დედოფლისწყაროს მუნიციპალიტეტის საბაზისო კვლევაw3.cenn.org/CENN_Projects/MC_CCA/Baseline Survey

1

დედოფლისწყაროს მუნიციპალიტეტის საბაზისო კვლევა

2

შინაარსი

წინასიტყვაობა ............................................................................................................................................................................................. 4

1. დედოფლისწყაროს მუნიციპალიტეტის ფიზიკურ-გეოგრაფიული დახასიათება ............. 5

1.1. გეოგრაფიული მდებარეობა ............................................................................................................................................................... 5

1.2. რელიეფი და გეოლოგიური აგებულება .......................................................................................................................................... 6

1.3. ჰიდროგრაფიული ქსელი ................................................................................................................................................................... 7

1.4. ნიადაგსაფარი ....................................................................................................................................................................................... 7

1.5 ტყის რესურსები ................................................................................................................................................................................... 8

1.6. ბიომრავალფეროვნება და დაცული ტერიტორიები...................................................................................................................... 8

1.6.1. ფლორა ...................................................................................................................................................................... 8

1.6.2. ფაუნა ......................................................................................................................................................................... 9

1.6.3. ვაშლოვანის ეროვნული პარკი.............................................................................................................................. 9

1.7. ძირითადი ლანდშაფტები ................................................................................................................................................................ 10

2. დედოფლისწყაროს მუნიციპალიტეტის სოციო-ეკონომიკური დახასიათება .................. 11

2.1. დემოგრაფია ........................................................................................................................................................................................ 11

2.2. სოფლის მეურნეობა .......................................................................................................................................................................... 11

2.2.1 მეურნეობათა კლასიფიკაცია ............................................................................................................................... 12

2.2.2. სასოფლო მოსახლეობა ........................................................................................................................................ 13

2.2.3. მიწის ფონდი ......................................................................................................................................................... 13

2.2.4. ერთწლოვანი კულტურები ................................................................................................................................. 15

2.2.5. მრავალწლოვანი კულტურები ........................................................................................................................... 17

2.2.6. მეცხოველეობა ....................................................................................................................................................... 19

2.2.7. მექანიზაცია ........................................................................................................................................................... 20

2.2.8. სასურსათო უსაფრთხოება ................................................................................................................................. 21

2.3. მრეწველობა ........................................................................................................................................................................................ 22

2.4 ჯანდაცვა და განათლება ................................................................................................................................................................... 23

2.5. ინფრასტრუქტურა ............................................................................................................................................................................. 23

2.6. კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლები ...................................................................................................................................... 24

2.7. ტურიზმი ............................................................................................................................................................................................. 24

2.8. ძირითადი პრობლემები ................................................................................................................................................................... 25

ცხრილი 1. დედოფლისწყაროს მუნიციპალიტეტის მოსახლეობის განაწილება ................................................ 26

ცხრილი 2. დედოფლისწყაროს მუნიციპალიტეტის მოსახლეობის განაწილება ეთნიკური ნიშნით ............. 27

ცხრილი 3. დედოფლისწყაროს მუნიციპალიტეტის სასოფლო-სამეურნეო სავარგულების განაწილება

თემების მიხედვით ......................................................................................................................................................... 27

ცხრილი 4. სამრეწველო ობიექტები ............................................................................................................................ 28

ცხრილი 5. დედოფლიწყაროს მუნიციპალიტეტის ჯანდაცვის ობიექტები და მომსახურე პერსონალი ....... 30

ცხრილი 6. დედოფლისწყაროს მუნიციპალიტეტის განათლების ობიექტები .................................................... 31

ცხრილი 7. დედოფლისწყაროს მუნიციპალიტეტის საავტომობილო გზები ....................................................... 31

ცხრილი 8. დედოფლისწყაროს მუნიციპალიტეტის კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლების დასახელება,

აგების თარიღი და მდებარეობა ................................................................................................................................... 31

3. კლიმატის მიმდინარე ცვლილება და მომავლის სცენარი დედოფლისწყაროს

მუნიციპალიტეტისათვის ........................................................................................................................... 33

3

3.1კლიმატის მიმდინარე ცვლილება დედოფლისწყაროს მუნიციპალიტეტში ............................................................................. 33

3.1.1 მრავალწლიური კლიმატური მახასიათებლები.......................................................................................... 33

3.1.2 დაკვირვებულ მონაცემთა ბაზა და მიმდინარე ცვლილებების შეფასების მეთოდოლოგია............... 33

3.1.3 მიღებული შედეგების ანალიზი .................................................................................................................... 34

3.1.4 ექსტრემალური მოვლენები ............................................................................................................................ 40

3.1.5. დანართი: დედოფლისწყაროს კლიმატური პარამეტრების მნიშვნელობები ............................................ 41

3.2. კლიმატის მოსალოდნელი ცვლილება 2020–2050 წწ. ................................................................................................................. 45

3.2.1 კლიმატური პარამეტრების ცვლილება ........................................................................................................ 45

3.2.2 ექსტრემალური ინდექსები ............................................................................................................................. 53

3.2.3 ექსტრემალური მოვლენები ............................................................................................................................ 54

3.2.4 დანართი: დედოფლისწყაროს კლიმატური პარამეტრების ფაქტიური და პროგნოზირებული

მნიშვნელობები ............................................................................................................................................................... 56

3.3 .. კლიმატის ცვლილების სცენარი (2020-2050 წწ.) შემაჯამებელი ცხრილი დედოფლისწყაროს მუნიციპალიტეტისათვის

...................................................................................................................................................................................................................... 60

4. დანართები ............................................................................................................................................... 61

დანართი 1.წრფივი ტრენდის მდგრადობის კრიტერიუმი ............................................................................................................... 61

დანართი 2. კლიმატის ცვლილების ექსტრემალური ინდექსები ..................................................................................................... 61

დანართი 3. გვალვის შეფასების ინდექსი (SPI) ................................................................................................................................... 62

დანართი 4. კლიმატის ცვლილების სცენარების აგების მეთოდოლოგია ...................................................................................... 64

დანართი 5. მოდელების დაკალიბრების მეთოდოლოგია ................................................................................................................ 66

5. შეფასება და დასკვნები ........................................................................................................................ 69

5.1 დედოფლისწყაროს მუნიციპალიტეტის გეოლოგიური შეფასება კლიმატის მოსალოდნელი ცვლილების პირბებში .... 69

5.2 დედოფლისწყაროს მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე არსებული მდინარეების მოკლე ჰიდროლოგიური შეფასება

კლიმატის მოსალოდნელი ცვლილების პირობებში .......................................................................................................................... 70

5.3. ბიომრავალფეროვნება და კლიმატის მიმდინარე ცვლილება და მომავლის სცენარი დედოფლისწყაროს

მუნიციპალიტეტის ტერიტორიისათვის .............................................................................................................................................. 73

5.4 დედოფლისწყაროს მუნიციპალიტეტის სოციო-ეკონომიური სიტუაციის შეფასება კლიმატის მოსალოდნელი

ცვლილების პირობებში ........................................................................................................................................................................... 79

5.4.1. მეთოდოლოგიური განმარტება ......................................................................................................................... 79

5.4.2. ზოგადი აღწერილობა .......................................................................................................................................... 81

5.4.3. ეკონომიკის ზოგადი მომოხილვა ...................................................................................................................... 81

5.4.4. დასკვნა, კლიმატის ცვლილების ზეგავლენის შეფასება ............................................................................... 82

გამოყენებული წყაროები და ლიტერატურა ......................................................................................... 88

4

წინასიტყვაობა

წინამდებარე ანგარიში შემუშავდა პროგრამის „ადგილობრივი შესაძლებლობების გაზრდა

და რეგიონული თანამშრომლობის გაღრმავება კლიმატის ცვლილებასთან ადაპტირებისა

და ბიომრავალფეროვნების დაცვის მიზნით საქართველოსა და სამხრეთ კავკასიაში“

ფარგლებში, რომელსაც ევრო კავშირის დაფინანსებით ახორციელებენ საერთაშორისო

არასამთავრობო ორგანიზაცია „მერსი ქორფსი“ და კავკასიის გარემოსდაცვითი

არასამთავრობო ორგანიზაციების ქსელი (CENN).. პროგრამა ხორციელდება

დედოფლისწყაროს, სიღნაღის, საგარეჯოს, დმანისის, ბოლნისის, მარნეულის და

ნინოწმინდის მუნიციპალიტეტებში საქართველოს ტერიტორიაზე, ხოლო ლორის მარზაში

- სომხეთში და აგსტაფას, სამუხის, თოვუზის, შამქირის რაიონებში - აზერბაიჯანში და

მისი ძირითადი მიზანია ადგილობრივი ხელისუფლებისა და თემების შესაძლებლობების

გაზრდა და გაუმჯობესება, ორმხრივი რეგიონული თანამშრომლობის გაღრმავება,

სამხრეთ კავკასიაში კლიმატის ცვლილებით განპირობებული გარემოსდაცვითი,

სოციალური და ეკონომიკური ზეგავლენის გაცნობიერება და აღმოფხვრა.

პროგრამის ფარგლებში სამიზნე მუნიციპალიტეტების თემების კლიმატის

ცვლილებისადმი მოწყვლადობის შესარბილებლად, სხვა საქმიანობებთან ერთად,

გათვალისწინებულია: კლიმატის ცვლილებისადმი საადაპტაციო გეგმების, ბუნებრივი

კატასტროფების საფრთხეებისა და მოწყვლადობის ანალიზი და რისკების რუკების

შემუშავება სათემო, მუნიციპალურ და რეგიონალურ დონეზე, ცნობიერების

ასამაღლებელი და საგანმანათლებლო ღონისძიებების განხორციელება, ადგილობრივი

დაინტერესებული მხარეების შესაძლებლობების გაძლიერება და სამუშაო ჯგუფებისა და

ქსელის შექმნა სტრუქტურული დიალოგის წარმართვისათვის ადგილობრივ, ცენტრალურ

და რეგიონალურ დონეზე.

5

1. დედოფლისწყაროს მუნიციპალიტეტის ფიზიკურ-გეოგრაფიული

დახასიათება

1.1. გეოგრაფიული მდებარეობა

დედოფლისწყაროს მუნიციპალიტეტი საქართველოს ტერიტორიის უკიდურეს

აღმოსავლეთ ნაწილში მდებარეობს. მისი ფართობია 2532 კვ. კილომეტრი, მას კახეთის

ტერიტორიის 22% უჭირავს. იგი მდებარეობს მდ. ალაზნისა და მდ. იორის კალაპოტებს

შორის ამაღლებულ ზეგანზე, რომლის უმდაბლესი წერტილი (90 მ ზღვის დონიდან)

იმყოფება მინგეჩაურის წყალსაცავთან, მდ. იორის შესართავის მახლობლად, ხოლო

უმაღლესი წერტილი, მთა ნიკორციხე (1001 მ ზღვის დონიდან) ქ. დედოფლისწყაროს

სამხრეთითაა. მუნიციპალიტეტის დიდი ნაწილი ზღვის დონიდან საშუალოდ 400-650

მეტრზე მდებარეობს.

დედოფლისწყაროს მუნიციპალიტეტს ესაზღვრება: დასავლეთით და ჩრდილო-

დასავლეთით – სიღნაღის მუნიციპალიტეტი; მუნიციპალიტეტის სამხრეთი, აღმოსავლეთი

და ჩრდილო-აღმოსავლეთი საზღვარი საქართველო-აზერბაიჯანის სახელმწიფო

საზღვრის თანხვედრილია. მუნიციპალიტეტის ჩრდილო ნაწილი გომბორის ქედის

მონაკვეთს უჭირავს, ხოლო ჩრდილო-აღმოსავლეთი ნაწილი ალაზნის ვაკის უკიდურეს

სამხრეთ-აღმოსავლეთ მონაკვეთს. დედოფლისწყაროს მუნიციპალიტეტის ტერიტორიის

უდიდესი ნაწილი ივრის (გარე კახეთის) ზეგანს უჭირავს.

6

1.2. რელიეფი და გეოლოგიური აგებულება

ივრის ზეგანს მდ. ალაზნის ხეობისაგან გამოყოფს ყაშის სერი (747 მ) და მისი სამხრეთ-

აღმოსავლეთი გაგრძელება – ზილიჩის (845 მ) დაბალი ქედი. ზილიჩის ქედის აღმოსავლეთ

კალთის ძირის გასწვრივ მდ. ალაზანს გამომუშავებული აქვს ვიწრო და ღრმა

დაკლაკნილკალაპოტიანი ხეობა. ამ უკანასკნელის სიღრმე მიმდებარე მთების თხემებიდან

400-600 მ-ს აღწევს.

დედოფლისწყაროს მუნიციპალიტეტის საზღვრებში ივრის ზეგანზე ყველაზე ვრცელია

დიდი შირაქის სინკლინური ვაკე-ტაფობი (სიგრძე – 35 კმ; სიგანე – 15 კმ). ეს ტაფობი

შემოსაზღვრულია: ჩრდილოეთიდან და ჩრდილო-აღმოსავლეთიდან ქუშების თავის (832

მ), ნაზარლების (684 მ) და ყალადარას (811 მ) მოგლუვებულ-მობრტყელებული თხემებიანი

სერებით. დიდი შირაქის ვაკის სამხრეთ-დასავლეთ გაგრძელებას წარმოადგენს პატარა

შირაქის ვაკე (სიგრძე – 15 კმ; სიგანე – 4 კმ), რომელიც მისგან ყალადარას სერით არის

გამოყოფილი. პატარა შირაქის ვაკე სამხრეთ-აღმოსავლეთით ნაგომრებისთავის

დაბალბორცვიან ვაკეში გადადის.

დედოფლისწყაროს მუნიციპალიტეტის უკიდურესი სამხრეთ-აღმოსავლეთი ნაწილი

უჭირავს ელდარის ბრტყელზედაპირიან ვაკე-დაბლობებს (სიგრძე – 20კმ; სიგანე – 6 კმ),

რომელიც ზ. დ. 90-200 მ სიმაღლეზე მდებარეობს. ელდარის ვაკე-დაბლობის

დასავლეთიდან ჩრდილოეთიდან და ჩრდილო-აღმოსავლეთიდან შემოსაზღვრულია

ივრის ზეგნის გაშიშვლებული, ძლიერ დანაწევრებული კალთებიანი სერებით და დაბალი

მთებით.

დიდი და პატარა შირაქის ვაკე-ტაფობების დასავლეთით მდებარეობს ივრის ნატბეურის,

ტარიბანას და ჭაჭუნას ვაკე-ტაფობები. ეს ვაკე ტაფობები დიდი და პატარა შირაქის

ვაკეებისაგან გამიჯნულია ქუშებისთავის, ნაზარლების, ყალადარას, მთებით და სერებით.

საკუთრივ ნატბეურის და ივრის ვაკე-ტაფობები სამხრეთიდან და დასავლეთიდან

შემოსაზღვრულია კოწახურის (591 მ) მთის ძლიერ დანაწევრებული კალთებით, რომელიც

სამხრეთის მიმართულებით დაბლდება და ივრის ჭალებში გადადის.

დედოფლისწყაროს მუნიციპალიტეტი მდიდარია კირქვის წიაღისეულით, რომლის

გადამუშავებითაც რამდენიმე საწარმოა დაკავებული.

მუნიციპალიტეტის საზღვრებში მდებარე ივრის ზეგნის აგებულებაში მონაწილეობს

ნეოგენის და ნაწილობრივ მეოთხეული პერიოდის ზღვიური და კონტინენტური

გენეზისის თიხები, ქვიშა-ქვები და სუსტად შეცემენტებული კონგლომერატები. ყველაზე

ახალგაზრდა ნალექებით - ალუვიური ქვიშებით, კენჭებით, ალუვიურ-პროლუვიური

თიხნარებით და ღორღით აგებულია ალაზნის ვაკის სამხრეთ-აღმოსავლეთი ნაწილი.

ხოლო ყველაზე ძველი ქანები - იურული პერიოდის კირქვები - გომბორის ქედის სამხრეთ-

აღმოსავლეთის დაბოლოებაზე (ქ. დედოფლისწყაროს მიდამოებში) ზ. დ. 1000 მ

სიმაღლემდე აღმართული ნიკორა-ციხის, ბილენთას და ორძმის ეროზიული შთენილები -

კოშკისებური და გუმბათისებური მთების სახით.

ივრის ზეგნის რელიეფის თავისებურებას ძირითადად განაპირობებს მონოკლინური და

ანტიკლინური მაღლობების დაბალი მთების, სერების და გორაკ-ბორცვების მორიგეობა,

სინკლინური ბუნების, ძირითადად, ბრტყელძირიან ვაკე-ტაფობებთან. მაღლობების,

მთების და სერების კალთები ინტენსიურად არის დანაწევრებული პერიოდულად

7

(თავსხმა, გაბმული წვიმების დროს) მოქმედი წყლის ნაკადების მშრალი ხევებით და

ხრამებით. მთებისა და სერების თხემებზე და ციცაბოდ დახრილ კალთებზე ალაგ-ალაგ

განვითარებულია ბედლენდური რელიეფი, ვერტიკალური ფლატეები, ე. წ. «ალესილები»,

თიხის კოშკისებური ბორცვები და სხვა.

1.3. ჰიდროგრაფიული ქსელი

ცხელი და მშრალი კლიმატის პირობებში მუნიციპალიტეტის ტერიტორიის ზედაპირი

ძირითადად მოკლებულია მუდმივ მდინარეებს. ჰიდროლოგიური ქსელი ალაგ-ალაგ არის

განვითარებული და ძირითადად მშრალი ხევ-ხეობების ქსელით არის წარმოდგენილი.

აქაურ მიწებზე მხოლოდ პატარა მოკლე პერიოდული ხასიათის მდინარეებს ვხვდებით,

რომლებიც, უმეტეს შემთხვევაში, ვერც იორამდე და ვერც ალაზნამდე ვერ აღწევენ. აქაური

მიწის ზედაპირი დასერილია შემდეგი მდინარეებით: ველიჯვრით, ლეკისწყლით,

უზუნდარასხევით, ქუშისხევით, ღორისწყლისხევით, ყუმურისხევით, პანტიშარისხევითა

და სხვა მცირე მდინარეებით. ამ მდინარეების საზრდოობაში მონაწილეობას ღებულობენ

უფრო წვიმის წყლები, ალაგ-ალაგ მიწისქვეშა წყლები. მხოლოდ მუნიციპალიტეტის

სამხრეთი საზღვრის გასწვრივ გაედინება მდ. იორი დაახლოებით 35 კმ მანძილზე,

ჩრდილო-აღმოსავლეთ საზღვრის გასწვრივ კი მდ. ალაზანი დაახლოებით 85 კმ მანძილზე.

აღნიშნულ საზღვრებში მდ. იორი და ალაზანი ტრანზიტული მდინარეებია.

დედოფლისწყაროს მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე არის რამდენიმე ტბა, რომელთაგან

გამოსარჩევია ორი: ქოჩების ტბა და პატარა ტბა. ქოჩების ტბა ზღვის დონიდან 775 მ-ზე

მდებარეობს. ტბის აუზის ფართობია 1,3 კმ². ქოჩების ტბის ჩრდილო-აღმოსავლეთით

მდებარეობს პატარა ტბა, რომლის სანაპირო ძალზე შეჭრილ-შემოჭრილია.

1.4. ნიადაგსაფარი

მუნიციპალიტეტის ტერიტორიის საზღვრებში გავრცელებულია შემდეგი ტიპის

ნიადაგები:

ყავისფერი ნიადაგები (Eutric cambisols and calcic kastanozems). ამ ტიპის ნიადაგები

განვითარებულია კარბონატულ ქანებზე და ამიტომ კარბონატულია, ხასიათდება

დადებითი ფიზიკურ-მექანიკური თვისებებით და საკმაოდ მაღალი ნაყოფიერებით.

ყავისფერ ნიადაგებს აქვს მძიმე თიხნარი შედგენილობა, კარგად ჩამოყალიბებული

პროფილი (20-30 სმ), კაკლოვან-კოშტოვანი სტრუქტურა და დრენაჟის კარგი პირობები.

რუხი-ყავისფერი ნიადაგები (Calcic Kastanozems) მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე

საკმაოდ ფართოდ არის გავრცელებული და ყავისფერი ნიადაგების ევოლუციის შემდეგ

საფეხურზე იმყოფება. რუხი-ყავისფერი ნიადაგები მდიდარია თიხით, კარბონატულია,

ხასიათდება ბიცობიანობით და დამლაშებით, აქვს დიფერენცირებული პროფილი,

დადებითი ფიზიკური და მექანიკური თვისებები, აქვს აზოტის, ფოსფორის და კალიუმის

საშუალო შემცველობა.

შავმიწისებრი ნიადაგები (Vertisols) მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე საკმაოდ ფართოდ

არის გავრცელებული, გამოირჩევა ჰუმუსის მაღალი შემცველობით (5-6%), მძიმე

8

მექანიკური შედგენილობით, კარგი ფიზიკური თვისებებით. ალაგ-ალაგ შავმიწისებრი

ნიადაგები დამლაშებულია. შავმიწისებრი ნიადაგები გამოიყენება სხვადასხვა სასოფლო-

სამეურნეო კულტურების მოსაყვანად.

შავმიწა ნიადაგები (Vertisols) მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე ასევე საკმაოდ ფართოდ

არის გავრცელებული, გამოირჩევა დადებითი აგრონომიული თვისებებით და

შესაბამისად, ათვისებულია ძირითადად მარცვლოვანი კულტურების ქვეშ. ამ ნიადაგებს

აქვს კარგად განვითარებული პროფილი, თიხიან-მექანიკური შედგენილობა, შეიცავს

ჰუმუსს 4-6%, მდიდარია მცენარეთა ძირითადი საკვები ელემენტებით (აზოტი, ფოსფორი

და კალიუმი).

ალუვიური ნიადაგები (Fluvisols) განვითარებულია მდინარეების ალაზნისა და იორის

ჭალების გასწვრივ. მათი დიდი ნაწილი გამოყენებულია ბაღჩეული კულტურების

მოსაყვანად, ხოლო ნაწილი დაფარულია ჭალის ტყის მასივებით. ალუვიურ ნიადაგებს

ახასიათებს მაღალი აგრონომიული თვისებები, მსუბუქი მექანიკური შედგენილობა, კარგი

სტრუქტურა და დრენაჟის ხელსაყრელი პირობები. ნიადაგი კარბონატულია, საკმაოდ

მდიდარია მცენარისათვის საჭირო საკვები ელემენტებით. ალაგ-ალაგ ალუვიური

ნიადაგები დამლაშებას განიცდის, ზოგან კი მისი დაჭაობებული უბნებიც გვხვდება.

1.5 ტყის რესურსები

საქართველოს გარემოს დაცვისა და ბუნებრივი რესურსების სამინისტროს, სატყეო

დეპარტამენტის 2003 წლის 2 ოქტომბრის #10/183 ბრძანებით დამტკიცებული მონაცემების

მიხედვით, დედოფლისწყაროს მუნიციპალიტეტში ტყით დაფარული ფართობი 19107 ჰა

შეადგენს.

მუნიციპალიტეტში არიდული ნათელი ტყეები საკმაოდ ფართოდაა გავრცელებული ივრის

ზეგანზე და ელდარის ვაკე დაბლობზე (ჭაჭუნას, კოწახურის, ბურდოს მთის, ვაშლოვანის,

ყარადარის, ყუმროის, ბუღა-მოედნის და სხვათა მიდაოებში). ალაგ-ალაგ გვხვდება ჭალის

ტყის გავრცელების ადგილები. ჭალის ტყეები გავრცელებულია მდ.ალაზნისა და ივრის

კალაპოტების გასწვრივ. კერძოდ, ალაზნის გასწვრივ – მიჯნის ყურეში, სოფ. საბათლოს

მიდამოებში, არფადარსა და მიჯნისყურის ხევების შესართავებთან, ხოლო მდ. ივრის

ხეობაში – ჭაჭუნის მიდამოებში.

1.6. ბიომრავალფეროვნება და დაცული ტერიტორიები

1.6.1. ფლორა

დედოფლისწყაროში გვხვდება ნახევარუდაბნოს მცენარეულობა, აგრეთვე უროიან-

ვაციწვერიანი და ჯაგეკლიანი სტეპური, ჰემიქსელური მეჩხერი ტყეები და ჭალის ტყეები.

მუნიციპალიტეტში პირველ რიგში აღსანიშნავია ვაშლოვანის სახელმწიფო ნაკრძალი,

რომელიც განუმეორებელი ლანდშაფტებით ხასიათდება. გვხვდება გრაკლა, ბალღოჯი,

აკაკი, შავჯაგა, ბროწეული და სხვ. ბალახოვანი საფარიდან გავრცელებულია ავშნიანი,

უროიანი და მლაშობურიანი დაჯგუფებები. ივრის ზეგანზე შემორჩენილია არიდული

9

მეჩხერი ტყე. ვაკე-ტაფობებში არის უროიანი და ვაციწვერიანი სტეპის მცენარეები: შვრია,

ვაციწვერა, ურო, კოფრჩხილა და სხვ. ივრის პირას გაბატონებულია ტუგაის ტყეები.

1.6.2. ფაუნა

მრავალფეროვანია აქაური ფაუნა. ძუძუმწოვრებიდან გვხვდება ფოცხვერი, ტურა, მელა,

მგელი, ლელიანის კატა, დედოფალა, მაჩვი. მცირე რაოდენობით (რამდენიმე ერთეულად)

გვხვდება ჯეირანი ანუ ქურციკი და ზოლებიანი აფთარი. რადგან მათი რაოდენობა

თითქმის განულებულია, ისინი შეტანილია „საქართველოს წითელ წიგნში“.

უხვადაა მღრღნელებიც. მათ შორის აღსანიშნავია მექვიშია, მემინდვრია და ტყის თაგვი.

ქვეწარმავლებიდან ბინადრობს გიურზა. ფრინველებიდან გავრცელებულია გნოლი,

სავათი, კვირიონი, ტოროლა, ყვავი, მწყერი, მოლაღური, ჩხართვი, უფეხურა, კაკაბი და ა.შ.

ალაზანსა და იორში არის მურწა, ხრამული, მტკვრის ტობი, თაღლითა და სხვ.

1.6.3. ვაშლოვანის ეროვნული პარკი

ვაშლოვანის სახელმწიფო ნაკრძალი - მდებარეობს დედოფლისწყაროს მუნიციპალიტეტში,

შირაქის ზეგანზე, საქართველოს უკიდურეს აღმოსავლეთ ნაწილში, თბილისიდან 200 კმ-

ში. ნაკრძალად გამოცხადდა 1935 წელს. საერთო ფართობია 4,868 ჰა, ტყით დაფარულია

4.032 ჰა, დანარჩენი ნაწილი ველებს, უდაბნოს, ხევებს და ალესილებს უჭირავს.

ვაშლოვანის ეროვნული პარკის შექმნა განაპირობა ვაშლოვანის ნაკრძალის გარშემო

არსებული ნაკლებად სახეშეცვლილი ეკოსისტემების განადგურების საშიშროებამ.

აღნიშნული პროცესი საფრთხის ქვეშ აყენებდა როგორც ამ ეკოსისტემებს, ასევე ხელს

უშლიდა ვა შლოვანის ნაკრძალის ბიომრავალფეროვნების შენარჩუნებასაც. ვაშლოვანის

ნაკრძალისა და ეროვნული პარკის შექმნა ემსახურება არიდული ეკოსისტემის ბუნებრივ

მდგომარეობაში შენარჩუნებასა და ტერიტორიაზე გავრცელებულ მცენარეთა და

ცხოველთა იშვიათი სახეობების დაცვასა და აღდგენას.

ნაკრძალის ნათელი ტყის ძირითადი კომპონენტია საკმლის ხე და ღვია. აქვე გვხვდება

აკაკი, ბერყენა, ბროწეული, ბალღოჯი, გრაკლა, შავჯაგა, ძეძვი, ჭალაფშატა და სხვა,

ბალახოვანი საფარიდან - უროიანი, ავშნიანი და მლაშობურიანი დაჯგუფებები. გარდა

ქვეწარმავლებისა (გიურზა, სხვადასხვა სახეობის ხვლიკები), რომლებიც აქ ძალიან ბევრია,

გვხვდება მრავალი სახის ფრინველი (კაკაბი, კოდალა, ორბი, სვავი, მიმინო, უფეხურა,

მოლაღური, კვირიონი, ჩხართვი და სხვა) და ძუძუმწოვარი (გარეული ღორი, კურდღელი,

ტყისა და ველის მელა, კავკასიური მგელი, დათვი, ზოლებიანი აფთარი, მაჩვი და მრავალი

სხვა).

ვაშლოვანის დაცული ტერიტორიების შემადგენლობაში შედის, აგრეთვე, სამი ბუნების

ძეგლი. ისინი ფარდობითად მცირე ზომის ტერიტორიებზეა განლაგებული:

1. ჯუმას ყურე

ჯუმას ყურე წარმოადგენს ალაზნის მეანდრას. მისი ყელის სიგანე 30-40 მეტრს არ

აღემატება, ხოლო ფართობი 204 ჰა-ზე მეტია. სადღეისოდ სრულყოფილად მხოლოდ ამ

ყურეშია შემორჩენილი ალაზნის ხეობისათვის დამახასიათებელი ლეშამბოიანი ჭალის

10

ტყე, რომელიც ფლორისტულად ძალიან მდიდარია. საქართველოში მხოლოდ ამ ყურეშია

კაკლის ერთადერთი ბუნებრივი ადგილსამყოფელი.

2. არწივის ხეობა

ქალაქ დედოფლისწყაროდან 2 კმ-ში კირქვიან მასივზეა განლაგებული. აქ საქართველოს

ლოკალური ენდემური სახეობის - კახეთის მაჩიტას (Campanula kachetica) და იშვიათი

სახეობის ბალახოვნების (Globularia trichoscuntha და Galium pedemantanum) ერთადერთი

ადგილსამყოფელია. აქვე, მის დასავლეთით 1,5 კმ მოშორებით, მუხნარ-რცხილნარ ტყეში,

ვეებერთელა კირქვის მასივებზე გვხვდება იშვიათი წიწვიანი ბუჩქი ტუია (Biota orientalis),

რომელიც საქართველოს არცერთ სხვა კუთხეში არ არის გავრცელებული. არწივის ხეობა

ასევე გამოირჩევა ფრინველთა საბინადრო გარემოთი. აქ სამოცამდე სახეობის ფრინველის

ნახვაა შესაძლებელი, მათ შორის არიან მობუდარი იშვიათი სახეობის ფრინველებიც - შავი

ყარყატი და ორბი.

3. ტახტი-თეფას ტალახის ვულკანი

ტახტი-თეფას ტალახის ვულკანი არაორგანული ბუნების ძეგლია. იგი მდებარეობს დალის

წყალსაცავის სამხრეთით, 620 მ ზღვის დონიდან, რომელიც სერის თხემზე აღმართულ

რამდენიმე მეტრი სიმაღლის ბორცვს წარმოადგენს. ყველაზე დიდი ტალახის კრატერის

დიამეტრი 3,5-4 მ-ია. იგი, ისევე როგორც მის გარშემო განლაგებული მცირე ზომის

სასულეები, მუდმივმოქმედია. მათგან ამოდის ტალახი, ნავთობი და აირი. სასულეებიდან

ამოსული ტალახი ერთდება და ქვევით, ხევში ჩაედინება. ბუნების ძეგლი და მისი

მიდამოები ქვიშაქვებითა და თიხებითაა აგებული.

1.7. ძირითადი ლანდშაფტები

დედოფლისწყაროს მუნიციპალიტეტის საზღვრებში მდებარე ზომიერად მშრალ

სუბტროპიკულ ვაკეების გორა-ბორცვიან რელიეფზე და ზომიერად

ნოტიოსუბტროპიკული მთისწინეთის ზოლში განვითარებულია:

1. ელდარის ვაკე-დაბლობის მურა და დამლაშებულ ნიადაგებზე – ნახევარუდაბნოს

ლანდშაფტი ავშნიან-ყარაღანიანი და ვეძიანი მცენარეული ასოციაციებით;

2. ივრის ზეგნის სამხრეთ ნაწილში, ძლიერ დანაწევრებული დაბალი ქედებისა და სერების

რუხყავისფერ მურა და ნაწილობრივ დამლაშებულ ნიადაგებზე, ჯერ კიდევ ცალკეულ

უბნებად შემორჩენილი არიდული ნათელი ტყის ლანდშაფტი;

3. სინკლინურ ვაკეებზე და მიმდებარე სერების კალთების ქვედა ნაწილში (დიდი შირაქი,

პატარა შირაქი, ტარიბანა, ნატბეური, ჭაჭუნა და სხვა) შავმიწა და მდელოს ყავისფერ

ნიადაგებზე სხვადსხვა ხარისხით დეგრადირებული უროიან-ვაციწვერიანი ველის

ლანდშაფტი, ჯაგეკლიანი ველების ცალკეული უბნების მონაწილეობით;

4. მდ. იორის და ალაზნის ხეობების ძირზე (მუნიციპალიტეტის საზღვრებში) ჭალის

(ტუგაის ტიპის) ლანდშაფტის ცალკეული მონაკვეთები.

11

2. დედოფლისწყაროს მუნიციპალიტეტის სოციო-ეკონომიკური

დახასიათება

2.1. დემოგრაფია

დედოფლისწყაროს მუნიციპალიტეტის მოსახლეობის რაოდენობა შეგროვებული

ინფორმაციის მიხედვით შეადგენს 30686 ადამიანს. აქედან 14,101 (46%) კაცია, ხოლო 16,585

(54%) ქალი (ცხრილი 1). მუნიციპალიტეტში მოსახლეობის უმეტესი ნაწილი ქართველია,

ხოლო დანარჩენ ეთნიკურ უმცირესობებს შეადგენენ: სომხები, აზერბაიჯანელები, რუსები

და ბერძნები (ცხრილი 2). დედოფლისწყაროს მუნიციპალიტეტში შედის: ქალაქი

დედოფლისწყარო და 13 ტერიტორიული ერთეული: არბოშიკი, არხილოსკალო,

გამარჯვება, ზემო მაჩხაანი, ზემო ქედი, ოზაანი, საბათლო, სამთაწყარო, ქვემო ქედი,

მირზაანი, ხორნაბუჯი, ფიროსმანი და სამრეკლო.

მუნიციპალიტეტის მოსახლეობა ასაკის მიხედვით შემდეგნაირად არის გადანაწილებული:

0-5 წწ. - 3%; 6-18 წწ - 10%; 19-60 წწ - 66%; 60 წლის ზემოთ - 21%. სარწმუნოების მიხედვით

დედოფლისწყაროს მოსახლეობის უდიდესი ნაწილი მართლმადიდებელი ქრისტიანია,

ხოლო დანარჩენი მოსახლეობა არის სომხურ-გრიგორიანელი და მაჰმადიანი.

2.2. სოფლის მეურნეობა

დედოფლისწყაროს მუნიციპალიტეტის სოფლის მეურნეობის განვითარების სამსახურის

მონაცემებით, 2012 წლის 15 აპრილის მდგომარეობით მუნიციპალიტეტში სასოფლო-

სამეურნეო სავარგულების მთლიანი ფართობი შეადგენს 139,448 ჰა. აქედან

პრივატიზებულია 59,891 ჰა. (ცხრილი 3).

მუნიციპალიტეტში სასოფლო-სამეურნეო კულტურებიდან გავრცელებულია – ხორბალი,

ქერი, შვრია, სიმინდი, ლობიო, მზესუმზირა, კარტოფილი, ბოსტნეული, საზამთრო,

ვაშლი, მსხალი, კომში, ქლიავი, ბალი, ალუბალი, გარგარი, ატამი, კაკალი, თხილი, ვაზი.

საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდეგ სარწყავი სისტემების განადგურებამ საგრძნობლად

შეამცირა მოსავლიანობა. ამას ემატება აგროტექნიკური ღონისძიებების თავის დროზე

გაუტარებლობა, რაც გამოწვეულია არასაკმარისი რაოდენობით ორგანული და

მინერალური სასუქების სიძვირით, თესლბრუნვის მორიგეობის დაუცველობით, თესლის

დაბალი ხარისხით, სასოფლო-სამეურნეო ტექნიკის სიმცირით, მინდორსაცავი ტყის

ზოლების გაჩეხვის გამო ქარების უარყოფითი ზემოქმედებით და სხვა. სასოფლო-სამეურნეო მიწების ნაწილი დაუმუშავებელია. დაუმუშავებლად დარჩენილი

მიწის ფართობები ძირითადად გარდამავალ საძოვრებად არის გამოყენებული.

უმნიშვნელო ფართობის მქონე სოფლისპირა საძოვრები მიმოფანტულია სოფლების

კუთვნილი მიწების ფარგლებში, რომლებიც მინიმალურადაც ვერ აკმაყოფილებს

პირუტყვის საკვებზე მოთხოვნილებას და პირუტყვის გამოკვება ამ დაუმუშავებელი

სახნავი ფართობების ხარჯზე ხდება და ეს ფართობები ინტენსიურ გადაძოვებას განიცდის.

წლების განმავლობაში დაუმუშავებლად დარჩენილი სახნავი ფართობების უსისტემო

12

გამოყენების და მათი გაუმჯობესების რაიმე ღონისძიებების გაუტარებლობის გამო

საძოვრებზე იცვლება ბალახნარის შემადგენლობა, ხდება ბალახის გამეჩხერება

მიმდინარეობს ნიადაგის სტრუქტურის რღვევა, რაც ხელს უწყობს მისი დეგრადაციის

პროცესს.

დედოფლისწყაროს მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე კარგად არის განვითარებული

მსხვილფეხა რქოსანი პირუტყვის მოშენება და მეცხვარეობა. ამჟამად მუნიციპალიტეტში

14474 სული მსხვილფეხა პირუტყვია (ფური 8,000), ერთი ფურის საშუალო წლიური

მონაწველი 1,200 კგ. ცხვარი და თხა - 20478 სული, ღორი - 3815, ცხენი - 342, ფრინველი -

73958 ფრთა, ფუტკარი - 2225 ოჯახი.

საძოვრების ინტენსიური ექსპლოატაციის პირობებში ადგილი აქვს ნიადაგსაფარის და

კორდის ძლიერ დაშლას, რაც იწვევს ნიადაგების სისქის შესამჩნევ შემცირებას, ხშირად

მათ სრულ ჩამორეცხვას და მარილების შემცველი ქანების გაშიშვლებას, რაც ეროზიული

პროცესების ინტენსიური განვითარების ერთი-ერთი მთავარი მიზეზია. ეროზიული და

დენუდაციური პროცესების შედეგად საძოვრების დადაბლებულ ნაწილში ჩამოტანილი და

ჩამორეცხილი ქანები, რომლებიც მარილების შემცველი თიხებისაგან და ქვიშაქვებისაგან

შედგება, იწვევს ნიადაგის დამლაშებას, რაც უარყოფით გავლენას ახდენს საძოვრების

მცენარეულ საფარზე და მის შემადგენლობაზე.

2.2.1 მეურნეობათა კლასიფიკაცია

დედოფლისწყაროს რაიონში, ისევე როგორც მთლიანად საქართველოში, სოფლის

მეურნეობის სექტორში საოჯახო მეურნეობები დომინირებენ. სასოფლო-სამეურნეო

საწარმოთა რიცხვი იმდენად მცირეა, რომ ისინი არსებით გავლენას ვერ ახდენენ სექტორის

განვითარებაზე და უახლოეს მომავალში სურათი, სავარაუდოდ არ შეიცვლება. სასოფლო

რესურსების განაწილების ამგვარი ხასიათი გულისხმობს იმას, რომ საქართველოს, მათ

შორის დედოფლისწყაროს რაიონის სოფლის მეურნეობის სექტორში უკიდურესად

დაბალია ფორმალიზაციის ხარისხი და დაქირავებული შრომა შედარებით ნაკლებად

გამოიყენება. ერთი მხრივ, სექტორის ასეთი მოწყობა შეიძლება სასურველი იყოს

სოციალური სტაბილობის თვალსაზრისით, ვინაიდან თითქმის ყველა ოჯახს ხელი

მიუწვდება მიწის ფართობზე, რაც მას ძირითადი საჭიროებების დაკმაყოფილებაში

ეხმარება. მეორე მხრივ, გასათვალისწინებელია ის გარემოება, რომ ამგვარად მოწყობილ

სოფლის მეურნეობაში მეტად გართულდება კაპიტალის ინვესტირება და საჭირო

ინფრასტრუქტურული ღონისძიებების გატარება, ტექნიკური გადაიარაღება და

თანამედროვე ტექნოლოგიების დანერგვა. ამგვარად, ჩვენი ვარაუდით, დედოფლისწყაროს

რაიონის სოფლის მეურნეობა უახლოეს პერიოდში კვლავაც დარჩება საოჯახო

მეურნეობების დონეზე და შედარებით ექსტენსიურ განვითარებას გააგრძელებს.

კლიმატის გლობალური ცვლილებით გამოწვეული შესაძლო ნეგატიური ცვლილებების

ფონზე ამგვარი ყაიდის მეურნეობები ძალიან მოწყვლადია.

13

მეურნეობათა რიცხვი

სასოფლო მეურნეობათა რიცხვი და კლასიფიკაცია

სულ

საოჯახო

მეურნეობები საწარმოები

სხვა ტიპის

მეურნეობები

729542 728247 820 475 საქართველო

10198 10172 25 1 დედოფლისწყა

რო წყარო: საქართველოს სასოფლო-სამეურნეო აღწერა, 2004

2.2.2. სასოფლო მოსახლეობა

დედოფლისწყაროს რაიონში, ისევე როგორც საქართველოს რაიონების უმრავლესობაში,

სოფლის მოსახლეობა მთელი მოსახლეობის უმეტეს ნაწილს შეადგენს. 2004 წლის

სასოფლო-სამეურნეო აღწერის შედეგებით, რაიონის მთელი მოსახლეობის დაახლოებით

80% სოფლად ცხოვრობს.

მეურნეობათა კლასიფიკაცია მეპატრონის ასაკის მიხედვით

მეურნეობათა კლასიფიკაცია მეპატრონის ასაკის მიხედვით

<25 25-34 35-44 45-54 55-65 65<

არ არის

მითითებული.

საქართველო 1.02% 6.62% 15.45% 20.87% 18.51% 36.24% 1.29%

დედოფლისწყარო 1.23% 9.22% 16.88% 17.69% 15.35% 38.34% 1.30% წყარო: საქართველოს სასოფლო-სამეურნეო აღწერა, 2004

ასაკობრივ ჭრილში დედოფლისწყაროს რაიონი საქართველოს საშუალო მაჩვენებლის

თითქმის იდენტურია. რაიონში შეინიშნება 65 წლის ასაკზე უფროსი სოფლის

მოსახლეობის ერთგვარი სიჭარბე, თუმცა, ამავე დროს 45 წელზე უმცროსი მოსახლეობის

პროცენტული წილი უფრო მაღალია, ვიდრე საშუალოდ საქართველოსთვის. აღნიშნული

მიუთითებს იმას, რომ დედოფლისწყაროს რაიონში მოსახლეობის პროდუქტიული

ნაწილის შედარებითი სიჭარბე აღინიშნება დანარჩენ საქართველოსთან შედარებით.

2.2.3. მიწის ფონდი

დედოფლისწყაროს რაიონი საქართველოს რაიონებს შორის გამოირჩევა მიწის ფონდის

შედარებითი სიჭარბით, განსაკუთრებით კი ერთწლოვანი კულტურებისთვის

განკუთვნილი ფართობებით. როგორც ერთ მეურნეობაზე, ასევე ერთ სულ მოსახლეზე

გადაანგარიშებით, ისე მეურნეობის საშუალო ზომით დედოფლისწყაროს რაიონი ბევრად

აღემატება ანალოგიურ საშუალო მაჩვენებლებს მთელი საქართველოს მასშტაბით.

14

სარგებლობაში არსებული მიწის მთელი ფონდი და საშუალოდ ერთ მეურნეობაზე (ჰა)

ფართობები სულ (ჰა)

ერთ მეურნეობაზე საშუალოდ

(ჰა)

სახნავი მრავალ-

წლოვანი

სათიბ-

საძოვრები

სახნავი მრავალ-

წლოვანი

სათიბ-

საძოვრები

საქართველო 472120 100215 267062 0.65 0.14 0.37

დედოფლისწყარო 35011 1340 21123 3.43 0.13 2.07 წყარო: საქართველოს სასოფლო-სამეურნეო აღწერა, 2004

რაიონში ერთ მეურნეობაზე არსებული სახნავი ფონდი ხუთჯერ და მეტად აღემატება

საქართველოს საშუალო მაჩვენებელს, ხოლო სათიბ-საძოვრებისა კი ექვსჯერ. აქ ნაკლებია

მრავალწლოვანი კულტურებისათვის განკუთვნილი ფართობები.

გრაფიკი #1 აჩვენებს, რომ დედოფლისწყაროს რაიონში, მთლიანად საქართველოსთან

შედარებით, პროცენტულად ბევრად უფრო მეტია ისეთი ნაკვეთების რაოდენობა,

რომლებიც ზომით 2 ჰექტარს აღემატება.

გრაფიკი #1

წყარო: საქართველოს სასოფლო-სამეურნეო აღწერა, 2004

ფიზიკურად დიდი ნაკვეთების შედარებითი სიჭარბე დედოფლისწყაროს რაიონში კარგ

წინამღძვრებს ქმნის ცალკეული ერთწლოვანი კულტურების, მაგალითად, ხორბლისა და

მზესუმზირის ინტენსიური წარმოებისათვის.

მეურნეობების საშუალო ზომა და ფრაგმენტაცია

მეურნეობის

საშუალო ზომა (ჰა)

ნაკვეთების

რაოდენობა

ნაკვეთის საშ.

ზომა (ჰა)

საქართველო 1.22 2.33 0.52

დედოფლისწყარო 5.71 2.41 2.37 წყარო: საქართველოს სასოფლო-სამეურნეო აღწერა, 2004

15

დედოფლისწყაროს რაიონში მეურნეობისა და საშუალო ნაკვეთის ზომა თითქმის ხუთჯერ

აღემატება საქართველოს საშუალო მაჩვენებლებს. აღსანიშნავია, რომ დედოფლისწყაროს

რაიონის თითო მეურნეობაზე დაახლოებით იმდენივე ნაკვეთი მოდის, რაც საშუალოდ

საქართველოში. ფრაგმენტაციის ხარისხი საკმაოდ მაღალია, თუმცა მეურნეობების დიდი

ზომიდან გამომდინარე, შედარებით ნაკლებ პრობლემას ქმნის განვითარების

თვალსაზრისით. კერძოდ, მეურნეობათა დიდი ზომა საშუალებას იძლევა შედარებით

ნაკლები დანახარჯებით გაიმართოს ძირითადი სასოფლო-სამეურნეო ინფრასტრუქტურა,

როგორიცაა ნაკვეთებთან მისასვლელი გზები, ირიგაციის სისტემა და სხვა.

2004 წლის სასოფლო-სამეურნეო აღწერით, რაიონში მეურნეობათა სარგებლობაში სულ

დაახლოებით 58 ათასი ჰექტარი სასოფლო-სამეურნეო მიწის ფართობი მოიპოვებოდა.

რაიონი მკვეთრადაა სპეციალიზებული სახნავი მიწისა და სათიბ-საძოვრების

გამოყენებაზე. საგულისხმოა, რომ ქვემოთმოყვანილ დიაგრამა #1-ზე მხოლოდ

სარგებლობაში გადაცემული მიწებია წარმოდგენილი. იმის გათვალისწინებით, რომ

სახელმწიფომ მიწის რეფორმის შემდეგ სათიბ-საძოვრების უდიდესი ნაწილი შეინარჩუნა,

დედოფლისწყაროს რაიონის სპეციალიზაცია სათიბ-საძოვრების გამოყენებაზე, და აქედან

გამომდინარე მესაქონლეობაზე, კიდევ უფრო მაღალია. რაიონში მეტად დაბალია

მრავალწლოვანი ნარგავების კონცენტრაცია. საქართველოს სწორედ ამ უკანასკნელ

სფეროში გააჩნია კონკურენტული უპირატესობა და საექსპორტო შემოსავლების

გენერაციის ყველაზე დიდი პოტენციალი. მრავალწლოვანი ნარგაობების შედარებითი

ნაკლებობა ასევე იმას მიუთითებს, რომ დედოფლისწყაროში კახეთის დანარჩენ

რაიონებთან შედარებით ნაკლებადა წარმოდგენილი მევენახეობის დარგი, რომელსაც

შემოსავლებისა და დასაქმების შექმნის ძალზე მნიშვნელოვანი პოტენციალი გააჩნია.

დიაგრამა #1. მიწის ფონდის განაწილება დანიშნულების მიხედვით


2.2.4. ერთწლოვანი კულტურები

ქვემოთ მოყვანილ ორ დიაგრამაზე შეპირისპირებულია დედოფლისწყაროს რაიონისა და

საქართველოს სპეციალიზაცია ერთწლოვანი კულტურების ნათესი ფართობების

განაწილების მიხედვით სახნავი მიწის სარგებლობაში არსებულ საერთო ფონდში.

16

დედოფლისწყაროს რაიონში გავრცელებული ერთწლოვანი კულტურების ნათესი

ფართობების განაწილება ცხადყოფს, რომ რაიონი მკვეთრადაა სპეციალიზებული

მხოლოდ ორი მათგანის, ხორბლისა და მზესუმზირის წარმოებაზე, რაც აშკარა კონტრასტს

ქმნის მთლიანად საქართველოსთან, რომელშიც ძირითადი კულტურები მეტ-ნაკლები

თანაბრობითაა წარმოდგენილი. საგულისხმოა, რომ კარტოფილი, რომელიც სასურსაათო

უსაფრთხოების თვალსაზრისით საქართველოსთვის არსებით როლს თამაშობს, რაიონში

უმნიშვნელოდაა წარმოდგენილი. სამარცვლე სიმინდის პროცენტული წილი ერთწლოვანი

კულტურების ნათეს ფართობებში ასევე მცირეა და მხოლოდ 3 პროცენტს შეადგენს.

შედარებით მაღალი ღირებულების ბოსტნეული და ბაღჩეული კულტურები რაიონის

მიწის ფონდში ასევე უმნიშვნელოდაა წარმოდგენილი.

დიაგრამა #2 ერთწლოვანი კულტურების პროცენტული წილი


დედოფლისწყაროს რაიონის კიდევ ერთი თავისებურება იმაში მდგომარეობს, რომ მიწის

საერთო ფონდში ასევე უმნიშვნელო ადგილი უკავია საკვები კულტურების ნათეს

ფართობებს. ეს მნიშვნელოვანია იმ თვალსაზრისით, რომ ამ რაიონში მესაქონლეობა

საკმაოდ ფართოდაა წარმოდგენილი და იქმნება სურათი, რომ რაიონი დიდწილად

დამოკიდებულია საძოვრების ექსტენსიურ გამოყენებაზე, რაც გადაძოვებისა და

საძოვრების დეგრადაციის პრობლემას წარმოქმნის.

17

დიაგრამა #3 ერთწლოვანი კულტურების პროცენტული წილი


ზემოთმოყვანილი დიაგრამები მიუთითებს იმაზე, რომ რაიონი მეტწილად

დამოკიდებულია ისეთი კულტურების წარმოებაზე, რომლებშიც საქართველოს

სადღეისოდ კონკურენტული უპირატესობა არ გააჩნია. როგორც ცნობილია, ჩვენს ქვეყანას

შემოაქვს ხორბლისა და მცენარეული ზეთის უდიდესი ნაწილი. ამ პროდუქტზე მსოფლიო

ფასები ზოგადად, და განსაკუთრებით უკანასკნელ წლებში დიდი მერყეობით ხასიათდება.

იმის გათვალისწინებით, რომ მზესუმზირის კულტურა დიდ მოთხოვნებს უყენებს

ნიადაგებს და საქრთველოში მისი მოსავლიანობა საშუალო მსოფლიო მაჩვენებლებზე

საკმარისად დაბალია (იხ http://faostat.fao.org), დედოფლისწყაროს სოფლის მეურნეობას,

მიწის ფონდის შედარებითი სიუხვის ფონზე, გაუჭირდება საკუთრივ რაიონის, და

ზოგადად საქართველოს სასურსათო უსაფრთხოების უზრუნველყოფაში პოტენციურად

კუთვნილი როლის თამაში. გარდა ამისა, რაიონის სპეციალიზაციის თავისებურებები მის

მოსახლეობას ვერ შეუქმნის სტაბილური შემოსავლის წყაროს თუ არ მოხდება წარმოების

მკვეთრი ინტენსიფიკაცია.

2.2.5. მრავალწლოვანი კულტურები

დედოფლისწყაროს რაიონის შედარებითი დეფიციტი მრავალწლოვანი ნარგავებისა

აისახება აქ არსებული ხეხილის ბაღების სტრუქტურაშიც.

http://faostat.fao.org/

18

დიაგრამა #4 ხეხლის პროცენტული განაწილება ბაღებში


რაიონში წარმოდგენილი ხეხილის სახეობები გამოირჩევა არიდული კლიმატისა და წყლის

ნაკლებობისადმი მედეგობით. ამავე დროს, რაიონში შედარებით ნაკლებადაა

გავრცელებული შემოსავლების დიდი პოტენციალის მქონე ვაშლი. თხილი, რომელიც

საქართველოს სოფლის მეურნეობის წამყვანი საექსპორტო დარგია, დედოფლისწყაროში

პრაქტიკულად წარმოდგენილი არ არის. განვითარების ერთგვარი, თუმცა კვლავაც სუსტი

პოტენციალი გააჩნიათ კომშს, შინდს, გარგარსა და ჭერამს. რაიონში საკმარისად კარგადაა

წარმოდგენილი კაკალი, რომელიც თხილის ერთგვარ შემცვლელად მოიაზრება

შემოსავლის წყაროს თვალსაზრისით. საინტერსო პოტენციალის მქონე ბროწეული,

რომლისთვისაც დედოფლისწყაროს რაიონი კლიმატის თვალსაზრისით საკმაოდ კარგია,

ასევე ნაკლებადაა წარმოდგენილი.

ვენახებს დედოფლისწყაროს რაიონის მიწის მთელ ფონდში მრავალწლოვან ნარგაობებს

დანარჩენ საქართველოსთან შედარებით უმნიშვნელო ადგილი უკავია. დედოფლისწყაროს

რაიონი ვენახების აბსოლუტური ფართობით დაახლოებით ორჯერ ჩამორჩება სიღნაღისა

და საგარეჯოს რაიონებს. კახეთის დანარჩენ რაიონებთან შედარებით, დედოფლისწყაროს

რაიონში შეინიშნება ცალკე მდგომ ვაზის ძირთა ერთგვარად უფრო მაღალი კონცენტრაცია

კახეთის სხვა რაიონებთან შედარებით, რაც შესაძლოა იმაზე მეტყველებს, რომ რაიონში

ვაზის ფართობების შედარებითი ნაკლებობის ფონზე, ასევე ნაკლებია სპეციალიზაცია ამ

კულტურაზე და იგი რაიონის მოსახლეობის შემოსავლების ფორმირაბაში შედარებით

მეორეხარისხოვან როლს თამაშობს.

19

ვენახების ფართობი და ძირების რიცხვი

ვენახის

ფართობი

(ჰა)

ძირების

რიცხვი

ვენახებში

მათ შორის

მსხმოიარე

ცალკე

მდგომ

ძირთა

რიცხოვნობა

მათ შორის

მსხმოიარე

საქართველო 37419 112408526 106129338 2847126 2743497

დედოფლისწყარო 1339 2104357 1900784 10148 9601

საგარეჯო 2643 6635319 6319787 20647 19711

სიღნაღი 2589 9800068 9613170 8573 8376 წყარო: საქართველოს სასოფლო-სამეურნეო აღწერა, 2004

2.2.6. მეცხოველეობა

დედოფლისწყაროს რაიონის მაპროფილირებელი დარგი მესაქონლეობაა. რაიონის

სიმდიდრე სათიბ-საძოვრებით განაპირობებს იმ ფაქტს, რომ 2004 წლის სასოფლო-

სამეურნეო აღწერით რაიონში დაახლოებით 39000 ათასი სული ცხვარი ჰყავდათ, რაც

საქართველოს მთელი სულადობის დაახლოებით 5 პროცენტს შეადგენდა.

პირუტყვის სულადობა

მსხვილფეხა პირუტყვის, მ.შ კამეჩის, ცხვრისა და თხის სულადბა (ყველა

მეურნეობა)

მსხვილფეხა

პირუტყვი

მ.შ.

ძროხა კამეჩი

მ.შ.

ფურკამეჩი ცხვარი

დედა

ცხვარი თხა

საქართველო 1157781 670385 29541 17358 648717 377939 97824

დედოფლისწყარო 17002 11895 87 53 38901 30911 1952 წყარო: საქართველოს სასოფლო-სამეურნეო აღწერა, 2004

შედარებით ნაკლებია რაიონის წილი ქვეყნის მსხვილფეხა საქონლისა და ღორის

სულადობაში, თუმცაღა, სოფლის ერთ მოსახლეზე გაანგარიშებით, ასევე საკმარისად

დიდი მაჩვენებელი მიიღება. ქვემოთ მოყვანილ ცხრილში, ცხადია არაა ასახული 2006

წლის აფრიკული ცხელების შედეგად ღორის პოპულაციის ნეგატიური ცვლილებები. აქ

ნავარაუდევი გვაქვს, რომ ეს პრობლემა მეტ-ნაკლებად საქართველოს ყველა რაიონს

შედარებით თანაბარი ზომით შეეხო და მისი შედეგები შედარებით ნაკლებად აისახება

საქართველოს რაიონების გრძელვადიან ფარდობით უპირატესობაზე ამ თუ იმ სასოფლო-

სამეურნეო დარგის განვითარებაში.

20

ღორის სულადობა და ფუტკრის სკების რაოდენობა

სრული სულადობა

სოფლის ერთ

მოსახლეზე

ღორი

ფუტკრის

სკა ღორი ფუტკრის სკა

საქართველო 489936 152364 0.20 0.06

დედოფლისწყარო 6958 3098 0.24 0.11 წყარო: საქართველოს სასოფლო-სამეურნეო აღწერა, 2004

ზოგადად, დედოფლისწყაროს რაიონში საქართველოს სხვა რაიონებთან შედარებით

მეტია ფუტკრის სკებისა და ღორის სულადობა ერთ სულ მოსახლეზე. 2004 წლის

აღწერის მონაცემები ცხადყოფს, რომ რაიონის ერთ ოჯახზე საშუალოდ ერთი სული

ღორი მოდის, ხოლო დაახლოებით ორ პირობით ოჯახს ერთი ფუტკრის სკა გააჩნია.

2.2.7. მექანიზაცია

რაიონის სოფლის მეურნეობა, მიუხედავად მისი აშკარად გამოკვეთილი

სპეციალიზაციისა ერთწლოვანი კულტურების წარმოებაზე, შედარებით სუსტადაა

უზრუნველყოფილი სასოფლო-სამეურნეო ტექნიკით. გამონაკლისს მხოლოდ კომბაინი

შეადგენს, რომელიც სახნავი ფართობის ყოველ ას ჰექტარზე დანარჩენ

საქართველოსთან შედარებით მეტად მოიპოვება დედოფლისწყაროს რაიონში. ცხადია,

ასეთი მდგომარეობა ხელს ვერ შეუწყობს მაღალი მოსავლის მიღებას, იმ ფონზე, რომ

ტრაქტორების კონცენტრაცია რაიონში სამჯერ და მეტად ნაკლებია საქართველოს

საშუალო მაჩვენებელზე. გარდა ამისა, სატვირთო ავტომობილების დეფიციტი

პრობლემას უქმნის ადგილობრივ ფერმერებს მოსავლის დროულად დაბინავებასა და

მოსავლის ბაზარზე მიწოდებაში, რაც საბოლოოდ უარყოფითად აისახება რაიონის

სასურსათო უსაფრთხოებაზე.

მცირე მანქანების, მათ შორის ხელის ტრაქტორების დეფიციტი მიუთითებს იმაზე,

რომ რაიონში მოსახლეობა შედარებით ნაკლებად ეყრდნობა ბოსტნეული

კულტურების წარმოებას, რომელთა მოყვანაშიც მცირე ზომის ინსტრუმენტები

საკმაოდ ეფექტიანად გამოიყენება. ესეც გარკვეულწილად მიუთითებს იმაზე, რომ

რაიონი ზედმეტადაა სპეციალიზებული იმ ერთწლოვანი კულტურების მოყვანაზე,

რომლებიც დიდ ფართობებს საჭიროებენ და მოითხოვენ მექანიზაციის მაღალ დონეს.

21

მეურნეობათა ხელთ არსებული ტექნიკა

სარგებლობაში არსებული ტექნიკა სახნავი მიწის 100 ჰექტარზე

ყველა ტიპის

ტრაქტორი

(ბორბლიანი,

მუხლუხიანი,

მინი)

ხელის

ტრაქტორი

კომბაინი სატვირთო

ავტომობილი

ნებისმიერი

ტიპის

ავტომობილი

საქართველო 3.20 4.35 0.25 3.98 12.99

დედოფლისწყარო 0.91 0.02 0.27 0.99 2.62 წყარო: საქართველოს სასოფლო-სამეურნეო აღწერა, 2004

2.2.8. სასურსათო უსაფრთხოება

დედოფლისწყაროს რაიონის სასოფლო-სამეურნეო პროფილის განხილვიდან იქმნება

შთაბეჭდილება, რომ მიუხედავად იმისა, რომ იგი სასოფლო-სამეურნეო პროდუქციის

საკმაოდ ვიწრო სპექტრის წარმოებაზეა ორიენტირებული, საძოვრების, ხორბლის,

მზესუმზირისა და მესაქონლეობის პროდუქციის ერთგვარი სიჭარბე რაიონის სასურსათო

უსაფრთხოების შედარებით მაღალ დონეს უნდა განაპირობებდეს დანარჩენ

საქართველოსთან შედარებით. 2004 წლის აღწერის შედეგები, მათი პირდაპირი

ინტერპრეტაციის შემთხვევაში, ასეთი დასკვნის გაკეთების საშუალებას არ იძლევა.

კითხვაზე, ყოფილა თუ არა ბოლო 12 თვის მანძილზე შემთხვევა, როდესაც შინამეურნეობა

არ იყო უზრუნველყოფილი იმ საკვებით, რომელსაც ჩვეულებრივ მოიხმარს, გამოკითხულ

მეურნეობათა დაახლოებით 86% დადებითი პასუხი გასცა, მაშინ როცა საქართველოსთვის

საშუალო მაჩვენებელი დაახლოებით 70% შეადგენს.

მეურნეობათა სურსათით უზრუნველყოფა

კითხვა: ყოფილა თუ არა ბოლო 12 თვის მანძილზე შემთხვევა, როდესაც შინამეურნეობა არ

იყო უზრუნველყოფილი იმ საკვებით, რომელსაც ჩვეულებრივ მოიხმარს

მეურნეობათა

რიცხვი

კი

არა

პასუხი

არაა

საქართველო 790552 559816 228683 2053

დედოფლისწყარო 10362 8848 1468 46 წყარო: საქართველოს სასოფლო-სამეურნეო აღწერა, 2004

ეს შედეგი შეიძლება იმით აიხსნას, რომ რაიონის მოსახლეობა ზომაზე მეტადაა

დამოკიდებული მესაქონლეობის პროდუქციის მოხმარებაზე და მისი მყისიერი

დეფიციტი, რაც შეიძლება მრავალი ფაქტორით იყოს განპირობებული, პრობლემად

აღიქმება. ამ აზრით, რაიონის მოსახლეობა სურსათით სრულადაა უზრუნველყოფილი,

22

თუმცა ცალკეულ შემთხვევებში, იქმნება გარკვეული შეფერხებები მოხმარების

ჩვეული დონის უზრუნველყოფაში.

ამავე დროს, კითხვაზე ყოფილა თუ არა ბოლო 12 თვის მანძილზე შემთხვევა,

როდესაც შინამეურნეობას გაუჩნდა შიში, რომ საკმარისი საკვები არ ექნებოდა,

დადებითი პასუხი მეურნეობათა 85% გასცა, მაშინ როცა საშუალოდ საქართველოში

ამ კითხვაზე დადებით პასუხს მოსახლეობის მხოლოდ 71% იძლევა.

მეურნეობათა სურსათით უზრუნველყოფა

კითხვა: ყოფილა თუ არა ბოლო 12 თვის მანძილზე შემთხვევა, როდესაც

შინამეურნეობას გაუჩნდა შიში, რომ საკმარისი საკვები არ ექნებოდა

მეურნეობათა

რიცხვი

კი

არა

პასუხი

არაა

საქართველო 790552 563540 224910 2102

დედოფლისწყარო 10362 8846 1472 44


წარმოდგენილი ცხრილებიდან იქმნება შთაბეჭდილება, რომ დედოფლისწყაროს

რაიონი, მისი თითქოსდა სასოფლო-სამეურნეო სავარგულების სიუხვის მიუხედავად,

დანარჩენ საქართველოსთან შედარებით მოწყვლადია სასურსათო უსაფრთხოების

თვალსაზისით. შესაძლებელია, რომ მრავალ სოციალურ თუ ეკონომიკურ ფაქტორთან

კომბინაციაში დედოფლისწყაროს რაიონის სოფლის მეურნეობა ვერ ახერხებს მისი

მოსახლეობისათვის საკმარისი ფულადი შემოსავლის უზრუნველყოფას, ხოლო აქ

გაბატონებული ნატურალური მეურნეობის მიერ მოსახლეობის სურსათით

უზრუნველყოფის შესაძლებლობები არასაკმარისია.

2.3. მრეწველობა

დედოფლისწყაროს მუნიციპალიტეტში რეგისტრირებულია დაახლოებით 220

სამრეწველო, გადამამუშავებელი, სავაჭრო და მომსახურების ობიექტი. რაიონის

სამრეწველო საწარმოები ძირითადად მცირე და საშუალო საწარმოთა კატეგორიას

განეკუთვნება. ამ მხრივ, რეგიონი არ გამოირჩევა დანარჩენი საქართველოსაგან (ცხრილი

4).

რაიონში არსებული სასარგებლო წიაღისეული გარკვეულ წინამძღვრებს ქმნის აქ

სამშენებლო მასალების მწარმოებელი ფირმების განვითარებისათვის. სამშენებლო

მასალების წარმოება კონცენტრირებულია კირქვისა და კირის მოპოვება-დამუშავებაზე,

ასევე სამშენებლო კერამიკული ფილების წარმოებაზე. არის ორი საწარმო, რომელიც

მშენებლობისათვის საჭირო პლასტმასის ნაკეთობებს ამზადებს. რაიონში არის რამდენიმე

კარიერი, მათ შორის ერთ-ერთიდან ცემენტის ნედლეულის ამოღებას შპს

„ჰაიდელბერგცემენტი“ ახორციელებს.

23

რაიონში ფუნქციონირებს რამდენიმე რძის პროდუქტების დამამზადებელი საწარმო, რაც

იმის ფონზე, რომ რაიონში საკმარისი რაოდენობით ჰყავთ მსხილფეხა რქოსანი საქონელი,

დიდი არაა. საწარმოები ამ კლასტერშიც მცირე ზომისაა.

რაიონში არის 11 ორაგნიზაცია, რომელიც ფქვილისა და პურის წარმოების კლასტერში

მოქმედებს. ეს საწარმოებიც, მათი იურიდიული სტატუსიდან გამომდინარე (ინდმეწარმე),

მცირე მასშტაბისაა. სამწუხაროდ, არ მოიპოვება ინფორმაცის იმის შესახებ, პურის

წარმოებაში უმეტესად ადგილობრივი თუ იმპორტული ნედლეული გამოიყენება.

რამდენიმე საწარმო (ჩვენს მიერ მოპოვებული ინფორმაციით 4 ერთეული) აწარმოებს

რაფინირებულ ზეთებს, ამ შემთხვევაში, მაღალი ალბათობით, ადგილობრივი ნედლეული

უნდა გამოიყენებოდეს. ინფორმაცია იმის შესახებ, თუ რამდენია ამ საწარმოთა ჯამური

ბრუნვა და დასაქმების მაჩვენენებლები, არ მოგვეპოვება.

საგულისხმოა, რომ ღვინის მრეწველობა ფორმალურად საკმაოდ არასრულადაა

წარმოდგენილი სულ ორი მცირე ზომის ორგანიზაციით. ეს ალბათ, განპირობებულია იმ

გარემოებით, რომ მეღვინეობა რაიონის მაპროფილირებელი დარგი არ არის და ასევე იმ

ფაქტით, რომ კახეთის რეგიონის მრავალ ოჯახში საკუთარი მოხმარებისთვის მზადდება

ღვინო.

რაიონში მოიპოვება ნედლი ნავთობი, რომლის მოპოვებასაც შპს „ფრონტერა ისტერნ

ჯორჯია“ ახორციელებს.ზოგადად საქართველოს, და მათ შორის დედოფლისწყაროს

რაიონის პოტენციალი ნავთობის მოპოვების თვალსაზრისით საკმაოდ უმნიშვნელოა.

თვით ყველაზე ხელსაყრელ პერიოდში, გასული საუკუნის 80 წლებში საქართველოში

ნავთობის მოპოვება მოხმარების ერთ მეხუთედს არ გასცილებია, ხოლო მას შემდეგ

მნიშვნელოვნად შემცირდა.

რაიონში არის ექსპლუატაციაში მყოფი კირქვისა და სააგურე თიხის საბადოები. კირქვები

ცემენტისა და კირის საწარმოებლად, ასევე საფლუსედ გამოიყენება. რაიონში ასევე არის

სამშენებლო და მიწის გასანოყიერებლად ვარგისი გაჯის საბადო.

2.4 ჯანდაცვა და განათლება

ქალაქ დედოფლისწყაროში ფუნქციონირებს 1 საავადმყოფო და 1 პოლიკლინიკა. სოფელ

მირზაანის გარდა ყველა თემში არის ამბულატორია (ცხრილი 5).

მუნიციპალიტეტში ფუნქციონირებს უფასო სასწრაფო-სამედიცინო სამსახური.

დედოფლისწყაროს მუნიციპალიტეტში ყველა თემში არის 1 საჯარო სკოლა. სოფლების

საბათლოს და ფიროსმანის გარდა ყველგან ფუნქციონირებს საბავშვო ბაღი. ამასთან,

მუნიციპალიტეტში არის ორი კოლეჯი პროფესიული ცოდნის შესაძენად (ცხრილი 6).

ქალაქ დედოფლისწყაროში ფუნქციონირებს 1 საჯარო და 1 საბავშვო ბიბლიოთეკა.

2.5. ინფრასტრუქტურა

დედოფლისწყაროს მუნიციპალიტეტში გადის მხოლოდ შიდა სახელმწიფოებრივი და

ადგილობრივი მნიშვნელობის საავტომობილო გზები. შიდა სახელმწიფოებრივი

მნიშვნელობის საავტომობილო გზების სიგრძე მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე 128 კმ-

ია (ცხრილი 7).

24

ელექტრიფიკაციის კუთხით დედოფლისწყაროს მუნიციპატლიტეტი მთლიანად არის

ელექტრიფიცირებული.

რაც შეეხება ბუნებრივი აირით მომარაგებას, ბუნებრივი აირის გარეშე დარჩენილია

სოფლები: ზემო ქედი, არხილოსკალო, ქვემო ქედი, ფიროსმანი, სამთაწყარო და საბათლო.

სასმელი წყლით უზრუნველყოფილია ქალაქი დედოფლისწყარო და მუნიციპალიტეტის 6

თემი: ზემო მაჩხაანი, მირზაანი, ოზაანი, გამარჯვება, ხორნაბუჯი და სამრეკლო.

აღნიშნულ სოფლების ყველა ოჯახს წყალი მიეწოდება ცენტრალური გაყვანილობით

ბუნებრივ წყაროებთან არსებული შემკრები რეზერვუარებიდან.

სოფელ არბოშიკის და სამთაწყაროს მოსახლეობა სასწმელ წყალს იღებს სოფელში

არსებული ბუნებრივი წყაროებიდან, რომლებიც მდებარეობს სოფლის ყველა უბანში.

სოფელ ფიროსმანში მოსახლეობის 30% უზრუნველყოფილია სასმელი წყლით, რომელიც

მიეწოდება ცენტრალური გაყვანილობით ჭაბურღილებთან არსებული შემკრები

რეზერვუარებიდან. დანარჩენი მოსახლეობის წყლის ქსელთან მიერთების სამუშაოები

განხორციელების ფაზაშია.

რაც შეეხება სოფლებს: ზემო ქედი, ქვემო ქედი, არხილოსკალო და საბათლო, სასმელი

წყალი საერთოდ არ არის და ამ სოფლების მოსახლეობა იძულებულია სასმელი წყალი

შეიძინოს ადამიანებისგან, რომლებიც წყალს აწვდიან ცისტერნებით. 40 ლიტრიან

ბიდონში მოსახლეობა იხდის 1 ლარს.

2.6. კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლები

ოფიციალური ინფორმაციით, დედოფლისწყაროს მუნიციპალიტეტში კულტურული

მემკვიდრეობის 26 ძეგლია აღრიცხული. ამ ძეგლების უმრავლესობას ეკლესიები და

ციხეები შეადგენს, რომელთა დიდი ნაწილი გვიანი შუა საუკუნეებით თარიღდება

(ცხრილი 8).

სოფელ მირზაანში მდებარეობს გამოჩენილი ქართველი მხატვრის ნიკო ფიროსმანის სახლ-

მუზეუმი. ხოლო სოფელ ხორნაბუჯში მხარეთმცოდნეობის მუზეუმია გახსნილი.

2.7. ტურიზმი

რაიონში ტურიზმის გარკვეული, თუმცა არც ისე დიდი პოტენციალი არსებობს.

აღსანიშნავია ვაშლოვანის ნაკრძალი, რომელსაც თავსი მრავალფეროვანი ლანდშაფტითა

და უნიკალური ფაუნით ტურისტების გარკვეული რიცხვის მოზიდვა შეუძლია.

ნაკრძალის ტერიტორიაზე განთავსებულია მოსასვენებელი ადგილები საპიკნიკოდ და

ღამის გასათენებლად. ნაკრძალში იმართება ეკო-ტურები როგორც ადგილობრივი,

აგრეთვე უცხოელი ტურისტებისათვის.

სოფელ ხორნაბუჯში მდებარეობს V საუკუნის ისტორიული ციხე-სიმაგრე, რომლის

ფართობიც დაახლოებით 2500 კვ. მეტრს შეადგენს. თავისი უნიკალურობით ეს ციხე-

სიმაგრე ბევრი ტურისტის დაინტერესების ობიექტია. ადგილობრივი მოსახეობა მას

დღესაც თამარის ციხეს უწოდებს.

25

სოფელ მირზაანში მდებარეობს გამოჩენილი ქართველი მხატვრის ნიკო ფიროსმანის სახლ-

მუზეუმი. ყოველი წლის ოქტომბრის ბოლო შაბათ-კვირას მუზეუმის ტერიტორიაზე

ეწყობა საყოველთაო დღესასწაული ფიროსმანობა.

რაიონში არის ადგილობრივი მნიშვნელობის კურორტი არხილოსკალო და საკურორტო

ადგილი მლაშე ტბა.

დედოფლისწყაროს შედარებითი მოწყვეტილობა თბილისიდან, ასევე ის ფაქტი, რომ

თავად კახეთის რეგიონში ტურისტული თვალსაზრისით ბევრად უფრო მიმზიდველი

რაიონების (მაგ თელავი, ყვარელი, ლაგოდეხი) სავარაუდოდ არ იძლევა იმის საშუალებას,

რომ თვალსაწრიერ მომავალში ტურიზმი მოსახლეობის დასაქმების მნიშვნელოვან

წყაროდ იქცეს.

2.8. ძირითადი პრობლემები

დედოფლისწყაროს მუნიციპალიტეტში ჩატარებული გამოკითხვის შედეგად

მუნიციპალიტეტის საერთო პრობლემას წარმოადგენს სახნავ-სათეს ფართობებზე

ქარსაფარი ზოლების განადგურება, რის შედეგადაც რამდენიმეჯერ ჰქონდა ადგილი

ქარისაგან, დათესილი ფართობების მნიშვნელოვან დაზიანებას ან სრულ განადგურებას.

ამასთან, საკაფი ტყის არარსებობის გამო მოსახლეობა ზამთრის პერიოდში განიცდის

სათბობი შეშის მნიშვნელოვან დეფიციტს, რაც შესაბამისად კიდევ უფრო მეტ საფრთხეს

უქმნის დარჩენილი ტყის საფარის გაჩანაგებას.

ქალაქ დედოფლისწყაროს, სოფელ ხორნაბუჯისა და სოფელ სამრეკლოს გარდა ყველა

თემში ადგილი აქვს ნაგვის უკანონო გადაყრას, ძირითადად სოფლის ტერიტორიაზე

არსებულ ხევებში, რომელიც წვიმის დროს ჩაირეცხება ადგილობრივ მდინარეებში.

შესაბამისად ადგილი აქვს ჰაერის, ნიადაგის და წყლის დაბინძურებას.

მუნიციპალიტეტის შიდა გზების ინფრასტრუქტურა საჭიროებს რეაბილიტაციას.

განსაკუთრებით ცუდი მდგომარეობაა სოფ. ქვემო ქედში, სამთაწყაროში, ფიროსმანში,

არხილოსკალოსა და საბათლოში, რომელთა დამაკავშირებელი გზის საფარი 100%

დაზიანებული. აღსანიშნავია, რომ სოფლებისთვის ფიროსმანი და საბათლო ეს

ერთადერთი გზაა მუნიციპალიტეტის ცენტრთან დასაკავშირებლად.

ქალაქ დედოფლისწყაროს ტერიტორიაზე ფუნქციონირებს კირის გამოსაწვავი საწარმო.

გადამუშავების პროცესში გამოყოფილი მავნე ნივთიერებები სერიოზულ საფრთხეს

უქმნის ადგილობრივი მოსახლეობის ჯანმრთელობას.

სოფელ ოზაანში არსებობს მეწყერის აქტიური ზონა, რომლის სიგრძეც დაახლოებით 100-

150 მეტრია. ამ ზონის ფარგლებში 7-8 კომლია მოქცეული. მეწყერული პროცესების

განვითარების შემთხვევაში შესაძლებელია ამ სახლების სრულად განადგურება და

ადამიანების დაღუპვაც.

სოფლებში საბათლო, ფიროსმანი და სამთაწყარო, დაახლოებით 300 ჰექტრამდე

სავარგული იტბორება ყოველწლიურად მდინარე ალაზნის მიერ, რის შედეგადაც

აღნიშნული ფართობი პრაქტიკულად არ მუშავდება. აგრეთვე, ადგილი აქვს

ნიადაგსაფარის ჩარეცხვას და მიტაცებას მდინარის მიერ.

26

ცხრილი 1. დედოფლისწყაროს მუნიციპალიტეტის მოსახლეობის განაწილება

# თემი სოფელი

სულ

მოსახ-

ლეობა

მოსახლეობის განაწილება ასაკის მიხედვით

ინვ

ალი

დებ

ი

ლტ

ოლ

ვილ

ები

ეკო

მიგ

რან

ტებ

ი

სიღ

არი

ბის

ზღ

ვარ

ს ქვ

ემო

თ

მყო

ფი

მოსა

ხლ

ეობ

ა

0-5

წწ.

6-18

წწ.

19-60

წწ.

60-ის

ზემოთ მამრ. მდედ.

1 ზემო ქედი ზემო ქედი 2916 82 350 1884 600 1516 1400 7 6 0 130

2 არხილოსკალო არხილოსკალო 1685 25 181 1073 406 884 801 4 0 0 103

3 ქვემო ქედი ქვემო ქედი 2242 75 166 1428 573 1122 1120 10 0 0 115

4 საბათლო საბათლო 496 41 52 336 67 245 251 1 0 0 52

5 ფიროსმანი ფიროსმანი 813 62 120 581 50 418 395 6 0 813 42

6 სამთაწყარო სამთაწყარო 1400 25 120 1155 100 600 800 3 0 250 80

7 ოზაანი ოზაანი 1034 45 160 524 305 516 518 5 4 0 86

8 არბოშიკი არბოშიკი 2500 70 150 1600 680 1188 1312 11 0 0 113

9 გამარჯვება გამარჯვება 1640 50 150 1040 400 735 905 24 2 0 225

10 ზემო მაჩხაანი ზემო მაჩხაანი 2680 102 226 1652 700 1345 1335 73 11 0 184

11 მირზაანი მირზაანი 650 15 35 476 124 300 350 14 0 0 80

12 სამრეკლო სამრეკლო 2500 70 330 1662 438 1180 1320 29 2 0 108

13 ქ. დედოფლის-

წყარო

ქ. დედოფლის-

წყარო 7430 275 740 4726 1689 2972 4458 147 5 0 475

14 ხორნაბუჯი ხორნაბუჯი 2700 30 149 2131 390 1080 1620 26 4 0 131

სულ 30686 967 2929 20268 6522 14101 16585 360 34 1063 1924

27

ცხრილი 2. დედოფლისწყაროს მუნიციპალიტეტის მოსახლეობის განაწილება ეთნიკური

ნიშნით

# თემი სოფელი ქართველი

%

აზერბაი-

ჯანელი %

სომეხი

%

რუსი

%

სხვა

%

1 ზემო ქედი ზემო ქედი 100 0 0 0 0

2 არხილოსკალო არხილოსკალო 100 0 0 0 0

3 ქვემო ქედი ქვემო ქედი 100 0 0 0 0

4 საბათლო საბათლო 9 0 91 0 0

5 ფიროსმანი ფიროსმანი 100 0 0 0 0

6 სამთაწყარო სამთაწყარო 100 0 0 0 0

7 ოზაანი ოზაანი 100 0 0 0 0

8 არბოშიკი არბოშიკი 100 0 0 0 0

9 გამარჯვება გამარჯვება 100 0 0 0 0

10 ზემო მაჩხაანი ზემო მაჩხაანი 100 0 0 0 0

11 მირზაანი მირზაანი 100 0 0 0 0

12 სამრეკლო სამრეკლო 94 1 1 1 1


წყარო


წყარო 82 1 12 5 0

14 ხორნაბუჯი ხორნაბუჯი 63 2 25 8 2

სულ 89.14 0.29 9.21 1.00 0.21

ცხრილი 3. დედოფლისწყაროს მუნიციპალიტეტის სასოფლო-სამეურნეო სავარგულების

განაწილება თემების მიხედვით

# ტერიტორიული

ერთეული

სახნავი (ჰა) საძოვარი (ჰა) სათიბი

(ჰა) ფართობი პრივატ. ფართობი პრივატ.

1 ზემო მაჩხაანი 7742 4234 13066 5402 0

2 არბოშიკი 4208 2812 9624 5694 0

3 ოზაანი 2506 981 3913 1260 0

4 გამარჯვება 3126 1251 3939 594 0

5 ხორნაბუჯი 5079 2712 6164 2929 0

6 ქ. დედოფ-

ლისწყარო 7244 4352 25170 10881 0

7 ჯაფარიძე 4223 1515 3557 1262 0

28

8 ზემო ქედი 6837 2138 8406 1357 0

9 არხილოსკალო 2990 1153 4309 2484 0

10 ქვემო ქედი 4397 2840 1520 294 0

11 სამთაწყარო 704 650 1490 178 0

12 საბათლო 889 823 2245 465 0

13 ფიროსმანი 1000 225 1100 455 0

14 მირზაანი 1800 400 2100 750 100

სულ 52745 25886 86603 34005 100

ცხრილი 4. სამრეწველო ობიექტები

საწარმოს დასახელება მისამართიი ეკონომიკური საქმიანობის სახე

შპს "მოდებაძე და

კომპანია"

გამარჯვების ქ. 81 რძის გადამუშავება და ყველის წარმოება

ნუგზარ სიფრაშვილი თამარის ქ.N22 რძის გადამუშავება და ყველის წარმოება

შპს "ქიზიყი 2006" გამარჯვების ქ.N81 რძის გადამუშავება და ყველის წარმოება

იმ ”ტარიელ

ნატროშვილი”

შირაქის ქ. №79 რძის გადამუშავება და ყველის წარმოება

თამაზა სინჯიაშვილი გამარჯვების ქ. 81 კირქვის მოპოვება

შ.პ.ს. სამთო მასა რუსთაველის ქ.N53 კირქვის გადამუშავება

ს/ს ჰაიდელბერგ

ცემენტის კირქვის

კარიერი

შირაქის ქ.N98 კირქვის მოპოვება და გადამუშავება

შპს "ინერტი ჯგუფი" მდებარე

ტერიტორია

კირქვის, თაბაშირისა და ცარცის

მოპოვება

შპს "ინვესტი-ჯგუფი

2007"

კირის წარმოება

შპს ”კალციტი” ხორნაბუჯის ქ.N24 კირქვის, თაბაშირისა და ცარცის


სს ”არწივის ხეობა” წითელი წყარო კირქვის, თაბაშირისა და ცარცის


თეიმურაზ

რამაზანაშვილი

დ.აღმაშენებლის

ქ.N34

კერამიკული ფილების წარმოება

29

იმ ”იოსებ

ჩალაბაშვილი”

არბოშიკი ფქვილის წარმოება

იმ ”ზვიადაური

პაატა”

არხილოსკალო ფქვილის წარმოება

იმ ”პოპიაშვილი

ტარიელი”

გამარჯვება ფქვილის წარმოება

იმ "ბუბუნაური ზაზა" ქვემო ქედი ფქვილის წარმოება

იმ "გოგილაშვილი

თემურ"

ჯაფარიძე ფქვილის წარმოება

იმ "ტალიაშვილი

ნუგზარი'

ბაზრის

მიმდებ.ტერიტ

პურის წარმოება; არახანგრძლივი

შენახვის ცომეული საკონდიტრო

ნაწარმის წარმოება

იმ "იაკობიშვილი

შალვა"

რუსთაველის ქ.N 3 პურის წარმოება; არახანგრძლივი



იმ "ალუღიშვილი

თამაზ"

რუსთაველის ქ.

№23




ბესიკ

კოჭლამაზაშვილი

დედოფლისწყარო

--1600




გიული ხმალაძე აღმაშენებლის

ქ.N31




ნანა ხუნაშვილი ზემო მაჩხაანი პურის წარმოება; არახანგრძლივი



იმ ”გიორგი

ბურდული”

არხილოსკალო რაფინირებული ზეთებისა და ცხიმების

წარმოება

იმ "მელიქიშვილი

კარლო"

ზემო ქედი რაფინირებული ზეთებისა და ცხიმების


შპს ”არი” წითელი წყარო რაფინირებული ზეთებისა და ცხიმების


იმ ”რობიზონ

ლეკაშვილი”

ჯაფარიძე რაფინირებული ზეთებისა და ცხიმების


იმ ”გოდერძი

გონაშვილი”

წითელი წყარო ღვინის წარმოება

შპს ”მშვიდობა +” წითელი წყარო ღვინის წარმოება

თენგიზ კიკნაძე შირაქის ქ.N98 ხის სადურგლო ნაკეთობების წარმოება

30

შპს ”ფრონტერა

ისტერნ ჯორჯია”

გორგასალის 15 ნედლი ნავთობის მოპოვება

ამირან იაკობიშვილი კიკვიძის ქ.N1 მშენებლობაში გამოსაყენებელი

პლასტმასის ნაკეთობების წარმოება

არჩილ ღვინიაშვილი წითელი წყარო მშენებლობაში გამოსაყენებელი

პლასტმასის ნაკეთობების წარმოება

ვლადიმერ ბუკუროვი 9 აპრილის ქ.N82 დეკორატიული და სამშენებლო ქვის ჭრა,

დამუშავება და მოპირკეთება

შპს გაზეთი ”შირაქი” ფიროსმანის ქ. №18 გაზეთების გამოცემა

დავითი პაპუაშვილი რუსთაველის ქ.N53 სხვა დაჯგუფებებში ჩაურთველი

პოლიგრაფიული საქმიანობა (წიგნის

პროდუქცია)

იმ ”ვასილ

რობიტაშვილი”

რუსთაველის

ქ.№53

სხვა დაჯგუფებებში ჩაურთველი

პოლიგრაფიული საქმიანობა (წიგნის

პროდუქცია)

ცხრილი 5. დედოფლიწყაროს მუნიციპალიტეტის ჯანდაცვის ობიექტები და მომსახურე

პერსონალი

# თემი სოფელი

ჯანმრთელობა

პოლიკ-

ლინიკა

ამბულა-

ტორია

საავად-

მყოფო ექიმი ექთანი ფერშალი

1 ზემო ქედი ზემო ქედი 0 1 0 2 2 0

2 არხილოსკალო არხილოსკალო 0 1 0 1 1 0

3 ქვემო ქედი ქვემო ქედი 0 1 0 1 1 0

4 საბათლო საბათლო 0 1 0 0 1 0

5 ფიროსმანი ფიროსმანი 0 1 0 1 1 0

6 სამთაწყარო სამთაწყარო 0 1 0 1 1 0

7 ოზაანი ოზაანი 0 1 0 1 2 0

8 არბოშიკი არბოშიკი 0 1 0 1 1 0

9 გამარჯვება გამარჯვება 0 1 0 1 0 0

10 ზემო მაჩხაანი ზემო მაჩხაანი 0 1 0 2 2 0

11 მირზაანი მირზაანი 0 0 0 0 0 0

12 სამრეკლო სამრეკლო 0 1 0 1 1 0


წყარო


წყარო 1 0 1 40 22 1

14 ხორნაბუჯი ხორნაბუჯი 0 0 0 0 0 0

სულ 1 11 1 52 35 1

31

ცხრილი 6. დედოფლისწყაროს მუნიციპალიტეტის განათლების ობიექტები

# თემი სოფელი განათლების ობიექტი

ბაღი სკოლა კოლეჯი უმ. სასწ

1 ზემო ქედი ზემო ქედი 2 2 0 0

2 არხილოსკალო არხილოსკალო 1 1 0 0

3 ქვემო ქედი ქვემო ქედი 1 1 0 0

4 საბათლო საბათლო 0 1 0 0

5 ფიროსმანი ფიროსმანი 0 1 0 0

6 სამთაწყარო სამთაწყარო 1 1 0 0

7 ოზაანი ოზაანი 1 1 0 0

8 არბოშიკი არბოშიკი 1 1 0 0

9 გამარჯვება გამარჯვება 1 1 0 0

10 ზემო მაჩხაანი ზემო მაჩხაანი 1 1 0 0

11 მირზაანი მირზაანი 1 1 0 0

12 სამრეკლო სამრეკლო 1 1 1 0


წყარო


წყარო 4 2 1 0

14 ხორნაბუჯი ხორნაბუჯი 1 1 0 0

სულ 16 16 2 0

ცხრილი 7. დედოფლისწყაროს მუნიციპალიტეტის საავტომობილო გზები

# ს/გზების დასახელება და ნუმერაცია მუნიციპალიტეტში გამავალი გზის

მონაკვეთის სიგრძე (კმ)

შიდა სახელმწიფოებრივი გზები

1. შ-39 წნორი-დედოფლისწყარო-ქვემო

ქედი

65.6

2. შ-41 ულიანოვკა-ბოდბე-გამარჯვება 9.7

3. შ-171 გუმბათი-ხირსა-სამთაწყარო-

საბათლო

46.7

4. შ-173 არხილოსკალო-სამთაწყარო

(აზერბაიჯანის საზღ.)

6.5

ცხრილი 8. დედოფლისწყაროს მუნიციპალიტეტის კულტურული მემკვიდრეობის

ძეგლების დასახელება, აგების თარიღი და მდებარეობა

# ძეგლის დასახელება აგების თარიღი ძეგლის მდებარეობა

1. ეკლესია “დამბადებელი” გვიანი შუა საუკ. სოფ. არბოშიკი

2. კოშკი “ბოსტაანთ ციხე” გვიანი შუა საუკ. სოფ. არბოშიკი,

“ბოსტაანთ უბანი”

3. ეკლესია “წმ. კვირიკე” გვიანი შუა საუკ. სოფ. არბოშიკი,

32

# ძეგლის დასახელება აგების თარიღი ძეგლის მდებარეობა

სასაფლაოზე

4. ღვთისმშობლის ნიში XX ს. სოფ. არბოშიკი,


5. “ხომხელის” ეკლესია შუა საუკ. სოფ. არბოშიკი,

მიდამოები

6. ეკლესია “ზღმურდლი” განვით. შუა საუკ. სოფ. გამარჯვება,

შემაღლებული ბორცვზე

7. ეკლესია “წმ. სტეფანე” შუა საუკ. სოფ. ზემო მაჩხაანი, ახალ


8. ეკლესია “ყველაწმინდა” გვიანი შუა საუკ. სოფ. ზემო მაჩხაანი

9. ეკლესია “არმათიონი” XVII-XVIII სს. სოფ. ზემო მაჩხაანი

10. წმ. გიორგის ეკლესია გვიანი შუა საუკ. სოფ. ზემო მაჩხაანი,


11. “მთავარანგელოზის”

ეკლესია

გვიანი შუა საუკ. სოფ. ზემო მაჩხაანი

12. კოშკი “ბენაანთ ციხე” გვიანი შუა საუკ. სოფ. ზემო მაჩხაანი,

ბენაშვილების კარმიდამო

13. “წმ. ელიას” ეკლესია გვიანი შუა საუკ. სოფ. ზემო მაჩხაანი,

სამხრეთით

14. “ალავერდის” ეკლესია გვიანი შუა საუკ. სოფ. მირზაანი

15. “კვირაცხოვლის” ეკლესია გვიანი შუა საუკ. სოფ. მირზაანი

16. “ყველაწმინდის” ეკლესია XVIII-XIX სს. სოფ. მირზაანი

17. ნაეკლესიარი შუა საუკ. სოფ. მირზაანი

18. ეკლესიის ნაშთი შუა საუკ. სოფ. მირზაანი

19. ოზაანის “ამაღლების”

გუმბათიანი ტაძარი

XII-XIII სს. სოფ. ოზაანის მიდამოები

21. “წმ. სტეფანეს” ეკლესია გვიანი შუა საუკ. სოფ. ოზაანი

22. ეკლესია “ყველაწმინდა” გვიანი შუა საუკ. სოფ. ოზაანი, სასაფლაოზე

23. ეკლესია “ცლუკაანის

ყველაწმინდა”

გვიანი შუა საუკ. სოფ. ოზაანის უბანი

“ცლუკანი”

24. ეკლესია “სამება” XVI–XVII სს. სოფ. ოზაანი,

აღმოსავლეთით

25. “ელიას” ეკლესია შუა საუკ. სოფ. ჯაფარიძე,

მიდამოები “ელიას მთა”

26. რუსული ეკლესია

“სერაფიმა”

XX ს. სოფ. ჯაფარიძე

33

3. კლიმატის მიმდინარე ცვლილება და მომავლის სცენარი

დედოფლისწყაროს მუნიციპალიტეტისათვის

3.1 კლიმატის მიმდინარე ცვლილება დედოფლისწყაროს მუნიციპალიტეტში

3.1.1 მრავალწლიური კლიმატური მახასიათებლები

დედოფლისწყაროს მუნიციპალიტეტს, რომელიც ზღვის დონიდან 90–1,000 მ სიმაღლემდე

მდებარეობს აღმოსავლეთით ესაზღვრება აზერბაიჯანი, ხოლო დასავლეთით და

ჩრდილოეთით სიღნაღის მუნიციპალიტეტი.

დედფლისწყაროს მუნიციპალიტეტის კლიმატური დახასიათება მოხდა

დედოფლისწყაროს მეტეოსადგურის მონაცემებით, რომელიც მდებარეობს ზ.დ. 800 მ

სიმაღლეზე.

მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე, 1951-1960 წ.წ. პერიოდის მონაცემებით, საშუალო

წლიური ტემპერატურა 10.10C-ია, ტემპერატურის აბსოლუტური მაქსიმუმი – 350C, ხოლო

აბსოლუტური მუნიმუმი – -260C. კონტინენტური კლიმატის გამო ტემპერატურის წლიური

ამპლიტუდა უდიდესია მთელ საქართველოში და დაახლოებით 250C-ს უდრის. ნალექების

წლიური რაოდენობა მუნიციპალიტეტში 300-648 მმ საზღვრებში მერყეობს. ნალექების

წლიური ჯამი 648 მმ-ია, ნალექების მაქსიმალური რაოდენობა მოდის მაისში და 109 მმ-ს

შეადგენს. წლის განმავლობაში გაბატონებულია ჩრდილო-დასავლეთის და დასავლეთის

ქარები (57%). წლის თბილ პერიოდში რამდენადმე ხშირდება სამხრეთის მიმართულების

ქარები. გაბატონებული ქარების საშუალო სიჩქარე 5-8 მ/წმ-ია, ხოლო დანარჩენი

მიმართულების ქარებისა – 1.5-2.5 მ/წმ. ძლიერი ქარები იცის თებერვლიდან აპრილამდე.

სავეგეტაციო პერიოდი, 100C-ზე მაღალი საშუალო ტემპერატურებით, გრძელდება 6 თვე.

დედოპლისწყაროს მუნიციპალიტეტის ტერიტორია შედის მშრალი სუბტროპიკული

(სტეპების) კლიმატურ ზონაში ზომიერად ცივი ზამთრით და ცხელი ზაფხულით და ტენის

საკმაოდ ძლიერი დეფიციტით (განსაკუთრებით წლის ცივ პერიოდში და ზაფხულის ორ

უკანასკნელ თვეში – ივლისსა და აგვისტოში).

3.1.2 დაკვირვებულ მონაცემთა ბაზა და მიმდინარე ცვლილებების შეფასების

მეთოდოლოგია

კლიმატური პარამეტრების ცვლილებების გამოსავლენად, დედოფლისწყაროს

მეტეოსადგურის მონაცემების მიხედვით, შეფასდა შემდეგი პარამეტრების სეზონური და

წლიური მნიშვნელობები:

საშუალო ტემპერატურა;

ტემპერატურის საშუალო მინიმუმი და მაქსიმუმი (ყოველდღიური მაქსიმუმებისა და

მინიმუმების სეზონური და წლიური საშუალო);

34

ტემპერატურის აბსოლუტური მინიმუმი და მაქსიმუმი (ამორჩეულია ერთი რიცხვი 25-

წლიან პერიოდში წლიური მაქსიმუმებიდან);

ნალექების ჯამი;

ნალექების დღეღამური მაქსიმუმი (ინტენსივობა);

ქარის საშუალო და მაქსიმალური სიჩქარეები.

აღნიშნული პარამეტრებისათვის (გარდა ქარისა) შეფასდა ექსტრემალური კლიმატური

ინდექსები.

მიღებული შედეგების საიმედოობის გაზრდის მიზნით აღნიშნული პარამეტრების

შეფასების დროს გამოყენებულ იქნა ორი მეთოდი:

თითოეული პარამეტრისათვის 1956-2005 წლებში ცვლილების ტრენდების გამოვლენა

და

ტრენდების სტატისტიკური საიმედოობის შეფასება და ორი 25-წლიანი პერიოდის

საშუალოების შედარება.

მიღებული შედეგების საიმედოობის გაზრდის მიზნით დამატებით გამოთვლილ იქნა

კლიმატური ინდექსები.

კლიმატის ცვლილების შესაფასებლად გამოითვლება სხვადასხვა სახის კლიმატური

მახასიათებლები (ინდექსები), რომელთა გამოთვლის მეთოდოლოგია შემუშავებულია

IPCC-ს რეკომენდაციებით. ვინაიდან კლიმატური პარამეტრების ექსტრემალური

მნიშვნელობები უფრო მეტად მგრძნობიარეა კლიმატის ცვლილების მიმართ, ვიდრე მათი

საშუალო სიდიდეები, დამატებით გამოთვლილ იქნა ექსტრემალური კლიმატური

ინდექსები, რომელთა საშუალებითაც დგინდება ჰაერის ყოველდღიური მაქსიმალური და

მინიმალური ტემპერატურისა და ატმოსფერული ნალექების ექსტრემალური

მნიშვნელობების სიდიდის, სიხშირისა და ინტენსივობის ცვლილების კანონზომიერებები.

ამ ინდექსების აღწერა და მათი მნიშვნელობები მოცემულია დანართში 2.

3.1.3 მიღებული შედეგების ანალიზი

ნახაზებზე. 1-5 წარმოდგენილია ორი 25-წლიანი პერიოდის სხვადასხვა კლიმატური

პარამეტრის გასაშუალოებული მნიშვნელობები.

saSualo temperatura

0.0

5.0

10.0

15.0

20.0

25.0

zamTari gazafxuli zafxuli Semodgoma weli

1956-19801981-2005

ნახ. 1. 25-წლიანი საშუალო ტემპერატურის წლიური და სეზონური მნიშვნელობები

(დედოფლისწყარო, 0C)

35

საშუალო ტემპერატურა. ნახაზი 1-დან ჩანს, რომ საშუალო წლიური ტემპერატურა

დედოფლისწყაროს მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე მომატებულია (+0.40C). დათბობა

აღინიშნება ყველა სეზონზე, განსაკუთრებით ზაფხულში (+0.80C) (იხ. თავი 3.1.5, ცხრილი

1), რაც დასტურდება წრფივი ტრენდების კოეფიციენტებითაც. ყველაზე შესამჩნევი

დათბობას, მთელი პერიოდის განმავლობაში, ზაფხული-შემოდგომის სეზონებზე აქვს

ადგილი.

აბსოლუტური მაქსიმუმი. ბოლო 25-წლიან პერიოდში ყველა სეზონზე, ზამთრის გარდა,

დაფიქსირდა აბსოლუტური მაქსიმუმების მომატება (ყველაზე დიდი სხვაობით –

ზაფხულში +30C) (იხ. თავი 3.1.5, ცხრილი 3). მთელი განხილული პერიოდის (1956-2005

წ.წ.) განმავლობაში აღნიშნული პარამეტრი ხასიათდება აღმავალი წრფივი ტრენდებით.

ყველაზე მდგრადი ტრენდი ისევ ზაფხულისათვის გამოვლინდა. temperaturis absoluturi maqsimumi

0.0

5.0

10.0

15.0

20.0

25.0

30.0

35.0

40.0

45.0


1956-19801981-2005

temperaturis absoluturi minimumi

-25.0

-20.0

-15.0

-10.0

-5.0

0.0

5.0

10.0

zamTari gazafxuli zafxuli Semodgoma weli 1956-19801981-2005

ნახ. 2. 25-წლიანი პერიოდის ტემპერატურების აბსოლუტური მაქსიმუმისა და

აბსოლუტური მინიმუმის წლიური და სეზონური მნიშვნელობები (დედოფლისწყარო, 0C)

აბსოლუტური მინიმუმი. აბსოლუტური მინიმუმის აგრილება მეორე 25-წლიან პერიოდში

აღინიშნა მხოლოდ გაზაფხულზე (იხ. თავი 3.1.5, ცხრილი 5), ყველა დანარჩენ სეზონზე და

წლიურად ეს პარამეტრი თბება. ამ პარამეტრის ცვლილება ყველაზე მდგრადი

ზაფხულშია. saSualo maqsimaluri temperatura

0.0

5.0

10.0

15.0

20.0

25.0

30.0


1956-19801981-2005

saSualo minimaluri temperatura

-5.0

0.0

5.0

10.0

15.0

20.0


1956-19801981-2005

ნახ. 3. საშუალო მაქსიმალური და საშუალო მინიმალური ტემპერატურების წლიური და

სეზონური მნიშვნელობები (25-წლიანი პერიოდებისათვის) (დედოფლისწყარო, 0C)

საშუალო მაქსიმუმი. ნახაზი 3-ის მიხედვით, საშუალო მაქსიმალური ტემპერატურა ორ

პერიოდს შორის მომატებულია ყველა სეზონზე და წლის განმავლობაშიც (+0.50C).

ამასთანავე, ყველაზე მეტ დათბობას სწორედ ეს პარამეტრი აჩვენებს. ტემპერატურის

გამოვლენილი მატება ამ მუნიციპალიტეტში სწორედ ტემპერატურების ზედა ზღვრის

36

აწევის ხარჯზე ხდება. ყველაზე მეტად დამთბარია ზაფხული (+1.30C) (იხ. თავი 3.1.5,

ცხრილი 2). ასეთი ცვლილებები დასტურდება წრფივი ტრენდების კოეფიციენტებითაც.

საშუალო მინიმუმიც დამთბარია, თუმცა შედარებით ნაკლებად, +0.10C-ით. გამოკვეთილია

ზაფხულის მინიმუმების აწევა (+0.50C), ხოლო სხვა სეზონებზე საშ. მინიმალური

ტემპერატურის ცვლილება ორ 25-წლიან პერიოდს შორის უმნიშვნელოა (გაზაფხულზე

მცირედი აგრილებაც -0.30C-ით კი ვლინდება, (იხ. თავი 3.1.5, ცხრილი 4). ასეთივე

სურათია მთელი პერიოდისათვის წრფივი ტრენდების მიხედვითაც. აქაც ყველაზე

მდგრადია ზაფხულის მინიმუმების აწევის ტენდენცია, გაზაფხულზე კი ტრენდი

დაღმავალია, თუმცა არასაიმედო.

ჯამური ნალექები მუნიციპალიეტის ტერიტორიაზე გარდამავალ სეზონებზე (გაზაფხული

და შემოდგომა) მატებას აჩვენებს, რაც ნაწილობრივ კომპენსირდება ზამთრის და

ზაფხულის პერიოდებში ნალექების რაოდენობის შემცირებით. წლიური ჯამებისთვის

ნალექების რაოდენოის ზრდა მეორე 25-წლიან პერიოდში 6%-ს შეადგენს (იხ. თავი 3.1.5,

ცხრილი 6). ნალექების ცვლილების ასეთი რეჟიმი სეზონების მიხედვით, გარდა ზამთრისა,

დასტურდება მთელი პერიოდისათვის აგებული წრფივი ტრენდებითაც. ამასთან,

გასათვალისწინებელია, რომ დედოფლისწყაროში ნალექების წლიური მსვლელობის

პიკები პირველ პერიოდში (1956-80 წ.წ.) ზაფხულის სეზონზე მოდიოდა, მეორე პერიოდში

კი გაზაფხულზე გადაინაცვლა. ცვლილების ტენდენციაც გაზაფხულზე ყველაზე

მდგრადად აღმავალია და ორ პერიოდს შორის სხვაობაც მაქსიმალურია (+14%). naleqebis jami

0

100

200

300

400

500

600

700


1956-19801981-2005

naleqebis dReRamuri maqsimumebis saSualo

raodenoba

0.0

5.0

10.0

15.0

20.0

25.0

30.0


1956-19801981-2005

naleqebis dReRamuri maqsimumi

0.0

20.0

40.0

60.0

80.0

100.0

120.0


1956-19801981-2005

ნახ. 4. ნალექების ჯამი და დღე-ღამეში მოსული ნალექების მაქსიმალური რაოდენობა

წლისა და სეზონების მიხედვით (დედოფლისწყარო, მმ)

დღე-ღამეში მოსული ნალექების მაქსიმალურ მნიშვნელობა. მეორე 25-წლიან პერიოდში

აღინიშნა ამ პარამეტრის სეზონური მნიშვნელობების მატება წლის პირველ ნახევარში –

გაზაფხულზე საკმაოდ მნიშვნელოვნად (26 მმ, 38%). ნალექების დღეღამური მაქსიმუმების

საშუალო წლიური მნიშვნელობების დადებითი ნაზარდებიც, ძირითადად, გაზაფხულზე

37

ამ მახასიათებლის მატებითაა განპირობებული (+4.4 მმ-ით) (იხ. თავი 3.1.5, ცხრილები 7-8).

წრფივი ტრენდების შესაბამისად, სეზონების მიხედვით დღეღამური მაქსიმალური

ნალექების, როგორც საშუალო ისე მაქსიმალური რაოდენობა ყველაზე მნიშვნელოვნად

ისევ გაზაფხულზე იზრდება. ზაფხულში აღნიშნება დღე-ღამეში მოსული ნალექების

რაოდენობის, ისევე როგორც სეზონური ჯამების შემცირება რასაც გაზრდილი

ტემპერატურების და ქარების ფონზე სერიოზული გავლენა აქვს.

ქარის საშუალო სიჩქარე შემცირებულია ყველა სეზონზე. ყველაზე მნიშვნელოვანი კლება

გამოვლენილია გაზაფხულზე და ზაფხულში (-0.6 მ/წმ), წლიური კლება შეადგენს 0.4 მ/წმ-

ს (იხ. თავი 3.1.5, ცხრილი 9). ტრენდებიც ყველგან დაღმავალია და მდგრადია.

მაქსიმალური სიჩქარის ქარების სიძლიერის მატებას, სხვაობის მეთოდის მიხედვით,

ყველა სეზონზე აქვს ადგილი. ამას ადასტურებს წრფივი ტრენდები წლის ყველა

დროისათვის. ყველაზე საიმედო ზრდას კი წლის ცივი პერიოდის ტენდენციები ავლენენ.

ამასვე აჩვენებს, ორივე მეთოდით გამოვლენილი, ქარების საშუალო მაქსიმალური

სიჩქარის ცვლილების ხასიათი. ორ პერიოდს შორის ქარის მაქსიმალური სიჩქარის

საშუალო წლიური ნაზარდი +1.6 მ/წმ-ია, ზამთრის სეზონისთვის კი სხვაობა ორი

პერიოდის საშუალო სიდიდეებს შორის +2.9 მ/წმ-ს აღწევს (იხ. თავი 3.1.5, ცხრილები 10-

11).

qaris saSualo siCqare

0.0

0.5

1.0

1.5

2.0

2.5


1956-19801981-2005

qaris maqsimaluri siCqare

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45


1956-19801981-2005

qaris saSualo maqsimaluri siCqare

0.0

5.0

10.0

15.0

20.0

25.0


1956-19801981-2005

ნახ. 5. ქარის საშუალო და მაქსიმალური სიჩქარე წლისა და სეზონების მიხედვით

(დედოფლისწყარო, მ/წმ)

ცხრილი 9. კლიმატური პარამეტრების ცვლილების წრფივი ტრენდის დახრის კუთხეები

(უარყოფითი სიდიდეები ცვლილების უარყოფით ხასიათს აღწერს)

38

პარამეტრი

საშ

. ტ

ემპე

რატ

ურ

ა,

0

C

საშ

. მა

ქსი

მალ

ურ

ი

ტემ

პერ

ატუ

რა,

0C

ტემ

პერ

ატუ

რი

ს

აბს.

მაქ

სიმუ

მი, 0

C

საშ

. მი

ნიმა

ლუ

რი

ტემ

პერ

ატუ

რა,

0C

ტემ

პერ

ატუ

რი

ს

აბს.

მი

ნიმუ

მი, 0

C

ნალ

ექებ

ის

რაო

დენ

ობ

ა

ნალ

ექებ

ის

დღ

ეღამ

ურ

ი

მაქს

იმა

ლუ

რი

რაო

დენ

ობ

ა

ზამთარი 0.0085 0.0029 -0.0044 0.0029 0.0302 0.0874 0.0433

გაზაფხული 0.0105 0.0174 0.0151 -0.0012 0.0190 0.8493 0.1084

ზაფული 0.0335 0.0536 0.0612 0.0212 0.0184 -0.4023 0.1235

შემოდგომა 0.0331 0.0429 0.0587 0.0111 0.0021 0.4924 0.0058

წელი 0.0188 0.0270 0.0608 0.0055 0.0135 1.2096 0.2218

ზამთარი, ბოლო 25 წლის მონაცემებზე დაყრდნობით, დედოფლისწყაროს

მუნიციპალიტეტში წინა 25 წელთან შედარებით დამთბარია (ძირითადად, მაქსიმალური

ტემპერატურების აწევის ხარჯზე). აღნიშნულის გამო გაზრდილია საშუალო დღეღამური

ამპლიტუდა (+0.20C). ტრენდები აღმავალია, მხოლოდ აბსოლუტური მაქსიმალური

ტემპერატურის ცვლილების ტენდენცია არის ოდნავ უარყოფითი და ნაკლებად ნიშნადი.

შესაბამისად, პირველ პერიოდთან შედარებით, ცივი დღეებისა (FD0) და ყინვიანი დღეების

(ID0) რაოდენობა მცირდება 13 და 18 დღით, შესაბამისად (5 და 3%-ით, იხ. თავი 3.1.5,

ცხრილები 12-13). ამ სეზონზე იზრდება დღე-ღამეში მოსული ნალექის მაქსიმალური

რაოდენობა, ასევე, დღეთა რიცხვი 10 მმ-ზე მეტი ნალექით (იხ. თავი 3.1.5, ცხრილები 14-

16), თუმცა მეორე პერიოდში მოსული ჯამური ნალექის რაოდენობა 2%-ით ნაკლებია.

სავარაუდოდ, შემცირებულია მცრენალექიან დღეთა რიცხვი. უმნიშვნელოდ მცირდება

ქარის საშუალო სიჩქარე, მაქსიმალური ქარების ტენდენცია კი დადებითია. ზამთარი

ხდება უფრო თბილი, გახშირებულია ექსტრემალური ნალექები, ხოლო მცირენალექიანი

დღეების ხდომილება ნაკლებია და მატულობს მასიმალური ქარების სიჩქარე.

გაზაფხულზე, მაქსიმალური ტემპერატურის აწევის (+0.30C) შედეგად, საშუალო

ტემპერატურა სხვა სეზონებთან შედარებით უმნიშვნელოდაა მომატებული (+0.10C).

მაქსიმალური ტემპერატურის წრფივი ტრენდები ყველაზე საიმედოა სხვა

მახასიათებლებთან შედარებით. საშუალო მინიმალური ტემპერატურა შემცირებულია (-

0.30C). აღსანიშნავია, რომ ეს ერთადერთი ტემპერატურული მახასიათებელია, რომელიც

შემცირებულია ორ პერიოდს შორის. შედეგად, გაზრდილია ტემპერატურის დღეღამური

ამპლიტუდა (+0.50C-ით). ბოლო 25-წლინ პერიოდში ადგილი ქონდა მინიმალური

ტემპერატურის აბსოლუტური სიდიდეების დათბობასაც, გაზაფხულზე ღამეები

დამთბარია: ორ განხილულ პერიოდს შორის 5 შემთხვევით შემცირებულია ისეთი

ღამეების რაოდენობა, როდესაც Tmin<0 (FD0), ხოლო ყინვიან დღეთა რიცხვი, როდესაც

Tmax<0 (ID0), პირიქით, 16 დღით არის მომატებული (იხ. თავი 3.1.5, ცხრილები 12-13),

თუმცა ამ უკანასკნელის ტენდენცია არც თუ ისე საიმედოა. ამავე დროს, შედარებით

საიმედო მატებას აჩვენებს ცხელი დღეების ინდექსი (SU25) (18 დღით, იხ. თავი 3.1.5,

ცხრილი 14). ნალექების სეზონური ჯამი მეორე პერიოდში სწორედ გაზაფხულზეა

ყველაზე მეტად მომატებული (+14%). დღე-ღამეში მოსული ნალექის უდიდესი რაოდენობა

39

+26 მმ-ით მეტია ამ სეზონზე. მთელი პერიოდის განმავლობაში წრფივი ტრენდები

ნალექის ყველა მახასიათებლისთვის მატებას აჩვენებს. შესამჩნევად იმატებს დღეთა

რიცხვი 10 და 20 მმ-ზე მეტი ნალექით. ანუ გაზაფხული ხდება უფრო თბილი და ნოტიო.

წაყინვების საშიშროება იკლებს, თუმცა უმნიშვნელოდ, რასაც ადასტურებს FD0 ინდექსის

კლება. სავეგეტაციო პერიოდის (<5 0C; >5

0C) ხანგრძლივობა მცირდება საშუალოდ 3

დღით, თუმცა ტრენდი არ ადასტურებს ამას.

ზაფხულის ტემპერატურა სხვა სეზონებთან შედარებით ყველაზე მეტადაა მომატებული.

ექსტრემუმებიც (აბსოლუტური მაქსიმუმი და მინიმუმი) დამთბარია. ზაფხულში ცხელი

დღეების რაოდენობა (ინდექსი SU25) 227-ით, ხოლო ტროპიკული ღამეების (Tmin>200C

TR20,) 29 დღით არის გაზრდილი(იხ. თავი 3.1.5, ცხრილი 15). აღსანიშნავია, რომ მთელი

პერიოდისათვის გამოვლენილი წრფივი ტრენდები ყველაზე მდგრადი და აღმავალია

სწორედ ამ სეზონისათვის. მთელი განხილული პერიოდის განმავლობაში ნალექების

საზონური ჯამი იკლებს (4%-ით), ისევე როგორც დღეღამური მაქსიმუმები. ნალქების

შემცირებას აჩვენებს ექსტრემალური ინდექსებიც. იზრდება მხოლოდ თავსხმა ნალექიანი

დღეების (50 მმ-ზე მეტი ნალექით) რაოდენობა 3 დღით ორ პერიოდს შორის (იხ. თავი 3.1.5,

ცხრილები 17-19). ქარის სიჩქარე შემცირებულია სხვა სეზონებზე მეტად (-0.6 მ/წმ),

მაქსიმალური ქარების ცვლილებაში კი მდგრადი ტენდენცია არ არის გამოვლენილი.

ამგვარად, ზაფხულისთვის, მომატებული ტემპერატურისა და ნალექების შემცირების

ფონზე, რისკს წარმოადგენს გვალვების გახშირება.

შემოდგომა დედოფლისწყაროს მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე მაქსიმუალური

ტემპერატურების მომატების ხარჯზე არის დამთბარი. თუმცა ზაფხულთან შედარებით

დათბობა ნაკლებია (0.70C). დამთბარია ექსტრემუმები. აბსოლუტური მაქსიმუმი

გაზრდილია 10C–ით. მეორე პერიოდში 124 დღით მომატებულია ცხელი დღეების (SU25)

რაოდენობა, 2-ჯერ აღინიშნა ტროპიკული ღამეებიც, რაც პირველ პერიოდში არ

დაფიქსირებულა. ყინვიანი დღეები, როდესაც დღის მაქსიმუმი უარყოფითია (ID0),

შემცირებულია 3 დღით, ხოლო ყინვიანი ღამეები (FD0) ასევე 3 შემთხვევით არის

მომატებული. შედეგად, საშუალო მინიმალური ტემპერატურა უცვლელია. რის გამოც

შემოდგომის წაყინვების საშიშროება კვლავ არსებობს. ტემპერატურის დღეღამური

რყევადობა ყველაზე მეტად შემოდგომაზე იზრდება (0.90C-ით). ასეთი ცვლილებები

დასტურდება წრფივი ტრენდითაც. ნალექების სეზონური ჯამები, ზაფხულისგან

განსხვავებით, მატულობს (+11%). ნალექებთან დაკავშირებული ექსტრემალური

კლიმატური ინდექსები (R10mm, R20mm, R50mm და სხვ.) ადასტურებს ერთ დღეში

მოსული ნალექების რაოდენობის ოდნავ ზრდას. შემოდგომა დედოფლისწყაროს

მუნიციპალიტეტში ხდება უფრო თბილი და ნოტიო. ქარის საშუალო სიჩქარე

შემცირებულია (-0.4 მ/წმ), ქარების ინტენსივობა კი გაზრდილი.

ცხრილი 10. ექსტრემალური კლიმატური ინდექსების ცვლილება (ტრენდი აგებულია

დაკვირვების მთელი პერიოდისათვის), სხვაობა აღებულია ორ 25 წლიან პერიოდს შორის

ექსტრემალური

ინდექსი

ტრენდის

კოეფიციენტი

ცვლილება ექსტრემალური




ცვლილება

tr20 (დღ. რ.)* 0.034 0.2 rx1day (მმ) 0.368 5.7

su25 (დღ. რ.) 0.595*** 14.1 rx5day (მმ) -0.08 7.0

40

id0 (დღ. რ.) -0.049 0 sdii (მმ/დღე) 0.022 0.5

fd0 (დღ. რ.) -0.053 0 R10mm (დღ. რ.) 0.065 1.4

gsl (პ.ხ)** 0.073 -3.3 R20mm (დღ. რ.) 0.029 0.9

wsdi (პ.ხ) 0.368 9.8 R50mm (დღ. რ.) 0.012 0.3

csdi (პ.ხ) -0.08 -0.5 cdd (პ.ხ) 0.041 0.04

dtr ( 0C) 0.022 0.6 cwd (პ.ხ) 0.013 0.4

* დღ. რ. – დღეთა რიცხვი

** პ.ხ – პერიოდის ხანგრძლივობა

*** წითელი ფერით გამოყოფილია მდგრადი ტრენდები.

3.1.4 ექსტრემალური მოვლენები

ნალექების ინდექსები გვიჩვენებს, რომ უხვნალექიან დღეთა რიცხვი, როცა ნალექების

დღეღამური ჯამი მეტია 10, 20 და 50 მმ-ზე, ასევე თანმიმდევრულად ნალექიანი პერიოდის

ხანგრძლივობა გაზრდილია. ექსტრემალური ინდექსის (SDII) მატება აჩვენებს, რომ

იზრდება ინტენსივობა, ანუ ნალექების წლიური ჯამის შეფარდება ნალექიან დღეთა

რიცხვთან წლის განმავლობაში, რაც განპირობებულია ნალექების წლიური რაოდენობის

ზრდით. ეს რეგიონი კლიმატურად არ არის უხვნალექიანი, დღის განმავლობაში 50მმ-ზე

მეტი ნალექი ბოლო 50-წლიან პერიოდში 23-ჯერაა დაკვირვებული. აქედან 9-ჯერ პირველ

და 14-ჯერ მეორე 25-წლიან პერიოდში, ხოლო 90მმ-ზე მეტი ნალექი თითო-თითოჯერ

ორივე პერიოდში. ამ რაიონში მეწყრებისა და ღვარცოფების საშიშროება არ არსებობს.

ექსტრემალურმა ნალექებმა შესაძლოა გამოიწვიოს ნიაღვრების გაჩენა. აქვე აღვნიშნავთ,

რომ ნალექთა წლიური ჯამის 200 მმ და მეტით გადამეტების შემთხვევები, პირველ

პერიოდში მხოლოდ ერთხელ დაფიქსირდა, ხოლო მეორეში ასეთი იყო 2 შემთხვევა

(ცხრილი 11).

ცხრილი 11. ექსტრემალური ნალექების რაოდენობის ცვლილება

დღეღამურად

მოსული

ნალექების ჯამი

> 50 მმ-ზე


მოსული


> 90 მმ-ზე

ნალექების წლიური

ჯამის 200 და მეტი

მმ-ით

გადაჭარბების

შემთხვევები

შემთხვევათა

რიცხვის


+5 0 +1

გვალვა ისევე, როგორც სხვა რეგიონებისათვის შეფასდა ნალექების სტანდარტიზირებული

ინდექსით (SPI). ცხრილში მოყვანილია მკაცრი და ექსტრემალური გვალვების

განმეორებადობათა რიცხვის ცვლილება ორ პერიოდს შორის.

ცხრილი 12. სხვადასხვა პერიოდის მკაცრი გვალვების საშუალო რაოდენობა პერიოდების

მიხედვით

41

მკაცრი გვალვა

(SPI>-1.5)

1 თვიანი 3 თვიანი 6 თვიანი 9 თვიანი 12

თვიანი

1956-1980 17 23 23 27 30

1981-2005 20 18 17 10 11

სხვაობა 3 -5 -6 -17 -19

ცხრილი 13. სხვადასხვა პერიოდის ექსტრემალური გვალვების საშუალო რაოდენობა

პერიოდების მიხედვით


გვალვა (SPI>-2.0)

1 თვიანი 3 თვიანი 6 თვიანი 9 თვიანი 12

თვიანი

1956-1980 7 8 12 15 15

1981-2005 13 8 8 4 1

სხვაობა 6 0 -4 -11 -14

როგორც ცხრილებიდან ჩანს, რომ მკაცრი, ისე ექსტრემალური გვალვების ხდომილების

ალბათობა შემცირებულია ყველა დროითი მასშტაბით, რაც განპირობებული უნდა იყოს ამ

რაიონში ნალექიანობის მომატების ტენდენციით. გახშირებულია მხოლოდ 1-თვიანი

გვალვები, რაც ძირითადად, ზაფხულის სეზონის ხარჯზე უნდა ხდებოდეს.

3.1.5. დანართი: დედოფლისწყაროს კლიმატური პარამეტრების მნიშვნელობები

ცხრილი 1. საშუალო ტემპერატურა, 0C

ზამთარი გაზაფხული ზაფხული შემოდგომა წელი

1956-

80წწ

0.6 9.7 20.7 11.2 10.6

1981-

2005

0.9 9.8 21.5 11.9 11.0

სხვაობა 0.3 0.1 0.8 0.7 0.4

ცხრილი 2. საშუალო მაქსიმალური ტემპერატურა, 0C


1956-

80წწ

5.5 15.1 26.3 16.5 15.9

1981-

2005

5.8 15.3 27.6 17.4 16.4

სხვაობა 0.3 0.2 1.3 0.9 0.5

ცხრილი 3. ტემპერატურის აბსოლუტური მაქსიმუმი, 0C


42

1956-

80წწ

19.1 30.6 36.5 33.6 36.5

1981-

2005

19.0 31.0 39.5 33.7 39.5

სხვაობა -0.1 0.4 3.0 0.1 3.0

ცხრილი 4. საშუალო მინიმალური ტემპერატურა, 0C


1956-

80წწ

-2.9 5.4 15.5 7.3 6.3

1981-

2005

-2.7 5.1 16.0 7.3 6.4

სხვაობა 0.2 -0.3 0.5 0.0 0.1

ცხრილი 5. ტემპერატურის აბსოლუტური მინიმუმი, 0C


1956-

80წწ

-21.4 -10.2 3.3 -8.5 -21.4

1981-

2005

-16.2 -13.1 6.3 -7.4 -16.2

სხვაობა 5.2 -2.9 3.0 1.1 5.2

ცხრილი.6. ნალექების ჯამი, მმ


1956-

80წწ

78.0 188.7 194.5 128.4 589.4

1981-

2005

76.2 214.7 186.1 142.1 624.6

სხვაობა -1.8 26.0 -8.4 13.7 35.2

ცხრილი 7. ნალექების დღეღამური მაქსიმუმი, მმ


1956-

80წწ

28.2 67.3 96.6 55.2 96.6

1981-

2005

35.0 93.2 69.0 50.0 93.2

43

სხვაობა 6.8 25.9 -27.6 -5.2 -3.4

ცხრილი 8. ნალექების დღეღამური მაქსიმუმების საშუალო, მმ


1956-

80წწ

10.2 18.4 23.9 18.9 17.8

1981-

2005

9.9 22.8 24.1 18.9 19.0

სხვაობა -0.3 4.4 0.3 0.0 1.2

ცხრილი 9. ქარის საშუალო სიჩქარე, მ/წმ


1956-

80წწ

1.7 2.1 1.7 1.6 1.8

1981-

2005

1.6 1.5 1.1 1.2 1.3

სხვაობა -0.1 -0.6 -0.6 -0.4 -0.5

ცხრილი 10. ქარის მაქსიმალური სიჩქარე, მ/წმ


1956-

80წწ

35 34 24 35 35

1981-

2005

40 40 25 40 40

სხვაობა 5 6 1 5 5

ცხრილი 11. ქარის საშუალო მაქსიმალური სიჩქარე, მ/წმ


1956-

80წწ

20.8 19.1 15.2 18.6 18.4

1981-

2005

23.7 20.8 15.1 20.6 20.0

სხვაობა 2.9 1.6 -0.1 2.0 1.6

ცხრილი 12. ცივ დღეთა რიცხვი ყინვიანი ღამით პერიოდში, როცა დღეღამის მინიმუმი Tmin<0°C (FD0)


44

1956-

80წწ 11 1 0 0 12

1981-

2005 11 1 0 0 12


ცხრილი 13. ყინვიან დღეთა რიცხვი პერიოდში, როცა დღეღამის მაქსიმუმი Tmax<0°C

(ID0)


1956-

80წწ 26 2 0 1 29

1981-

2005 26 2 0 1 30


ცხრილი 14. დღეთა რიცხვი პერიოდში, როცა დღეღამის მაქსიმუმი Tmax>25°C (ცხელ

დღეთა რიცხვი SU25)


1956-

80წწ 0 5 60 9 74

1981-

2005 0 5 70 14 87

სხვაობა 0 0 10 5 13

ცხრილი 15. დღეთა რიცხვი პერიოდში, როცა დღეღამის მინიმუმი Tmin>20°C

(ტროპიკული ღამეები TR20)


1956-

80წწ 0 0 3 0 3

1981-

2005 0 0 5 0 4


ცხრილი 16. ნალექიან დღეთა რიცხვი პერიოდში, როცა ნალექების რაოდენობა≥10 მმ

(R10)


45

1956-

80წწ 2 5 6 4 17

1981-

2005 2 6 5 5 18

სხვაობა 0 1 -1 1 1

ცხრილი 17. თავსხმა ნალექიან დღეთა რიცხვი პერიოდში, როცა ნალექების

რაოდენობა≥20 მმ (R20)


1956-

80წწ 0 1 3 1 6

1981-

2005 0 2 3 2 7





1956-

80წწ

0 1 7 1 9

1981-

2005

0 3 10 1 16





1956-

80წწ

0 0 1 0 1

1981-

2005

0 1 0 0 1

სხვაობა 0 1 -1 0 0

33.2. კლიმატის მოსალოდნელი ცვლილება 2020–2050 წწ.

3.2.1 კლიმატური პარამეტრების ცვლილება

46

აღნიშნული პერიოდისათვის კლიმატის ცვლილებების სცენარი შეფასდა რეგიონალური

PRECIS მოდელით (დანართი 4), რომელშიც გამოყენებულ იქნა ECHAM4 გლობალური

მოდელი და მსოფლიოს სოციალურ-ეკონომიკური განვითარების ორი (A2, B2) სცენარი.

მოდელის დაკალიბრება მოხდა დედოფლისწყაროს მეტეოსადგურის რეალური

დაკვირვების მონაცემებით. დაკალიბრების მეთოდოლოგია იხილეთ დანართში 5. ნახაზზე

6. წარმოდგენილია საშუალო ტემპერატურებისა და ნალექების ჯამების 30-წლიანი

დაკვირვების საშუალო მნიშვნელობები თითოეული თვისათვის და იგივე პარამეტრების

მნიშვნელობები გამოთვლილი ECHAM4 და HADCM3 მოდელებით.

naleqebis jami

0.0

20.0

40.0

60.0

80.0

100.0

120.0

140.0

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

hadcm

echam

obs

-10.0

-5.0

0.0

5.0

10.0

15.0

20.0

25.0

30.0

35.0

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

hadcm

echam

obs

saSualo temperatura

ნახ. 6. საშუალო ტემპერატურებისა და ნალექების ჯამებისის 30 წლიანი საშუალო

მნიშვნელობები (დედოფლისწყარო, 0C, მმ)

დედოფლისწყაროს მეტეოსადგურის დაკვირვებებისა და მოდელების მიერ გამოთვლილი

თვის საშუალო ტემპერატურების შედარებისას ირკვევა, რომ მოდელები ყველა თვეში

გაცილებით მაღალ ტემპერატურებს აჩვენებენ. HADCM მოდელით დათვლილი ზაფხულის

თვეების საშუალო ტემპერატურები უფრო მეტად ამახინჯებენ რეალურ დაკვირვებებს.

ნალექების სიმულირება არ ემთხვევა განხილული ორი მოდელის მონაცემებს. კერძოდ,

1,2,9,10,11,12 თვეებისათვის რეალური დაკვირვებების მნიშვნელობები უფრო მაღალია,

მაგრამ ასევე უფრო მაღალია თბილი თვეებისათვის (3,4,5,6,7,8) მოდელებით დათვლილი

მნიშვნელობები. ამსთან ერთად, ECHAM მოდელი III-IX თვეებისათვის უფრო ახლოსაა

დაკვირვებულ მონაცემებთან. ორივე სიმულაციის დაკალიბრების შედეგები

წარმოდგენილია ნახ. 7-8.

47

naleqebis validacia ECHAM

0.0

20.0

40.0

60.0

80.0

100.0

120.0

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

dakvirveba

fardobiTi

korelaciuri

sxobiTi

naleqebis validacia HADCM

0.0

20.0

40.0

60.0

80.0

100.0

120.0

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

dakvirveba

fardobiTi

korelaciuri

sxobiTi

ნახ. 7. ნალექების თვის ჯამების 30 წლიანი საშუალო მნიშვნელობები სამი სხვადასხვა

მეთოდით დაკალიბრების შემდეგ (დედოფლისწყარო, მმ,)

temperaturis validacia HADCM

-5.0

0.0

5.0

10.0

15.0

20.0

25.0

30.0

35.0

40.0

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

dakvirveba

fardobiTi

korelaciuri

sxobiTi

temperaturis validacia ECHAM

-5.0

0.0

5.0

10.0

15.0

20.0

25.0

30.0

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

dakvirveba

fardobiTi

korelaciuri

sxobiTi

ნახ. 8. საშუალო თვიური ტემპერატურის 30-წლიანი საშუალო მნიშვნელობები სამი

სხვადასხვა მეთოდით დაკალიბრების შემდეგ (დედოფლისწყარო, 0C)

მოდელის შედეგების კალიბრაციის საუკეთესო მეთოდის შესარჩევად გამოყენებულ იქნა

შემდეგი კრიტერიუმები: საშუალო მნიშვნელობა, საშუალო ცდომილება და მაქსიმალური

ცდომილება. ამ კრიტერიუმების ანალიზის მიხედვით, გამოტანილი იქნა დასკვნა, რომ

ტემპერატურისათვის ორივე მოდელით (ECHAM4, HaDCM3) დაკალიბრების ყველაზე კარგი

საშუალება სხვაობის მეთოდია (იხ. დანართი 5), კორელაციური კავშირი მოდელის ორივე

პროგნოზსა და დაკვირვებას შორის საკმაოდ მაღალია (≈0.9). ამ მეთოდით დაკალიბრებული

მოდელის მნიშვნელობები ECHAM4 კარგ თანხვედრაშია დაკვირვებულ მონაცემებთან.

ნალექებისათვის ფარდობის მეთოდის საშუალებით მოხდა კალიბრება, რადგან მომავალში

ზოგიერთი თვისათვის მოდელით პროგნიზირებული ნალექების ჯამი იმდენად მცირეა,

რომ სხვაობის მეთოდის გამოყენება შეუძლებელი ხდება. ამდენად, მომავლის სცენარის

აგებისას გამოყენებულ იქნება სხვაობითი მეთოდი ტემპერატურისათვის და ფარდობითი

ნალექებისათვის.

ქვემოთ განხილულია დედოფლისწყაროს მუნიციპალიტეტისათვის მოდელირებული

(ECHAM4, A2, B2) კლიმატური პარამეტრების ცვლილების სცენარები.

48

saSualo temperatura

0.0

5.0

10.0

15.0

20.0

25.0


1956-19801981-20052020-2050 B22020-2050 A2

ნახ. 9. ტემპერატურის საშუალო სეზონური და წლიური ფაქტიური მნიშვნელობები 1956-

1980, 1981-2005წწ პერიოდებისათვის და ორი სხვადასხვა სცენარით მიღებული

მნიშვნელობები 2020-50 წწ პერიოდისათვის. (დედოფლისწყარო, 0C)

საშუალო ტემპერატურა. ნახაზი 9-დან ჩანს, რომ დედოფლისწყაროს მუნიციპალიტეტში

საშუალო ტემპერატურის სეზონურ და წლიურ მნიშვნელობებს, ორივე სცენარის

მიხედვით, ზრდის ხასიათი აქვს. B2 სცენარი, შემოდგომის გარდა, საშუალოდ 30C-ზე მეტ

მატებას აჩვენებს. აღსანიშნავია, რომ ეს ტენდენცია ყველა სეზონზე უკანაკნელი პერიოდის

მატებას ეთანხმება (იხ. თავი 3.2.4, ცხრილი 1).

saSualo maqsimaluri temperatura

0

5

10

15

20

25

30

35


1956-1980

1981-2005

2020-2050 B2

2020-2050 A2

ნახ. 10. საშუალო მაქსიმალური ტემპერატურის სეზონური და წლიური ფაქტიური

მნიშვნელობები 1956-1980, 1981-2005წწ პერიოდებისათვის და ორი სხვადასხვა სცენარით

მიღებული მნიშვნელობები 2020-50 წწ პერიოდისათვის (დედოფლისწყარო, 0 C)

საშუალო მაქსიმუმი. ნახ. 10. აჩვენებს, რომ ამ პარამეტრის მნიშვნელობა, ორივე სცენარის

თანახმად, იზრდება ყოველ სეზონზე და შესაბამისად წლიურადაც აგრძელებს

უკანასკნელი პერიოდის დათბობას. B2 სცენარით, ზაფხულსა და ზამთარში საშუალო

მაქსიმალური ტემპერატურა 30C მოიმატებს, ხოლო სხვა სეზონებში და წლიურად – 2-

2.50C-ით (იხ. თავი 3.2.4, ცხრილი 2).

49

saSualo minimaluri temperatura

-5

0

5

10

15

20


1956-1980

1981-2005

2020-2050 B2

2020-2050 A2

ნახ. 11. საშუალო მინიმალური ტემპერატურის სეზონური და წლიური ფაქტიური

მნიშვნელობები 1956-1980, 1981-2005წწ პერიოდებისათვის და ორი სხვადასხვა სცენარით

მიღებული მნიშვნელობები 2020-50 წწ პერიოდისათვის (დედოფლისწყარო, 0 C)

საშუალო მინიმალური ტემპერატურა იზრდება. ყველაზე მეტად ზამთრის მინიმუმები

თბება – B2 სცენარით 3.30C-ით. A2 და B2 სცენარების შესაბამისად, ეს ნაზარდი სხვა

სეზონებზე და წლიურად 2-2.50C-ს შეადგენს.

naleqebis jami , mm

0

100

200

300

400

500

600

700


1956-1980

1981-2005

2020-2050 B2

2020-2050 A2

ნახ. 12. ნალექების სეზონური და წლიური ჯამების ფაქტიური მნიშვნელობები 1956-

1980, 1981-2005წწ პერიოდებისათვის და ორი სხვადასხვა სცენარით მიღებული

მნიშვნელობები 2020-50 წწ პერიოდისათვის (დედოფლისწყარო,მმ)

ნალექების ჯამის მნიშვნელობები, ნახაზის 12-ის მიხედვით, ყველა სეზონზე უკანაკნელ

პერიოდში გამოვლენილი ცვლილების ტენდენციის საპირისპიროა. ნალექები იზრდება

ზამთარსა (21%) და ზაფხულში (6-8%) და იმაზე მეტი ხდება ვიდრე წინა ორ პერიოდში

იყო. გაზაფხულსა და შემოდგომაზე აღინიშნება ნალექების რაოდენობის კლება, რის

შემდეგაც ნალექების რაოდენობა უბრუნდება იმას რაც იყო საშუალოდ პირველ პერიოდში.

ნალექების წლიური ჯამი თითქმის უცვლელი რჩება.

50

naleqebis dReRamuri maqsimumi , mm

0

20

40

60

80

100

120


1956-1980

1981-2005

2020-2050 A2

ნახ. 13. დღე-ღამის განმავლობაში მოსული მაქსიმალური ნალექების სეზონური და წლიური

ფაქტიური მნიშვნელობები 1956-1980, 1981-2005 წწ პერიოდებისათვის და A2 სცენარით

დათვლილი მნიშვნელობები 2020-50 წწ პერიოდისათვის (დედოფლისწყარო, მმ). (ამ

პარამეტრის გამოსათვლელად საჭიროა ნალექების დღიური მნიშვნელობები, რომლებიც

გამოთვლილია მხოლოდ A2 სცენარით)

დღე-ღამეში მოსული ნალექების მაქსიმალურ მნიშვნელობა. უდიდესი რაოდენობის დღე-

ღამური ნალექი უკანასკნელ პერიოდში გაზაფხულზე მოვიდა. აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ

დაკვირვების პირველ პერიოდში უდიდესი რაოდენობის ნალექი ზაფხულში დაფიქსირდა.

სცენარით ნალექების დღე-ღამური მაქსიმუმი კვლავ გაზაფხულზე მოდის. ზამთრის

სეზონზე დღე-ღამეში მოსული ნალექების მაქსიმალურ მნიშვნელობა დაახლოებით

მხოლოდ 1 მმ-ით არის ნაკლები (ნახ. 13). ზაფხულში კლიმატის პარამეტრი იკლებს,

როგორც დაკვირვებული მონაცემებით ისე სცენარის მიხედვით. ბოლო პერიოდში მცირე

კლების შემდეგ ეს პარამეტრი შემოდგომაზე იზრდება. (იხ. თავი 3.2.4, ცხრილი 5).

წლიური მაქსიმუმი გადადის გაზაფხულზე და მცირდება.

ნალექების დღეღამური მაქსიმუმის საშუალო მნიშვნელობები. ამ პარამეტრის შემცირების

ტრენდი გამოკვეთილია ყველა სეზონზე და განსაკუთრებით ზაფხულში (იხ. თავი 3.2.4,

ცხრილი 6).

51

naleqebis dReRamuri maqsimumebis saSualo

raodenoba, mm

0

5

10

15

20

25

30


1956-1980

1981-2005

2020-2050 A2

ნახ. 14. დღე-ღამური მაქსიმალური ნალექების საშუალო სეზონური და წლიური ფაქტიური

მნიშვნელობები 1956-1980, 1981-2005წწ პერიოდებისათვის A2 სცენარით მიღებული

მნიშვნელობები 2020-50 წწ პერიოდისათვის (დედოფლისწყარო, მმ) (ამ პარამეტრის

გამოსათვლელად საჭიროა ნალექების დრიური მნიშვნელობები, რომლებიც გამოთვლილია

მხოლოდ A2 სცენარით)

qaris saSualo siCqare, m/wm

0.0

0.5

1.0

1.5

2.0

2.5


1956-1980

1981-2005

2020-2050 A2

ნახ. 15. ქარის სიჩქარის საშუალო სეზონური და წლიური ფაქტიური მნიშვნელობები

1956-1980, 1981-2005წწ პერიოდებისათვის და A2 სცენარით მიღებული მნიშვნელობები

2020-50 წწ პერიოდისათვის (დედოფლისწყარო, მ/წმ)

ქარის საშუალო სიჩქარე. მომავლის სცენარის მიხედვით, დედოფლისწყაროს

მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე, ქარის საშუალო სიჩქარე ყველა სეზონზე თითქმის 2-

ჯერ გაიზრდება და დაუბრუნდება დაკვირვების პირველი პერიოდის მნიშვნელობებს.

აღსანიშნავია, რომ სცენარი, ყველა სეზონზე და წლიურადაც, ქარის საშულო სიჩქარის

ცვლილების შესახებ უკანაკნელი პერიოდის მნიშვნელოვანი შემცირების სრულ

საპირისპირო სურათს იძლევა.

მომავლის სცენარების ანალიზი სეზონებისათვის ძირითადად ეყრდნობა A2 სცენარის

შედეგებს, რადგან ამ სცენარისთვის არის დათვლილი ექსტრემალური ინდექსები,

რომლებიც კიდევ უფრო აზუსტებენ ცვლილებების ხასიათს. ექსტრემალური ინდექსების

52

დათვლა B2 სცენარისათვის ვერ მოხერხდა, რადგან ამ სცენარისათვის არ არის

გამოთვლილი ყოველდღიური ექსტრემუმები.

ზამთარი, განხილული მასალის თანახმად, დედოფლისწყაროს მუნიციპალიტეტში

მომავალი 2020-2050 წწ. პერიოდში საშუალოდ 30C-ით უფრო თბილი იქნება. საშუალო

მაქსიმალური და მინიმალური ტემპერატურები, A2 და B2 სცენარებით, სავარაუდოდ

მოინატებს 2-30C-ით. აღსანიშნავია, რომ ყინვიანი ღამეების რიცხვი (FD0) დაკვირვების

პირველ 25-წლიან პერიოდთან შედარებით დაახლოებით 15%-ით შემცირდება, რაც

პირველ და მეორე პერიოდებს შორის არსებული კლების ტენდენციას ეთანხმება. 2020-2050

წწ. პერიოდში მიმდინარესთან შედარებით დაახლოებით 50%-ით შემცირდება ყინვიან

დღეთა რაოდენობაც (136). ზამთრის ნალექების სეზონური ჯამები მოიმატებს 17%-ით.

შედარებით მნიშვნელოვან ზრდას A2 სცენარი აჩვენებს. დაკვირვების ორ 25-წლიან

პერიოდს შორის ჯამი უცვლელი იყო, ანუ ამ სეზონზე ნალექების ცვლილების ტენდენცია

შეიცვლება. დღეღამური მაქსიმალური ნალექები და მისი საშუალო მნიშვნელობა

დაკვირვების მეორე პერიოდში იზრდებაოდა, სცენარით კი იგი გაორმაგდება. ნალექის

ყველა ინდექსის კერძოდ, 10, 20 და 25 მმ-ზე მეტ ნალექიან დღეთა რაოდენობაც,

უკანასკნელი პერიოდიში უცვლელი ტრენდის შემდეგ მნიშვნელოვნად გაიზრდება.

საბოლოოდ შეიძლება ითქვას, რომ ზამთარი დედოფლისწყაროს მუნიციპალიტეტში

შერბილდება და გახდება ოფრო ნალექიანი 10, 20 და 50 მმ-ზე მეტ რაოდენობის ნალექიან

დღეთა რიცხვით მომატების ხარჯზე.

გაზაფხულზე ტემპერატურის სამივე მაჩვენებელი იზრდება საშუალოდ 1,5-20C-ით.

სხვადასხვა სცენარებით ზრდა თითქმის ერთანაირი სიდიდით არის პროგნოზირებული.

აღსანიშნავია, რომ საშულო მინიმალური ტეპერატურა უკანასკნელ პერიოდში მცირედ

იკლებდა, ორივე სცვნარით ეს ტრენდი შებრუნდება. ამასვე ადასტურებს ექსტრემალური

ინდექსების ცვლილების ხასიათიც. კერძოდ, ცივ დღეთა რაოდენობა (FD0) მცირედ

მოიკლებს, ისევე, როგორც მეორე 25-წლიან პერიოდში. ყინვიანი დღეების (ID0)

რაოდენობაც, რომელიც მეორე პერიოდში 5 დღით შემცირდა, იგივე ტემპით გააგრძელებს

კლებას. მნიშვნელოვნად მოიმატებს ცხელ დღეთა (SU25) რაოდენობა (70 დღე მთელ

განხილულ 2020-2050 პერიოდში). მომავალში ნალექების სეზონური ჯამები ბოლო

პერიოდის მატების საწინააღმდეგოდ კვლავ პირველი პერიოდის რაოდენობამდე

დაიკლებს. მცირდება დღე-ღამეში მოსული ნალექების მაქსიმალური და საშუალო

მაქსიმალური რაოდენობებიც მეორე პერიოდთან შედარებით, თუმცა დღე-ღამური

ნალექების უდიდესი რაოდენობა (78,8მმ) კვლავ გაზაფხულზე იქნება მოსალოდნელი.

ექსტრემალური ინდექსების (R10, R20) მიხედვით. დღეთა რიცხვი 10 მმ-ზე მეტი ნალექით

უმნიშვნელოდ იზრდება (3 დღე), ხოლო 20 მმ-ზე მეტი ასევე მცირედ (11%) იკლებს.

დღეები ექსტრემალური ნალექებით (50 მმ) უცვლელია, ხოლო დღეების რიცხვი 90 მმ-ზე

მეტი ნალექებით იკლებს, ასე რომ ნალექების ჯამის სეზონის შიგნით განაწილებაზე

მხოლოდ იმის თქმა შეიძლება, რომ 20 მმ-ზე მეტ ნალექიან დღეებს ჩაანაცვლებს დღეები 10

მმ ნალექით, რის ხარჯზეც სეზონური ჯამი შემცირდება. გაზაფხული დედოფლისწყაროს

მუნიციპალიტეტში მიუხედავად იმისა, რომ უფრო თბილი ხდება ყინვიან დღეთა და

ღამეთა საკმაოდ დიდი რაოდენობა მაინც იქნება მოსალოდნელი, რაც ადრეული

ვეგეტაციისათვის არ იქნება ხელსაყრელი.

53

ზაფხულის ტემპერატურები, A2 და B2 სცენარების თანახმად, 2,5-30C-ით მოიმატებს.

ტემპერატურის სამივე მაჩვენებელი ერთნაირად აგრძელევს წინა პერიოდში გამოვლენილ

დათბობას. ზაფხულში ცხელი დღეების (SU25) რაოდენობა, უკანასკნელ პერიოდთან

შედარებით იზრდება 450 დღით 30-წლიანი პერიოდის განმავლობაში. მოსალოდნელია

ტროპიკული ღამეების გასამმაგებაც, რომლებიც დაკვირვების უკანასკნელ პერიოდში

ისედაც უკვე მნიშვნელოვნადაა გაზრდილი. ნალექების სეზონური ჯამი A2 სცენარით

უფრო მეტად იმატებს (12%) ვიდრე B2 სცენარით (9%). ნალექების ექსტრემალური

ინდექსების ცვლილება ზაფხულზე აჩვენებს, რომ ზაფხულის ნალექების ჯამი

გადანაწილებული იქნება 10 მმ-ზე მეტ ნალექიან დღეთა გაზრდილ რიცხვზე. 20 და 50 მმ-

ზე მეტ ნალექიან დღეთა რიცხვი კი მნიშვნელოვნად დაიკლებს. ნალექების დღეღამური

მაქსიმალური რაოდენობის კლება მანამდე არსებულ ტრენდს აგრძელებს, ხოლო

ნალექების დღეღამური მაქსიმალური რაოდენობის საშუალო მნიშვნელობა 2020-50

პერიოდში მნიშვნელოვნად შემცირდება (33%). მოსალოდნელია ნალექების ინტენსივობის

შემცირება, ნალექების ჯამური რაოდენობის გადანაწილება მოხდება მცირენალექიან

დღეთა გაზრდილ რიცხვზე.

შემოდგომაზე მოიმატებს საშუალო, საშუალო მაქსიმალური და მინიმალური

ტემპერატურები. საშუალო ტემპერატურა, პირველ პერიოდთან შედარებით, გაიზრდება

2,5-30C-ით. ეს ტენდენცია ემთხვევა მიმდინარე ცვლილებას. 2020-2050 წლებში, ცივი

დღეების რაოდენობა ყინვიანი ღამეებით 90 დღით შემცირდება, ხოლო ყინვიან დღეთა

რაოდენობა (ID0) 1–მდე მოიკლებს. ცხელი დღეების რაოდენობა 5 დღით შემცირდება. A2

სცენარის თანახმად, შემოდგომაზე, ძირითადად, ღამის ტემპერატურების აწევის ხარჯზე

მოხდება დათბობა. შემოდგომაზე ნალექების სეზონური ჯამი ორივე სცენარით

შემცირდება. დღე-ღამეში მოსული ნალექების მაქსიმალური რაოდენობა მოიმატებს,

ხოლო მისი საშუალო მნიშვნელობა კი 12%-ით შემცირდება. ნალექების ექსტრემალური

ინდექსები R10, R20 აჩვენებს, რომ მომავალში ასეთი დღეების რიცხვი არ შეიცვლება,

გაიზრდება მხოლოდ დღეთა რიცხვი ექსტრემალურად მაღალი ნალექებით (50 მმ). ყველა

ამ მონაცემით დედოფლისწყაროს მუნიციპალიტეტში შემოდგომა გახდება უფრო თბილი,

წაყინვების მნიშვნელოვნად შემცირებული რისკით. ექსტრემალური ნალექებისა და

მეწყერების რისკი აქ ისედაც არ არის მაღალი, მაგრამ ერთეული შემთხვევების ალბათობა

გაიზრდება.

3.2.2 ექსტრემალური ინდექსები

ნალექების ჯამისა და მაქსიმალური და მინიმალური ტემპერატურის ყოველდღიური

მონაცემებით გამოთვლილი იქნა ექსტრემალური კლიმატური ინდექსები 2020-50წწ

პერიოდისათვის. ინდექსების აღწერა და მათი გამოთვლის მეთოდოლოგია იდენტურია

ფაქტიური მონაცემებით ჩატარებული ესტრემალური ინდექსების გამოთვლისა (იხ.

დანართი 2). ცხრილში 14. მოცემულია ექსტრემალური ინდექსების საშუალო 30 წლიური

მნიშვნელობების ცვლილება საბაზისო (1960-1990 წწ.) და საპროგნოზო (2020-2050 წწ.)

პერიოდებს შორის.

54

ცხრილი 14. ექსტრემალური კლიმატური ინდექსების ცვლილება (ტრენდი აგებულია

დაკვირვების მთელი პერიოდისათვის), სხვაობა აღებულია ორ 30 წლიან პერიოდს შორის

(1960-90 და 2020-50წწ)





ცვლილება ექსტრემალური



კოეფიციენტ

ი


tr20 (დღ. რ.)* 0.356 552 rx1day (მმ) 0.061 3.1

su25 (დღ. რ.) 0.313 503 rx5day (მმ) 0.066 2.3

fd0 (დღ. რ.) -0.572 -949 sdii (მმ/დღე) -0.013 -0.9

id0 (დღ. რ.) -0.157 -249 r10mm (დღ. რ.) -0.005 -11

gsl (პ.ხ)** 0.810 51.0 r20mm (დღ. რ.) -0.015 -29

wsdi (პ.ხ) 0.396 24.6 R25mm (დღ. რ.) -0.012 -23

csdi (პ.ხ) -0.097 -3.1 cdd (პ.ხ) 0.048 3.4

dtr (0C) -0.011 -0.3 cwd (პ.ხ) 0.033 2.0

* დღ. რ. – დღეთა რიცხვი

** პ.ხ – პერიოდის ხანგრძლივობა

ყინვიან ღამეთა (fd0) რიცხვი შემცირდება, დაახლოებით ერთნაირად გაზაფხულსა და

შემოდგომაზე, ზამთარში ასეთი შემთხვევების რიცხვი 45 დღით შემცირდება. (ID0)

ყინვიან დღეთა რიცხვი განახევრდება ზამთარსა და გაზაფხულზე, ხოლო შემოდგომაზე

იგი 86%-ით მოიკლებს. მოსალოდნელია ზაფხულში ტროპიკული ღამეების (tr20)

გასამმაგება, ხოლო ცხელი დღეების (su25) გაზრდა განსკუთრებით გაზაფხულზეა

მოსალოდნელი. ინდექსების ასეთი ცვლილება ადასტურებს საშუალო ტემპერატურებით

გამოვლენილ დათბობის ტრენდს.

3.2.3 ექსტრემალური მოვლენები

ღვარცოფი და მეწყერსაშიში პროცესები: ნალექების ინდექსები გვიჩვენებს, რომ ნალექის

დღეღამური მაქსიმალური რაოდენობა (rx1day), ისევე როგორც 5 დღის განმავლობაში

მოსული ნალექის მაქსიმალური რაოდენობა (rx5day) გაიზრდება. შემცირდება წელიწადში

იმ დღეთა რიცხვი, როცა ნალექების დღიური ჯამი მეტია 10, 20 და 25 მმ-ზე. გაიზრდება

როგორც უწყვეტად ნალექიანი პერიოდები (CWD), ასევე უწყვეტად მშრალი პერიოდის

ხანგრძლივობა (CDD). ექსტრემალური ინდექსის (SDII) შემცირება აჩვენებს, რომ მცირდება

ნალექების წლიური ჯამის შეფარდება ნალექიან დღეთა რიცხვთან წლის განმავლობაში,

რაც განპირობებული უნდა იყოს, ძირითადად, ნალექიან დღეთა წლიური რიცხვის

ზრდით. ანუ, საშუალოდ ერთ დღეზე მოსული ნალექების რაოდენობა შემცირებულია.

მომავალი 2020-2050 წ.წ. პერიოდისთვის ღვარცოფსაშიში დღეების რაოდენობა, 50 მმ-ზე

მეტი ნალექით თითქმის იმდენივეა რაც იყო დაკვირვების მეორე პერიოდში. (თავი 3.2.4,

ცხრილები 12-15).

55

ცხრილი 15. ღვარცოფისა და მეწყერისათვის საშიში ნალექების რაოდენობის ცვლილება

2020-2050 წწ პერიოდში

ღვარცოფ და

მეწყერსაშიში

პროცესები


მოსული


> 50 მმ-ზე


მოსული


> 90 მმ-ზე

ნალექების წლიური

ჯამის 200 და მეტი

მმ-ით შემთხვევები

შემთხვევათა რიცხვის

ცვლილება სცენარსა

და დაკვირვების

პირველ პერიოდს

შორის

+6 -1 -1

ცხრილი 15. და თავი 3.2.4-ის ცხრილი 14 აჩვენებს, რომ ღვარცოფის რისკი

დედოფლისწყაროს რაიონში იზრდება, ხოლო მეწყერსაშიში პროცესების საშიშროება ამ

რაიონში არ არსებობს.

გვალვა შეფასდა ნალექების სტანდარტიზირებული ინდექსით (SPI) (დანართი 3).

ცხრილში მოყვანილია მკაცრი და ექსტრემალური გვალვების განმეორებადობათა რიცხვი

განხილული სამივე პერიოდს შორის.

ცხრილი 16. ხვადასხვა ხანგრძლივობის “მკაცრი გვალვების” განმეორებადობის ჯამური

რაოდენობა განხილულ პერიოდში

მკაცრი გვალვა

(SPI>-1.5)

1 თვიანი 3 თვიანი 6 თვიანი 9 თვიანი 12 თვიანი

1957-1981 17 23 23 27 30

1982-2006 20 18 17 10 11

2020-2050 23 28 30 28 27

ცხრილი 17. სხვადასხვა ხანგრძლივობის “ექსტრემალური გვალვების” განმეორებადობის

ჯამური რაოდენობა განხილულ პერიოდში


გვალვა (SPI>-2.0)

1 თვიანი 3 თვიანი 6 თვიანი 9 თვიანი 12 თვიანი

1956-1980 7 8 12 15 15

1981-2005 13 8 8 4 1

2020-2050 7 10 8 9 8

ცხრილების თანახმად, მკაცრი 1, 3 და 6 თვიანი მკაცრი გვალვების რიცხვი იზრდება,

უფრო ხანგრძლივი მკაცრი გვალვებისა და თითქმის ყველა ხანგრძლივობის

ექსტრემალური გვალვების რიცხვი იკლებს.

56

3.2.4 დანართი: დედოფლისწყაროს კლიმატური პარამეტრების ფაქტიური და

პროგნოზირებული მნიშვნელობები

ცხრილი 1. საშუალო ტემპერატურა, 0C


1956-

80წწ

0.6 9.7 20.7 11.2 10.6

1981-

2005

0.9 9.8 21.5 11.9 11.0

2020-50

B2 3.9 11.5 23.8 13.8 13.3

2020-50

A2 3.3 11.2 23.0 14.3 13.0

ცხრილი 2. საშუალო მაქსიმალური ტემპერატურა, 0C


1956-

80წწ

5.5 15.1 26.3 16.5 15.9

1981-

2005

5.8 15.3 27.6 17.4 16.4

2020-50 B2

8.7 17.1 29.4 18.9 18.5

2020-50 A2

7.9 16.9 28.8 18.3 18.0

ცხრილი 3. საშუალო მინიმალური ტემპერატურა, 0C


1956-

80წწ

-2.9 5.4 15.5 7.3 6.3

1981-

2005

-2.7 5.1 16.0 7.3 6.4

2020-50 B2

0.4 7.1 18.6 9.9 9.0

2020-50 A2

-0.5 7.1 18.1 9.2 8.5

57

ცხრილი 4. ნალექების ჯამი, მმ


1956-

80წწ

78.0 188.7 194.5 128.4 589.4

1981-

2005

76.2 214.7 186.1 142.1 624.6

2020-50 B2

81.1 189.9 207.8 139.4 618.2

2020-50 A2

96.9 186.8 211.3 129.4 624.4

ცხრილი 5. ნალექების დღეღამური მაქსიმუმი, მმ


1956-

80წწ

28.2 67.3 96.6 55.2 96.6

1981-

2005

35.0 93.2 69.0 50.0 93.2

2020-50

77.5 78.8 50.4 64.6 78.8

ცხრილი 6. ნალექების დღეღამური მაქსიმუმების საშუალო, მმ


1956-

80წწ

10.2 18.4 23.9 18.9 17.8

1981-

2005

9.9 22.8 24.1 18.9 19.0

2020-50

17.8 19.9 15.7 17.3 17.7

ცხრილი 7. ქარის საშუალო სიჩქარე, მ/წმ


1956-

80წწ

1.7 2.1 1.7 1.6 1.8

1981-

2005

1.6 1.5 1.1 1.2 1.3

2020-50

1.8 1.9 1.5 1.5 1.7

58

ცხრილი 8. ცივ დღეთა რიცხვი ყინვიანი ღამით პერიოდში, როცა დღეღამის მინიმუმი Tmin<0°C (FD0)


1956-

80წწ 11 1 0 0 12

1981-

2005 11 1 0 0 12

2020-50 8 1 0 0 9

ცხრილი 9. ყინვიან დღეთა რიცხვი პერიოდში, როცა დღეღამის მაქსიმუმი Tmax<0°C

(ID0)


1956-

80წწ 26 2 0 1 29

1981-

2005 26 2 0 1 30

2020-50 10 1 0 0 11

ცხრილი 10. დღეთა რიცხვი პერიოდში, როცა დღეღამის მაქსიმუმი Tmax>25°C (ცხელ

დღეთა რიცხვი SU25)


1956-

80წწ 0 5 60 9 74

1981-

2005 0 5 70 14 87

2020-50 0 7 73 11 91

ცხრილი 11. დღეთა რიცხვი პერიოდში, როცა დღეღამის მინიმუმი Tmin>20°C

(ტროპიკული ღამეები TR20)


1956-

80წწ 0 0 3 0 3

1981-

2005 0 0 5 0 4

2020-50 0 0 11 0 11

59

ცხრილი 12. ნალექიან დღეთა რიცხვი პერიოდში, როცა ნალექების



1956-

80წწ 2 5 6 4 17

1981-

2005 2 6 5 5 18

2020-50 3 5 5 4 17




1956-

80წწ 0 1 3 1 6

1981-

2005 0 2 3 2 7

2020-50 1 2 1 1 5




1956-

80წწ

0 1 7 1 9

1981-

2005

0 3 10 1 16

2020-50

8 3 1 3 15




1956-80წწ 0 0 1 0 1

1981-2005 0 1 0 0 1

2020-50 0 0 0 0 0

60

3.3 კლიმატის ცვლილების სცენარი (2020-2050 წწ.) შემაჯამებელი ცხრილი დედოფლისწყაროს

მუნიციპალიტეტისათვის

მეტეოსადგური ზამთარი გაზაფხული ზაფხული შემოდგომა წლიური

დედოფლისწყარო დათბება დაახლოებით 3 0C დათბება დაახლოებით 1.5 0C დათბება დაახლოებით 3 0C

დათბება დაახლოებით 2.5 0C.

ღამის ტემპერატურის

მატების ხარჯზე

წლიური საშუალო

მოიმატებს 2 0C

მიმდინარე პერიოდთან

სედარბით.

Nნალექები იმატებს 17% ნალექები უბრუნდება I

პერიოდის საშუალოს

ნალექები იმატებს ორივე

პერიოდთან შედარებით

9%. ინტენსივობა

მცირდება

ნალექები მცირდება და

უბრუნდება I პერიოდს

წლიური ნალექები იგივე

დარჩება რაც მიმდინარე

პერიოდში, რაც თავის

მხრივ 6%-ით მეტია

პირველ პერიოდზე FD(0)-(-45)

ID (0)-(-349) 50%

SU25-(0)

TR20-(0)

FD(0)-(-7)

ID (0)-(-17)

SU25-(+87)

TR20-(0)

FD(0)-(0)

ID (0)-(0)

SU25-(+674) 50%

TR20-(+195) 126%

FD(0)-(-2)

ID (0)-(-20) 90% თითქმის აღარ

იქნება (მხოლოდ 3 შემთხვევა) SU25-(+119)

TR20-(0) პირველ პერიოდში

საერთოდ არ დაიკვირვებოდა.

მეორე პერიოდში იყო 3

შემთხვევა

FD(0)-(-54)

ID (0) -(-386)

SU25-(+880)

TR20-(+195)

61

4. დანართები

დანართი 1. წრფივი ტრენდის მდგრადობის კრიტერიუმი

ექსტრემალური კლიმატური ინდექსებისათვის გამოითვლება წრფივი ტრენდები (წრფივი

რეგრესიის კოეფიციენტები). მათი სტატისტიკური საიმედოობა შეფასებულია „კენდალ ტაუ“

ტესტის გამოყენებით.

ტრენდების დასახასიათებლად გამოთვლილ იქნა შემდეგი პარამეტრები:

ტრენდის დახრის კოეფიციენტი

b=Rσy/σx;

სადაც R დეტერმინისტული კოეფიციენტია, ხოლო საშუალო კვადრატული გადახრა

= 22 )(xx

ტრენდებისათვის აღებულია 5% - იანი ნიშნადობის დონე, როცა გამოთვლილი Z –ის

ალბათობა P=Pr {Z Z/2} მეტია 95%-ზე.

დანართი 2. კლიმატის ცვლილების ექსტრემალური ინდექსები

გამოთვლილი იქნა შემდეგი ინდექსები:

1. FD0 – ყინვიან დღეთა რიცხვი წელიწადში: იმ დღეთა რიცხვი წელიწადში, როცა დღის

მინიმუმი TNij<0°C;

2. SU25 - ზაფხულის დღეები: იმ დღეთა რიცხვი წელიწადში, როცა დღის მაქსიმუმი TXij>25°C;

3. ID0 – ყინვიან დღეთა რიცხვი: იმ დღეთა რიცხვი წელიწადში, როცა დღის მაქსიმუმი

TXij<0°C;

4. TR20 - ტროპიკული ღამეები: იმ დღეთა რიცხვი წელიწადში, როცა დღის მინიმუმი

TNij>20°C;

5. GSL –სავეგეტაციო პერიოდის ხანგრძლივობა Tj>5°C ;Tj<5°C ;

6. WSDI - წელიწადში იმ დღეთა რიცხვი, როცა მინიმუმ 6 დღის განმავლობაში

თანმიმდევრობით Txij>Txin90; (სითბური ტალღის მსგავსი)

7. CSDI - წელიწადში იმ დღეთა რიცხვი,)როცა მინიმუმ 6 დღის განმავლობაში

თანმიმდევრობით Tnij<Tnin10;

8. DTR - დღიური ტემპერატურის დიაპაზონია. თუ Txij დღის მაქსიმალური და Tnij

დღის მინიმალური ტემპერატურაა i დღესა და j პერიოდში, მაშინ DTRj=I

TnTx ij

I

i

ij )(1

;

62

9. RX1day - ნალექის რაოდენობის 1 დღიანი მაქსიმუმი, RX1i=max(RRij);

10. RX5day - ნალექის რაოდენობის 5 დღიანი მაქსიმუმი RX5i=max(RRij);

11. SDII - მარტივი დღიური ინტენსივობის ინდექსი, ნალექების წლიური ჯამის

შეფარდება ნალექეიან დღეთა რიცხვთან წელიწადში. SDIIi =W

RRW

w

wj1 ;

12. R10 - თავსხმა ნალექების რიცხვი წელიწადში, RRij 10 მმ; 13. R20 - თქეში ნალექების რიცხვი წელიწადში, RRij 20 მმ;

14. R50 - იმ დღეთა რიცხვი წელიწადში, როცა RRij 50 მმ; 15. R99p

16. CDD - მშრალ დღეთა რივხვი: იმ დღეთა მაქსიმალური რაოდენობა, როცა

თანმიმდევრობით დღიური ნალექების რაოდენობა RRij<1მმ;

17. CWD - ნალექიან დღეთა რიცხვი: იმ დღეთა მაქსიმალური რაოდენობა, როცა

თანმიმდევრობით დღიური ნალექების რაოდენობა RRij1მმ.

დანართი 3. გვალვის შეფასების ინდექსი (SPI)

გვალვა არის ეკოსისტემის მდგომარეობა, რომელიც ხასიათდება დროის გარკვეული

პერიოდის განმავლობაში ნალექების სიმცირით გამოწვეული ტენის ნაკლებობით.

გვალვის იდენტიფიცირებისა და დახასიათების სირთულეები, ძირითადად,

დაკავშირებულია დროის პერიოდის განსაზღვრასთან, რომლის განმავლობაშიც

აკუმულირდება ნალექების დეფიციტის შედეგები. აგრეთვე რთულია ნალექებისა და

წყლის გამოყენებადი რესურსების დეფიციტს შორის ურთიერთზეგავლენისა და მათი

თანმხლები შედეგების დადგენაც.

წყლის გამოყენებადი რესურსები მოიცავს: ნიადაგის ტენს, გრუნტის წყლებს, თოვლის

საფარს, ჩამონადენსა და წყალსაცავებში დაგროვილ წყალს. გვალვა თავს იჩენს, როდესაც

წყალზე მოთხოვნილება აჭარბებს წყლის გამოყენებადი რესურსებით შექმნილ მარაგას.

წყლის გამოყენებადი რესურსების სხვადასხვა სახეების შექმნას ატმოსფერული

ნალექებიდან დროის სხვადასხვა პერიოდი სჭირდება. წყლის გამოყენებასაც აქვს თავისი

მახასიათებელი დროითი მასშტაბები. დროში ნალექების დეფიციტი აკუმულირების

თვალსაზრისით გამოყოფენ გვალვის ფუნქციონალურად განსხვავებულ ტიპებს.

ნახ.16-დან ჩანს ნალექების დეფიციტით გამოწვეული სხვადასხვა ტიპის გვალვების

თანმიმდევრობა: თვადაპირველად, გვალვა მოქმედებს სასოფლო-სამეურნეო სექტორზე,

რომელიც ყველაზე მეტადაა დამოკიდებული ნიადაგში ტენის შემცველობაზე, ხოლო

დაახლოებით 6-9 თვის შემდეგ მოქმედებს იმ სექტორებზე, რომლებიც დამოკიდებულია

ზედაპირულ და გრუნტის წყლებზე.

63

ნახ.16. ნალექების დეფიციტის გავლენა სხვადასხვა სახის წყლის რესურსებზე

ნალექების სტანდარტიზებული ინდექსი არის ნალექების გადახრა არჩეული დროის

პერიოდის საშუალოდან, შეფარდებული საშუალო კვადრატულ გადახრასთან (), სადაც

საშუალო და საშუალო კვადრატული გადახრა განსაზღვრულია 1955-2006 წწ.

პერიოდისათვის და სხვადასხვა დროითი i (i=1, 3, 6, 9, 12 თვე) ბიჯისათვის.

ჩვენს მიერ არჩეული დროითი ბიჯები (i=1, 3, 6, 9, 12 თვე) ახასიათებს ნალექების

დეფიციტის ზემოქმედებას წყლის გამოყენებადი რესურსების ხუთივე ტიპზე. ნალექების

სტანდარტიზებული ინდექსი პროპორციულია ნალექების დეფიციტისა და იძლევა

გვალვის ხდომილების ალბათობის, საშუალოს პროცენტული წილის და ჯამური

ნალექების დეფიციტის განსაზღვრის საშუალებას.

დროის i პერიოდისათვის (ბიჯისათვის) გვალვა მაშინ დგება, როცა SPI–ის მნიშვნელობა

უწყვეტად ნულს ქვემოთ ეცემა და ნაკლებია -1-ზე. გვალვა იწყება მისი პირველი

უარყოფითი მნიშვნელობიდან და მთვრდება დადებითი მნიშვნელობის დადგომისთანავე.

SPI–ის მნიშვნელობების მიხედვით განისაზღვრება გვალვის ინტენსივობის კატეგორიები,

რომლებიც მოცემულია ცხრილში 18.

ცხრილი 18. გვალვის ინტენსივობის კატეგორიები

SPI გვალვის ინტენსივობის კატეგორიები

-0.99>SPI>0.99 ნორმის მახლობელი

-1.00> SPI>-1.49 ზომიერი

-1.50>SPI>-1.99 მკაცრი

-2.00> SPI ექსტრემალურად მკაცრი

64

დანართი 4. კლიმატის ცვლილების სცენარების აგების მეთოდოლოგია

სავარაუდოა, რომ 21-ე საუკუნის კლიმატი საკმაოდ განსხვავებული იქნება მე-20 საუკუნის

კლიმატისგან ადამიანის სამეურნეო საქმიანობის ზემოქმედების გამო. ასევე სავარაუდოა,

რომ ცვლილებები მნიშვნელოვანწილად შეეხება ექსტრემალური მოვლენების სიმკაცრესა

და სიხშირეს, ვიდრე კლიმატური პარამეტრების საშუალო მნიშვნელობებს.

მოსალოდნელია, რომ კლიმატის ცვლილება ზეგავლენას მოახდენს ექსტრემალური

მოვლენების სიხშირესა და მაგნიტუდაზე, რისი ვარაუდის საფუძველსაც იძლევა

ინტესიფიცირებული ჰიდროლოგიური ციკლი (სტოკერი და სხვ. 2001). კლიმატის

ცვლილების მიმართ საზოგადოების მგრძნობელობა უმთავრესად განისაზღვრება

ექსტრემალური მოვლენების სიხშირისა და სიმკაცრის მიხედვით, რადგან ექსტრემალურ

კლიმატურ მოვლენებს სერიოზული მატერიალური ზარალისა და მსხვრეპლის მოტანა

შეუძლიათ.

კლიმატის ცვლილებით გამოწვეული მოსალოდნელი საფრთხის შესაფასებლად და

რისკების სამართავად საჭიროა შეიქმნას საიმედო, მაღალი გარჩევის უნარის მქონე

მოდელები, რომლებიც შეძლებენ კლიმატის ცვლილების სცენარების აგებას მაღალი

სიზუსტით. როგორც ზემოთ ითქვა, კლიმატის ცვლილების პროცესში განსაკუთრებით

მნიშვნელოვანია ექსტრემალური მოვლენების (როგორიცაა უხვი ნალექები და მათი

თანმდევი წყალდიდობები და მაღალი ტემპერატურები) სიხშირისა და ინტენსიურობის

მოსალოდნელი ცვლილებების წინასწარ შეფასება. კლიმატის ცვლილების სცენარები და

განსაკუთრებით ექსტრემალური მოვლენების სიხშირისა და ინტენსიურობის

პროგნოზირება აუცილებელია მომავალი დაგეგმარების ყველა ასპექტისათვის (მაგ., წყლის

რესურსები, სოფლის მეურნეობა, ირიგაცია და მიწის დრენაჟი, გზა, რკინიგზა და

სამშენებლო დიზაინი და სხვა სექტორები, როგორიცაა ტურიზმი), იქ სადაც ამინდი და

კლიმატი წარმოადგენენ ყოველდღიური ცხოვრების განმსაზღვრელ ელემენტებს.

გადაწყვეტილების მიმღებნი, ეკონომიკის დარგების ხელმძღვანელები, არასამთავრობო

ორგანიზაციები და მოსახლეობის ფართო ფენები საჭიროებენ საიმედო ინფორმაციას

მომავალი კლიმატის შესახებ, რათა დროულად იქნას შეფასებული კლიმატის ცვლილებით

გამოწვეული რისკები.

იმისათვის, რომ შევაფასოთ კლიმატის მომავალი ცვლილება, პირველ რიგში,

აუცილებელია პროგნოზირებული იქნას, თუ როგორ შეიცვლება მომავალში

ანთროპოგენური საქმიანობით გამოწვეული სათბურის გაზების (და ატმოსფეროს სხვა

შემადგენლების) ემისია ატმოსფეროში. IPCC (ganmarte) სპეციალურ მოხსენებაში ემისიის

სცენარების (SRES) შესახებ დამუშავებული იქნა რიგი ემისიის სცენარებისა, რომლებიც

დაფუძნებულია მსოფლიოს სოციალურ-ეკონომიკური განვითარების სცენარებზე (A1, A2,

B1, B2). მსოფლიოს სოციალურ-ეკონომიკური განვითარების სცენარები დაფუძნებულია

მოსახლეობის ზრდის, ეკონომიკური ზრდის, ენერგიის გამოყენების ინტენსივობისა და

სუფთა ტექნოლოგიების დანერგვის სიჩქარეზე.

იმ ეფექტის შესაფასებლად, რომლის გამოწვევაც შეუძლია სათბურის გაზების ემისიების

ზრდას გლობალურ კლიმატზე, იყენებენ გლობალურ ცირკულაციურ მოდელებს (GCMs).

ეს მოდელები წარმოადგენენ დეტალურ მათემატიკურ აღწერას იმ მნიშვნელოვანი

ფიზიკური ელემენტებისა და ატმოსფეროში, ოკეანესა და ხმელეთის ზედაპირზე

მიმდინარე პროცესებისა (ქარები და ოკეანური დინებები, ღრუბლები, ნალექები,

65

ნიადაგები), რომლებიც ქმნიან კლიმატურ სისტემას. ისინი კარგად აღწერენ თანამედროვე

კლიმატის ჩამოყალიბების ზოგად თვისებებს და შეუძლიათ, ახლო წარსულისათვის,

საკმაო სიზუსტით შეაფასონ კლიმატის ცვლილებები დიდ მასშტაბებზე (ნახევარსფერო,

კონტინენტები და ა.შ). ამდენად, გარკვეული საიმედოობით ეს მოდელები შესაძლოა

გამოყენებულ იქნან ადამიანის საქმიანობაზე კლიმატური სისტემის რეაქციის

შესაფასებლად. მაგრამ, ლოკალურ დონეზე მიმდინარე პროცესების აღსაწერად ეს

გლობალური ცირკულაციური მოდელები არასაიმედოა და ამიტომ ხდება ამ მოდელების

რეგიონალიზაცია (რეგიონალურ, ლოკალურ) დონეზე დაყვანა.

გლობალური ცირკულაციური მოდელებით სხვადასხვა რეგიონისათვის უკვე აგებულია

კლიმატის ცვლილების მოსალოდნელი სცენარები, მაგრამ ეს პროგნოზი შედარებით უხეში

მასშტაბისაა (რამდენიმე ასეული კილომეტრი), იმისათვის, რომ იგი გამოყენებულ იქნას

კლიმატის ცვლილების გავლენის შესასწავლად რეგიონულ და ლოკალურ დონეზე.

ლოკალურ დონეზე კლიმატის ცვლილების გავლენის შესაფასებლად საჭიროა

პროგნოზირება მოხდეს გაცილებით მაღალი (50 კმ-მდე) გარჩევის უნარის მქონე

მოდელებით. გლობალური მოდელების გარჩევისუნარიანობის გასაუმჯობესებლად

რეგიონალურ დონეზე, შეიქმნა ლოკალური არის მოდელები, რომლებიც იყენებენ

გლობალური მოდელებით მიღებულ ინფორციას.

ერთ-ერთი ასეთი რეგიონალური მოდელი PRECIS (), რომელიც გამოყენებულია ამ

ნაშრომში, შექმნილია ჰადლეის ცენტრში. Iგი იყენებს ინფორმაციას სხვადასხვა

გლობალური მოდელებიდან, მაგრამ საქართველოს შემთხვევაში გამოყენებულ იქნა ორი

გლობალური მოდელით (HadAM3P და ECHAM4) მიღებულ ინფორმაცია. PRECIS

გამოყენებულ იქნა საქართველოს სხვადასხვა რეგიონებისათვის ლოკალური კლიმატური

ცვლილების სცენარების ასაგებად. Aამ რეგიონულ მოდელს შეუძლია გაითვალისწინოს 50

კმ და ნაკლები მასშტაბის ლოკალური თავისებურებები.

რეგიონული კლიმატური მოდელი ”PRECIS” (რკმ), ლოკალური არის მოდელია, ე.ი.

დედამიწის სფეროს ნებისმიერი ლოკალური ტერიტორიისათვის შეუძლია კლიმატური

სურათის მოცემა 25 - კილომეტრიანი ინტერვალით. რკმ დამყარებულია მათემატიკური

განტოლებების სახით წარმოდგენილ ფიზიკურ კანონზომიერებაზე, რომელიც

სამგანზომილებიანი ბადის გამოყენებით ამოიხსნება. იგი ითვალისწინებს კლიმატური

სისტემის, ატმოსფეროსა და ხმელეთის ზედაპირის კომპონენტებს და ამ სისტემაში

მიმდინარე ყველა მნიშვნელოვან ფიზიკურ პროცესებს (ღრუბლები, რადიაცია, ნალექები,

ნიადაგის ჰიდროლოგია).

PRECIS მოდელის სათვლელი არე მოცავს (25x25კმ) ზომის 110X96 უჯრას ცენტრის

კოორდინატებით 41043’, 42067’ სოციალურ ეკონომიკური განვითარების სხვდასხვა

სცენარებისა და სხვადასხვა გლობალური ცირკულაციური მოდელების გამოყენებით

PRECIS-ი გაშვებულ იქნა სამხრეთ კავკასიის რამდენიმე ქვეყანაში. საქართველოს მიერ

განხორციელდა ორი გაშვება: ერთი საბაზისო პერიოდის (1961-1990) შეფასება ERA401-ს

მონაცემთა ბაზის გამოყენებით და მეორე 2020-2050 წლების სცენარის აგება ECHAM4

1 ERA40-ევროპის ამინდის საშუალოვადიანი პროგნოზების ცენტრის დაკვირვების მონაცემებისა და ამავე ცენტრის გლობალური

მოდელის მიერ გამოთვლილი პარამეტრების ანალიზის (შეჯერების) შედეგად მიღებული არქივი.

66

გლობალური მოდელის და B2 სცენარის (იხ.დანართი 5) გამოყენებით. აზერბაიჯანში

გშვებულ იქნა PRECIS მოდელის სამი ვარიანტი ECHAM4 მოდელის გამოყენებით და

მსოფლიოს სოციალურ-ეკონომიკური განვითარების A2 სცენარისათვის: 1961-1990

წლების საბაზისო პერიოდისათვის, რომელიც გამოიყენება მომავლის პროგნოზის

კორექტირებისათვის; 2020-2050 წლებისათვის და 2070-2100 წლებისათვის. ჰადლეის

ცენტრთან თანამშრომლობით სომხეთს PRECIS-ით გაშვებული აქვს HadAM3P

გლობალური მოდელის ორი ვერსია: საბაზისო პერიოდისათვის 1961-1990 და მომავალი

2070-2100 წლებისათვის. მიღებულ სცენარებზე დაყრდნობით, საქართველოს რიგი

შერჩეული რეგიონებისათვის, შეფასებულ იქნა ძირითადი კლიმატური პარამეტრების

მომავალი ცვლილებების ხასიათი და ამ ცვლილების გავლენა ბუნებრივ რესურსებსა და

სოციალურ-ეკონომიკურ სისტემებზე.

საპროგნოზო პერიოდისათვის PRECIS მოდელით გამოითვლება კლიმატური

პარამეტრების დაახლოებით 128 მახასიათებელი ყოველ 1 საათში ერთხელ. ეს

პარამეტრები გაოითვლება ხმელეთის ზედაპირსა და ატმოსფეროს 50 ვერტიკალურ

დონესა და ნიადაგის 4 ფენისათვის. ამ პარამეტრებს შორის შეიძლება აღინიშნოს

რადიაციული პარამერები: ხმელეთის ზედაპირზე მოსული რადიაცია, გაბნეული და

არეკლილი რადიაცია, ატმოსფეროს და ნიადაგის ტემპერატურები, წნევა, ტენიანობა,

ნიადაგის ტენშემცველობა, ქარი, ნალექები და სხვა.

კლიმატის ცვლილების სცენარი

როგორც წესი, რეგიონული მოდელების საშუალებით გამოითვლება კლიმატური

პარამეტრების საშუალო მრავალწლიური (30-წლიანი) მონაცემები ორი სხვადასხვა დროითი

პერიოდისათვის. საქართველოსათვის ამ ეტაპზე განიხილება 1960-1990 წწ.. როგორც

საბაზისო

პერიოდი და 2020-2050/2070-2100 პერიოდები მომავლის კლიმატის სცენარისათვის.

კლიმატის ცვლილების მომავალი პატამეტრების დადგენა ხდება სათბურის გაზებისა და

აეროზოლების გაფრქვევის რომელიმე სცენარის შესაბამისად.

თითოეული მოდელის დასაკალიბრებლად საჭიროა მისი გაშვება საბაზისო

პერიოდისათვის და მოდელით გენერირებული შედეგების შედარება იგივე პერიოდის

რეალურ დაკვირვებებთან. დაკალიბრების შედეგები გამოიყენება მოდელით

გენერირებული მომავალი სცენარების დასაკორექტირებლად. კავკასიის რეგიონის

შემთხვევაში საბაზისო პერიოდისათვის მოხდა PRECIS გაშვება ორი გლობალური HadAM3P

და ECHAM4 მოდელისათვის და ERA40 გამოყენება. შედეგები შედარდა საქართველოში

არსებულ საბაზისო პერიოდის (1960-1990 წწ.) დაკვირვების მონაცემებს. სამივე ეს

საკონტროლო გაშვება ქმნის ანსამბლს, რომელიც რეგიონული კლიმატური მოდელის

სრულყოფილი დაკალიბრების საშუალებას იძლევა.

დანართი 5. მოდელების დაკალიბრების მეთოდოლოგია

კონკრეტული ლოკალური არისათვის საუკეთესო მოდელის შესარჩევად მოხდა თითოეული

მათგანის ტესტირება რეალურ დაკვირვებათა მასივებზე. ტესტირების პროცესი თავის

თავში შეიცავს მოდელის დაკალიბრების პროცესს, რომლისთვისაც სხვადასხვა მეთოდი

შეიძლება იქნას ჩატრებული. ამიტომ საჭიროა მოცემული ლოკალური არისათვის ყველაზე

67

კარგი მეთოდის შერცევა. ამ შემთხვევაში დაკალიბრების საუკეთესო მეთოდის შერჩევა

მოხდა შემდეგი სამი მეთოდიდან: ფარდობითობის; კორელაციური და სხვაობითი.

თითოეულ მეთოდს წინ უძღვის სამი ეტაპი, რომელიც საერთოა სამივე ამ მეთოდისათვის.

პირველ ეტაპზე საბაზისო პერიოდის (1961-90წწ.) თვითოეული თვისათვის გამოთვლება 30-

წლიანი საშუალო მნიშვნელობა და საშუალო სტანდარტული გადახრა როგორც რეალური

დაკვირვებებისთვის, ასევე HadAM3P და ECHAM4 მოდელებით გამოთვლილი

შედეგებისთვის. მეორე ეტაპზე, საბაზისო პერიოდისათვის გამოთვლილი საშუალო და

საშუალო კვადრატული გადახრები დარდება დაკვირვებების მონაცემებით გამოთვლილ

იგივე პარამეტრებს. ამ პარამეტრებზე დაყრდნობით მოდელის მიერ სიმულირებულ

მონაცემებსა და რეალურ დაკვირვებებს შორის დგინდება ურთიერთკავშირი, რომელიც

შემდეგ მომავლის კლიმატის სცენარის დასაკორექტირებლად იქნება გამოყენებული. მესამე

ეტაპზე ერთ-ერთი მეთოდით (ფარდობითი, კორელაციური, სხვაობითი) ხელოვნურად

აგებული მასივი კვლავ დარდება საბაზისო პერიოდის რეალურ დაკვირვებებს და

გამოითვლება საშუალო მიშვნელობა, სტანდარტული და მაქსიმალური ცდომილება. ამ

კრიტერიუმებზე დაყრდნობით შერცეული იქნება დაკალიბრების ის მეთოდი, რომელსაც

მინიმალური ცდომილება ექნება.

რაც შეეხება დაკვირვებათა მასივის და მოდელით 1960-1990 საბაზისო პერიოდისათვის

სიმულირებული მასივების ერთმანეთთან შესადარებლად გამოყენებულ მეთოდებს ისინი

შემდეგში მდგომარებს:

ფარდობითი მეთოდი: გამოითვლება ფარდობა მოდელის მიერ გამოთვლილ ყოველი თვის

30-წლიან საშუალო მნიშვნელობებსა და დაკვირვებების შესაბამის სიდიდეს შორის.

მოდელის მიერ საბაზისო პერიოდისათვის სიმულირებული მნიშვნელობის (ყოველი წლის,

ყოველი თვის მნიშვნელობა 30-წლიანი პერიოდისათვის) გამოთვლილ ფარდობაზე

გამრავლებით მოხდა კლიმატური პარამეტრების (ტემპერატურის საშუალო, საშუალო

მაქსიმალური და მინიმალური და ნალექების ჯამი) 30-წლიანი მასივის აგება, ისევ საბაზისო

პერიოდისათვის, თითოეული პარამეტრის, ყოველი წლისა და ყოველი თვისათვის.

ხელოვნურად შექმნილი მასივი დარდება რეალურ დაკვირვებათა მასივს ზემოთ მოცემული

კრიტერიუმების გამოყენებით.

კორელაციური მეთოდი: დგინდება კორელაციური კავშირი მოდელის მიერ გამოთვლილ

ყოველი წლის ყოველი თვის მნიშვნელობებსა (საშუალო ან ჯამი) და დაკვირვებების

შესაბამის სიდიდეს შორის. მოდელის მიერ საბაზისო პერიოდისათვის სიმულირებული

მნიშვნელობების (ყოველი წლის, ყოველი თვის მნიშვნელობა) წრფივ რეგრესიის

განტოლებაში ჩასმით აიგება კლიმატური პარამეტრების (ტემპერატურის საშუალო,

საშუალო მაქსიმალური და მინიმალური და ნალექების ჯამი) 30-წლიანი მასივი, ისევ

საბაზისო პერიოდისათვის, თითოეული პარამეტრის, ყოველი წლისა და ყოველი

თვისათვის. ხელოვნურად შექმნილი მასივი დარდება რეალურ დაკვირვებათა მასივს

ზემოთ მოცემული კრიტერიუმების გამოყენებით.

სხვაობითი მეთოდი: გამოითვლება სხვაობა მოდელის მიერ სიმულირებულ ყოველი თვის

30-წლიან საშუალო მნიშვნელობებსა და დაკვირვებების შესაბამის სიდიდეს შორის.

მოდელის მიერ საბაზისო პერიოდისათვის სიმულირებულ მნიშვნელობაზე (ყოველი წლის,

ყოველი თვის მნიშვნელობა 30-წლიანი პერიოდისათვის) გამოთვლილი სხვაობის

დამატებით მოხდა კლიმატური პარამეტრების (ტემპერატურის საშუალო, საშუალო

68

მაქსიმალური და მინიმალური და ნალექების ჯამი) 30-წლიანი მასივის აგება, ისევ საბაზისო

პერიოდისათვის, თითოეული პარამეტრის, ყოველი წლისა და ყოველი თვისათვის.

ხელოვნურად შექმნილი მასივი დარდება რეალურ დაკვირვებათა მასივს ზემოთ მოცემული

კრიტერიუმების გამოყენებით.

აღნიშნული სამივე მეთოდით შედარებული და დაკლიბრებული იქნა მიწისპირა

ტემპერატურის საშუალო, საშუალო მაქსიმალური და მინიმალური ტემპერატურისა და

ნელექების ჯამის თვიური მნიშვნელობები. თითოეული ლოკალური არისათვის მოდელის

დაკალიბრების შედეგები იხილეთ შესაბამის თავში.

69

5. შეფასება და დასკვნები

5.1 დედოფლისწყაროს მუნიციპალიტეტის გეოლოგიური შეფასება კლიმატის

მოსალოდნელი ცვლილების პირბებში

დედოფლისწყაროს მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე 2020 – 2050 წლების პერიოდში

კლიმატის ცვალებადობის პროგნოზის გაცნობის შედეგად, ძირითადი დასკვნა იმაში

მდომარეობს, რომ შენარჩუნებული იქნება დათბობის ტენდენცია, რაც რიცხობრივ

გამოხატულებაში +30C შეადგენს საშუალო წლიური ტემპერატურის ამჟამად არსებულ

სიდიდესთან შედარებით. როგორ აისახება ეს მნიშვნელოვანი ფაქტორი განსახილველი

ტერიტორიის საინჟინრო-გეოლოგიურ და ჰიდროგეოლოგიურ პირობებზე?

საინჟინრო-გეოლოგიური პროცესებიდან კლიმატის ცვალებადობის მიმართ, როგორც

ცნობილია, განსაკუთრებით სენსიტიურია ღვარცოფები, წყალმოვარდნები და მეწყრები.

დედოფლისწყაროს მუნიციპალიტეტის ტერიტორია, რომელიც საქართველოს უკიდურეს

სამხრეთ-აღმოსავლეთ ნაწილს მოიცავს, მშრალი კონტინენტური კლიმატით ხასიათდება,

აორთქლების წლიური ნორმის მკვეთრი აღმატებით ნალექების საშუალო წლიურ

რაოდენობაზე. ტერიტორიის დანაწევრებული რელიეფის უბნები ფაქტობრივად მხოლოდ

მშრალი ხევებით არის დასერილი, რომელთა კალაპოტში ნაკადი ძალზე იშვიათად ჩნდება,

ისიც ხანმოკლე, ძლიერი წვიმის შემთხვევაში, რაც აგრეთვე ძალზე იშვიათი მოვლენაა

დედოფლისწყაროს მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე. მიუხედავად იმისა, რომ

გეოლოგიურად განსახილველი ტერიტორია ახალგაზრდა (პლიოცენი - მეოთხეული)

ფხვიერი წარმონაქმნებით არის აგებული (კონგლომერატები, თიხები, თიხნარები), რაც

თავისთავად ღვარცოფის ჩასახვის და განვითარების ერთ-ერთ წინაპირობას წარმოადგენს,

მშრალი კონტინენტური კლიმატი და ატმოსფერული ნალექების უმნიშვნელო რაოდენობა

ღვარცოფების წარმოქმნის რისკს გამორიცხავს როგორც ამჟამად, ასევე მომავალშიც, მით

უმეტეს, რომ სცენარის მიხედვით, ნავარაუდევი საშუალო წლიური ტემპერატურის +30C

მატება, კიდევ უფრო აძლიერებს მშრალი კონტინენტური კლიმატის თვისებებს.

დედოფლისწყაროს რაიონში პირადად ჩვენს მიერ ჩატარებული მრავალჯერადი საველე

კვლევების საფუძველზე, აგრეთვე საფონდო და ლიტერატურული მასალების

პერიოდულად დამუშავების შედეგად, უნდა აღვნიშნოთ, რომ განსახილველ

ტერიტორიაზე მეწყრულ მოვლენებს პრაქტიკულად ადგილი არ აქვს. ისეთ უბნებზე,

სადაც დელუვიონის სიმძლავრე 10 მეტრს აღემატება, რაც ხშირად ფერდობზე მეწყრის

წარმოქმნის მიზეზად გვევლინება, რელიეფი რბილია და ფერდობის უმნიშვნელო

დახრილობა (0

8 ) მის დინამიურობას გამორიცხავს. მაშასადამე, მეწყრების და

ღვარცოფების საშიშროების რისკი დედოფლისწყაროს მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე

არც ამჟამად არსებობს და არც მომავალში არის სავარაუდო, როგორც არ უნდა

განვითარდეს კლიმატის ცვალებადობა.

მოცემულ შემთხვევაში განსაკუთრებით სენსიტიურად კლიმატის ელემენტების ცვალება-

დობისადმი დედოფლისწყაროს რაიონის ჰიდროგეოლოგიური პირობები აღიქმება.

როგორც კლასიკურ მაგალითს, მოკლედ განვიხილავთ მუნიციპალიტეტის ერთ-ერთი

ყველაზე ფართო და მნიშვნელოვანი რეგიონის დიდი შირაქის ველის ჰიდროგეოლოგიურ

პირობებს. გეოლოგიურად შირაქის ველი ჩაკეტილი, დამრეცი და ფართო მულდისმაგვარი

70

სინკლინური სტრუქტურაა, რომელიც ე.წ. „წითელწყაროს“ წყების (აღჩაგილ-აფშერონი)

კონგლომერატებით არის აგებული. ჩრდილოეთით შირაქის ველი მკაფიოდ არის

გამიჯნული ალაზნის დაბლობიდან 400 მ სიმაღლის ძლიერ ეროდირებული,

ტექტონიკური საფეხურით, რომელიც ზემო ქედის ანტიკლინური სტრუქტურით არის

ფორმირებული. საფეხურის მთისძირებში საკმაოდ უხვდებიტიანი (>10 ლ/წმ) დაღმავალი

წყაროები გამოდის - რუსის წყალი, ჩინარი, ქავთარაძის წყარო და სხვ. ეს წყაროები

წითელწყაროს წყებაში არსებული წნევიანი ჰორიზონტების (შირაქის არტეზიული აუზი)

ბუნებრივ განტვირთვას წარმოადგენს. მათი კვების არე შირაქის სინკლინური

სტრუქტურის სამხრეთ-დასავლეთ ბორტზე მდებარეობს - შუამთის, კალადარას ქედების

თხემზე. ნაწილობრივ, წყაროების კვება დაკავშირებული უნდა იყოს იმ ატმოსფერულ

ნალექებთან, რომლებიც უშუალოდ ზემოთ აღნიშნული ტექტონიკური საფეხურის

ფარგლებში მოდის. კლიმატის დათბობის მოსალოდნელ ფონზე, ცხადია, კვების ფაქტორი

მკვეთრად შემცირდება, რასაც აღნიშნული წყაროების დებიტების კლება ან საერთოდ

დაშრობა უნდა მოჰყვეს. გარდა ამისა, დებიტების მკვეთრად შემცირების საფრთხე

საკუთრივ დედოფლისწყაროს ტერიტორიაზე არსებულ დიდდებიტიან კარსტულ

წყაროებთან მიმართებაშიც არსებობს. დღესდღეობით კარსტული წყაროები - „მაზოვკა“,

„ატეკას წყარო“, „ჯარის წყალი“, „ირაკლის წყარო“ და სხვ. ქალაქის სასმელი

წყალმომარაგების ჯერჯერობით უალტერნატივო შესაძლებლობაა, რომ არაფერი ვთქვათ

მრავალრიცხოვან საყოფაცხოვრებო ჭებზე, საიდანაც წყალს სწორედ ზედა იურის

დაკარსტული კირქვებიდან მოიპოვებენ.

ცალკე განხილვის საგანია ჯაფარიძის ტბა, რომელიც მიწისქვეშა წყლების ბაზაზე იკვებება

და უკვე ამჟამად ევთროფიკაციის სტადიაში იმყოფება. თუ არ იქნა მიღებული სათანადო

ზომები ტბის ხელოვნურად კვების ხაზით (მით უმეტეს კლიმატის დათბობის პირობებში),

ამ ბუნებრივი წყალსაცავის გადაგვარება გარდაუვალია.

ყოველივე ზემოაღნიშნულის საფუძველზე მივდივართ საერთო დასკვნამდე, რომ

დედოფლისწყაროს მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე კლიმატის ცვალებადობის

საპროგნოზო სცენარი უშუალოდ აისახება რაიონის ჰიდროგეოლოგიურ პირობებზე და

სერიოზულ პრობლემებს შეუქმნის ზოგიერთი დასახლებული პუნქტის სასმელ

წყალმომარაგებას.

5.2 დედოფლისწყაროს მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე არსებული მდინარეების

მოკლე ჰიდროლოგიური შეფასება კლიმატის მოსალოდნელი ცვლილების პირობებში

დედოფლისწყაროს მუნიციპალიტეტის ძირითად არტერიას წარმოადგენენ მდ.

ალაზანი და მდ. იორი, რომლებზეც აღნიშნული მუნიციპალიტეტის ფარგლებში

გადის საქართველოსა და აზერბაიჯანის სახელმწიფო საზღვარი. აღნიშნულ

მონაკვეთზე მდ. ალაზანს მარცხენა მხრიდან ერთვის ცხრა ძირითადი შენაკადი,

რომლებიც სათავეს იღებენ აზერბაიჯანში. საქართველოს ტერიტორიიდან მდ. ალაზანს

ერთვის მხოლოდ რამდენიმე უმნიშვნელო ხევი, რომლებიც წლის ხანგრძლივი დროის

მანძილზე მშრალია. დედოფლისწყაროს მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე მდ. იორს

71

ასევე ერთვის მხოლოდ ერთი მდ. ოლე და რამდენიმე უმნიშვნელო მშრალი ხევი.

როგორც მდ. ოლე, ასევე ხევები წლის ხანგრძლივი დროის მანძილზე მშრალია.

მდინარე ალაზანი სათავეს იღებს კავკასიონის სამხრეთ კალთებზე 825 მეტრის

სიმაღლეზე, ორი მდინარის, წიფლოვანისხევისა და სამყურისწყალის შეერთებით სოფ.

ყადორთან. ერთვის მინგეჩაურის წყალსაცავს გარე კახეთის ზეგანის სამხრეთ

დაბოლოებასთან. მდინარის სიგრძე 351 კმ-ია, საერთო ვარდნა 745 მ, საშუალო ქანობი

2,1‰. მისი წყალშემკრები აუზის ფართობი 11800 კმ2-ია.

დედოფლისწყაროს მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე მდინარეს ყველა შენაკადი

ერთვის აზერბაიჯანის ტერიტორიიდან, მათ შორის მნიშვნელოვანია: მდ. ყარაჩაი (56

კმ), მდ. ნაჯაბ_კობუ (30 კმ), მდ. ჯამპარაჩაი (28 კმ), მდ. კაპუჩაი (36 კმ), მდ. აჯიჩაი

(28 კმ), მდ. კურმუხჩაი (55 კმ), მდ. ყარაჩაი (27 კმ), მდ. აგრიჩაი (134 კმ) და მდ.

შირინსუ (36 კმ). აღნიშნული მდინარეების ჰიდროგრაფიული დახასიათება

შეუძლებელია მათზე ინფორმაციის არარსებობის მიზეზით.

მდინარე საზრდოობს თოვლის, წვიმისა და გრუნტის წყლებით. Mმისი წყლიანობის

რეჟიმი ხასიათდება გაზაფხულის თოვლის დნობით გამოწვეული წყალდიდობით,

ზაფხულ-შემოდგომის წვიმებით გამოწვეული წყალმოვარდნებით და მეტ-ნაკლებად

გამოხატული ზამთრის წყალმცირობით.Gგაზაფხულ-ზაფხულის წყალდიდობის

პერიოდში მდინარის ჩამონადენი შეადგენს წლიური ჩამონადენის 65-72%-ს

(გაზაფხულზე ჩამოედინება 35-40%, ზაფხულში 30-32%). შემოდგომაზე ჩამოედინება

წლიური ჩამონადენის 20-23%, რაც ხშირად იცვლება მდინარის წყლიანობის

შესაბამისად და ცალკეულ წლებში უტოლდება ზაფხულის ჩამონადენს. ზამთარში

ჩამოედინება მხოლოდ 8-18%.

მდინარე ალაზანი გამოიყენება ირიგაციული და ენერგეტიკული დანიშნულებით.

მდინარე ალაზანზე და მის შენაკადებზე არსებობს 23 ირიგაციული არხი, მათ შორის

3 მაგისტრალური და ერთი დიდი სატუმბო სადგური. სხვა არხები ლოკალური

ხასიათისაა. დედოფლისწყაროს მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე გადის ქვემო

ალაზნის მაგისტრალური არხის ბოლო მონაკვეთი.

მდინარე იორი სათავეს იღებს კავკასიონის ქედის სამხრეთ კალთებზე, 2600 მეტრის

სიმაღლეზე და ერთვის მინგეჩაურის წყალსაცავს აზერბაიჯანის ტერიტორიაზე.

მდინარის სიგრძე 320 კმ-ია, საერთო ვარდნა 2520 მეტრი, საშუალო ქანობი 7,9 ‰,

წყალშემკრები აუზის ფართობი 4650 კმ2.

მდინარეს ერთვის სხვადასხვა რიგის 509 შენაკადი საერთო სიგრძით 1777 კმ. მისი

ძირითადი შენაკადებია მდ. ხაშრულა (სიგრძით 12კმ), საგომე (18კმ), ადედი (16კმ),

გომბორი (13კმ), ლაფიანხევი (10კმ), რაგოლანთწყალი (12კმ), ლაკბე (32კმ) და ოლე

(29კმ). მათ შორის მდ. იორს ქვემო დინებაში ერთვის მხოლოდ მდ. ოლე, რომელიც

წლის ხანგრძლივი დროის მანძილზე მშრალია. მასში წყალი ჩნდება მხოლოდ

თოვლის დნობისა და ინტენსიური წვიმების პერიოდში.

მდინარე საზრდოობს თოვლის, წვიმის და გრუნტის წყლებით. მისი წყლიანობის

რეჟიმი ბუნებრივ პირობებში ხასიათდება გაზაფხულის წყალდიდობით, ზაფხულ-

შემოდგომის წყალმოვარდნებით და ზამთრის მდგრადი წყალმცირობით. გაზაფხულზე

ჩამოედინება წლიური ჩამონადენის 40-44%, ზაფხულში 27-33%, შემოდგომაზე 16-17%

და ზამთარში 8-14%.

72

1964 წელს, სოფელ სიონთან, ექსპლუატაციაში შევიდა 84,8 მეტრის სიმაღლისა და 780

მეტრის სიგრძის მიწის კაშხლით შექმნილი წყალსაცავი, რომლის მთლიანი მოცულობა

325,0 მლნ, სასარგებლო კი 318,4 მლნ. მ3-ია. ირიგაციული დანიშნულების სიონის

წყალსაცავი კომპლექსური გამოყენებისაა. იგი ემსახურება 68,4 ათასი ჰა სასოფლო-

სამეურნეო სავარგულის მორწყვას და 4 ჰიდროელექტროსადგურის მუშაობას.

1988 წელს დედოფლისწყაროს მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე, აზერბაიჯანის

სახელმწიფო საზღვრიდან დაახლოებით 15 კმ-ის მოშორებით, მწყობრში შევიდა 34

მეტრის სიმაღლისა და 1150 მეტრის სიგრძის მიწაყრილის კაშხლით შექმნილი

ირიგაციული დანიშნულების დალის მთის წყალსაცავი, რომლის საპროექტო მთლიანი

მოცულობა 180,0 მლნ, სასრგებლო კი 140,0 მლნ. მ3-ია.

დალის მთის წყალსაცავი ამჟამად არ ფუნქციონირებს, რადგან მასზე დამოკიდებული

სარწყავი სისტემის მშენებლობა უნდა განხორციელებულიყო საქართველოსა და

აზერბაიჯანის ერთობლივი დაფინანსებით. სსრ კავშირის დაშლის შემდეგ

აზერბაიჯანის რესპუბლიკამ უარი განაცხადა თანადაფინანსებაში მონაწილეობის

მიღებაზე, ხოლო საქართველოს არ გააჩნდა შესაბამისი თანხები. ამჟამად წყალსაცავში

შენარჩუნებულია მხოლოდ მკვდარი მოცულობა 40,0 მლნ. მ3-ის ოდენობით.

დედოფლისწყაროს მუნიციპალიტეტის კლიმატის მიმდინარე ცვლილებისა და

მომავლის სცენარის მიხედვით, აღნიშნული მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე,

მეტსადგურ დედოფლისწყაროს მრავალწლიური დაკვირვების მონაცემებით, ნალექების

წლიური ჯამი ბოლო 25 წლის მანძილზე მომატებულია 35,2 მმ-ით. მატება აღინიშნება

მხოლოდ გაზაფხულზე (26,0 მმ-ით) და შემოდგომაზე (13,7 მმ-ით), სხვა პერიოდებში

კი დაკლებულია. ამავე წლებში ორჯერ დაფიქსირდა ნალექების წლიური ჯამის

გადამეტება 200 მმ-ით. მომატებულია თავსხმა ნალექიან დღეთა რაოდენობა, როდესაც

ნალექების რაოდენობა აღემატება 10, 20 და 50 მმ-ს.

მომავლის სცენარის მიხედვით, 2020-2050-იან წლებშიც ნალექების ჯამი იმატებს

მხოლოდ ზამთარში და ზაფხულში, სხვა პერიოდებში კი თითქმის ემთხვევა პირველი

პერიოდის (1981-2005 წწ) რაოდენობას. იმავე სცენარის მიხედვით ნალექების დღე-

ღამური მაქსიმუმები იმატებს ზამთარში და შემოდგომაზე. იმავე პერიოდში იმატებს

თავსხმა ნალექიან დღეთა რაოდენობა, როდესაც ნალექების რაოდენობა აღემატება 10

და 50 მმ-ს. თუ გავითვალისწინებთ, რომ ზამთარში ნალექების გარკვეული

რაოდენობა მოდის თოვლის სახით, რომელიც დნება გახანგრძლივებულ დროში,

გასაგებია, რომ ზამთრის პერიოდში მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე არსებულ

მშრალ ხევებში წყალმოვარდნები არ ჩამოყალიბდება. ნალექების დღე-ღამური

რაოდენობის მატებამ შემოდგომაზე კი შესაძლებელია გამოიწვიოს მშრალ ხევებში

იშვიათი განმეორებადობის მაქსიმალური ხარჯების გავლა, რაც გარკვეულ უარყოფით

ზეგავლენას მოახდენს სასოფლო-სამეურნეო სავარგულებზე.

დედოფლისწყაროს მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე არსებული ძირითადი

მდინარეების, ალაზნისა და ივრის ჩამონადენის მოსალოდნელი ცვლილებების

დადგენა ერთი მეტეროლოგიური სადგურის მონაცემების მიხედვით, შეუძლებელია,

რადგან აღნიშნული მდინარეები სათავეს იღებენ საკმაოდ შორი მანძილიდან და მათი

წყლიანობის რეჟიმი დამოკიდებულია აღმოსავლეთ საქრთველოში, მათ შორის

კახეთის რეგიონშიც არსებულ მრავალ ფაქტორზე. ამასთან, საქართველოში მდინარეთა

73

ჩამონადენზე დაკვირვებები აღარ მიმდინარეობს გასული საიკუნის 90 წლების შემდეგ,

რის გამო შეუძლებელია ბოლო პერიოდის ჩამონადენის შედარება სხვა პერიოდებთან

ჩამონადენის ცვლილებების დასადგენად.

დედოფლისწყაროს მუნიციპალიტეტის კლიმატის მიმდინარე ცვლილებისა და

მომავლის სცენარის მიხედვით, 2020-2050 წლებში, 1982-2006 წლებთან შედარებით

მატულობს ,,მკაცრი გვალვების” 3 თვიანი, 9 თვიანი და 12 თვიანი რაოდენობაც.

გვალვიან პერიოდებში სასოფლო-სამეურნეო კულტურების დასაცავად და მოსავლის

გადასარჩენად აუცილებელია აგრომელიორაციული ღონისძიებების განხორციელება,

რაც გულისხმობს სარწყავი სისტემების აღდგენას და ქარსაფარი ზოლების მოწყობას.

წინააღმდეგ შემთხვევაში მოსალოდნელია დედოფლისწყაროს მუნიციპალიტეტის

ტერიტორიაზე გაუდაბნოების შეუქცევადი პროცესის განვითარება.

5.3. ბიომრავალფეროვნება და კლიმატის მიმდინარე ცვლილება და მომავლის სცენარი

დედოფლისწყაროს მუნიციპალიტეტის ტერიტორიისათვის

კლიმატური ფაქტორები(მზის სხივური ენერგია, ტემპერატურა, შეფარდებითი ტენიანობა,

ნალექები და ქარი), განსაკუთრებით კი თერმული,ახდენს პირდაპირ ზეგავლენას

ხმელეთის ეკოსისტემებზე, ბიოტების გეოგრაფიულ განაწილებაზე, მათ სეზონურ

ცვლილებებზე , ეკოსისტემის სახეობრივ შემადგენლობაზე , ბიომრავალფეროვნებაზე და

პროდუქტიულობაზე. ბიოლოგიურ სისტემებზე კლიმატის ზემოქმედების გამოვლინება

ხდება გეოფიზიკური და გეოქიმიური ფაქტორების კომპლექსის ცვლილების

გზით,რომელიც ექვემდებარება კლიმატურ ცვალებადობას.

როგორც ზემოთ აღინიშნა ტემპერატურა არის ერთ ერთი მნიშვნელოვანი ეკოლოგიუერი

ფაქტორი ეკოსისტემაში შემავალი ცოცხალი კომპონენტებისათვის. ის სხვა კლიმატურ

ფაქტორებთან ერთად განაპირობებს ორგანიზმის ცხოველქმედებას, ზრდა-განვითარებას

და განაწილებას.

ცოცხალ ორგანიზმებს ევოლუციის პროცესში გამოუმუშავდათ ტემპერატურის მიმართ

გარკვეული დამოკიდებულება. მათ განვითარებისთვის სჭირდებათ სითბოს

განსაზღვრული რაოდენობა. ცოცხალ ორგანიზმებს ტემპერატურის განსაზღვრული

მინიმუმის დროს შეუძლიათ განვითარების დაწყება , რომელსაც „სასიცოცხლო ნული“

ეწოდება. იგი სხვადასხვა ორგანიზმისთვის სხვადასხვაა და დამოკიდებულია ამ

ორგანიზმის მემკვიდრულ თვისებებზე და იმ საარსებო პირობებზე, რომელშიც

ევოლუციურად ჩამოყალიბდა სახეობა. სიცივის გამძლე მცენარეებისთვის „სასიცოცხლო

ტემპერატურის ნული“ დაახლოებით +50C უდრის, ზომიერი სარტყლის მცენარეებისთვის

+100C, ხოლო სითბოს მოყვარულთათვის +150C და მეტსაც. რაც შეეხება ტემპერატურის

ოპტიმუმს, როდესაც ორგანიზმი საუკეთესო ზრდით ხასიათდება იგი სხვადასხვაა

მცენარებისა და ცხოველების სხვადასხვა ჯგუფებისთვის. მცენარეებისთვის იგი მერყეობს

25-300-ს შორის. ტემპერატურის მაქსიმუმი, როდესაც მცენარე წყვეტს ზრდას დაახლოებით

40-500-ის ფარგლებში მერყეობს.

ბიოლოგიურმა სახეობებმა ევოლუციისა და კოევოლუციის პროცესში შეიძინეს

ადაპტაციის მექანიზმები კლიმატური ფაქტორების თანდათანობით და ხანგრძლივად

მიმდინარე ცვლილებების მიმართ.

74

მცენარეებს მაღალი და დაბალი ტემპერატურისაგან თავის დასაცავად გამოუმუშავდათ

სხვადასხვა ადაპტაციები: ანატომიურ-მორფოლოგიური, ფიზიოლოგიური და

ეკოლოგიური.

რაც შეეხება ცხოველებს,მათი აქტიური ცხოვრება შესაძლებელია ტემპერატურის მხოლოდ

ვიწრო დიაპაზონში 00-დან დაახლოებით 500C-მდე. ცხოველებისთვის ტემპერატურული

ადაპტაციის მექანიზმები განსხვავებულია პოიკილოთერმულ და ჰომოიოთერმულ

ორგანიზმებში. ცხოველების არახელსაყრელი ტემპერატურისადმი შეგუება გამოიხატება

მორფოლოგიურ, ფიზიოლოგიურ და ეთოლოგიურ ადაპტაციებში.

გარდა ცალკეული ორგანიზმებისა კლიმატური ფაქტორების და განსაკუთრებით

ტემპერატურის მიმართ მგრძნობელობას იჩენს თვით ეკოსისტემა და მასში

გაერთიანებული მრავალი თანასაზოგადოება. ასე რომ ეკოსისტემის მგრძნობელობის

ხარისხი კლიმატური ცვლილებების მიმართ დამოკიდებულია მის ბიოტურ და აბიოტურ

კომპონენტებს შორის სტრუქტურულ და ფუნქციონალურ ურთიერთზემოქმედებაზე

ეკოსისტემის შიგნით.

ცოცხალი ორგანიზმების მსგავსად ცალკეული ბიოსისტემებისთვისაც დამახასიათებელია

ცვალებადობა როგორც დღე-ღამის, ისე სეზონისა და წლების განმავლობაში.

რაც შეეხება დედოფლისწყაროს მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე არსებულ

ეკოსისტემებსა და მასში არსებულ ბიომრავალფეროვნებას, ისინიც სხვა ბიოსისტემების

მსგავსად განიცდიან მიმდინარე კლიმატის ცვლილების ზეგავლენას. ბოლო წლების

მანძილზე დედოფლისწყაროს რაიონში არსებულმა ეკოსისტემებმა და მისმა

ბიომრავალფეროვნებამ მნიშვნელოვანი ცვლილებები განიცადეს, ეს ეხება ძირითადად

ტყისა და ნახევარუდაბნოს ეკოსისტემებს. თუმცა ეს არ არის კლიმატის ცვლილებასთან

პირდაპირ დაკავშირებული.

იმისათვის რომ დადგინდეს კლიმატის ცვლილება ახდენს თუ არა რაიმე მნიშვნელოვან

ზეგავლენას აქ არსებულ ბუნებრივ ეკოსისტემებზე და მის ბიომრავალფეროვნებაზე

ამისათვის საჭიროა ვიცოდეთ მისი მცენარეული კომპონენტების ფენოლოგიური რითმის

მრავალწლიანი დინამიკა, რისთვისაც საჭიროა სისტემატიური და დეტალური დაკვირვება

მცენარეების ფენოფაზებზე. ვინაიდან მხოლოდ ამ შემთხვევაშია შესაძლებელი იმის

დადგენა თუ რა გავლენას ახდენს კლიმატის ცვლილება სახეობის განვითარებაზე და

ბიომრავალფეროვნების მდგომარეობაზე. მსგავსი კვლევები ამ რეგიონში და ზოგადად

საქართველოში ბოლო პერიოდში არ ჩატარებულა. ამიტომ შეგვიძლია თეორიული

დასკვნების გაკეთება ზოგადი ანალიზის საფუძველზე.

დედოფლისწყაროში არსებული დაცული ტერიტორიების სისტემაში შედის სხვადასხვა

ტიპის ფიტოცენოზები, რომელთაც ჯერ კიდევ შენარჩუნებული აქვთ ბუნებრივი სახე და

მომავალში აქ ანთროპოგენული ზეგავლენის გამორიცხვით შესაძლებელი გახდება

უნიკალური არიდული ეკოსისტემების გადარჩენა და მათი ბიომრავალფეროვნების

აღდგენა და შენარჩუნება.

რაც შეეხება დედოფლისწყაროს ტყის ეკოსისტემებს და მის ბიომრავალფეროვნებას,

ძლიერ სახეცვლილია; აღმოსავლეთ საქართველოსთვის დამახასიათებელი მუხნარ-

რცხილნარი ტყეები მხოლოდ მცირე ფრაგმენტების სახითაა შემორჩენილი( მაგ. არწივის

ხეობაში). ნათელი ტყეების ფართობიც შემცირებულია მსხვილფეხა საქონლისა და ცხვრის

ინტენსიური ძოვების შედეგად, გარდა ამისა ტყეები ინტენსიურად იჩეხებოდა შეშისა და

75

ნახშირის მოპოვების მიზნით. ტყის ნაალაგარზე კი განვითარდა ძეძვიანები და

ჯაგეკლიანი სტეპები. ეს გახლავთ კლასიკური მაგალითი ანთროპოგენული სუქცესიის,

თუ როგორ შეიძლება ადამიანის არასწორი სამეურნეო საქმიანობით შეიცვალოს ერთი

ტიპის ეკოსისტემა მეორით.

მიუხედავად იმისა რომ კლიმატის ცვლილების ბოლო 25 წლის მონაცემებით

საქართველოში და კერძოდ დედოფლისწყაროს რაიონში წინა 25 წელთან შედარებით

ოდნავ დამთბარია და შეინიშნება სხვა კლიმატური პარამეტრების ცვლილებებიც,

ბუნებრივი ეკოსისტემები, მათ შორის დაცულ ტერიტორიებზე არსებული ბიოსისტემები

და მცენარეთა სავეგეტაციო პერიოდი არ შეცვლილა. ამის მიზეზი შეიძლება იყოს მკაცრი

კლიმატური ზონის მცენარეებში ტემპერატურული ცვლილებების მიმართ არსებული

ტოლერანტულობის ფართო დიაპაზონი. ან ის რომ მცენარეები რეაგირებენ არა კლიმატის

საშუალო პარამეტრების ცვლილებაზე არამედ მათთვის უფრო მნიშვნელოვანია დღე-

ღამური კლიმატური პარამეტრების წლიური მიმდინარეობის ცვლილების ხასიათი და

ზოგ შემთხვევაში ექსტრემალური კლიმატური პარამეტრები, რომელმაც შეიძლება

მკვეთრად შეცვალოს ეკოსისტემის ბიომრავალფეროვნება.

დედოფლისწყაროში არის მაგალითები ექსტრემალური ტემპერატურული

ცვლილებები(მაგ. გვალვები) არაპირდაპირ როგორ ცვლის ცენოზს. განსაკუთრებით

ყველაზე დიდი ცვლილებები განიცადა სტეპის მცენარეულობამ. სტეპის უდიდესი

ფართობები გადახნულია, საძოვრები გადატვირთულია და ხდება ჭარბი ძოვება. ცხვრის

ჭარბი ძოვების შედეგად სტეპის ეკოსიტემების დიდი ნაწილის მცენარეული საფარი

გათქერილია და დეგრადირებულია, რამაც გამოიწვია გვალვების ზეგავლენით მრავალი

სახეობის განდევნა საძოვრიდან და სარეველებისა და გვალვაგამძლე სახეობების,

გაბატონება. ეს რათქმაუნდა არ არის კლიმატის ცვლილების პირდაპირი ზემოქმედების

შედეგი, რადგან აქ მთავარი სტრესული ფაქტორი გახლავთ გადაჭარბებული ძოვება,

მაგრამ გვალვების ზეგავლენა მნიშვნელოვანია.

გრძელვადიან პერსპექტივაში კლიმატი წარმოადგენს ძირითად ფაქტორს ეკოსისტემისა

და მისი მრავალფეროვნების ფორმირებისათვის,ის განსაზღვრავს მის სახეობრივ

შემადგენლობას და ეკოსისტემაში ნივთიერებათა და ენერგიის ცვლის შეთანხმებულ

მუშაობას. ბიოლოგიური სისტემების რეაქციას კლიმატის ცვლილებაზე მნიშვნელოვნად

განსაზღვრავს დროის მასშტაბი.

ათეული წლების განმავლობაში და დროის უფრო დიდ პერიოდებში კლიმატის

პარამეტრების ცვლილებამ შესაძლებელია გამოიწვიოს ბუნებრივი ეკოსისტემების

სახეობრივი სტრუქტურის(ბიომრავალფეროვნების) და ეკოსისტემაში ამა თუ იმ სახეობის

დომინირების თანამიმდევრობის ცვლილება.თავდაპირველად კლიმატოგენური

ცვლილებები ბუნებრივი ეკოსისტემის სტრუქტურაზე მოცემულ წერტილში მოხდება

ინდივიდებისა და პოპულაციების დონეზე, რომელიც შემდგომ აისახება ეკოსისტემის

სახეობრივ შემადგენლობაზე, პოპულაციის რიცხოვნებაზე და ეკოსისტემაში სახეობის

დომინირებაზე. ამიტომ, ვინაიდან სხვადასხვა სახეობებს სხვადასხვა გენერაციის

ხანგრძლივობა ახასიათებთ და აქვთ ადაპტაციის არაერთგვაროვანი უნარი, არსებობს

ალბათობა სახეობათაშორის ურთიერთობის დარღვევის,რომელიც კოევოლუციის

პროცესში გამოუმუშავდათ. ამის შედეგად დაიწყება მიგრაციული პროცესები, რომელთაც

შეიძლება ჰქონდეთ როგორც აქტიური ადაპტაციური ხასიათი ასევე პასიური-

76

ინდივიდები,რომლებიც უცხო ეკოსისტემაში მოხვედრისას იღუპებოდნენ, ვერ უწევდნენ

კონკურენციას ადგილობრივ სახეობებს, შეცვლილი კლიმატის პირობებში წარმატებულად

იწყებენ დამკვიდრებას. ამის შედეგად , იწყება კლიმატოგენური გადაადგილებები

ბიომების საზღვრების ასწლიანი და შემდგომი მასშტაბით. ამ პროცესების მიმდინარეობის

კვალდაკვალ შესაძლოა სახეობები, რომელთაც აქვთ ადაპტაციის შეზღუდული

შესაძლებლობები გადაშენდნენ, ისეთები როგორიცაა იშვიათი, ენდემური და

არაკლიმატური(ანთროპოგენული და სხვ.) ფაქტორების პრესის ქვეშ მყოფი სახეობეები.

საქართველოს მომავალი 30 წლიანი კლიმატური ცვლილების სცენარის მიხედვით 2020-

50წწ პერიოდისათვის მოსალოდნელია კლიმატის მნიშვნელოვანი ცვლილება, საშუალო

წლიური ტემპერატურა მოიმატებს 2,5-30C-ით, ნალექები კი მოიმატებს 6%-ით.

ეკოსისტემის კომპონენტების, მათ შორის ბიომრავალფეროვნების მდგომარეობის

სამომავლო ცვლილებების შეფასებისა და გრძელვადიანი პროგნოზისათვის

სპეციალისტები გამოიყენებენ პალეოანალოგიის მეთოდს. პალეოანალოგიისთვის

გამოიყენებენ ჰოლოცენის ოპტიმალურ პერიოდს(5,5 ათასი წელი თანამედროვე ეპოქამდე),

როდესაც საშუალო გლობალური ტემპერატურა თანამედროვესთან შედარებით იყო 0,7- 10-

ით მეტი, და მიკულინურ(ვიურმულ) გამყინვარებათაშორის ხანას(125 ათასი წლის

წინანდელი პერიოდი), როდესაც საშუალო გლობალური ტემპერატურა თანამედროვესთან

შედარებით იყო 1,7-1,80-ით მაღალი. საშუალოგლობალური ტემპერატურების ეს

დიაპაზონი ძალიან ახლოს არის 30-50 წლის შემდგომ მოსალოდნელ ტემპერატურებთან.

ჰოლოცენის პერიოდში დაახლოებით 9-6 ათასი წლის წინათ დედამიწაზე ჰავა

ახლანდელზე უფრო თბილი იყო. მყინვარებს ნაკლები მოცულობა ჰქონდა, ოკეანის დონე

თანამედროვეზე 4-5 მეტრით მაღლა იყო.

შავი ზღვის აუზში ფლანდრიული ტრანსგრესიის პარალელურად ხმელთაშუაზღვიდან

შემოჭრილმა მარილიანმა წყალმა მიაღწია კარანგატულის შემდგომ მაქსიმუმს 4-5 მეტრს,

რის შემდეგაც შავი ზღვის დონე ისევ დადაბლდა. კავკასიონის მყინვარები იმ დროს

მკვეთრად შემცირდნენ, ხოლო ანტიკავკასიონის გამყინვარება სავსებით გაქრა. ტყის ზედა

საზღვარი თანამედროვესთან შედარებით 200-300 მეტრით მაღლა მდებარეობდა. 5700-5600

წლის წინათ გამოვლინდა კოსმოგენური აცივების უკანასკნელი(მეშვიდე) ფაზა, რომელმაც

რამდენიმე მეტრით დაადაბლა, ახლანდელთან შედარებით ოკეანისა და შავი ზღვის დონე,

გამოიწვია მკვეთრი გადაჯგუფებები მცენარეულ საფარში. 5000 ათასი წლის წინათ

კავკასიაში დამყარდა დღევანდელის მსგავსი პირობები. მე-19 საუკუნის ბოლოდან ისევ

დაიწყო დათბობა, ხეობურმა ყინვარებმა დაიხიეს(1-1,5 კმ-ით), მთელი რიგი ყინვარები

დაიყო შემადგენელ ნაწილებად, ბევრი მცირე ყინვარი სრულად აღიგავა პირისაგან მიწისა.

კლიმატის სამომავლო ცვლილების შეფასება, რომელიც მიღებულია გლობალურ

კლიმატზე ანთროპოგენული ზემოქმედების სხვადსხვა სცენარების გათვალისწინებითა და

სხვადასხვა კლიმატური მოდელების დახმარებით, მიუთითებენ იმაზე რომ 21-ე საუკუნის

შუა პერიოდში საქართველოში მოსალოდნელია როგორც არიდული ასევე ჰუმიდური

დათბობა. შავი ზღვის სანაპირო ზოლში მოსალოდნელია ხმელეთის დატბორვა და

მტკნარი წყლის დაბინძურება, საქართველოს აღმოსავლეთ რეგიონებში კი მოიმატებს

გვალვიანობის ინტენსივობა და გაძლიერდება გაუდაბნოების პროცესები.

დედოფლისწყაროს მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე ეკოსისტემებისა და მისი

ბიომრავალფეროვნების მოსალოდნელ შესაძლო ცვლილებებზე კლიმატთან მიმართებაში,

77

კვლევების არარსებობის გამო, შესაძლოა მიახლოებული და ზოგადი პროგნოზის

გაკეთება. ადგილობრივი ეკოსისტემები მეტად მგრძნობიარენი არიან კლიმატის

მოსალოდნელი ცვლილების მიმართ, მითუმეტეს დღეის მდგომარეობით ისინი

დეგრადირებულნი არიან ძლიერი ანთროპოგენული პრესის შედეგად, თუ არ ჩავთვლით

დედოფლის წყაროს დაცულ ტერიტორიებს, სადაც მეტნაკლებად ბუნებრივი

ეკოსისტემები შენარჩუნებულია. შეცვლილი კლიმატის ზეგავლენის შედეგები ფლორისა

და ფაუნის მრავალფეროვნებაზე ყველაზე კარგად გამოჩნდება სწორედ

დედოფლისწყაროს დაცული ტერიტორიების ფარგლებში, ვინაიდან მათ მიმართ

ანთროპოგენული წნეხი იქნება საგრძნობლად შემცირებული.

მოსალოდნელი ცვლილებები სქემატურადაა გამოხატული ცხრილში 19:

№ ეკოსისტემები მიმდინარე სუქცესიები მოსალოდნელი

სუქცესიები

ბიომრავალფეროვნების


1 ნათელი ტყის

(ვაშლოვანის

ნაკრძალი)

ეკოსისტემა,რომე

ლსაც ქმნის:

Pistacia

mutica,Celtis

caucasica,Acer

iberikum,Pirus

georgica,P.sachoki

ana,Juniperus

polycarpos და სხვ.

1.დაცული ტერიტორიის

ფარგლებში ნათელი

ტყის ეკოსისტემა არ

განიცდის

ანთროპოგენულ პრესს.

2.დაუცველ

ტერიტორიებზე ხდება

მათი გამოყენება

სამეურნეო

საქმიანობისთვის, რაც

ამცირებს ტყის ფართობს.

1. დაცულ

ტერიტორიებზე არაა

მოსალოდნელი

კლიმატოგენური

სუქცესიები.


ტერიტორიებზე

მოხდება ნათელი

ტყეების ჩანაცვლება

მეორადი სტეპებით.

1.დაცულ


ბიომრავალფეროვნება

შენარჩუნდება და

მოიმატებს, ტყის

მცენარეული

სახეობებისა და ტყეში

მობინადრე

ცხოველების

რიცხოვნების

გაზრდით.




შემცირდება და

გაღარიბდება.

2 ჭალის

ტყეები(ტუგაის

ტიპის):

ჭაჭუნის

აღკვეთილი;

ჯუმას ყურე;

Populus

hibrida,P.alba,P.ca

nescens,Quercus

pedunculiflora,Sali

x excelsa და სხვ.

დაცული ტერიტორიების

ფარგლებში ხდება

ანთროპოგენული

ზეგავლენის შემცირება.

შედეგად ჭალის ტყის

ეკოსისტემის

ფლორისტული

შემადგენლობა არ

იცვლება. შესაბამისად

უცვლელია მრავალი

ცხოველისა და

ფრინველის საბინადრო

ადგილი.

დაცულ



სუქცესიები არაა

მოსალოდნელი.


შენარჩუნდება.მცენარე

თა და ცხოველთა

სახეობრივი

შემადგენლობა არ

შეიცვლება.

3 მუხნარ-

რცხილნარი

ტყეები

Quercus

iberica,Carpinus

დაცულია არწივის

ხეობაში(ბუნების

ძეგლია), დანარჩენ

ტერიტორიაზე განიცდის

ანთროპოგენულ პრესს.


სუქცესიისა და


ზემოქმედების

შედეგად ტყის


გაღარიბდება. ტყის

ზოგიერთი

მცენარეული სახეობები

გაქრება, ტყის

78

caucacaucasica,

C.orientalis.

ეკოსისტემა შეიცვლება

ქსეროფიტული

ფიტოცენოზით(ჯაგეკ

ლიანი ფორმაციით)

ცხოველებიც

შემცირდება.

4 კლდეთა

ქსეროფიტები:

Rhamnus

pallasii,Atraphaxis

spinosa,

Acantholimon

lepturoides,

Astragalus

microcephalus და

სხვათა

მონაწილეობით.

ძირითადად

განვითარებულია

ნათელი ტყეების

ნალაგარზე.

შესაძლოა


სუქცესიისა და


ზემოქმედების

შედეგად მათი არეალი

გაიზარდოს.


გაღარიბდება .

5 ნახევარუდაბნოთ

ა მცენარეულობა

Salsola

dendroides,

Sal.ericoides,

Artemisia fragrans,

Salicornia

herbacea და სხვ.

ძირითადად ზამთრის

საძოვრებია და ხდება

გადაჭარბებული ძოვება.


სუქცესიის შედეგად

დაიწყება

გაუდაბნოების

პროცესი,შეიცვლება

ნახევარუდაბნოს

ფიტოცენოზი და მის

ადგილს დაიკავებს

უდაბნოს

მცენარეულობა.


გაღარიბდება. გაქრება

იშვიათი სახეობები:Iris

iberica, Tulipa

eichleri,Sternbergia

colchiciflora,

Halimodendron

halodendron და სხვ.

6 უროიანი სტეპი

Festuka

valesiaca,F.ovina,

Stipa tirsa,

St. capilata,Falcaria

vulgaris,Filipendula vu

lgaris და სხვ.მონაწილ

ეობით

უმეტეს ფართობებზე


მემინდვრეობა და

საძოვრები, სტეპები

დეგრესიას განიცდიან.

სტეპის ფიტოცენოზები

შემცირდება. დაიწყება


პროცესი.

გადაშენების საფრთხე

დაემუქრება ენდემურ

და იშვიათ

სახეობებს:Bongardia

chysogonum; Paeonia

mlokosewitschii;

Onobrychis cyrsi და სხვ.

სახეობრივი

მრავალფეროვნება

შემცირდება. ენდემური

სახეობები გაქრება.

7 ვაციწვერიანი

სტეპი

Stipa tirsa,St.

capilata,

St.stenophylla,St.le

ssingiana, Festuca

sulcata და სხვ.


საძოვრები. განიცდის

დეგრესიას.

გლობალური

დათბობის ფონზე

დაიწყება


პროცესი.


შემცირდება

8 ჯაგეკლიანი

სტეპი

Paliurus spina

Christi,Prunus

spinosa,Carpinus

orientalis და სხვ.

მიმდინარეობს

ინტენსიური ძოვება.

მოსალოდნელია


სუქცესია


ზეწოლის ფონზე,

შესაძლოა

ჩამოყალიბდეს

შეიცვლება

ბიომრავალფეროვნება.

ჩამოყალიბდება

ქსეროფილური

ფიტოცენოზი.

79

მეორადი უროიანი

სტეპი.

რეკომენდაციები

კლიმატის გლობალური ცვლილების ეპოქაში და საქართველოში მოსალოდნელი

კლიმატური ცვლილებასთან ადაპტაციის მიზნით საჭიროა განხორციელდეს რიგი

ღონისძიებებისა.

1. დედოფლისწყაროში დაცული ტერიტორიების სისტემის არსებობა ქმნის კარგ

შესაძლებლობას დაიწყოს ბუნებრივი ეკოსისტემების კლიმატოგენურ სუქცესიებზე

მონიტორინგი და შეიქმნას დაკვირვებისთვის საჭირო მობილური ჯგუფები, რაც მოგვცემს

შესაძლებლობას ზუსტად განვსაზღვროთ მოსალოდნელი ცვლილებები.

2. დედოფლისწყაროს მდელოების უმეტესი ნაწილი გამოყენებულია სათიბ-საძოვრებად

და მემინდვრეობისთვის, მარცვლოვანი კულტურების მოსაყვანად, ბაღ-ვენახებისთვის.

საძოვრების დეგრადაციის ხარისხი მაღალია არამდგრადი ძოვების გამო. კლიმატის

ცვლილების კვალდაკვალ,მომატებული ტემპერატურა კიდევ უფრო მეტად დააზიანებს

ისედაც დეგრადირებულ ტერიტორიების ფიტოცენოზს, ამიტომ საჭიროა

ანთროპოგენული სუქცესიების შემცირების მიზნით დაწესდეს საძოვართ მორიგეობის

სისტემა. კარგი იქნება თუ საძოვრებს დავასვენებთ რამოდენიმე წლით და

განვახორციელებთ სარეაბილიტაციო სამუშაოებს. შევაგროვებთ ადგილობრივი

ფიტოცენოზის მარცვლოვნების თესლებს და მოვახდენთ გაზაფხულზე მათ შეთესვას

საძოვრებზე. ამით აღდგება ამ ჰაბიტატებისთვის დამახასიათებელი მცენარეულობა, ხოლო

ინვაზიური სახეობების გამრავლება შემცირდება.

3. აუცილებელია დადგინდეს წვრილფეხა და მსხვილფეხა პირუტყვის ის საშუალო

რაოდენობა რომელიც ამ რაიონში ძოვს და ამის შემდეგ შემუშავდეს ძოვების რეჟიმი და

განისაზღვროს ის ტერიტორიები, სადაც შესაძლებელი იქნება წინასწარ დადგენილი

რაოდენობის პირუტყვის ძოვება.

4. უნდა მოხდეს დაცული ტერიტორიის ფარგლებს გარეთ დარჩენილი ტყის

ეკოსისტემების მდგრადი მართვის გეგმების შემუშავება და ტყის აღდგენისა და

ადგილობრივი ჯიშებით ხელოვნური ტყეების გაშენების პროცესების გააქტიურება, რაც

ხელს შეუწყობს ადგილობრივი ბიომრავალფეროვნების შენარჩუნებასა და გაზრდას და

რაც მთავარია ტემპერატურის ზრდის შემცირებას.

5.4 დედოფლისწყაროს მუნიციპალიტეტის სოციო-ეკონომიური სიტუაციის შეფასება

კლიმატის მოსალოდნელი ცვლილების პირობებში

5.4.1. მეთოდოლოგიური განმარტება

80

დედოფლისწყაროს რაიონის სოციალურ-ეკონომიკური სიტუაციის ანალიზისას

ვეყრდნობით გარკვეულ დაშვებებს ხელმისაწვდომი ინფორმაციის დამუშავებისას.

დაშვებულია, რომ სოციალურ-ეკონომიკური სიტუაციის ანალიზისას უპრიანია

უმსხვილესი დამსაქმებელი სფეროების პოტენციალის ანალიზი, გარდა სახელმწიფო

სექტორისა, რომელიც საქართველოს რაიონებში არსებითად ერთმანეთის მსგავსია და

შედარების კარგ შესაძლებლობას არ იძლევა. სამწუხაროდ, რაიონებში არსებული

ფორმალური და არაფორმალური დასაქმების ზუსტი რაოდენობრივი და ხარისხობრივი

დახასიათება შეუძლებელია იმის გათვალისწინებით, რომ ეროვნული სტატისტიკური

სააგენტოს დონეზე ასეთი ინფორმაცია ამჟამად არ მოიპოვება. მდგომარეობას ისიც

ართულებს, რომ იმ შემთხვევაშიც კი, თუ ამა თუ იმ რაიონში მოქმედებს მსხვილი საწარმო,

აუცილებელი არაა, რომ მისი დასაქმებულების უმრავლესობა რაიონის მკვიდრი იყოს, ან

ამ საწარმოს შემოსავლები რაიონის შემოსავლებზე პირდაპირ და უშუალოდ აისახებოდეს.

გარდა ამისა, საქართველოში 2002 წლიდან არ ჩატარებული მოსახლეობის აღწერა და მისი

რიცხოვნობის, მიგრაციული პროცესების მასშტაბის, ხარისხისა და ხასიათის დადგენა

უკიდურესად გაძნელებულია. ამის გათვალისწინებით, საქართველოს თითქმის ყველა

რაიონისათვის, თუკი მას არ გააჩნია მსხვილი ადმინისტრაციული ცენტრი, სოციალურ-

ეკონომიკური ფონის განმსაზღვრელი ძირითადი ფაქტორი სოფლის მეურნეობაში

არსებული პოტენციალი, კერძოდ მიწის ფონდი, ძირითადი სასოფლო-სამეურნეო

კულტურების ფართობები, პირუტყვის სულადობა, საძოვრების ხელმისაწვდომობა და

სხვა ფაქტორები მოიაზრება. საქართველოს რაიონების აბსოლუტური უმრავლესობა

სასოფლო-სამეურნეო პროფილის რაიონებია და მათ ეკონომიკაში არასასოფლო-

სამეურნეო სექტორი შედარებით უმნიშვნელო როლს თამაშობს. მიუხედავად ამისა, ჩვენ

მოკლედ მიმოვიხილავთ არასასოფლო-სამეურნეო სექტორების იმ ნაწილს, რომელიც

მოსახლეობის შედარებით მნიშვნელოვან რაოდენობას ასაქმებს და სპეციფიკურია

კონკრეტული რაიონისათვის. ამ ლოგიკით, სოციალური, ჯანდაცვის, განათლებისა და

სახელმწიფო მართვის სფეროები განხილული არაა, რადგანაც ამ სფეროების ხასიათი

ქვეყნის ყველა რაიონისავის ერთგვაროვანია. გარდა ამისა, კლიმატის გლობალური

ცვლილება პირდაპირ და ცალსახად ყველაზე მეტად სოფლის მეურნეობაზე აისახება. მისი

პოზიტიური თუ ნეგატიური ზეგავლენის დადგენა ეკონომიკის სხვა სფეროებზე, ამ

ზეგავლენის არაპირდაპირი და უფრო რთული ხასიათის, აგრეთვე შესაძლო

უკუკავშირების რთული ბუნების გამო, ძალზე პრობლემატურია. ამგვარად, წარმოდგენილ

მასალაში სოფლის მეურნეობა განხილულია როგორც სფერო, რომელიც პირდაპირ და

უშუალოდ განიცდის კლიმატის ყველაზე მეტ ზეგავლენას და უმნიშვნელოვანესია

კლიმატის გლობალური ცვლილების კონტექსტში.

დედოფლისწყაროს რაიონის ეკონომიკის მდგომარეობის, უპირატესად სოფლის

მეურნეობის სექტორის დღევანდელი მდგომარეობისა და პოტენციალის ანალიზისას

გამოყენებულია საქართველოს სოფლის მეურნეობის 2004 წლის აღწერის შედეგები, ასევე

2010 წლის საქართველოს სოფლის მეურნეობის წელიწდეულის მასალები, საქართველოს

მთავრობის მიერ 2007 წელს მომზადებული კახეთის რეგიონის პასპორტი. აღსანიშნავია,

რომ 2005 წლის შემდეგ სტატისტიკის ეროვნული სამსახური აღარ მოიპოვებს ინფორმაციას

რაიონების დონეზე, ფაქტობრივად შეუძლებელია რაიონების დონეზე სოფლის

მეურნეობაში მიმდინარე პროცესების დინამიკაში განხილვა. იმ გარემოების

81

გათვალისწინებით, რომ წინამდებარე მასალა განკუთვნილია დედოფლისწყაროს რაიონის

კლიმატის შესაძლო ცვლილებისათვის ადაპტაციის გრძელვადიანი სტრატეგიის

შემუშავების ამოცანის შესასრულებლად, დავალების კონტექსტიდან გამომდინარე,

მივიჩნიეთ რომ 2004 წელს ჩატარებული სასოფლო-სამეურნეო აღწერის მასალების

ანალიზი ამ მიზნისათვის სავსებით საკმარისია შემდეგი გარემოებებიდან გამომდინარე: 1)

2004 წლის სასოფლო-სამეურნეო აღწერის შედეგები ყველაზე სრულყოფილ და დეტალურ

ინფორმაციას იძლევა საქართველოს სოფლის მეურნეობაზე რაიონების დონეზე და

სოფლის მეურნეობის ძირითად დარგებზე. 2) საქართველოს სოფლის მეურნეობაში უკვე

დიდი ხანია შეინიშნება ხანგრძლივი სტაგნაციის პროცესი. ინფორმაცია დარგში შრომისა

და კაპიტალის ნაყოფიერების, ასევე ეფექტიანობის სხვა მაჩვენებლების შესახებ

დინამიკაში და თანაც რაიონების დონეზე, უბრალოდ, არ მოიპოვება. ამიტომაც მიგვაჩნია,

რომ 2004 წელს დაფიქსირებული ინფორმაცია, რაიონების კლიმატის ცვლილებებთან

ადაპტაციის კონტექსტში დამაკმაყოფილებელია. 3) საქართველოს სოფლის მეურნეობა

რეგიონებისა და დარგების მიხედვით არ განიცდის ისეთ კარდინალურ ცვლილებებს,

რომლებიც დროთა განმავლობაში ამა თუ იმ რეგიონისა თუ დარგის პერსპექტივას

მკვეთრად გამოხატავდა. ამგვარად, ამა თუ იმ რაიონის რესურსული ბაზისა და

განვითარების პოტენციალის გააზრება ქვეყნის საერთო კონტექსტში მეთოდოლოგიურად

გამართლებულია. 4) ანალიზისათვის სოფლის მეურნეობის ცალკეული სფეროები

დედოფლისწყაროს რაიონისათვის შეპირისპირებულია დანარჩენი საქართველოს

ანალოგიურ სფეროებთან რათა უფრო ნათლად გამოიკვეთოს რაიონის კონტექსტი,

პრობლემები უფრო კონტრასტულად გამოჩნდეს და უფრო ადვილად შემუშავდეს

შესაბამისი ადაპტაციის ღონისძიებები.

5.4.2. ზოგადი აღწერილობა

დედოფლისწყაროს რაიონის ეკონომიკაში სოფლის მეურნეობა წამყვან როლს ასრულებს.

რაიონში მოიპოვება სამრეწველო და მომსახურების სექტორის ცალკეული საწარმოები,

თუმცა მათი როლი რაიონის ეკონომიკაში შედარებით უმნიშვნელოა. ამ თვალსაზრისით,

ეს რაიონი საქართველოს რაიონების დიდი უმრავლესობის მსგავსია, გარდა იმ

რაიონებისა, რომლებშიც ფუნქციონირებენ მსხვილი მასშტაბის სამრეწველო საწარმოები,

რომლებიც მუშახელის შედარებით დიდ რაოდენობას ასაქმებენ. აქედან გამომდინარე,

წარმოდგენილი მასალა კონცენტრირებულია სოფლის მეურნეობის სექტორის, როგორც

მოსახლეობის დასაქმებისა და შემოსავლის მომტანი ძირითადი სფეროს რესურსული

ბაზისა და პოტენციალის ანალიზზე. ამასთან, ძალზე მოკლედაა მიმოხილული დასაქმების

სხვა სფეროებიც.

5.4.3. ეკონომიკის ზოგადი მომოხილვა

დედოფლისწყაროს რაიონის ეკონომიკა დასაქმების ძირითადი სფეროების მიხედვით

საქართველოს რაიონების მსგავსია, განსაკუთრებით კი იმ რაიონებისა, სადაც შედერებით

ნაკლებია ქალაქის მოსახლეობა. იმის გამო, რაიონულ დონეზე დეტალური ინფორმაცია

ეკონომიკის სფეროების მიხედვით საქართველოში ამჟამად არ იღირიცხება, ვფიქრობთ,

82

რომ 2007 წელს საქართველოს მთავრობის მიერ მომზადებული კახეთის რეგიონის

პასპორტი დედოფლისწყაროს რაიონის ზოგადი ეკონომიკური სტრუქტურის კარგ

მიახლოებას იძლევა. ამ დოკუმენტის მიხედვით, კახეთის მოსახლეობის 61% სამუშაო

ძალას შეადგენს, საიდანაც დაახლოებით 80% დასაქმებულად ითვლება. დასაქმებულთაგან

82% სოფლის მეურნეობაშია ჩაბმული, დაახლოებით 9% სამეწარმეო სფეროში, განათლება-

ჯანდაცვაში - დაახლოებით 6%, ხოლო დანარჩენი დასაქმებულები სხავადსხვა სფეროებზე

ნაწილდებიან. დედოფლისწყაროს რაიონში, კახეთის დანარჩენ რაიონებთან შედარებით

მეტია სოფლის მოსახლეობის წილი, სოფლის მეურნეობა აქ დასაქმებისა და შემოსავლების

თვალსაზრისით, იმაზე მეტ როლს თამაშობს, ვიდრე ზოგადად კახეთისათვის.

აღსანიშნავია, რომ დასაქმებულთა დიდი უმრავლესობა კახეთის რეგიონში, დაახლოებით

80% თვითდასაქმებულად აღირიცხება, რაც არაფორმალური, ან არასრული დასაქმების

ერთგვარი ფორმაა. ამათგან, მთელი საქართველოს, მათ შორის ცხადია კახეთისა და

დედოფლისწყაროსათვის 90-95% სოფლის მეურნეობაში დასაქმებულად აღირიცხება. 2007

წლის კახეთის რეგიონის პასპორტის მიხედვით, რეგიონში საშუალო ხელფასი

სახელმწიფო სექტორში აშშ დოლარზე გადაანგარიშებით 82 დოლარს შეადგენდა, ხოლო

კერძო სექტორში 98 დოლარს. საშუალო წლიური ფულადი შემოსავალი ერთ მოსახლეზე

გადაანგარიშებით 460 დოლარი იყო, რაც საქართველოს საშუალო მაჩვენებელს

დაახლოებით სამჯერ ჩამორჩება. სავარაუდოდ, დედოფლისწყაროს რაიონი, მისი

უპირატესად სასოფლო ბუნებიდან გამომდინარე, ამაზე არსებითად ღარიბია, რასაც

გარკვეული იმპლიკაციები გააჩნია კლიმატის გლობალური ცვლილების კონტექსტში.

5.4.4. დასკვნა, კლიმატის ცვლილების ზეგავლენის შეფასება

გამომდინარე იქედან, რომ დედოფლისწყაროს სოციალურ-ეკონომიკურ მდგომარეობას

ძირითადად აგრარული სექტორი განსაზღვრავს, განვიხილავთ კლიმატის ცვლილების

ზეგავლენას რაიონის სოფლის მეურნეობაზე. შესაბამისი ანალიზისათვის

მიზანშეწონილია აგროკლიმატური ზონირების გათვალისწინება. სოფლის მეურნეობის

სხვადასხვა დარგის რაციონალურ განლაგებას და მათ განვითარებას განსაზღვრავს

აგროკლიმატური რესურსები. კლიმატის ცვლილება თავის მხრივ განაპირობებს

აგროკლიმატური რესურსების სტრუქტურის ცვლილებას ცალკეული რაიონებისათვის.

ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე შედგენილია კახეთის აგროკლიმატური ზონების რუკა

(იხ. სურათი #1 ქვემოთ).

83

სურათი #1. კახეთის აგროკლიმატური ზონები

წყარო: გ.მელაძე, მ.მელაძე - საქართველოს აღმოსავლეთ რეგიონების აგროკლიმატური რესურსები. გამომც.

“უნივერსალი”, 2010

საშუალო დღეღამური ტემპერატურების ჯამების მიხედვით (+10°-ზე მეტი) გამოყოფილია

5 ზონა. ზონებში იზოჰიეტებით მითითებულია ატმოსფერული ნალექების ჯამი თბილ

პერიოდში, რაც საშუალებას იძლევა შევაფასოთ მოცემულ ზონაში სასოფლო-სამეურნეო

კულტურების წარმოების პირობები, ტენით უზრუნველყოფისას.

აქტიური ტემპერატურების (+10°-ზე მეტი) ჯამი აგროგლიმატური ზონების მიხედვით

აგროკლიმატური ზონა

მაქსიმალური სიმაღლე ზღვის დონიდან

(მ)

საშუალო დღეღამური +10°-ზე მეტი

ჰაერის ტემპერატურის ჯამი

I 450მ. 4000°

II 800მ. 3000°

III 900მ. 2000°

IV 1000მ. 1000°

V 2000მ. 700° წყარო: გ.მელაძე, მ.მელაძე - საქართველოს აღმოსავლეთ რეგიონების აგროკლიმატური რესურსები. გამომც.


84

დედოფლისწყაროს მუნიციპალიტეტის უდიდესი ნაწილი მდებარეობს II აგროკლიმატურ

ზონაში. აღნიშნული ზონა ვრცელდება ზღვის დონიდან 450მ.-დან 800მ.-მდე. აქტიურ

ტემპერატურათა ჯამი 4000°-3000° და მეტია. ატმოსფერული ნალექების საშუალო

მრავალწლიური შეადგენს 600-700მმ. თბილ პერიოდში 450-550მმ. ბოლო წაყინვები

დაიკვირვება 28/03 – 09/04 პერიოდში. პირველი წაყინვები - 05/11 – 22/11. უყინვო

პერიოდის ხანგრძლივობა 238-209 დღეა.

მოცემული ზონაში კლიმატური პირობები მისაღებია მარცვლეული კულტურებისათვის

ვაზის საადრეო და საგვიანო, ჯიშისათვის, ზოგიერთი ხეხილოვნებისათვის,

ეთერზეთოვანი კულტურებისათვის. გარანტირებული მოსავლის მიღებისათვის

აუცილებელია ჩატარდეს კულტურების წყლით უზრუნველყოფის ღონისძიებები.

დედოფლისწყაროს მუნიციპალიტეტის მცირე ნაწილი, კერძოდ მის ჩრდილოეთ და

ჩრდილო-აღმოსავლეთ, ასევე სამხრეთ-დასავლეთ ნაწილი მდებარეობს I აგროკლიმატურ

ზონაში. აღნიშნული ზონა მოიცავს ზღვის დონიდან 300მ.-დან 450მ.-მდე ტერიტორიას.

აქტიურ ტემპერატურათა ჯამი 4000°-ზე მეტია. ატმოსფერული ნალექების საშუალო

მრავალწლიური შეადგენს 500-600მმ. თბილ პერიოდში 300-400მმ.

მოცემული ზონაში კლიმატური პირობები მისაღებია მარცვლეული კულტურებისათვის,

ვაზის საადრეო და საგვიანო ჯიშისათვის, ბოსტნეულის, ეთერზეთოვანი

კულტურებისათვის. ზონა მშრალია, ნაკლებად არის უზრუნველყოფილი ტენით,

შესაბამისად საჭიროა ივლისი-აგვისტოს თვეებში ნიადაგის მინიმუმ ორჯერ მორწყვა,

მორწყვის აუცილებლობა არ არის გამორიცხული ვეგეტაციის პერიოდის სხვა თვეებშიც.

2050 წლის სავარაუდო სცენარისათვის სასურველია +2° იანი ცვლილების გათვალისწინება

და აგროკლიმატურ ზონებში ამ ცვლილების შედეგად გამოწვეული აქტიურ

ტემპერატურათა ჯამების ცვლილებების ანალიზი.

აგროკლიმატური ზონების ცვლილების სცენარი

აგროკლიმატური ზონა

მაქსიმალური სიმაღლე ზღვის

დონიდან

(მ)

საშუალო დღეღამური

+10°-ზე მეტი

ჰაერის ტემპერატურის

ჯამი

სცენარი ტემპერატურის

2°-ით მატებისას

I 450მ. 4000° 4540°

II 800მ. 3000° 3500°

III 900მ. 2000° 2450°

IV 1000მ. 1000° 1420°

V 2000მ. 700° 1090° წყარო: გ.მელაძე, მ.მელაძე - საქართველოს აღმოსავლეთ რეგიონების აგროკლიმატური რესურსები. გამომც.


სურათი #2 აგროკლიმატური ზონების სტრუქტურული ცვლილება კლიმატის

ცვლილებისას

85

ტემპერატურის +2°-ით ცვლილებისას სავეგეტაციო პერიოდი მნიშვნელოვნად გაიზრდება.

შესაძლებელია გაუმჯობესდეს ვაზის, ხორბლის ზრდა-განვითარება და

პროდუქტიულობა, შესაძლებელი გახდება ბოსტნეული კულტურების, არეალის

გაფართოება. მთლიანობაში ტემპერატურის ცვლილებას სასოფლო-სამეურნეო სექტორზე

პოზიტიური ეფექტი შეიძლება ჰქონდეს, თუ დაძლეული იქნება ტენით

უზრუნველყოფისა და გაუდაბნოების პრობლემა.

მიწის დეგრადაციისა და ეფექტიანი საირიგაციო სისტემის არარსებობა დღეისათვის

ერთერთი ძირითადი პრობლემაა დედოფლისწყაროს რაიონისთვის, რაც მეტად

უარყოფითად აისახება მის აგრარულ სექტორზე და შესაბამისად სოციალურ-ეკონომიკურ

მდგომარეობაზე. რაიონისათვის დამახასიათებელია ძლიერი ქარები და მცირე

ატმოსფერული ნალექები, რაც იწვევს მიწის დეგრადაციას და გაუდაბნოებას. კლიმატის

ცვლილების ზემოთაღწერილი სცენარის მიხედვით, ეს პრობლემა უკიდურესად

გამწვავდება. 90 წლებამდე რაიონში მოქმედებდა ქარსაცავების სისტემა, რომლის

რეაბილიტაცია მნისშნელოვნად შეუწყობს ხელს შემდგომი დეგრადაცია-გაუდაბნოების

პროცესის შეჩერებას

კიდევ ერთი საკითხი, რომელმაც კლიმატის ცვლილებასთან დაკავშირებით მეტი

აქტუალობა უნდა შეიძინოს არის საირიგაციო სისტემის რეაბილიტაცია. კლიმატის

ცვლილების ჩარჩო კონვენციისათვის საქართველოს მეორე ნაციონალურ შეტყობინებაში

გაანალიზებულია რაიონში წყლის რესურსების ხელმისაწვდომობა სარწყავი წყლის

მოთხოვნა-მიწოდების სხვადასხვა სცენარის პირობებში:

აგროკლიმატური ზონების ცვლილების სცენარი

I

სცენარი

მდინარის ჩამონადენის შემცირება, და სარწყავ წყალზე მოთხოვნის

გაზრდა 10%-ით

II

სცენარი

მდინარის ჩამონადენის შემცირება, და სარწყავ წყალზე მოთხოვნის

გაზრდა 30%-ით

III მდინარის ჩამონადენის შემცირება, და სარწყავ წყალზე მოთხოვნის

IV ზონა

III ზონა

II ზონა

I ზონა

V ზონა

ზ.დ. სიმაღლე (მ.)

86

სცენარი გაზრდა 50%-ით

წყარო: Georgia’s Second National Communication to the UNFCCC, თბილისი

სურათი #3: წყლის დეფიციტის მოდელირება ალაზანზე

წყარო: Georgia’s Second National Communication to the UNFCCC, თბილისი

ანალიზი გვიჩვენებს, რომ მდ. ალაზანის წყლის ჩამონადენი საირიგაციო მიზნებისათვის

სავსებით საკმარისია. დეფიციტი შეიმჩნევა მხოლოდ ერთ შემთხვევაში, კერძოდ

მოთხოვნა-მიწოდების 50%-იანი ცვლილების დროს, აგვისტოს თვეში. აქვე უნდა

აღინიშნოს, რომ მოთხოვნის ზრდისა და ჩამონადენის შემცირების ეს სცენარი ნაკლებად

სავარაუდოა

87

სურათი #4: წყლის დეფიციტის მოდელირება იორზე

წყარო: Georgia’s Second National Communication to the UNFCCC

ანალიზი გვიჩვენებს, რომ მდ. იორის წყლის ჩამონადენი სამელიორაციო მიზნებისათვის

დეფიციტურია. დეფიციტი შეიმჩნევა მოთხოვნა-მიწოდების ცვლილების შედარებით

„რბილი“ სცენარის შემთხვევაშიც კი.

კლიმატის ცვლილების ზეგავლენის შეფასებისას უნდა გავითვალისწინოთ შემდეგი

ფაქტორები: აგრარული სექტორი რაიონში ექსტენსიური ხასიათით გამოირჩევა,

არსებული აგროკლიმატური რესურსების გამოყენება არაეფექტიანად ხდება. შესაბამისად

კლიმატის ცვლილების ანალიზი ამ და სხვა ანთროპოგენური ფაქტორების

გათვალისწინების გარეშე სწორი დასკვნების გამოტანის საშუალებას ვერ მოგვცემს.

მიუხედავად ამისა იკვეთება რიგი პრობლემები, ისევე როგორც შესაძლებლობები,

რომლებიც უშალოდაა დაკავშირებული რაიონში კლიმატის ცვლილებასთან. ძირითადი

საფრთხეა ექსცესური ატმოსფერული მოვლენების გახშირება. თბილ პერიოდში

ატმოსფერული ნალექების საშალო მაჩვენებლების კლებასთან ერთად იზრდება გვალვების

საშიშროება. მოსალოდნელია ძლიერ ინტენსიური გვალვები, კვლავ პრობლემად რჩება და

უფრო გართულდება მოსახლეობის სასმელი წყლით მომარაგება, ისევე როგორც სარწყავი

წყლით უზრუნველყოფა.

სოციალურ-ეკონომიკური განვითარების ჭრილში კლიმატის ცვლილების

ზემოაღნიშნული სცენარი, საფრთხეების განეიტრალების შემთხვევაში, ქმნის

შესაძლებლობებს რაიონის აგრარული ბაზის სტრუქტურული განვითარებისათვის.

გამომდინარე იქედან რომ აგრარული სექტორი რაიონის სოციალურ-ეკონომიკური

კეთილდღეობის მთავარი კონტრიბუტორია, ამ შესაძლებლობების გამოყენებას

განსაკუთრებული მნიშვნელობა ენიჭება.

88

ადაპტაციის ღონისძიებები (მოკლევადიანი და გრძელვადიანი) აუცილებელია

შემუშავდეს, როგორც ნაციონალური განვითარების კუნკურენტული სტრატეგიის ნაწილი.

რაიონში მრეწველობის და სერვისის სფეროში დასაქმებულთა წილის ზრდა დადებითად

იმოქმედებს სოციალურ ეკონომიკურ მდგომარეობაზე. ამასთან ერთად უნდა

განისაზღვროს აგრარული სექტორის სტრუქტურული განვითარების ძირითადი

მიმართულებები (რომელი კულტურებია უფრო კონკურენტუნარიანი კლიმატის

ცვლილების საშუალო და გრძელვადიან პერპექტივაში). აქვე ავღნიშნავთ რიგ

ღონისძიებებს, რომელთა განხორციელება ნებისმიერ შემთხვევაში აუცილებელია

დედოფლისწყაროს რაიონში აგრარული სექტორის განვითარებისათვის:

ინფრასტრუქტურის გაუმჯობესება, სელექციური სამუშაოები და ფერმერთა ტრენინგები,

მექანიზაციის ხარისხის გაუმჯობესება, საირიგაციო სისტემის განვითარება, ქარსაცავი

ზოლების რეაბილიტაცია, რეკულტივაციის პროგრამის განხორციელება.

გამოყენებული წყაროები და ლიტერატურა

1. საქართველოს სტატისტიკის სამსახური

2. დედოფლისწყაროს მუნიციპალიტეტის გამგეობა

3. დედოფლისწყაროს მუნიციპალიტეტის საკრებულო

4. დედოფლისწყაროს მუნიციპალიტეტის ტერიტორიული ორგანოების

რწმუნებულები

5. დედოფლისწყაროს მუნიციპალიტეტის სოფლის მეურნეობის განვითარების

სამსახური

6. კ.თავართქილაძე - ჰავის ცვლილების თავისებურებანი საქართველოში.

ვ.ბაგრატიონის გეოგრაფიის ინსტიტუტის შრომები, #2(81), 2008

7. საქართველოს მეორე ეროვნული შეტყობინება კლიმატის ცვლილების ჩარჩო

კონვენციისათვის. თბ., 2009

8. გ.მელაძე - სუბტროპიკული ტექნიკური კულტურების აგროკლიმატური პირობები

და პროგნოზები. თბ., 1971 9. Агроклиматические ресурсы Грузинской ССР. Под. ред. Т.И.Турманидзе.

Гидрометеоиздат, Л., 1978

10. გ.მელაძე, მ.თუთარაშვილი, მ.მელაძე - კლიმატის გლობალური დათბობის გავლენა

აგროკლიმატური ზონების ცვლილებაზე. «კლიმატი, ბუნებრივი რესურსები,

სტიქიური კატასტროფები სამხრეთ კავკასიაში”. საერთაშორისო კონფერენციის

მასალები. ჰმი-ის შრომები, ტ.#115, 2008

11. გ.მელაძე, მ.მელაძე - საქართველოს აღმოსავლეთ რეგიონების აგროკლიმატური

რესურსები. გამომც. “უნივერსალი”, 2010

12. საქართველოს სასოფლო-სამეურნეო აღწერა, საქსტატი, თბილისი 2004

13. საქართველოს მოსახლეობის საყოველთაო აღწერა, საქსტატი, თბილისი 2002

14. საქართველოს სოფლის მეურნეობა, საქსტატი, თბილისი, 2010

15. მეწარმეობა საქართველოში, საქსტატი, თბილისი, 2011

16. გ.მელაძე, მ.მელაძე - საქართველოს აღმოსავლეთ რეგიონების აგროკლიმატური

რესურსები. გამომც. “უნივერსალი”, 2010

89

17. კლიმატის გლობალური დათბობის გავლენა აგროკლიმატური ზონების

ცვლილებაზე. მელაძე გ., თუთარაშვილი მ., მელაძე მ., ჰიდრომეტეოროლოგიური

ინსტიტუტის შრომები, ტომი #115.

18. ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია

19. Georgia’s Second National Communication to the UNFCCC, თბილისი, 2009

20. საქართველოს ფლორა. თბილისი.1970-2003.ტ.I-XIV. „მეცნიერება“ თბილისი

21. რ. გაგნიძე, მ. დავითაძე. 2000.“ადგილობრივი ფლორა“.გამომცემლობა აჭარა

22. ლ.მარუაშვილი.1970. „საქართველოს ფიზიკური გეოგრაია“. თსუ გამომცემლობა,

თბილისი.

23. ლ.მარუაშვილი. «კავკასიის ფიზიკური გეოგრაფია“. თბილისი.

24. ნ.კეცხოველი.1960.“საქართველოს მცენარეული საფარი“.საქართველოს

მეცნიერებათა აკადემიის გამომცემლობა, თბილისი.

25. საქართველოს წითელი ნუსხა, 2006 წ.

26. გურიელიძე ზ. 1996. საშუალო და მსხვილი ძუძუმწოვრები. წიგნში: “საქართველოს

ბიომრავალფეროვნების პროგრამის მასალები”. თბილისი: 74-82.

27. საქართველოს მეორე ეროვნული შეტყობინება კლიმატის ცვლილების ჩარჩო

კონვენციისთვის, თბილისი, 2009

28. Biodiversity, Climate Change and Adaptation. Nature-Based Solutions from the World Bank Portfolio

29. FOREST ECOSYSTEMS IN THE CONDITIONS OF CLIMATE CHANGE: BIOLOGICAL PRODUCTIVITY, MONITORING AND TECHNOLOGIES FOR ADAPTATION

30. Ю.Одум. Основы экологии. 1986ю

31. Р.Дажо. Основы экологии.

32. Горищина Т.К. Экология растении.

33. Работнов Т.А. Фитоценология. 1992.

34. Геология СССР, т.X, Грузинская ССР, редактор акад. П. Гамкрелидзе, изд. «Недра»,

Москва, 1964

35. Гидрогеология СССР, т.X, Грузинская ССР, редактор проф. И. Буачидзе, изд. «Недра»,

Москва, 1970

36. Атлас Грузинской ССР. Академия наук Грузинской ССР институт географии им.

Вахушти

37. საქართველოს ტერიტორიისთვის დამახასიათებელი ბუნებრივი სტიქიური

მოვლენების საფრთხეებისა და რისკების ატლასი. CENN/ITC, თბილისი, 2012

38. ზ. ღაღანიძე. სამხრეთ-აღმოსავლეთ საქართველოს ნავთობშემცველი მოედნების

ჰიდროგეოქიმიური მაჩვენებლების შესწავლა საძიებო კრიტერიუმებად მათი

გამოყენების მიზნით (საკანდიდატო დისერტაცია). სტუ-ს ბიბლიოთეკა, თბილისი,

2012

39. Звиададзе У. И., Кения С. Т. Отчёт Иорской ГГП по работам 1961 – 1963 г.г. Фонды

Управления Геологии Грузинской ССР, Тбилиси, 1964 40. www.fao.org 41. www.kakheti.gov.ge 42. www.dedoplistskaro.ge

90

winamdebare publikaciis Sinaarsze sruli pasuxismgebloba ekisreba mersi qorfss da sens,

da igi araviTar SemTxvevaSi ar gamoxatavs evrokavSiris mosazrebebsa da Sexedulebebs.

Documents

დედოფლისწყაროს მუნიციპალიტეტის საბაზისო კვლევაw3.cenn.org/CENN_Projects/MC_CCA/Baseline Survey