საგარეჯოს მუნიციპალიტეტის საბაზისო კვლევაw3.cenn.org/cenn_projects/MC_CCA/Baseline Survey... · ადგილობრივი

ადგილობრივი შესაძლებლობების გაზრდა და რეგიონული თანამშრომლობის გაღრმავება

კლიმატის ცვლილებასთან ადაპტირებისა და ბიომრავალფეროვნების დაცვის მიზნით

საქართველოსა და სამხრეთ კავკასიაში

1

საგარეჯოს მუნიციპალიტეტის საბაზისო კვლევა




2

შინაარსი

წინასიტყვაობა ............................................................................................................................................ 4

1.საგარეჯოს მუნიციპალიტეტის ფიზიკურ-გეოგრაფიული დახასიათება ........................................ 5

1.1. გეოგრაფიული მდებარეობა ....................................................................................................... 5

1.2. რელიეფი და გეოლოგიური აგებულება .................................................................................. 6

1.3. ჰიდროგრაფიული ქსელი ........................................................................................................... 7

1.4. ნიადაგსაფარი ................................................................................................................................ 7

1.5 ტყის რესურსები ............................................................................................................................ 9

1.6 მცენარეული საფარი ..................................................................................................................... 9

1.7. ბიომრავალფეროვნება და დაცული ტერიტორიები ............................................................ 11

1.7.1. ფლორა .................................................................................................................. 11

1.7.2. ფაუნა ..................................................................................................................... 12

1.7.3. მარიამჯვრის სახელმწიფო ნაკრძალი ............................................................ 12

1.7.3. ყორუღის აღკვეთილი ........................................................................................ 13

1.8. ძირითადი ლანდშაფტები ........................................................................................................ 13

2. საგარეჯოს მუნიციპალიტეტის სოციო-ეკონომიკური დახასიათება ..............................................15

2.1. დემოგრაფია ................................................................................................................................ 15

2.2. სოფლის მეურნეობა ................................................................................................................... 15

2.2.1. მეურნეობათა კლასიფიკაცია ............................................................................ 16

2.2.2. სასოფლო მოსახლეობა ..................................................................................... 17

2.2.3. მიწის ფონდი ....................................................................................................... 17

2.2.4 ერთწლოვანი კულტურები ............................................................................... 19

2.2.5. მრავალწლოვანი კულტურები ......................................................................... 21

2.2.6. მეცხოველეობა......................................................................................................................... 22

2.2.7. მექანიზაცია ............................................................................................................................. 23

2.2.8. სასურსათო უსაფრთხოება .................................................................................................... 24

2.3. მრეწველობა ................................................................................................................................. 25

2.4 ჯანდაცვა და განათლება ............................................................................................................ 26

2.5. ინფრასტრუქტურა ..................................................................................................................... 27

2.6. კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლები............................................................................... 27

2.7. ტურიზმი ...................................................................................................................................... 28

2.8. ძირითადი პრობლემები ............................................................................................................ 29

ცხრილი 1. საგარეჯოს მუნიციპალიტეტის მოსახლეობის განაწილება ................................. 30

ცხრილი 2. საგარეჯოს მუნიციპალიტეტის მოსახლეობის განაწილება ეთნიკური ნიშნით 31

ცხრილი 3. საგარეჯოს მუნიციპალიტეტის სასოფლო-სამეურნეო სავარგულების

განაწილება თემების მიხედვით ........................................................................................ 32

ცხრილი 4. სამრეწველო ობიექტები ............................................................................................... 34

ცხრილი 6. საგარეჯოს მუნიციპალიტეტის განათლების ობიექტები ..................................... 38

3. კლიმატის მიმდინარე ცვლილება და მომავლის სცენარი სგარეჯოს მუნიციპალიტეტის

ტერიტორიისათვის.......................................................................................................................43

3.1 კლიმატის მიმდინარე ცვლილება საგარეჯოს მუნიციპალიტეტში (საგარეჯოს

მეტეოსადგურის მონაცემებით ზ.დ. 802 მ) ..................................................................... 43

3.1.1 მრავალწლიური კლიმატური მახასიათებლები ..................................... 43

3.1.2. კლიმატის მიმდინარე ცვლილებების შეფასების მეთოდოლოგია ...... 44

3.1.3. მიღებული შედეგების ანალიზი ................................................................ 45




3

3.1.4 ექსტრემალური მოვლენები ........................................................................ 51

3.1.5 დანართი: საგარეჯოს მეტეოსადგურის კლიმატური პარამეტრების

მნიშვნელობები ............................................................................................................. 53

3.2 კლიმატის მოსალოდნელი ცვლილება საგარეჯოს მუნიციპალიტეტის

ტერიტორიაზე 2020–2050 წწ. .............................................................................................. 56

3.2.1 კლიმატური პარამეტრების ცვლილება .................................................... 56

3.2.2 ექსტრემალური ინდექსები ......................................................................... 64

3.2.3 ექსტრემალური მოვლენები ........................................................................ 65


ფაქტიური და პროგნოზირებული მნიშვნელობები .............................................. 66

3.3 კლიმატის ცვლილების სცენარის (2020-2050 წწ.) შემაჯამებელი ცხრილი საგარეჯოს

მუნიციპალიტეტისათვის ................................................................................................... 70

4. დანართები ..............................................................................................................................................71

დანართი 1. წრფივი ტრენდის მდგრადობის კრიტერიუმი ....................................................... 71

დანართი 2. კლიმატის ცვლილების ექსტრემალური ინდექსები ............................................ 71

დანართი 3. გვალვის შეფასების ინდექსი (SPI) ........................................................................... 72

დანართი 4. კლიმატის ცვლილების სცენარების აგების მეთოდოლოგია ............................. 74

დანართი 5 მოდელების დაკალიბრების მეთოდოლოგია ......................................................... 77

5. შეფასება და დასკვნები .........................................................................................................................79

5.1 საგარეჯოს მუნიციპალიტეტის გეოლოგიური შეფასება კლიმატის მოსალოდნელი

ცვლილების პირბებში ......................................................................................................... 79

5.2 საგარეჯოს მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე არსებული მდინარეებისა და ხევების

მოკლე ჰიდროლოგიური შეფასება კლიმატის მოსალოდნელი ცვლილების

პირობებში .............................................................................................................................. 81

5.3. ბიომრავალფეროვნება და კლიმატის მიმდინარე ცვლილება და მომავლის სცენარი

საგარეჯოს მუნიციპალიტეტის ტერიტორიისათვის..................................................... 83

რეკომენდაციები ................................................................................................................................ 91

5.4 საგარეჯოს მუნიციპალიტეტის სოციო-ეკონომიური სიტუაციის შეფასება კლიმატის

მოსალოდნელი ცვლილების პირობებში ......................................................................... 91

5.4.1. მეთოდოლოგიური განმარტება ...................................................................... 91

5.4.2. ზოგადი აღწერილობა ....................................................................................... 93

5.4.3. ეკონომიკის ზოგადი მომოხილვა .................................................................... 94

5.4.4. დასკვნა, კლიმატის ცვლილების ზეგავლენის შეფასება ............................ 94

გამოყენებული წყაროები და ლიტერატურა ................................................................................ 98




4

წინასიტყვაობა

წინამდებარე ანგარიში შემუშავდა პროგრამის „ადგილობრივი შესაძლებლობების

გაზრდა და რეგიონული თანამშრომლობის გაღრმავება კლიმატის ცვლილებასთან

ადაპტირებისა და ბიომრავალფეროვნების დაცვის მიზნით საქართველოსა და

სამხრეთ კავკასიაში“ ფარგლებში, რომელსაც ევრო კავშირის დაფინანსებით

ახორციელებენ საერთაშორისო არასამთავრობო ორგანიზაცია „მერსი ქორფსი“ და

კავკასიის გარემოსდაცვითი არასამთავრობო ორგანიზაციების ქსელი (CENN).

პროგრამა ხორციელდება დედოფლისწყაროს, სიღნაღის, საგარეჯოს, დმანისის,

ბოლნისის, მარნეულის და ნინოწმინდის მუნიციპალიტეტებში საქართველოს

ტერიტორიაზე, ხოლო ლორის მარზაში - სომხეთში და აღსტაფას, სამუხის,

თოვუზის, შამქირის რაიონებში - აზერბაიჯანში და მისი ძირითადი მიზანია

ადგილობრივი ხელისუფლებისა და თემების შესაძლებლობების გაზრდა და

გაუმჯობესება, ორმხრივი რეგიონული თანამშრომლობის გაღრმავება, სამხრეთ

კავკასიაში კლიმატის ცვლილებით განპირობებული გარემოსდაცვითი,

სოციალური და ეკონომიკური ზეგავლენის გაცნობიერება და აღმოფხვრა.

პროგრამის ფარგლებში სამიზნე მუნიციპალიტეტების თემების კლიმატის

ცვლილებისადმი მოწყვლადობის შესარბილებლად, სხვა საქმიანობებთან ერთად,

გათვალისწინებულია: კლიმატის ცვლილებისადმი საადაპტაციო გეგმების,

ბუნებრივი კატასტროფების საფრთხეებისა და მოწყვლადობის ანალიზი და

რისკების რუკების შემუშავება სათემო, მუნიციპალურ და რეგიონალურ დონეზე,

ცნობიერების ასამაღლებელი და საგანმანათლებლო ღონისძიებების

განხორციელება, ადგილობრივი დაინტერესებული მხარეების შესაძლებლობების

გაძლიერება და სამუშაო ჯგუფებისა და ქსელის შექმნა სტრუქტურული

დიალოგის წარმართვისათვის ადგილობრივ, ცენტრალურ და რეგიონალურ

დონეზე.

ადგილობრივი შესაძლებლობების გაზრდა და რეგიონული თანამშრომლობის გაღრმავება კლიმატის

ცვლილებასთან ადაპტირებისა და ბიომრავალფეროვნების დაცვის მიზნით საქართველოსა და

სამხრეთ კავკასიაში

5

1. საგარეჯოს მუნიციპალიტეტის ფიზიკურ-გეოგრაფიული

დახასიათება

1.1. გეოგრაფიული მდებარეობა

საგარეჯოს მუნიციპალიტეტი მდებარეობს საქართველოს აღმოსავლეთ ნაწილში.

საგარეჯოს მუნიციპალიტეტს აღმოსავლეთიდან გურჯაანის, დასავლეთიდან

გარდაბნის, ჩრდილოეთიდან კი თიანეთის, ახმეტის და თელავის

მუნიციპალიტეტები ესაზღვრება. საგარეჯოს მუნიციპალიტეტის სამხრეთის

საზღვარი აზერბაიჯანის რესპუბლიკას ემიჯნება.

მუნიციპალიტეტის ტერიტორია მოიცავს 1553.69 კვ.კმ. რელიეფი ხასითდება

მთაგორიანი ზეგანით, რომელსაც კვეთს მდინარე იორი. მუნიციპალიტეტის

ტერიტორიის ჩრდილო ნაწილი განლაგებულია ცივ–გომბორის მთისწინეთზე და

ძირითადად ტყე–ბუჩქნარით არის დაფარული, მისი სამხრეთი და სამხრეთ–

აღმოსავლეთ ნაწილის დაბლობი უტყეოა, ხოლო ჩრდილო ნაწილი ტყით არის

შემორტყმული. აქ ჰავა ზომიერი კონტინენტურია, ნალექების რაოდენობა მერყეობს

500-დან-700 მილიმეტრამდე. უმაღლესი მწვერვალია მთა “ცივი” (ზღვის დონიდან

1991 მეტრი).

მუნიციპალიტეტის ცენტრია ქ. საგარეჯო, რომელიც ქ. თბილისიდან აღმოსავლეთით

45 კმ-ითაა დაშორებული. ქალაქი ზღვის დონიდან 772 მეტრის სიმაღლეზე

მდებარეობს.

მუნიციპალიტეტის ტერიტორიული ორგანოებია: ქალაქი საგარეჯო: 24

ადმინისტრაციული ერთეული: გომბორი, უჯარმა, კოჭბაანი, ხაშმი, პატარძეული,

ნინოწმინდა, წყაროსთავი, გიორგიწმინდა, თოხლიაური, სათაფლე, მანავი, დიდი

ჩაილური, პატარა ჩაილური, ვერხვიანი, კაკაბეთი, ყანდაურა, ბადიაური, მზისგული,

შიბლიანი, იორმუღანლო, დუზაგრამა, ლამბალო, თულარი და უდაბნო.




6

1.2. რელიეფი და გეოლოგიური აგებულება

საგარეჯოს მუნიციპალიტეტის საზღვრებში შემავალი გომბორის ქედის სიმაღლე 2,000

მ-ს აღწევს (მთა ცივი - 1,991 მ). ქედის თხემი მოგლუვებულია და სუსტად დამრეცი

მოვაკებული ზედაპირებით ხასიათდება. მისი სამხრეთ-დასავლეთი კალთები ღრმად

არის დანაწევრებული მდ. ივრის მარცხენა შენაკადების - ვაშლიანის, გომბორისხევის,

ლაფიანხევის, თვალთხევის, მანავისხევის, ჩაილურისხევის ხეობებით, ხევებით და

ხრამებით. გომბორის ქედის ამ მონაკვეთზე მეზორელიეფის ძირითად ნიშნებს

განსაზღვრავს აღნიშნული ეროზიული ხეობები და, მათ შორის მდებარე, ასევე

ეროზიული წარმოშობის დაბალი ქედები და სერები, სადაც მდინარეები ნეოგენის

ადვილადშლადი მოლასური ქანებით აგებულ ადგილებში გაედინებიან. ხეობების

ძირი განიერია (ზოგან მათი სიგანე 400-500 მ აღწევს). უფრო მკვრივი - ცარცული და

პალეოგენური ქანების გავრცელების ზოლში ხეობები გაცილებით ვიწროა და

ციცაბოკალთებიანი. ნეოგენის ადვილადშლადი ქანებით აგებულ მთათა ქარაფოვან

თხემებზე, აქტიური ეროზიულ-დენუდაციური პროცესების გავლენით ნიადაგ-

მცენარეულ საფარს მოკლებული ტიპური ბედლენდური რელიეფია განვითარებული

(განსაკუთრებით, მდინარეების მანავისხევის, ლაფიანხევის, თვალთხევის

სათავეებში). მდინარეთა ხეობების გასწვრივ ალაგ-ალაგ არის რიყით აგებული

ტერასული საფეხურები, ხოლო ეროზიულ წყალგამყოფ შტო-ქედების თხემებზე -

მოვაკებული დენუდაციური. გომბორის ქედის სამხრეთ-დასავლეთი მონაკვეთი

აგებულია ნეოგენის ასაკის კონტინენტური, სუსტად შეცემენტებული




7

კონგლომერატებით, ქვიშა-ქვებით და თიხებით. ქედის აგებულებაში ალაგ-ალაგ ასევე

მონაწილეობს ცარცული და პალეოგენური ასაკის კარბონატული ქანები. სამხრეთის

(ივრის ზეგნის), მიმართულებით გომბორის ქედის სამხრეთ-დასავლეთი კალთები

ბორცვიან-სერებიანი მთისწინების ზოლში გადადის, რომლის აბსოლუტური სიმაღლე

850-950 მ აღწევს. ბორცვიან-სერებიანი მთისწინების ზოლის რელიეფი საკმაოდ

დანაწევრებულია ზემოთ აღნიშნულ მდინარეთა რიყით აგებული ფართოძირიანი

ხეობებით, რომლებიც, ვაკეზე გამოსვლისას გამოზიდვის ვრცელ კონუსებს ქმნიან.

ნეოგენის ასაკის და მეოთხეული პერიოდის კონტინენტური და ზღვიური

ნალექებით (ქვიშა-ქვები, კონგლომერატები, თიხები) არის აგებული ივრის ზეგნის ის

მონაკვეთი, რომელიც საგარეჯოს მუნიციპალიტეტის სამხრეთ ნაწილში მდებარეობს.

აქ რელიეფის მორფოლოგიურ იერს ქმნის ვიწრო ანტიკლინური და მონოკლინური

მაღლობები, დაბალი მთები, სერები, გორაკ-ბორცვები და მეოთხეული ასაკის

ფხვიერი ნალექებით ამოვსებული სინკლინური ქვაბულები. რელიეფის დადებითი

ფორმებიდან აღსანიშნავია, ნატახტარის (966 მ); დიდი უდაბნოს (905 მ);

დემურდაღის (990.6 მ); ნაომარგორი (972 მ); აქლემისგორის (946) მ) და სხვა მთები,

რომელთა კალთები ალაგ-ალაგ ძლიერ დანაწევრებულია მშრალი ხევებით,

ხრამებით და ბედლენდებით. ანტიკლინურ და მონოკლინურ სერებსა და მთებს

შორის მოთავსებულია საკმაოდ ფართო სინკლინური დეპრესიები და ტაფობები,

რომლებიც ბრტყელი, სუსტად დახრილი და ნაკლებად დანაწევრებული

ზედაპირებით გამოირჩევა. ასეთებია: ივრის ზეგნის ჩრდილო ნაწილში სართიჭალის,

წიწმატიანის და კაჭრეთის აკუმულაციური ვაკეები, და აზამბურის, უდაბნოს, აჯის

შედარებით მცირე სინკლინური ვაკე-ტაფობები, ივრის ზეგნის სამხრეთ ნაწილში.

1.3. ჰიდროგრაფიული ქსელი

საგარეჯოს მუნიციპალიტეტის საზღვრებში მუდმივი თხევადი ჩამონადენის მქონე

მდინარეები არის იორი და მისი მარჯვენა შენაკადები - ვაშლიანი და გომბორისხევი.

გომბორის ქედის კალთებზე მდ. ვაშლიანთან და გომბორისხევთან ერთად

ჰიდროგრაფიულ ქსელს ქმნის პერიოდული ნაკადები - მანავისხევი, ლაფიანხევი,

თვალთხევი, ჩაილურისხევი და სხვა. ამ მდინარეთა კალაპოტები მხოლოდ

ხანგრძლივი თავსხმა წვიმების და თოვლის დნობის დროს ივსება წყლით. მათი

უმრავლესობა ქსელური ხასიათისაა, რასაც წყალშემკრებ აუზებში მეწყრების და

ბედლენდური რელიეფის განვითარება და მათთან დაკავშირებული დიდი

მოცულობის უხეში მასალის დაგროვება უწყობს ხელს. ივრის ზეგნის ცენტრალური

და სამხრეთი ნაწილების ჰიდროგრაფიულ ქსელს, ნალექების სიმცირისა და მაღალი

აორთქლებადობის გამო, პერიოდულად (წვიმის დროს) მოქმედი მდინარეების

მშრალი ხევები და ხრამები ქმნის. აქვე, რამდენიმე მლაშე ტბაა (ჯიქურების,

ქაჩალტბა, სახარეტბა და სხვა), რომელთა ნაწილი ზაფხულში შრება. მდ. იორთან

დაკავშირებულია სამგორის სარწყავი სისტემის ზემო მაგისტრალური არხი.

1.4. ნიადაგსაფარი

საგარეჯოს მუნიციპალიტეტის საზღვრებში - გომბორის ქედის კალთებზე

განვითარებულია ყომრალი და მთა-ტყე-მდელოს ნიადაგები, ხოლო ივრის ზეგანზე




8

რუხი-ყავისფერი, შავმიწისებრი და შავმიწა ნიადაგები. ივრის ზეგნიდან გომბორის

ქედისკენ გარდამავალ მთათაწინეთის ზოლში - ყავისფერი და მდელოს ყავისფერი

ნიადაგები.

მთა-ტყე-მდელოს ნიდაგები (Humic cambisols) განვითარებულია ყველაზე მაღალ

ჰიფსომეტრიულ ზოლში, ზღვის დონიდან 1700-1800 მ. და უფრო მაღლა. აქ

ეროზიული პროცესების ინტენსიური განვითარების გამო, ძირითადად გვხვდება მთა-

ტყე-მდელოს მცირე სისქის (იშვიათად საშუალო სისქის) სხვადასხვა ხარისხით

ჩამორეცხილი ნიადაგები. იმ ადგილებში, სადაც ნიადაგი ნაკლებად განიცდის

ეროზიის გავლენას, მისი პროფილი დიფერენცირებულია, მაღალჰუმუსიანია და

ნიადაგის მთელ პროფილში ჰუმუსი თანაბრადაა განაწილებული. ნიადაგი

ძირითადად ხირხატიანია. ამ ტიპის ნიადაგებზე ძირითადად მთის საძოვრებია

გავრცელებული.

ყომრალი ნიდაგები (Eutric cambisols) გავრცელებულია ძირითადად გომბორის ქედის

კალთების ფართოფოთლოვანი ტყით დაფარულ ტერიტორიებზე. ამ ტიპის ნიადაგებს

ახასიათებს სუსტად დიფერენცირებული პროფილი, მძიმე თიხნარი შედგენილობა და

კაკლოვან-კოშტოვანი სტრუქტურა. ტყით დაფარულ ტერიტორიებზე ყომრალი

ნიადაგი ნაკლებად განიცდის ეროზიას, ხოლო ნატყევარ ადგილებზე ინტენსიურად

მიმდინარეობს მისი ჩარეცხვა.

ყავისფერი ნიადაგები (Eutric cambisols and calcic kastanozems) საგარეჯოს

მუნიციპალიტეტის საზღვრებში, ძირითადად, გომბორის ქედის ფერდობებზე

გვხვდება. ამ ნიადაგების ნაწილი განვითარებულია მეორადი წარმოშობის ჯაგ-

რცხილნარ-მუხნარი ტყე-ბუჩქნარების ქვეშ, ხოლო ზ.დ. 1200-1400 მ სიმაღლეზე და

უფრო მაღლა - მუხნარ-რცხილნარი ტყით დაფარულ კარბონატულ ქანებზე. ნიადაგი

კარბონატულია, ხირხატიანი, კარგად ჩამოყალიბებული პროფილით, კაკლოვან-

კოშტოვანი სტრუქტურით, მდიდარია ჰუმუსით და შესაბამისად, მაღალნაყოფიერია.

ნატყევარი ადგილები ადვილად ექვემდებარება ეროზიას. საგარეჯოს

მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე ყავისფერი ნიადაგები სხვადასხვა ხარისხითაა

დეგრადირებული არასწორი დამუშავების, მინერალური სასუქების და შხამ-

ქიმიკატების არანორმირებული დოზით გამოყენების და სხვა მიზეზთა გამო.

რუხი-ყავისფერი ნიადაგები (Calcic kastanozems) მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე,

ძირითადად, ვაკე-ტაფობებზე გვხვდება. ამ ნიადაგებს აქვს დიფერენცირებული

პროფილი, მძიმე თიხნარი შედგენილობა, ახასიათებს დამლაშება და ბიცობიანობა.

ნიადაგი კარბონატულია და შეიცავს 3-4% ჰუმუსს. მცენარეებისათვის საკვები

ელემენტების - კალიუმის, ფოსფორის და აზოტის შემცველობა რუხ-ყავისფერ

ნიადაგებში საშუალო და საშუალოზე მაღალია. თუმცა, იმის გამო, რომ ამ ნიადაგების

დიდი ნაწილი მეტ-ნაკლებად დამლაშებულია, მათი გამოყენება სავარგულებად

განსაკუთრებული აგროტექნიკური ღონისძიებების გატარებას მოითხოვს. ამ

ნიადაგების გავრცელების ადგილებში გვხვდება როგორც ბუნებრივი ჭაობები, ისე

სარწყავი არხების გასწვრივ გადაჭარბებული რწყვის შედეგად გამოწვეული ნიადაგის

დაჭაობების ნიშნები.

შავმიწისებრი ნიადაგები (Vertisols) ძირითადად გავრცელებულია ივრის ზეგანის ვაკე-

ტაფობებზე და სუსტად დახრილი რელიეფის ელემენტებზე. ამ ტიპის ნიადაგები

ადამიანის სამეურნეო ზემოქმედების გავლენით შავმიწა ნიადაგების დეგრადაციის




9

შედეგად არის ჩამოყალიბებული. შავმიწისებრ ნიადაგებში ჰუმუსის შემცველობა 6%-ს

აღწევს. ნიადაგს აქვს მძიმე თიხნარი მექანიკური შედგენილობა და ხასიათდება

ნორმალური ფიზიკური თვისებებით. ამ ტიპის ნიადაგები ფართოდ არის

გამოყენებული სასოფლო-სამეურნეო კულტურების ქვეშ.

შავმიწები (Vertisols) მუნიციპალიტეტის საზღვრებში, ძირითადად, საშუალო

ჰუმუსიანი შავმიწები გვხვდება. ამ ტიპის ნიადაგები უფრო ვრცლად ივრის ზეგანზეა,

ძირითადად ვაკე და სუსტად დახრილ რელიეფზეა გავრცელებული. ეს ნიადაგები

თიხიანი შემადგენლობით ხასიათდება, შეიცავს 5-6% ჰუმუსს და ამ ნიადაგებში

მაღალია მცენარის კვებისათვის საჭირო ელემენტების რაოდენობა. ნიადაგის

პროფილს ახასიათებს მაღალი ფორიანობა და ფილტრაციის კარგი უნარი. შავმიწა

ნიადაგები ფართოდ არის გამოყენებული სასოფლო-სამეურნეო კულტურები ქვეშ.

1.5 ტყის რესურსები

2003 წლის 2 ოქტომბრის საქართველოს სატყეო მეურნეობის სახელმწიფო

დეპარტამენტის #10/183 ბრძანებით დამტკიცებული მონაცემების მიხედვით,

საგარეჯოს მუნიციპალიტეტში ტყით დაფარული ფართობი შეადგენს 39,988 ჰა.

ტყეები ძირითადად გავრცელებულია გომბორის ქედის კალთებზე ზ.დ. 700 მ

სიმაღლეზე და ზემოთ. ივრის ზეგანზე ტყის მცენარეულობა მცირე ფრაგმენტებად

არის წარმოდგენილი, სადაც მდინარეთა გასწვრივ ცალკეული უბნების სახით არის

შემორჩენილი ჭალის ტყეები.

1.6 მცენარეული საფარი

სტეპის მცენარეულობა ყველაზე ვრცლად ივრის ზეგანზეა გავრცელებული -

ვაციწვერიანი, ნაირბალახოვანი, უროიანი და ველისწივანიანი სტეპების სახით

ყველაზე ფართო გავრცელება აქვს უროიან სტეპებს, რომლის შექმნაშიც

მონაწილეობს Bothriochloa ischaemum, Festuca rupicola, Bromus japonicus, Stipa

lessingiana, Falcaria vulgaris, Onobrychis iberica, Polygala anatolica, Carex supina, Scabiosa

micrantha, Teucrium polium, Medicago caerulea და მრავალი სხვა.

ასევე ვრცლად არის განვითარებული ვაციწვერიანი სტეპები (Stipa pennata + St.

lessingiana). მთავარი ცენოტიპის (Stipa pennata) გარდა, ასეთი სტეპების შექმნაში

მონაწილეობს: Botriochloa ischaemum, Filipendula vulgaris, Festuca rupicola, Potentilla

recta, Galium verum, Eryngium campestre, Stipa pulcherrima, Stachus atherocalux, Phlomis tuberosa, Carex supina, Scutellaria orientalis, Veronica multifida, Thymus marschallianus,

Dianthus subulosus და სხვა. ნაირბალახოვანი სტეპი გვხვდება ქვიშნარ და ხირხატიან

ნიადაგებზე მცირე ნაკვეთების სახით (Trigonella spicata, Iris caucasica, Helianthemum

lasiocarpum, Galium verum, Achillea nobilis და სხვა). ველისწივანიანი სტეპები (Festuca

rupicola, Koeleria cristata, Andropoyon ischaemum, Carex supina, Stipa lessingiana, Veronica

multifida, Verbascum phoeniceum, Potentilla recta და სხვა) განვითარებულია რუხ-

ყავისფერ და შავმიწა ნიადაგებზე, შედარებით რბილი რელიეფის პირობებში. ამ

ტიპის სტეპებისათვის დამახასიათებელია ძლიერი დაკორდება და ფლორისტული

სიღარიბე.




10

ჯაგ-ეკლიანი სტეპი გავრცელებულია ივრის ზეგნის ჩრდილო ნაწილში ზ.დ. 1000 მ

სიმაღლემდე (სოფ. პატარძეულის, წყაროსთავის, სათაფლეს და სხვათა მიდამოებში).

აქ წარმოდგენილია ჯაგ-ეკლიანი სტეპის ნაირგვარი მოდიფიკაციები - უროიან-

ძეძვიანები (Paliurus spina – Christi – Bothriochloa ischaemum), ვაციწვერიან-უროიან-

ძეძვიანები (P. spina – christi – B. ischaemum + Stipa pulcherrima), მარცვლოვან-

ნაირბუჩქიანები (Mixtofruticeta – graminosa) და სხვა. გორაკ-ბორცვიან რელიეფზე

ფრაგმენტების სახით გვხვდება ტყე-ბუჩქნარების დაჯგუფებები და არიდული

ნათელი ტყის ელემენტები. კაჭრეთის და წიწმატიანის ვაკეებზე (ზ.დ. 750 მ-მდე)

ჯაგრცხილნარიანი სტეპების ცალკეული უბნებია შემორჩენილი.

მდელოს მცენარეულობა მეტწილად ფრაგმენტულად არის გავრცელებული მთათა

ჩრდილო ფერდობების მთისწინეთში და მთათაშორის დეპრესიებში, სადაც

ტენიანობა უფრო მაღალია, ხოლო ნიადაგის დამლაშება - ნაკლები. მდელოს

ფრაგმენტებს ძირითადად ქმნის ბრტყელფოთოლა მარცვლოვნები და ნაირბალახები: Brachypodium pinnatum, Dactylis glomerata, Phleum phleoides, Koeleria cristata, Bromus inermis, Salvia nemorosa, Onobrychis iberica, Phlomis pungens, Vicia veriabilis, Achillea

setacea, Zathyrus aphaca და სხვა.

ნახევარუდაბნოს მცენარეულობა ივრის ზეგნის სამხრეთ ნაწილშია გავრცელებული,

სადაც მეტწილად სტეპური მცენარეულობის ფორმაციებთან კომპლექსში გვხვდება.

ხშირად ეს ორი ეკოსისტემა ერთმანეთთან მონაცვლეობს. ნახევარუდაბნოს

მცენარეულობის დომინანტ - ედიფიკატორია აბზინდა - Artemisia fragrans masTan

erTad cenozis SeqmnaSi monawileoben: Poa bulbosa, Bothriochloa ischaemum, Medicago minima, M. lupulina, Teucrium polium, Elyrtigia repens, Allium rubelum, Podospermum

laciniatum და სხვა.

ჰალოფილური (მლაშობის) მცენარეულობა გავრცელებულია ივრის ზეგნის სამხრეთ

და ჩრდილო-დასავლეთ ნაწილში, სადაც მას უმნიშვნელო ფართობები უკავია, ვაკე-

ტაფობებზე და ჩაზნექილი რელიეფის ფორმებზე. ჰალოფილური მცენარეულობის

სახეობრივი შემადგენლობა დამოკიდებულია ნიადაგის დამლაშების ხარისხზე,

ტენიანობაზე და რელიეფზე. მლაშნარის მცენარეულობის შემქმნელი ძირითადი

სახეობებია - Crypsis schoenoides, Puccinellia gigantean, Polygonum argirocoleum,

Gamanthus pilosus, Petrosimonia brachiata, Salicornia europaea, Salsda ericoides, Kochia

prostrata, Artiplex hitens, Suaeda sp. და სხვა.

ტყის მცენარეულობა ივრის ზეგანზე ფრაგმენტებად არის წარმოდგენილი

ინტენსიურად დანაწევრებული რელიეფის, ალაგ-ალაგ ვიწრო ხეობების და ხევების

ძირზე, მეტ-ნაკლებად ტენიან ჰაბიტატებში. აქ ტყის მცენარეულობა წარმოდგენილია

დაბალი წარმადობის ტყე-ბუჩქნარებით, რომელთა შექმნაში მონაწილეობს Juniperus

hemisphaerica, J. oxycedrus, Ulmus minor, Celtis cucasica, Pistacea mutica, Lonicera iberica,

Cerasus microcarpa, Cotinus coggygria, Elaeagnus angustifolia, Spiraea hypericifolia და სხვა.

გომბორის ქედის სამხრეთ-დასავლეთი ბორცვიან-სერებიანი მთისწინეთისა და

დაბალი წინამთების ზონაში, ზ.დ. 900-950 მ სიმაღლეზე განვითარებულია

ჯაგრცხილნარ-მუხნარის მეორადი ტყე (Quercus iberica – Carpinus orientalis) და

ჰემიქსეროფილური ბუჩქნარები იგი წარსულში აქ არსებული მუხნარი ტყის (Querceta

ibericae) ნატყევარზეა გავრცელებული. აქვე ადგილ-ადგილ ვხვდებით ნათელი ტყის




11

ფრაგმენტებს, რომელიც სტეპისა და მეორადი ბუჩქნარების ფონზეა გამოხატული (Pyreta fruticosa; P. stepposa).

ჭალის ტყე გომბორის ქედის ფერდობებზე განვითარებულ ეროზიულ ხეობების

ძირზე ცალკეული უბნების სახით არის შემორჩენილი. მის შექმნაში მონაწილეობს

ჭალის მუხა (Quercus pedunculiflora), ლიანებთან - ეკალღიჭი (Smilax excelsa), გარეული

ვაზი (Vitis sylvestris), კატაბარდა (Clematis vitalba) და ღვედკეცი (Periploca graeca). უნდა

აღინიშნოს, რომ ჭალის მუხაც და ჩამოთვლილი ლიანებიც მესამეული პერიოდის

რელიქტებია.

მუხნარი ტყე მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე გავრცელებულია ზ.დ. 1200 მ

სიმაღლემდე, რომელიც, ძნელად მისასვლელი ადგილების გარდა, ძლიერ

დეგრადირებულია. ამ ტყის ბონიტეტი საშუალოდ III–IV კლასით აღინიშნება. ამ

ტიპის რცხილნარ-მუხნარი ტყე (Quercus iberica + Carpinus betulus) გაბატონებულია

ზ.დ. 1200-1400 მ ფარგლებში. მისი ეკოლოგიური მდგომარეობა შედარებით

უკეთესია და ალაგ-ალაგ ბუნებრივთან ახლომდგომია. მთავარი ცენოტიპების გარდა

რცხილნარ-მუხნარი ტყის შექმნაში მონაწილოებს: ლეკა (Acer platanoides), ქორაფი

(Acer laetum), შიშველი თელადუმა (Ulmus glabra), იშვიათად შევხვდებით უთხოვარსაც

(Taxus baccata), ქვეტყეში - შინდანწლას (Swida australis), დიდგულას (Sambucus nigra),

კვიდოს (Ligustrum vulgare) და სხვა. წიფლნარი ტყე გომბორის ქედის ჩრდილო

ექსპოზიციის ფერდობებზეა კარგად გამოსახული, ზ.დ. საშუალოდ 1400 მ მაღლა.

აღნიშნული ზოლის ქვედა ნაწილში მეტწილად რცხილნარ-წიფლნარებია (Fagus

orientalis + Carpinus betulus) წარმოდგენილი, ზედა ნაწილში - წმინდა წიფლნარები.

სუბალპური მდელოები და მდელო-ბუჩქნარები გავრცელებულია გომბორის ქედის

თხემურ ზოლში და მასთან უშუალოდ მიმდებარე კალთებზე. ეს ცენოზები

წარმოქმნილია ანთროპოგენური ზემოქმედებით ტყის ზედა საზღვრის დაწევის

შედეგად. ტყის ზედა საზღვართან აღსანიშნავია აგრეთვე მაღალმთის მუხის (Quercus

macranthera) სპორადული გავრცელება.

1.7. ბიომრავალფეროვნება და დაცული ტერიტორიები

1.7.1. ფლორა

აქაურ მიწებზე ხარობს სოსნოვსკის ფიჭვი, რომლის სიმაღლე 35 მ-ს აღწევს.

სოსნოვსკის ფიჭვი გავრცელებულია ზღვის დონიდან 800-1800 მ-ზე. იგი ქმნის

ხევნარებს, ფიჭვნარ-რცხილნარს, ფიჭვნარ-არყნარს, ფიჭვნარ-წიფლნარსა და სხვ.

აქვეა ნეკერჩხალი, რცხილა, წიფელი და მუხა.

ივრის ზეგანზე გაბატონებულია უროიანი და ვაციწვერიანი სტეპები.

ჯაგეკლიანებიდან მთავარია ძეძვი. ივრისპირას გვხვდება თელა, წნორი, ჭალის

ვერხვი და სხვ. გომბორის ქედის მთისწინეთში არის მუხნარ-ჯაგრცხილნარი და

ჯაგეკლიანი სტეპი, მთის ზემო კალთები შემოსილია წიფლნარით; ქვემო კალთები კი

მუხნარითა და რცხილნარით. გომბორის ყველაზე მაღალ ადგილებში

გაბატონებულია სუბალპური მდელოები.




12

1.7.2. ფაუნა

გომბორის ქედის ტყეებში ბინადრობენ შველი და მურა დათვი. თითქმის ყველგან

გვხვდება კურდღელი, მგელი, მაჩვი, კვერნა, მელა, ტურა, დედოფალა; მცირე

რაოდენობით არის ლელიანის კატა და ზოლებიანი აფთარი. ორნითოფაუნას ქმნიან

ხოხობი, გარეული მტრედი, მწყერი, კაჭკაჭი, კვირიონი, ყვავი და სხვ. მდინარე

იორში მოიპოვება ქაშაყი, მტკვრის ტობი, გველანა, ფრიტა, ხრამული, მურწა და სხვა

სახეობის თევზი.

1.7.3. მარიამჯვრის სახელმწიფო ნაკრძალი

მარიამჯვარის ნაკრძალი თბილისიდან 60 კილომეტრში მდებარეობს ცივგომბორის

ქედის სამხრეთ კალთებზე, საგარეჯოს რაიონის სოფელ ანთოკის სიახლოვეს (1040

ჰა). ნაკრძალიდან, ისევე როგორც მთელი ცივ-გომბორის ქედიდან, გარე კახეთის

თვალწარმტაცი ხედი იშლება და კარგად მოჩანს მდინარე ივრის წყლით მორწყული

ვენახები და ყანები, უფრო შორს კი უნაყოფო და მხოლოდ საძოვრებად ვარგისი,

მაგრამ ძალიან ლამაზი ივრის ზეგანი. ნიადაგები ძირითადად თიხნარების,

მერგლების და ქვიშნარ-ორლოგოცენებისგან შედგება.

ნაკრძალი განლაგებულია ზ.დ. 700-800 მეტრიდან 1300-1400 მეტრის ფარგლებში.

აქაური კლიმატი ერთფეროვანი არ არის. ნაკრძალის ქვედა ზონა ზომიერად თბილი

ჰავით, საშუალო ზონა ზომიერი ჰავით, ხოლო ზედა ზონა ცივი ჰავით ხასიათდება.

მთლიანად ნაკრძალი ტყის ზომიერად გრილ კლიმატურ რაიონს წარმოადგენს.

ნალექების წლიური რაოდენობა ნაკრძალში 744 მმ-ია.

ჰიდროლოგიური ქსელი გამოხატულია მხოლოდ ფართო ხევების გამშრალი

კალაპოტებით, რომლებიც წვიმების დროს სწრაფად ივსება და მზიანი დარების

გამოსვლისთანავე სწრაფადვე იწრიტება წყლისგან. აქაური ნიადაგები ძირითადად

თიხნარების, მერგლების და ქვიშნარ-ოლიგოცენებისგან შედგება.

მარიამჯვრის ნაკრძალის შექმნის მთავარი მიზანი კავკასიური რელიქტის,

კავკასიური ფიჭვის კერის დაცვა, შენახვა და მასზე მეცნიერული კვლევის წარმოება

იყო.

მარიამჯვრის ნაკრძალის 90% ტყითაა დაფარული. ფიჭვნარები გვხვდება

ცივგომბორის ქედის როგორც სამხრეთ, ასევე ჩრდილოეთ კალთებზე. შედარებით

დიდი მასივები გიორგიწმინდის, ანთოკის, მარიამჯვარის და თოხლიაურის ხევების

ზემო ნაწილშია განლაგებული. ნაკრძალში არსებობს როგორც სუფთა ფიჭვის

კორომები, ასევე ფოთლოვან მცენარეებთან ნარევი ტყეებიც. ფოთლოვანი ტყე

ძირითადად წიფლით, ქართული მუხით და რცხილითაა წარმოდგენილი. ალაგ-

ალაგ გვხვდება მურყნარები. ქვეტყეში შინდი, ზღმარტლი, კუნელი, თხილი და

მაყვალი ჭარბობს. სულ მარიამჯვრის ნაკრძალში 50-მდე სახეობის ხე და ბუჩქია

გავრცელებული.

ნაკრძალში ძუძუმწოვრების შემდეგი წარმომადგენლები გვხვდებიან: შველი და

დათვი, ტყის კვერნა, ტყის კატა, მაჩვი, მელა, კურდღელი, კავკასიური ციყვი.

ნაკრძალის ტერიტორიაზე ფრინველთა 34 სახეობა გვხვდება, მათგან აღსანიშნავია:




13

სკვინჩა, შაშვი, ღობემძვრალა, ქედანი, ოფოფი, გუგული, ძერა, ტყის ბუ, მწვანე

კოდალა, მიმინო და სხვა.

ნაკრძალის მახლობელ ტერიტორიაზე მდებარეობს რამდენიმე მნიშვნელოვანი

ისტორიული ძეგლი, რომელთა შორისაა მეთორმეტე საუკუნის ნინოწმინდის

სამონასტრო კომპლექსი, ამავე საუკუნის გიორგიწმინდის ეკლესია და

საქართველოსთვის უნიკალური გურჯაანის ორგუმბათოვანი ბაზილიკა. სოფელ

მარიამჯვარსა და ნაკრძალთან ახლოს მდებარე სოფლებში შემორჩენილია მკვიდრად

ნაშენი ხალხური ტიპის ქვის სახლები, ძველი მარნები და სამეურნეო ნაგებობათა

ნიმუშები. საგარეჯოს რაიონის ტერიტორიაზე მრავლადაა აღმოჩენილი ძველი

სამარხები, წინა ქრისტიანული და შუა საუკუნეების ნაგებობათა ნაშთები, ძველი

ქვევრები და სხვადასხვა პერიოდის კერამიკული მასალა.

1.7.3. ყორუღის აღკვეთილი

ყორუღის აღკვეთილი (2068 ჰა) კახეთში საკმაოდ მჭიდროდ დასახლებულ რაიონში

მდებარეობს. ყორუღის აღკვეთილი გეოლოგიურად ამიერკავკასიის მთათაშუა

ოლქში შედის და მოიცავს მისი აღმოსავლეთი დაძირვის მოლასურ ზონას.

ძირითადად აგებულია შუა მიოცენის (თარხანი, ჩოკრაკი, კარაგანი, კონკი) ზღვიური

მოლასური ნალექებით, რომლებიც აქ წარმოდგენილია თიხებით, ქვიშაქვებით,

ზოგჯერ ბაზალური კონგლომერატებით, მერგელებით, ოლითური და ქვიშიანი

კირქვებით. სასარგებლო წიაღისეულის საბადოები აღკვეთილის ტერიტორიაზე

ცნობილი არ არის.

ყორუღის აღკვეთილში მდ. იორის ნაპირებზე ჭალის ტყეა შემორჩენილი. მისი

შემქმნელი ძირითადი ხე-მცენარეებია: ტირიფი, ხვალო ანუ ჭალის ვერხვი, ოფი,

ჩვეულებრივი მურყანი, ჭალის მუხა და ზოგიერთი სხვა. ქვეტყეში იზრდება ძეძვი,

ქაცვი, ქართული კოწახური, ჭალა-ფშატა და სხვ. ჩვეულებრივია ლიანები:

აღმოსავლური კატაბარდა, ეკალღიჭი, ღვედკეცი და სხვ. ჭალის ტყეს ორივე მხრიდან

სტეპის მცენარეულობა, ძირითადად უროიანები ესაზღვრება.

ყორუღის აღკვეთილთან ახლოს აღმოჩენილია ენეოლით-ადრინდელი ბრინჯაოს

ხანის ნამოსახლარები, გათხრილია შუა ბრინჯაოს ხანის ეპოქის სამარხები, ნაპოვნია

გვიანდელი ბრინჯაოს და ადრინდელი რკინის ეპოქის ძეგლები. ყორუღთან მდებარე

ისტორიულ ძეგლთა შორის ყველაზე გამორჩეული უდავოდ დავით-გარეჯის

სამონასტრო კომპლექსია.

1.8. ძირითადი ლანდშაფტები

საგარეჯოს მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე ჩამოყალიბებულია ლანდშაფტის

შემდეგი სახეები :

1. ყომრალი ნიადაგები წიფლნარით;

2. ყავისფერი ნიადაგები მუხნარ-რცხილნარითა და ჯაგ-ეკლიანი სტეპებით;

3. ტყის ყომრალი ნიადაგები რცხილნარ-მუხნარით;

4. მეორეული სუბალპური მდელოები კორდიან-ტორფიან ნიადაგებზე;




14

5. ყავისფერი, შავმიწები და ალუვიური ნიადაგები სტეპური მცენარეულობით;

6. სტეპური წვრილმთიანეთი წაბლა ნიადაგებითა და შავმიწებით;

7. ვაკე ტაფობები სტეპის მცენარეულობით შავმიწა და წაბლა ნიადაგებით;

8. ივრისპირა ჭალის ტყის ლანდშაფტი.




15

2. საგარეჯოს მუნიციპალიტეტის სოციო-ეკონომიკური

დახასიათება

2.1. დემოგრაფია

საგარეჯოს მუნიციპალიტეტში შედის - ქალაქი საგარეჯო და 24 ადმინისტრაციული

ერთეული: გომბორი, უჯარმა, კოჭბაანი, ხაშმი, პატარძეული, ნინოწმინდა,

წყაროსთავი, გიორგიწმინდა, თოხლიაური, სათაფლე, მანავი, დიდი ჩაილური,

პატარა ჩაილური, ვერხვიანი, კაკაბეთი, ყანდაურა, ბადიაური, მზისგული, შიბლიანი,

იორმუღანლო, დუზაგრამა, ლამბალო, თულარი და უდაბნო.

მუნიციპალიტეტის მოსახლეობის რიცხოვნობა (კვლევის დროს აღებული

მონაცემებით) შეადგენს – 63512 მოსახლეს. მათ შორის: ქალაქის – 12566, სოფლის –

50946; მოსახლეობის სიმჭიდროვე: 40.88 კაცი/კვ.კმ.

საგარეჯოს მუნიციპალიტეტის მოსახლეობის 31152 (49%) კაცია, ხოლო 32360 (51%)

ქალი (ცხრილი 1). მუნიციპალიტეტში ცხოვრობენ ქართველები, სომხები,

აზერბაიჯანელები, რუსები და სხვა ეროვნების წარმომადგენლები (ცხრილი 2).

მუნიციპალიტეტის მოსახლეობა ასაკის მიხედვით შემდეგნაირად არის

გადანაწილებული: 0-5 წწ. – 5,56%; 6-18 წწ - 13,34%; 19-65 წწ - 69,52%; 65 წლის ზემოთ

- 11,58%.

სარწმუნოების მიხედვით საგარეჯოს მუნიციპალიტეტის მოსახლეობის უდიდესი

ნაწილი მართლმადიდებელი ქრისტიანია, ხოლო დანარჩენი მოსახლეობა არის

მაჰმადიანი და სომხურ-გრიგორიანელი.

2.2. სოფლის მეურნეობა

საგარეჯოს მუნიციპალიტეტის სოფლის მეურნეობის განვითარების სამსახურის

მონაცემებით, მუნიციპალიტეტში სასოფლო-სამეურნეო სავარგულების მთლიანი

ფართობი შეადგენს 123,565 ჰა. აქედან პრივატიზებულია 35,705 ჰა. (ცხრილი 3).

მუნიციპალიტეტში სასოფლო-სამეურნეო კულტურებიდან გავრცელებულია –

ხორბალი, ქერი, სიმინდი, ლობიო, მზესუმზირა, კარტოფილი, ბოსტნეული,

საზამთრო, ვაშლი, მსხალი, კომში, ქლიავი, ბალი, ალუბალი, გარგარი, ატამი, კაკალი,

თხილი, ვაზი.

საგარეჯოს მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე კარგად არის განვითარებული

მსხვილფეხა რქოსანი პირუტყვის მოშენება, მეღორეობა, მეცხვარეობა, მეფუტკრეობა

და მეფრინველეობა.

მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე სახნავი მიწების დიდი ნაწილი დაუმუშავებელია.

ამის ძირითად მიზეზებად სახელდება სასოფლო-სამეურნეო ტექნიკის სიმცირე, მისი

გაუმართაობა და სახსრების უქონლობა.

ამავდროულად, დამუშავებულ მიწებზე შეინიშნება მოსავლიანობის კლების

ტენდენცია, რაც განპირობებულია ხარისხიანი თესლის და მინერალური სასუქების




16

შესაძენად საჭირო სახსრების უქონლობით, საირიგაციო და სადრენაჟო სისტემების

მოშლით, თესლბრუნვის მორიგეობის დაუცველობით, მინდორსაცავი ტყის

ზოლების გაჩეხვის გამო ქარების უარყოფითი ზემოქმედებით და სხვა. დაუმუშავებლად დარჩენილი მიწის ფართობები მეტწილად გარდამავალ

საძოვრებად არის გამოყენებული, რის გამოც თანდათან იფიტება და ქარისმიერ

ეროზიას განიცდის.

საძოვრების ინტენსიური ექსპლოატაციის პირობებში ადგილი აქვს ნიადაგსაფარის

და კორდის ძლიერ დაშლას, რაც იწვევს ნიადაგების სისქის შესამჩნევ შემცირებას,

ხშირად მათ სრულ ჩამორეცხვას და მარილების შემცველი ქანების გაშიშვლებას, რაც

ეროზიული პროცესების ინტენსიური განვითარების ერთი-ერთი მთავარი მიზეზია.

ეროზიული და დენუდაციური პროცესების შედეგად საძოვრების დადაბლებულ

ნაწილში ჩამოტანილი და ჩამორეცხილი ქანები, რომლებიც მარილების შემცველი

თიხებისაგან და ქვიშაქვებისაგან შედგება, იწვევს ნიადაგის დამლაშებას, რაც

უარყოფით გავლენას ახდენს საძოვრების მცენარეულ საფარზე და მის

შემადგენლობაზე.

2.2.1. მეურნეობათა კლასიფიკაცია

საგარეჯოს რაიონში, ისევე როგორც მთლიანად საქართველოში, სოფლის

მეურნეობის სექტორში საოჯახო მეურნეობები დომინირებენ. სასოფლო-სამეურნეო

საწარმოთა რიცხვი იმდენად მცირეა, რომ ისინი არსებით გავლენას ვერ ახდენენ

სექტორის განვითარებაზე და უახლოეს მომავალში სურათი, სავარაუდოდ არ

შეიცვლება. სასოფლო რესურსების განაწილების ამგვარი ხასიათი გულისხმობს იმას,

რომ საქართველოს, მათ შორის საგარეჯოს რაიონის სოფლის მეურნეობის სექტორში

უკიდურესად დაბალია ფორმალიზაციის ხარისხი და დაქირავებული შრომა

შედარებით ნაკლებად გამოიყენება. ერთი მხრივ, სექტორის ასეთი მოწყობა შეიძლება

სასურველი იყოს სოციალური სტაბილობის თვალსაზრისით, ვინაიდან თითქმის

ყველა ოჯახს ხელი მიუწვდება მიწის ფართობზე, რაც მას ძირითადი საჭიროებების

დაკმაყოფილებაში ეხმარება. მეორე მხრივ, გასათვალისწინებელია ის გარემოება, რომ

ამგვარად მოწყობილ სოფლის მეურნეობაში მეტად გართულდება კაპიტალის

ინვესტირება და საჭირო ინფრასტრუქტურული ღონისძიებების გატარება,

ტექნიკური გადაიარაღება და თანამედროვე ტექნოლოგიების დანერგვა. ამგვარად,

ჩვენი ვარაუდით, საგარეჯოს რაიონის სოფლის მეურნეობა უახლოეს პერიოდში

კვლავაც დარჩება საოჯახო მეურნეობების დონეზე და შედარებით ექსტენსიურ

განვითარებას გააგრძელებს. კლიმატის გლობალური ცვლილებით გამოწვეული

შესაძლო ნეგატიური ცვლილებების ფონზე ამგვარი ყაიდის მეურნეობები ძალიან

მოწყვლადია.

მეურნეობათა რიცხვი

სასოფლო მეურნეობათა რიცხვი და კლასიფიკაცია

სულ

საოჯახო

მეურნეობები საწარმოები

სხვა ტიპის

მეურნეობები

729542 728247 820 475 საქართველო




17

16920 16916 3 1 საგარეჯო წყარო: საქართველოს სასოფლო-სამეურნეო აღწერა, 2004

2.2.2. სასოფლო მოსახლეობა

საგარეჯოს რაიონში, ისევე როგორც საქართველოს რაიონების უმრავლესობაში,

სოფლის მოსახლეობა მთელი მოსახლეობის უმეტეს ნაწილს შეადგენს. 2004 წლის

სასოფლო-სამეურნეო აღწერის შედეგებით, რაიონის მთელი მოსახლეობის

დაახლოებით 80% სოფლად ცხოვრობს. ამ მცხოვრებთა განაწილება ასაკობრივ

ჭრილში მოცემულია ცხრილ #2-ში.

მეურნეობათა კლასიფიკაცია მეპატრონის ასაკის მიხედვით

მეურნეობათა კლასიფიკაცია მეპატრონის ასაკის მიხედვით

<25 25-34 35-44 45-54 55-65 65<

არ არის

მითითებული.

საქართველო 1.02% 6.62% 15.45% 20.87% 18.51% 36.24% 1.29%

საგარეჯო 0.90% 7.66% 16.97% 20.47% 17.43% 35.61% 0.96% წყარო: საქართველოს სასოფლო-სამეურნეო აღწერა, 2004

ასაკობრივ ჭრილში საგარეჯოს რაიონი საქართველოს საშუალო მაჩვენებლის

თითქმის იდენტურია. რაიონში შეინიშნება 65 წლის ასაკზე უფროსი სოფლის

მოსახლეობის ერთგვარი ნაკლებობა და 45 წელზე უმცროსი მოსახლეობის

პროცენტული წილი უფრო მაღალია, ვიდრე საშუალოდ საქართველოსთვის.

აღნიშნული მიუთითებს იმას, რომ საგარეჯოს რაიონში მოსახლეობის

პროდუქტიული ნაწილის შედარებითი სიჭარბე აღინიშნება დანარჩენ

საქართველოსთან შედარებით.

2.2.3. მიწის ფონდი

საგარეჯოს რაიონი საქართველოს რაიონებს შორის მიწის ფონდით საქართველოს

საშუალო, მაჩვენებელს ემთხვევა. განსაკუთრებით კი ერთწლოვანი

კულტურებისთვის განკუთვნილი ფართობებით. საგარეჯოში სახნავი მიწა და სათიბ-

საძოვრები შედარებით უფრო მეტია, ვიდრე დანარჩენ საქართველოში.

ცხრილი #3. სარგებლობაში რასებული მიწის მთელი ფონდი და საშუალოდ ერთ

მეურნეობაზე (ჰა)

ფართობები სულ (ჰა)

ერთ მეურნეობაზე საშუალოდ

(ჰა)

სახნავი მრავალ-

წლოვანი

სათიბ-

საძოვრები

სახნავი მრავალ-

წლოვანი

სათიბ-

საძოვრები

საქართველო 472120 100215 267062 0.65 0.14 0.37

საგარეჯო 15227 2770 10643 0.90 0.16 0.63 წყარო: საქართველოს სასოფლო-სამეურნეო აღწერა, 2004




18

გრაფიკი #1 აჩვენებს, რომ საგარეჯოს რაიონშიი სიდიდის მიხედვით მიწის ფონდის

განაწილება დაახლოებით იგივეა, რაც საქართველოში საშუალოდ. აქ თითქოს ოდნავ

უფრო მეტია 2 და 3 ჰექტრიანი ნაკვეთების სიმჭირდოვე, თუმცა ზოგადი სურათის

გათვალისწინებით, რაიონი მაინც მცირემიწიანთა კატეგორიას უნდა მიეკუთვნოს.

გრაფიკი #1

წყარო: საქართველოს სასოფლო-სამეურნეო აღწერა, 2004

დიდი ნაკვეთები აქ წარმოდგენილი ნაკლებადაა. ამგვარად, საგარეჯოში შედარებით

მცირეა ისეთი კულტურების წარმოების პოტენციალი, რომლებიც დიდ ფართობებსა

და კარგ კაპიტალურ აღჭურვილობას მოითხოვენ (მაგალითად, ხორბალი, ქერი,

მზესუმზირა და სხვა.)

მეურნეობების საშუალო ზომა და ფრაგმენტაცია

მეურნეობის საშუალო

ზომა (ჰა)

ნაკვეთების

რაოდენობა

ნაკვეთის საშ.

ზომა (ჰა)

საქართველო 1.22 2.33 0.52

საგარეჯო 1.75 2.13 0.82 წყარო: საქართველოს სასოფლო-სამეურნეო აღწერა, 2004

მუნიციპალიტეტში ნაკვეთის საშუალო სიდიდე საქართველოს საშუალო

მაჩვენებელს რამდენადმე აღემატება. ფრაგმენტაციის ხარისხი ოდნავ უფრო

ხელსაყრელია, ვიდრე საშუალოდ საქართველოსათვის. საბოლოოდ, ნაკვეთების

საშუალო სიდიდე და ფრაგმენტაციის ხარიხსი ერთგვარად პრობლემურია სასოფლო

ინფრასტრუქტურის (გზები, საირიგაციო სისტემები) მოწყობა-რეაბილიტაციის

თვალსაზრისით.




19

2004 წლის სასოფლო-სამეურნეო აღწერით, რაიონში მეურნეობათა სარგებლობაში

სულ დაახლოებით 29,5 ათასი ჰექტარი სასოფლო-სამეურნეო მიწის ფართობი

მოიპოვებოდა. რაიონი მკვეთრადაა სპეციალიზებული სახნავი მიწისა და სათიბ-

საძოვრების გამოყენებაზე. საგულისხმოა, რომ ქვემოთმოყვანილ დიაგრამა #1-ზე

მხოლოდ სარგებლობაში გადაცემული მიწებია წარმოდგენილი. იმის

გათვალისწინებით, რომ სახელმწიფომ მიწის რეფორმის შემდეგ სათიბ-საძოვრების

უდიდესი ნაწილი შეინარჩუნა, საგარეჯოს რაიონის სპეციალიზაცია სათიბ-

საძოვრების გამოყენებაზე, და აქედან გამომდინარე მესაქონლეობაზე, არსებითად

უფრო მაღალი უნდა იყოს. რაიონში შედარებით დაბალია მრავალწლოვანი

ნარგავების კონცენტრაცია. საქართველოს სწორედ ამ უკანასკნელ სფეროში გააჩნია

კონკურენტული უპირატესობა და საექსპორტო შემოსავლების გენერაციის ყველაზე

დიდი პოტენციალი. საგარეჯოში საკმაოდ კარგადაა წარმოდგენილი მევენახეობის

დარგი, თუმცა მას ისეთი გადამწყვეტი როლი აქ არ ენიჭება, როგორც თელავისა და

ყვარლის რაიონების შემთხვევაში.

დიაგრამა #1. მიწის ფონდის განაწილება დანიშნულების მიხედვით


2.2.4 ერთწლოვანი კულტურები

ქვემოთ მოყვანილ ორ დიაგრამაზე შეპირისპირებულია საგარეჯოს რაიონისა და

საქართველოს სპეციალიზაცია ერთწლოვანი კულტურების ნათესი ფართობების

განაწილების მიხედვით სხნავი მიწის სარგებლობაში არსებული საერთო ფონდში.

საგარეჯოს რაიონში გავრცელებული ერთწლოვანი კულტურების ნათესი

ფართობების განაწილება ცხადყოფს, რომ რაიონი მკვეთრადაა სპეციალიზებული

მხოლოდ სამი მათგანის, ხორბლის, სამარცვლე სიმინდისა და მზესუმზირის

წარმოებაზე, რაც აერთგვარ კონტრასტს ქმნის მთლიანად საქართველოსთან,

რომელშიც ძირითადი კულტურები მეტ-ნაკლები თანაბრობითაა წარმოდგენილი.




20

საგულისხმოა, რომ კარტოფილი, რომელიც სასურსაათო უსაფრთხოების

თვალსაზრისით საქართველოსთვის ძალიან არსებით როლს თამაშობს, რაიონში

უმნიშვნელოდაა წარმოდგენილი. აქ ასევე ნაკლებია საკვები და ბაღჩეული

კულტურები.

დიაგრამა #2 ერთწლოვანი კულტურების პროცენტული წილი


საგარეჯოში საკვები კულტურების შედარებით მცირე ნათესი ფართობები აშკარად

არაა საკმარისი აქ არსებული მესაქონლეობისთვის, რამაც შესაძლოა გადაძოვებისა

და საძოვრების დეგრადაციის პრობლემა წარმოქმნას.

დიაგრამა #3 ერთწლოვანი კულტურების პროცენტული წილი


ზემოთმოყვანილი დიაგრამები მიუთითებს იმაზე, რომ რაიონი მეტწილად

დამოკიდებულია ისეთი კულტურების წარმოებაზე, რომლებშიც საქართველოს




21

სადღეისოდ კონკურენტული უპირატესობა არ გააჩნია. როგორც ცნობილია, ჩვენს

ქვეყანას შემოაქვს ხორბლისა და მცენარეული ზეთის უდიდესი ნაწილი. ამ

პროდუქტზე მსოფლიო ფასები ზოგადად, და განსაკუთრებით უკანასკნელ წლებში

დიდი მერყეობით ხასიათდება. იმის გათვალისწინებით, რომ მზესუმზირის

კულტურა დიდ მოთხოვნებს უყენებს ნიადაგებს და საქრთველოში მისი

მოსავლიანობა საშუალო მსოფლიო მაჩვენებლებზე საკმარისად დაბალია (იხ

http://faostat.fao.org), საგარეჯოს სოფლის მეურნეობას, მიწის ფონდის შედარებითი

სიუხვის ფონზე, გაუჭირდება საკუთრივ რაიონის, და ზოგადად საქართველოს

სასურსათო უსაფრთხოების უზრუნველყოფაში პოტენციურად კუთვნილი როლის

თამაში. გარდა ამისა, რაიონის სპეციალიზაციის თავისებურებები მის მოსახლეობას

ვერ შეუქმნის სტაბილური შემოსავლის წყაროს თუ არ მოხდება წარმოების მკვეთრი

ინტენსიფიკაცია.

2.2.5. მრავალწლოვანი კულტურები

საგარეჯოს რაიონის შედარებითი დეფიციტი მრავალწლოვანი ნარგავებისა აისახება

აქ არსებული ხეხილის ბაღების სტრუქტურაშიც.

დიაგრამა #4 ხეხლის პროცენტული განაწილება ბაღებში


რაიონში წარმოდგენილი ხეხილის სახეობები გამოირჩევა არიდული კლიმატისა და

წყლის ნაკლებობისადმი მედეგობით. ამავე დროს, რაიონში მეტ-ნაკლებადაა

გავრცელებული შემოსავლების დიდი პოტენციალის მქონე ვაშლი. თხილი,

http://faostat.fao.org/




22

რომელიც საქართველოს სოფლის მეურნეობის წამყვანი საექსპორტო დარგია,

საგარეჯოში პრაქტიკულად წარმოდგენილი არ არის. რაიონში საკმარისად კარგადაა

წარმოდგენილი კაკალი, რომელიც თხილის ერთგვარ შემცვლელად მოიაზრება

შემოსავლის წყაროს თვალსაზრისით. საინტერსო პოტენციალის მქონე ატამი,

რომლისთვისაც საგარეჯოს რაიონს მისაღები კლიმატი აქვს, აქ საკმაოდ კარგადაა

წარმოდგენილი.

საგარეჯოს რაიონში ვენახების ფართობები დაახლოებით 1.5-ჯერ ნაკლებია თელავის

ანალოგიურ მაჩვენებელზე, ხოლო გურჯაანს ამ პარამეტრით საგარეჯო ორჯერ და

მეტად ჩამორჩება. ვენახების სტრუქტურა ზემოთჩამოთვლილი ორი რაიონის

მსგავსია, თუმცაღა მოსახლეობის რიცხოვნობის გათვალისწინებით, საგარეჯოში

მევენახეობა ისეთი გადამწყვეტი მნიშვნელობის დარგი არაა, როგორც ეს თელავის,

გურჯაანისა თუ ყვარლის რაიონებშია.

ვენახების ფართობი და ძირების რიცხვი

ვენახის

ფართობი

(ჰა)

ძირების

რიცხვი

ვენახებში

მათ შორის

მსხმოიარე

ცალკე

მდგომ

ძირთა

რიცხოვნობა

მათ შორის

მსხმოიარე

საქართველო 37419 112408526 106129338 2847126 2743497

საგარეჯო 2643 6635319 6319787 20647 19711

თელავი 3854 10772034 9055606 17510 16658

გურჯაანი 5991 17239202 16049851 11292 10139

სიღნაღი 2589 9800068 9613170 8573 8376 წყარო: საქართველოს სასოფლო-სამეურნეო აღწერა, 2004

2.2.6. მეცხოველეობა

საგარეჯოს რაიონის მაპროფილირებელი დარგი მესაქონლეობაა. რაიონის

ფარდობითი სიმდიდრე სათიბ-საძოვრებით განაპირობებს იმ ფაქტს, რომ 2004

წლის სასოფლო-სამეურნეო აღწერით რაიონში დაახლოებით 30,000 ათასი სული

ცხვარი ჰყავდათ, რაც საქართველოს მთელი სულადობის დაახლოებით 5

პროცენტზე ოდნავ ნაკლებია.

პირუტყვის სულადობა

მსხვილფეხა პირუტყვის, მ.შ კამეჩის, ცხვრისა და თხის სულადბა

(ყველა მეურნეობა)

მსხვილფეხა

პირუტყვი

მ.შ.

ძროხა კამეჩი

მ.შ.

ფურკამეჩი ცხვარი

დედა

ცხვარი თხა

საქართველო 1157781 670385 29541 17358 648717 377939 97824

საგარეჯო 19697 10712 126 56 50848 30333 3027 წყარო: საქართველოს სასოფლო-სამეურნეო აღწერა, 2004




23

შედარებით ნაკლებია რაიონის წილი ქვეყნის მსხვილფეხა საქონლისა და ღორის

სულადობაში, როგორც წილის მიხედვით, ისე ერთ სულ მოსახლეზე

გადაანგარიშებით. ქვემოთმოყვანილ ცხრილში, ცხადია არაა ასახული 2006 წლის

აფრიკული ცხელების შედეგად ღორის პოპულაციის ნეგატიური ცვლილებები. აქ

ნავარაუდევი გვაქვს, რომ ეს პრობლემა მეტ-ნაკლებად საქართველოს ყველა რაიონს

შედარებით თანაბარი ზომით შეეხო და მისი შედეგები შედარებით ნაკლებად

აისახება საქართველოს რაიონების გრძელვადიან ფარდობით უპირატესობაზე ამ თუ

იმ სასოფლო-სამეურნეო დარგის განვითარებაში.

ღორის სულადობა და ფუტკრის სკების რაოდენობა

სრული სულადობა

სოფლის ერთ

მოსახლეზე

ღორი

ფუტკრის

სკა ღორი ფუტკრის სკა

საქართველო 489936 152364 0.20 0.06

საგარეჯო 5656 2363 0.10 0.04 წყარო: საქართველოს სასოფლო-სამეურნეო აღწერა, 2004

ზოგადად, საგარეჯოს რაიონში საქართველოს სხვა რაიონებთან შედარებით

ერთგვარად ნაკლებია ფუტკრის სკებისა და ღორის სულადობა ერთ სულ

მოსახლეზე. 2004 წლის აღწერის მონაცემები ცხადყოფს, რომ რაიონის ორ

ოჯახზე საშუალოდ ერთი სული ღორი მოდის, ხოლო დაახლოებით 3 პირობით

ოჯახს ერთი ფუტკრის სკა გააჩნია.

2.2.7. მექანიზაცია

რაიონის სოფლის მეურნეობა, მიუხედავად მისი აშკარად გამოკვეთილი

სპეციალიზაციისა ერთწლოვანი კულტურების წარმოებაზე, საშუალოდაა

უზრუნველყოფილი სასოფლო-სამეურნეო ტექნიკით. კომბაინის რიცხოვნობა

სახნავის 100 ჰეატარზე საშუალო ქართულ მაჩვენებელზე მაღალია. რაიონი მეტ-

ნაკლებად უზრუნველყოფილი სჩანს ტრაქტორით, ხელის ტრაქტორითა და

სატვირთო ავტომობილებით. ცხადია, ეს საერთაშორისო სტანდარტებით

სასურველზე ნაკლებია, თუმცა საქართველოს ბევრ რაიონთან შედარებით

საგარეჯოში ამ მხრივ უკეთესი მდგომარეობაა.

საინტერესოა, რომ რაიონის სოფლის მეურნეობაში საკმაოდ ინტენსიურად იყენებენ

მცირე ზომის ხელის ტრაქტორებს.

მეურნეობათა ხელთ არსებული ტექნიკა

სარგებლობაში არსებული ტექნიკა სახნავი მიწის 100 ჰექტარზე

ყველა ტიპის

ტრაქტორი

(ბორბლიანი,

ხელის

ტრაქტორი

კომბაინი სატვირთო

ავტომობილი

ნებისმიერი

ტიპის

ავტომობილი




24

მუხლუხიანი,

მინი)

საქართველო 3.20 4.35 0.25 3.98 12.99

გურჯაანი 3.01 4.62 0.31 4.93 10.79 წყარო: საქართველოს სასოფლო-სამეურნეო აღწერა, 2004

2.2.8. სასურსათო უსაფრთხოება

საგარეჯოს რაიონის სასოფლო-სამეურნეო პროფილის განხილვიდან იქმნება

შთაბეჭდილება, რომ მიუხედავად იმისა, რომ იგი სასოფლო-სამეურნეო

პროდუქციის საკმაოდ ვიწრო სპექტრის წარმოებაზეა ორიენტირებული, საძოვრების,

ხორბლის, მზესუმზირისა და მესაქონლეობის პროდუქციის ერთგვარი სიჭარბე

რაიონის სასურსათო უსაფრთხოების შედარებით მაღალ დონეს უნდა

განაპირობებდეს დანარჩენ საქართველოსთან შედარებით. 2004 წლის აღწერის

შედეგები, მათი პირდაპირი ინტერპრეტაციის შემთხვევაში, ასეთი დასკვნის

გაკეთების საშუალებას არ იძლევა.

კითხვაზე, ყოფილა თუ არა ბოლო 12 თვის მანძილზე შემთხვევა, როდესაც

შინამეურნეობა არ იყო უზრუნველყოფილი იმ საკვებით, რომელსაც ჩვეულებრივ

მოიხმარს, გამოკითხულ მეურნეობათა დაახლოებით 76% დადებითი პასუხი გასცა,

მაშინ როცა საქართველოსთვის საშუალო მაჩვენებელი დაახლოებით 70% შეადგენს.

მეურნეობათა სურსათით უზრუნველყოფა

კითხვა: ყოფილა თუ არა ბოლო 12 თვის მანძილზე შემთხვევა, როდესაც

შინამეურნეობა არ იყო უზრუნველყოფილი იმ საკვებით, რომელსაც ჩვეულებრივ

მოიხმარს

მეურნეობათა

რიცხვი

კი

არა

პასუხი

არაა

საქართველო 790552 559816 228683 2053

საგარეჯო 17454 13271 4152 31 წყარო: საქართველოს სასოფლო-სამეურნეო აღწერა, 2004

ეს შედეგი შეიძლება იმით აიხსნას, რომ რაიონის მოსახლეობა ზომაზე მეტადაა

დამოკიდებული მესაქონლეობის პროდუქციის მოხმარებაზე, ასევე მარცვლეულზე

და მათი დეფიციტი პრობლემად აღიქმება.

ამავე დროს, კითხვაზე ყოფილა თუ არა ბოლო 12 თვის მანძილზე შემთხვევა,

როდესაც შინამეურნეობას გაუჩნდა შიში, რომ საკმარისი საკვები არ ექნებოდა,

დადებითი პასუხი მეურნეობათა ისევ 76% გასცა, მაშინ როცა საშუალოდ

საქართველოში ამ კითხვაზე დადებით პასუხს მოსახლეობის მხოლოდ 71%

იძლევა.




25

მეურნეობათა სურსათით უზრუნველყოფა

კითხვა: ყოფილა თუ არა ბოლო 12 თვის მანძილზე შემთხვევა, როდესაც

შინამეურნეობას გაუჩნდა შიში, რომ საკმარისი საკვები არ ექნებოდა

მეურნეობათა

რიცხვი

კი

არა

პასუხი

არაა

საქართველო 790552 563540 224910 2102

საგარეჯო 10362 13290 4134 30 წყარო: საქართველოს სასოფლო-სამეურნეო აღწერა, 2004

წარმოდგენილი ცხრილებიდან იქმნება შთაბეჭდილება, რომ საგარეჯოს რაიონი

დანარჩენ საქართველოსთან შედარებით მოწყვლადია სასურსათო უსაფრთხოების

თვალსაზისით. შესაძლებელია, რომ მრავალ სოციალურ თუ ეკონომიკურ

ფაქტორთან კომბინაციაში ამ რაიონის სოფლის მეურნეობა ვერ ახერხებს მისი

მოსახლეობისათვის საკმარისი ფულადი შემოსავლის უზრუნველყოფას, ხოლო აქ

გაბატონებული ნატურალური მეურნეობის მიერ მოსახლეობის სურსათით

უზრუნველყოფის შესაძლებლობები არასაკმარისია.

2.3. მრეწველობა

საგარეჯოს მუნიციპალიტეტში ეკონომიკის წამყვანი დარგებია: ღვინის, ხორბლის

ფქვილის, ქათმის/კვერცხის, თამბაქოს და აგურის წარმოება.

საქართველოს სტატისტიკის სამსახურის ინფორმაციით, 2010 წლის 1 აპრილის

მდგომარეობით, საგარეჯოს მუნიციპალიტეტში რეგისტრირებულია 316 საწარმო (10

მსხვილი, 14 საშუალო, 292 მცირე). ძირითადი სამრეწველო ობიექტების სია

მოცემულია ცხრილში 4.

საგარეჯოს რაიონის სამრეწველო ბაზა საკმაოდ დივერსიფიცირებულია, იმის

მიუხედავად, რომ მისი ჯამური პოტენციალი დიდი არ არის. კახეთის სხვა

მუნიციპალიტეტებისგან განსხვავებით, მეღვინეობა აქ დომინანტურ როლს არ

ასრულებს, თუმცა რაიონის უმსხვილესი საწარმოდან 5 სწორედ მეღვინეობის

სექტორში მუშაობს.

ქალაქ საგარეჯოში ფუნქციონირებს ტექსტილის ორი საწარმო. საგარეჯოშივე

მდებარეობს თამბაქოს გადამამუშავებელი საწარმო ,,პოსეიდონი.“ არის ერთი

მნიშვნელოვანი რძის პროდუქტების გადამამუშავებელი საწარმო და რამოდენიმე

რაფინირებული ზეთებისა და ცხიმების მწარმოებელი კომპანია. ხისა და მერქნის

გადამუშავების, სადურგლო და ავეჯის წარმოების სექტორში შვიდი კომპანია

მოქმედებს. სამი მათგანი ქალაქ საგარეჯოშია განლაგებული, ხოლო დანარჩენები

პატარძეულში, ნინოწმინდაში, გიორგიწმინდასა და ხაშმში. ოთხი კომპანია

ფუნქციონირებს სამშენებლო მასალების, კერძოდ აგურისა და კერამიკული ფილების

წარმოებაში. სამშენებლო კლასტერი ასევე წარმოდგენილია მშენებლობაში

გამოსაყენებელი პლასტმასის დამამზადებელი ორი და სამშენებლო ღორღის

მომპოვებელი ერთი ორგანიზაციით. ფქვილს აწარმოებს ორი, ხოლო პურეულს, ---

რვა კომპანია. სამი ორგანიზაცია ამზადებს უალკოჰოლო სასმელებს, მათ შორის

ლიმონათს, რომელიც ადგილზე საღდება.




26

საინტერესოა, რომ რაიონში არის როგორც ორგანული ასევე არაორგანული ქიმიის

ნაწარმის დამამზადებელი სამი კომპანია, რომელიც საპნისა და საწმენდი

საშუალებების, საღებავების, ლაქებისა და ემალების, ასევე სხვა ორგანული ქიმიის

პროდუქტს აწარმოებს. ქაღალდისა და მუყაოს წარმოების კლასტერში ორი

ორგანიზაცია ფუნქციონირებს. ხილისა და ბოსტნეულის გადამუშავება, ასევე

სუნელ-სანელებლების დამზადება თითო-თითო კომპანიითაა წარმოდგენილი.

რაიონში გამოდის ადგილობრივი გაზეთი.

რაიონის უდიდესი საწარმოა ,,კანარგო ჯორჯია“, რომელიც პატარძეულში ნავთობს

მოიპოვებს. რაიონში არის ნავთობისა და გაზის, სამშენებლო თიხისა და

მინერალური წყლის (უჯარმა) საბადოები.

მუნიციპალიტეტში არის სხვადასხვა სახის საცალო და საბითუმო ვაჭრობის და

მომსახურების ობიექტი.

რაიონს მეტად ხელსაყრელი მდებარეობა გააჩნია თბილისთან ახლოს, რაც აქ

წარმოებული პროდუქციის გასაღების სერიოზულ ბაზარს წარმოადგენს.

2.4 ჯანდაცვა და განათლება

საგარეჯოს მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე ფუნქციონირებს 26 საჯარო სკოლა,

რომელთაგან 25–ში სწავლება ხორციელდება დაწყებით–საბაზო–საშუალო (I–IX–XII

კლასი) საფეხურზე, ხოლო ერთში – დაწყებით–საბაზო (I-IX კლასი) საფეხურზე.

აღნიშნული სკოლებიდან 4 მდებარეობს ქ.საგარეჯოს ტერიტორიაზე.

მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე ფუნქციონირებს 3 არასახელმწიფო (კერძო)

საგანმანათლებლო დაწესებულება, რომელთაგან შ.პ.ს. “თამარ გარეჯელი“ და შ.პ.ს

“პატარძეულის ქართულ–ფრანგული სკოლა–ლიცეუმი“ ახორციელებს სწავლებას

ზოგადსაგანმანათლებლო სკოლის დაწყებით–საბაზო–საშუალო საფეხურზე, შ.პ.ს.

“ილია“, ილია ჭავჭავაძის სახელობის ქ. საგარეჯოს უმაღლესი საგანმანათლებლო

დაწესებულება – ორიენტირებული ზოგადსაგანმანათლებლო სკოლის საშუალო

საფეხურზე და პროფესიულ საგანმანათლებლო პროგრამებზე.

მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე ასევე ფუნქციონირებს 27 სკოლამდელი (საბავშვო

ბაღი და ბაგა–ბაღი) სასწავლო–სააღმზრდელო დაწესებულება, ორი არასასკოლო

დაწესებულება: ქ. საგარეჯოს მოსწავლე–ახალგაზრდობის სახლი და სოფელ

დუზაგრამის ქართული ენის შემსწავლელი ცენტრი.

ასევე, ქ. საგარეჯოში ფუნქციონირებს ა.ი.პ „ჯემალ ბურჯანაძის სახელობის სამუსიკო

სკოლა“.

ქ. საგარეჯოში არსებობს გასართობი ახალგაზრდული კლუბი. საგარეჯოს

მუნიციპალიტეტში ფუნქციონირებს სამი სასპორტო სკოლა, სადაც მოზარდები

ვარჯიშობენ სპორტის 9 სახეობაში: ქართული ჭიდაობა, სამბო, ძიუდო, თავისუფალი

ჭიდაობა, ფეხბურთი, რაგბი, ჭადრაკი, მძლეოსნობა, ცურვა. ამჟამად საგარეჯოს

მუნიციპალიტეტში არის 10 საჭიდაო დარბაზი, 10 მინი და ერთი სტანდარტული

ტიპის სპორტული მოედანი. მოწყობილია სამი რეკრეაციული ზონა, არის აუზი და

ჩოგბურთის კორტები.




27

ქალაქ საგარეჯოში ფუნქციონირებს 1 საავადმყოფო და 1 პოლიკლინიკა (19

კაბინეტით). ყანდაურის, დუზაგრამას, ლამბალოს და კოჭბაანის თემების გარდა

ყველა თემში არის ამბულატორია (ცხრილი 5).

მუნიციპალიტეტში ფუნქციონირებს უფასო სასწრაფო-სამედიცინო სამსახური.

საგარეჯოს მუნიციპალიტეტში ყველა თემში არის საჯარო სკოლა. კოჭბაანის,

დუზაგრამას, იორმუღანლოს, ლამბალოს და თულარის თემების გარდა, ყველგან

ფუნქციონირებს საბავშვო ბაღი (ცხრილი 6).

ქალაქ საგარეჯოში ფუნქციონირებს 1 საჯარო და 1 საბავშვო ბიბლიოთეკა.

2.5. ინფრასტრუქტურა

მუნიციპალიტეტის ტერიტორია სრულად არის მოქცეული მობილური

კავშირგაბმულობის კომპანიების „მაგთიკომის“, „ჯეოსელის“, „ბილაინის“ დაფარვის

ზონაში. ქ. საგარეჯოში ასევე ფუნქციონირებს კავშირგაბმულობის კომპანია

„სილქნეტი“. ინტერნეტ კავშირს უზრუნველყოფენ შემდეგი ინტერნეტ

პროვაიდერები: „სილქნეთი“ (ADSL და DIAL-UP), “მაგთიკომი“ და „ჯეოსელი“.

მთლიანად გაზიფიცირებულია ქ. საგარეჯო, ასევე სოფლები: პატარძეული,

გიორგიწმინდა, ნინოწმინდა, წყაროსთავი, იორმუღანლო, რომლებსაც ბუნებრივ

აირს აწვდის კომპანია „სოკარი“.

ბუნებრივი აირით არ არის უზრუნველყოფილი შემდეგი თემები: გომბორი, უჯარმა,

კოჭბაანი, სათაფლე, დიდი ჩაილური, პატარა ჩაილური, ვერხვიანი, კაკაბეთი,

ყანდაურა, ბადიაური, მზისგული, შიბლიანი, დუზაგრამა, ლამბალო, თულარი და

უდაბნო.

ელექტროფიკაციის კუთხით საგარეჯოს მუნიციპალიტეტი მთლიანად არის

ელექტროფიცირებული. ელექტროენერგიის მიწოდებას უზრუნველყოფს „კახეთის

ენერგო დისტრიბიუცია“.

საგარეჯოს მუნიციპალიტეტში გადის მხოლოდ შიდა სახელმწიფოებრივი და

ადგილობრივი მნიშვნელობის საავტომობილო გზები. სასმელი წყლით უზრუნველყოფილია ქალაქი საგარეჯო და ყველა თემი გარდა:

იორმუღანლოსა და მზისგულის და სოფელ ზემო ბურდიანისა, სადაც მოსახლეობა

სასმელ წყალს იღებს სოფლებში არსებული წყაროებიდან და ჭებიდან. სასმელი

წყლით უზრუნველყოფილ ოჯახებს წყალი მიეწოდებათ ცენტრალური

გაყვანილობით ბუნებრივ წყაროებთან არსებული შემკრები რეზერვუარებიდან,

ხოლო სოფელ დუზაგრამაში ჭაბურღილებთან არსებული შემკრები

რეზერვუარებიდან.

2.6. კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლები

ოფიციალური მონაცემებით, საგარეჯოს მუნიციპალიტეტში კულტურული

მემკვიდრეობის 95 ძეგლია, რომელთა უმრავლესობა წარმოდგენილია მონასტრებით

და ეკლესიებით. ამ ძეგლების დიდი ნაწილი შუა საუკუნეებით თარიღდება.

აღსანიშნავია სოფელი უჯარმა, რომელიც მდებარეობს ზღვის დონიდან 770 მ-ზე. იგი




28

ისტორიული კახეთის მნიშვნელოვანი პოლიტიკური ცენტრი იყო. V ს. II ნახევარში

მეფე ვახტანგ გორგასალმა აქ ააშენა სამეფო რეზიდენცია.

საგარეჯოდან 14-15 კმ დაშორებით მდებარეობს სოფელი ხაშმი, სადაც მდებარეობს

სამების ეკლესია, მას ადრე კაწარეთის სამება ერქვა. სოფელ ნონოწმინდაში

აღსანიშნავია ამავე სახელწოდების ტაძარი, რომელიც წარმოადგენდა ტეტრაკონქის

განვითარებულ სახეს. ტაძარი მრავალჯერ შეუკეთებიათ. საბოლოოდ იგი დაინგრა

ძლიერი მიწისძვრის შედეგად.

სოფელ პატარძეულში შემორჩენილია ორი კოშკი, ციხის ნანგრევები და ეკლესია.

სოფელ გიორგიწმინდაში არის ერთნავიანი ეკლესია.

ძლიერ დაზიანებული ციხესიმაგრე შემორჩენილია სოფელ მანავში. აქვეა ხომის

ეკლესია (1794).

ქ. საგარეჯოში არის საგარეჯოს მხარეთმცოდნეობის მუზეუმი, ხოლო სოფ.

პატარძეულში – გიორგი ლეონიძის მუზეუმი.

საყურადღებო ისტორიული ძეგლია დავითგარეჯა — ფეოდალური ხანის

საქართველოს ერთ-ერთი თვალსაჩინო რელიგიურ-კულტურული ცენტრი,

სამონასტრო გამოქვაბულთა კომპლექსი. მდებარეობს თბილისის სამხრეთ-

აღმოსავლეთით 60-70 კმ-ში ისტორიულ კუთხეში, გარეჯის კლდოვან მთებში

(ცხრილი 7).

2.7. ტურიზმი

დავით გარეჯი. ჯერ კიდევ მეექვსე საუკუნეში ასურეთიდან ჩამოსული მისიონერი

ბერის, დავით გარეჯელის დაარსებულ მონასტერში საუკუნეების მანძილზე არ

წყდებოდა სასულიერო ცხოვრება (თუ არ ჩავთვლით საბჭოთა პერიოდის

სამოცდაათწლიან წყვეტილს). საუკუნეების მანძილზე დავით გარეჯის გარშემო

უსიცოცხლო და უწყლო ივრის ზეგანზე მრავალი დიდი და პატარა მონასტერი

გაჩნდა, ხოლო ეს ადგილები საქართველოს სულიერების კერად, მწიგნობრობის და

კედლის მოხატულობის ცენტრად იქცა. დავით გარეჯის მონასტრებიდან ერთ-ერთი

ყველაზე მნიშვნელოვანი – ბერთუბანი დღეს აზერბაიჯანის ტერიტორიაზე

მდებარეობს. ლავრა, უდაბნო, ნათლისმცემელი, ვერანგარეჯა, ჩიჩხიტური, დოდოს

რქა, თეთრი სენაკები... ეს დიდ სამონასტრო კომპლექსში შემავალი, შესანიშნავ

პეიზაჟებში ჰარმონიულად ჩამჯდარი ძეგლებია, რომლებიც მრავალად იზიდავს

დამთვალიერებლებს და მორწმუნეებს.

მარიამჯვრის ნაკრძალის მიმდებარე ტერიტორიაზე ტურიზმის განვითარებული

ფორმებიდან ალბათ კულტურული და ღვინის ტურებია აღსანიშნავი. თავად

ნაკრძალს საკმაოდ კარგი პოტენციალი გააჩნია საცხენოსნო, ეკოლოგიური და

ფრინველებზე დაკვირვების ტურების მოსაწყობად. ნაკრძალის ადმინისტრაციასთან

წინასწარი შეთანხმებით შესაძლებელია ნაკრძალის უშუალო სიახლოვეს ბანაკის

მოწყობა ან ღამისთევა სოფელ მარიამჯვარსა და ანთოკში ადგილობრივი

მოსახლეობის კუთვნილ სახლებში.

ყორუღის აღკვეთილის მიმდებარე ტერიტორიაზე კარგადაა განვითარებული

კულტურული, სამანქანო სათავგადასავლო და საფეხოსნო ტურები. ტურიზმის ეს

სახეობები დავით-გარეჯის სამონასტრო კომპლექსის მონახულებას უკავშირდება.




29

რეგიონს გააჩნია პოტენციალი ეკოლოგიური, ბოტანიკური, ფრინველებსა და

ცხოველებზე დაკვირვების ტურიზმის განსავითარებლად.

2.8. ძირითადი პრობლემები

საგარეჯოს მუნიციპალიტეტში ჩატარებული გამოკითხვის შედეგად

მუნიციპალიტეტში მრავალი საერთო პრობლემა გამოვლინდა. მათ შორის

აღსანიშნავია უკანონო ნაგავსაყრელები, რომლებიც განლაგებულია სოფლების

ტერიტორიაზე არსებულ ხევებში და წვიმის დროს ჩაირეცხება ადგილობრივ

მდინარეებში. შესაბამისად ადგილი აქვს ჰაერის, ნიადაგის და წყლის მნიშვნელოვან

დაბინძურებას. სახნავ-სათეს ფართობებზე ქარსაფარი ზოლების განადგურება იწვევს

დათესილი ფართობების მნიშვნელოვან დაზიანებას ან სრულ განადგურებას.

ვერხვიანის, ყანდაურას და კაკაბეთის თემებს გარდა, არცერთ თემს არ გააჩნია საკაფი

ტყე, რის გამოც მოსახლეობა ზამთრის პერიოდში განიცდის სათბობი შეშის

მნიშვნელოვან დეფიციტს, რაც, შესაბამისად, ხელს უწყობს არსებული ტყის საფარის

გაჩანაგებას.

მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე მნიშვნელოვნად არის დაზიანებული სარწყავი

წყლის სისტემები, რაც დიდ ზარალს აყენებს სოფლის მეურნეობის პროდუქციის

წარმოებას. მხოლოდ ნინოწმინდის ტერიტორიაზე ირწყვება 1500 ჰა, თოხლიაურში -

1100 ჰა, ვერხვიანში - 300 ჰა, იორმუღანლოში - 450 ჰა, დუზაგრამაში - 350 ჰა,

ლამბალოში - 300 ჰა, ხაშმში - 200 ჰა და თულარის თემში 250 ჰა მიწის ფართობები.

ქალაქ საგარეჯოსა და ცენტრალური გზების გარდა, მუნიციპალიტეტის ყველა შიდა

გზების ინფრასტრუქტურა საჭიროებს რეაბილიტაციას. განსაკუთრებით ცუდი

მდგომარეობაა კოჭბაანის, გომბორის და ვერხვიანის თემებში.

სოფლებში: თოხლიაური, მანავი, ზემო ბურდიანი, დიდი ჩაილური, პატარა

ჩაილური და კოჭბაანი არსებობს მეწყერ-საშიში აქტიური ზონები. აღსანიშნავია, რომ

ისინი განლაგებულია წყლის სათავე ნაგებობების სიახლოვეს და მეწყერული

პროცესების განვითარების შემთხვევაში, საშიშროება ექმნება მოსახლეობის სასმელი

წყლით მომარაგებას.

ძლიერი წვიმების დროს კოჭბაანის თემის ყველა სოფელს, აგრეთვე სოფლებს: ხაშმი,

უჯარმა, ნინოწმინდა, პატარძეული, წყაროსთავი და ვერხვიანი, ექმნებათ ამ

ტერიტორიებზე არსებული ხევებიდან წყალმოვარდნის საშიშროება. ეს

წყალმოვარდნები მნიშვნელოვნად აზიანებს, როგორც მოსახლეობის საკარმიდამო

ნაკვეთებს, აგრეთვე სასოფლო-სამეურნეო სავარგულებს.

ადგილობრივი შესაძლებლობების გაზრდა და რეგიონული თანამშრომლობის გაღრმავება კლიმატის ცვლილებასთან ადაპტირებისა და

ბიომრავალფეროვნების დაცვის მიზნით საქართველოსა და სამხრეთ კავკასიაში

30

ცხრილი 1. საგარეჯოს მუნიციპალიტეტის მოსახლეობის განაწილება

# თემი

სულ

მოსახლ

ეობა

მოსახლეობის განაწილება ასაკის

მიხედვით

მოსახლეობის

განაწილება სქესის

მიხედვით ინვალი-

დები

ლტოლ-

ვილები

ეკომიგ-

რანტები

სიღარიბის

ზღვარს ქვემოთ

მყოფი

მოსახლეობა 0-5

წწ.

6-18

წწ.

19-65

წწ

65-ის

ზემოთ მამრ. მდედ.

1 გომბორი 1286 48 171 822 245 607 679 9 7 0 69

2 უჯარმა 369 4 36 278 51 162 207 13 0 0 42

3 კოჭბაანი 413 8 41 294 70 208 205 4 0 0 35

4 ხაშმი 1550 75 139 987 349 655 895 50 0 0 80

5 პატარძეული 3212 223 251 2168 570 1701 1511 70 1 0 171

6 ნინოწმინდა 2347 126 215 1642 364 1080 1267 34 4 0 79

7 წყაროსთავი 1155 43 156 826 130 565 590 22 1 0 45

8 ქ. საგარეჯო 12566 411 1755 9189 1211 6080 6486 951 243 0 2344

9 გიორგიწმინდა 2580 149 285 1641 505 1307 1273 20 3 0 138

10 თოხლიაური 1141 87 133 696 225 561 580 6 0 0 82

11 სათაფლე 125 26 16 82 1 60 65 2 0 0 5

12 მანავი 3387 215 364 2220 588 1667 1720 32 1 0 175

13 დიდი ჩაილური 1002 52 106 622 222 439 563 7 1 0 72

14 პატარა ჩაილური 1069 71 109 627 262 523 546 10 3 0 67

15 ვერხვიანი 554 34 53 391 76 289 265 15 0 0 17

16 კაკაბეთი 3425 211 358 2652 204 1538 1887 61 0 0 171

17 ყანდაურა 1246 55 129 782 280 661 585 7 0 0 80

18 ბადიაური 1706 113 204 1084 305 826 880 62 0 0 85

19 მზისგული 670 42 64 439 125 337 333 9 0 0 45

20 შიბლიანი 588 31 61 406 90 294 294 10 4 0 34

21 იორმუღანლო 6530 236 1015 4838 441 3301 3229 0 0 0 8

22 დუზაგრამა 3035 175 417 2400 43 1559 1476 26 0 0 46

23 ლამბალო 8681 856 1639 5706 480 4193 4488 17 0 0 19

24 თულარი 3995 208 632 2823 332 2139 1856 15 0 0 4

25 უდაბნო 880 35 120 538 187 400 480 4 7 0 27

სულ 63512 3534 8469 44153 7356 31152 32360 1456 275 0 3940


ცვლილებასთან ადაპტირებისა და ბიომრავალფეროვნების დაცვის მიზნით საქართველოსა და სამხრეთ

კავკასიაში

31

ცხრილი 2. საგარეჯოს მუნიციპალიტეტის მოსახლეობის განაწილება ეთნიკური ნიშნით

# თემი მოსახლეობის განაწილება ეთნიკური ნიშნით %

ქართველი აზერბაიჯანელი სომეხი რუსი სხვა

1 გომბორი 96 2 1 1 0

2 უჯარმა 100 0 0 0 0

3 კოჭბაანი 100 0 0 0 0

4 ხაშმი 100 0 0 0 0

5 პატარძეული 100 0 0 0 0

6 ნინოწმინდა 100 0 0 0 0

7 წყაროსთავი 100 0 0 0 0

8 ქ. საგარეჯო 98 0 0 0 2

9 გორიგიწმინდა 100 0 0 0 0

10 თოხლიაური 100 0 0 0 0

11 სათაფლე 50 0 0 50 0

12 მანავი 100 0 0 0 0

13 დიდი ჩაილური 100 0 0 0 0

14 პატარა

ჩაილური 100 0 0 0 0

15 ვერხვიანი 100 0 0 0 0

16 კაკაბეთი 100 0 0 0 0

17 ყანდაურა 100 0 0 0 0

18 ბადიაური 100 0 0 0 0

19 მზისგული 91 0 3 6 0

20 შიბლიანი 100 0 0 0 0

21 იორმუღანლო 0 100 0 0 0

22 დუზაგრამა 0 100 0 0 0

23 ლამბალო 0 100 0 0 0

24 თულარი 0 100 0 0 0

25 უდაბნო 100 0 0 0 0

სულ 81.4 16.08 0.16 2.28 0.08



32

ცხრილი 3. საგარეჯოს მუნიციპალიტეტის სასოფლო-სამეურნეო სავარგულების განაწილება თემების მიხედვით

# თემი სოფელი

სოფლის მეურნეობა

სულ

მიწის


(ჰა)

სასოფლო-

სამეურნეო

მიწის


(ჰა)

პრივატიზებული

ფართობი (ჰა)

სახნავი

(ჰა)

ნარგავი

(ჰა)

სათიბი

(ჰა)

საძოვარი

(ჰა)

1 გომბორი გომბორი 2828 2328 533 681 40 281 1326

2 გომბორი რუსიანი 288 262 113 35 44 33 150

3 გომბორი ვერონა 353 314 135 44 82 38 150

4 გომბორი ვაშლოვანი 214 167 43 12 24 11 120

5 გომბორი ასკილაური 341 259 108 42 80 37 100

6 უჯარმა უჯარმა 1175 875 202 205 202 0 468

7 უჯარმა პალდო 34 10 5 0 10 0 0

8 უჯარმა მუხროვანი 243 233 12 180 12 0 41

9 კოჭბაანი კოჭბაანი 1140 1066 517 320 340 75 331

10 კოჭბაანი ოთარაანთკარი 43 23 20 13 5 0 5

11 კოჭბაანი სასადილო 120 148 45 100 7 0 41

12 კოჭბაანი გორანა 112 93 74 63 9 0 21

13 კოჭბაანი ბოტკო 0 0 0 0 0 0 0

14 კოჭბაანი ხინჭები 0 0 0 0 0 0 0

15 კოჭბაანი იკვლივ გორანა 183 172 23 14 7 0 151

16 ხაშმი ხაშმი 4028 3697 1496 1575 864 100 1158

17 პატარძეული პატარძეული 12439 9096 3354 2767 1855 99 4375

18 ნინოწმინდა ნინოწმინდა 3599 3276 1497 1016 1055 140 1065

19 წყაროსთავი წყაროსთავი 2905 2451 1120 923 118 70 1340



33

20 ქ. საგარეჯო ქ. საგარეჯო 14431 12194 6269 4084 2685 26 5399

21 გიორგიწმინდა გიორგიწმინდა 4760 3882 1687 2410 547 0 925

22 გიორგიწმინდა ანთოკი /

მარიამჯვარი 117 18 18 13 5 0 0

23 თოხლიაური თოხლიაური 1941 2255 1099 778 552 0 925

24 სათაფლე სათაფლე 58 48 58 6 25 8 9

25 მანავი მანავი 3451 3014 1242 1697 634 0 683

26 მანავი ზემო ბურდიანი 308 224 23 11 13 0 200

27 დიდი ჩაილური დიდი ჩაილური 1030 733 1030 269 202 0 262


ჩაილური პატარა ჩაილური 1534 1254 1534 649 293 0 312

29 ვერხვიანი ვერხვიანი 1329 874 465 419 286 0 169

30 კაკაბეთი კაკაბეთი 3869 3366 1696 1109 1132 0 1125

31 ყანდაურა ქვემო ყანდაურა 3724 3340 667 928 597 0 1815

32 ყანდაურა ზემო ყანდაურა 255 115 38 39 18 0 58

33 ყანდაურა ბადიაური 6868 5465 1529 1615 1281 0 2569

34 მზისგული მზისგული 1396 1128 422 618 238 0 272

35 შიბლიანი შიბლიანი 2320 1960 534 638 390 0 932

36 იორმუღანლო იორმუღანლო 1378 1157 345 644 95 0 418

37 იორმუღანლო ქეშალო 1282 1143 105 590 113 0 440

38 დუზაგრამა პალდო 1053 761 147 517 240 4 0

39 დუზაგრამა წიწმატიანი 888 830 165 441 220 0 169

40 დუზაგრამა დუზაგრამა 971 923 154 369 280 64 210

41 ლამბალო ზემო ლამბალო 1267 909 175 621 7 0 281

42 ლამბალო ქვემო ლამბალო 5300 1022 175 700 5 0 317

43 თულარი კაზლარი 187 159 117 72 82 0 5

44 თულარი თულარი 1772 1692 117 899 35 3 755

45 უდაბნო უდაბნო 32031 27098 6597 44 190 436 26428

სულ 123565 100034 35705 28170 14919 1425 55520




34

ცხრილი 4. სამრეწველო ობიექტები

საწარმოს დასახელება ტერიტორიის

დასახელება ეკონომიკური საქმიანობის სახე

შპს "თავთუხი"

საგარეჯოს

მუნიციპალიტეტი

პურის წარმოება; არახანგრძლივი შენახვის

ცომეული საკონდიტრო ნაწარმის წარმოება

ნანა რუაძე ქ.საგარეჯო



იმ "ბუზარაშვილი

ნოდარ" ქ.საგარეჯო



დიმიტრი ჭიაბერაშვილი ქ.საგარეჯო



ლალი ლაფაჩიშვილი ქ.საგარეჯო



იმ "ხუციშვილი

ტრისტანი" ქ.საგარეჯო



მარინე გიქორაშვილი ბადიაური



გიორგი რუაძე ბადიაური



იოსებ კოხტაშვილი ქ.საგარეჯო ფქვილის წარმოება

კახური იორმუღანლო ფქვილის წარმოება

იმ ”ბონდო ბუსკივაძე” ქ.საგარეჯო უალკოჰოლო სასმელების წარმოება

თამარ ჩაფიძე ქ.საგარეჯო უალკოჰოლო სასმელების წარმოება

იმ ”ნოდარი ნათენაძე” ქ.საგარეჯო უალკოჰოლო სასმელების წარმოება

ზოსიმე მარიდაშვილი ქ.საგარეჯო ღვინის წარმოება

შპს "საამო" ქ.საგარეჯო ღვინის წარმოება

შპს ”საგარეჯოს

საექსპორტო ღვინოების

კომპანია”

გიორგიწმინდის

თემის საკრებულო ღვინის წარმოება

შპს ”ბატონო” გიორგიწმინდა ღვინის წარმოება

სს ”მანავი” მანავი ღვინის წარმოება




35

შპს "მანავის ღვინის

მარანი" მანავი ღვინის წარმოება

შპს ”კახეთი 3000” ნინოწმინდა ღვინის წარმოება

სს ”ბადიაური” ბადიაური ღვინის წარმოება

შპს "ჯაყელების

ორგანული ვენახი და

ღვინოები" ხაშმი ღვინის წარმოება

შპს "ემ.ემ.ებ.'' ხაშმი ღვინის წარმოება

იმ "მანანა მარგებაძე" ქ.საგარეჯო

ტექსტილის მზა ნაწარმის წარმოება,

ტანსაცმლის გარდა

იმ "ნუგზარი

სიმონიშვილი" ქ.საგარეჯო

ტექსტილის მზა ნაწარმის წარმოება,

ტანსაცმლის გარდა

შპს ”პოსეიდონი” ქ.საგარეჯო თამბაქოს ნაწარმის წარმოება

შპს ”იორალი” გიორგიწმინდა რძის გადამუშავება და ყველის წარმოება

იმ "მიხეილი

ობოლაშვილი" ბოგდანოვკა

რაფინირებული ზეთებისა და ცხიმების

წარმოება

შპს ”კავკასიონი 96” ნინოწმინდა

რაფინირებული ზეთებისა და ცხიმების


შპს "ჯიაიკომპანი"



სამეურნეო-საყოფაცხოვრებო და

სანიტარულ-ჰიგიენური დანიშნულების

ქაღალდის ნაწარმის წარმოება

შპს "სუმიში" ქ.საგარეჯო

დანარჩენი ნაწარმის წარმოება ქაღალდისა

და მუყაოსაგან

შპს "გეოკოლორი" პატარძეული

საღებავების, ლაქების, ემალებისა და

მათთვის მინერალური პიგმენტების


დავით კაკაურიძე ქვემო ყანდაურა

საპნის, დეტერგენტების, საწმენდი და

საპრიალებელი პრეპარატების წარმოება

იმ ”იოსებ არჩვაძე” ქ.საგარეჯო მერქნის ხერხვა და რანდვა

იმ ”ნოდარ მუჩიაშვილი” პატარძეული მერქნის ხერხვა და რანდვა

იმ ”პეტრე

ახალკაციშვილი” ხაშმი მერქნის ხერხვა და რანდვა

ნუგზარი აროშვილი ქ.საგარეჯო ხის სადურგლო ნაკეთობების წარმოება

ივანე გილაშვილი ქ.საგარეჯო ხის სადურგლო ნაკეთობების წარმოება




36

ელიზბარ ბაირამაშვილი ნინოწმინდა სხვა სახის ავეჯის წარმოება

სოსო დიღმელაშვილი გიორგიწმინდა სხვა სახის ავეჯის წარმოება

შპს "ქართული აგური" გიორგიწმინდა

აგურისა და ბლოკების წარმოება გამომწვარი

თიხისაგან

შპს "გნ გრუპ" გიორგიწმინდა



შპს "ნასადგომარი" გიორგიწმინდა



იმ ”გივი როსტომაშვილი” ნინოწმინდა კერამიკული ფილების წარმოება

გელა სონიშვილი ქ.საგარეჯო ხილისა და ბოსტნეულის გადამუშავება

შპს "დიკო", "დოიჩე

ინდუსტრიალე კომპანი" ქ.საგარეჯო

სუნელ-სანელებლებისა და საკაზმ-

სანელებლების წარმოება

ნინო ჭიაურელი ქ.საგარეჯო

მშენებლობაში გამოსაყენებელი პლასტმასის

ნაკეთობების წარმოება

ოთარ ფარეშიშვილი თოხლიაური

მშენებლობაში გამოსაყენებელი პლასტმასის

ნაკეთობების წარმოება

შპს "თიმალი" უჯარმა

ღორღიანი და ქვიშოვანი კარიერების

დამუშავება

შპს ”კახეთის კარიბჭე” ქ.საგარეჯო გაზეთების გამოცემა

იმ "გელა მაღალთაძე" კოჭბაანი

დანარჩენი ძირითადი ორგანული ქიმიური

ნივთიერებების წარმოება

შპს "კანარგო - ჯორჯია" პატარძეული ნედლი ნავთობის მოპოვება




37

ცხრილი 5. საგარეჯოს მუნიციპალიტეტის ჯანდაცვის ობიექტები და მომსახურე

პერსონალი

# თემი სოფელი

ჯანმრთელობა

პოლიკ-

ლინიკა

ამბულა-

ტორია

საავად-

მყოფო ექიმი ექთანი

1 გომბორი გომბორი 0 1 0 2 2

2 გომბორი რუსიანი 0 0 0 0 0

3 გომბორი ვერონა 0 0 0 0 0

4 გომბორი ვაშლიანი 0 0 0 0 0

5 გომბორი ასკილაური 0 0 0 0 0

6 უჯარმა უჯარმა 0 1 0 1 1

7 უჯარმა პალდო 0 0 0 0 0

8 უჯარმა მუხროვანი 0 0 0 0 0

9 კოჭბაანი კოჭბაანი 0 0 0 0 0

10 კოჭბაანი ოთარაანთკარი 0 0 0 0 0

11 კოჭბაანი სასადილო 0 0 0 0 0

12 კოჭბაანი გორანა 0 0 0 0 0

13 კოჭბაანი ბოტკო 0 1 0 0 0

14 კოჭბაანი ხინჭები 0 1 0 0 0

15 კოჭბაანი იკვლივგორანა 0 1 0 0 0

16 ხაშმი ხაშმი 0 1 0 2 2

17 პატარძეული პატარძეული 0 1 0 2 2

18 ნინოწმინდა ნინოწმინდა 0 1 0 1 1

19 წყაროსთავი წყაროსთავი 0 0 0 0 0

20 ქ. საგარეჯო ქ. საგარეჯო 1 0 1 19 22

21 გიორგიწმინდა გიორგიწმინდა 0 1 0 2 2

22 გიორგიწმინდა ანთოკი 0 0 0 0 0

23 გიორგიწმინდა მარიამჯვარი 0 0 0 0 0

24 თოხლიაური თოხლიაური 0 1 0 1 1

25 სათაფლე სათაფლე 0 1 0 1 1

26 მანავი მანავი 0 1 0 2 2

27 მანავი ზემო

ბურდიანი 0 0 0 0 0

28 დიდი ჩაილური დიდი

ჩაილური 0 1 0 0 0


ჩაილური

პატარა

ჩაილური 0 1 0 1 1

30 ვერხვიანი ვერხვიანი 0 0 0 0 0

31 კაკაბეთი კაკაბეთი 0 1 0 2 2




38

32 ყანდაურა ქვემო

ყანდაურა 0 1 0 1 1

33 ყანდაურა ზემო

ყანდაურა 0 1 0 1 1

34 ბადიაური ბადიაური 0 1 0 2 2

35 მზისგული მზისგული 0 0 0 0 0

36 შიბლიანი შიბლიანი 0 0 0 0 0

37 იორმუღანლო იორმუღანლო 0 1 0 4 4

38 იორმუღანლო ქეშალო 0 0 0 0 0

39 დუზაგრამა პალდო 0 0 0 2 1

40 დუზაგრამა წიწმატიანი 0 0 0 0 0

41 დუზაგრამა დუზაგრამა 0 0 0 0 0

42 ლამბალო ზემო

ლამბალო 0 0 0 0 0

43 ლამბალო ქვემო

ლამბალო 0 0 0 0 0

44 თულარი კაზლარი 0 0 0 0 0

45 თულარი თულარი 0 0 0 0 0

46 უდაბნო უდაბნო 0 1 0 1 1

სულ 1 20 1 47 49

ცხრილი 6. საგარეჯოს მუნიციპალიტეტის განათლების ობიექტები

# თემი სოფელი განათლება

ბაღი სკოლა კოლეჯი უმ. სასწ.

1 გომბორი გომბორი 1 1 0 0

2 გომბორი რუსიანი 0 0 0 0

3 გომბორი ვერონა 0 0 0 0

4 გომბორი ვაშლიანი 0 0 0 0

5 გომბორი ასკილაური 0 0 0 0

6 უჯარმა უჯარმა 1 1 0 0

7 უჯარმა პალდო 0 0 0 0

8 უჯარმა მუხროვანი 0 0 0 0

9 კოჭბაანი კოჭბაანი 1 1 0 0

10 კოჭბაანი ოთარაანთკარი 0 0 0 0

11 კოჭბაანი სასადილო 0 0 0 0

12 კოჭბაანი გორანა 0 0 0 0

13 კოჭბაანი ბოტკო 0 0 0 0

14 კოჭბაანი ხინჭები 0 0 0 0




39

15 კოჭბაანი იკვლივგორანა 0 0 0 0

16 ხაშმი ხაშმი 5 4 0 0

17 პატარძეული პატარძეული 1 1 0 0

18 ნინოწმინდა ნინოწმინდა 1 1 0 0

19 წყაროსთავი წყაროსთავი 1 0 0 0

20 ქ. საგარეჯო ქ. საგარეჯო 5 3 2 0

21 გიორგიწმინდა გიორგიწმინდა 1 0 0 0

22 გიორგიწმინდა ანთოკი 0 0 0 0

23 გიორგიწმინდა მარიამჯვარი 0 0 0 0

24 თოხლიაური თოხლიაური 1 1 0 0

25 სათაფლე სათაფლე 1 1 0 0

26 მანავი მანავი 1 1 0 0

27 მანავი ზემო ბურდიანი 0 0 0 0

28 დიდი ჩაილური დიდი ჩაილური 1 1 0 0


ჩაილური პატარა ჩაილური 1 1 0 0

30 ვერხვიანი ვერხვიანი 1 1 0 0

31 კაკაბეთი კაკაბეთი 2 1 0 0

32 ყანდაურა ქვემო ყანდაურა 1 1 0 0

33 ყანდაურა ზემო ყანდაურა 0 0 0 0

34 ბადიაური ბადიაური 1 1 0 0

35 მზისგული მზისგული 1 1 0 0

36 შიბლიანი შიბლიანი 0 0 0 0

37 იორმუღანლო იორმუღანლო 0 1 0 0

38 იორმუღანლო ქეშალო 0 0 0 0

39 დუზაგრამა პალდო 0 0 0 0

40 დუზაგრამა წიწმატიანი 0 0 0 0

41 დუზაგრამა დუზაგრამა 0 1 0 0

42 ლამბალო ზემო ლამბალო 0 0 0 0

43 ლამბალო ქვემო ლამბალო 0 1 0 0

44 თულარი კაზლარი 0 1 0 0

45 თულარი თულარი 0 0 0 0

46 უდაბნო უდაბნო 0 1 0 0

სულ 28 27 2 0




40

ცხრილი 7. საგარეჯოს მუნიციპალიტეტის კულტურული მემკვიდრეობის

ძეგლების დასახელება, აგების თარიღი და მდებარეობა

# ძეგლის დასახელება აგების თარიღი ძეგლის მდებარეობა

1. პეტრე-პავლეს ეკლესია XVII-XVIII სს. ქ. საგარეჯოს მიდამოები

2. წმ. შიოს ეკლესია გვიანი შუა საუკ. ქ. საგარეჯოს მიდამოები

3. ეკლესია ლაშარის ჯვარი შუა საუკ. ქ. საგარეჯოს მიდამოები

4. ღვთისმშობლის

შვერილაფსიდიანი

ეკლესია

XVII-XVIII სს. ქ. საგარეჯოს, დოდაშვილის ქუჩა

5. მრგვალი კოშკი გვიანი შუა საუკ. ქ. საგარეჯოს, ცივგომბორის ქუჩა

6. ღვთისმშობლის ეკლესია გვიანი შუა საუკ. ქ. საგარეჯო, გაღმა უბანი

7. თვალთხევის წმ. გიორგის


გვიანი შუა საუკ. ქ. საგარეჯოს მიდამოები თვალთხევი

8. კვირაცხოველის ეკლესია გვიანი შუა საუკ. ქ. საგარეჯო, ქვლივიძიანთ უბანი,

სასაფლაოზე

9. წმ. მარინეს ეკლესია გვიანი შუა საუკ. ქ. საგარეჯო, ქურხულიანთ უბნის

სასაფლაო

10. მთავარანგელოზის ეკლესია გვიანი შუა საუკ. ქ. საგარეჯო, ქურხულიანთ უბნის

სასაფლაო

11. კვირიკეს ეკლესია XIX-XX სს. სოფ. ანთოკი

12. პაპუნაშვილების მარანი XIX ს. სოფ. ანთოკი

13. ღვთისმშობლის ეკლესია შუა საუკუნეები სოფ. ანთოკი, ჩრდ-დას-ით 1 კმ.

14. წმ. გიორგის ეკლესია შუა საუკუნეები სოფ. ანთოკი ჩრ-დას-ით 2-3 კმ

15. ამაღლების ეკლესია შუა საუკუნეები სოფ. ასკილაური, დას-ით 10 კმ.

16. ღვთისმშობლის ეკლესია შუა საუკუნეები სოფ. ბურდიანი, მიდამოები

17. წმ. გიორგის ეკლესია შუა საუკუნეები სოფ. ბურდიანი, მიდამოები

18. ეკლესია პირიღვთისა გვიანი შუა საუკ. სოფ. გიორგიწმინდა ჩრ-დას-ით

19. წმ. გიორგის ეკლესია გვიანი შუა საუკ. სოფ. გიორგიწმინდა ჩრ—ით 2-3 კმ.

20. მრგვალი კოშკი გვიანი შუა საუკ. სოფ. გიორგიწმინდა

21. ღვთისმშობლის ეკლესია XIX ს. სოფ. გიორგიწმინდა

22. ეკლესია “ადგილის დედა” გვიანი შუა საუკ. სოფ. გომბორი

23. შვერილაფსიდიანი ეკლესია XIX ს. სოფ. გომბორი

24. ღვთისმშობლის ეკლესია გვიანი შუა საუკ. სოფ. გორანა, სასაფლაოზე

25. წმ. მარიამის ეკლესია შუა საუკ. სოფ. გორანა, ადგილი “პატარა

ვაკეები”

26. კვირიას ეკლესია გვიანი შუა საუკ. სოფ. გორანა, მიდამოები

27. ლომისის ეკლესია ადრეფეოდ. ხანა სოფ. გორანა, მიდამოები ლომისა

28. ჩაილურის ციხე XVII ს. სოფ. დიდი ჩაილური

29. კვირაცხოვლის სალოცავი XX ს-ის დასაწყისი სოფ. დიდი ჩაილური

30. მეჩეთი XX ს. სოფ. დუზაგრამა

31. ამაღლების ეკლესია შუა საუკ. სოფ. ვაშლიანი

32. ეკლესია “ადგილის დედა” გვიანი შუა საუკ. სოფ. ვაშლიანი

33. ციხე-ეკლესია შუა საუკ. სოფ. ვერონა, მიდამოები

34. წმ. გიორგის ეკლესია და ციხე ადრე შუა საუკ. სოფ. ვერხვიანი

35. ღვთისმშობლის ეკლესია XIX-XX სს. სოფ. ზემო ყანდაური




41


36. ყველაწმინდის ეკლესია გვიანი შუა საუკ. სოფ. ზემო ყანდაური

37. წმ. გიორგის ეკლესია XIX-XX სს. სოფ. ზემო ყანდაური

38. ეკლესია დიდი კალობანი XIX ს. სოფ. თოხლიაური, მიდამოები

39. ეკლესია მცირე კალობანი შუა საუკ. სოფ. თოხლიაური, მიდამოები

40. მთავარმოწამის ეკლესია გვიანი შუა საუკ. სოფ. თოხლიაური, ჩრ-ით

41. წმ. გიორგის ეკლესია განვით. შუა საუკ. სოფ. თოხლიაური, მიდამოები

42. ღვთისმშობლის ეკლესია XIX-XX სს. სოფ. კაკაბეთი

43. კავთის წმ. გიორგის ეკლესია განვით. შუა

საუკუნეები

სოფ. კაკაბეთი, ჩრდ-ით 2-3 კმ. ტყეში

44. კავთის ღვთისმშობლის


განვით. შუა საუკ. სოფ. კაკაბეთი, ჩრდ-ით 2-3 კმ. ტყეში

45. ეკლესია IX-X სს. სოფ. კოჭბაანი, სასაფლაოზე

46. კვირიას ეკლესია გვიანი შუა საუკ. სოფ. კოჭბაანი, სასაფლაოზე

47. ეკლესია ადგილის დედა გარდამავალი ხანა სოფ. კოჭბაანი, ნასოფლარი “ბოტკი”,

ტყეში

48. არქიტექტურული კომპლექსი გვიანი შუა საუკ. სოფ. კოჭბაანი, მიდამოები მთებზე

49. თელეთის წმ. გიორგის


გვიანი შუა საუკ. სოფ. მანავი

50. ღვთისმშობლის ეკლესია გვიანი შუა საუკ. სოფ. მანავი, ნასოფლარი

51. ციხის კომპლექსი IX-X სს. სოფ. მანავი, მიდამოები მთაზე

52. ეკლესია დიდი ოდიში გვიანი შუა საუკ. სოფ. მანავი, ჩრ-ით 1,5 კმ.

53. ეკლესია მცირე ოდიში გვიანი შუა საუკ. სოფ. მანავი, ჩრ-ით 1,5 კმ.

54. ეკლესია თათრების ციხე გვიანი შუა საუკ. სოფ. მანავი, მიდამოები

55. წმ. მარინეს ეკლესია გვიანი შუა საუკ. სოფ. მარიამჯვარი, ჩრ-ით 2 კმ.

56. ღვთისმშობლის ეკლესია გვიანი შუა საუკ. სოფ. ნინოწმინდა, მიდამოები

57. წმ. ელიას ეკლესია გვიანი შუა საუკ. სოფ. ნინოწმინდა, მიდამოები

58. წმ. გიორგის ეკლესია განვით. შუა საუკ. სოფ. ნინოწმინდა, მიდამოები

59. ნინოწმინდის ანსამბლი V–XVIII სს. სოფ. ნინოწმინდა

60. ღვთისმშობლის სამეკლესიანი

ბაზილიკა

გარდამავალი ხანა სოფ. ოთარაანი

61. ღვთისმშობლის ეკლესია გვიანი შუა საუკ. სოფ. პატარა ჩაილური

62. წმ. მარინეს ეკლესია, ხატი გვიანი შუა საუკ. სოფ. პატარა ჩაილური, აღმო-ით

63. მარანი XIX-XX სს. სოფ. პატარძეული, მუჩიაშვილების

კარმიდამო

64. ღვთისმშობლის ეკლესია XIX-XX სს. სოფ. პატარძეული

65. კვირაცხოვლის ეკლესია XIX-XX სს. სოფ. პატარძეული

66. ეკლესია კოპალე გვიანი შუა საუკ. სოფ. პატარძეული

67. წმ. შიოს დიდი ეკლესია XIX-XX სს. სოფ. პატარძეული

68. წმ. შიოს მცირე ეკლესია გვიანი შუა საუკ. სოფ. პატარძეული

69. ღვთისმშობლის ეკლესია გვიანი შუა საუკ. სოფ. პატარძეული, სასაფლაოზე

70. წმ. გიორგის ეკლესია გვიანი შუა საუკ. სოფ. პატარძეული, ჩრ-ით 4 კმ.

71. წმ. გიორგის ეკლესია გვიანი შუა საუკ. სოფ. პატარძეული, ნასოფლარი

პატარძეული

72. წმ. სტეფანეს ეკლესია შუა საუკ. სოფ. პატარძეული, დას-ით 4 კმ.

73. თამარის ეკლესია XVI-XVII სს. სოფ. რუსიანი, მიდამოები

74. რუსიანის ციხე-ეკლესიით XVII-XVIII სს. სოფ. რუსიანი, მიდამოები




42


75. ავიტ გარეჯის გამოქვაბული

მონასტერი

VI-X სს. სოფ. უდაბნო, მიდამოები

76. ლავრა. გამოქვაბული


VI-XVIII სს სოფ. უდაბნო, მიდამოები

77. ნათლისმცემელი.

გამოქვაბული

XI-XVIII სს. სოფ. უდაბნო, მიდამოები

78. ავიტ გარეჯის უდაბნო.

გამოქვაბული მონასტერი

X-XVIII სს. სოფ. უდაბნო, მიდამოები

79. ჩიჩხიტური. გამოქვაბული


შუა საუკ. სოფ. უდაბნო, მიდამოები

80. წამებული. გამოქვაბული


შუა საუკ. სოფ. უდაბნო, მიდამოები

81. ციხე-ქალაქი უჯარმა V-XVIII სს. სოფ. უჯარმა, მიდამოები

82. კვირაცხოვლის ეკლესია ადრე შუა საუკ. სოფ. უჯარმა, ძვ. სასაფლაოზე

83. ნათლისმცემლის ეკლესია ადრე შუა საუკ. სოფ. უჯარმა, ძვ. სასაფლაოზე

84. მთავარანგელოზთა ეკლესია ადრე შუა საუკ. სოფ. უჯარმა

85. წმ. გიორგის ეკლესია გვიანი შუა საუკ. სოფ. უჯარმა

86. დურგლიანთ საყდარი ადრე შუა საუკ. სოფ. უჯარმა, მიდამოები

87. ყველაწმინდის ეკლესია განვით. შუა საუკ. სოფ. ქვემო ყანდაურა, სასაფლაოზე

88. ღვთისმშობლის ეკლესია განვით. შუა საუკ. სოფ. ქვემო ყანდაურა

89. ღვთისმშობლის ეკლესია XIX-XX სს. სოფ. შიბლიანი

90. წმ. თევდორეს ეკლესია XIX-XX სს. სოფ. შიბლიანი

91. ხაშმის კაწარეთის სამება.


VI-XVIII სს. სოფ. ხაშმი, მიდამოები

92. ღვთისმშობლის ეკლესია XIV-XV სს. სოფ. ხაშმი, მიდამოები

93. იოანე ნათლისმცემლის


განვით. შუა საუკ. სოფ. ხაშმი

94. ჩოლოყაშვილების სასახლის

კარის ეკლესია

გვიანი შუა საუკ. სოფ. ხაშმი

95. ყველაწმინდის ეკლესიის

კომპლექსი

IX ს., გვიანი შუა საუკ. სოფ. ხაშმი, მიდამოები




43

3. კლიმატის მიმდინარე ცვლილება და მომავლის სცენარი

სგარეჯოს მუნიციპალიტეტის ტერიტორიისათვის

3.1 კლიმატის მიმდინარე ცვლილება საგარეჯოს მუნიციპალიტეტში

(საგარეჯოს მეტეოსადგურის მონაცემებით ზ.დ. 802 მ)

3.1.1 მრავალწლიური კლიმატური მახასიათებლები

საგარეჯოს მუნიციპალიტეტის ტერიტორიის კლიმატური დახასიათება მოხდა

საგარეჯოსა და თელავის მეტეოსადგურების მონაცემებით. საგარეჯოს

მეტეოსადგურის მონაცემები უკანასკნელი პერიოდისათვის არ არის ციფრულ

ფორმატში გადაყვანილი. ამიტომ 1993-2005 წლებისათვის მონაცემთა აღდგენა

განხორციელდა თელავის მეტეოსადგურის მონაცემებზე დაყრდნობით. ეს

უკანასკნელი სხვა სადგურებთან შედარებით შეირჩა თერმული და ნალექების

რეჟიმების მსგავსების საფუძველზე. ორივე მუნიციპალიტეტის ტერიტორია

ზომიერად ნოტიო კლიმატურ ზონაში მდებარეობს და ხასიათდება ზომიერად ცივი

ზამთრით, თბილი და ხანგრძლივი ზომიერად მშრალი ზაფხულით.

საგარეჯოს მეტეოსადგურის მონაცემებით, 1916-1960 წწ. პერიოდში

მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე ჰაერის საშუალო წლიური ტემპერატურა 11.00C-ს

შეადგენდა. ყველაზე ცივი თვე იანვარია (ქ. საგარეჯოში –0.10C). ყველაზე ცხელი

თვეებია ივლისი-აგვისტო (აგვისტოს საშუალო თვიური მაჩვენებელი 22.00C-ია).

აგვისტოში ჰაერის აბსოლუტური მაქსიმუმი 380C-ს უდრის. აბსოლუტური მინიმუმი

აღინიშნა იანვარში (–240C). ნალექების მაქსიმალური თვიური რაოდენობა 1961

წლამდე მაისში აღინიშნა და შეადგინა 287 მმ, ხოლო დღეღამურმა – 102 მმ.

საგარეჯოს მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე გაბატონებულია ჩრდილო-

დასავლეთისა და ჩრდილოეთის ქარები. ქარის საშუალო სიჩქარე 2.2 მ/წმ-ის ტოლია.

ძლიერქარიან დღეთა რიცხვი წელიწადში საშუალოდ 19-ს შეადგენს.

მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე მარტის დასაწყისიდან ჰაერის ტემპერატურა ნელი

ტემპით მატულობს. აპრილში ტემპერატურა ხშირად მკვეთრად ეცემა და ადგილი

აქვს გვიან ყინვებს. ზაფხული ცხელია, განსაკუთრებით მუნიციპალიტეტის სამხრეთ

ნაწილში. მეტეოროლოგიური სადგურების მონაცემების მიხედვით, საგარეჯოს

მუნიციპალიტეტში ყველაზე მშრალია ზამთარი, ყველაზე წვიმიანი პერიოდი კი

გაზაფხულის ბოლო – ზაფხულის დასაწყისია. შემოდგომის დაწყება ხდება ნელი

ტემპით, ტემპერატურა ნელ-ნელა კლებულობს. ადრეული ყინვები იწყება

ოქტომბრის ბოლოს და ნოემბრის შუა რიცხვებში.




44

მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე ვეგეტაცია იწყება აპრილის თვეში, მთავრდება

ოქტომბერში. ვეგეტაციის დაწყება-დამთავრების დროს ადგილი აქვს ადრეულ და

გვიან ყინვებს.

3.1.2. კლიმატის მიმდინარე ცვლილებების შეფასების მეთოდოლოგია

საგარეჯოს მუნიციპალიტეტის ტერიტორიისათვის მეტეოროლოგიური ელემენტების

(ტემპერატურა, ნალექები, ქარი) დაკვირვების პერიოდია 1956-2005.

1956-1992 წწ. პერიოდისათვის გამოყენებულია სადგურ საგარეჯოს ტემპერატურისა

და ნალექების მონაცემთა ბაზა, ხოლო 1993-2005 წწ. პერიოდი აღდგენილია თელავის

მეტეოსადგურის დაკვირვებათა მიხედვით. რაც შეეხება ქარებს, თელავის

მეტეოსადგურის მიხედვით ამ პარამეტრის აღდგენა მეთოდურად გაუმართლებელია.

ამიტომ ქარების რეჟიმის ცვლილება გაანალიზებული იქნა საგრეჯოს

მეტეოსადგურის მონაცემების საფუძველზე ქარის საშუალო სიჩქარეებისთვის 1956-

1992 წწ. და ქარის მაქსიმალური სიჩქარეებისთვის 1970-1992 წწ. პერიოდებისათვის.

გამოყენებული მონაცემთა ბაზა შეიქმნა ჰიდრომეტეოროლოგიური ქსელის

დაკვირვებათა მასალის დამუშავების შედეგად და წარმოდგენილია ელექტრონულ

ფორმატში. ბაზის შექმნის პროცესში გამოყენებულ იქნა მონაცემთა ხარისხის

კონტროლისა და უზრუნველყოფის პროცედურა.

კლიმატური პარამეტრების ცვლილებების გამოსავლენად შეფასდა შემდეგი

პარამეტრების სეზონური და წლიური მნიშვნელობები:

საშუალო ტემპერატურა;

ტემპერატურის საშუალო მინიმუმი და მაქსიმუმი (ყოველდღიური მაქსიმუმებისა

და მინიმუმების სეზონური და წლიური საშუალო);

ტემპერატურის აბსოლუტური მინიმუმი და მაქსიმუმი (ამორჩეულია ერთი

რიცხვი 25-წლიან პერიოდში წლიური მაქსიმუმებიდან);

ნალექების ჯამი;

ნალექების დღეღამური მაქსიმუმი (ინტენსივობა);

ქარის საშუალო და მაქსიმალური სიჩქარეები.

აღნიშნული პარამეტრებისათვის (გარდა ქარისა) შეფასდა ექსტრემალური

კლიმატური ინდექსები.

მიღებული შედეგების საიმედოობის გაზრდის მიზნით აღნიშნული პარამეტრების

შეფასების დროს გამოყენებულ იქნა ორი მეთოდი:

თითოეული პარამეტრისათვის 1956-2005 წლებში ცვლილების ტრენდების

გამოვლენა და

ტრენდების სტატისტიკური საიმედოობის შეფასება და ორი 25-წლიანი პერიოდის

საშუალოების შედარება.

მიღებული შედეგების საიმედოობის გაზრდის მიზნით დამატებით გამოთვლილ იქნა

კლიმატური ინდექსები.




45

კლიმატის ცვლილების შესაფასებლად გამოითვლება სხვადასხვა სახის კლიმატური

მახასიათებლები (ინდექსები), რომელთა გამოთვლის მეთოდოლოგია

შემუშავებულია IPCC-ს რეკომენდაციებით. ვინაიდან კლიმატური პარამეტრების

ექსტრემალური მნიშვნელობები უფრო მეტად მგრძნობიარეა კლიმატის ცვლილების

მიმართ, ვიდრე მათი საშუალო სიდიდეები, დამატებით გამოთვლილ იქნა

ექსტრემალური კლიმატური ინდექსები, რომელთა საშუალებითაც დგინდება ჰაერის

ყოველდღიური მაქსიმალური და მინიმალური ტემპერატურისა და ატმოსფერული

ნალექების ექსტრემალური მნიშვნელობების სიდიდის, სიხშირისა და ინტენსივობის

ცვლილების კანონზომიერებები.

3.1.3. მიღებული შედეგების ანალიზი

ნახაზებზე 1-5 წარმოდგენილია ორი 25-წლიანი პერიოდის საშუალოები სხვადასხვა

კლიმატური პარამეტრისათვის. saSualo temperatura

0.0

5.0

10.0

15.0

20.0

25.0

zamTari gazafxuli zafxuli Semodgoma weli

1956-19801981-2005

ნახ. 1. 25-წლიანი საშუალო ტემპერატურის წლიური და

სეზონური მნიშვნელობები (საგარეჯო, 0C)

საშუალო ტემპერატურა. ნახაზი 1-დან ჩანს, რომ საშუალო წლიური ტემპერატურა

საგარეჯოს მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე ოდნავ მომატებულია (+0.30C).

დათბობა დაიკვირვება ყველა სეზონზე, ყველაზე მეტად კი ზაფხულში (+0.40C) (იხ.

თავი 3.1.5, ცხრილი 1), რაც დასტურდება წრფივი ტრენდების კოეფიციენტებითაც.

ყველაზე შესამჩნევი დათბობა მთელი პერიოდის განმავლობაში აღინიშნება

ზაფხული-შემოდგომის სეზონებზე. ზამთრის სეზონის ტრენდს უარყოფითი ნიშანი

აქვს (აგრილება). წლიური ტრენდის დახრის კუთხე დადებითია, მაგრამ მცირეა

(+0.01).




46

temperaturis absoluturi maqsimumi

0.0

5.0

10.0

15.0

20.0

25.0

30.0

35.0

40.0

45.0


1956-19801981-2005

temperaturis absoluturi minimumi

-20.0

-15.0

-10.0

-5.0

0.0

5.0

10.0

zamTari gazafxuli zafxuli Semodgoma weli1956-19801981-2005

ნახ. 2. 25-წლიანი პერიოდის ტემპერატურების აბსოლუტური მაქსიმუმისა და

აბსოლუტური მინიმუმის წლიური და სეზონური მნიშვნელობები (საგარეჯო, 0C)

აბსოლუტური მაქსიმუმი. აბსოლუტური მაქსიმუმის დათბობა ბოლო 25-წლიან

პერიოდში დაფიქსირდა მხოლოდ ზაფხულში (+20C-ით) (იხ. თავი 3.1.5, ცხრილი 3),

რამაც განსაზღვრა ამ პარამეტრის წლიური დათბობაც. მთელი განხილული

პერიოდის (1956-2005 წწ.) განმავლობაში აღნიშნული პარამეტრი ხასიათდება

აღმავალი წრფივი ტრენდებით წლის ყველა სეზონზე, გარდა ზამთარისა. თუმცა არც

ერთი ტრენდი არ არის მდგრადი. ამრიგად, მხოლოდ ზაფხულის აბსოლუტური

მაქსიმუმის მატებას აქვს ადგილი.

აბსოლუტური მინიმუმი. აბსოლუტური მინიმუმის აგრილების ტენდენცია, მეორე

25-წლიან პერიოდში აღინიშნა მხოლოდ გაზაფხულზე (იხ. თავი 3.1.5, ცხრილი 5),

წრფივი ტრენდები ყველა სეზონისთვის აღმავალ ხასიათს ატარებს, თანაც შედარებით

ნიშნადია, ვიდრე აბსოლუტური მაქსიმუმების შემთხვევაში. მთელი პერიოდის

მანძილზე დათბობის ყველაზე საიმედო ტრენდი ამ პარამეტრისთვის ისევ

ზაფხულში გამოვლინდა.

საშუალო მაქსიმუმი. ნახ. 3 მიხედვით, საშუალო მაქსიმალური ტემპერატურა ორ

პერიოდს შორის მომატებულია ყველა სეზონზე და საშუალოდ წლის განმავლობაშიც

(+0.20C), ყველაზე მეტად დამთბარია გაზაფხული და ზაფხული (+0.30C) (იხ. თავი

3.1.5, ცხრილი 2). დათბობა დასტურდება წრფივი ტრენდების კოეფიციენტებითაც,

მხოლოდ ზამთრის საშ. მაქსიმალური ტემპერატურის ცვლილების ტენდენცია არ

არის გამოკვეთილი

saSualo maqsimaluri temperatura

0.0

5.0

10.0

15.0

20.0

25.0

30.0


1956-19801981-2005

saSualo minimaluri temperatura

-5.0

0.0

5.0

10.0

15.0

20.0


1956-19801981-2005




47

ნახ. 3. საშუალო მაქსიმალური და საშუალო მინიმალური ტემპერატურების წლიური

და სეზონური მნიშვნელობები (25-წლიანი პერიოდებისათვის) (საგარეჯო, 0C)

საშუალო მინიმუმი, დამთბარია +0.20C-ით. ყველაზე გამოკვეთილია მინიმალური

ტემპერატურის აწევა ზაფხულში (+0.50C) (იხ. თავი 3.1.5, ცხრილი 4), იგივე სურათი

მიიღება მთელი პერიოდისათვის წრფივი ტრენდების მიხედვითაც. აქაც ყველაზე

მდგრადია ზაფხულის მინიმუმების აწევის ტენდენცია, ხოლო ზამთრის სეზონზე ამ

პარამეტრის ტრენდს უარყოფითი ნიშანი აქვს.

ნალექების წლიური ჯამები საგარეჯოს მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე

უკანასკნელი 50 წლის მანძილზე შესამჩნევ შემცირებას განიცდის. თუმცა, სხვაობის

მეთოდით ასეთი მკვეთრი ცვლილება არ გამოვლენილა (იხ. თავი 3.1.5, ცხრილი 6).

ნალექების მაქსიმალური მატება (დაახლოებით 3%-ით) გამოვლინდა ზამთრის,

ხოლო შემცირება (დაახლოებით 2%-ით) გაზაფხულის სეზონისთვის. ანალოგიური

სურათი მიიღება მთელი პერიოდისათვის აგებული წრფივი ტრენდების მიხედვითაც.

ამასთან, გასათვალისწინებელია, რომ საგარეჯოს მუნიციპალიტეტში ნალექების

წლიური პიკები გაზაფხულზე (მაისში) მოდის.

დღე-ღამეში მოსული ნალექების მაქსიმალურ მნიშვნელობა. მეორე 25-წლიან

პერიოდში დღე-ღამეში მოსული ნალექების მაქსიმალურ მნიშვნელობის სეზონური

მნიშვნელობების გადაჭარბება აღნიშნებოდა მხოლოდ ზაფხულის სეზონზე (5 მმ, 6%).

ნალექების დღეღამური მაქსიმუმების საშუალო სიდეები შემცირებულია ყველა

სეზონზე, განსაკუთრებით, შემოდგომაზე. წლის განმავლობაში ორ პერიოდს შორის

სხვაობა საშუალოდ -2.6 მმ-ს შეადგენს (იხ. თავი 3.1.5, ცხრილები 7, 8). წრფივი

ტრენდის შესაბამისად, სეზონების მიხედვით დღეღამური მაქსიმალური ნალექების

რაოდენობა მცირდება და ამ მეთოდით შეფასებული ყველაზე ნიშნადი შემცირება

გაზაფხულზე გამოვლინდა.

naleqebis jami

0

100

200

300

400

500

600

700

800

900


1956-19801981-2005




48

naleqebis dReRamuri maqsimumebis saSualo

raodenoba

0.0

5.0

10.0

15.0

20.0

25.0

30.0


1956-19801981-2005

naleqebis dReRamuri maqsimumi

0.0

10.0

20.0

30.0

40.0

50.0

60.0

70.0

80.0

90.0


1956-19801981-2005

ნახ. 4. ნალექების ჯამი და დღე-ღამეში მოსული ნალექების მაქსიმალური რაოდენობა

წლისა და სეზონების მიხედვით (საგარეჯო, მმ)

ქარის საშუალო სიჩქარე 1961-1992 წლებისათვის შედარებულია 1938-1960 წწ.

პერიოდის საშუალო მრავალწლიურ კლიმატურ სიდიდეებთან. ანალიზი აჩვენებს,

რომ ქარის საშუალო სიჩქარე შემცირებულია ყველა სეზონზე. ყველაზე

მნიშვნელოვანი კლება გამოვლენილია ზამთარსა და გაზაფხულზე (-0.6 მ/წმ),

წლიური კლება შეადგენს 0.3 მ/წმ-ს (იხ. თავი 3.1.5, ცხრილი 9). ამასთან, 1956-1992 წწ.

პერიოდისათვის აგებული წრფივი ტრენდები ყველა სეზონისა და ასევე, წლიური

საშუალოებისათვის, დაღმავალია და საკმაოდ მდგრადია, შეიძლება დიდი

საიმედობით ითქვას, რომ ქარის საშუალო სიჩქარის შემცირების ტენდენცია დღესაც

ძალაში რჩება.

qaris saSualo siCqare

0.0

0.5

1.0

1.5

2.0

2.5

3.0


1938-19601961-1992

qaris maqs. siCqare

zamTari

0

5

10

15

20

25

30

35

1956

1958

1960

1962

1964

1966

1968

1970

1972

1974

1976

1978

1980

1982

1984

1986

1988

1990

1992

ნახ. 5. ქარის საშუალო სეზონების მიხედვით და მაქსიმალური სიჩქარის ცვლილების

ტენდენცია ზამთრის სეზონისთვის (საგარეჯო, მ/წმ)

მაქსიმალური სიჩქარის ქარებზე მონაცემები მოიპოვება მხოლოდ 1956-1992 წწ.

პერიოდისათვის. ამიტომ პერიოდის გაყოფა და სხვაობის მეთოდის გამოყენება ვერ

მოხერხდა. აგებული წრფივი ტრენდების თანახმად, შეიძლება ითქვას, რომ ზამთარში

სახეზეა მაქსიმალური დაქროლვები და საშუალო მაქსიმალური ქარების სიჩქარეების

ზრდის ტენდენცია, შემოდგომაზე – ეს ტენდენცია შედარებით ნაკლებია, ხოლო

დანარჩენ სეზონებზე ტრენდები არასაიმედოა.




49

ცხრილი 8. ლიმატური პარამეტრების ცვლილების წრფივი ტრენდის დახრის

კუთხეები (უარყოფითი სიდიდეები ცვლილების უარყოფით ხასიათს აღწერს) პარამეტრი

საშ.

ტემ

პერ

ატუ

რა,

0C

საშ.

მაქ

სიმა

ლუ

რი

ტემ

პერ

ატუ

რა,

0C

ტემ

პერ

ატუ

რი

ს აბ

ს.

მაქს

იმუ

მი, 0

C

საშ.

მი

ნიმა

ლუ

რი

ტემ

პერ

ატუ

რა,

0C

ტემ

პერ

ატუ

რი

ს აბ

ს.

მინი

მუმი

, 0

C

ნალ

ექებ

ის

რაო

დენ

ობ

ა

ნალ

ექებ

ის

დღ

ეღამ

ურ

ი

მაქს

იმა

ლუ

რი

რაო

დენ

ობ

ა

ზამთარი -0.0013 -0.0014 -0.0011 -0.0044 0.0188 0.5299 -0.0672

გაზაფხული 0.0138 0.0182 0.0056 0.0119 0.0273 -0.2950 -0.2410

ზაფხული 0.0171 0.0198 0.0007 0.0183 0.0193 -0.2221 -0.1387

შემოდგომა 0.0170 0.0168 0.0032 0.0077 0.0179 0.1430 -0.1481

წელი 0.0140 0.0139 -0.0005 0.0084 0.0131 -0.2804 -0.2581

ზამთარი, საგარეჯოს მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე, ბოლო 25 წლის

მონაცემებზე დაყრდნობით, წინა 25 წელთან შედარებით უმნიშვნელოდ დამთბარია.

მართალია, მთელი პერიოდისათვის აგებული წრფივი ტრენდები აგრილებას უფრო

უჩვენებს, მაგრამ ეს შეუსაბამობა აიხსნება ტენდენციების არამდგრადობით.

აბსოლუტური მახასიათებლების ცვლილების ნიშნები ერთმანეთს ემთხვევა:

აბსოლუტური მაქსიმუმი უმნიშვნელოდ იკლებს, ხოლო მინიმუმი ყველა სხვა

დანარჩენ პარამეტრთან შედარებით უფრო დიდი ალბათობით თბება. ყინვიანი

ღამეების რიცხვი (FD0), მეორე 25-წლიან პერიოდში, უმნიშვნელოდ (27 შემთხვევით,

2%) იმატებს, ხოლო ყინვიანი დღეებისა (ID0) – მცირდება, თანაც საკმაოდ

საგრძნობლად (-40 დღე, -19%) (იხ. თავი 3.1.5, ცხრილები 12, 13). ეს ადასტურებს, რომ

დათბობის მახაიათებლები აღემატება აგრილებისას. ზამთარში იზრდება ნალექების

ჯამური რაოდენობა (3%). თუმცა, დღე-ღამეში მოსული ნალექის მაქსიმალური

რაოდენობას, ასევე ნალექების ყველა დღიურ ექსტრემალურ ინდექსს (R10mm,

R20mm, R50mm და სხვ.) უარყოფითი ნიშანი აქვს (იხ. თავი 3.1.5, ცხრილები 14-16). ეს

ფაქტი მიუთითებს ამ პარამეტრების კლებაზე და მცირენალექიან დღეთა რიცხვის

მატებაზე ანუ ზამთარი საგარეჯოს მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე ხდება ოდნავ

უფრო თბილი და ნოტიო, გახანგრძლივებული მცირეწვიმიანი პერიოდებით.

გაზაფხულზე საშუალო ტემპერატურა მომატებულია (+0.20C). საშუალო მაქსიმალური

(+0.20C) და საშუალო მინიმალური ტემპერატურების აწევის (+0.30

C) ხარჯზე. ბოლო

25-წლიან პერიოდში ადგილი ქონდა მინიმალური ტემპერატურის აბსოლუტური

მნიშვნელობის აგრილებას (თითქმის -20C-ით), თუმცა წრფივი ტენდენცია

დადებითია. ამიტომ უნდა ვიგულისხმოთ, რომ ეს პარამეტრიც უფრო დათბობისკენ

იხრება. საგრძნობლად მცირდება ყინვიანი ღამეების რაოდენობა (-35 დღე, -11%),

ხოლო ყინვიანი დღეების რიცხვი შედარებით უმნიშვნელოდ (2 დღე/25 წელიწადში)

და თანაც არამდგრადად იმატებს. ცხელი დღეების (SU25) რაოდენობისთვის

ცვლილების ტენდენცია უარყოფითია და შესაბამისად, მეორე პერიოდში ასეთი




50

დღეების რიცხვი შემცირებულია (12 დღით/25 წელიწადში) (იხ. თავი 3.1.5, ცხრილი

14). წრფივი ტრენდები, ტემპერატურის ყველა მაჩვენებლისთვის, მთელი

განხილული პერიოდისათვის დათბობას აჩვენებს. ნალექების სეზონური ჯამი

მცირედით დაკლებულია (-2%). დღე-ღამეში მოსულ რაოდენობას არ გადაუჭარბებია

წინა პერიოდში აღნიშნული მაქსიმალური რაოდენობისათვის, მთელი პერიოდის

განმავლობაში წრფივი ტრენდების კოეფიციენტები უარყოფითია ნალექების ყველა

ექსტრემალური ინდექსისთვის. გაზაფხული ხდება უფრო თბილი და ნაკლებად

ნალექიანი, რასაც მოწმობს უხვნალექიანი დღეების მოხდენის ალბათობის შემცირება.

წაყინვების საშიშროება იკლებს, თუმცა უმნიშვნელოდ, რასაც ადასტურებს FD0

ინდექსის კლება. სავეგეტაციო პერიოდის (<5 0C; >5

0C) ხანგრძლივობა დაახლოებით

2 დღითაა შემცირებული და სავარაუდოდ გაზაფხულის მხარეს.

ზაფხული ყველაზე მეტადაა დამთბარი (+0.40C). აწეულია როგრც მაქსიმალური, ისე

მინიმალური ტემპერატურები. ექსტრემუმებიც (აბსოლუტური მაქსიმუმი და

მინიმუმი) დამთბარია. ზაფხულის ცხელი დღეების რაოდენობა (SU25) გაზრდილია

110 დღით, ტროპიკული ღამეებისა (TR20) – 62 შემთხვევით (იხ. თავი 3.1.5, ცხრილი

15). მთელი პერიოდისათვის გამოვლენილი ტემპერატურის წრფივი ტრენდები

აღმავალია. ამასთან, სხვა სეზონებთან შედარებით, ტენდენციები ყველაზე საიმედოა.

მათ შორის ყველაზე სტაბილურად საშუალო მინიმალური ტემპერატურა იზრდება.

შედეგად, მცირედით დაკლებულია საშუალო დღეღამური ამპლიტუდაც (-0.10C).

ნალექების სეზონური ჯამის ცვლილება ბოლო 25-წლიან პერიოდში უმნიშვნელოა.

ისევე როგორც სხვა სეზონებზე, მცირდება დღეღამური მაქსიმუმები და

უხვნალექიანი დღეების რაოდენობა, რასაც ადასტურებს R10, R20, და ნალექების სხვა

ინდექსების შემცირებაც. თუმცა დაფიქსირებულია დღეღამური მაქსიმუმის

გადაჭარბება 5 მმ-ით (იხ. თავი 3.1.5, ცხრილები 7, 8 და 16, 17), ხოლო დღეთა რიცხვი

50 მმ-ზე მეტი ნალექით მეორე პერიოდში 1-ით მეტია. ამგვარად, ზაფხული ხდება

უფრო თბილი, ნალექების რეჟიმის ცვლილება კი გამოიხატება უხვნალექიანი

დღეების შემცირებასა და მცირენალექიანი დღეების გახშირებაში.

შემოდგომაზე დათბობა აღინიშნება ყველა პარამეტრის მიხედვით. საშუალო წლიური

ტემპერატურა მომატებულია 0.30C-ით. უფრო მდგრადია მაქსიმალური

ტემპერატურების ზრდის ტენდენცია. 40 დღით მომატებულია ცხელი დღეების

რაოდენობა, თუმცა ცივ დღეთა რიცხვიც გაზრდილია (+16 დღე/25 წელიწადში).

ამიტომ შემოდგომის წაყინვების საშიშროება კვლავ რჩება. დათბობა დასტურდება

წრფივი ტრენდითაც. ნალექების სეზონური ჯამები თითქმის უცვლელია (+1%),

ხოლო დღეღამური მაქსიმალური ნალექების რაოდენობისა და ნალექების სხვა ყველა

ექსტრემალური მაჩვენებლის (R10mm, R20mm, R50mm) მრავალწლიურ სვლის წრფივ

ტრენდებს დაღმავალი ხასიათი აქვთ. შემოდგომა საგარეჯოში ხდება უფრო თბილი

გახშირებული მცირენალექიანი დღეებით.




51

ცხრილი 9. ექსტრემალური კლიმატური ინდექსების ცვლილება (ტრენდი

აგებულია დაკვირვების მთელი პერიოდისათვის), სხვაობა აღებულია ორ 25 წლიან

პერიოდს შორის ექსტრემალურ

ი ინდექსი

ტრენდის

კოეფიციენტ

ი

ცვლილება ექსტრემალური

ინდექსი



ი

ცვლილება

tr20 (დღ. რ.)* 0.097 -0.5 rx1day (მმ) -0.258 -4.5

su25 (დღ. რ.) 0.206 0.02 rx5day (მმ) -0.415 5.3

id0 (დღ. რ.) -0.073 0.7 sdii (მმ/დღე) -0.064*** -1.4

fd0 (დღ. რ.) -0.037 3.5 R10mm (დღ. რ.) -0.207 -2.1

gsl (პ.ხ)** 0.020 -0.5 R20mm (დღ. რ.) -0.106 -1.3

wsdi (პ.ხ) 0.147 2.8 R50mm (დღ. რ.) -0.007 -0.1

csdi (პ.ხ) -0.049 0.7 cdd (პ.ხ) 0.068 -3.9

dtr ( 0C) 0.006 -0.1 cwd (პ.ხ) -0.003 3.1

* დღ. რ. – დღეთა რიცხვი

** პ.ხ – პერიოდის ხანგრძლივობა

*** წითელი ფერით გამოყოფილია მდგრადი ტრენდები.

3.1.4 ექსტრემალური მოვლენები

ღვარცოფი და მეწყერსაშიში პროცესები: ნალექების ინდექსები გვიჩვენებს, რომ

თანმიმდევრობით 5 დღის განმავლობაში გამოყოფილი ნალექის მაქსიმალური

რაოდენობა (rx5day), უხვნალექიან იმ დღეთა რიცხვი, როცა ნალექების დღეღამური

ჯამი მეტია 10, 20 და 50 მმ-ზე (R10mm, R20mm, R50mm) და თანმიმდევრულად

ნალექიანი პერიოდის ხანგრძლივობა (cwd) შემცირებულია. ყველა ეს ინდექსი

შემცირების მდგრად ტენდენციას ავლენს. ექსტრემალური ინდექსის (SDII) შემცირება

აჩვენებს, რომ მცირდება ნალექების წლიური ჯამის შეფარდება ნალექიან დღეთა

რიცხვთან წლის განმავლობაში, რაც ამ შემთხვევაში განპირობებული უნდა იყოს

ნალექების წლიური რაოდენობის შემცირებით. მართალია, ორ განხილულ პერიოდს

შორის ნალექების წლიური ჯამის შემცირება არ არის დიდი, მაგრამ წრფივი ტრენდი

მდგრადად დაღმავალია. რაც შეეხება 50 მმ-ზე მეტი ნალექის მქონე დღეებს, პირველ

პერიოდში იყო 15, მეორეში კი 14 დღე, ხოლო 90მმ-ზე მეტი ნალექი საერთოდ არ

აღნიშნულა. ეს ორი უკანასკნელი წარმოადგენს ღვარცოფებისათვის საშიშ ნალექთა

ზღვრულ მნიშვნელობას. ეს მეტყველებს იმაზე, რომ ღვარცოფების რისკის მატება ამ

რაიონში ჯერ არ ფიქსირდება. აქვე აღვნიშნავთ, რომ ნალექთა წლიური ჯამის 200 მმ

და მეტით გადამეტების შემთხვევები, რაც მეწყერსაშიში პროცესების კრიტერიუმია,

პირველ და მეორე პერიოდებში მხოლოდ ორ-ორჯერაა დაფიქსირებული.




52

ცხრილი 10. ღვარცოფისა და მეწყერისათვის საშიში ნალექების რაოდენობის


ღვარცოფ და

მეწყერსაშიში

პროცესები

დღეღამურად

მოსული

ნალექების ჯამი

> 50 მმ-ზე


მოსული

ნალექების ჯამი

> 90 მმ-ზე

ნალექების წლიური

ჯამის 200 და მეტი

მმ-ით

გადაჭარბების

შემთხვევები

შემთხვევათა

რიცხვის


-1 0 0

გვალვა ისევე, როგორც სხვა რეგიონებისათვის შეფასდა ნალექების

სტანდარტიზირებული ინდექსით (SPI). ცხრილში მოყვანილია მკაცრი და

ექსტრემალური გვალვების განმეორებადობათა რიცხვის ცვლილება ორ პერიოდს

შორის.

ცხრილი 11. სხვადასხვა პერიოდის მკაცრი გვალვების საშუალო რაოდენობა

პერიოდების მიხედვით

მკაცრი გვალვა (SPI>-

1.5)

1 თვიანი 3 თვიანი 6 თვიანი 9 თვიანი 12 თვიანი

1956-1980 27 23 18 15 19

1981-2005 10 13 13 11 12

სხვაობა -17 -10 -5 -4 -7

ცხრილი 12. სხვადასხვა პერიოდის ექსტრემალური გვალვების საშუალო

რაოდენობა პერიოდების მიხედვით

ექსტრემალური

გვალვა (SPI>-2.0)

1 თვიანი 3 თვიანი 6 თვიანი 9 თვიანი 12

თვიანი

1956-1980 13 10 11 5 4

1981-2005 4 6 4 3 2

სხვაობა -9 -4 -7 -2 -2

როგორც ცხრილებიდან ჩანს, სერიოზულადაა შემცირებულია, როგორც მკაცრი, ისე

ექსტრემალური გვალვების ხდომილების ალბათობა, განსაკუთრებით ხანმოკლე 1 და

3-თვიანი გვალვებისთვის. ამის მიზეზი უნდა იყოს კომბინაცია ტემპერატურის

პარამეტრების ზრდისა და ნალექების შემცირებისა, მიუხედავად იმისა, რომ ცალ-

ცალკე ორივე უმნიშვნელოა თითქოს.




53


მნიშვნელობები

ცხრილი 1. საშუალო ტემპერატურა, 0C ზამთარი გაზაფხული ზაფხული შემოდგომა წელი

1956-80წწ 1.5 10.2 20.9 11.8 11.1

1981-2005 1.7 10.5 21.3 12.1 11.5

სხვაობა 0.2 0.2 0.4 0.3 0.3

ცხრილი 2. საშუალო მაქსიმალური ტემპერატურა, 0C ზამთარი გაზაფხული ზაფხული შემოდგომა წელი

1956-80წწ 6.6 16.2 27.2 17.8 17.0

1981-2005 6.8 16.5 27.6 17.9 17.2

სხვაობა 0.2 0.3 0.3 0.1 0.2

ცხრილი 3. ტემპერატურის აბსოლუტური მაქსიმუმი, 0C ზამთარი გაზაფხული ზაფხული შემოდგომა წელი

1956-80წწ 21.1 32.2 37.5 34.3 37.5

1981-2005 20.1 31.7 39.2 34.2 39.2

სხვაობა -1.0 -0.5 1.7 -0.1 1.7

ცხრილი 4. საშუალო მინიმალური ტემპერატურა, 0C ზამთარი გაზაფხული ზაფხული შემოდგომა წელი

1956-80წწ -1.7 6.0 16.0 8.1 7.1

1981-2005 -1.6 6.2 16.5 8.2 7.3

სხვაობა 0.1 0.2 0.5 0.1 0.2

ცხრილი 5. ტემპერატურის აბსოლუტური მინიმუმი, 0C ზამთარი გაზაფხული ზაფხული შემოდგომა წელი

1956-80წწ -17.8 -10.3 4.5 -8.2 -17.8

1981-2005 -14.4 -12.0 7.4 -7.0 -14.4

სხვაობა 3.4 -1.7 2.9 1.2 3.4

ცხრილი 6. ნალექების ჯამი, მმ ზამთარი გაზაფხული ზაფხული შემოდგომა წელი

1956-80წწ 104.2 255.3 241.8 177.1 779.9

1981-2005 107.5 250.6 243.9 179.4 775.1

სხვაობა 3.2 -4.7 2.1 2.3 -4.8

ცხრილი 7. ნალექების დღეღამური მაქსიმუმი, მმ ზამთარი გაზაფხული ზაფხული შემოდგომა წელი

1956-80წწ 34.3 82.0 75.6 54.9 82.0




54

1981-2005 32.4 59.5 80.2 53.1 80.2

სხვაობა -1.9 -22.5 4.6 -1.8 -1.8

ცხრილი 8. ნალექების დღეღამური მაქსიმუმების საშუალო, მმ ზამთარი გაზაფხული ზაფხული შემოდგომა წელი

1956-80წწ 11.9 24.3 28.1 21.9 21.6

1981-2005 10.3 21.6 26.6 18.0 19.1

სხვაობა -1.6 -2.7 -1.6 -3.9 -2.6

ცხრილი 9. ქარის საშუალო სიჩქარე, მ/წმ

ზამთარი გაზაფხული ზაფხული შემოდგომა წელი

1938-60წწ 2.5 2.4 2.0 2.1 2.1

1961-1992 1.9 1.8 1.6 1.8 1.8

სხვაობა -0.6 -0.6 -0.3 -0.3 -0.3

ცხრილი 10. ქარის მაქსიმალური სიჩქარე, მ/წმ ზამთარი გაზაფხული ზაფხული შემოდგომა წელი

1956-92წწ 31 29 30 26 31

ცხრილი 11. ქარის საშუალო მაქსიმალური სიჩქარე, მ/წმ ზამთარი გაზაფხული ზაფხული შემოდგომა წელი

1956-92წწ 18.9 15.7 16.5 19.0 16.9

ცხრილი 12. ცივ დღეთა რიცხვი ყინვიანი ღამით პერიოდში, როცა დღეღამის

მინიმუმი Tmin<0°C (FD0)


1956-80წწ 57.9 12.6 0.0 5.4 75.6 1981-2005 59.0 11.2 0.0 6.0 76.8 სხვაობა 1.1 -1.4 0.0 0.6 1.2

ცხრილი 13. ყინვიან დღეთა რიცხვი პერიოდში, როცა დღეღამის მაქსიმუმი Tmax<0°C

(ID0)


1956-80წწ 26.4 1.8 0.0 0.9 29.1 1981-2005 25.5 2.4 0.0 0.9 29.1 სხვაობა -0.9 0.6 0.0 0.0 0.00

ცხრილი 14. დღეთა რიცხვი პერიოდში, როცა დღეღამის მაქსიმუმი Tmax>25°C

(ცხელ დღეთა რიცხვი SU25) ზამთარი გაზაფხული ზაფხული შემოდგომა წელი

1956-80წწ 0.0 4.6 60.5 8.8 73.8 1981-2005 0.0 5.3 69.6 14.0 88.0




55


სხვაობა 0.0 0.7 9.1 5.2 14.1

ცხრილი 15. დღეთა რიცხვი პერიოდში, როცა დღეღამის მინიმუმი Tmin>20°C

(ტროპიკული ღამეები TR20) ზამთარი გაზაფხული ზაფხული შემოდგომა წელი

1956-80წწ 0.0 0.0 3.4 0.0 3.4 1981-2005 0.0 0.0 4.6 0.1 3.7 სხვაობა 0.0 0.0 1.2 0.1 0.2

ცხრილი 16. ნალექიან დღეთა რიცხვი პერიოდში, როცა ნალექების რაოდენობა≥10 მმ

(R10) ზამთარი გაზაფხული ზაფხული შემოდგომა წელი

1956-80წწ 1.7 5.3 6.1 3.8 16.8 1981-2005 1.9 6.3 5.4 4.7 18.2 სხვაობა 0.2 1.1 -0.8 0.9 1.4

ცხრილი 17. თავსხმა ნალექიან დღეთა რიცხვი პერიოდში, როცა ნალექების

რაოდენობა≥20 მმ (R20) ზამთარი გაზაფხული ზაფხული შემოდგომა წელი

1956-80წწ 0.4 1.4 2.8 1.4 6.0 1981-2005 0.3 2.3 2.7 1.7 6.9 სხვაობა -0.1 0.8 -0.1 0.3 0.9



1956-80წწ 0.0 0.0 0.3 0.0 0.4 1981-2005 0.0 0.1 0.4 0.0 0.7 სხვაობა 0.0 0.1 0.1 0.0 0.3



1956-80წწ 0.0 0.0 0.04 0.0 0.04 1981-2005 0.0 0.04 0.0 0.0 0.05 სხვაობა 0.0 0.04 -0.04 0.0 0.01




56

3.2 კლიმატის მოსალოდნელი ცვლილება საგარეჯოს

მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე 2020–2050 წწ.

3.2.1 კლიმატური პარამეტრების ცვლილება

კლიმატის ცვლილების სცენარში საგარეჯოს მუნიციპალიტეტისათვის შეფასებულია

კლიმატური პარამეტრების ცვლილება 2020-2050 წწ. პერიოდისათვის. კლიმატის

ცვლილების სცენარი შეფასდა რეგიონალური PRECIS მოდელით, რომელშიც

გამოყენებულია ECHAM4 გლობალური მოდელი და მსოფლიოს სოციალურ-

ეკონომიკური განვითარების ორი (A2, B2) სცენარი. მოდელის დაკალიბრება მოხდა

საგარეჯოს მეტეოსადგურის რეალური დაკვირვებების მონაცემებით (დაკალიბრების

მეთოდოლოგია იხილეთ დანართში 5). ნახაზზე 6 წარმოდგენილია საშუალო

ტემპერატურებისა და ნალექების ჯამების 30-წლიანი დაკვირვების საშუალო

მნიშვნელობები თვითოეული თვისათვის და იგივე პარამეტრების მნიშვნელობები

გამოთვლილი ECHAM4 და HADCM3 მოდელებით.

naleqebis jami

0.0

50.0

100.0

150.0

200.0

250.0

300.0

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

hadcm

echam

obs

-5.0

0.0

5.0

10.0

15.0

20.0

25.0

30.0

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

hadcm

echam

obs

saSualo

temperatura

ნახ. 6. საშუალო ტემპერატურებისა და ნალექების ჯამებისის 30-წლიანი

საშუალო მნიშვნელობები (საგარეჯო, 0C,მმ)

უნდა აღინიშნოს, რომ ორივე მოდელი საგარეჯოს მეტეოსადგურის მონაცემებთან

თანხმობაშია. ამ მეტეოსადგურის დაკვირვების მონაცემების და მოდელების მიერ

გამოთვლილი თვის საშუალო ტემპერატურები მარტიდან ოქტომბრის ჩათვლით

თითქმის ემთხვევა ერთმანეთს. ECHAM მოდელის მიერ სიმულირებული

ტემპერატურები ძალიან ახლოსაა დაკვირვებასთან. HADCM მოდელით დათვლილი

ზაფხულის ტემპერატურები კი გაცილებით მაღალია. ორივე მოდელი ამახინჯებს

სურათს იანვრის, თებერვლისა და დეკემბრისათვის. ECHAM მოდელით დათვლილი

ნალექები ზაფხულის თვეებში მნიშვნელოვნად აღემატება დაკვირვებულს, ხოლო

HADCM მოდელით დათვლილი ნალექები ზაფხულში ბევრად ნაკლებია

დაკვირვებულზე. ზაფხულის თვეებს ვერც ერთი მოდელი ვერ აღწერს. ორივე

სიმულაციის დაკალიბრების შედეგები წარმოდგენილია ნახ. 7–8.




57

naleqebis validacia HADCM

0.0

20.0

40.0

60.0

80.0

100.0

120.0

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

dakvirveba

fardobiTi

korelaciuri

sxobiTi

naleqebis validacia ECHAM

0.0

20.0

40.0

60.0

80.0

100.0

120.0

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

dakvirveba

fardobiTi

korelaciuri

sxobiTi

ნახ. 7. ნალექების თვის ჯამების 30-წლიანი საშუალო მნიშვნელობები სამი

სხვადასხვა მეთოდით დაკალიბრების შემდეგ (საგარეჯო, მმ)

temperaturis validacia HADCM

0.0

5.0

10.0

15.0

20.0

25.0

30.0

35.0

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

dakvirveba

fardobiTi

korelaciuri

sxobiTi

temperaturis validacia ECHAM

0.0

5.0

10.0

15.0

20.0

25.0

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

dakvirveba

fardobiTi

korelaciuri

sxobiTi

ნახ. 8. საშუალო თვიური ტემპერატურის 30-წლიანი საშუალო მნიშვნელობები

სამი სხვადასხვა მეთოდით დაკალიბრების შემდეგ (საგარეჯო, 0C)

ამ მოდელის შედეგების კალიბრაციის საუკეთესო მეთოდის შესარჩევად

გამოყენებულია შემდეგი კრიტერიუმები: საშუალო მნიშვნელობა, საშუალო

ცდომილება და მაქსიმალური ცდომილება, რომელთა ანალიზის მიხედვითაც

გამოტანილი იქნა საბოლოო დასკვნა, რომ ჰაერის ტემპერატურისათვის ორივე

მოდელით (ECHAM4, HaDCM3) დაკალიბრების ყველაზე კარგი საშუალება არის

სხვაობის მეთოდი, კორელაციური კავშირი მოდელის ორივე პროგნოზსა და

დაკვირვებას შორის საკმაოდ მაღალია (≈0.9); ამ მეთოდით დაკალიბრებული მოდელის

მნიშვნელობები კარგ თანხვედრაშია დაკვირვებულ მონაცემებთან. რაც შეეხება

ფარდობის მეთოდს ნალექებისათვის მისი საშუალებით ჩატარდა კალიბრება, რადგან

მომავალში ზოგიერთი თვისათვის სცენარით პროგნიზირებული ნალექების ჯამი

იმდენად მცირეა, რომ სხცეაობის მეთოდის გამოყენება შეუძლებელი ხდება. ამდენად

მომავლის სცენარის აგებისას გამოყენებული იქნება სხვაობითი მეთოდი

ტემპერატურისათვის და ფარდობითი ნალექებისათვის.




58

ქვემოთ განხილულია საგარეჯოს მუნიციპალიტეტისათვის მოდელირებული

(ECHAM4, A2,B2) კლიმატური პარამეტრების ცვლილების სცენარები.

saSualo temperatura

0.0

5.0

10.0

15.0

20.0

25.0


1956-19801981-20052020-2050 B22020-2050 A2

ნახ. 9. ტემპერატურის საშუალო სეზონური და წლიური ფაქტიური მნიშვნელობები

1956-1980, 1981-2005 წწ. პერიოდებისათვის და ორი სხვადასხვა სცენარით მიღებული

მნიშვნელობები 2020-50 წწ.პერიოდისათვის. (საგარეჯო, 0C)

საშუალო ტემპერატურა. ნახაზი 9-ის მიხედვით, საგარეჯოს მუნიციპალიტეტის

ტერიტორიაზე საშუალო ტემპერატურის სეზონურ და წლიურ მნიშვნელობებს,

ორივე სცენარის მიხედვით, ყველგან ზრდის ხასიათი აქვს. B2 სცენარი უფრო მეტ,

საშუალოდ 30C-ით, მატებას (შემოდგომის გარდა) აჩვენებს. აღსანიშნავია, რომ ეს

ტენდენცია ყველა სეზონზე უკანაკნელი პერიოდის მატებას ეთანხმება (იხ. თავი 3.2.4

, ცხრილი 1.).

saSualo maqsimaluri temperatura

0

5

10

15

20

25

30

35


1956-1980

1981-2005

2020-2050 B2

2020-2050 A2

ნახ. 10. საშუალო მაქსიმალური ტემპერატურის სეზონური და წლიური ფაქტიური

მნიშვნელობები 1956-1980, 1981-2005 წწ. პერიოდებისათვის და ორი სხვადასხვა

სცენარით მიღებული მნიშვნელობები 2020-50 წწ. პერიოდისათვის (საგარეჯო, 0 C)




59

საშუალო მაქსიმუმი. ნახაზი 10-ის მიხედვით, ტემპერატურის საშუალო მაქსიმუმის

მნიშვნელობა ორივე სცენარის თანახმად იზრდება ყოველ სეზონზე და შესაბამისად

აგრძელებს უკანასკნელი პერიოდის დათბობას. ყველაზე მეტად მაქსიმუმი ზამთარში

თბება B2 სცენარით (30C). სხვა სეზონებე და წლიურად ეს პარამეტრი 2-2.5 0C-ით

იმატებს. (იხ. თავი 3.2.4 , ცხრილი 2).

saSualo minimaluri temperatura

-5

0

5

10

15

20


1956-1980

1981-2005

2020-2050 B2

2020-2050 A2

ნახ. 11. საშუალო მინიმალური ტემპერატურის სეზონური და წლიური

ფაქტიური მნიშვნელობები 1956-1980, 1981-2005 წწ. პერიოდებისათვის და ორი

სხვადასხვა სცენარით მიღებული მნიშვნელობები 2020-2050 წწ. პერიოდისათვის

(საგარეჯო, 0 C)

საშუალო მინიმალური ტემპერატურის ზრდაც ყველაზე მეტად ზამთარშია

მოსალოდნელი B2 სცენარის თანახმად (30C). ზრდის ტენდენცია ყველა სეზონზე

გამოვლინდა უკანასკნელი პერიოდის ფაქტიური დაკვირვების მიხედვითაც. სხვა

სეზონებზე და წლიურადაც საშულო მინიმალური ტემპერატურა 1,5-2,5 გრადუსს

შეადგენს A2 და B2 სცენარების შესაბამისად.

naleqebis jami , mm

0

100

200

300

400

500

600

700

800

900


1956-1980

1981-2005

2020-2050 B2

2020-2050 A2




60

ნახ. 12. ნალექების სეზონური და წლიური ჯამების ფაქტიური მნიშვნელობები

1956-1980, 1981-2005 წწ. პერიოდებისათვის და ორი სხვადასხვა სცენარით მიღებული

მნიშვნელობები 2020-50 წწ. პერიოდისათვის (საგარეჯო,მმ)

ნალექების წლიური ჯამი, ნახაზის 12 მიხედვით, ორივე სცენარით იზრდება (4%,

6%). სეზონებზე სცენარებით პროგნოზირებული ნალექების ცვლილება განსხვავდება

უკანაკნელ პერიოდში გამოვლენილი ცვლილების ტენდენციისაგან. ზამთრში

დაკვირვების ორ პერიოდს შორის თითქმის უცვლელი სეზონური ჯამები B2

სცენარით ოდნავ იზრდება. ფაქტიურად ნალექების სეზონური ჯამები გაიზრდება

მხოლოდ ზაფხულში (6%, 8%-ით).

naleqebis dReRamuri maqsimumi , mm

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90


1956-1980

1981-2005

2020-2050 A2

ნახ. 13. დღე-ღამის განმავლობაში მოსული მაქსიმალური ნალექების სეზონური და

წლიური ფაქტიური მნიშვნელობები 1956-1980, 1981-2005 წწ. პერიოდებისათვის და A2

სცენარით დათვლილი მნიშვნელობები 2020-2050 წწ. პერიოდისათვის (საგარეჯო, მმ).

(ამ პარამეტრის გამოსათვლელად საჭიროა ნალექების დღიური მნიშვნელობები,

რომლებიც გამოთვლილია მხოლოდ A2 სცენარით)

დღე-ღამეში მოსული ნალექების მაქსიმალურ მნიშვნელობა. დაკვირვების პირველ

პერიოდში უდიდესი რაოდენობის დღე-ღამური ნალექი გაზაფხულზე მოვიდა, აქვე

უნდა აღინიშნოს, რომ უკანასკნელ პერიოდში იგი ზაფხულში დაფიქსირდა.

სცენარით ნალექის დღე-ღამური მაქსიმუმი კვლავ გაზაფხულზე იქნება. ზამთრის

სეზონზე ბოლო პერიოდში მცირე კლების შემდეგ დღე-ღამეში მოსული ნალექების

მაქსიმალური მნიშვნელობა დაახლოებით 80%-ით გაიზრდება, ხოლო შემოდგომაზე

3%-ით შემცირდება და ორვე სეზონზე დაახლოებით 50 მმ-ს შეადგენს (ნახ. 14).

სცენარის თანახმად, ზაფხულში ეს პარამეტრი იკლებს, რაც დაკვირვებით

გამოვლენილი ცვლილების საპირისპიროა. (იხ. თავი 3.2.4 , ცხრილი 5). წლიური

მაქსიმუმი კი მცირდება და აგრძელებს ბოლო პერიოდის კლებას. ე.ი. პერიოდთან

შედარებით, დღე-ღამეში მოსული ნალექების მაქსიმუმი, გარდა ზამთრისა, საკმაოდ

დაკლებულია.




61

ნალექების დღეღამური მაქსიმუმის საშუალო მნიშვნელობები, პირველ პერიოდთან

შედარებით, მეორე პერიოდში ყველა სეზონზე შემცირდა. სცენარით ეს კლება

ზამთრის გარდა ყველა სეზონზე გაგრძელდება, განსაკუთრებით მწვავედ მცირდება

ზაფხულში მოსული მაქსიმალური დღეღამური ნალექის საშულო მნიშვნელობა

(50%). ზამთარში ეს პარამეტრი გაიზრდება 24%-ით. (იხ. თავი 3.2.4, ცხრილი 6).

naleqebis dReRamuri maqsimumebis saSualo

raodenoba, mm

0

5

10

15

20

25

30


1956-1980

1981-2005

2020-2050 A2

ნახ. 14. დღე-ღამური მაქსიმალური ნალექების საშუალო სეზონური და წლიური

ფაქტიური მნიშვნელობები 1956-1980, 1981-2005 წწ. პერიოდებისათვის A2 სცენარით

მიღებული მნიშვნელობები 2020-50 წწ. პერიოდისათვის (საგარეჯო, მმ) (ამ პარამეტრის

გამოსათვლელად საჭიროა ნალექების დრიური მნიშვნელობები, რომლებიც

გამოთვლილია მხოლოდ A2 სცენარით)

qaris saSualo siCqare

0

0.5

1

1.5

2

2.5

3


1938-60ww

1961-1992

A2scenari

ნახ. 15. ქარის სიჩქარის საშუალო სეზონური და წლიური ფაქტიური

მნიშვნელობები 1956-1980, 1981-2005 წწ. პერიოდებისათვის და A2 სცენარით

მიღებული მნიშვნელობები 2020-2050 წწ. პერიოდისათვის (საგარეჯო, მ/წმ)




62

ქარის საშუალო სიჩქარე მომავლის სცენარით, ყველა სეზონზე და წლიურადაც

ძირითადად დაკვირვების ბოლო პერიოდის საშუალო მნიშვნელობების ფარგლებშია.

ამასთან ერთად, ეს პარამეტრი ყველა სეზონზე უფრო ნაკლებია ვიდრე დაკვირვების

პირველ პერიოდში. ურთიერთსაწინააღმდეგო ცვლილებას აჩვენებს ქარის სიჩქარე

შემოდგომასა და ზამთარში. კერძოდ, შემოდგომაზე იგი მცირდება და წინა პერიოდში

გამოვლენილ კლებას გააგრძელებს. ზამთარში ქარის სიჩქარე მცირედ მოიმატებს და

ცვლილების ტრენდი შებრუნდება.

წლის სეზონებისთვის მომავლის სცენარების ანალიზი ძირითადად ეყრდნობა A2

სცენარის შედეგებს, რადგან ამ სცენარისთვის დათვლილია ექსტრემალური

ინდექსებიც, რომლებიც კიდევ უფრო აზუსტებენ ცვლილებების ხასიათს.

ექსტრემალური ინდექსების დათვლა ვერ მოხერხდა B2 სცენარისათვის, რადგან ამ

სცენარისათვის არ არის გამოთვლილი ყოველდღიური ექსტრემუმები.

ზამთარი, არსებული მასალის ანალიზის მიხედვით, საგრეჯოს მუნიციპალიტეტში

მომავალი 2020-2050 წლების პერიოდისათვის საშუალოდ 30C-ით უფრო თბილი

იქნება. საშუალო მაქსიმალური და მინიმალური ტემპერატურები სავარაუდოდ

გათბება (2-3 გრადუსით A2 და B2 სცენარების მიხედვით). ყინვიანი ღამეების რიცხვი

(FD0) დაკვირვების პირველ 25-წლიან პერიოდთან შედარებით დაახლოებით 15%-ით

მცირდება, რაც პირველ და მეორე პერიოდებს შორის არსებული მატების ტენდენციის

საპირისპიროა. 2020-2050 პერიოდში მიმდინარესთან შედარებით დაახლოებით 60%-

ით შემცირდება ყინვიან დღეთა რაოდენობა (131 დღით). B2 სცენარით ზამთრის

ნალექების ჯამები მოიმატებს 10%-ით, რაც ეთანხმება ბოლო პერიოდის ტენდენციას.

A2 სცენარით კი სეზონური ჯამი უცვლელი დარჩება. დღეღამური მაქსიმალური

ნალექები და მისი საშუალო მნიშვნელობა დაკვირვების მეორე პერიოდში მცირედ

იკლებდა სცენარით კი მნიშვნელოვნად (47%) მოიმატებს. ნალექის ყველა ინდექსის

(10, 20 და 25 მმ-ზე მეტ ნალექიან დღეთა რაოდენობა) უკანასკნელი პერიოდში

კლების შემდეგ მნიშვნელოვნად გაიზრდება. სავარაუდოდ, ზამთარი საგარეჯოს

მუნიციპალიტეტში შერბილდება და გახდება უფრო ნალექიანი (მოიმატებს 10, 20 და

25 მმ-ზე მეტ რაოდენობის ნალექიან დღეთა რიცხვით).

გაზაფხულზე საშუალო და საშუალო მაქსიმალური ტემპერატურები დაახლოებით 1,5 0C-ით გაიზრდება. სეზონებს შორის ეს არის ყველაზე უფრო მცირე დათბობის

ტენდენცია. დათბობას ადასტურებს ექსტრემალური ინდექსების ცვლილების

ხასიათიც. კერძოდ, ცივ დღეთა რაოდენობა (FD0) პირველ 25-წლიან პერიოდთან

შედარებით შემცირებულია დაახლოებით 76 დღით (24%), ხოლო ყინვიანი დღეების

(ID0) რაოდენობა ფაქტიურად აღარ უნდა ჰქონდეს ადგილი (შემცირებულია 90%-ით).

მნიშვნელოვნადაა მომატებული ცხელ დღეთა (SU25) რაოდენობა (166 დღე მთელი

პერიოდის განმავლობაში, 55%). სცენარით სავარაუდოა გაზაფხულზე ტროპიკული

ღამეების TR20 გამოჩენაც, მათი რიცხვი 30 წლიან პერიოდში 7 ტოლია. ამ სეზონზე

გაგრძელდება ნალექების ჯამების კლების ტენდენცია (4%) ორივე სცენარით (ასეთივე

ტენდენცია დაფიქსირდა დაკვირვების უკანასკნელ პერიოდში). ნალექების




63

ექსტრემალური ინდექსების R10, R20 მიხედვით შემდეგი სურათი მიიღება: დღეთა

რიცხვი 10 მმ-ზე მეტი ნალექით იზრება, ბოლო პერიოდის კლების შემდეგ და

პირველი პერიოდის რიცხვსაც გადააჭარბებს (24 დღ.). 20 მმ ნალექიანი დღეების

რაოდენობა აღარ შეიცვლება, ბოლო პერიოდთან შედარებით. 50 მმ ნალექიანი

დღეების რიცხვი, მართალია მცირდება (2 დღ., 50%), მაგრამ დღეები ასეთი ნალექით

მხოლოდ გაზაფხულზე იქნება. იზრდება დღე-ღამეში მოსული ნალექების

მაქსიმალური რაოდენობა, ხოლო მისი საშუალო რაოდენობა მცირდება მეორე

პერიოდთან შედარებით. გაზაფხულზე ნალექების ჯამები სავარაუდოდ

გადანაწილდება მცირენალექიან (10 მმ) დღეებზე ანუ A2 სცენარით გაზაფხული

საგარეჯოს მუნიციპალიტეტში უფრო თბილი და მშრალი იქნება.

ზაფხულში, ორივე სცენარის მიხედვით, ჰაერის საშუალო ტემპერატურა, ისევე

როგორც საშუალო მაქსიმუმი და მინიმუმი მოიმატებს (საშუალოდ 2-30C-ით).

მაქსიმალური და მინიმალური ტემპერატურები სავარაუდოდ ერთნაირად მოიმატებს

საშუალოდ 2.50C-ით B2 სცენარით და 20

C-ითA2 სცენარით. ტემპერატურის ყველა

პარამეტრის ზრდა პირველ და მეორე პერიოდებს შორისაც იყო გამოვლენილი.

ზაფხულის ცხელი დღეების (SU25) რაოდენობა მოიმატებს 670 დღით (42%) 30-

წლიანი პერიოდის განმავლობაში. მოსალოდნელია ტროპიკული ღამეების 5-ჯერ

გაზდაც. ამასთან, ყველა ეს პარამეტრი აქამდეც დათბობის ტენდენციას ავლენდა,

სცენარების თანახმად ეს ტენდენცია შენარჩუნდება და უფრო ინტენსიური გახდება.

ამ სეზონზე ნალექების ჯამი B2 სცენარით მოიმატებს 17%, ხოლო A2-ით 22%-ით და

ეთანხმება დაკვირვების ბოლო პერიოდის მატებას. ნალექების ექსტრემალური

ინდექსების შედეგების ანალიზის შედეგად, ზაფხულის ნალექების შემცირება

განპირობებული იქნება 20 და 50 მმ-ზე მეტ ნალექიან დღეთა რიცხვის კლებით,

დღეები 50 მმ-ზე მეტი ნალექით, ფაქტიური დაკვირვების მონაცემებით სწორედ

გაზაფხულზე ფიქსირდებოდა და ბოლო პერიოდში ამ შემთხვევათა რაოდენობა 10

ტოლი იყო. სცენარით ასეთი შემთხვევების ალბათობა გაზაფხულზე ნულის ტოლი

იქნება. ზაფხულში დღე-ღამური ნალექების მაქსიმუმი მხოლოდ 38.2 მმ-ის ტოლი

გახდება. ნალექების დღეღამური მაქსიმუმის საშულო რაოდენობაც განაგრძობს

ბოლო პერიოდში გამოვლენილ კლებას. ნალექების ექსტრემალური ინდექსებიდან

აღსანიშნავია 10 მმ მეტ ნალექიან დღეთა რიცხვის გაზრდა 30%-ით. ნალექების

გაზრდილი ჯამური რაოდენობის გადანაწილება მოხდება მცირენალექიან დღეეზე. შემოდგომაზე ყველაზე მცირედ საშუალო და საშუალო მაქსიმალური

ტემპერატურები მოიმატებს საშუალოდ 2-2.5 0C-ით, A2 და B2 სცენარების მიხედვით.

ცივი დღეების რაოდენობა საერთოდ აღარ დაფიქსირდება, ხოლო ყინვიანი ღამეების

რაოდენობა შემცირდება 40%-ით. მნიშვნელოვნად მოიიმატებს ცხელი დღეების

რიცხვი (700 დღით მთელ 30 წლიან პერიოდში, 42%), რაც უკანასკნელი პერიოდის

მატებას გააგრძელებს. ანუ, A2 სცენარის თანახმად, შემოდგომაზე დათბობა,

ძირითადად, დღის ტემპერატურების აწევის ხარჯზე მოხდება. შემოდგომაზე

ნალექების სეზონური ჯამი ორივე სცენარით იკლებს, რაც მიმდინარე პერიოდში ამ

სეზონზე ნალექების ცვლილების ტენდენციის საპირისპიროა. დღეთა რიცხვი 10 მმ-




64

ზე მეტი ნალექით (R10) გაიზრდება 130 დღით (38%) დაკვირვების პირველ

პერიოდთან შედარებით. ნაკლებად, მაგრამ მოიმატებს 20 მმ-ზე მეტ ნალექიან დღეთა

რიცხვიც. ორივე ინდექსის მატებას, ბოლო პერიოდის კლების მიმართ, შებრუნებული

ტრენდი აქვს. დღეღამური მაქსიმუმებიც და ამ პარამეტრის საშულო მნიშვნელობაც

კლებას განაგრძობს. ყველა ამ მონაცემით შემოდგომა გახდება უფრო თბილი. თუმცა

წაყინვების შენარჩუნებული რისკით.

3.2.2 ექსტრემალური ინდექსები

ნალექების ჯამისა და მაქსიმალური და მინიმალური ტემპერატურის ყოველდღიური

მონაცემებით გამოთვლილი იქნა ექსტრემალური კლიმატური ინდექსები 2020-2050

წწ. პერიოდისათვის. ინდექსების აღწერა და მათი გამოთვლის მეთოდოლოგია

იდენტურია ფაქტიური მონაცემებით ჩატარებული ესტრემალური ინდექსების

გამოთვლისა (იხ. დანართი 3). ცხრილში 13. მოცემულია ექსტრემალური ინდექსების

საშუალო 30-წლიური მნიშვნელობების ცვლილება საბაზისო (1960-1990 წწ.) და

საპროგნოზო (2020-2050 წწ.) პერიოდებს შორის.

ცხრილი 13. ექსტრემალური კლიმატური ინდექსების ცვლილება (ტრენდი

აგებულია დაკვირვების მთელი პერიოდისათვის), სხვაობა აღებულია ორ 30 წლიან

პერიოდს შორის (1960-90 წწ. და 2020-2050 წწ.) ექსტრემალური



კოეფიციენტი

ცვლილება ექსტრემალური




ი


tr20 (დღ. რ.)* 0.408 712 rx1day (მმ) 0.078 5.9

su25 (დღ. რ.) 0.349 647 rx5day (მმ) 0.379 24.8

fd0 (დღ. რ.) -0.491 -728 sdii (მმ/დღე) 0.006 0.4

id0 (დღ. რ.) -0.117 -171 r10mm (დღ. რ.) 0.141 256

gsl (პ.ხ)** 0.792 46.3 r20mm (დღ. რ.) 0.026 50

wsdi (პ.ხ) 0.412 26.4 R25mm (დღ. რ.) 0.014 31

csdi (პ.ხ) -0.128 -4.2 cdd (პ.ხ) 0.004 1.1

dtr (0C) -0.005 0.1 cwd (პ.ხ) 0.106 6.4

* დღ. რ. დღეთა რიცხვი

** პ.ხ პერიოდის ხანგრძლივობა

ყინვიან ღამეთა (fd0) რიცხვი შემცირდება უფრო მეტად შემოდგომაზე (62დღ.,45%)

ვიდრე გაზაფხულზე (40 დღ, 10%), (ID0) ყინვიან დღეთა რიცხვი განახევრდება

ზამთარში, ხოლო შემოდგომასა და გაზაფხულზე მისი მოხდენის ალბათობა ნულის

ტოლია. მოსალოდნელია ზაფხულში ტროპიკული ღამეების (tr20) 4.5-ჯერ გაზრდა,

ასეთი შემთხვევების რიცხვი შემოდგომაზეც მნიშვნელოვნად იზრდება (დაკვირვების

პერიოდში დაფიქსირებული 3 შემთხვევიდან 74-მდე მთელ 30 წლიან პერიოდში).

ცხელი დღეების რიცხვის (su25) გაზრდა მნიშვნელოვანია ზამთრის გარდა ყველა




65

სეზონზე. გაზაფხულსა და შემოდგომაზე იგი ორმაგდება. ზაფხულში უკანასკნელ

პერიოდში გამოვლენილი მისი მატება სცენარის თანახმად ბევრად უფრო

ინტენსიური ხდება (32%).

3.2.3 ექსტრემალური მოვლენები

ღვარცოფი და მეწყერსაშიში პროცესები: ნალექების ინდექსები გვიჩვენებს, რომ

ნალექის დღეღამური მაქსიმალური რაოდენობა (rx1day), ისევე როგორც 5 დღის

განმავლობაში მოსული ნალექის მაქსიმალური რაოდენობა (rx5day) იზრდება.

იზრდება აგრეთვე იმ დღეთა რიცხვი წელიწადში, როცა ნალექების დღიური ჯამი

მეტია 10, 20 და 25 მმ-ზე. ნალექების ექსტრემალური ინდექსებიდან მხოლოდ იმ

დღეათა რიცხვი მცირდება, როდესაც დღიური ნალექის ჯამი 50 მმ-ზე მეტია.

გაიზრდება როგორც უწყვეტად ნალექიანი პერიოდები (CWD), ასევე უწყვეტად

მშრალი პერიოდის ხანგრძლივობაც (CDD). ექსტრემალური ინდექსის (SDII) გაზრდა

აჩვენებს, რომ ნალექების წლიური ჯამის შეფარდება ნალექიან დღეთა რიცხვთან

წლის განმავლობაში და მასთან ერთად, საშუალოდ ერთ დღეზე მოსული ნალექების

რაოდენობა გაიზრდება. ეს განპირობებული უნდა იყოს, ძირითადად, ნალექების

წლიური ჯამის უფრო მეტად მომატებით, ვიდრე ნალექიან დღეთა წლიური რიცხვის

ზრდით. აქვე აღვნიშნავთ, რომ ნალექთა წლიური ჯამის 200 მმ და მეტით

გადამეტების შემთხვევები, რაც მეწყერსაშიში პროცესების კრიტერიუმია, სცენარის

თანახმად ორი შემთხვევით მეტი იქნება (50%) (იხ. თავი 3.2.4 , ცხრილები 12-15).

ცხრილი 14. ღვარცოფისა და მეწყერისათვის საშიში ნალექების რაოდენობის

ცვლილება 2020-2050 წწ. პერიოდში ღვარცოფ და

მეწყერსაშიში

პროცესები


მოსული

ნალექების ჯამი >

50 მმ-ზე


მოსული

ნალექების ჯამი >

90 მმ-ზე

ნალექების წლიური

ჯამის 200 და მეტი

მმ-ით შემთხვევები

შემთხვევათა

რიცხვის ცვლილება

სცენარსა და

დაკვირვების

პირველ პერიოდს

შორის

-13 0 +2

ცხრილი 14. და თავი 3.2.4-ის ცხრილი 14 აჩვენებს, რომ ღვარცოფის რისკი საგარეჯოს

რაიონში მნიშვნელოვანდ მცირდება, მაგრამ იზრდება მეწყერსაშიში პროცესების

რისკი.




66

გვალვა შეფასდა ნალექების სტანდარტიზირებული ინდექსით (SPI) (დანართი 4).

ცხრილებში 15-16 მოყვანილია მკაცრი და ექსტრემალური გვალვების

განმეორებადობის რიცხვი განხილული სამივე პერიოდს შორის.

ცხრილი 15 ხვადასხვა ხანგრძლივობის “მკაცრი გვალვების” განმეორებადობის

ჯამური რაოდენობა განხილულ პერიოდში

მკაცრი გვალვა

(SPI>-1.5)

1 თვიანი 3 თვიანი 6 თვიანი 9 თვიანი 12 თვიანი

1957-1981 27 23 18 15 19

1982-2006 10 13 13 11 12

2020-2050 28 28 30 23 22

ცხრილი 16. სხვადასხვა ხანგრძლივობის “ექსტრემალური გვალვების”

განმეორებადობის ჯამური რაოდენობა განხილულ პერიოდში

ექსტრემალური

გვალვა (SPI>-2.0)

1-თვიანი 3-თვიანი 6-თვიანი 9-თვიანი 12-თვიანი

1956-1980 13 10 11 5 4

1981-2005 4 6 4 3 2

2020-2050 9 12 8 7 6

16-17 ცხრილების თანახმად, ყველა ხანგრძლივობის და ტიპის გვალვები, რომელთა

რაოდენობა დაკვირვების მეორე პერიოდში მცირდებოდა, სცენარის თანახმად

მომავალში ყველგან მოიმატებს. თითქმის ყველა ხანგრძლივობის მკაცრი გვალვები

პირველი პერიოდის რაოდენობას გადააჭარბებს. 1 და 6-თვიანი ექსტრემალური

გვალვების რიცხვი კი დაკვირვების I პერიოდთან შედარებით შემცირდება, ხოლო 3, 9

და 12-თვიანი გვალვების რიცხვი მცირედ მოიმატებს.

3.2.4 დანართი: საგარეჯოს მეტეოსადგურის კლიმატური პარამეტრების ფაქტიური

და პროგნოზირებული მნიშვნელობები

ცხრილი 1. საშუალო ტემპერატურა, 0C ზამთარი გაზაფხული ზაფხული შემოდგომა წელი

1956-80წწ 1.5 10.2 20.9 11.8 11.1

1981-2005 1.7 10.5 21.3 12.1 11.5

2020-50 B2 4.9 12.0 23.6 14.4 13.8

2020-50 A2 4.1 11.8 23.1 14.8 13.5

ცხრილი 2. საშუალო მაქსიმალური ტემპერატურა, 0C ზამთარი გაზაფხული ზაფხული შემოდგომა წელი




67

1956-80წწ 6.6 16.2 27.2 17.8 17.0

1981-2005 6.8 16.5 27.6 17.9 17.2

2020-50 B2 10.1 18.1 29.8 20 19.5

2020-50 A2 9.0 17.9 29.3 19.4 18.9

ცხრილი 3. საშუალო მინიმალური ტემპერატურა, 0C ზამთარი გაზაფხული ზაფხული შემოდგომა წელი

1956-80წწ -1.7 6.0 16.0 8.1 7.1

1981-2005 -1.6 6.2 16.5 8.2 7.3

2020-50 B2 1.5 7.7 18.8 10.6 9.7

2020-50 A2 0.5 7.7 18.4 10.0 9.2

ცხრილი 4 ნალექების ჯამი, მმ ზამთარი გაზაფხული ზაფხული შემოდგომა წელი

1956-80წწ 104.2 255.3 241.8 177.1 779.9

1981-2005 107.5 250.6 243.9 179.4 775.1

2020-50 B2 115.0 249.9 282.9 169.8 817.6

2020-50 A2 105.1 246.6 298.6 175.7 824.8

ცხრილი 5. ნალექების დღეღამური მაქსიმუმი, მმ ზამთარი გაზაფხული ზაფხული შემოდგომა წელი

1956-80წწ 34.3 82.0 75.6 54.9 82.0

1981-2005 32.4 59.5 80.2 53.1 80.2

2020-50 49.5 70.5 38.2 47.4 70.5

ცხრილი 6. ნალექების დღეღამური მაქსიმუმების საშუალო, მმ ზამთარი გაზაფხული ზაფხული შემოდგომა წელი

1956-80წწ 11.9 24.3 28.1 21.9 21.6

1981-2005 10.3 21.6 26.6 18.0 19.1

2020-50 14.5 18.7 14.4 17.2 16.2

ცხრილი 7. ქარის საშუალო სიჩქარე, მ/წმ ზამთარი გაზაფხული ზაფხული შემოდგომა წელი

1938-60წწ 2.5 2.4 2.0 2.1 2.1

1961-1992 1.9 1.8 1.6 1.8 1.8

2020-50 2.1 1.8 1.6 1.7 1.8

ცხრილი 8. ცივ დღეთა რიცხვი ყინვიანი ღამით პერიოდში, როცა დღეღამის

მინიმუმი Tmin<0°C (FD0)


1956-80წწ 57.9 12.6 0.0 5.4 75.6 1981-2005 59.0 11.2 0.0 6.0 76.8




68

2020-50 41.6 8.0 0.0 2.9 52.5

ცხრილი 9. ყინვიან დღეთა რიცხვი პერიოდში, როცა დღეღამის მაქსიმუმი

Tmax<0°C (ID0)


1956-80წწ 8.7 0.6 0.0 0.1 9.3 1981-2005 7.1 0.7 0.0 0.1 7.6 2020-50 2.9 0.0 0.0 0.0 2.9

ცხრილი 10. დღეთა რიცხვი პერიოდში, როცა დღეღამის მაქსიმუმი Tmax>25°C

(ცხელ დღეთა რიცხვი SU25) ზამთარი გაზაფხული ზაფხული შემოდგომა წელი

1956-80წწ 0.0 7.8 66.7 13.3 87.8 1981-2005 0.0 7.3 71.1 14.9 93.4 2020-50 0.0 12.0 78.9 18.3 109.2

ცხრილი 11. დღეთა რიცხვი პერიოდში, როცა დღეღამის მინიმუმი Tmin>20°C

(ტროპიკული ღამეები TR20) ზამთარი გაზაფხული ზაფხული შემოდგომა წელი

1956-80წწ 0.0 0.0 4.4 0.0 4.4 1981-2005 0.0 0.0 6.9 0.1 7.0 2020-50 0.0 0.2 18.4 2.5 21.1



1956-80წწ 2.6 8.0 7.5 5.8 23.9 1981-2005 2.0 6.6 6.2 4.9 19.6 2020-50 3.4 7.5 6.5 5.4 22.7



1956-80წწ 0.5 2.6 3.4 2.3 8.8 1981-2005 0.4 1.9 3.0 1.3 6.7 2020-50 1.1 1.6 0.4 1.3 4.4






69

1956-80წწ 0.0 0.2 0.4 0.1 0.6 1981-2005 0.0 0.2 0.4 0.0 0.6 2020-50 0.0 0.1 0.0 0.0 0.1



1956-80წწ 0 0 0 0 0

1981-2005 0 0 0 0 0

2020-50 0 0 0 0 0



70

3.3 კლიმატის ცვლილების სცენარის (2020-2050 წწ.) შემაჯამებელი ცხრილი საგარეჯოს მუნიციპალიტეტისათვის

ზამთარი გაზაფხული ზაფხული შემოდგომა წლიური



ტემპერატურა მოიმატებს 3 0C ტემპერატურა მოიმატებს 1.5 0C ტემპერატურა მოიმატებს

2-3 0C

ტემპერატურა მოიმატებს 2-

2.5 0C

ტემპერატურა მოიმატებს

2.5-3 0C

ნალექები მოიმატებს 10% ნალექები შემცირდება 4% ნალექები მოიმატებს

მინიმუმ 17%

ნალექები შემცირდება 4.5% ნალექები მოიმატებს 6%

FD(0)-(-199)

ID (0)-(-131)

SU25-(0)

TR20-(0)

FD(0)-(-76)

ID (0)-(-14) მოსალოდნელია

მხოლოდ ერთი შემთხვევა SU25-(+166) 85%

TR20-(+7) აქამდე არ

დაიკვირვებოდა

FD(0)-(0)

ID (0)-(0)

SU25-(+698) 50%

TR20-(+440) 400%

FD(0)-(-46)

ID (0)-(-3) სავარაუდოდ აღარ

იქნება

SU25-(+216) 65%

TR20-(+74) პირველ პერიოდში

საერთოდ არ დაიკვირვებოდა.

მეორე პერიოდში იყო 3

შემთხვევა

FD(0)-(-321)

ID (0)-(-148)

SU25-(+1080) TR20-(+521)




71

4. დანართები

დანართი 1. წრფივი ტრენდის მდგრადობის კრიტერიუმი

ექსტრემალური კლიმატური ინდექსებისათვის გამოითვლება წრფივი ტრენდები

(წრფივი რეგრესიის კოეფიციენტები). მათი სტატისტიკური საიმედოობა

შეფასებულია „კენდალ ტაუ“ ტესტის გამოყენებით.

ტრენდების დასახასიათებლად გამოთვლილ იქნა შემდეგი პარამეტრები:

ტრენდის დახრის კოეფიციენტი b=Rσy/σx;

სადაც R დეტერმინისტული კოეფიციენტია, ხოლო საშუალო კვადრატული

გადახრა

= 22 )(xx

ტრენდებისათვის აღებულია 5% - იანი ნიშნადობის დონე, როცა გამოთვლილი Z –ის

ალბათობა P=Pr {Z Z/2} მეტია 95%-ზე.

დანართი 2. კლიმატის ცვლილების ექსტრემალური ინდექსები

გამოთვლილი იქნა შემდეგი ინდექსები:

1. FD0 – ყინვიან დღეთა რიცხვი წელიწადში: იმ დღეთა რიცხვი წელიწადში, როცა

დღის მინიმუმი TNij<0°C;

2. SU25 - ზაფხულის დღეები: იმ დღეთა რიცხვი წელიწადში, როცა დღის მაქსიმუმი TXij>25°C;

3. ID0 – ყინვიან დღეთა რიცხვი: იმ დღეთა რიცხვი წელიწადში, როცა დღის

მაქსიმუმი TXij<0°C;

4. TR20 - ტროპიკული ღამეები: იმ დღეთა რიცხვი წელიწადში, როცა დღის

მინიმუმი TNij>20°C;

5. GSL –სავეგეტაციო პერიოდის ხანგრძლივობა Tj>5°C ;Tj<5°C ;

6. WSDI - წელიწადში იმ დღეთა რიცხვი, როცა მინიმუმ 6 დღის განმავლობაში

თანმიმდევრობით Txij>Txin90; (სითბური ტალღის მსგავსი)

7. CSDI - წელიწადში იმ დღეთა რიცხვი,)როცა მინიმუმ 6 დღის განმავლობაში

თანმიმდევრობით Tnij<Tnin10;




72

8. DTR - დღიური ტემპერატურის დიაპაზონია. თუ Txij დღის მაქსიმალური და Tnij

დღის მინიმალური ტემპერატურაა i დღესა და j პერიოდში, მაშინ

DTRj=I

TnTx ij

I

i

ij )(1

;

9. RX1day - ნალექის რაოდენობის 1 დღიანი მაქსიმუმი, RX1i=max(RRij);

10. RX5day - ნალექის რაოდენობის 5 დღიანი მაქსიმუმი RX5i=max(RRij);

11. SDII - მარტივი დღიური ინტენსივობის ინდექსი, ნალექების წლიური ჯამის

შეფარდება ნალექეიან დღეთა რიცხვთან წელიწადში. SDIIi =W

RRW

w

wj1 ;

12. R10 - თავსხმა ნალექების რიცხვი წელიწადში, RRij 10 მმ; 13. R20 - თქეში ნალექების რიცხვი წელიწადში, RRij 20 მმ;

14. R50 - იმ დღეთა რიცხვი წელიწადში, როცა RRij 50 მმ; 15. R99p

16. CDD - მშრალ დღეთა რივხვი: იმ დღეთა მაქსიმალური რაოდენობა, როცა

თანმიმდევრობით დღიური ნალექების რაოდენობა RRij<1მმ;

17. CWD - ნალექიან დღეთა რიცხვი: იმ დღეთა მაქსიმალური რაოდენობა, როცა

თანმიმდევრობით დღიური ნალექების რაოდენობა RRij1მმ.

დანართი 3. გვალვის შეფასების ინდექსი (SPI)

გვალვა არის ეკოსისტემის მდგომარეობა, რომელიც ხასიათდება დროის გარკვეული

პერიოდის განმავლობაში ნალექების სიმცირით გამოწვეული ტენის ნაკლებობით.

გვალვის იდენტიფიცირებისა და დახასიათების სირთულეები, ძირითადად,

დაკავშირებულია დროის პერიოდის განსაზღვრასთან, რომლის განმავლობაშიც

აკუმულირდება ნალექების დეფიციტის შედეგები. აგრეთვე რთულია ნალექებისა და

წყლის გამოყენებადი რესურსების დეფიციტს შორის ურთიერთზეგავლენისა და მათი

თანმხლები შედეგების დადგენაც.

წყლის გამოყენებადი რესურსები მოიცავს: ნიადაგის ტენს, გრუნტის წყლებს,

თოვლის საფარს, ჩამონადენსა და წყალსაცავებში დაგროვილ წყალს. გვალვა თავს

იჩენს, როდესაც წყალზე მოთხოვნილება აჭარბებს წყლის გამოყენებადი რესურსებით

შექმნილ მარაგას.

წყლის გამოყენებადი რესურსების სხვადასხვა სახეების შექმნას ატმოსფერული

ნალექებიდან დროის სხვადასხვა პერიოდი სჭირდება. წყლის გამოყენებასაც აქვს

თავისი მახასიათებელი დროითი მასშტაბები. დროში ნალექების დეფიციტი




73

აკუმულირების თვალსაზრისით გამოყოფენ გვალვის ფუნქციონალურად

განსხვავებულ ტიპებს.

ნახ.16-დან ჩანს ნალექების დეფიციტით გამოწვეული სხვადასხვა ტიპის გვალვების

თანმიმდევრობა: თვადაპირველად, გვალვა მოქმედებს სასოფლო-სამეურნეო

სექტორზე, რომელიც ყველაზე მეტადაა დამოკიდებული ნიადაგში ტენის

შემცველობაზე, ხოლო დაახლოებით 6-9 თვის შემდეგ მოქმედებს იმ სექტორებზე,

რომლებიც დამოკიდებულია ზედაპირულ და გრუნტის წყლებზე.

ნახ.16. ნალექების დეფიციტის გავლენა სხვადასხვა სახის წყლის რესურსებზე

ნალექების სტანდარტიზებული ინდექსი არის ნალექების გადახრა არჩეული დროის

პერიოდის საშუალოდან, შეფარდებული საშუალო კვადრატულ გადახრასთან (),

სადაც საშუალო და საშუალო კვადრატული გადახრა განსაზღვრულია 1955-2006 წწ.

პერიოდისათვის და სხვადასხვა დროითი i (i=1, 3, 6, 9, 12 თვე) ბიჯისათვის.

ჩვენს მიერ არჩეული დროითი ბიჯები (i=1, 3, 6, 9, 12 თვე) ახასიათებს ნალექების

დეფიციტის ზემოქმედებას წყლის გამოყენებადი რესურსების ხუთივე ტიპზე.

ნალექების სტანდარტიზებული ინდექსი პროპორციულია ნალექების დეფიციტისა

და იძლევა გვალვის ხდომილების ალბათობის, საშუალოს პროცენტული წილის და

ჯამური ნალექების დეფიციტის განსაზღვრის საშუალებას.




74

დროის i პერიოდისათვის (ბიჯისათვის) გვალვა მაშინ დგება, როცა SPI–ის

მნიშვნელობა უწყვეტად ნულს ქვემოთ ეცემა და ნაკლებია -1-ზე. გვალვა იწყება მისი

პირველი უარყოფითი მნიშვნელობიდან და მთვრდება დადებითი მნიშვნელობის

დადგომისთანავე. SPI–ის მნიშვნელობების მიხედვით განისაზღვრება გვალვის

ინტენსივობის კატეგორიები, რომლებიც მოცემულია ცხრილში 18.

ცხრილი 18. გვალვის ინტენსივობის კატეგორიები

SPI გვალვის ინტენსივობის კატეგორიები

-0.99>SPI>0.99 ნორმის მახლობელი

-1.00> SPI>-1.49 ზომიერი

-1.50>SPI>-1.99 მკაცრი

-2.00> SPI ექსტრემალურად მკაცრი

დანართი 4. კლიმატის ცვლილების სცენარების აგების მეთოდოლოგია

სავარაუდოა, რომ 21-ე საუკუნის კლიმატი საკმაოდ განსხვავებული იქნება მე-20

საუკუნის კლიმატისგან ადამიანის სამეურნეო საქმიანობის ზემოქმედების გამო. ასევე

სავარაუდოა, რომ ცვლილებები მნიშვნელოვანწილად შეეხება ექსტრემალური

მოვლენების სიმკაცრესა და სიხშირეს, ვიდრე კლიმატური პარამეტრების საშუალო

მნიშვნელობებს. მოსალოდნელია, რომ კლიმატის ცვლილება ზეგავლენას მოახდენს

ექსტრემალური მოვლენების სიხშირესა და მაგნიტუდაზე, რისი ვარაუდის

საფუძველსაც იძლევა ინტესიფიცირებული ჰიდროლოგიური ციკლი (სტოკერი და

სხვ. 2001). კლიმატის ცვლილების მიმართ საზოგადოების მგრძნობელობა

უმთავრესად განისაზღვრება ექსტრემალური მოვლენების სიხშირისა და სიმკაცრის

მიხედვით, რადგან ექსტრემალურ კლიმატურ მოვლენებს სერიოზული

მატერიალური ზარალისა და მსხვრეპლის მოტანა შეუძლიათ.

კლიმატის ცვლილებით გამოწვეული მოსალოდნელი საფრთხის შესაფასებლად და

რისკების სამართავად საჭიროა შეიქმნას საიმედო, მაღალი გარჩევის უნარის მქონე

მოდელები, რომლებიც შეძლებენ კლიმატის ცვლილების სცენარების აგებას მაღალი

სიზუსტით. როგორც ზემოთ ითქვა, კლიმატის ცვლილების პროცესში

განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია ექსტრემალური მოვლენების (როგორიცაა უხვი

ნალექები და მათი თანმდევი წყალდიდობები და მაღალი ტემპერატურები)

სიხშირისა და ინტენსიურობის მოსალოდნელი ცვლილებების წინასწარ შეფასება.

კლიმატის ცვლილების სცენარები და განსაკუთრებით ექსტრემალური მოვლენების




75

სიხშირისა და ინტენსიურობის პროგნოზირება აუცილებელია მომავალი

დაგეგმარების ყველა ასპექტისათვის (მაგ., წყლის რესურსები, სოფლის მეურნეობა,

ირიგაცია და მიწის დრენაჟი, გზა, რკინიგზა და სამშენებლო დიზაინი და სხვა

სექტორები, როგორიცაა ტურიზმი), იქ სადაც ამინდი და კლიმატი წარმოადგენენ

ყოველდღიური ცხოვრების განმსაზღვრელ ელემენტებს. გადაწყვეტილების

მიმღებნი, ეკონომიკის დარგების ხელმძღვანელები, არასამთავრობო ორგანიზაციები

და მოსახლეობის ფართო ფენები საჭიროებენ საიმედო ინფორმაციას მომავალი

კლიმატის შესახებ, რათა დროულად იქნას შეფასებული კლიმატის ცვლილებით

გამოწვეული რისკები.

იმისათვის, რომ შევაფასოთ კლიმატის მომავალი ცვლილება, პირველ რიგში,

აუცილებელია პროგნოზირებული იქნას, თუ როგორ შეიცვლება მომავალში

ანთროპოგენური საქმიანობით გამოწვეული სათბურის გაზების (და ატმოსფეროს

სხვა შემადგენლების) ემისია ატმოსფეროში. IPCC (ganmarte) სპეციალურ მოხსენებაში

ემისიის სცენარების (SRES) შესახებ დამუშავებული იქნა რიგი ემისიის სცენარებისა,

რომლებიც დაფუძნებულია მსოფლიოს სოციალურ-ეკონომიკური განვითარების

სცენარებზე (A1, A2, B1, B2). მსოფლიოს სოციალურ-ეკონომიკური განვითარების

სცენარები დაფუძნებულია მოსახლეობის ზრდის, ეკონომიკური ზრდის, ენერგიის

გამოყენების ინტენსივობისა და სუფთა ტექნოლოგიების დანერგვის სიჩქარეზე.

იმ ეფექტის შესაფასებლად, რომლის გამოწვევაც შეუძლია სათბურის გაზების

ემისიების ზრდას გლობალურ კლიმატზე, იყენებენ გლობალურ ცირკულაციურ

მოდელებს (GCMs). ეს მოდელები წარმოადგენენ დეტალურ მათემატიკურ აღწერას იმ

მნიშვნელოვანი ფიზიკური ელემენტებისა და ატმოსფეროში, ოკეანესა და ხმელეთის

ზედაპირზე მიმდინარე პროცესებისა (ქარები და ოკეანური დინებები, ღრუბლები,

ნალექები, ნიადაგები), რომლებიც ქმნიან კლიმატურ სისტემას. ისინი კარგად

აღწერენ თანამედროვე კლიმატის ჩამოყალიბების ზოგად თვისებებს და შეუძლიათ,

ახლო წარსულისათვის, საკმაო სიზუსტით შეაფასონ კლიმატის ცვლილებები დიდ

მასშტაბებზე (ნახევარსფერო, კონტინენტები და ა.შ). ამდენად, გარკვეული

საიმედოობით ეს მოდელები შესაძლოა გამოყენებულ იქნან ადამიანის საქმიანობაზე

კლიმატური სისტემის რეაქციის შესაფასებლად. მაგრამ, ლოკალურ დონეზე

მიმდინარე პროცესების აღსაწერად ეს გლობალური ცირკულაციური მოდელები

არასაიმედოა და ამიტომ ხდება ამ მოდელების რეგიონალიზაცია (რეგიონალურ,

ლოკალურ) დონეზე დაყვანა.

გლობალური ცირკულაციური მოდელებით სხვადასხვა რეგიონისათვის უკვე

აგებულია კლიმატის ცვლილების მოსალოდნელი სცენარები, მაგრამ ეს პროგნოზი

შედარებით უხეში მასშტაბისაა (რამდენიმე ასეული კილომეტრი), იმისათვის, რომ

იგი გამოყენებულ იქნას კლიმატის ცვლილების გავლენის შესასწავლად რეგიონულ

და ლოკალურ დონეზე. ლოკალურ დონეზე კლიმატის ცვლილების გავლენის

შესაფასებლად საჭიროა პროგნოზირება მოხდეს გაცილებით მაღალი (50 კმ-მდე)

გარჩევის უნარის მქონე მოდელებით. გლობალური მოდელების

გარჩევისუნარიანობის გასაუმჯობესებლად რეგიონალურ დონეზე, შეიქმნა




76

ლოკალური არის მოდელები, რომლებიც იყენებენ გლობალური მოდელებით

მიღებულ ინფორციას.

ერთ-ერთი ასეთი რეგიონალური მოდელი PRECIS (), რომელიც გამოყენებულია ამ

ნაშრომში, შექმნილია ჰადლეის ცენტრში. Iგი იყენებს ინფორმაციას სხვადასხვა

გლობალური მოდელებიდან, მაგრამ საქართველოს შემთხვევაში გამოყენებულ იქნა

ორი გლობალური მოდელით (HadAM3P და ECHAM4) მიღებულ ინფორმაცია. PRECIS

გამოყენებულ იქნა საქართველოს სხვადასხვა რეგიონებისათვის ლოკალური

კლიმატური ცვლილების სცენარების ასაგებად. Aამ რეგიონულ მოდელს შეუძლია

გაითვალისწინოს 50 კმ და ნაკლები მასშტაბის ლოკალური თავისებურებები.

რეგიონული კლიმატური მოდელი ”PRECIS” (რკმ), ლოკალური არის მოდელია, ე.ი.

დედამიწის სფეროს ნებისმიერი ლოკალური ტერიტორიისათვის შეუძლია

კლიმატური სურათის მოცემა 25 - კილომეტრიანი ინტერვალით. რკმ დამყარებულია

მათემატიკური განტოლებების სახით წარმოდგენილ ფიზიკურ კანონზომიერებაზე,

რომელიც სამგანზომილებიანი ბადის გამოყენებით ამოიხსნება. იგი ითვალისწინებს

კლიმატური სისტემის, ატმოსფეროსა და ხმელეთის ზედაპირის კომპონენტებს და ამ

სისტემაში მიმდინარე ყველა მნიშვნელოვან ფიზიკურ პროცესებს (ღრუბლები,

რადიაცია, ნალექები, ნიადაგის ჰიდროლოგია).

PRECIS მოდელის სათვლელი არე მოცავს (25x25კმ) ზომის 110X96 უჯრას ცენტრის

კოორდინატებით 41043’, 42067’ სოციალურ ეკონომიკური განვითარების სხვდასხვა

სცენარებისა და სხვადასხვა გლობალური ცირკულაციური მოდელების გამოყენებით

PRECIS-ი გაშვებულ იქნა სამხრეთ კავკასიის რამდენიმე ქვეყანაში. საქართველოს

მიერ განხორციელდა ორი გაშვება: ერთი საბაზისო პერიოდის (1961-1990) შეფასება

ERA401-ს მონაცემთა ბაზის გამოყენებით და მეორე 2020-2050 წლების სცენარის აგება

ECHAM4 გლობალური მოდელის და B2 სცენარის (იხ.დანართი 5) გამოყენებით.

აზერბაიჯანში გშვებულ იქნა PRECIS მოდელის სამი ვარიანტი ECHAM4 მოდელის

გამოყენებით და მსოფლიოს სოციალურ-ეკონომიკური განვითარების A2

სცენარისათვის: 1961-1990 წლების საბაზისო პერიოდისათვის, რომელიც გამოიყენება

მომავლის პროგნოზის კორექტირებისათვის; 2020-2050 წლებისათვის და 2070-2100

წლებისათვის. ჰადლეის ცენტრთან თანამშრომლობით სომხეთს PRECIS-ით

გაშვებული აქვს HadAM3P გლობალური მოდელის ორი ვერსია: საბაზისო

პერიოდისათვის 1961-1990 და მომავალი 2070-2100 წლებისათვის. მიღებულ

სცენარებზე დაყრდნობით, საქართველოს რიგი შერჩეული რეგიონებისათვის,

შეფასებულ იქნა ძირითადი კლიმატური პარამეტრების მომავალი ცვლილებების

ხასიათი და ამ ცვლილების გავლენა ბუნებრივ რესურსებსა და სოციალურ-

ეკონომიკურ სისტემებზე.

საპროგნოზო პერიოდისათვის PRECIS მოდელით გამოითვლება კლიმატური

პარამეტრების დაახლოებით 128 მახასიათებელი ყოველ 1 საათში ერთხელ. ეს

1 ERA40-ევროპის ამინდის საშუალოვადიანი პროგნოზების ცენტრის დაკვირვების მონაცემებისა და ამავე ცენტრის

გლობალური მოდელის მიერ გამოთვლილი პარამეტრების ანალიზის (შეჯერების) შედეგად მიღებული არქივი.




77

პარამეტრები გაოითვლება ხმელეთის ზედაპირსა და ატმოსფეროს 50 ვერტიკალურ

დონესა და ნიადაგის 4 ფენისათვის. ამ პარამეტრებს შორის შეიძლება აღინიშნოს

რადიაციული პარამერები: ხმელეთის ზედაპირზე მოსული რადიაცია, გაბნეული და

არეკლილი რადიაცია, ატმოსფეროს და ნიადაგის ტემპერატურები, წნევა, ტენიანობა,

ნიადაგის ტენშემცველობა, ქარი, ნალექები და სხვა.

კლიმატის ცვლილების სცენარი

როგორც წესი, რეგიონული მოდელების საშუალებით გამოითვლება კლიმატური

პარამეტრების საშუალო მრავალწლიური (30-წლიანი) მონაცემები ორი სხვადასხვა

დროითი პერიოდისათვის. საქართველოსათვის ამ ეტაპზე განიხილება 1960-1990 წწ..

როგორც საბაზისო

პერიოდი და 2020-2050/2070-2100 პერიოდები მომავლის კლიმატის სცენარისათვის.

კლიმატის ცვლილების მომავალი პატამეტრების დადგენა ხდება სათბურის გაზებისა

და აეროზოლების გაფრქვევის რომელიმე სცენარის შესაბამისად.

თითოეული მოდელის დასაკალიბრებლად საჭიროა მისი გაშვება საბაზისო

პერიოდისათვის და მოდელით გენერირებული შედეგების შედარება იგივე

პერიოდის რეალურ დაკვირვებებთან. დაკალიბრების შედეგები გამოიყენება

მოდელით გენერირებული მომავალი სცენარების დასაკორექტირებლად. კავკასიის

რეგიონის შემთხვევაში საბაზისო პერიოდისათვის მოხდა PRECIS გაშვება ორი

გლობალური HadAM3P და ECHAM4 მოდელისათვის და ERA40 გამოყენება. შედეგები

შედარდა საქართველოში არსებულ საბაზისო პერიოდის (1960-1990 წწ.) დაკვირვების

მონაცემებს. სამივე ეს საკონტროლო გაშვება ქმნის ანსამბლს, რომელიც რეგიონული

კლიმატური მოდელის სრულყოფილი დაკალიბრების საშუალებას იძლევა.

დანართი 5 მოდელების დაკალიბრების მეთოდოლოგია

კონკრეტული ლოკალური არისათვის საუკეთესო მოდელის შესარჩევად მოხდა

თითოეული მათგანის ტესტირება რეალურ დაკვირვებათა მასივებზე. ტესტირების

პროცესი თავის თავში შეიცავს მოდელის დაკალიბრების პროცესს, რომლისთვისაც

სხვადასხვა მეთოდი შეიძლება იქნას ჩატრებული. ამიტომ საჭიროა მოცემული

ლოკალური არისათვის ყველაზე კარგი მეთოდის შერცევა. ამ შემთხვევაში

დაკალიბრების საუკეთესო მეთოდის შერჩევა მოხდა შემდეგი სამი მეთოდიდან:

ფარდობითობის; კორელაციური და სხვაობითი. თითოეულ მეთოდს წინ უძღვის სამი

ეტაპი, რომელიც საერთოა სამივე ამ მეთოდისათვის. პირველ ეტაპზე საბაზისო

პერიოდის (1961-90წწ.) თვითოეული თვისათვის გამოთვლება 30-წლიანი საშუალო

მნიშვნელობა და საშუალო სტანდარტული გადახრა როგორც რეალური

დაკვირვებებისთვის, ასევე HadAM3P და ECHAM4 მოდელებით გამოთვლილი

შედეგებისთვის. მეორე ეტაპზე, საბაზისო პერიოდისათვის გამოთვლილი საშუალო და

საშუალო კვადრატული გადახრები დარდება დაკვირვებების მონაცემებით

გამოთვლილ იგივე პარამეტრებს. ამ პარამეტრებზე დაყრდნობით მოდელის მიერ




78

სიმულირებულ მონაცემებსა და რეალურ დაკვირვებებს შორის დგინდება

ურთიერთკავშირი, რომელიც შემდეგ მომავლის კლიმატის სცენარის

დასაკორექტირებლად იქნება გამოყენებული. მესამე ეტაპზე ერთ-ერთი მეთოდით

(ფარდობითი, კორელაციური, სხვაობითი) ხელოვნურად აგებული მასივი კვლავ

დარდება საბაზისო პერიოდის რეალურ დაკვირვებებს და გამოითვლება საშუალო

მიშვნელობა, სტანდარტული და მაქსიმალური ცდომილება. ამ კრიტერიუმებზე

დაყრდნობით შერცეული იქნება დაკალიბრების ის მეთოდი, რომელსაც მინიმალური

ცდომილება ექნება.

რაც შეეხება დაკვირვებათა მასივის და მოდელით 1960-1990 საბაზისო პერიოდისათვის

სიმულირებული მასივების ერთმანეთთან შესადარებლად გამოყენებულ მეთოდებს

ისინი შემდეგში მდგომარებს:

ფარდობითი მეთოდი: გამოითვლება ფარდობა მოდელის მიერ გამოთვლილ ყოველი

თვის 30-წლიან საშუალო მნიშვნელობებსა და დაკვირვებების შესაბამის სიდიდეს

შორის. მოდელის მიერ საბაზისო პერიოდისათვის სიმულირებული მნიშვნელობის

(ყოველი წლის, ყოველი თვის მნიშვნელობა 30-წლიანი პერიოდისათვის) გამოთვლილ

ფარდობაზე გამრავლებით მოხდა კლიმატური პარამეტრების (ტემპერატურის

საშუალო, საშუალო მაქსიმალური და მინიმალური და ნალექების ჯამი) 30-წლიანი

მასივის აგება, ისევ საბაზისო პერიოდისათვის, თითოეული პარამეტრის, ყოველი

წლისა და ყოველი თვისათვის. ხელოვნურად შექმნილი მასივი დარდება რეალურ

დაკვირვებათა მასივს ზემოთ მოცემული კრიტერიუმების გამოყენებით.

კორელაციური მეთოდი: დგინდება კორელაციური კავშირი მოდელის მიერ

გამოთვლილ ყოველი წლის ყოველი თვის მნიშვნელობებსა (საშუალო ან ჯამი) და

დაკვირვებების შესაბამის სიდიდეს შორის. მოდელის მიერ საბაზისო პერიოდისათვის

სიმულირებული მნიშვნელობების (ყოველი წლის, ყოველი თვის მნიშვნელობა) წრფივ

რეგრესიის განტოლებაში ჩასმით აიგება კლიმატური პარამეტრების (ტემპერატურის

საშუალო, საშუალო მაქსიმალური და მინიმალური და ნალექების ჯამი) 30-წლიანი

მასივი, ისევ საბაზისო პერიოდისათვის, თითოეული პარამეტრის, ყოველი წლისა და

ყოველი თვისათვის. ხელოვნურად შექმნილი მასივი დარდება რეალურ დაკვირვებათა

მასივს ზემოთ მოცემული კრიტერიუმების გამოყენებით.

სხვაობითი მეთოდი: გამოითვლება სხვაობა მოდელის მიერ სიმულირებულ ყოველი

თვის 30-წლიან საშუალო მნიშვნელობებსა და დაკვირვებების შესაბამის სიდიდეს

შორის. მოდელის მიერ საბაზისო პერიოდისათვის სიმულირებულ მნიშვნელობაზე

(ყოველი წლის, ყოველი თვის მნიშვნელობა 30-წლიანი პერიოდისათვის)

გამოთვლილი სხვაობის დამატებით მოხდა კლიმატური პარამეტრების

(ტემპერატურის საშუალო, საშუალო მაქსიმალური და მინიმალური და ნალექების

ჯამი) 30-წლიანი მასივის აგება, ისევ საბაზისო პერიოდისათვის, თითოეული

პარამეტრის, ყოველი წლისა და ყოველი თვისათვის. ხელოვნურად შექმნილი მასივი

დარდება რეალურ დაკვირვებათა მასივს ზემოთ მოცემული კრიტერიუმების

გამოყენებით.




79

აღნიშნული სამივე მეთოდით შედარებული და დაკლიბრებული იქნა მიწისპირა

ტემპერატურის საშუალო, საშუალო მაქსიმალური და მინიმალური ტემპერატურისა

და ნელექების ჯამის თვიური მნიშვნელობები. თითოეული ლოკალური არისათვის

მოდელის დაკალიბრების შედეგები იხილეთ შესაბამის თავში.

5. შეფასება და დასკვნები

5.1 საგარეჯოს მუნიციპალიტეტის გეოლოგიური შეფასება კლიმატის

მოსალოდნელი ცვლილების პირბებში

საგარეჯოს მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე კლიმატის არსებული მდგომარეობის

და მოსალოდნელი ცვლილებების სცენარის გაცნობის შემდეგ, შეიძლება

გამოვიტანოთ გარკვეული დასკვნა.

საინჟინრო-გეოლოგიური კუთხით, განსახილველ ტერიტორიაზე შედარებით

ფართოდ არის წარმოდგენილი ისეთი საინჟინრო-გეოდინამიკური პროცესები,

როგორიცაა ღვარცოფი (სელი) და მეწყერი.

მუნიციპალიტეტის ცენტრ საგარეჯოში უშუალოდ ჩამოედინება მდ. თვალთხევი,

რომელიც მკაფიოდ გამოხატული ღვარცოფული ბუნებისაა. მდინარე სათავეს იღებს

ჟატის მთის (1876 მ) სამხრეთ კალთებიდან, სადაც ზედა სარმატის ქანები ფლატეს

(კარნიზის) ფორმით შიშვლდება. ჟატის მთა ცივის მთიდან (1991.1 მ) სამხრეთ-

დასავლეთით მდებარეობს, დაახლოებით 2.5 კმ მანძილზე. მთლიანად ეს ზოლი

ზედა სარმატის ქანების მაღალი კარნიზისებრი გაშიშვლებაა, რომელიც ზღვიური და

კონტინენტური მოლასის წარმონაქმნებით არის აგებული - ქვიშაქვები, თიხები,

კონგლომერატები, ალაგ-ალაგ მერგელები. ეს ქანები ადვილად წარეცხვადია,

განსაკუთრებით ფხვიერი კონგლომერატები, რაც განაპირობებს ინტენსიური

წვიმების პერიოდში მძლავრი ღვარცოფული ნაკადების წარმოქმნას.

მეორე, არანაკლებ მძლავრი ღვარცოფული ნაკადი არის მდ. ანთოკის ხევი, რომლის

განიერი კალაპოტი დიდი რაოდენობის მყარი ჩამონატანით (ძირითადად კაჭარ-

კენჭნარი და თიხური მასალა) არის ამოვსებული. ეს ხევი სათავეს 1482.0 მ ნიშნულის

მთის სამხრეთ კალთებზე იღებს. სათავეში აქაც კარნიზისებრი გაშიშვლებებია,

რომლებიც აგებულია, ერთი მხრივ, ზედა სარმატით და, მეორე მხრივ, აღჩაგილ-

აფშერონით. ეს უკანასკნელი კონტინენტური და ზღვიური მოლასით არის

წარმოდგენილი - კონგლომერატები, ქვიშაქვები, თიხები, თიხნარები, ანუ ისეთივე

ლითოლოგიის ქანებით, როგორც მდ. თვალთხევის შემთხვევაში, რომლებიც ძალზე

ხელსაყრელ მასალას ქმნის ღვარცოფული ნაკადების წარმოქმნისთვის. ზოგადად,

უნდა აღინიშნოს, რომ საგარეჯოს მუნიციპალიტეტის სოფლებში ხაშმში,

პატარძეულში, ნინოწმინდაში, გიორგიწმინდაში, თოხლიაურში, მანავში, კაკაბეთში,

ჩაილურში, ბურდიანში ჩამომდინარე ხევები, რომლებიც სათავეს ცივ-გომბორის

ქედის სამხრეთ და სამხრეთ-დასავლეთ კალთებზე იღებენ, სადაც ფხვიერი მოლასური




80

ფაციესის ქანების მძლავრი გაშიშვლებებია, მეტ-ნაკლებად ყველა ღვარცოფული

ბუნებისაა.

კლიმატის ცვლილების სცენარის მიხედვით თუ ვიმსჯელებთ, რომლის თანახმადაც

საგარეჯოს მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე მოსალოდნელია საშუალო წლიური

ნალექების რაოდენობის შემცირება, მაშინ სავარაუდოა, რომ ღვარცოფების

გამოვლინების დღევანდელი მდგომარეობა ინტენსიურობის თვალსაზრისით

პრაქტიკულად უცვლელი დარჩება ან შემცირდება კიდეც. ამ შემთხვევაში არ

იგულისხმება ის გამონაკლისი ექსტრემალური პირობები (ნალექების გამოყოფის

ხანმოკლეობის და სიუხვის თვალსაზრისით), რასაც შეიძლება ადგილი ჰქონდეს

მომავალ ცალკე პერიოდებში.

ღვარცოფის ფაქტორი ფაქტობრივად გამოთიშულია საგარეჯოს მუნიციპალიტეტის იმ

ნაწილში, რომელიც მდ. იორის მარჯვენა ნაპირზე მდებარეობს, სადაც

აზერბაიჯენელებით კომპაქტურად დასახლებული სოფლებია - იორ-მუღანლო,

დუზაგრამა, თულარი და სხვ. ღვარცოფის თვალსაზრისით, კლიმატის ნებისმიერი

ცვლილება ამ ტერიტორიაზე გავლენას ვერ იქონიებს, რადგანაც მდ. იორის დინების

აღნიშნულ მონაკვეთზე მარჯვენა შენაკადები საერთოდ არ არსებობს.

საგარეჯოს მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე კლიმატის ცვლილებასთან

დაკავშირებით, მეწყრების ჩასახვისა და განვითარების შესახებ უნდა აღინიშნოს

შემდეგი:

სოფ. პატარძეულში ჩამოედინება მდ. კალოთხევი, რომელიც სათავეს იღებს 1053.0 მ

ნიშნულის მთიდან. ეს მთა კოდმანის ჭალის ცენტრში არის აღმართული. საკუთრივ,

კოდმანის ჭალა მცენარეულ საფარს მოკლებული, შედარებით რბილი რელიეფის

ტერიტორიაა, რომელიც ჰიფსომეტრულად ამაღლებულია სოფ. პატარძეულზე.

ზეგანის ფერდობები სოფ. პატარძეულის დასავლეთ კიდეზე ეშვება. ფერდობებზე

მცირედებიტიანი წყაროების ბუნებრივი გამოსავლებია. კოდმანის ჭალის აღმოსავ-

ლეთი ფერდობები უნდა განვიხილოთ, როგორც პოტენციურად მეწყერსაშიში უბანი.

ანალოგიურად, მეწყერსაშიშ უბანს წარმოადგენს სოფ. ბურდიანის შემოგარენი, სადაც

შიშველ ფერდობებზე ორივე მხრიდან ხევები ჩამოედინება. რელიეფის

მოხაზულობიდან გამომდინარე, სავარაუდოა, რომ ამ უბანზე დელუვიონის დიდი

სიმძლავრის გამო (> 10 მ), ინტენსიური წვიმების ან თოვლდნობის პერიოდებში

შეიძლება აღიძრას მეწყრული პროცესი, რომელიც საფრთხეს შეუქმნის სოფ. ბურდიანს

და ნაწილობრივ სოფ. მანავის უკიდურეს აღმოსავლეთ დაბოლოებას. კლიმატის

ცვალებადობის სცენარის მიხედვით, ზოგადად საგარეჯოს მუნიციპალიტეტის

ტერიტორიაზე ნალექების წლიური რაოდენობის შემცირება არის მოსალოდნელი.

ამასთან, აღნიშნულია, რომ ნალექების წლიურ ჯამზე 200 მმ-ით მეტი ნალექი

მონიტორინგის პირველ და მეორე 25–25 წლიან პერიოდებში ორ-ორჯერ არის

დაფიქსირებული. ამ ფაქტორის გამორიცხვა არც მომავალში შეიძლება, რასაც

შესაძლოა მოჰყვეს მეწყრული პროცესის გააქტიურება ზემოთ აღნიშნულ

პოტენციურად მეწყერსაშიშ უბნებზე. სხვა მხრივ, კლიმატის ცვლილების ზეგავლენა




81

მეწყრების ჩასახვა-განვითარებაზე საგარეჯოს მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე

პრაქტიკულად გამორიცხულია.

5.2 საგარეჯოს მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე არსებული

მდინარეებისა და ხევების მოკლე ჰიდროლოგიური შეფასება კლიმატის

მოსალოდნელი ცვლილების პირობებში

საგარეჯოს მუნიციპალიტეტის მთავარ არტერიას წარმოადგენს მდ. იორი, რომელიც

სათავეს იღებს კავკასიონის ქედის სამხრეთ კალთებზე, 2600 მეტრის სიმაღლეზე და

ერთვის მინგეჩაურის წყალსაცავს აზერბაიჯანის ტერიტორიაზე. მდინარის სიგრძე

320 კმ-ია, საერთო ვარდნა 2520 მეტრი, საშუალო ქანობი 7,9 ‰, წყალშემკრები აუზის

ფართობი 4650 კმ2.

მდინარეს ერთვის სხვადასხვა რიგის 509 შენაკადი საერთო სიგრძით 1777 კმ.

საგარეჯოს მინიციპალიტეტის ფარგლებში მისი ძირითადი შენაკადებია მდ.

ხინჩებისხევი (სიგრძით 5,1კმ), მდ.ვაშლიანი (5,9კმ), მდ.გორანა (7,5კმ), მდ.გომბორი

(13კმ), მდ.ლაფიანხევი (10კმ), მდ. ძაღლიანთხევი (10,5კმ), მდ. პატარძეულისხევი

(11,5 კმ) და მდ.თვალთხევი (12კმ). მდინარეები თოხლიაურისხევი, მანავისხევი და

ჩაილური ერთმანეთთან შეერთების შემდეგ დიდი არხის სახელით ჩაედინებიან მდ.

იორში მარცხენა მხრიდან. საგარეჯოს მუნიციპალიტეტის სამხრეთ საზღვართან

გაედინება ხევი ალანდარა, რომელიც მდ. იორს ერთვის მარცხენა მხრიდან სიღნაღის

მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე. მისი სიგრძე საგარეჯოს მუნიციპალიტეტის

საზღვრებში 19 კმ-ია.

მდინარე იორი საზრდოობს თოვლის, წვიმის და გრუნტის წყლებით. მისი

წყლიანობის რეჟიმი ბუნებრივ პირობებში ხასიათდება გაზაფხულის წყალდიდობით,

ზაფხულ-შემოდგომის წყალმოვარდნებით და ზამთრის მდგრადი წყალმცირობით.

1964 წელს, სოფელ სიონთან, ექსპლუატაციაში შევიდა 84,8 მეტრის სიმაღლისა და 780

მეტრის სიგრძის მიწის კაშხლით შექმნილი წყალსაცავი, რომლის მთლიანი

მოცულობა 325,0 მლნ, სასარგებლო კი 318,4 მლნ. მ3-ია.

ირიგაციული დანიშნულების სიონის წყალსაცავი, რომელმაც მთლიანად

დაარეგულირა მდ. იორის ბუნებრივი ჩამონადენი, კომპლექსური გამოყენებისაა. იგი

ემსახურება კახეთისა და ქვემო ქართლის რეგიონების 68,4 ათასი ჰა სასოფლო-

სამეურნეო სავარგულის მორწყვას და 4 ჰიდროელექტროსადგურის მუშაობას.

მდინარე იორის ჩამონადენი, როგორც ზემოთ არის აღნიშნული,

დარეგულირებულია. მასზე წყლის კატასტროფიული მაქსიმალური ხარჯების გავლა

მოსალოდნელია მხოლოდ წყალსაცავის ფორსირებულ დონემდე შევსებისა და

მდინარის აუზში თოვლის დნობისა და ინტენსიური წვიმების მოსვლის თანხვედრის




82

შემთხვევაში, როდესაც წყალსაცავის კატასტროფიული წყალსაგდებიდან ადგილი

ექნება ზედმეტი წყლის გადმოღვრას, რასაც დაემატება კაშხლის ქვემოთ არსებულ

აუზში ჩამოყალიბებული მაქსიმალური ხარჯი. სხვა შემთხვევაში, წყლის

მაქსიმალური ხარჯების ჩამოყალიბება მდ.იორზე მოსალოდნელია მხოლოდ

წყალსაცავის კაშხლის ქვემოთ არსებული აუზიდან.

საგარეჯოს მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე არსებული მდ. იორის შენაკადი

მდინარეები, ისევე როგორც აღმოსავლეთ საქართველოს სხვა მცირე მდინარეები,

უეცარი წყალმოვარდნებით ხასიათდებიან ინტენსიური წვიმების პერიოდში, ხოლო

თოვლის დნობისა და ინტენსიური წვიმების თანხვედრისას _ იშვიათი

განმეორებადობის წყლის მაქსიმალური ხარჯების ჩამოყალიბებით, რაც

მნიშვნელოვან ზიანს აყენებს ადგილობრივი მოსახლეობის საკარმიდამოებსა და

სასოფლო-სამეურნეო სავარგულებს.

საგარეჯოს მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე არსებული მდ. იორის შენაკადების

ნაწილი წლის ხანგრძლივი დროის მანძილზე მშრალია. მათ კალაპოტში წყალი

ჩნდება მხოლოდ თოვლის დნობის ან ინტენსიური წვიმების პერიოდში. ასეთებია

პატარძეულისხევი, თვალთხევი, თოხლიაურისხევი, მანავისხევი, ჩაილური,

ალანდარა და მდ. იორის შენაკადი მცირე უსახელო ხევები. პატარძეულისხევი,

თვალთხევი, თოხლიაურისხევი, მანავისხევი და ჩაილური სათავეს იღებენ გომბორის

ქედის სამხრეთ კალთებზე და ინტენსიური წვიმების პერიოდში ხასიათდებიან ქვა-

წყლოვანი ღვარცოფული მოვლენებით, რაც განპირობებულია გომბორის ქედის

გეოლოგიური აგებულებით, აღნიშნული ხევების კალაპოტებში გრავიტაციული

ზემოქმედების შედეგად დიდი რაოდენობით გამოფიტვის პროდუქტების

დაგროვებით და კალაპოტის მაღალი ქანობებით. ღვარცოფული მოვლენებით

ხასიათდება ასევე მდ. ლაფიანხევი, რომელიც აღნიშნული ხევებიდან განსხვავებით,

არ არის მშრალი წლის განმავლობაში.

აღნიშნულიდან შესაძლებელია დავასკვნათ, რომ საგარეჯოს მუნიციპალიტეტის

ტერიტორიაზე არსებული მდინარეებისა და მშრალი ხევების წყლის მაქსიმალური

ხარჯებისა და ღვარცოფული ნაკადების ჩამოყალიბება დამოკიდებულია მათ

აუზებში მოსული თოვლის საფარის სიმაღლეზე, თავსხმა წვიმების რაოდენობასა და

ინტენსივობაზე, კალაპოტის ქანობზე, აუზში არსებულ ტყისა და ნიადაგურ საფარზე

და აუზში არსებული ეროზიული კერების ფართობების გავრცელებაზე.

საგარეჯოს მუნიციპალიტეტის კლიმატის მიმდინარე ცვლილებისა და მომავლის

სცენარის მიხედვით, აღნიშნული მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე, მეტეოსადგურ

საგარეჯოს მრავალწლიური დაკვირვების მონაცემებით, ნალექების წლიური ჯამი

ბოლო 50 წლის მანძილზე უმნიშვნელო შემცირებას განიცდის. მატება, დაახლოებით




83

3%-ის ფარგლებში, აღინიშნება მხოლოდ ზამთრის თვეებში, გაზაფხულზე კი იკლებს

დაახლოებით 2%-ით. ამასთან, ტერიტორიაზე არსებული მდინარეებისა და ხევების

ჰიდროლოგიური რეჟიმის მაფორმირებელი ნალექების რეჟიმის ცვლილება,

გამოიხატება უხვნალექიანი დღეების შემცირებასა და მცირე ნალექიან დღეთა

გახშირებაში. ამავე დროს, 50 მმ-იანი ნალექებიან დღეთა რიცხვიც განიცდის

უმნიშვნელო შემცირებას, რადგან 1956-80 წლებთან შედარებით, მისი რაოდენობა

უმნიშვნელოდ შემცირდა, ხოლო 90 მმ-იან ნალექიან დღეთა რიცხვი საერთოდ არ

დაფიქსირებულა. ანალოგიური მდგომარეობა მოსალოდნელია 2020-2050-იანი

წლებშიც, როდესაც ნალექების მატება დახლოებით 17%-ით მოსალოდნელია

ზაფხულში, ხოლო გაზაფხულზე მოსალოდნელია ნალექების კლება დაახლოებით

4%-ის ფარგლებში. ზაფხულში მოსალოდნელია ასევე ნალექების დღე-ღამური

მაქსიმუმების მატება. იმავე პერიოდში 1 დღით იმატებს 50 მმ-იანი ნალექებიანი

დღეთა რიცხვიც.

თუ გავითვალისწინებთ, რომ მშრალ ხევებზე, რომელთა კალაპოტებში გროვდება

გამოფიტული მყარი მასალა, ღვარცოფული ნაკადების გავლას ძირითადად ადგილი

აქვს ზაფხულის თვეებში, შესაძლებელია ვივარუდოთ, რომ ღვარცოფული ნაკადების

სიხშირემ შესაძლებელია უმნიშვნელოდ მოიმატოს. რაც შეეხება მცირე მდინარეებზე

მოსალოდნელ წყალმოვარდნებს, რომელთა უმეტესობა ხდება გაზაფხულზე თოვლის

დნობისა და ინტენსიური წვიმების თანხვედრით, სავარაუდოა, რომ კლიმატის

აღნიშნულმა ცვლილებებმა მნიშვნელოვანი ზეგავლენა არ უნდა მოახდინოს.

კლიმატის აღნიშნული მოსალოდნელი ცვლილება დანამდვილებით ვერ მოახდენს

რაიმე ზეგავლენას მდ. იორის ჩამონადენზე, რადგან იგი დარეგულირებულია სიონის

წყალსაცავით.

აქვე აღსანიშნავია, რომ მდინარეებისა და მშრალი ხევების ჰიდროლოგიურ რეჟიმზე

ზეგავლენას ახდენს მდინარეებისა და ხევების აუზებში მოსული ნალექებისა და

თოვლის რაოდენობა, რომელთა სიდიდეები განსხვავდება მეტეოროლოგიურ

სადგურზე დაფიქსირებული სიდიდეებისაგან, რადგან ცნობილია, რომ ნალექების

რაოდენობა იზრდება სიმაღლის მატებასთან ერთად და მისი მოსალოდნელი

ცვლილებების დაფიქსირება გარკვეულ სირთულეებთან არის დაკავშირებული.

5.3. ბიომრავალფეროვნება და კლიმატის მიმდინარე ცვლილება და

მომავლის სცენარი საგარეჯოს მუნიციპალიტეტის ტერიტორიისათვის




84

კლიმატური ფაქტორები(მზის სხივური ენერგია, ტემპერატურა, შეფარდებითი

ტენიანობა, ნალექები და ქარი), განსაკუთრებით კი თერმული,ახდენს პირდაპირ

ზეგავლენას ხმელეთის ეკოსისტემებზე, ბიოტების გეოგრაფიულ განაწილებაზე, მათ

სეზონურ ცვლილებებზე, ეკოსისტემის სახეობრივ შემადგენლობაზე,

ბიომრავალფეროვნებაზე და პროდუქტიულობაზე. ბიოლოგიურ სისტემებზე

კლიმატის ზემოქმედების გამოვლინება ხდება გეოფიზიკური და გეოქიმიური

ფაქტორების კომპლექსის ცვლილების გზით,რომელიც ექვემდებარება კლიმატურ

ცვალებადობას.

როგორც ზემოთ აღინიშნა ტემპერატურა არის ერთ ერთი მნიშვნელოვანი

ეკოლოგიუერი ფაქტორი ეკოსისტემაში შემავალი ცოცხალი კომპონენტებისათვის. ის

სხვა კლიმატურ ფაქტორებთან ერთად განაპირობებს ორგანიზმის ცხოველქმედებას,

ზრდა-განვითარებას და განაწილებას.

ცოცხალ ორგანიზმებს ევოლუციის პროცესში გამოუმუშავდათ ტემპერატურის

მიმართ გარკვეული დამოკიდებულება. მათ განვითარებისთვის სჭირდებათ სითბოს

განსაზღვრული რაოდენობა. ცოცხალ ორგანიზმებს ტემპერატურის განსაზღვრული

მინიმუმის დროს შეუძლიათ განვითარების დაწყება , რომელსაც „სასიცოცხლო

ნული“ ეწოდება. იგი სხვადასხვა ორგანიზმისთვის სხვადასხვაა და დამოკიდებულია

ამ ორგანიზმის მემკვიდრულ თვისებებზე და იმ საარსებო პირობებზე, რომელშიც

ევოლუციურად ჩამოყალიბდა სახეობა. სიცივის გამძლე მცენარეებისთვის

„სასიცოცხლო ტემპერატურის ნული“ დაახლოებით +50C უდრის, ზომიერი

სარტყლის მცენარეებისთვის +100C, ხოლო სითბოს მოყვარულთათვის +150C და

მეტსაც. რაც შეეხება ტემპერატურის ოპტიმუმს, როდესაც ორგანიზმი საუკეთესო

ზრდით ხასიათდება იგი სხვადასხვაა მცენარებისა და ცხოველების სხვადასხვა

ჯგუფებისთვის. მცენარეებისთვის იგი მერყეობს 25-300-ს შორის. ტემპერატურის

მაქსიმუმი, როდესაც მცენარე წყვეტს ზრდას დაახლოებით 40-500-ის ფარგლებში

მერყეობს.

ბიოლოგიურმა სახეობებმა ევოლუციისა და კოევოლუციის პროცესში შეიძინეს

ადაპტაციის მექანიზმები კლიმატური ფაქტორების თანდათანობით და

ხანგრძლივად მიმდინარე ცვლილებების მიმართ.

მცენარეებს მაღალი და დაბალი ტემპერატურისაგან თავის დასაცავად

გამოუმუშავდათ სხვადასხვა ადაპტაციები: ანატომიურ-მორფოლოგიური,

ფიზიოლოგიური და ეკოლოგიური.

რაც შეეხება ცხოველებს,მათი აქტიური ცხოვრება შესაძლებელია ტემპერატურის

მხოლოდ ვიწრო დიაპაზონში 00-დან დაახლოებით 500C-მდე. ცხოველებისთვის

ტემპერატურული ადაპტაციის მექანიზმები განსხვავებულია პოიკილოთერმულ და

ჰომოიოთერმულ ორგანიზმებში. ცხოველების არახელსაყრელი ტემპერატურისადმი

შეგუება გამოიხატება მორფოლოგიურ, ფიზიოლოგიურ და ეთოლოგიურ

ადაპტაციებში.

გარდა ცალკეული ორგანიზმებისა კლიმატური ფაქტორების და განსაკუთრებით

ტემპერატურის მიმართ მგრძნობელობას იჩენს თვით ეკოსისტემა და მასში




85

გაერთიანებული მრავალი თანასაზოგადოება. ასე რომ ეკოსისტემის მგრძნობელობის

ხარისხი კლიმატური ცვლილებების მიმართ დამოკიდებულია მის ბიოტურ და

აბიოტურ კომპონენტებს შორის სტრუქტურულ და ფუნქციონალურ

ურთიერთზემოქმედებაზე ეკოსისტემის შიგნით.

ცოცხალი ორგანიზმების მსგავსად ცალკეული ბიოსისტემებისთვისაც

დამახასიათებელია ცვალებადობა როგორც დღე-ღამის, ისე სეზონისა და წლების

განმავლობაში.

რაც შეეხება საგარეჯოს მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე არსებულ ეკოსისტემებსა

და მასში არსებულ ბიომრავალფეროვნებას, ისინიც სხვა ბიოსისტემების მსგავსად

განიცდიან მიმდინარე კლიმატის ცვლილების ზეგავლენას. ბოლო წლების მანძილზე

საგარეჯოს რაიონში არსებულმა ეკოსისტემებმა და მისმა ბიომრავალფეროვნებამ

მნიშვნელოვანი ცვლილებები განიცადეს, ეს ეხება ძირითადად ტყისა და სტეპის

ეკოსისტემებს. თუმცა ეს არ არის კლიმატის ცვლილებასთან პირდაპირ

დაკავშირებული.

იმისათვის რომ დადგინდეს კლიმატის ცვლილება ახდენს თუ არა რაიმე

მნიშვნელოვან ზეგავლენას აქ არსებულ ბუნებრივ ეკოსისტემებზე და მის

ბიომრავალფეროვნებაზე ამისათვის საჭიროა ვიცოდეთ მისი მცენარეული

კომპონენტების ფენოლოგიური რითმის მრავალწლიანი დინამიკა, რისთვისაც

საჭიროა სისტემატიური და დეტალური დაკვირვება მცენარეების ფენოფაზებზე.

ვინაიდან მხოლოდ ამ შემთხვევაშია შესაძლებელი იმის დადგენა თუ რა გავლენას

ახდენს კლიმატის ცვლილება სახეობის განვითარებაზე და ბიომრავალფეროვნების

მდგომარეობაზე. მსგავსი კვლევები ამ რეგიონში და ზოგადად საქართველოში ბოლო

პერიოდში არ ჩატარებულა. ამიტომ შეგვიძლია თეორიული დასკვნების გაკეთება

ზოგადი ანალიზის საფუძველზე.

საგარეჯოს რაიონში დაცული ტერიტორიების სისტემაში შედის მარიამჯვრის

სახელმწიფო ნაკრძალი, სადაც დაცულია ფიჭვნარისა და ფოთლოვანი ტყის

ცენოზები და ყორუღის აღკვეთილი, სადაც დაცულია მდინარე იორის ნაპირებზე

არსებული ჭალის ტყის ფიტოცენოზი, რომელსაც ჯერ კიდევ შენარჩუნებული აქვს

ბუნებრივი სახე და მომავალშიც აქ ანთროპოგენული ზეგავლენის გამორიცხვით

შესაძლებელი გახდება უნიკალური ჭალის ტყის ეკოსისტემის გადარჩენა და მისი

ბიომრავალფეროვნების აღდგენა და შენარჩუნება.

რაც შეეხება საგარეჯოს სხვა ეკოსისტემებს და მის ბიომრავალფეროვნებას, ძლიერ

სახეცვლილია; აღმოსავლეთ საქართველოსთვის დამახასიათებელი მუხნარ-

რცხილნარი ტყეები არამდგრადი ექსპლუატაციისა და ძოვების შედეგად

საგრძნობლად დეგრადირებულია. წიფლნარი ტყეები ინტენსიურად იჩეხებოდა

შეშის მოპოვების მიზნით. ცივგომბორის ქედზე სწორედ წიფლნარი ტყის ფართობის

შემცირების ხარჯზე განვითარდა მეორადი სუბალპური მდელოები.

მიუხედავად იმისა რომ კლიმატის ცვლილების ბოლო 25 წლის მონაცემებით

საქართველოში და კერძოდ საგარეჯოს რაიონში წინა 25 წელთან შედარებით ოდნავ




86

დამთბარია და შეინიშნება სხვა კლიმატური პარამეტრების ცვლილებებიც,

ბუნებრივი ეკოსისტემები, მათ შორის დაცულ ტერიტორიაზე არსებული

ბიოსისტემები და მცენარეთა სავეგეტაციო პერიოდი არ შეცვლილა. ამის მიზეზი

შეიძლება იყოს მკაცრი კლიმატური ზონის მცენარეებში ტემპერატურული

ცვლილებების მიმართ არსებული ტოლერანტულობის ფართო დიაპაზონი. ან ის რომ

მცენარეები რეაგირებენ არა კლიმატის საშუალო პარამეტრების ცვლილებაზე არამედ

მათთვის უფრო მნიშვნელოვანია დღე-ღამური კლიმატური პარამეტრების წლიური

მიმდინარეობის ცვლილების ხასიათი და ზოგ შემთხვევაში ექსტრემალური

კლიმატური პარამეტრები, რომელმაც შეიძლება მკვეთრად შეცვალოს ეკოსისტემის

ბიომრავალფეროვნება.

საგარეჯოში არის მაგალითები ექსტრემალური ტემპერატურული ცვლილებები(მაგ.

გვალვები) არაპირდაპირ როგორ ცვლის ცენოზს. განსაკუთრებით ყველაზე დიდი

ცვლილებები განიცადა სტეპის მცენარეულობამ. სტეპის უდიდესი ფართობები

გადახნულია, საძოვრები გადატვირთულია და ხდება ჭარბი ძოვება. ცხვრის ჭარბი

ძოვების შედეგად სტეპის ეკოსიტემების დიდი ნაწილის მცენარეული საფარი

გათქერილია და დეგრადირებულია, რამაც გამოიწვია გვალვების ზეგავლენით

მრავალი სახეობის განდევნა საძოვრიდან და სარეველებისა და გვალვაგამძლე

სახეობების, გაბატონება. ეს რათქმაუნდა არ არის კლიმატის ცვლილების პირდაპირი

ზემოქმედების შედეგი, რადგან აქ მთავარი სტრესული ფაქტორი გახლავთ

გადაჭარბებული ძოვება, მაგრამ გვალვების ზეგავლენა მნიშვნელოვანია.

გვალვები მკვეთრად ცვლიან სტეპისა და ნახევრადუდაბნოს მცენარეულობის

ზოგიერთი სახეობის სეზონურ რითმიკას, ისინი ძლიერი სიმშრალისა და მაღალი

ტემპერატურის პირობებში (ივლისი-აგვისტო) სვენების პერიოდში გადადიან.

გრძელვადიან პერსპექტივაში კლიმატი წარმოადგენს ძირითად ფაქტორს

ეკოსისტემისა და მისი მრავალფეროვნების ფორმირებისათვის,ის განსაზღვრავს მის

სახეობრივ შემადგენლობას და ეკოსისტემაში ნივთიერებათა და ენერგიის ცვლის

შეთანხმებულ მუშაობას. ბიოლოგიური სისტემების რეაქციას კლიმატის

ცვლილებაზე მნიშვნელოვნად განსაზღვრავს დროის მასშტაბი.

ათეული წლების განმავლობაში და დროის უფრო დიდ პერიოდებში კლიმატის

პარამეტრების ცვლილებამ შესაძლებელია გამოიწვიოს ბუნებრივი ეკოსისტემების

სახეობრივი სტრუქტურის(ბიომრავალფეროვნების) და ეკოსისტემაში ამა თუ იმ

სახეობის დომინირების თანამიმდევრობის ცვლილება.თავდაპირველად

კლიმატოგენური ცვლილებები ბუნებრივი ეკოსისტემის სტრუქტურაზე მოცემულ

წერტილში მოხდება ინდივიდებისა და პოპულაციების დონეზე, რომელიც შემდგომ

აისახება ეკოსისტემის სახეობრივ შემადგენლობაზე, პოპულაციის რიცხოვნებაზე და

ეკოსისტემაში სახეობის დომინირებაზე. ამიტომ, ვინაიდან სხვადასხვა სახეობებს

სხვადასხვა გენერაციის ხანგრძლივობა ახასიათებთ და აქვთ ადაპტაციის

არაერთგვაროვანი უნარი, არსებობს ალბათობა სახეობათაშორის ურთიერთობის

დარღვევის,რომელიც კოევოლუციის პროცესში გამოუმუშავდათ. ამის შედეგად

დაიწყება მიგრაციული პროცესები, რომელთაც შეიძლება ჰქონდეთ როგორც




87

აქტიური ადაპტაციური ხასიათი ასევე პასიური- ინდივიდები,რომლებიც უცხო

ეკოსისტემაში მოხვედრისას იღუპებოდნენ, ვერ უწევდნენ კონკურენციას

ადგილობრივ სახეობებს, შეცვლილი კლიმატის პირობებში წარმატებულად იწყებენ

დამკვიდრებას. ამის შედეგად , იწყება კლიმატოგენური გადაადგილებები ბიომების

საზღვრების ასწლიანი და შემდგომი მასშტაბით. ამ პროცესების მიმდინარეობის

კვალდაკვალ შესაძლოა სახეობები, რომელთაც აქვთ ადაპტაციის შეზღუდული

შესაძლებლობები გადაშენდნენ, ისეთები როგორიცაა იშვიათი, ენდემური და

არაკლიმატური(ანთროპოგენული და სხვ.) ფაქტორების პრესის ქვეშ მყოფი

სახეობეები.

საქართველოს მომავალი 30 წლიანი კლიმატური ცვლილების სცენარის მიხედვით

2020-50წწ პერიოდისათვის მოსალოდნელია კლიმატის მნიშვნელოვანი ცვლილება,

საშუალო წლიური ტემპერატურა მოიმატებს 2,5-30C-ით, ნალექები კი მოიმატებს 6%-

ით.

ეკოსისტემის კომპონენტების, მათ შორის ბიომრავალფეროვნების მდგომარეობის

სამომავლო ცვლილებების შეფასებისა და გრძელვადიანი პროგნოზისათვის

სპეციალისტები გამოიყენებენ პალეოანალოგიის მეთოდს. პალეოანალოგიისთვის

გამოიყენებენ ჰოლოცენის ოპტიმალურ პერიოდს(5,5 ათასი წელი თანამედროვე

ეპოქამდე), როდესაც საშუალო გლობალური ტემპერატურა თანამედროვესთან

შედარებით იყო 0,7- 10-ით მეტი, და მიკულინურ(ვიურმულ) გამყინვარებათაშორის

ხანას(125 ათასი წლის წინანდელი პერიოდი), როდესაც საშუალო გლობალური

ტემპერატურა თანამედროვესთან შედარებით იყო 1,7-1,80-ით მაღალი.

საშუალოგლობალური ტემპერატურების ეს დიაპაზონი ძალიან ახლოს არის 30-50

წლის შემდგომ მოსალოდნელ ტემპერატურებთან.

ჰოლოცენის პერიოდში დაახლოებით 9-6 ათასი წლის წინათ დედამიწაზე ჰავა

ახლანდელზე უფრო თბილი იყო. მყინვარებს ნაკლები მოცულობა ჰქონდა, ოკეანის

დონე თანამედროვეზე 4-5 მეტრით მაღლა იყო.

შავი ზღვის აუზში ფლანდრიული ტრანსგრესიის პარალელურად

ხმელთაშუაზღვიდან შემოჭრილმა მარილიანმა წყალმა მიაღწია კარანგატულის

შემდგომ მაქსიმუმს 4-5 მეტრს, რის შემდეგაც შავი ზღვის დონე ისევ დადაბლდა.

კავკასიონის მყინვარები იმ დროს მკვეთრად შემცირდნენ, ხოლო ანტიკავკასიონის

გამყინვარება სავსებით გაქრა. ტყის ზედა საზღვარი თანამედროვესთან შედარებით

200-300 მეტრით მაღლა მდებარეობდა. 5700-5600 წლის წინათ გამოვლინდა

კოსმოგენური აცივების უკანასკნელი(მეშვიდე) ფაზა, რომელმაც რამდენიმე მეტრით

დაადაბლა, ახლანდელთან შედარებით ოკეანისა და შავი ზღვის დონე, გამოიწვია

მკვეთრი გადაჯგუფებები მცენარეულ საფარში. 5000 ათასი წლის წინათ კავკასიაში

დამყარდა დღევანდელის მსგავსი პირობები. მე-19 საუკუნის ბოლოდან ისევ დაიწყო

დათბობა, ხეობურმა ყინვარებმა დაიხიეს(1-1,5 კმ-ით), მთელი რიგი ყინვარები დაიყო

შემადგენელ ნაწილებად, ბევრი მცირე ყინვარი სრულად აღიგავა პირისაგან მიწისა.

კლიმატის სამომავლო ცვლილების შეფასება, რომელიც მიღებულია გლობალურ

კლიმატზე ანთროპოგენული ზემოქმედების სხვადსხვა სცენარების




88

გათვალისწინებითა და სხვადასხვა კლიმატური მოდელების დახმარებით,

მიუთითებენ იმაზე რომ 21-ე საუკუნის შუა პერიოდში საქართველოში

მოსალოდნელია როგორც არიდული ასევე ჰუმიდური დათბობა. შავი ზღვის

სანაპირო ზოლში მოსალოდნელია ხმელეთის დატბორვა და მტკნარი წყლის

დაბინძურება, საქართველოს აღმოსავლეთ რეგიონებში კი მოიმატებს გვალვიანობის

ინტენსივობა და გაძლიერდება გაუდაბნოების პროცესები.

საგარეჯოს მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე ეკოსისტემებისა და მისი

ბიომრავალფეროვნების მოსალოდნელ შესაძლო ცვლილებებზე კლიმატთან

მიმართებაში, კვლევების არარსებობის გამო, შესაძლოა მიახლოებული და ზოგადი

პროგნოზის გაკეთება.

საგარეჯოს მუნიციპალიტეტის სამხრეთ და ჩრდილოეთ ნაწილში შესაძლოა

კლიმატოგენური პროცესები სხვადასხვანაირად წარიმართოს.სამხრეთ ნაწილი

გაშლილია ვაკე-ბორცვიან ივრის ზეგანზე, სადაც ზომიერად თბილი სტეპურიდან,

ზომიერად ნოტიოზე გარდამავალი ჰავაა. იცის ცხელი ზაფხული; ხოლო საგარეჯოს

ჩრდილოეთ ნაწილი უჭირავს გომბორის ქედის სამხრეთ-დასავლეთ კალთას, სადაც

ჰავა ზომიერად ნოტიოა. მთისწინეთში იცის ზომიერად ცივი ზამთარი და

ხანგრძლივი თბილი ზაფხული, ხოლო გომბორის ქედის თხემზე იცის ცივი ზამთარი

და ხანგრძლივი გრილი ზაფხული. თუ გავითვალისწინებთ რომ კლიმატის

ცვლილების სცენარის მიხედვით საგარეჯოში 21-ე საუკუნის შუა პერიოდისთვის

ტემპერატურის წლიური ჯამი მოიმატებს 2,5-30C-ით, ხოლო ნალექების რაოდენობა

მოიმატებს 6%-ით, მუნიციპალიტეტის სამხრეთ და ჩრდილოეთ ნაწილში

ფიტოცენოზის შიდა სტრუქტურის შესაძლო ცვლილების სცენარები იქნება

განსხვავებული. სამხრეთით სტეპისა და ნახევარუდაბნოს ზონაში, ივრის ზეგანზე

გლობალური დათბობა გამოიწვევს გაუდაბნოების პროცესის გააქტიურებას და

გვალვაგამძლე და ქსეროფილური სახეობების გაზრდას, ხოლო ჩრდილოეთ ნაწილში

შერეულ- მუქწიწვიან-ფოთლოვანი ტყის ზონაში მოსალოდნელია

ფართოფოთლოვანი სახეობების გაფართოება და თერმოფილური ბალახოვანი

სახეობების შემოსვლა. უფრო შორეულ პრესპექტივაში კი მოსალოდნელია

ფართოფოთლოვანი ზონის უფრო მაღლა გადაადგილება და გაფართოვება.

ადგილობრივი ეკოსისტემები მეტად მგრძნობიარენი არიან კლიმატის

მოსალოდნელი ცვლილების მიმართ, მითუმეტეს დღეის მდგომარეობით ისინი

დეგრადირებულნი არიან ძლიერი ანთროპოგენული პრესის შედეგად, თუ არ

ჩავთვლით მარიამჯვრისა და ყორუღის დაცულ ტერიტორიებს, სადაც მეტნაკლებად

ბუნებრივი ეკოსისტემა შენარჩუნებულია. შეცვლილი კლიმატის ზეგავლენის

შედეგები ფლორისა და ფაუნის მრავალფეროვნებაზე ყველაზე კარგად გამოჩნდება

სწორედ საგარეჯოს დაცული ტერიტორიის ფარგლებში, ვინაიდან მის მიმართ

ანთროპოგენული წნეხი იქნება საგრძნობლად შემცირებული.

მოსალოდნელი ცვლილებები სქემატურადაა გამოხატული შემდეგ ცხრილში19:




89

№ ეკოსისტემები მიმდინარე

სუქცესიები

მოსალოდნელი

სუქცესიები

ბიომრავალფეროვნები

ს ცვლილება

1 მთის

ფიჭვნარები(მარიამჯვ

რის სახელმწიფო

ნაკრძალი):Pinus

sosnowskyi, Fagus

orientalis, Quercus

iberica,Q.macranthera

დაცულია

ანთროპოგენული

ზემოქმედებისაგან.

მოსალოდნელია

კლიმატოგენური სუქცესია

ფართოფოთლოვანი

სახეობები

გაფართოვდებიან და

გაიზრდება მათი

ფართობი.

ბიომრავალფეროვნება

გაიზრდება, მოიმატებს

თერმოფილური

მცენარეულობა.

2 წიფლნარი ტყის

ეკოსისტემა,რომელსა

ც ქმნის: Fagus

orientalis.

ძირითადად

დაუცველია, ხდება

გადაჭარბებული

ექსპლუატაცია.

კლიმატური ცვლილების

შედეგად


ზემოქმედების ფონზე

შესაძლოა წიფლნარის

ფართობი შემცირდეს და

მის ნაალაგარზე

განვითარდეს მეორადი

სუბალპური მდელო.


შემცირდება და

გაღარიბდება, ტყის

ცხოველებისა და

ფრინველების

შემცირების ხარჯზე.

3 მუხნარ-რცხილნარი

ტყეები

Quercus

iberica,Carpinus

caucacaucasica,

C.orientalis.

არ არის დაცული,

განიცდის

ანთროპოგენულ

პრესს.

კლიმატოგენური

სუქცესიისა და


ზემოქმედების შედეგად

ტყის ეკოსისტემა

შეიცვლება ქსეროფიტული

ფიტოცენოზით(ჯაგეკლია

ნი ფორმაციით)


გაღარიბდება. ტყის

ზოგიერთი

მცენარეული

სახეობები გაქრება,

ტყის ცხოველებიც

შემცირდება.

4 ჭალის

ტყეები(ტუგაის

ტიპის)ყორუღის

აღკვეთილი:

Populus

hibrida,P.alba,P.canesce

ns,Quercus

pedunculiflora,Salix

excelsa და სხვ.

დაცული

ტერიტორიის

ფარგლებში ხდება


ზეგავლენის

შემცირება. შედეგად

ჭალის ტყის

ეკოსისტემის

ფლორისტული

შემადგენლობა არ

იცვლება.

შესაბამისად

უცვლელია

მრავალი

ცხოველისა და

ფრინველის

საბინადრო

ადგილი.

დაცულ ტერიტორიაზე

კლიმატოგენური

სუქცესიები არაა

მოსალოდნელი.


შენარჩუნდება.მცენარე

თა და ცხოველთა

სახეობრივი

შემადგენლობა არ

შეიცვლება.

5 კლდეთა

ქსეროფიტები:

Rhamnus


განვითარებულია

უროიანი სტეპის

შესაძლოა მოხდეს


და ანთროპოგენული


გაღარიბდება




90

pallasii,Atraphaxis

spinosa, Acantholimon

lepturoides, Astragalus

microcephalus და

სხვათა

მონაწილეობით.

ფარგლებში და


ცვლილებას.

ზემოქმედების ფონზე

ჩამოყალიბდეს სხვა

ფიტოცენოზი.

6 ნახევარუდაბნოთა

მცენარეულობა

Salsola dendroides,

Sal.ericoides,

Artemisia fragrans,

Salicornia herbacea და

სხვ.

ნახევარუდაბნოთა

არეალში


ზამთრის საძოვრები

და ბაღ-ვენახებია

განვითარებული.

კლიმატური ცვლილების

ზემოქმედების შედეგად

დაიწყება გაუდაბნოების

პროცესი,საძოვრებზე

შეიცვლება

ნახევარუდაბნოს

ფიტოცენოზი და მის

ადგილს დაიკავებს

უდაბნოს მცენარეულობა,


გაღარიბდება. გაქრება

იშვიათი

სახეობები:Salvia

garedji, Iris iberica,Iris

pumila,Tulipa

eichleri,Sternbergia

colchiciflora,Adonis

aestivalis,Halimodendron

halodendron და სხვ.

7 უროიანი სტეპი

Festuka

valesiaca,F.ovina,

Stipa tirsa,

St. capilata,Falcaria

vulgaris,Filipendula vu

lgaris და სხვ.მონაწილ

ეობით

უმეტეს

ფართობებზე


მემინდვრეობა და

საძოვრები, სტეპები

დეგრესიას

განიცდიან.

სტეპის ფიტოცენოზები

შემცირდება. დაიწყება

გაუდაბნოების პროცესი.

გადაშენების საფრთხე

დაემუქრება ენდემურ და

იშვიათ

სახეობებს:Bongardia

chysogonum; Paeonia

mlokosewitschii; Onobrychis

cyrsi და სხვ.

სახეობრივი

მრავალფეროვნება

შემცირდება.

ენდემური სახეობები

გაქრება.

8 ვაციწვერიანი სტეპი

Stipa tirsa,St. capilata,

St.stenophylla,St.lessing

iana, Festuca sulcata და

სხვ.


საძოვრები.


დეგრესიას.

გლობალური დათბობის

ფონზე დაიწყება

გაუდაბნოების პროცესი.


შემცირდება

9 ჯაგეკლიანი სტეპი

ტყის ელემენტებით

Paliurus spina

Christi,Prunus

spinosa,Carpinus

orientalis და სხვ.

ფართობების

უმეტესობა

დამუშავებულია და

დაჭერილია


მემინდვრეობით.

ნაწილი

საძოვრებადაა

გამოყენებული .




ზეწოლის ფონზე,

შესაძლოა ჩამოყალიბდეს

მეორადი უროიანი სტეპი.


გაღარიბდება.

10 ძეძვიანები: Paliurus

spina Christi, Rhamnus

pallasii და სხვ.

მიმდინარეობს

ინტენსიური

ძოვება.


ფიტოცენოზის ცვლილება,

ანთროპოგენული პრესის

ფონზე შესაძლოა

ჩამოყალიბდეს სტეპის

მცენარეულობა.


გაღარიბდება.




91

რეკომენდაციები

კლიმატის გლობალური ცვლილების ეპოქაში და საქართველოში მოსალოდნელი

კლიმატური ცვლილებასთან ადაპტაციის მიზნით საჭიროა განხორციელდეს რიგი

ღონისძიებებისა.

1. საგარეჯოში დაცული ტერიტორიის არსებობა ქმნის კარგ შესაძლებლობას

დაიწყოს ბუნებრივი ეკოსისტემების კლიმატოგენურ სუქცესიებზე მონიტორინგი და

შეიქმნას დაკვირვებისთვის საჭირო მობილური ჯგუფები, რაც მოგვცემს

შესაძლებლობას ზუსტად განვსაზღვროთ ბიომრავალფეროვნების მოსალოდნელი

ცვლილებები.

2. საგარეჯოს მდელოების უმეტესი ნაწილი გამოყენებულია სათიბ-საძოვრებად და

მემინდვრეობისთვის, მარცვლოვანი კულტურების მოსაყვანად, ბაღ-ვენახებისთვის.

საძოვრების დეგრადაციის ხარისხი მაღალია არამდგრადი ძოვების გამო. კლიმატის

ცვლილების კვალდაკვალ,მომატებული ტემპერატურა კიდევ უფრო მეტად

დააზიანებს ისედაც დეგრადირებულ ტერიტორიების ფიტოცენოზს, ამიტომ საჭიროა

ანთროპოგენული სუქცესიების შემცირების მიზნით დაწესდეს საძოვართ

მორიგეობის სისტემა. კარგი იქნება თუ საძოვრებს დავასვენებთ რამოდენიმე წლით

და განვახორციელებთ სარეაბილიტაციო სამუშაოებს. შევაგროვებთ ადგილობრივი

ფიტოცენოზის მარცვლოვნების თესლებს და მოვახდენთ გაზაფხულზე მათ შეთესვას

საძოვრებზე. ამით აღდგება ამ ჰაბიტატებისთვის დამახასიათებელი მცენარეულობა,

ხოლო ინვაზიური სახეობების გამრავლება შემცირდება.

3. აუცილებელია დადგინდეს წვრილფეხა და მსხვილფეხა პირუტყვის ის საშუალო

რაოდენობა რომელიც ამ რაიონში ძოვს და ამის შემდეგ შემუშავდეს ძოვების რეჟიმი

და განისაზღვროს ის ტერიტორიები, სადაც შესაძლებელი იქნება წინასწარ

დადგენილი რაოდენობის პირუტყვის ძოვება.

4. უნდა მოხდეს დაცული ტერიტორიის ფარგლებს გარეთ დარჩენილი ტყის

ეკოსისტემების მდგრადი მართვის გეგმების შემუშავება და ტყის აღდგენისა და

ადგილობრივი ჯიშებით ხელოვნური ტყეების გაშენების პროცესების გააქტიურება,

რაც ხელს შეუწყობს ადგილობრივი ბიომრავალფეროვნების შენარჩუნებასა და

გაზრდას და რაც მთავარია ტემპერატურის ზრდის შემცირებას.

5.4 საგარეჯოს მუნიციპალიტეტის სოციო-ეკონომიური სიტუაციის

შეფასება კლიმატის მოსალოდნელი ცვლილების პირობებში

5.4.1. მეთოდოლოგიური განმარტება




92

საგარეჯოს რაიონის სოციალურ-ეკონომიკური სიტუაციის ანალიზისას ვეყრდნობით

გარკვეულ დაშვებებს ხელმისაწვდომი ინფორმაციის დამუშავებისას. დაშვებულია,

რომ სოციალურ-ეკონომიკური სიტუაციის ანალიზისას უპრიანია უმსხვილესი

დამსაქმებელი სფეროების პოტენციალის ანალიზი, გარდა სახელმწიფო სექტორისა,

რომელიც საქართველოს რაიონებში არსებითად ერთმანეთის მსგავსია და შედარების

კარგ შესაძლებლობას არ იძლევა. სამწუხაროდ, რაიონებში არსებული ფორმალური

და არაფორმალური დასაქმების ზუსტი რაოდენობრივი და ხარისხობრივი

დახასიათება შეუძლებელია იმის გათვალისწინებით, რომ ეროვნული

სტატისტიკური სააგენტოს დონეზე ასეთი ინფორმაცია ამჟამად არ მოიპოვება.

მდგომარეობას ისიც ართულებს, რომ იმ შემთხვევაშიც კი, თუ ამა თუ იმ რაიონში

მოქმედებს მსხვილი საწარმო, აუცილებელი არაა, რომ მისი დასაქმებულების

უმრავლესობა რაიონის მკვიდრი იყოს, ან ამ საწარმოს შემოსავლები რაიონის

შემოსავლებზე პირდაპირ და უშუალოდ აისახებოდეს. გარდა ამისა, საქართველოში

2002 წლიდან არ ჩატარებული მოსახლეობის აღწერა და მისი რიცხოვნობის,

მიგრაციული პროცესების მასშტაბის, ხარისხისა და ხასიათის დადგენა უკიდურესად

გაძნელებულია. ამის გათვალისწინებით, საქართველოს თითქმის ყველა

რაიონისათვის, თუკი მას არ გააჩნია მსხვილი ადმინისტრაციული ცენტრი,

სოციალურ-ეკონომიკური ფონის განმსაზღვრელი ძირითადი ფაქტორი სოფლის

მეურნეობაში არსებული პოტენციალი, კერძოდ მიწის ფონდი, ძირითადი სასოფლო-

სამეურნეო კულტურების ფართობები, პირუტყვის სულადობა, საძოვრების

ხელმისაწვდომობა და სხვა ფაქტორები მოიაზრება. საქართველოს რაიონების

აბსოლუტური უმრავლესობა სასოფლო-სამეურნეო პროფილის რაიონებია და მათ

ეკონომიკაში არასასოფლო-სამეურნეო სექტორი შედარებით უმნიშვნელო როლს

თამაშობს. მიუხედავად ამისა, ჩვენ მოკლედ მიმოვიხილავთ არასასოფლო-სამეურნეო

სექტორების იმ ნაწილს, რომელიც მოსახლეობის შედარებით მნიშვნელოვან

რაოდენობას ასაქმებს და სპეციფიკურია კონკრეტული რაიონისათვის. ამ ლოგიკით,

სოციალური, ჯანდაცვის, განათლებისა და სახელმწიფო მართვის სფეროები

განხილული არაა, რადგანაც ამ სფეროების ხასიათი ქვეყნის ყველა რაიონისავის

ერთგვაროვანია. გარდა ამისა, კლიმატის გლობალური ცვლილება პირდაპირ და

ცალსახად ყველაზე მეტად სოფლის მეურნეობაზე აისახება. მისი პოზიტიური თუ

ნეგატიური ზეგავლენის დადგენა ეკონომიკის სხვა სფეროებზე, ამ ზეგავლენის

არაპირდაპირი და უფრო რთული ხასიათის, აგრეთვე შესაძლო უკუკავშირების

რთული ბუნების გამო, ძალზე პრობლემატურია. ამგვარად, წარმოდგენილ მასალაში

სოფლის მეურნეობა განხილულია როგორც სფერო, რომელიც პირდაპირ და

უშუალოდ განიცდის კლიმატის ყველაზე მეტ ზეგავლენას და უმნიშვნელოვანესია

კლიმატის გლობალური ცვლილების კონტექსტში.

საგარეჯოს რაიონის ეკონომიკის მდგომარეობის, უპირატესად სოფლის მეურნეობის

სექტორის დღევანდელი მდგომარეობისა და პოტენციალის ანალიზისას

გამოყენებულია საქართველოს სოფლის მეურნეობის 2004 წლის აღწერის შედეგები,

ასევე 2010 წლის საქართველოს სოფლის მეურნეობის წელიწდეულის მასალები,




93

საქართველოს მთავრობის მიერ 2007 წელს მომზადებული კახეთის რეგიონის

პასპორტი. აღსანიშნავია, რომ 2005 წლის შემდეგ სტატისტიკის ეროვნული სამსახური

აღარ მოიპოვებს ინფორმაციას რაიონების დონეზე, ფაქტობრივად შეუძლებელია

რაიონების დონეზე სოფლის მეურნეობაში მიმდინარე პროცესების დინამიკაში

განხილვა. იმ გარემოების გათვალისწინებით, რომ წინამდებარე მასალა

განკუთვნილია საგარეჯ რაიონის კლიმატის შესაძლო ცვლილებისათვის ადაპტაციის

გრძელვადიანი სტრატეგიის შემუშავების ამოცანის შესასრულებლად, დავალების

კონტექსტიდან გამომდინარე, მივიჩნიეთ რომ 2004 წელს ჩატარებული სასოფლო-

სამეურნეო აღწერის მასალების ანალიზი ამ მიზნისათვის სავსებით საკმარისია

შემდეგი გარემოებებიდან გამომდინარე: 1) 2004 წლის სასოფლო-სამეურნეო აღწერის

შედეგები ყველაზე სრულყოფილ და დეტალურ ინფორმაციას იძლევა საქართველოს

სოფლის მეურნეობაზე რაიონების დონეზე და სოფლის მეურნეობის ძირითად

დარგებზე. 2) საქართველოს სოფლის მეურნეობაში უკვე დიდი ხანია შეინიშნება

ხანგრძლივი სტაგნაციის პროცესი. ინფორმაცია დარგში შრომისა და კაპიტალის

ნაყოფიერების, ასევე ეფექტიანობის სხვა მაჩვენებლების შესახებ დინამიკაში და

თანაც რაიონების დონეზე, უბრალოდ, არ მოიპოვება. ამიტომაც მიგვაჩნია, რომ 2004

წელს დაფიქსირებული ინფორმაცია, რაიონების კლიმატის ცვლილებებთან

ადაპტაციის კონტექსტში დამაკმაყოფილებელია. 3) საქართველოს სოფლის

მეურნეობა რეგიონებისა და დარგების მიხედვით არ განიცდის ისეთ კარდინალურ

ცვლილებებს, რომლებიც დროთა განმავლობაში ამა თუ იმ რეგიონისა თუ დარგის

პერსპექტივას მკვეთრად გამოხატავდა. ამგვარად, ამა თუ იმ რაიონის რესურსული

ბაზისა და განვითარების პოტენციალის გააზრება ქვეყნის საერთო კონტექსტში

მეთოდოლოგიურად გამართლებულია. 4) ანალიზისათვის სოფლის მეურნეობის

ცალკეული სფეროები საგარეჯოს რაიონისათვის შეპირისპირებულია დანარჩენი

საქართველოს ანალოგიურ სფეროებთან რათა უფრო ნათლად გამოიკვეთოს რაიონის

კონტექსტი, პრობლემები უფრო კონტრასტულად გამოჩნდეს და უფრო ადვილად

შემუშავდეს შესაბამისი ადაპტაციის ღონისძიებები.

5.4.2. ზოგადი აღწერილობა

საგარეჯოს რაიონის ეკონომიკაში სოფლის მეურნეობა წამყვან როლს ასრულებს.

რაიონში მოიპოვება სამრეწველო და მომსახურების სექტორის საწარმოები, რომელთა

შორისაც შეინიშნება ცალკეული შედარებით დიდი ზომის საწარმოებიც. ამის

მიუხედავად, სასოფლო მოსახლეობის წილი ნათლად მიუთითებს იმაზე, რომ

მსგავსად საქართველოს სხვა რაიონებისა, საგარეჯოს ეკონომიკურ და სოციალურ

ფონს სოფლის მეურნეობა განსაზღვრავს. აქედან გამომდინარე, წარმოდგენილი

მასალა კონცენტრირებულია სოფლის მეურნეობის სექტორის, როგორც მოსახლეობის

დასაქმებისა და შემოსავლის მომტანი ძირითადი სფეროს რესურსული ბაზისა და

პოტენციალის ანალიზზე. ამასთან, მოკლედაა მიმოხილული დასაქმების სხვა

სფეროებიც.




94

5.4.3. ეკონომიკის ზოგადი მომოხილვა

საგარეჯოს რაიონის ეკონომიკა დასაქმების ძირითადი სფეროების მიხედვით

საქართველოს რაიონების მსგავსია, განსაკუთრებით კი იმ რაიონებისა, სადაც

შედერებით ნაკლებია ქალაქის მოსახლეობა. იმის გამო, რაიონულ დონეზე

დეტალური ინფორმაცია ეკონომიკის სფეროების მიხედვით საქართველოში ამჟამად

არ იღირიცხება, ვფიქრობთ, რომ 2007 წელს საქართველოს მთავრობის მიერ

მომზადებული კახეთის რეგიონის პასპორტი საგარეჯოს რაიონის ზოგადი

ეკონომიკური სტრუქტურის კარგ მიახლოებას იძლევა. ამ დოკუმენტის მიხედვით,

კახეთის მოსახლეობის 61% სამუშაო ძალას შეადგენს, საიდანაც დაახლოებით 80%

დასაქმებულად ითვლება. დასაქმებულთაგან 82% სოფლის მეურნეობაშია ჩაბმული,

დაახლოებით 9% სამეწარმეო სფეროში, განათლება-ჯანდაცვაში - დაახლოებით 6%,

ხოლო დანარჩენი დასაქმებულები სხავადსხვა სფეროებზე ნაწილდებიან. საგარეჯოს

რაიონში სოფლის მოსახლეობის წილი კახეთის დანარჩენი რაიონებთის იდენტურია

და ამგვარად, აქაც სოფლის მეურნეობა მაპროფილირებელი დარგია. ეს იმის

მიუხედავად, რომ საგარეჯოში არის რამდენიმე მსხილი სამრეწველო ობიექტი (მათი

უმრავლესობა სოფლის მეურნეობის პროდუქციას ამუშავებს), დასაქმებისა და

შემოსავლების თვალსაზრისით, წამყვანი დარგი აქაც სოფლის მეურნეობაა. ისევე

როგორც კახეთში ზოგადად, აქაც მოსახლეობის 80% სოფლის მეურნეობაშია

ჩაბმული. ზოგადად რეგიონში მოსახლეობის დაახლოებით 80%

თვითდასაქმებულად აღირიცხება, რაც არაფორმალური, ან არასრული დასაქმების

ერთგვარი ფორმაა. ამათგან, მთელი საქართველოს, მათ შორის ცხადია კახეთისა და

საგარეჯოსათვის 90-95% სოფლის მეურნეობაში დასაქმებულად აღირიცხება. 2007

წლის კახეთის რეგიონის პასპორტის მიხედვით, რეგიონში საშუალო ხელფასი

სახელმწიფო სექტორში აშშ დოლარზე გადაანგარიშებით 82 დოლარს შეადგენდა,

ხოლო კერძო სექტორში 98 დოლარს. საშუალო წლიური შემოსავალი ერთ მოსახლეზე

გადაანგარიშებით 460 დოლარი იყო, რაც საქართველოს საშუალო მაჩვენებელს

დაახლოებით სამჯერ ჩამორჩება. სავარაუდოდ, საგარეჯოს რაიონი, აქ არსებული

გარკვეული სამრეწველო პოტენციალის მიუხედავად, კლიმატის გლობალური

ცვლილების კონტექსტში კახეთის იმ რაიონებთანაა მიახლოებული, სადაც

შედარებით ჭარბია მიწის რესურსი და ეკონომიკაში სოფლის მეურნეობა დომინირებს

(სიღნაღი და დედოფლისწყარო).

5.4.4. დასკვნა, კლიმატის ცვლილების ზეგავლენის შეფასება

გამომდინარე იქედან, რომ საგარეჯოს სოციალურ-ეკონომიკურ მდგომარეობას

ძირითადად აგრარული სექტორი განსაზღვრავს, განვიხილავთ კლიმატის

ცვლილების ზეგავლენას რაიონის სოფლის მეურნეობაზე. შესაბამისი

ანალიზისათვის მიზანშეწონილია აგროკლიმატური ზონირების გათვალისწინება.

სოფლის მეურნეობის სხვადასხვა დარგის რაციონალურ განლაგებას და მათ




95

განვითარებას განსაზღვრავს აგროკლიმატური რესურსები. კლიმატის ცვლილება

თავის მხრივ განაპირობებს აგროკლიმატური რესურსების სტრუქტურის ცვლილებას

ცალკეული რაიონებისათვის. ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე შედგენილია

კახეთის აგროკლიმატური ზონების რუკა (იხ. სურათი #1 ქვემოთ).

სურათი #1. კახეთის აგროკლიმატური ზონები

წყარო: გ.მელაძე, მ.მელაძე - საქართველოს აღმოსავლეთ რეგიონების

აგროკლიმატური რესურსები. გამომც. “უნივერსალი”, 2010

საშუალო დღეღამური ტემპერატურების ჯამების მიხედვით (+10°-ზე მეტი)

გამოყოფილია 5 ზონა. ზონებში იზოჰიეტებით მითითებულია ატმოსფერული

ნალექების ჯამი თბილ პერიოდში, რაც საშუალებას იძლევა შევაფასოთ მოცემულ

ზონაში სასოფლო-სამეურნეო კულტურების წარმოების პირობები, ტენით

უზრუნველყოფისას.




96

აქტიური ტემპერატურების (+10°-ზე მეტი) ჯამი აგროგლიმატური ზონების

მიხედვით

აგროკლიმატური ზონა

მაქსიმალური სიმაღლე ზღვის დონიდან

(მ)

საშუალო დღეღამური +10°-ზე მეტი

ჰაერის ტემპერატურის ჯამი

I 450მ. 4000°

II 800მ. 3000°

III 900მ. 2000°

IV 1000მ. 1000°

V 2000მ. 700°



საგარეჯოს მუნიციპალიტეტის უდიდესი ნაწილი მდებარეობს II აგროკლიმატურ

ზონაში. აღნიშნული ზონა ვრცელდება ზღვის დონიდან 450მ.-დან 800მ.-მდე. აქტიურ

ტემპერატურათა ჯამი 4000°-3000° და მეტია. ატმოსფერული ნალექების საშუალო

მრავალწლიური შეადგენს 600-700მმ. თბილ პერიოდში 450-550მმ. ბოლო წაყინვები

დაიკვირვება 28/03 – 09/04 პერიოდში. პირველი წაყინვები - 05/11 – 22/11. უყინვო

პერიოდის ხანგრძლივობა 238-209 დღეა.

მოცემული ზონაში კლიმატური პირობები მისაღებია მარცვლეული

კულტურებისათვის ვაზის საადრეო და საგვიანო ჯიშებისათვის, ზოგიერთი

ხეხილოვნებისათვის, ეთერზეთოვანი კულტურებისათვის. გარანტირებული

მოსავლის მიღებისათვის აუცილებელია ჩატარდეს კულტურების წყლით

უზრუნველყოფის ღონისძიებები.

საგარეჯოს მუნიციპალიტეტის შედარებით მცირე ნაწილი, კერძოდ მის ჩრდილოეთ

და ჩრდილო-დასავლეთ ნაწილი მდებარეობს III აგროკლიმატურ ზონაში.

აღნიშნული ზონა მოიცავს ზღვის დონიდან 450მ.-დან 900მ.-მდე ტერიტორიას.

აქტიურ ტემპერატურათა ჯამია 3000°-2000°. ატმოსფერული ნალექების საშუალო

მრავალწლიური შეადგენს 650-750მმ. თბილ პერიოდში 550-650მმ.

მოცემული ზონაში კლიმატური პირობები მისაღებია მარცვლეული

კულტურებისათვის (საშემოდგომო ხორბალი, ქერი, ჭვავი, შვრია), ვაზის საადრეო

ჯიშებისათვის, ბოსტნეულის, ხეხილოვნების, საკვები კულტურების, სათიბ-

საძოვრებისათვის. ზონა საკმაოდაა უზრუნველყოფილი ტენით

2050 წლის სავარაუდო სცენარისათვის სასურველია სულ მცირე +2° იანი ცვლილების

გათვალისწინება და აგროკლიმატურ ზონებში ამ ცვლილების შედეგად გამოწვეული

აქტიურ ტემპერატურათა ჯამების ცვლილებების ანალიზი.

აგროკლიმატური ზონების ცვლილების სცენარი

აგროკლიმატური ზონა

მაქსიმალური სიმაღლე ზღვის

საშუალო დღეღამური

+10°-ზე მეტი

სცენარი ტემპერატურის

2°-ით მატებისას




97

დონიდან

(მ)

ჰაერის ტემპერატურის

ჯამი

I 450მ. 4000° 4540°

II 800მ. 3000° 3500°

III 900მ. 2000° 2450°

IV 1000მ. 1000° 1420°

V 2000მ. 700° 1090°



სურათი #2. აგროკლიმატური ზონების სტრუქტურული ცვლილება კლიმატის

ცვლილებისას



ტემპერატურის +2°-ით ცვლილებისას სავეგეტაციო პერიოდი მნიშვნელოვნად

გაიზრდება. შესაძლებელია გაუმჯობესდეს ვაზის, ხორბლის ზრდა-განვითარება და

პროდუქტიულობა, შესაძლებელი გახდება ხეხილოვანი კულტურების, არეალის

გაფართოება. მთლიანობაში ტემპერატურის ცვლილებას სასოფლო-სამეურნეო

სექტორზე პოზიტიური ეფექტი შეიძლება ჰქონდეს, თუ დაძლეული იქნება ტენით

უზრუნველყოფის პრობლემა.

კლიმატის ცვლილების ზეგავლენის შეფასებისას უნდა გავითვალისწინოთ შემდეგი

ფაქტორები: აგრარული სექტორი რაიონში ექსტენსიური ხასიათით გამოირჩევა.

შესაბამისად კლიმატის ცვლილების ანალიზი ამ და სხვა ანთროპოგენური

ფაქტორების გათვალისწინების გარეშე სწორი დასკვნების გამოტანის საშუალებას

IV ზონა

III ზონა

II ზონა

I ზონა

V ზონა

ზ.დ. სიმაღლე (მ.)




98

ვერ მოგვცემს. კლიმატის ცვლილებასთან დაკავშირებული ძირითადი საფრთხეა

ექსცესური ატმოსფერული მოვლენების გახშირება. თბილ პერიოდში ატმოსფერული

ნალექების საშალო მაჩვენებლების კლებასთან ერთად იზრდება გვალვების

საშიშროება რაიონის ცენტრალურ და სამხრეთ-აღმოსავლეთ ნაწილში. პრობლემად

რჩება და უფრო გართულდება მოსახლეობის სასმელი წყლით მომარაგება, ისევე

როგორც სარწყავი წყლით უზრუნველყოფა. ასევე იზრდება თავსხმა წვიმებისა და

სეტყვის რისკი

სოციალურ-ეკონომიკური განვითარების ჭრილში კლიმატის ცვლილების

ზემოაღნიშნული სცენარი, საფრთხეების განეიტრალების შემთხვევაში, ქმნის

შესაძლებლობებს რაიონის აგრარული ბაზის სტრუქტურული განვითარებისათვის.

გამომდინარე იქედან რომ აგრარული სექტორი რაიონის სოციალურ-ეკონომიკური

კეთილდღეობის მთავარი კონტრიბუტორია, ამ შესაძლებლობების გამოყენებას

განსაკუთრებული მნიშვნელობა ენიჭება.

ადაპტაციის ღონისძიებები (მოკლევადიანი და გრძელვადიანი) აუცილებელია

შემუშავდეს, როგორც ნაციონალური განვითარების კუნკურენტული სტრატეგიის

ნაწილი. რაიონში მრეწველობის და სერვისის სფეროში დასაქმებულთა წილის ზრდა

დადებითად იმოქმედებს სოციალურ ეკონომიკურ მდგომარეობაზე. ამასთან ერთად

უნდა განისაზღვროს აგრარული სექტორის სტრუქტურული განვითარების

ძირითადი მიმართულებები (რომელი კულტურებია უფრო კონკურენტუნარიანი

კლიმატის ცვლილების საშუალო და გრძელვადიან პერპექტივაში). აქვე ავღნიშნავთ

რიგ ღონისძიებებს, რომელთა განხორციელება ნებისმიერ შემთხვევაში აუცილებელია

საგარეჯოს რაიონში აგრარული სექტორის განვითარებისათვის: ინფრასტრუქტურის

გაუმჯობესება, სელექციური სამუშაოები და ფერმერთა ტრენინგები, მექანიზაციის

ხარისხის გაუმჯობესება, საირიგაციო სისტემის განვითარება.

გამოყენებული წყაროები და ლიტერატურა

1. საქართველოს სტატისტიკის სამსახური

2. საგარეჯოს მუნიციპალიტეტის გამგეობა

3. საგარეჯოს მუნიციპალიტეტის საკრებულო

4. საგარეჯოს მუნიციპალიტეტის ტერიტორიული ორგანოების რწმუნებულები

5. საგარეჯოს მუნიციპალიტეტის სოფლის მეურნეობის განვითარების სამსახური

6. კ.თავართქილაძე - ჰავის ცვლილების თავისებურებანი საქართველოში.

ვ.ბაგრატიონის გეოგრაფიის ინსტიტუტის შრომები, #2(81), 2008

7. გ.მელაძე - სუბტროპიკული ტექნიკური კულტურების აგროკლიმატური

პირობები და პროგნოზები. თბ., 1971 8. Агроклиматические ресурсы Грузинской ССР. Под. ред. Т.И.Турманидзе.

Гидрометеоиздат, Л., 1978

9. გ.მელაძე, მ.თუთარაშვილი, მ.მელაძე - კლიმატის გლობალური დათბობის

გავლენა აგროკლიმატური ზონების ცვლილებაზე. «კლიმატი, ბუნებრივი




99

რესურსები, სტიქიური კატასტროფები სამხრეთ კავკასიაში”. საერთაშორისო

კონფერენციის მასალები. ჰმი-ის შრომები, ტ.#115, 2008

10. გ.მელაძე, მ.მელაძე - საქართველოს აღმოსავლეთ რეგიონების აგროკლიმატური

რესურსები. გამომც. “უნივერსალი”, 2010

11. საქართველოს სასოფლო-სამეურნეო აღწერა, საქსტატი, თბილისი 2004

12. საქართველოს მოსახლეობის საყოველთაო აღწერა, საქსტატი, თბილისი 2002

13. საქართველოს სოფლის მეურნეობა, საქსტატი, თბილისი, 2010

14. მეწარმეობა საქართველოში, საქსტატი, თბილისი, 2011

15. გ.მელაძე, მ.მელაძე - საქართველოს აღმოსავლეთ რეგიონების აგროკლიმატური

რესურსები. გამომც. “უნივერსალი”, 2010

16. კლიმატის გლობალური დათბობის გავლენა აგროკლიმატური ზონების

ცვლილებაზე. მელაძე გ., თუთარაშვილი მ., მელაძე მ., ჰიდრომეტეოროლოგიური

ინსტიტუტის შრომები, ტომი #115.

17. ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია

18. საგარეჯოს მუნიციპალიტეტის საბაზისო კვლევა, ადგილობრივი

შესაძლებლობების გაზრდა და რეგიონული თანამშრომლობის გაღრმავება

კლიმატის ცვლილებასთან ადაპტირებისა და ბიომრავალფეროვნების დაცვის

მიზნით საქართველოსა და სამხრეთ კავკასიაში, EU, Mercy Corps, CENN

19. Georgia’s Second National Communication to the UNFCCC, თბილისი, 2009

20. საქართველოს ფლორა. თბილისი.1970-2003.ტ.I-XIV. „მეცნიერება“ თბილისი

21. რ. გაგნიძე, მ. დავითაძე. 2000.“ადგილობრივი ფლორა“.გამომცემლობა აჭარა

22. ლ.მარუაშვილი.1970. „საქართველოს ფიზიკური გეოგრაია“. თსუ გამომცემლობა,

თბილისი.

23. ლ.მარუაშვილი. «კავკასიის ფიზიკური გეოგრაფია“. თბილისი.

24. ნ.კეცხოველი.1960.“საქართველოს მცენარეული საფარი“.საქართველოს

მეცნიერებათა აკადემიის გამომცემლობა, თბილისი.

25. საქართველოს წითელი ნუსხა, 2006 წ.

26. გურიელიძე ზ. 1996. საშუალო და მსხვილი ძუძუმწოვრები. წიგნში:

“საქართველოს ბიომრავალფეროვნების პროგრამის მასალები”. თბილისი: 74-82.

27. საქართველოს მეორე ეროვნული შეტყობინება კლიმატის ცვლილების ჩარჩო

კონვენციისთვის, თბილისი, 2009 28. Biodiversity, Climate Change and Adaptation. Nature-Based Solutions from the World Bank

Portfolio 29. FOREST ECOSYSTEMS IN THE CONDITIONS OF CLIMATE CHANGE: BIOLOGICAL PRODUCTIVITY, MONITORING AND TECHNOLOGIES FOR

ADAPTATION 30. Ю.Одум. Основы экологии. 1986ю

31. Р.Дажо. Основы экологии.

32. Горищина Т.К. Экология растении.

33. Работнов Т.А. Фитоценология. 1992.

34. Геология СССР, т.X, Грузинская ССР, редактор акад. П. Гамкрелидзе, изд. «Недра»,

Москва, 1964




100

35. Гидрогеология СССР, т.X, Грузинская ССР, редактор проф. И. Буачидзе, изд.

«Недра», Москва, 1970

36. Атлас Грузинской ССР. Академия наук Грузинской ССР институт географии им.

Вахушти

37. საქართველოს ტერიტორიისთვის დამახასიათებელი ბუნებრივი სტიქიური

მოვლენების საფრთხეებისა და რისკების ატლასი. CENN/ITC, თბილისი, 2012

38. Буачидзе И.М., Зедгенидзе С.Н. Гидрогеология и перспективы использования

подземных вод Алазано-Агричайского артезианского бассейна. Изд. «Мецниереба»,

Тбилиси, 1985

39. Буачидзе И.М., Гидрогеологическое районирование территории Грузии. Тр. ГПИ,

№3 (38), Тбилиси, 1965

40. www.fao.org

41. www.kakheti.gov.ge

42. www.sagarejo.ge

43. www.heritagesites.ge

44. www.apa.gov.ge

წინამდებარე პუბლიკაციის შინაარსზე სრული პასუხისმგებლობა ეკისრება მერსი

ქორფსს და სენს, და იგი არავითარ შემთხვევაში არ გამოხატავს ევროკავშირის

მოსაზრებებსა და შეხედულებებს.

Documents

საგარეჯოს მუნიციპალიტეტის საბაზისო კვლევაw3.cenn.org/cenn_projects/MC_CCA/Baseline Survey... · ადგილობრივი