ Η ΟρθΟλΟγιστικΗ πρΟσέγγισΗ ένΟσ απέραντΟυ πνέυματικΟυ κΟσμΟυ ]

αυτοπροσωπογραφία, 2000-2002, λάδι σε καμβά, 90 x 55 εκ.Συλλογή Νίκου ΦινοκαλιώτηSelf-Portrait, 2000-2002, oil on canvas, 90 x 55 cm Nikos Finokaliotis Collection

10

[ ]

Η τέχνη του αρχικά διαμορφώθηκε στη μετεμφυλιακή Ελλάδα του ’60 και άνθισε στο μέγιστο με απέραντη απλότητα στην πορεία των επόμενων δεκαετιών που θα ακολουθήσουν. Σ’ αυτή την ταραγμένη ατμόσφαιρα των έντονων διεκδικήσεων των καλλιτεχνών και των ανθρώπων του πνεύματος για κοινωνική, πολιτική και πολιτισμική χειραφέτηση, πολλοί νέοι καλλιτέχνες απόφοιτοι της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών, αναζητούν μια κριτικού χαρακτήρα αναπαράσταση επι-κεντρωμένη στον άνθρωπο και την κοινωνικοπολιτική πραγματικότητα. Στην κατεύθυνση αυτή που αναδύεται στον καλλιτεχνικό κόσμο κατά τη διάρκεια της επταετίας και συγγενεύει αρκετά με τον γερμανικό κριτικό ρεαλισμό, -τη μεταπολεμική γενιά των Γερμανών καλλιτεχνών που είχε βιώσει τόσο την καταστροφή της Ευρώπης όσο και τα πρώτα δείγματα της οικονομικής ανάπτυξης της Γερμανίας-, ιδιαίτερης σημασίας απο-δεικνύεται η οικειοποίηση πρωτογενούς υλικού από την κοινωνική και πολιτική επικαιρότητα (διαφήμιση, τύπος, κινηματογράφος, τηλεόραση). Η έντονη διαμάχη αλλά και τα ρευστά όρια ανάμεσα στην αφαίρεση και την παραστατικότητα που κυριαρχούσε σχεδόν σε όλο τον 20ό αι-ώνα, η δριμύτατη επίθεση του Baudelaire στο ρεαλισμό και ειδικότερα στον κυριότερο εκπρόσωπό του Gustave Courbet, για το πώς μπορεί να αποδοθεί η πραγματικότητα όταν αναγκαστικά διαθλάται μέσα από την υποκειμενική αντίληψη του καλλιτέχνη, δεν άφησαν αδιάφορο τον Δημοσθένη Σκουλάκη, ο οποίος μέσω ενός «νέου πρωτοποριακού ρεα-λισμού» μας έδωσε μια θέαση πιο ολοκληρωμένη, πιο εντυπωσιακή, πιο διεισδυτική από την ίδια την πραγματικότητα. Εξάλλου, σύμφωνα με τον Γάλλο συγγραφέα Guy de Maupassant «το να κάνεις κάτι αληθινό σημαίνει να δίνεις μια πλήρη ψευδαίσθηση του αληθινού». Συνεπώς, ο ρεαλισμός του Σκουλάκη δεν αντιγράφει τον εξωτερικό κόσμο, αλλά συ-γκροτεί μια αληθοφανή εσωτερική πραγματικότητα, που είναι αυτόνομη και υπακούει στους δικούς της νόμους αίτιου-αποτελέσματος. Σύμφωνα μ’ αυτή τη συλλογιστική, το αντικείμενο συμφιλιώνεται με το υποκείμενο και το άυλο αποδεσμεύεται από την υλική πραγματικότητα.

Καθοδηγούμενος από τις προτροπές του Τσαρούχη, -ήδη από πολύ νεαρή ηλικία-, έμαθε να αγαπά τη ζωγραφική διαδικασία και υιοθέτησε έναν δικό του ρεαλισμό, πιο πρωτοπόρο, μια ζωγραφική αντίληψη που κυριάρχησε σε όλες τις εκφάνσεις του βίου του δίνοντας σχεδόν πά-ντα πρωταρχικό ρόλο στο βλέμμα του. Η ζωγραφική του με άξονα τον Άνθρωπο που διατρέχει το σύνολο της καλλιτεχνικής του δημιουργίας γεννά μια δική του εικαστική γλώσσα και υιοθετεί ένα ρεαλιστικό ιδίωμα το οποίο βέβαια δεν σηματοδοτεί επιστροφή σε μια παλιά τάξη πραγ-μάτων αλλά επιδιώκει να διαμορφώσει μια μοντέρνα, εννοιακή εκδο-χή παραστατικότητας που προτείνει νέες, ενδιαφέρουσες μορφές της οπτικής έκφρασης και ερμηνείας της ορατής πραγματικότητας. Ενώ για την τέχνη η λογική διαδικασία δεν είναι η κινητήριος δύναμη όπως είναι για την φιλοσοφία, σύμφωνα με τον Αριστοτέλη ή τον Jean-Paul Sartre, ο καλλιτέχνης προσπαθεί μέσω ενός πλατωνικού ιδεαλισμού να χρησιμοποιήσει στην τέχνη του την σκέψη σφραγίζοντάς την με διαίσθηση και ενόραση. Έτσι προσεγγίζει την αντικειμενική αλήθεια χρησιμοποιώντας λογικο-φιλοσοφική σκέψη και προσπαθεί να δώσει απαντήσεις σε ζητήματα που αφορούν στην υπαρξιακή συνείδηση της ζωγραφικής, στη ρευστότητα της ανθρώπινης ύπαρξης, τον κύκλο της ζωής και το ρόλο της μνήμης, την επικοινωνιακή νοητική συγκίνηση του έργου τέχνης, την αυτογνωσία του δημιουργού, την αναζήτηση

ταυτότητας αλλά και τη σχέση του ίδιου του εικαστικού έργου με την παράδοση και την πρωτοπορία.

Στην ενότητα έργων με τίτλο Πρώιμες Αναζητήσεις (1957-1966) το ενδιαφέρον του επικεντρώνεται αφενός σε βιωματικές καταστάσεις και αφετέρου στην παρατήρηση του οικείου του περιβάλλοντος. Εξάλλου, η ζωγραφική του υπήρξε κατεξοχήν ανθρωποκεντρική και σε μεγά-λο βαθμό αυτοβιογραφική. Χαρακτηριστικά αναφέρω τα Σπίτια στην Κυπριάδου, το Τοπίο της Βοιωτίας, τις Αυτοπροσωπογραφίες, Το ατελιέ κ.ά. Στην επόμενη ενότητα που τιτλοφορείται Πολιτικές Αναφορές (1966-1973), η ζωγραφική του Σκουλάκη καλύπτει το πολιτικό σκέλος του κοινωνικοπολιτικού χώρου και ακολουθεί μια στρατευμένη ιδεολογική καταγραφή από διαδηλώσεις και αγώνες με έντονες πολιτικές και κοι-νωνικές συγκρούσεις. Οι σκηνές του αυτή τη δεκαετία μέσα από μια κριτική και ενίοτε σαρκαστική κοινωνικοπολιτική ματιά αποκαλύπτουν και συμπυκνώνουν μέσα από μια ντοκουμενταρίστικη γραφή ολόκληρο το σύμπαν του δημιουργού, την προσωπική του περιπέτεια στη ζωή και την τέχνη, τις εικόνες που γνώρισε και συνάντησε και ενέχουν αξία μαρτυρίας. Ο ρεαλισμός του άλλοτε κριτικός ως τέχνη διαμαρτυρίας, άλλοτε οπτικός ή κοινωνικός, επικεντρώνεται στην απεικόνιση ενός υποκειμένου με κοινωνικοπολιτικές αναφορές που τον προίκισε με μια καλλιτεχνική γλώσσα ευέλικτη και ελαστική έτσι ώστε να μπορεί σε κάθε εποχή να εκφράζει τη δική του ιδιαίτερη αντίληψη για τον κόσμο. Πρόσωπα υπαρκτά, θύματα της επταετίας, διαδηλώσεις κ.ά., προβάλ-λονται πάνω σε ευρεία πλάνα από πλακάτα χρώματα -ακολουθώντας την τεχνική του συνθετισμού- του Paul Gauguin- και με ισχυρή γραμ-μική προσέγγιση και συμβολικές προεκτάσεις τονίζει την βιαιότητα της κατάστασης. Από τα τέλη της δεκαετίας του ’70 και εξαιτίας των πο-λιτικών συγκυριών ο καλλιτέχνης συνειδητοποιεί τις ιδεοληψίες που του επέβαλε η ιδεολογική του στράτευση κατά την παρελθούσα περίο-δο και με αυτοβιογραφική διάθεση μακριά από δογματισμούς προχωρά σε μια πιο εσωστρεφή περίοδο αναζητώντας εκ νέου την εικαστική του ταυτότητα. Τα όρια αυτής της κατεύθυνσης, σηματοδοτούν και την απαρχή μιας νέας δημιουργικής φάσης που γίνεται ακόμα πιο έντονη τη δεκαετία του ’80.

Ο Σκουλάκης μέσα από αντιφάσεις, αμφισβητήσεις, πάλη με τις σκοτεινές πλευρές του εαυτού του, συνεχίζει τις εικαστικές του αναζητήσεις στις δύο επόμενες ενότητες που φέρουν τον τίτλο Το Φανταστικό (1979-1984) και Αποδοχή και Αναζήτηση (1982-1985). Δίχως να αρνείται την πραγματικότητα και μέσα σε μια άχρονη και ήσυχη παγωμένη ατμό-σφαιρα συνδιαλέγεται με έναν ά-λογο κόσμο μυστηρίου εκεί όπου το αινιγματικό συγχωνεύεται και συγχέεται με το άυλο. Δραπετεύει από το χρόνο, γίνεται αφηγητής των ονείρων του και αναπλάθει μέσα σε κλίμα σιωπής και μυστηρίου που υπερβαίνει την επιστημοσύνη του έλλογου, τη μαγεία ενός υπερρεαλιστικού και αινιγματικού κόσμου. Οι εικόνες του, βασισμένες στην ανάμνηση φαντασιώσεων της παιδικής του ηλικίας όπως κούκλες μοδίστρας, ιπτάμενα ψάρια, σφαίρες, ισορροπιστές κ.ά., στατι-κές και ασυμβίβαστες μεταξύ τους ξαφνικά συνταιριάζονται αυτονόητα, διαπερνούν τη λογική του ρεαλισμού και μετασχηματίζονται από άυλο όνειρο σε ένυλη ζωγραφική υπόσταση. Ο Σκουλάκης προστρέχει πάντα στο βάθος της ψυχής όπου βρίσκονται απωθημένες οι πρωτογενείς αλή-θειες του, αποψιλώνει με επαναπροσδιορισμούς τα πράγματα από τη

11

]

λογική τους χροιά και αποκρυπτογραφεί εικόνες, οι οποίες, αν και αυ-στηρώς ρεαλιστικές, αφήνουν να παρεισφρήσουν μηνύματα της δικής του μεταφυσικής αγωνίας. Τα ονειρικά δρώμενα εδραιώνονται πλέον ως υπαρξιακή πρόταση, ενώ στη συνέχεια δημιουργεί μια φαινομενικά pop (popular) αισθητική με εικόνες από πρωτοσέλιδα περιοδικών και εφημερίδων. Απορρίπτει το παραδοσιακό, απομυθοποιεί με τρόπο καυ-στικό και ειρωνικό την καταναλωτική κοινωνία και γελοιογραφεί τις λειτουργίες, τους θεσμούς και τα σύμβολά της. Υπηρετεί την αποκαλού-μενη μαζική κουλτούρα και εμφανίζει μια νέα θεώρηση της σύγχρονης ζωής. Σ’ αυτό το σημείο ο καλλιτέχνης συναντά και συμπορεύεται με την pop art, τον φωτορεαλισμό αλλά και το νέο ρεαλισμό, διατηρώ-ντας ωστόσο σαφείς αποστάσεις από τα στενά πλαίσια της ομάδας των «Νέων Ελλήνων Ρεαλιστών».

Στα μέσα της δεκαετίας του ’80 ο Σκουλάκης, αναζητά μια μορφή νέας παραστατικότητας με έκδηλη την προσπάθεια αποφυγής των παραδο-σιακών μορφοπλαστικών στοιχείων. Αυτή η εικαστική του ανησυχία, σε συνδυασμό με την επιμονή σε μια ανθρωποκεντρική θεματογραφία έχει άμεση σχέση με τη ρεαλιστική τάση εκείνης της εποχής. Την δεκαετία αυτή αποσύρεται από την δημοσιογραφία, αφιερώνεται αποκλειστικά στη ζωγραφική και δημιουργεί την πιο ώριμη και αντιπροσωπευτική ενότητα έργων του, τα Πορτρέτα (1985-1996). Επικεντρώνεται στον άνθρωπο και ζωγραφίζει προσωπογραφίες μνημειακού χαρακτήρα από πρόσωπα της δημοσιότητας, (ηθοποιοί, φωτομοντέλα, άνθρωποι της τηλεόρασης, φίλοι καλλιτέχνες, κ.ά.), αυτοπροσωπογραφίες αλλά και πρόσωπα του οικείου περιβάλλοντός του. Σε στάση συχνά μετωπική και έχοντας σαν αφετηρία τη φωτογραφία, τα υπερμεγέθη πορτρέτα του είναι τα βιώματα, οι επιθυμίες, τα πάθη, οι γραμμένες σελίδες της ζωής μας με τη γραφίδα του χρόνου, οι πανανθρώπινες και διαχρονικές ψυχικές καταστάσεις διαρθρωμένες γύρω από την αγωνία της φθοράς και του θανάτου. Είναι οι καταδύσεις που βυθοσκοπούν το χαοτικό σύ-μπαν της ανθρώπινης ψυχής αναζητώντας την αληθινή τους ταυτότητα πίσω από τη μάσκα που προβάλλεται στην οθόνη της τηλεόρασης ή του κινηματογράφου. Ο Σκουλάκης δεν αρκείται στις ευκολίες του φωτο-ρεαλισμού και χαράσσει αντίθετη πορεία. Ακολουθεί τις επιρροές της γερμανικής «νέας-αντικειμενικότητας» (Neue Sachlichkeit) και δίνει έμφαση στην έκφραση του εσώτατου ψυχισμού μέσω της γλυπτικής αντιμετώπισης, της σχεδόν ωμής και λεπτομερειακής αποτύπωσης των ιδιαίτερων στοιχείων της ανθρώπινης μορφής (σκαμμένες βαθιά ρυτί-δες, χείλια, πηγούνι, μύτη, μέτωπο), της γραμμικής προσέγγισης στα περιγράμματα των προσώπων, της έντονης πλαστικότητας, της δεξιοτε-χνίας του στο να αποδίδει με δραματική ένταση την πάλη φωτός-σκιάς, της ασκητικής χρήσης του χρώματος και του ανεπιτήδευτου ύφους. Τα πορτρέτα του προσανατολίζονται κυρίως σε μια σκουρόχρωμη -σχεδόν μονοχρωματική- γκάμα και συμβάλλουν καθοριστικά στην πνευματική προσέγγιση των μορφών, που εμφανίζονται σιωπηλές και αποκομμένες από το περιβάλλον τους.

Η καθαρότητα του άδειου ατμοσφαιρικού χώρου, οι ατελείωτες σιω-πές, η δυαδικότητα σκιάς-φωτός, η δομή και οι μορφές, έξοχα δείγματα ρυθμικής και στοχαστικής εκτέλεσης, συνθέτουν ένα μπαρόκ δράμα γεμάτο συναίσθημα, έτσι που αναρωτιέται κανείς, εάν το σκουρόχρωμο φόντο αναδύει τις μορφές ή τις απορροφά˙ εάν τελικά τα πορτρέτα αυτά είναι διαδικασία ανεύρεσης ή απώλειας. Οι απόκοσμες εικόνες

απρόσκλητος έπισκέπτης, 1980, σινική μελάνη σε χαρτί, 60 x 50 εκ.Unexpected Visitor, 1980, indian ink on paper, 60 x 50 cm

ριγέ γραβάτα, 1984, λάδι σε καμβά, 40 x 30 εκ.Striped Tie, 1984, oil on canvas, 40 x 30 cm

[ Η ΟρθΟλΟγιστικΗ πρΟσέγγισΗ ένΟσ απέραντΟυ πνέυματικΟυ κΟσμΟυ ]12 ΠΑΡΑΛΕΙΠΟΝΤΑΙ ΕΝΔΙΑΜΕΣΕΣ ΣΕΛΙΔΕΣ

IN-BETWEEN PAGES ARE OMITTED

87

ΠΑΡΑΛΕΙΠΟΝΤΑΙ ΕΝΔΙΑΜΕΣΕΣ ΣΕΛΙΔΕΣ IN-BETWEEN PAGES ARE OMITTED

211

ΠΑΡΑΛΕΙΠΟΝΤΑΙ ΕΝΔΙΑΜΕΣΕΣ ΣΕΛΙΔΕΣ IN-BETWEEN PAGES ARE OMITTED

339