Upload
others
View
0
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
Intensieve veehouderij
bedreiging voor de gezondheid?!
Fictie of werkelijkheid
Jan Hoevenaars
Deurne 12-04-2016
Gezondheid en intensieve
veehouderij
• Als huisarts ruim 35 jaar praktiserend geweest
• De apotheekhoudende huisartspraktijk al jaren Kema-gecertificeerd (apotheekgedeelte) en NHG-geaccrediteerd (huisartsgeneeskundig gedeelte)
• Opvallend veel luchtweginfecties/hoesten in Elsendorp (zowel bij mensen werkend in veebedrijf als bij mensen in omgeving van een bedrijf)
• 2006/2007: Voorgelegd aan GGD
• 2008: Rapport GGD:
Gezondheidseffecten intensieve veehouderij in Elsendorp/gemeente Gemert-Bakel
Deurne 12-04-2016
Inhoud
►1. Inleiding.
►2. Probleemstelling
►3. Gezondheidsrisico’s
►4. Onderzoeken
Deurne 12-04-2016
1. Probleemstelling
Deurne 12-04-2016
Intensieve veehouderij
• Een probleem?
• Voor wie?
Deurne 12-04-2016
Intensieve veehouderij
Een oplossing?
Een tijdbom ?
Deurne 12-04-2016
Gezondheid ↔ intensieve veehouderij: Emotie ?
Hype ?
Werkelijkheid ?
● Verschillende belevingswerelden
(gebaseerd op denkkaders)
van boeren, burgers, politici en wetenschappers
● Gevolg onrust, commotie en wantrouwen
● Bij oplossingen zoeken: Meer een duel dan een duet
Deurne 12-04-2016
Werkelijke problematiek:
Leefbaarheid
• Geur → geurbelasting geurbeleving
• Luchtkwaliteit → concentratie fijn stof
→ concentratie stikstofoxiden
→ endotoxines
• Mestproblematiek → overschot / samenstelling
• Gezondheid → risico op gezondheidseffecten
Deurne 12-04-2016
Gezondheidseffecten
1. Gerelateerd aan intensieve veehouderij (en hieraan
gerelateerd de mestfabriek) zien we verhoogde kans op
infectieziekten (introductie en verspreiding virussen,
micro-organismen, parasieten etc. via eten van dieren,
via direct contact of via lucht)
2. Belasting aan geurstoffen: geur en geurhinder
3. Belastende milieufactoren: ammoniak, fijnstof, dier
gerelateerde micro-organismen, via bio-aerosolen of
gebonden aan fijnstof en antibiotica naar bodem, water
en gewassen
4. Het mestprobleem en procedé mestverwerking
Deurne 12-04-2016
Deurne 12-04-2016
Welke klachten uit onderzoeken?
• Hoesten, kortademigheid, benauwdheid
• Afname longfunctie
• Hart- en vaatziekten, hoge bloeddruk
• Moeheid
• Gewrichtsklachten
• Depressie
• Afname levensverwachting
• Verminderd woongenot van mensen in gebieden met veel vee
• Aantasting landschap
• Duidelijke afname recreatie/fietsen in gebieden met veel vee
Deurne 12-04-2016
Feiten of fictie?
Risico’s schaalvergroting
• Hoe groter een bedrijf, hoe meer dieren
→ hoe meer problemen (antibiotica, resistentie)
• Stalsysteem belangrijk:
→ open bedrijven, hygiëne bedrijven,
luchtwassers, mestafvoer.
• Snelle verspreiding van virussen als bedrijven dicht bij elkaar staan
• Transport
Afwegingen verhoogd risico
volksgezondheid1. De Wet geurhinder en veehouderij (Wgv)
2. De Wet milieubeheer, titel 5.2 luchtkwaliteitseisen (fijn stof)
3. Wet Publieke gezondheid
4. De Verordening ruimte
5. Afstandsadvies GGD Nederland
6. De wijze waarop met geurbelasting wordt omgegaan
7. De aanwezige diersoort(en) binnen een veehouderij
8. De aanwezigheid van mestbewerking
9. Ongerustheid bij omwonenden
Deurne 12-04-2016
3. Te verwachten
gezondheidsproblemen
bij intensieve veehouderij
• Geurproblematiek
• Fijnstofproblematiek
• Zoönosen
• Mestproblematiek
Deurne 12-04-2016
Geur
Deurne 12-04-2016
Deurne 12-04-2016
Feiten
• Geurbelasting (GGD 2009):
- door stankoverlast ernstige hinder woongenot, vermindering van de kwaliteit van leven, spanning, depressie en moeheid. (onderzoek Kapel-Avezaath:0,5-1 km straal veehouderij: acute en chronische gezondheidsklachten gemeld).
Deurne 12-04-2016
Stankreductie door luchtwassers?
- Probleem luchtwassers:
● wat filteren ze?
● welk percentage filteren ze?
● staan ze aan?
● waar en wie controle?
● handhaving gemeente?
Geurbelasting:
Wat dus te verwachten!
• Voorgrondbelasting:
Dit is de geurbelasting per bedrijf
• Achtergrondbelasting:
Dit is de geurbelasting van alle
bedrijven samen
►Wet geurhinder en veehouderij (Wgv)
►bij odeurunits: wat wordt er berekend?
Deurne 12-04-2016
Te verwachte problematiek bij
intensieve veehouderij
► Geuroverlast:
• Let op: er zijn normen voor geurbelasting,
MAAR
de geurlast en geurbeleving
is
veel ernstiger !!(zie onderzoek IRAS)
Deurne 12-04-2016
Fijnstof
Deurne 12-04-2016
Wat is fijnstof ?
• Fijnstof: De deeltjes die deel uitmaken van deeltjesvormige luchtverontreiniging, verschillen in grootte en samenstelling. Veel deeltjes zijn zo klein zijn dat ze door de mens kunnen worden ingeademd en zijn daarom relevant in termen van gezondheidseffecten. Het gaat vooral om deeltjes met een diameter van ongeveer 10 µm (micrometer) en kleiner. PM staat voor particulate matter en 10 voor de hiervoor genoemde deeltjesdiameter. Zo is er ook PM2,5 dat bestaat uit deeltjes met een diameter van ongeveer 2,5 µm en kleiner.
Deurne 12-04-2016
Fijnstof (PM10 en PM 2,5)
Deurne 12-04-2016
Gezondheidsaspecten
fijnstof• FIJN STOF:
- deeltjes verschillen in grootte en diverse chemische samenstelling
- hoe kleiner, hoe schadelijker (luchtwegen en vervroegde sterfte)
- door de wind gemakkelijk verspreid
- de samenstelling is afhankelijk van de bron
( natuurlijk, landbouw, veehouderijen, verkeer)
bv PM10,PM2,5
- veehouderijen dragen lokaal bij aan een extra toename aan fijn stof
- geen gegevens van nertsen (vgl. met kippen)
- (toelaatbare) normen fijn stof zijn gebaseerd op fijn stof verkeer
- fijn stof zal ook toenemen door toename transport (belangrijke componenten PM2,5 en NH3)
Deurne 12-04-2016
Advieswaarden en normen!
Deurne 12-04-2016
Fijnstofproblematiek
in Gemert-Bakel (LOG)• Fijnstof:
- 2009 Gemert-Bakel PM10 40mug/m3
Landelijk PM10 27mug/m3
- Fijn stof belasting in de nabije omgeving van
veehouderijen in Elsendorp hoger dan in
gebieden zonder veehouderijen
- In Brabant 220 bedrijven normoverschrijdend
(daggemiddeld PM10 (50mug/m3)!
- PM 2,5 toen niet gemeten!
Deurne 12-04-2016
Micro-organismen
Deurne 12-04-2016
Deurne 12-04-2016
Gezondheidsaspecten
• BIOLOGISCHE AGENTIA:
= micro-organismen
- via transport van dieren
- via insleep door mensen (bv dierenarts)
- uitstoot stallucht (al dan niet gehecht aan
stofdeeltjes)
Deurne 12-04-2016
Feiten endotoxines
• Endotoxines
- bestanddelen van celwand van gramnegatieve bacteriën
- gevonden in hoge concentraties bij veevoerproducten (voederkeuken, varkens, nertsen)
- zitten vooral gebonden aan fijne stofdeeltjes (PM10)
- PM10 en concentratie endotoxines verhoogd in nabije omgeving veehouderijen
Endotoxines
• Endotoxines zijn onderdeel van de celwand van bacteriën.
• Endotoxines kunnen binden aan fijnstof.
• Endotoxines veroorzaken een ontstekingsreactie in de luchtwegen.
• Toxisch-organisch-stof-syndroom is een acute uitval van de longfunctie door inhalatie van een hoge concentratie fijnstof met endotoxines. Deze ziekte komt vrijwel enkel voor onder medewerkers in de intensieve veehouderij.
• Mogelijk moeten de normaalwaarden van fijnstof uit de intensieve veehouderij lager worden dan de industriële fijnstof vanwege de endotoxinen.
Deurne 12-04-2016
Zoönosen
● 1. Influenza
● 2. MRSA
● 3. Q-koorts (Coxiella burnetii)
● 4. SARS (Severe Acute Respiratory Syndrome)
● 5. Lyme (Eryrthema migrans):Borrelia
● 6. ESBL (Extended Spectrum Beta-Lactamase producerend)
● 7. Brucellose (Maltakoorts) (bezoek buitenland)
● 8. BSE (Bovine Spongiforme Encephalopathie= gekke
koeienziekte) (eten besmet rundvlees)
● 9. Campylobacter (eten van kippenvlees, rund-kalfsvlees)
●10. Leptospirose (ratten en muizen)
●11. Salmonella (vlees, eieren)
Deurne 12-04-2016
Indeling zoönosen naar transmissie routes
► Dier → mens
► Dier → vector → mens
► Dier → omgeving → mens
► Dier → voedsel → mens
Deurne 12-04-2016
Overige zoönosen
● Hepatitis E
- Bij 22% van de varkensbedrijven komt HEV
(genotype 3) voor.
- Mogelijke bron voor transmissie naar de mens
Deurne 12-04-2016
Influenza
• Vogelgriep: Vijftien typen (bv H5 en H7)
• Varkensgriep: N typering
• Combinatie is gevaarlijk: bv 2003 H7N7
Deurne 12-04-2016
MRSA
● Afgelopen 10 jaar antibioticagebruik in intensieve
veehouderij met 50% toegenomen. Neemt nu iets af.
● Dierenartsen eigenaar Farmaceutische Geneesmiddelen-
industrie.
● Antibiotica resistentie bij dieren neemt toe.
● MRSA komt voor bij varkens, vleeskalveren en pluimvee.
● Bij varkenshouders hoge prevalentie NT-MRSA (54%).
● 80% varkensbedrijven besmet met MRSA.
● Bij varkensbedrijf werd MRSA in de lucht aangetoond op
een afstand van 150 m.
Deurne 12-04-2016
MRSA ziekteverschijnselen
● De meeste mensen dragen MRSA zonder dat ze er iets
van merken.
● MRSA bevindt zich op haren en huid en slijmvliezen van
neus, keelholte en darmen.
● Geeft infecties: steenpuist, ontstoken huid of ontstoken
wonden. Soms bloedvergiftiging (jaarlijks 4000 gevallen),
botinfecties of longontstekingen.
● Mensen met eczeem of andere huidaandoeningen meer
kans om MRSA bij zich te dragen.
● Sterfte en ziektelast nemen toe bij besmetting met MRSA
Deurne 12-04-2016
Endotoxines:
Wat dus te verwachten!
• Zie onderzoeken en studies.
Deurne 12-04-2016
Stikstofneerslag
De stikstofneerslag
in Gemert-Bakel
behoort tot de
hoogste van
Nederland
Deurne 12-04-2016
Mestprobleem in Nederland
Deurne 12-04-2016
Wat is mest?
Deurne 12-04-2016
KN
P KP
N
K
P
N
P
N
K
Ca 90% water
Mestprobleem in Nederland
• In Nederland
in de mest te veel mineralen► P = fosfor (P2O5 = fosfaat)
► N = stikstof (NO3 = nitraat)
► K = kalium
Deurne 12-04-2016
Feiten
Plattelandsgebied Zuid-Oost Brabant:
1. Nitraat in grondwater is veel te hoog
2. Concentratie zware metalen in de bodem veel hoger
dan landelijk. Dit is erg schadelijk voor de gezondheid
van de mens (nieren).
3. De uitstoot van ammoniak op meetlokaties in de Peel
is veel hoger dan landelijk (veroorzaakt grotendeels
door de landbouw)
4. Neerslag van fijn stof is hoog. Stikstofneerslag in
Gemert-Bakel is hoogste van Nederland
Deurne 12-04-2016
Feiten
• Ammoniakbelasting
► In Elsendorp 40mug/m3.
Landelijk 27mug/m3
► Emissie ammoniak draagt bij aan
secundaire vorming van fijn stofdeeltjes!
Deurne 12-04-2016
Ammoniak
• Ammoniak slaat neer in de omgeving van de bron.
• Op de meetstations Vredepeel op de grens van oostelijk Noord-Brabant en noordelijk Limburg worden zoals gebruikelijk de hoogste jaargemiddelde concentraties gemeten.
• Ammoniak kan acute luchtwegklachten veroorzaken.
• Ammoniak kan in de lucht worden omgezet in ammoniumdeeltjes en draagt zo bij aan de concentratie van fijn stof.
Deurne 12-04-2016
Gezondheidsaspecten bij
ammoniak
• Ammoniak ,NH3
- bijtend voor ogen, huid en luchtwegen:
dit geeft geurbelasting
- via uitstoot naar buiten
- via uitrijden van mest naar buiten
- ammoniak draagt bij aan secundaire
vorming fijne stofdeeltjes
Deurne 12-04-2016
Onderzoeken ammoniak
• Vijf Amerikaanse overzichtsstudies lieten
verhoogde concentraties van ammoniak,
PM10 en H2S zien dicht bij intensieve
veehouderij (< 5 km).
• Deze vijf overzichtsstudies lieten zien dat
de volgende klachten meer gerapporteerd
werden als mensen dicht bij intensieve
veehouderij woonden:
Deurne 12-04-2016
Resultaten onderzoek
• Misselijkheid.
• Hoofdpijn.
• Oppervlakkig ademen.
• Hoesten.
• Slapeloosheid.
• Verminderde eetlust (voornamelijk gerapporteerd bij eten buiten en door
geur naar binnen moeten).
• Geïrriteerde ogen.
• Irritatie van keel/neus.
• Stemmingswisselingen; voornamelijk bij herhaalde blootstelling aan
geur waardoor gevoelens van machteloosheid, boosheid en somberheid
gerapporteerd werden.
Deurne 12-04-2016
Mest (be)-verwerking
• Mechanisch● doel
►Scheiden dunne en dikke fractie
Dikke fractie bevat overwegend fosfaat
◘ Centrifuge
◘ Persfilter
→ Hoeveelheid mineralen neemt niet af
→ Antibiotica in de mest niet verwijderd: Blijft in de fracties aanwezig!
→ Resistente bacteriën in de mest niet verwijderd: Blijft in de fracties aanwezig!
Deurne 12-04-2016
4. Onderzoeken
• Een Nederlandse studie (Vogelzang et all;
2000) liet zien dat blootstelling aan een hoge
concentratie aan fijnstof, ammoniak en
endotoxines een afname in de longfunctie liet
zien van 20% (FEV1) onder 171 werkers in
de intensieve varkenshouderij.
• Er werd gecorrigeerd voor bijv. leeftijd en
roken
• Er werd gemeten in een periode van 3 jaar.
Deurne 12-04-2016
Onderzoeken
• Een Nederlandse studie (Smit et al; 2014)
liet zien dat wonen in de nabijheid van
nertsenfarms de kans op astma en
hooikoorts vergroot.
• Met name op ongeveer 500m afstand.
• Een Duitse studie (Radon et al; 2007) liet
dezelfde resultaten zien.
Deurne 12-04-2016
Onderzoek
• Een Amerikaanse studie (Merchant et al; 2005) rapporteerde een verhoogde prevalentie van niet-allergische astma onder kinderen die rondom een varkenshouderij opgroeiden (44%) en 56% als er ook antibiotica aan het voer werd toegevoegd.
• Zij vergeleken de prevalentie van de huisarts (12%) met hun eigen onderzoek.
• Zij riepen artsen op het platteland op om beter onderzoek te doen naar astma bij kinderen.
Deurne 12-04-2016
Onderzoek
• In een Amerikaanse studie (Harting et al; 2012) werd de ontstekingsreactie gemeten in de longen van COPD en gezonde proefpersonen terwijl ze lucht uit intensieve varkenshouderij binnen kregen.
• Er werden verhoogde ontstekingsparameters gevonden bij de COPD-ers.
• Deze studie laat zien dat COPD-ers een ontstekingsreactie laten zien op lucht uit de intensieve varkenshouderij. Zowel in de long als in het bloed.
• Copd-ers krijgen dus ernstigere klachten bij een herhaalde blootstelling aan fijnstof uit de intensieve veehouderij.
Deurne 12-04-2016
Onderzoek
• Een Amerikaanse studie (Schiffman et al; 2005) liet zien dat gezonde proefpersonen die blootgesteld werden aan de lucht uit een intensieve varkenshouderij gedurende een uur, klachten kregen, zoals:1.Hoofdpijn
2.Irritatie van ogen
3.Misselijkheid
• Zij concludeerden dat ook gezonde mensen klachten kunnen krijgen als zij in de buurt van intensieve veehouderij wonen.
Deurne 12-04-2016
Onderzoek
• Een Amerikaanse studie (Churg et al;
2003) liet zien dat een langdurig
verhoogde blootstelling aan fijnstof een
verandering gaf aan het longweefsel.
• Deze verandering kan COPD
veroorzaken.
• Ook bij niet-rokers.
Deurne 12-04-2016
Onderzoek
• Een Amerikaanse studie (Wing et al; 2013) liet zien dat de blootstelling aan fijnstof uit de intensieve veehouderij, kan leiden tot een verhoogde bloeddruk.
• De proefpersonen moesten 2/dag 10 minuten buiten zitten en daarna hun bloeddruk meten.
• De bloeddruk gegevens werden gekoppeld aan gemeten fijnstof waardes op hetzelfde moment.
• De onderzoekers concludeerden dat herhaalde blootstelling aan fijnstof en stank uit de intensieve veehouderij kan leiden tot chronische hypertensie.
• In huisartsenpraktijk Elsendorp wordt een hogere prevalentie van hypertensie gezien in vergelijking met andere praktijken uit de omgeving.
Deurne 12-04-2016
Onderzoek
• Een Amerikaanse studie (Kang et al;2013)
vond een associatie tussen endotoxines in
bloed en het hebben van colorectale
kanker.
• Zij concludeerden dat er mogelijk een
verband is tussen de blootstelling aan
endotoxines en het krijgen van colorectale
kanker.
Deurne 12-04-2016
Onderzoek
• Een Spaanse studie (Ocana-Riola et al;2004) liet een verhoogde kans zien op:1. Lip- en mondkanker relatieve risico (RR): 1.1
2. Keelkanker RR 1.3
3. Slokdarmkanker RR 1.5
4. Colorectale kanker RR 1.2
5. Longkanker RR 1.2
6. Blaaskanker RR 1.2
• Bij mensen die in de buurt woonden van intensieve veehouderij.
• Zij analyseerden bijna 26.000 patiënten in de periode van ‘85 tot ‘96.
Deurne 12-04-2016
Onderzoek
• Een Noorse studie (Kristensen et al; 1996)
liet een tot driemaal verhoogd risico op
hersentumoren zien bij kinderen die
opgroeiden op een boerderij met
intensieve varkenshouderij.
• Zij analyseerden meer dan 300000
kinderen geboren in de periode 1952-1991
en geboren op een boerderij.
Deurne 12-04-2016
Studies
• Duitse studie (Radon 2007): relatie longproblemen- geurhinder/NH3
• Pope (N Engl J Med 2009 jan 22;360(4) 376-86):Fijn stof (PM 2,5) geeft verslechtering van de levensverwachting tgv problemen op hart- en vaatgebied en longen; vermindering van fijn stof in de lucht van 10 mug/m3 geeft verbetering van levensverwachting met 2,7 jaar
• Bhaskaran, (Heart 2009;95 1746-59):risico hartinfarct neemt toe met 5-17% voor iedere 10 mug/m3 fijn stof in de lucht
Deurne 12-04-2016
Studies
• Webby, 2004:”Swine populations act as reservoirs of viruses with proven ability to infect humans”.
• The Pew Commission(2008): Concluded that industrialized animal agriculture posed “unacceptable” public health risks.
• Graham (2008): Influenza outbreak shows that the probability of viral outbreaks was significantly higher in large-scale poultry farms than in backyard flocks. The proximity of intensive pig farms and intensive poultry farms increases the risk of viral recombinaation and the emergence of new virulent flu strains.
Deurne 12-04-2016
Conclusies
• Er zijn wel degelijk aanwijzingen in de medische literatuur dat er negatieve gezondheidseffecten zijn voor omwonenden van intensieve veehouderij.
• Het is wetenschappelijk aangetoond dat werken in de intensieve veehouderij zowel acute- als chronische negatieve gezondheidseffecten geeft.
• Deze effecten worden veroorzaakt door een plaatselijk verhoogde concentratie van fijnstof en endotoxinen.
• De toelaatbare concentratie fijnstof en endotoxinen worden jaarlijks overschreden in de Midden-Peel.
Deurne 12-04-2016
Take Home message
● De vijand is niet een kritisch huisarts of burgerinitiatief.
● De “ gezamenlijke “ vijand is het pathogeen (fijn stof, endotoxines),
niet het varken, de nerts of de mest.
● ”Know your enemy” betekent in dit geval “ken uw kiem”.
● Noodzaak daadwerkelijk krachtig beleid overheid:
“Gezondheid is geen wisselgeld!”
● En de oplossing luidt:
“ken elkaar en luister!”
Deurne 12-04-2016
You cannot predict the future,
but you can prepare for it
Intensieve veehouderij en gezondheid
Deurne 12-04-2016
Vragen?
Deurne 12-04-2016
Richtingwijzers
Deurne 12-04-2016
Mogelijkheden/ Wat te doen !
• Aantal dieren drastisch minderen
• Grondgebonden
• Kringloop sluiten
Deurne 12-04-2016
Conclusies
• Besproken opties wegwerken
‘mestoverschot’ vallen in categorie
ecologische waanzin
• Niet mestverwerking maar verkleining
veestapel is de logische weg naar beperking
‘mestoverschot’
• Dus: geen afschaffing ‘dierproductierechten’,
maar minder ‘dierproductierechten’
Indicatoren beoordeling
Indicatoren
• Geur
• Fijn stof en endotoxinen
• Zoönosen
• Landschappelijke inpassing
• Transport
Indirect
• Bedrijfshygiëne
• Afstand tot gevoelige bestemmingen
Deurne 12-04-2016
Mogelijkheden gemeenteVisieontwikkeling
• “Kan ik op deze locatie nog uitbreiden?”
• “Kan op deze plaats een megastal/
een mestfabriek komen?
Draagvlak
• Dialoog met burgers en ondernemers
Uitvoering
• Toetsingsinstrument gezondheid
• Voorwaarden in vergunningen
• Handhaving / monitoring
Deurne 12-04-2016
Extra
Deurne 12-04-2016
Discussie
Deurne 12-04-2016
StellingAls binnen de intensieve veehouderij
de menselijke maat, gezondheid
en echte duurzaamheid (people, planet en profit)
(dit is meer dan geld alleen)
niet centraal komen te staan,
zal elk beleid voor mens en dier en
ook voor het milieu
dodelijk zijn!
Deurne 12-04-2016
Stelling
• De echte oorzaak van het mestprobleem
is teveel dieren op een klein oppervlak
en de samenstelling van het mest!
De oplossing: Minder dieren ! ?
Deurne 12-04-2016
Stelling
► Mestbeleid/mestverwerking is
de onbalans en
gevaar voor de gezondheid
van mens en dier
in stand houden !
Deurne 12-04-2016
Vragen?
Deurne 12-04-2016
Bedankt
Deurne 12-04-2016
Succes verder