Filantropija u BiH: Implikacije politika na vladin i

nevladin sektor

Finalni izvještaj

Autori izvještaja:

Emir Dervišević Dino Ðipa

Juni 2007

CEPOS – Centar za policy studije

Obala Kulina Bana 15/I

71000 Sarajevo

Bosna i Hercegovina

Telefon: +387 33 251230

Fax: +387 33 251238

E-mail: info@cepos.org

ii

Napomena

Ovaj dokument je rezultat projekta koji financira USAID-ov program za

pružanje pomoći organizacijama koje se bave istraživanjima socio-

ekonomskih politika, implementiranom od strane Urban Instituta,

Washington D.C., SAD.

Stavovi izraženi u ovom dokumentu nisu nužno stavovi USAID-a.

iii

Zahvale

Ovaj izvještaj je rezultat rada isključivo domaćih istraživača i stručnjaka

iz različitih oblasti, koji su direktnim radom dali doprinos izradi ovog

dokumenta.

Na početku se zahvaljujemo gospodinu Chris Milleru, voditelju projekta

za pružanje pomoći organizacijama koje se bave istraživanjem socio -

ekonomskih politika.

Posebnu zahvalnost dugujemo gospođici Jane Tesche, glavnom mentoru

u izradi ove studije.

Posebno se zahvaljujemo i gospodinu Draganu Goluboviću iz ICNL-a na

vrlo korisnim savjetima prilikom izrade ove studije.

Zahvaljujemo i agenciji Prism Research koja je uradila veći dio posla

vezano za prikupljanje podataka, pogotovo istraživačima Marini Franić i

Esmi Sarajlić Mebarki.

Na kraju se posebno zahvaljujemo ispitanicima koji su uzeli učešća u

anketama.

Odgovornost za ovaj izvještaj i njegove zaključke leži isključivo na

CEPOS – Centru za policy studije, odnosno direktoru cijelog projekta.

iv

Izvršni sažetak

U ovom su izvještaju predstavljeni rezultati istraživanja o filantropiji provedenog tokom februara i marta 2007. godine na dva odvojena uzorka: među građanima BiH starijim od osamnaest godina i među predstavnicima poslovnog sektora. Ovo je prvo takvo istraživanje provedeno u Bosni i Hercegovini a dobiveni nalazi po prvi put omogućavaju uvid u ključne podatke o filantropiji u BiH za donosioce odluka, nevladine organizacije i širu javnost. U studiji je također dat kratak pregled najznačajnijih pitanja vezanih za trenutačne rasprave o poreskim politikama koje će uticati na rad lokalnih NVO. Na kraju, u dokumentu se daju smjernice za oporezivanje NVO sektora, a zasnovane na nalazima ispitivanja mišljenja građana i predstavnika poslovnog sektora u BiH. U toku 2006. godine oko 5.3% građana BiH učestvovalo je u volonterskom radu i neplaćenim aktivnostima. Ovaj se podatak podudara sa nalazima ispitivanja provedenog prije dvije godine (IBHI 2005). Međutim, način mjerenja populacije volontera predstavlja ključnu razliku. Izvještaj o 'Zapošljavanju, socijalnoj zaštiti i NVO sektoru' navodi da je 5,63% 'radno sposobnog stanovništva' u BiH stalno agažovano na volonterskom radu što iznosi 63.129 radnika. Mi smo ispitali opštu populaciju starosti 18 i više godina i otkrili da je 5.3% ispitanika dobrovoljno učestvovalo u neplaćenim aktivnostima u humanitarnim, neprofitabilnim i nevladinim organizacijama i udruženjima građana. Na osnovu ovog podatka moguće je zaključiti da se između 140.000 i 147.000 osoba bavilo volonterskim radom (bilo kao povremenom ili stalnom aktivnošću). Sa obzirom da je nedostatak informacija o volonterskim aktivnostima ključni razlog zbog kojeg se stanovništvo ne uključuje u ovaj vid rada, predlažemo da NVO preduzmu aktivnije mjere na obezbjeđivanju informacija o prilikama za volonterski angažman. Također, kako bi se unaprijedio stepen učešća u volonterskim aktivnostima, bilo bi ih neophodno promovirati kao priliku za unaprjeđenje profesionalnih i komunikacijskih vještina, kao i vještina upravljanja ljudskim resursima. Tokom 2006. godine, 23% domaćinstava i 85% kompanija koje smo posjetili izdvojilo je sredstva za donacije. Većina donacija građana bila je usmjerena ka vjerskim organizacijama. Kompanije procjenjuju da su u 2006. godini uglavnom donirale između 1.001 i 5.000 KM (26%) i 5.000 i 10.000 KM (18,4%) ili pak više od 10.001 KM (17,7%). Otkrili smo da su transparentno trošenje doniranih sredstava i obezbjeđivanje informacija o ostvarenim rezultatima osnov povjerenja građana i poslovnog sektora u NVO organizacije. Ispitivanje pokazuje da bi 40% kompanija bilo spremno donirati više za NVO ukoliko bi donirana sredstva podlagala određenim poreskim olakšicama. Ovo je veoma značajan podatak koji može doprinijeti diskusijama o budućoj politici koja bi uključivala održiva rješenja za NGO sektor. Sve ovdje date preporuke za donosioce odluka zainteresovane za izradu politike oporezivanja NVO sektora, navode na zaključak da je prije svega neophodno preciznije definirati terminologiju. Prije svega, u legislativu je neophodno ugraditi precizniju definiciju “aktivnosti od javnog značaja“. Pored toga, definicijom bi trebalo da budu obuhvaćena ostala područja iz domena javnog interesa.

v

Ispitivanje pokazuje da je javnost veoma osjetljiva po pitanju poreskih olakšica i da bi većina podržala rješenja prema kojima bi se samo organizacije od javnog značaja oslobodile plaćanja poreza. Ovo se podjednako odnosi na oporezivanje donacija i grantova, kao i na plaćanje poreza na dodatnu vrijednost prilikom nabavke roba i usluga. Konačno, 84% predstavnika poslovnog sektora smatra da bi se državnim kompanijama trebalo omogućiti davanje donacija.

vi

Pregled glavnih nalaza

Volonterski rad u 2006. godini Učešće

Oko 5.3% BiH građana je u toku 2006. godine učestvovalo u volonterskim aktivnostima i neplaćenom radu. To ukazuje na učešće između 140.000 i

147.000 odraslih građana (sa greškom uzorka od 2.5% i maksimalnom mogućom varijacijom u odgovorima).

Neformalno volontiranje

Oko dvije trećine odraslih ne uobičava pomagati svojim susjedima. Pri tome govorimo o svim samostalnim volonterskim aktivnostima (van okvira organizacija) na pružanju pomoći i podrške susjedima i prijateljima, ali ne i o pomoći koju su ispitanici pružili svojim ukućanima. Oni koji pružaju ovaj vid pomoći uglavnom pomažu u kućanskim radovima ili kod lične njegu.

Prepreke

Ključni razlog ne učestvovanja u volonterskim i neplaćenim aktivnostima je manjak potražnje i slaba zastupljenost informacija o ovim aktivnostima (“niko me nije pitao”) (64%)

Polovina odraslih ispitanika poziva se na manjak vremena, a svaki treći ispitanik kao prepreku navodi lične troškove vezane za učestvovanje u takvim aktivnostima.

Motivacija

Većina ispitanika koji su u 2006. godini učestvovali u volonterskom i neplaćenom radu (83%) učinilo je to iz altruističkih pobuda (da pomognu onima kojima je pomoć potrebna) ili kako bi podržali nekoga u koga imaju povjerenja (78%).

Jedna od hipoteza ovog ispitivanja bila je da su pojedinci motivisani za učešće u volonterskim aktivnostima zbog toga što ono doprinosi boljem društvenom statusu i ostvarivanju povoljnije pozicije na tržištu rada. Nalazi su potvrdili ovu hipotezu. I ako je svega 17% ispitanika izjavilo da im je učešće u ovim aktivnostima u određenoj mjeri pomoglo pri prvom zaposlenju, njih se je dvije trećine složilo sa tvrdnjom da se kroz volonterski rad unaprjeđuju profesionalne i komunikacijske vještine, kao i vještine upravljanja ljudskim resursima.

Također, jedna trećina građana koji su učestvovali u volonterskim aktivnostima navode da im je to u određenoj mjeri pomoglo u radu na poslovima na kojima su trenutno zaposleni.

Dobrovoljni prilozi građana u 2006. godini

23% domaćinstava je u 2006. godini doniralo novac, a najveći broj svih donacija (12%) bio je usmjeren ka vjerskim organizacijama.

11% posto osoba koje su u 2006. godini donirale novac to je učinilo pozivom na specijalni telefonski broj.

Većina građana redovnu pomoć ne pruža specifičnim organizacijama. Više od trećine od ukupne finansijske pomoći pružene tokom 2006. godine primili su prosjaci i beskućnici dok je 31% donacija realizovano putem specijalnih kutija za dobrovoljne priloge.

vii

Prepreke

Većina ispitanika koja u 2006. godini nije donirala novac navodi da ne vjeruje da će prikupljene donacije biti potrošene na efektivan način. Sumnja na malverzacije sa doniranim sredstvima i time uzrokovano nepovjerenje glavna su prepreka građanima da doniraju novac.

Više od trećine građana nije doniralo novac zbog toga što nisu bili sigurni kome donirati ili zato što to nije bilo traženo od njih.

Motivacija

Slično kao i u slučaju volonterskih aktivnosti, altruizam (58%) i lična uvjerenja (42%) bili su glavni motiv većine građana koji su u 2006. godini donirali sredstva.

Više ispitanika iz RS-a (63,2%) nego iz Federacije (54,3%) navodi da im je motiv za doniranje bio osjećaj suosjećanja. Sa druge strane, veći broj ispitanika iz Federacije (42,6%) nego iz RS-a (35.5%) odlučilo se na donaciju iz vjerskih razloga.

Motiv za oko 3% ispitanika bilo je ostvarenje poreskih olakšica.

Donošenje odluke da se donira? Veća je vjerovatnoća da će građani donirati novac zbog toga što ga je neko

zatražio (43%) nego na osnovu prethodno usvojenog plana (7%). U 24% slučaja ispitanici samostalno odlučuju o davanju donacije dok se takve

odluke donose u dogovoru sa ostalim članovima domaćinstva u 22% slučajeva.

Dobrovoljna davanja poslovnog sektora u 2006. godini Dobrovoljni prilozi u 2006 – ponuda i potražnja

90% ispitanih kompanija dobilo je zahtjev za donaciju u 2006. godini, a 85% njih dalo je donaciju u novcu, proizvodima i uslugama.

Način na koji se daju donacije

Najčešći oblici doniranja uključuju i) pružanje finansijske pomoći humanitarnoj ili neprofitnoj organizaciji (59%), ii) učešće u dobrovoljnoj aktivnosti ili humanitarnom programu (58%).

Predstavnici poslovnog sektora skloniji su finansijskim donacijama (87%) nego donacijama u robama i uslugama (67%).

Najprihvatljivija opcija za jednu trećinu građana i predstavnika poslovnog sektora jeste redovna isplata manjih iznosa.

Donošenje odluke da se donira?

Prilikom donošenja odluka o donacijama, dvije trećine kompanija odlučuje na osnovu zahtijeva za donaciju i nemaju prethodnih preferenci vezano za vrste organizacija koje su spremni pomoći.

Velika većina kompanija unaprijed ne izdvaja određeni iznos sredstava za donacije. Prije nego što se odluče na donaciju razmatraju različite opcije i traže dodatne informacije.

Vlasnici i direktori ispitanih kompanija ovlašteni su za davanje i odobravanje donacija, a od njih potiče i inicijativa da se donira.

viii

Podržane organizacije Kompanije su uglavnom donirale finasijsku pomoć posredstvom i)

humanitarnih, neprofitnih organizacija, i iii) kroz učešće u specijalnim aktivnostima ili događajima organizovanim sa ciljem prikupljanja novca za humanitarne potrebe.

Koncentracija priloga Jedna trećina kompanija je u 2006. godini odobrila između jedne i pet

donacija. Prosječna visina doniranog iznosa varira od kompanije do kompanije, ali se

uglavnom kreće u rasponu od 101-500KM (27,7%) i 501-1.000KM (18,4%). Nešto manji procenat kompanija odlučilo se da donira između 1.001–5.000 KM (16,5%), ali također i manje iznose od između 20 i 100 KM (14.3%).

Kompanije procjenjuju da su u 2006. godini uglavnom donirale između 1.001-5.000KM (26%) i 5.000–10.000KM (18,4%), ili preko 10.001 KM (17,7%).

Motivacija Kroz donacije kompanije žele: i) aktivno pomoći društvu, i ii) pomoći aktivnosti

u određenim oblastima kao što su obrazovanje, kultura, nauka ili umjetnost. Kompanije iz Republike Srpske radije doniraju na lokalnom nivou, dok

kompanije iz Federacije tome ne poklanjaju značajniju pažnju ili doniraju na državnom nivou.

Dvije trećine kompanija smatra da nemaju dovoljno informacija o efektima njihovih donacija. Međutim, ono što im je od ključnog značaja jeste da budu sigurni da novac stiže na pravu adresu i da saznaju kako je utrošen.

Prepreke Kompanije koje u prethodnoj godini nisu davale donacije to objašnjavaju na

razne načine. Ključni je razlog nedostatak sredstava, ili neusklađenost zahtijeva za donacije sa interesima kompanije. Međutim, ključni faktori koji utiču na odluke o doniranju ili odabir grupa ili pojedinaca kojima će pomoć biti odobrena uključuju: i) sposobnost organizacije da se efektno predstavi, ii) efikasnost organizacije na ispunjenju vlastitih ciljeva, misije i svrhe i ii) transparentan rad organizacije.

Kompanije koje u 2006. godini nisu dale donacije koriste različite izvore informacija u procesu odlučivanja o tome kome da doniraju novac, ali određeni procenat (jedna petina) zapravo ne zna kako i kroz koje izvore mogu doći do relevantnih podataka.

Povjerenje u nevladine organizacije U procesu razmatranja organizacija kojima su potrebne donacije, kompanije

koje nisu donirale u 2006. godini izrazile su najveće povjerenje u nevladine i neprofitne organizacije koje se bave problemima mladih, te obrazovne i zdravstvene institucije i organizacije.

Više od polovine građana, kao i predstavnika poslovnog sektora (57%) smatra da NVO nedovoljno publikuju informacije koje bi potencijalnim donatorima olakšale donošenje odluka.

Većina sagovornika iz obje ispitane skupine vjerovala je da lokalne NVO pružaju pomoć ljudima kojima je ona potrebna, a koji se ne mogu osloniti na vladine programe zaštite. Ovo je odraz opšteg mišljenja da se NVO sektor sastoji od humanitarnih organizacija, a naročito u kontekstu generalne javnosti u kojoj ovo uvjerenje dominira nad svim ostalim. Pored toga, slika NVO kao društvenog faktora koji nastoji ublažiti propuste vlade prisutnija je među predstavnicima poslovnog sektora nego među običnim građanima.

ix

Uticaj poreske politike na NVO

Poreske olakšice motivisale su 3% građana na davanje donacija. Iako 10% kompanija ostvaruju određene poreske olakšice zbog donacija koje

daju, gotovo niti u jednom slučaju to nije bio isključivi motiv za davanje donacija.

40% kompanija doniralo bi više sredstava ukoliko bi sa tim u vezi postojala politika poreskih olakšica.

Oporezivanje ekonomskih aktivnosti NVO-a

Građanstvo je više oprezno spram odobravanja poreskih olakšica. Veći dio građana (40%) izrazio je pozitivno mišljenje o usvajanju poreskih olakšica za NVO ali samo u slučaju da njihov rad bude podložan provjeri.

Građani i predstavnici poslovnog sektora koji bolje poznaju legislativu skloniji su “neuslovljenim” poreskim olakšicama.

Oporezivanje donacija

Jedna trećina građana i predstavnika poslovnog sektora izrazila je određeni oprez spram poreskih olakšica na donacije. Jedna trećina njih prihvatila bi “uslovljene” olakšice, dakle olakšice samo za ona sredstva koja su namijenjena aktivnostima od javnog značaja.

PDV

Prema uvjerenju većine građana (76%) i predstavnika poslovnog sektora (90%) organizacije koje se bave aktivnostima od javnog značaja trebale bi biti oslobođene od poreza na dodatnu vrijednost prilikom nabavke roba i usluga. Ovaj podatak ukazuje na činjenicu da većina ispitanika u obije grupe sumnja u vjerovatnoću zloupotrebe ove poreske olakšice.

Javne kompanije

Predstavnici poslovnog sektora podržavaju smanjenje ograničenja nametnutih javnim kompanijama u vezi davanja donacija. 84% njih vjeruje da bi tim kompanijama trebalo dozvoliti da daju donacije.

x

Preporuke

Volonterski rad

NVO bi trebale biti aktivnije u smislu obezbjeđivanja informacija o prilikama za

volonterski rad.

Kako bi povećali odaziv, inicijatori volonterskih aktivnosti trebalo bi da ih

promovišu kao nešto što može doprinijeti unaprjeđenju individualnih

profesionalnih i komunikacijskih vještina kao i sposobnosti upravljanja

ljudskim resursima. Činjenica da je u 2006. godini učešće u volonterskim

aktivnostima pomoglo jednoj treći volontera da unaprijede svoj trenutni radni

položaj također bi mogla doprinijeti povećanom učešću.

Dobrovoljni prilozi

Što se tiče povjerenja donatora ima dosta prostora za poboljšanja.

Transparentno trošenje doniranih sredstava ključno je za zadobivanje

povjerenja građana i poslovnog sektora. Sa sigurnošću se može tvrditi da bi

precizno izvještavanje o prihodima i potrošnji kao i o krajnjim rezultatima i

postignućima finansiranih aktivnosti povećalo stepen povjerenja.

Organizacije koje žele ostvariti donacije od građana i poslovnog sektora

moraju uraditi više na skretanju pažnje na probleme kojima se bave.

Usmjerenje donatora bi se unaprijedilo ukoliko bi bilo raspoloživo više

informacija o NVO sektoru.

Također, ove organizacije pravovremeno moraju obavijestiti donatore o

efektima njihovih donacija.

Oporezivanje NVO-a

Premda su dvije trećine predstavnika poslovnog sektora i jedna trećina

građana vjerovali da je potrebno pomoći NVO-a putem poreskih olakšica,

značajan broj njih razgraničio bi između različitih tipova NVO aktivnosti prije

odobravanja ovih olakšica.

Slaba informisanost građana o poreskim politikama u BiH trebala bi biti zvono

na uzbunu i poziv na akciju. Mnogo je razloga zašto je ovo neophodno

promijeniti, ali ključni je taj da nizak stepen informisanosti doprinosi slaboj

transparentnosti oporezivanja i niskom stepenu povjerenja u poreski sistem u

cjelini.

Većina građana smatra da bi organizacije koje se bave radom od javnog

značaja trebalo osloboditi poreza za sve aktivnosti neophodne za njihovo

djelovanje.

Definicija “organizacija od javnog značaja” razbacana je u raznim pravnim

dokumentima i u velikoj mjeri odražava socijalistički (manje “političan”)

koncept javne koristi. Na primjer, borba protiv korupcije i aktivnosti na

xi

unaprjeđenju vladavine zakona još uvijek se ne smatraju aktivnostima od

javnog značaja. Zbog jasne veze između izuzeća od poreza na prihod i

kvalifikacije aktivnosti od javnog značaja, u zakon o porezu na prihod

neophodno je ugraditi konsolidovaniju definiciju “javnog značaja.”

Stiče se utisak da je i u Federaciji i u RS prihod od stranih i domaćih grantova

oslobođen poreza. Ovo je u skladu sa najboljom regionalnom praksom, ali ne

i sa mišljenjem jedne trećine građana i predstavnika poslovnog sektora koji bi

od plaćanja poreza oslobodili samo one donacije koje su usmjerene za

aktivnosti od javnog značaja.

Prema mišljenju 84% predstavnika poslovnog sektora, državnim bi

kompanijama trebalo omogućiti davanje donacija. Mi podržavamo ovaj

pristup. Premda su donacije od strane državnih kompanija smatrane glavnim

izvorom korupcije i pranja novca, uvođenje transparentnih mehanizama za

odobravanje i nadzor donacija značajno bi smanjilo mogućnost zloupotreba, a

istovremeno doprinijelo razvoju filantropske svijesti.

Prema mišljenju većine građana (76%) i predstavnika poslovnog sektora

(90%) organizacije koje se bave aktivnostima od javnog značaja trebalo bi da

budu oslobođenje plaćanja poreza na dodatnu vrijednost prilikom nabavke

roba i usluga za vlastitu upotrebu. Ovo bi barem za kratko vrijeme mogla biti

održiva opcija (sa obzirom da nije u skladu sa Šestom Direktivom EU-a), a

naročito bi se trebala odnositi na nabavke od strane NVO-a finansirane iz

inostranih grantova (koji su još uvijek glavni izvor prihoda NVO-a u BiH). U

Hrvatskoj je doskoro primjenjivano slično rješenje. Pošto je hrvatska Vlada

razvila transparentan mehanizam ostvarivanja olakšica, nije bilo značajnijih

primjera zloupotrebe sistema.

xii

Lista tabela Tabela 1. % onih koji su obavljali neku vrstu dobrovoljne, volonterske i neplaćene aktivnosti u toku

2006. godine ................................................................................................................................ 3 Tabela 2. % lica koja su dobila finansijsku ili neku drugu pomoć u periodu između augusta 2003 i

oktobra 2004 sa prosječnim dobivenim vrijednostima izraženim u KM (Izvor: LSMS 2004) .......10 Tabela 3. Razlozi koji su uticali na odluku O DAVANJU donacije...............................................................35 Tabela 4. Razlozi koji utiču na odluku da se NE DONIRA ..........................................................................36 Tabela 5. Faktori koji utiču na odabir organizacija kojima će biti pružena donacija ....................................36 Tabela 6. Najprihvatljiviji raspored isplata ...................................................................................................36 Tabela 7. Najprihvatljiviji aranžman za plaćanje .........................................................................................37 Tabela 8. Najprihvatljivija učestalost isplata ...............................................................................................37 Tabela 9. NVO objavljuju informacije koje mogu pomoći potencijalnim donatorima da donesu odluke o

izdvajanju sredstava ...................................................................................................................38 Tabela 10. % ispitanika koji imaju pozitivno mišljenje o različitim vrstama nevladinih organizacija ..............38 Tabela 11. Prva (crveno) i druga (plavo) izjava koja najbolje oslikava mišljenje o nevladinim

organizacijama ............................................................................................................................39 Tabela 12. % onih koji se slažu sa sljedećim izjavama o radu NVO .............................................................40 Tabela 13. Aktivnosti NVO trebalo bi podržati putem poreskih olakšica kao što je uobičajena praksa u

mnogim drugim zemljama ...........................................................................................................41 Tabela 14. Stepen poznavanja poreza na lične i korporativne prihode.........................................................41 Tabela 15. Stepen poznavanja poreskih propisa koji se odnose na NVO sektor ..........................................42 Tabela 16. Stepen poznavanja poreskih propisa koji se odnose na lične i korporativne donacije ................42 Tabela 17. Poreske bi se olakšice trebale odnositi na sve donacije, bez obzira na njihovu namjenu ili

samo na donacije koje su namijenjene za aktivnosti koje zakon priznaje kao aktivnosti od javnog značaja ............................................................................................................................42

Tabela 18. Organizacije koje se bave aktivnostima od javnog značaja trebale bi biti izuzete od plaćanja poreza na dodatnu vrijednost kada nabavljaju robe i usluge ......................................................43

Tabela 19. Organizacije koje se bave aktivnostima od javnog značaja trebale bi biti izuzete od plaćanja poreza na sve aktivnosti koje su neophodne za njihov rad .........................................................43

Tabela 20. Javne kompanije u većinskom državnom vlasništvu trebale bi biti u mogućnosti da daju donacije ......................................................................................................................................43

Tabela 21. Uzorak po BDP strukturi po sektorima ........................................................................................49 Tabela 22. Veličina uzorka po entitetima, opštinama, industrijskim sektorima .............................................49 Tabela 23. Osnovne karakteristike kompanija iz uzorka ...............................................................................50

xiii

Lista grafičkih prikaza Slika 1. Razlozi zbog kojih se ne uzima učešća u volonterskim, neplaćenim aktivnostima ...................... 4 Slika 2. Neplaćeni rad u cilju pomaganja drugima u proteklih 12 mjeseci ................................................ 5 Slika 3. Razlozi za učestvovanje u neplaćenim, volonterskim aktivnostima ............................................. 6 Slika 4. Vještine stečene zahvaljujući dobrovoljnom, neplaćenom radu a koje se mogu direktno

primijeniti na radnom mjestu volontera ........................................................................................ 7 Slika 5. Unaprjeđenje statusa na tržištu rada zbog učešća u volonterskim, neplaćenim aktivnostima ..... 8 Slika 6. Unaprjeđenje statusa na tržištu rada zbog učešća u volonterskim, neplaćenim aktivnostima

(FBiH) .......................................................................................................................................... 9 Slika 7. Unaprjeđenje statusa na tržištu rada zbog učešća u volonterskim, neplaćenim aktivnostima

(RS) ............................................................................................................................................. 9 Slika 8. Vrste monetarnih donacija ..........................................................................................................11 Slika 9. Ostale donacije ...........................................................................................................................12 Slika 10. Razlozi uslijed kojih se ne donira ................................................................................................13 Slika 11. Razlozi uslijed kojih se donira .....................................................................................................14 Slika 12. Da li odluku o tome kojoj organizaciji da donirate donosite unaprijed ili tek nakon što vam

neka organizacija zatraži pomoć? ...............................................................................................15 Slika 13. Kako se u vašem domaćinstvu donose odluke o tome da li i na koji način da donirate

novac? ........................................................................................................................................16 Slika 14. Da li odluku o tome koliko novca da donirate u toku jedne godine donosite unaprijed? .............17 Slika 15. Proces razmatranja prije odluke da se doniraju finansijska sredstva ..........................................18 Slika 16. Organizacije kojima se donira .....................................................................................................19 Slika 17. Dobrovoljni prilozi poslovnog sektora u 2006– ponuda i potražnja .............................................20 Slika 18. Na koji način poslovni sektor donira finansijska sredstva? .........................................................21 Slika 19. Donacije putem specijalnih marketinških aktivnosti ....................................................................22 Slika 20. Koliko je različitih donacija vaša kompanija obezbjedila u 2006? ...............................................22 Slika 21. Da li odluku o tome kojoj organizaciji da pomognete donosite unaprijed ili nakon što dobijete

zahtijev za donaciju?...................................................................................................................23 Slika 22. Da li odluku o iznosu koji će te donirati u toku jedne godine donosite unaprijed? .......................24 Slika 23. Organizacije kojima se donira .....................................................................................................25 Slika 24. Prikupljanje informacija na osnovu kojih se donosi odluka kome donirati ...................................26 Slika 25. Moguće je donirati novac ili robe i usluge ...................................................................................27 Slika 26. Prosječni iznos finansijskih priloga .............................................................................................28 Slika 27. Koliki je ukupni iznos vaša kompanija donirala u 2006? .............................................................29 Slika 28. Razlozi uslijed kojih se donira .....................................................................................................30 Slika 29. Šta je značajno za donošenje odluke? .......................................................................................31 Slika 30. Da li preferirate donirati na lokalnom ili na državnom nivou? ......................................................31 Slika 31. Koje su vam informacije od najvećeg značaja za donošenje odluke? ........................................32 Slika 32. Razlozi uslijed kojih vaša kompanija nije donirala novac, proizvode ili usluge u 2006 ................33 Slika 33. Povjerenje u nevladine i neprofitne organizacije .........................................................................34 Slika 34. Da li se slažete sa sljedećim izjavama ili ne? .............................................................................40

xiv

Lista skraćenica

BiH Bosna i Hercegovina

FBiH Federacija Bosne i Hercegovine

LSMS Anketa mjerenja životnog standarda

NVO Nevladina organizacija

OJZ Organizacija od javnog značaja

PDV Porez na dodanu vrijednost

RS Republika Srpska

xv

Sadržaj

IZVRŠNI SAŽETAK ............................................................................................................ IV

PREGLED GLAVNIH NALAZA ........................................................................................ VI

PREPORUKE .......................................................................................................................... X

LISTA TABELA .................................................................................................................. XII

LISTA GRAFIČKIH PRIKAZA ...................................................................................... XIII

LISTA GRAFIČKIH PRIKAZA ...................................................................................... XIII

LISTA SKRAĆENICA ...................................................................................................... XIV

UVOD ....................................................................................................................................... 1

POGLAVLJE 1. FILANTROPIJA GRAĐANA .................................................................. 3

POGLAVLJE 1. DOBROVOLJNA DAVANJA POSLOVNOG SEKTORA ................. 20

POGLAVLJE 1. MIŠLJENJA GRAĐANA I POSLOVNOG SEKTORA –

KOMPARACIJA ................................................................................................................... 35

POGLAVLJE 3. PORESKE POLITIKE KOJE UTIČU NA NVO SEKTOR ................ 44

BIBLIOGRAFIJA ................................................................................................................. 47

PRILOG A – UZORAK KOMPANIJA .............................................................................. 48

1

Uvod

U Bosni i Hercegovini do sada nije urađena niti jedna fundamentalna studija usmjerena na filantropiju građana i poslovnih subjekata. Pod “fundamentalnom studijom” podrazumijevamo studiju koja bi se fokusirala na najznačajnija pitanja vezana za način na koji filantropija funkcioniše u Bosni i Hercegovini, i implikacije koje na tu filantropiju imaju vladine politike za rad nevladinog sektora, kao i istorodne posljedice na održivost nevladinog sektora. Glavni zadatak ove studije jeste da ispita filantropiju u BiH tako što će odgovoriti na sljedeća pitanja:

a) zašto i za koje namjene građani i poslovni subjekti u BiH doniraju novac, robe, usluge i vlastito slobodno vrijeme;

b) u kojoj mjeri, koliko i kojim nevladinim organizacijama i/ili programima doniraju;

c) koje su implikacije trenutnih propisa kojima se reguliše rad nevladinog sektora na filantropiju građana i poslovnih subjekata;

Glavni ciljevi ove studije jesu da odgovori na sljedeća pitanja:

i) Koji je procenat građana i poslovnih subjekata u BiH podržao rad nevladinih organizacija u BiH i na koji način?

ii) Koji je ukupni iznos doniranog novca, a koje količine doniranih roba, usluga ili dobrovoljnog rada?

iii) Kakav je profil organizacija i programa koji primaju donacije? iv) Koji su ključni faktori koji utiču na donošenje odluke da se donira? v) U kojoj je mjeri poreska politika značajan inicijator za građane i poslovne

subjekte da daju donacije? vi) Koliko su značajni drugi faktori, npr: transparentan rad, utrošak sredstava,

stepen odgovornosti programa, uživanje statusa organizacije/programa od javnog značaja?

vii) Na koji način trenutna poreska politika utiče na pojedince i poslovne subjekte u smislu njihove odluke da doniraju?

viii) Koji je uticaj različitih predloženih opcija na odluku pojedinaca i poslovnih subjekata da doniraju?

ix) Koji su glavni prioriteti sa stanovišta građana i poslovnih subjekata u smislu unaprjeđenja rada nevladinih organizacija?

x) Koji su glavni prioriteti sa stanovišta građana i poslovnih subjekata – za vladu da unaprijedi stavove i odnose sa nevladinim organizacijama?

xi) Kao građani i poslovni subjekti percipiraju nevladine organizacije, i koji aspekti imidža koji one uživaju utiču na odluke građana i poslovnih subjekata?

xii) Koje su glavne preporuke za politiku nevladinih organizacija u vezi sa formulacijom njihovih strategija i izgradnjom njihovog imidža u široj javnosti, a također u vezi prikupljanja sredstava iz domaćih izvora?

xiii) Koje su glavne preporuke za politiku vlade u vezi sa regulacijom rada nevladinih organizacija?

2

Istraživanje je provedeno tokom februara i marta 2007. godine. Imajući na umu gore navedene ciljeve i namjene ove studije, metodologija je organizovana u dva specifična pravca: i) ispitivanje građana, i ii) ispitivanje poslovnog sektora u BiH. Za ispitivanja građana, dizajniran je slučajni stratificirani uzorak reprezentativan za trenutnu odraslu populaciju (18+). Podaci su prikupljani putem direktnih intervjua u 1.598 zasebnih domaćinstava. Odaziv je bio 71%. Uzorak ove veličine daje

maksimalnu grešku od 2.5%. Broj od 201 tačaka uzorka izabran je slučajno. U prosjeku je na svakoj tački uzorka obavljeno 8 intervjua. Sa ciljem istraživanja poslovnog sektora, obavljeno je 200 strukturiranih ličnih intervjua sa direktorima, vlasnicima i menadžerima različitih kompanija u 10 opština. (za detaljnije informacije o strukturi uzorka pogledati prilog A) Dobiveni odgovori predstavljeni su u četiri odvojena poglavlja. U prvom su poglavlju prezentirani nalazi vezani za volonterski rad i dobrovoljne priloge građana. U drugom se poglavlju predstavljaju nalazi vezani za donatorska sredstva poslovnog sektora. Komparativna analiza građanstva i poslovnog sektora po više različitih pitanja, kao što su motivi za doniranje, donirana sredstva, povjerenje u NVO sektor i mišljenje o poreskim politikama koje utiču na NVO dati su u trećem poglavlju. U posljednjem je poglavlju dat pregled glavnih pitanja politike oporezivanja NVO sektora kao i rezultati ispitivanja koji mogu pomoći donosiocima odluka da razrade poresku politiku koja bi pozitivno uticala na rad NVO sektora.

3

Poglavlje 1. Filantropija građana

Volonterski rad u 2006 Angažman Kao što je vidljivo iz donje tabele, veoma mali broj građana B&H naveo je da je tijekom prošle 2006. godine, obavljao neku vrstu dobrovoljne, volonterske i neplaćene aktivnosti. Tehnička napomena: Budući da je broj ispitanika, koji je naveo da je obavljao neku aktivnost – jako mali, rezultati su prikazani u terminima frekvencija, a ne u terminima postotaka. Analiza rezultata ne prikazuje rezultate pojedinačnih pitanja koja su postavljana samo ovim ispitanicima, jer frekvencije nisu zadovoljavajuće velike da bi se mogle vršiti bilo kakve

statističke operacije. Tabela 1. % onih koji su obavljali neku vrstu dobrovoljne, volonterske i neplaćene

aktivnosti u toku 2006. godine

4

Prepreke Ispitanike koji ne učestvuju u dobrovoljnim, volonterskim, neplaćenim aktivnostima u svrhe davanja pomoći i podršku drugima kroz rad humanitarnih, nevladinih, neprofitnih i drugih organizacija, udruženja građana, programa i projekata smo zamolili da obrazlože razloge zbog kojih nisu skloni opisanim aktivnostima. Kao što se može vidjeti iz narednog grafičkog prikaza, preko polovine ispitanika (63.8%) objašnjava da niko od njih nije tražio učešće u takvim aktivnostima. Nadalje, svaki drugi ispitanik (50.5%) nedostatak informacija o ovoj temi navodi kao razlog zbog kojeg se ne uključuju u ovakve akcije, dok približno jednak broj ispitanika navodi da nema dovoljno vremena (49.7%). Nešto manje od polovine ispitanika navodi da osjeća da su već na neki način dali svoj dobrovoljni doprinos (45.9%), odnosno da ne žele da se obavezuju za nešto što nisu sigurni da mogu ispoštovati (44.1%). Broj ispitanika koji su naveli da ne žele da se obavezuju za nešto što nisu sigurni da mogu ispoštovati je nešto veći među ispitanicima u Republici Srpskoj, u odnosu na ispitanike koji su anketirani u Federaciji. Otprilike svaki treće ispitanik smatra da je spriječen dati doprinos ovakvim aktivnostima zbog finansijskih troškova dobrovoljnog rada (36.2%), odnosno zdravstvenih problema koji ih sprečavaju da učestvuju u dobrovoljnim aktivnostima (36.1%). Ostali, manje frekventni odgovori, su prikazani grafički. Slika 1. Razlozi zbog kojih se ne uzima učešća u volonterskim, neplaćenim

aktivnostima

5

Samostalno pružanje pomoći: neformalni volonterski rad

Pored organiziranih oblika pružanja pomoći, zanimalo nas se da li građani Bosne i Hercegovine pomažu i samostalno, odnosno da li se bave aktivnostima koja za cilj imaju pružanje pomoći susjedima, komšijama, prijateljima, itd. Oko dvije trećine ispitanika odgovara da nemaju običaj pomagati bliskim osobama iz svoje okoline kroz neki od navedenih oblika pomoći. Od navedenih oblika pomoći najčešći su pomoć oko kućanskih poslova, kuhanja, čišćenja i slično (33,7%), pomoć u vezi sa poslovima vezanim za održavanje, popravke, uređivanje travnjaka, bašte, čišćenje snijega i slično (32,4%), posjećivanje starijih (29,9%), te pomoć oko kupovine, vožnje na sastanke, preglede i slično (29,4%). Oko petine ispitanika (19,7%) navodi da pružaju pomoć zdravstvene njege bolesnim i starijim, a nešto manje od toga (15%) da pomažu u biznisu i poljoprivrednim radovima. Ostali, manje frekventni, oblici pružanja pomoći su prikazani grafički. Kada je riječ o razlikama među entitetima, čini se da su navedeni oblici pružanja pomoći susjedima, komšijama, prijateljima, itd. nešto češći u Federaciji Bosne i Hercegovine u odnosu na Republiku Srpsku. Slika 2. Neplaćeni rad u cilju pomaganja drugima u proteklih 12 mjeseci

6

Motivacija

Ispitanike koji su skloni učešću u dobrovoljnim, volonterskim, neplaćenim aktivnostima u svrhe davanja pomoći i podršku drugima, kroz rad humanitarnih, nevladinih, neprofitnih i drugih organizacija, udruženja građana, programa i projekata smo zamolili da objasne motive koji ih potiču na opisana ponašanja i aktivnosti. Kao što se može vidjeti iz Grafičkog prikaza 2. čisti altruizam prevladava među ponuđenim motivima, budući da se većina ispitanika složila da je pružanje pomoći onima kojima je pomoć potrebna jedan od razloga za učešće u navedenim aktivnostima (83.3%). Broj ispitanika koji dijele taj stav je nešto veći u Republici Srpskoj u odnosu na Federaciju Bosne i Hercegovine. Otprilike četiri od pet ispitanika se uključuju u dobrovoljne aktivnosti zbog pružanja pomoći nečemu u što lično vjeruju (78%), a proporcija ispitanika koji su iznijeli taj stav je ponovno nešto veća u manjem bosanskohercegovačkom entitetu. Još jedan od učestalih odgovora kojima se objašnjavaju razlozi za uključivanje u različite oblike humanitarnih i dobrovoljnih akcija jeste podrška radu organizacija ovoga tipa koju već daju prijatelji ispitanika (62.8%), a taj je broj ponovno veći među ispitanicima koji žive u RS-u u odnosu na ispitanike anketirane u FB&H. Nešto više od polovine ispitanika putem ovakvih akcija želi iskoristiti svoje vještine i iskustva (56,8%), odnosno ima lična ili posredna iskustva u vezi sa ciljevima organizacije u čiji su se rad uključili (55.5%). Skoro svaki drugi ispitanik (47.3%) navodi da su dobrovoljne aktivnosti motivirane religijskim i vjerskim dužnostima (47.3%). Jedan od četiri ispitanika (26%) priznaje da su njihove aktivnosti motivirane isključivo ostvarivanjem lične koristi, odnosno željom za napredovanjem ili stvaranjem novih mogućnosti na poslu koji trenutno rade. Slika 3. Razlozi za učestvovanje u neplaćenim, volonterskim aktivnostima

7

Iako je dobrovoljni rad usmjeren na pružanje pomoći drugima, od njega koristi mogu imati i oni koji se njime bave. Većina građana koji su skloni učešću u dobrovoljnim, volonterskim i neplaćenim aktivnostima radi davanja pomoći i podrške drugima navodi da su kroz svoj rad povećali stepen znanja o određenim pitanjima i problemima (70.5%), a broj ispitanika koji su iznijeli takav stav je ponovno nešto veći u RS-u u odnosu na Federaciju. Oko šest od deset ispitanih građana Bosne i Hercegovine navodi sa su im se, kroz učešće u dobrovoljnim, volonterskim i neplaćenim aktivnostima, unaprijedili svoje komunikacijske vještine (62.3%), a nešto preko polovine da su poboljšali svoje vještine u vezi sa vođenjem međuljudskih odnosa (55.4%). Organizacijske i rukovoditeljske sposobnosti su se poboljšale kroz učešće u dobrovoljnim, volonterskim i neplaćenim aktivnostima kod 38.8% ispitanika, i to češće kod onih anketiranih u Republici Srpskoj u odnosu na ispitanike iz Federacije Bosne i Hercegovine. Oko četiri od deset građana navodi da su kroz svoj dobrovoljni rad stekli sposobnost namicanja novčanih i drugih sredstava potrebnih za rad organizacije ili neki projekat (42.7%), dok oko trećine ispitanika ističe da su se poboljšale njihove tehničke vještine potrebe za uredske poslove (35.7%). Može se vidjeti da su posljednje tri navedene vještine ili sposobnosti češće isticani od strane ispitanika iz manjeg entiteta. Slika 4. Vještine stečene zahvaljujući dobrovoljnom, neplaćenom radu a koje se

mogu direktno primijeniti na radnom mjestu volontera

8

Kada je riječ o uticaju bavljenja dobrovoljnim, volonterskim, neplaćenim radom radi davanja pomoći i podrške drugima na povećanje mogućnosti zapošljavanja ili napredovanja na poslu, može se vidjeti da taj uticaj postoji, ali da je uglavnom neznatan. Naime, oko tri četvrtine ispitanika na nivou cjelokupnog uzorka (77.7%) navodi da im učešće su dobrovoljnim, volonterskim, neplaćenim radom nije nikako pomoglo da se zaposle prvi put, dok 17.9% ispitanika smatra da su im navedene aktivnosti, u manjoj ili većoj mjeri, pomogle u dobijanju prvog zaposlenja. Vrlo slične proporcije odgovora smo dobili i za uticaj bavljenja dobrovoljnim aktivnostima na pronalaženje novog zaposlenja. S druge strane, oko trećine ispitanika navodi da im je učešće u dobrovoljnom, volonterskom, neplaćenom radom radi davanja pomoći i podrške drugima pomoglo da uspiju na poslu na kojem su trenutno zaposleni (36%), što može biti posljedica unapređenja i usvajanja vještina i sposobnosti o kojima je bilo riječi u analizi odgovora na prethodno pitanje. Pogledamo li prikaze rezultata po entitetima, možemo vidjeti da su koristi od učešća u dobrovoljnom, volonterskom, neplaćenom radom radi davanja pomoći i podrške drugima manje imali ispitanici iz Republike Srpske. Slika 5. Unaprjeđenje statusa na tržištu rada zbog učešća u volonterskim,

neplaćenim aktivnostima

9

Slika 6. Unaprjeđenje statusa na tržištu rada zbog učešća u volonterskim, neplaćenim aktivnostima (FBiH)

Slika 7. Unaprjeđenje statusa na tržištu rada zbog učešća u volonterskim,

neplaćenim aktivnostima (RS)

10

Dobrovoljni prilozi Prilozi u 2004 Prije nego što prikažemo rezultate našeg istraživanja o dobrovoljnim davanjima, predstaviti ćemo pojedine rezultate prethodne studije. Posmatraćemo podatke iz Ankete mjerenja životnog standarda (LSMS) za 2004 sa specijalnim fokusom na podatke iz modula za socijalnu zaštitu, finansije i zajmove. Ovaj talas LSMS-a završen je u oktobru/novembru 2004 i obezbjeđuje odgovor na sljedeće pitanje: koji je procenat BiH populacije dobio finansijsku ili neku drugu pomoć u periodu od augusta 2003. godine i oktobra 2004.godine? Također, podaci nam omogućavaju kompariranje različitih izvora pomoći. U Tabeli 2 dat je zbirni pregled rezultata i slika nivoa i visine ostvarene pomoći. 12% građana primilo je finansijsku pomoć od prijatelja i rođaka koji žive u BiH. U prosjeku su dobili 413 KM pri čemu je najčešći primljeni iznos bio 200 KM. 13% domaćinstava koja su dobila pomoć od članova iz inostranstva prijavljuje skoro duplo viši prosječan iznos primljene pomoći ili 805 KM. Ovi nalazi navode na prilično pouzdan zaključak da su građani BiH u 2004. godini iz inostranstva primili oko 360 miliona KM pomoći, a da su iz domaćih izvora ostvarili oko 180 miliona KM. Pored činjenice da su prihodi od članova iz inostranstva najčešće veće vrijednosti, može se primijetiti da i mjera koeficijenta standardne devijacije daje širi raspon. 3% građana je u 2004. godini dobilo pomoć i iz BiH izvora i iz inostranstva. Nisu uočene značajnije razlike između ispitanika iz RS i ispitanika iz Federacije BiH u smislu pomoći primljene iz domaćih izvora. Međutim, uočena je neznatna razlika u vezi sa sredstvima ostvarenim od pomoći iz inostranstva: ispitanici iz FBiH češće dobivaju ovu vrstu pomoći od ispitanika iz RS-a (13% naspram. 10%). Tabela 2. % lica koja su dobila finansijsku ili neku drugu pomoć u periodu između

augusta 2003 i oktobra 2004 sa prosječnim dobivenim vrijednostima izraženim u KM (Izvor: LSMS 2004)

% Aritmetička

sredina* Mod St.Dev

Od prijatelja i rođaka koji žive u BiH 12% 413 200 408

Od prijatelja i rođaka koji žive u inostranstvu 13% 805 200 987

Od neke humanitarne ili vjerske organizacije 1% 533 50 1221

* Tehnička napomena: Sve vrijednosti sa standardnom devijacijom od aritmetičke sredine od 2 isključene su iz kalkulacije Samo 1% građana je u toku 2004. godine primilo pomoć od humanitarnih ili vjerskih organizacija. Prosječan iznos ove pomoći bio je 553 KM, dok je najčešća dobivana vrijednost iznosila 50 KM. Raspon sredstava dobivenih iz ovog izvora je veoma velik, znatno veći nego raspon sredstava ostvarenih iz preostala dva izvora. Ukoliko bi pokušali izračunati ukupni iznos sredstava koja su građani BiH dobili iz ovog izvora, došli bi smo do vrijednosti od oko 20 miliona KM.

11

Prilozi u 2006

Tijekom prošle godine, točnije od 01.01.2006. do 31.12.2006. godine, oko 23% građana doniralo je finansijska sredstva. Najveći broj ili oko 12% građana, novac je doniralo za potrebe rada vjerske zajednice (crkve, džamije, ili drugog mjesta za obavljanje molitve). Novčanu donaciju putem posebnih telefonskih brojeva, tokom prošle godine, dalo je 11.4% građana B&H. Pritom se putem telefona više doniralo u Republici Srpskoj, nego u Federaciji. Ostale vidove donacija kao što su: novčana donacija koju je neko tražio na vratima stana ispitanika, novčana donacija na osnovu zahtjeva putem pošte, novčana donacija na poslu i slično, izvršilo je po manje od 5% građana. Slika 8. Vrste monetarnih donacija

12

Najviše građana tijekom proteklih 12 mjeseci, doniralo je prosjacima i beskućnicima (37.6%). Oko 31% ispitanika također je potvrdilo da je tijekom posljednjih godinu dana ubacilo novac u neku kutiju na javnom mjestu gdje se skupljaju dobrotvorni prilozi, dok je manje od 15% ispitanika navelo da je doniralo bilo kakav novac rođacima, prijateljima, a da to nije bio zajam i sl. Dobrotvorne priloge ubacivanjem novca u kutiju na nekom javnom mjestu, značajno je više dalo građana Federacije (38.9%), no građana Republike Srpske (19%). Ostali vidovi donacija, skupa sa postocima na razini B&H, odnosno entiteta, prikazani su na donjem grafičkom prikazu. Slika 9. Ostale donacije

13

Prepreke Kao razlog za to što ne doniraju, građani najviše navode da to ne čine jer misle da novac koji doniraju neće biti utrošen na pravi način (50.2%). Među građanima koji su podržali ovaj razlog, značajno je više građana Republike Srpske (62.4%), no građana Federacije (42.8%). Zato što ne znaju kako i kome donirati, je kao razlog zbog kojeg ne doniraju, navelo oko 38% građana. Također, kao i u prethodnom slučaju, značajno je više građana Republike Srpske podržalo ovaj razlog (47.3%), no građana Federacije (32.9%). Oko 37% građana nije dosad doniralo, jer to od njih nije niko tražio. Ovo je također češći odgovor među građanima Republike Srpske (48.4%), no među građanima Federacije (31%). Sličan postotak građana potvrdio je i to da ne donira zbog toga što taj novac želi sačuvati za neke svoje kasnije eventualne potrebe, odnosno da ga općenito potroše na neki drugi način. Građana koji su podržali ove razloge, značajno je više u Federaciji no u Republici Srpskoj. Oko trećine ispitanika koji ne doniraju slaže se da je razlog zbog kojeg to ne čine taj što im se ne sviđa način na koji organizacije traže novac ili zato što bi radije donirali svoj rad i vrijeme nego novac. Nešto manje od trećine ispitanika smatra da bi bilo teško pronaći neki dobar razlog zbog čega bi trebali donirati novac. Slika 10. Razlozi uslijed kojih se ne donira

14

Motivacija

Više od polovice građana navodi da je jedan od najvažnijih razloga zbog kojeg doniraju suosjećanje sa ljudima kojima je potrebna pomoć. Od ostalih razloga ponuđenih ispitanicima, navodi se taj da se pomogne ispunjenju nekog cilja u koji lično vjeruju odnosno vjerski razlozi. Među onim građanima koji su naveli da se slažu da je jedan od razloga zbog kojeg doniraju taj što suosjećaju sa ljudima kojima je potrebna pomoć (58.2%), nešto je više građana Republike Srpske (63.2%) no građana Federacije (54.3%). S druge strane, među onima koji su naveli da doniraju zbog vjerskih motiva (41.9%), više je građana iz Federacije (42.6%), no građana iz Republike Srpske (35.5%). Zbog toga što misle da duguju nešto zajednici, odnosno društvu u kojem žive, donira svaki peti građanin, dok zbog toga što lično poznaju nekoga ili su sami bili pod utjecajem aktivnosti neke organizacije, donira svaki deseti građanin. Poreske olakšice motiv su za doniranje 3% ispitanika. Slika 11. Razlozi uslijed kojih se donira

15

Kako se odlučujete dati donaciju?

Većina je građana koji odvaja za donacije, sklonija donirati u situaciji nakon što od njih neko zatraži donaciju (42.8%), no što je to slučaj sa donošenjem jedne takve odluke unaprijed (6.8%). Oko 10% građana navelo je da većina novca koji doniraju odlazi u donacije na ovaj ili onaj način, i ovakvih je odgovora nešto više među građanima Republike Srpske (13%), no među građanima Federacije (7.3%). Među onim građanima koji su naveli da odluku o doniranju donose nakon što netko od njih zatraži donaciju, nešto je više građana Republike Srpske (46%), no građana Federacije (40%), dok je među onima koji nisu dali odgovor na ovo pitanje ili ne znaju (39.9%), značajno više građana Federacije (44.9%), no građana Republike Srpske (35.3%). Slika 12. Da li odluku o tome kojoj organizaciji da donirate donosite unaprijed ili tek

nakon što vam neka organizacija zatraži pomoć?

16

Gotovo je podjednak postotak onih građana koji odluku o tome da li će i na koji način donirati donosi samostalno (23.6%) i onih koji to čine uz dogovor sa ostalim članovima domaćinstva (22.3%). U tom smislu nema niti nekih značajnijih razlika kad je u pitanju donošenje odluke među građanima Republike Srpske i Federacije, osim što je nešto više građana iz Federacije (24%), no Republike Srpske (21.7%), među onim građanima koji su naveli da odluku o tome da li će i na koji način će donirati donose sami. Oko 13% građana B&H koji doniraju navelo je da odluku o tome da li će i na koji način će donirati donosi tako da svako u domaćinstvu pojedinačno, za sebe donosi odluku. Ovakvih je građana značajno više u Republici Srpskoj (19.6%), no u Federaciji (10.6%). U tek oko 3% domaćinstava, glava domaćinstva donosi ovakvu odluku. No, treba uzeti u obzir ponovno relativno visok postotak ispitanika koji nije naveo nijedan konkretan odgovor (37.2%), na ovo pitanje. Slika 13. Kako se u vašem domaćinstvu donose odluke o tome da li i na koji način

da donirate novac?

17

Samo 4% građana B&H navodi da odluku o tome koliki iznos novca će donirati u toku jedne godine, donosi unaprijed. S obzirom na ovako mali postotak, na razini čitave zemlje, logično, nema značajnijih razlika po pitanju građana iz Republike Srpske, i građana iz Federacije B&H. Nešto manje od 60% građana navelo je da odluku o tome koliki će iznos godišnje donirati ne donosi unaprijed (59.7%), dok je relativno visok postotak građana ostao neodlučan po ovom pitanju, odnosno naveo da ne zna, ili jednostavno da ne želi odgovoriti (36.4%). Među onim građanima, koji su naveli da odluku o tome koliki će iznos donirati u toku jedne godine ne donose unaprijed, nešto je više građana Republike Srpske (64.6%), no građana Federacije (54.8%). Slika 14. Da li odluku o tome koliko novca da donirate u toku jedne godine donosite

unaprijed?

18

Nešto više od jedne četvrtine građana (28.5%) navodi da kada razmišlja o tome da novčano donira, to čini bez razmišljanja sve do onog trenutka kada sazna nešto što bi moglo izazvati sumnju o tome kako se taj donirani novac koristi. Tek 18.4% ispitanika razmatra različite opcije u takvoj situaciji, dok najveći broj građana nije siguran na koji način rezonira u situaciji kada doniraju svoj novac (48%). Među građanima koji doniraju bez razmišljanja dok ne saznaju za nešto što bi moglo izazvati sumnju o tome na koji način se donirani novac koristi, značajno je veći broj građana Republike Srpske (35.9%), no građana Federacije B&H (21.1%). No, s druge strane, među onima koji ne znaju na koji način donose odluku o doniranju, ili nisu odgovorili na pitanje, značajno je više građana Federacije (57.3%) no građana Republike Srpske (38.4%). Oko 4% građana navelo je da nikada ne donira. Slika 15. Proces razmatranja prije odluke da se doniraju finansijska sredstva

19

Organizacije kojima se donira Za većinu građana koji doniraju, ne postoje neke određene humanitarne, nevladine, neprofitne i druge organizacije, odnosno udruženja građana koji ma redovito doniraju, već to varira od organizacije do organizacije (45.7%). No treba imati u vidu visok postotak ispitanika koji nije naveo konkretan odgovor na ovo pitanje (50.6%), odnosno odgovorio da ne zna, ili jednostavno nije želio odgovoriti. Tek 3.7% ispitanika navelo je da redovito donira nekim određenim humanitarnim organizacijama, nevladinim, neprofitnim i drugim organizacijama, udruženjima građana, klubovima i društvima. Slika 16. Organizacije kojima se donira

20

Poglavlje 1. Dobrovoljna davanja poslovnog sektora

Dobrovoljni prilozi u 2006 – ponuda i potražnja U uzorku od ukupno ispitanih 200 kompanija na području B&H, njih velika većina je u protekloj 2006. godini imala zahtjeve za donacijom, bilo da se radi o novčanim donacijama, ili donacijama u proizvodima ili uslugama. Nešto veći broj zahtjeva imale su ispitane kompanije sa područja Republike Srpske (93,2%), nego sa područja Federacije B&H (88,6%). U pogledu dosadašnje prakse doniranja, velika većina kompanija je u proteklom periodu donirala novac, proizvode ili usluge. Na nivou svih ispitanih kompanija taj procenat iznosi 85,4%, a posmatrano s obzirom na entitet u kojim kompanije posluju, nešto je veći u Republici Srpskoj (90.4%), nego u Federaciji (82,9%). Slika 17. Dobrovoljni prilozi poslovnog sektora u 2006– ponuda i potražnja

90,1

88,6

93,2

85,4

82,9

90,4

0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100

Sve kompanije

Federacija BiH

Republika Srpska

Donirali Imali zahtjev

C

21

Način na koji se doniraju finansijska sredstva Kao jedan od načina doniranja podrazumijevaju se i aktivnosti i događaji namijenjeni prikupljanju novca u humanitarne svrhe ili promotivne svrhe. Na taj način, u protekloj 2006. godini veliki broj kompanija je donirao svoj novac, sredstva ili usluge i to najviše putem novčane pomoći nekoj humanitarnoj, neprofitnoj organizaciji (58,5%), učestvovanjem u nekoj specifičnoj aktivnosti ili događaju namijenjenog skupljanju novca u humanitarne svrhe (45,2%), te sponzoriranjem specifičnog događaja ili rada neke humanitarne, nevladine, neprofitne organizacije (39,5%). Kompanije se donekle rjeđe odlučuju na kupovinu proizvoda od različitih organizacija i na tu vrstu doniranja (29%). U pogledu razlika između kompanija iz Republike Srpske i Federacije, i u ovom slučaju je primjetno da je veći broj kompanija iz RS-a, nego Federacije učestvovao u nekim aktivnostima i događajima namijenjenim za prikupljanje novca. Slika 18. Na koji način poslovni sektor donira finansijska sredstva?

22

U toku 2006. godine kompanije su dosta manje donirale novac putem posebnih marketinških aktivnosti. Naime, na nivou svih ispitanih kompanija, jedna četvrtina (23,4%) kompanija donirale su tako što su od svake kupovine svojih proizvoda i usluga jedan dio odvajali za donaciju. Kompanije iz Federacije i Republike Srpske su podjednako donirale na ovaj način. Slika 19. Donacije putem specijalnih marketinških aktivnosti

23,4

22,8

24,7

69,2

67,5

72,6

7,4

9,8

2,7

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%

Sve kompanije

Federacija BiH

Republika Srpska

Da Ne Ne zna/Ne zeli odgovoriti S obzirom na broj donacija trećina kompanija je tokom 2006. godine imala između jedne ili pet različitih donacija, a nešto manji procenat između 6 -10 (15,3%) ili preko 20 donacija (16,8%). Slika 20. Koliko je različitih donacija vaša kompanija obezbjedila u 2006?

35,0

38,2

28,8

15,3

10,6

24,7

10,2

9,8

11,0

16,8

16,3

17,8

19,5

20,3

17,8

3,2

4,9

0,0

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%

Sve kompanije

Federacija BiH

Republika Srpska

1 - 5 6 - 10 11 - 20 Vise od 20 Niti jednu donaciju u 2006 Ne zna/Ne zeli odgovoriti

23

Na koji se način donose odluke o doniranju? U nastavku, od kompanija smo saznali koji su osnovi faktori koji utiču na njihovu odluku o tome da li će donirati ili ne. Najprije, dvije trećine kompanija (68,7%) odluku o donaciji pretežno donose nakon što dobiju zahtjev za donacijom, tačnije neko što neko traži donaciju. Skoro svaki peta ispitana kompanija odluku donosi na oba načina, tj. na način da unaprijed odredi kome će donirali, ali i uz zahtjev za donacijom. S obzirom na entitet, ne postoje značajne razlike, te se kompanije donekle u jednakoj mjeri odlučuju na jedan ili dva načina doniranja svojih sredstava, novca ili proizvoda. U pogledu organizacija kome su namijenjene donacije, kompanije pretežno nemaju unaprijed određene vrste organizacija kome doniraju i to za dvije trećine kompanija varira od organizacije do organizacije. Međutim, svaka četvrta ispitana (23%) kompanija donira redovno istim kompanijama. S obzirom na vrstu i način doniranja organizacijama, nema značajnih razlika između kompanija iz Federacije i Republike Srpske. Slika 21. Da li odluku o tome kojoj organizaciji da pomognete donosite unaprijed ili

nakon što dobijete zahtijev za donaciju?

7,4

8,7

5,0

68,6

64,1

76,7

18,6

20,7

15,0

5,4

6,5

3,3

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%

Sve kompanije

Federacija BiH

Republika Srpska

Odlucujemo unaprijed Nakon sto neko od nas trazi donaciju I jedno i drugo Ne zna / Ne zeli odgovoriti

24

Odlučujući o tome koliko će novca donirati u toku jedne godine, velika većina (70,3%) kompanija nema unaprijed određenu sumu novca koju planira iskoristiti u te svrhe, dok svaka peta kompanija unaprijed odredi koliko će donirati u narednom periodu (24,1%). Na jednak način djeluju kompanije iz Federacije i Republike Srpske. (grafički prikaz 10). Pored toga, razmišljajući i odlučivajući o doniraju, kompanije tu odluku ne donose odmah. Naime, oko 70% svih ispitanih kompanija prije doniranja razmatra različite opcije postavljajući pitanja i tražeći dodatne informacije. Dosta manji procenat (22,7%) kompanija donira bez mnogo razmišljanja sve dok ne čuje nešto što bi moglo izazvati sumnju. Nema razlika između ispitanih kompanija iz različitih entiteta, jednako preferiraju prikupljanje informacija prije doniranja. (grafički prikaz 10) Inače, u većini slučajeva najveću važnost pri odlučivanju o doniranju ima vlasnik, direktor ili menadžer preduzeća. Naime, u preko 83% kompanija za davanje i odobravanje donacija odgovoran je vlasnik ili direktor kompanije, a ta politika je jednaka u kompanijama iz oba entiteta. U nešto manje od 10% slučajeva o donacijama odlučuju osobe zadužene za finansije (3,4%) ili grupe uposlenika (5,2%). Slika 22. Da li odluku o iznosu koji će te donirati u toku jedne godine donosite

unaprijed?

24,1

21,7

28,3

70,3

69,6

71,7

5,6

8,7

0,0

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%

Sve kompanije

Federacija BiH

Republika Srpska

Da Ne Ne zna/Ne zeli odgovoriti

25

Organizacije kojima se donira U protekloj godini kompanije su donirale u različite oblasti i u različite svrhe. Naime, donacije od strane kompanija su najčešće bile namijenjene nevladinim, neprofitnim organizacijama koje se bave pitanjima mladih (72,3%), obrazovnim institucijama (65,8%), organizacijama koje pružaju socijalnu pomoć ugroženim grupama (56,8%) i umjetničkim i kulturnim događajima (50,3%). Kompanije se u dosta manjoj mjeri odlučuju na doniranje nekim međunarodnim neprofitnim organizacijama (12,4%), udruženjima za zaštitu životinja (9,1%) ili političkim grupama, organizacijama ili strankama (7,5%). S obzirom na preferenciju doniranja, ne postoje velike razlike između kompanija u Federaciji ili Republici Srpskoj. Međutim, čini se da kompanije iz Federacije češće doniraju Crvenom križu/krstu, Merhametu, Karitasu i slično, te udruženjima demobilisanih boraca ili ratnih vojnih invalida nego kompanije iz RS-a. S druge strane, kompanije iz Republike Srpske su nešto spremnije donirati zdravstvenim organizacijama, obrazovnim institucijama i umjetničkim i kulturnim događajima, nego kompanije iz Federacije. Slika 23. Organizacije kojima se donira

26

Različiti faktori utiču na odabir grupa ili pojedinaca kojima će se novac donirati. Među ponuđenim stavkama ipak preovladava sposobnost organizacija da se uspješno predstave, te tako većina kompanija koje u protekloj godini nisu donirale smatraju da bi im taj faktor bio jako (68,8%), odnosno donekle važan (18,7%) pri eventualnom odabiru organizacija kojima bi se dala donacija. Sposobnost organizacije u ostvarivanju njenih ciljeva, misije i svrhe je još jedan od faktora koji su značajni za kompanije pri izboru organizacije ili pojedinca kojima će se novac donirati, budući da značajan broj kompanija navedenu stavku smatra jako (63%), odnosno donekle važnom (21,1%). U procesu odlučivanja o doniranju, kompanije moraju prikupiti dovoljan broj informacija koje će im pomoći pri donošenju odluke i pri tome se služe različitim izvorima. Kompanije koje u protekloj godini nisu davale donacije se uglavnom koriste svim izvorima informacija koji su im kroz odgovore ponuđeni. Tako se može vidjeti da više od polovine kompanija koristi sljedeće izvore informacija koje im pomažu u donošenju odluke kome donirati: primalac donacije (60,6%), advokat, računovođa ili neki drugi finansijski savjetnik (58,3%), uposlenici (56,2%), mediji, kao što su TV, dnevne novine i magazini (54,9%), te web stranice organizacija (50,5%). I preostali izvori informacija se smatraju važnima, budući da 49,8% ispitanih kompanija smatra da bi vjerovatno uspjeli doći do potrebnih informacija preko prijatelja i članova porodice, te Vladinih agencija, ministarstava i slično (40,7%). Visoka stopa “Ne znam” odgovora, koja se kreće od 16,7% do čak 25,8% za različite izvore informacija, navodi nas na zaključak da kompanije zapravo ne znaju na koji način i putem kojih izvora mogu doći do relevantnih informacija koje će im pomoći u procesu odlučivanja o tome kome donirati novac. Slika 24. Prikupljanje informacija na osnovu kojih se donosi odluka kome donirati

27

Koncentracija priloga S obzirom na način, oblik i količinu doniranja, kompanije se donekle češće odlučuju na novčane donacije (87,2%), nego donacije u vidu proizvoda ili usluga (66,8%). Prema rezultatima ovog istraživanja, kompanije iz Republike Srpske su u principu i spremnije donirati nego one uz Federacije, stoga se ove kompanije i češće odlučuju na novčane, odnosno donacije u vidu proizvoda ili usluga nego kompanije iz Federacije. Slika 25. Moguće je donirati novac ili robe i usluge

28

Vrijednost donacija u protekloj godini posmatran je s obzirom na prosječan iznos jedne donacije i ukupan iznos svih ostvarenih donacija u 2006. godini. Na nivou svih kompanija, vrijednost jedne prosječne donacije iznosio je pretežno između 101-500 KM (27,7%), ili 501-1000 KM (18,4%). Izvjestan procenat kompanija se odlučio i na donacije u iznosu od 1001 – 5000KM (16.5%), ali i one niže vrijednosti u iznosu od 20 – 100 KM (14.3%). Iako su, prema rezultatima ovog istraživanja, kompanije iz RS-a imale više donacija u protekloj godini nego kompanije iz Federacije, čini se da su kompanije iz RS-a manje spremne donirate veće iznose nego kompanije iz Federacije. Naime, skoro polovina kompanija iz Republike Srpske su u protekloj godini davale donacije u iznosu od 101-500 KM (48,5%) , dok su se kompanije iz Federacije češće odlučivale na veće iznose donacija (22.8% između 1001 – 5000 KM i 18,5% u iznosu između 501 – 1000 KM). Slika 26. Prosječni iznos finansijskih priloga

2,0

2,2

1,7

14,3

13,0

16,7

27,7

16,3

48,3

18,4

18,5

18,3

16,5

22,8

5,0

3,3

3,3

3,3

2,0

2,2

1,7

15,77

21,74

5,00

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%

Sve kompanije

Federacija BiH

Republika Srpska

Manje od 20 KM 20 - 100 KM 101 - 500 KM 501 - 1000 KM 1001 - 5000 KM 5001 - 10 000 KM Preko 10 001 KM Ne zna / Ne zeli odgovoriti

29

S druge strane, posmatrano s obzirom na sve vrste donacija ostvarenih u protekloj godini, donekle veći broj kompanija procjenjuju da su 2006. godini donirale 1001 - 5000 KM (26%), ili 5000 – 10000 KM (18,4%) ili preko 10 001 KM (17,7%). Kako su RS kompanije imala više donacija ali manjih vrijednosti, jasno je zašto je ukupan iznos donacija ostvarenih u protekloj godini u izvjesnoj mjeri veći nego u slučaju kompanija iz Federacije. Međutim, potrebno je napomenuti da dosta veći procenat ispitanika iz Federacije, nego Republike Srpske, nije želio ili nije znao dati odgovor na ovo pitanje. Slika 27. Koliki je ukupni iznos vaša kompanija donirala u 2006?

3,4

4,3

1,7

1,9

1,1

3,3

5,8

4,3

8,3

7,6

10,9

1,7

26,0

22,8

31,7

18,4

12,0

30,0

17,7

17,4

18,3

19,27

27,17

5,00

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%

Sve kompanije

Federacija BiH

Republika Srpska

Manje od 150 KM 151 - 300 KM 301 - 500 KM 501 - 1000 KM 1001 - 5000 KM 5001 - 10 000 KM Preko 10 001 KM Ne zna / Ne zeli odgovoriti

30

Motivacija Kompanije iz B&H smo u nastavku upitali šta žele postići putem davanja donacija i koliko su im važni određeni razlozi ili motivi za doniranje. Kao jedan od najvažnijih razloga za najveći procenat kompanija izdvaja se aktivno pomaganje društvu (63,6%) i pomaganje aktivnosti u određenim poljima (62%) kao što su obrazovanje, kultura, nauka ili umjetnost. Kao nešto manje važni razlozi za polovinu kompanija ističu se jačanje pojedinih grupa ili podržavanje društvenih promjena. (grafički prikaz 11) U principu, prilikom odlučivanja o doniranju kompanije najviše uzimaju u obzir slijedeće faktore. Prije svega, najvažnija stavka za preko 88% kompanija je da li će donacija koristiti široj društvenoj zajednici. Podjednako važnim za kompanije čini se i to da li je klijent ili kupac zatražio donaciju, ili da li će ta donacija ispuniti ciljeve kompanije (64,6% i 62,5%). S druge strane, prema navodima kompanija, najmanje važna okolnost pri odlučivanju o donacijama je ta da li je prijatelj ili neko od porodice zatražio donaciju (46,9%) ili je vlasnik ili osoba na visokoj poziciji preporučila doniranje (50,8%). (grafički prikaz 12). Slika 28. Razlozi uslijed kojih se donira

31

Slika 29. Šta je značajno za donošenje odluke?

Kompanije nemaju jasne preferencije o tome da li im više odgovara doniranje na lokalnom ili državnom nivou. Posmatrajući na nivou svih ispitanih kompanija, podjednak je procenat onih koji preferiraju donirati na lokalnom nivou (39,5%) i onih kojima to nije bitno (37,9%). Međutim, primjetne su razlike između kompanija iz Federacije i RS-a u pogledu nivoa doniranja. Naime, dvije trećine kompanija iz Republike Srpske (61,7%) preferira donirati na lokalnom nivou, za razliku od dosta manjem procentu (27,2%) kompanija iz Federacije B&H. Zapravo, kompanijama iz Federacije većinom nije bitno na kojem nivou će donirati (41,3%) ili doniraju na državnom nivou (27,2%). Slika 30. Da li preferirate donirati na lokalnom ili na državnom nivou?

39,5

27,2

61,7

18,7

27,2

3,3

37,9

41,3

31,7

4,0

4,3

3,3

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%

Sve kompanije

Federacija BiH

Republika Srpska

Na lokalnom nivou Na drzavnom nivou Nije bitno Ne zna / Ne zeli odgovoriti

32

Kako vlasnik, direktor, menadžer ima glavnu ulogu prilikom odlučivanja o doniranju, tako u velikoj većini slučajeva glavna inicijativa za doniranjem dolazi upravo od viših nivoa menadžmenta. Zapravo, u anketiranim kompanijama bez obzira na entitet, u 66% slučajeva vlasnici, menadžeri ili direktori iniciraju aktivnosti u vezi sa doniranjem, ili to čine osobe iz odnosa sa javnošću (oko 15%). U nešto od manje od 5% slučajeva, postoji jasno određena procedura javnog natječaja. U vrijeme anketiranja kompanija, njih polovina je trenutno odlučivala ili pregledala neke zahtjeve za donacijom. Prema mišljenju ispitanih kompanija, kada odlučuju o doniranju nekim organizacijama, njih dvije trećine smatra da imaju dovoljno informacija o efektima tih donacija, dok se jedna trećina ne slaže sa tim. O efektima donacija jednako su upoznate kompanije iz oba entiteta. Međutim, mišljenja anketiranih kompanija su podijeljena kada je riječ o tome da li humanitarne, nevladine, neprofitne organizacije pružaju dovoljno informacija o svojim aktivnostima kako bi pomogle kompanijama u donošenju odluka o davanju donacija. Ipak, neznatno veći procenat kompanija iz B&H smatra da ove organizacije ne pružaju dovoljno informacija (48% smatra da daju dovoljno informacija, a 40% da ne daju). Ipak, kada odlučuju o doniranju sredstava, kompanijama je najvažnije da znaju da novac odlazi na pravo mjesto (30,6%) i gdje novac završava (24,6%). Kompanije nešto manje zanima ko će imati najviše koristi od donacije (19,9%), ali i da li će donacija imati pravi efekat (15,7%). Poredeći kompanije iz Federacije i Republike Srpske, vidljivo je da je kompanijama iz Federacije B&H donekle važnije da novac odlazi na pravo mjesto (33,7%), a dok je kompanijama iz RS-a važnije ko će imati najviše koristi od donacije (28,3%). Pri odlučivanju o doniranju kompanijama iz oba entiteta su najmanje važna lična iskustva i da novac ostane u lokalnoj sredini. Slika 31. Koje su vam informacije od najvećeg značaja za donošenje odluke?

33

Prepreke Različiti su razlozi zbog kojih kompanije ne doniraju novac, proizvode, usluge i slično. Ipak, među ponuđenim objašnjenjima dominira odgovor da nije bilo dovoljno sredstava za ove svrhe (61,7%). Nešto više od jedne četvrtine kompanija koje u protekloj godini nisu davale donacije (27,5%) objašnjavaju da zahtjevi za donacijom nisu odgovarali ciljevima kompanije. Jedna od pet kompanija koje u protekloj godini nisu donirale novac, proizvode, usluge i slično (21,1%) kao obrazloženje iznose podatak da od njihove kompanije niko nikada nije tražio takvu pomoć, zatim da nisu imali mogućnost da na pravi način procijene organizacije i pojedince koji traže donacije (20,3%), te da je uzrok tome politika kompanije da ne daje donacije (20%). Manji broj kompanija (13,9%) kao razlog navode nedostatak vremena za odgovaranje na zahtjeve za donacijom. Slika 32. Razlozi uslijed kojih vaša kompanija nije donirala novac, proizvode ili usluge

u 2006

Povjerenje u NVO Povjerenje koje kompanije imaju u različite neprofitne organizacije kojima će eventualno donirati ili im pružiti neku vrstu podrške će svakako uticati na kompanijinu odluku o izdvajanju sredstava u te svrhe. Rezultati koji su prikazani u grafiku ispod govore da su kompanije često neodlučne po ovom pitanju, ako uzmemo u obzir visoku proporciju “Ne znam” odgovora. Ipak može se uočiti da se najmanje povjerenja poklanja političkim grupama, organizacijama ili strankama, budući da samo 26,4% u velikoj mjeri ili donekle vjeruje ovom tipu neprofitne organizacije. Nakon toga slijede vjerske institucije, zajednice, religijske organizacije, crkve, sinagoge, džamije, itd. kojima povjerenje, u većoj ili manjoj mjeri, poklanja nešto više od polovine kompanija (57,9%) koje u protekloj godini nisu davale donacije. Najviši stepen povjerenja (u velikoj mjeri ili donekle) su zadobile nevladine neprofitne organizacije koje se bave pitanjima mladih, sportski klubovi, društva i druge organizacije gdje se uglavnom okupljaju mladi (77,3%), zatim obrazovne institucije, uključujući vrtiće, osnovne i srednje škole, fakultete/univerzitete I naučno-istraživačke institucije (76,9%) i zdravstvene organizacije i institucije, kao što je prva pomoć,

34

ambulante, bolnice, doniranje u svrhe medicinskih istraživanja, centri za odvikavanje od ovisnosti, droga (72,5%). Slika 33. Povjerenje u nevladine i neprofitne organizacije

35

Poglavlje 1. Mišljenja građana i poslovnog sektora – komparacija

U ovom su poglavlju komparirana i analizirana mišljenja građana i predstavnika poslovnog sektora o nizu odabranih pitanja. Pitanja na koja ovo poglavlje daje odgovor, uključuju: koji faktori utiču na odluke da se donira NVO, koji su najprihvatljiviji načini doniranja i koji nivo povjerenja NVO sektor trenutno uživa. Pokušali smo pristupiti ovim pitanjima sa stanovišta lokalnih NVO i njihove zainteresovanosti za temu. Konačno, predstaviti ćemo nalaze istraživanja koji mogu pomoći donosiocima odluka da dizajniraju poresku politiku koja bi imala pozitivan uticaj na rad NVO sektora. Motivacija za doniranje NVO Istraživanje pokazuje da veći broj građana i predstavnika poslovnog sektora smatra da bi njihova donacija trebala pomoći ljudima u nevolji. Ovaj zaključak proizlazi iz činjenice da je 80% ispitanika koji su donirali sredstva u 2006. godini izjavilo kako je motiv za taj čin bilo osjećaj suosjećanja sa ljudima kojima je pomoć potrebna. U slučaju dvije trećine građana (67%) odluke su motivirane ličnim vjerskim ubjeđenjima, a kod 59% njih cilj je bio ispunjenje cilja u koji vjeruju. Drugi gore pomenuti razlog motivisao je odluku i 63% predstavnika poslovnog sektora da doniraju sredstva u protekloj godini. Konačno, ali ne i manje važno, razvoj pozitivnog imidža kompanije bio je jedan od značajnih razloga koji su uticali na 50% kompanija da se u 2006. godini odluče na doniranje sredstava. Tabela 3. Razlozi koji su uticali na odluku O DAVANJU donacije

Predstavnici poslovnog

sektora Građanstvo

ZATO STO SE SUOSJECA SA LJUDIMA KOJIMA JE POTREBNA POMOC 83% 84%

DA BIO IZGRADILA POZITIVAN IMAGE U JAVNOSTI 50% n.a.

DA POMOGNE ISPUNJENJU NEKOG CILJA U KOJI ON LIČNO/ VLASNIK KOMPANIJE VJERUJE

63% 59%

ZATO STO MISLITE DA ON LIČNO/ KOMPANIJA DUGUJE NESTO ZAJEDNICI, DRUSTVU U KOJEM ZIVITE

44% 31%

ZATO STO STE VI LICNO ILI NEKO KOGA ZNATE BILI LICNO POD UTICAJEM AKTIVNOSTI NEKE ORGANIZACIJE

20% n.a.

DA BI ISPUNILI VJERSKE DUŽNOSTI n.a. 67%

ZBOG PORESKIH OLAKŠICA n.a. 3%

(Samo oni koji su donirali, Uzorak: građanstvo = 365, poslovni sektor =171)

Što se tiče odluka da se ne donira, teško je identifikovati pojedinačni najznačajniji razlog tomu. Kod građana se kao razlog ističe nedostatak sredstava. I ako je teško uočiti jedan dominantni razlog koji utiče na takvu odluku predstavnika poslovnog sektora, primjetan je relativno visok nivo nepovjerenja u transparentnost načina na koji NVO troše sredstva.

36

Tabela 4. Razlozi koji utiču na odluku da se NE DONIRA

Predstavnici poslovnog

sektora Građanstvo

ZBOG TOGA STO MI NIJE POZNATO KAKO SE TROSI NOVAC KOJI BIH DONIRAO/LA

34% 34%

ZBOG TOGA STO NISAM SIGURAN DA TE ORGANIZACIJE TROSE NOVAC KAKO TREBA

34% 35%

ZBOG TOGA KOLIKO TE ORGANIZACIJE STVARNO TROSE DA POMOGNU DRUGIMA U ODNOSU NA SVOJE PLATE I DRUGE TROSKOVE

33% 32%

NEMAMO DOVOLJNO NOVCA DA BIH MOGAO/LA DONIRATI DRUGIMA 32% 42%

ZBOG TOGA CIME SE BAVE 23% 24%

NEMA DOVOLJNO DOBRIH ORGANIZACIJA, SA DOBROM REPUTACIJOM 22% 23%

ZATO STO MISLIM DA NASA DONACIJA NECE PUNO TOGA PROMIJENITI 18% 25%

ZBOG RANIJIH LOSIH ISKUSTAVA 16% 11%

(Svi ispitanici; uzorak: građanstvo = 818, poslovni sektor = 200)

Isti faktori u gotovo podjednakoj mjeri utiču na odluke i građana i predstavnika poslovnog sektora prilikom odlučivanja o tome kojoj organizaciji donirati sredstva. Uspješnost organizacije u ispunjenju vlastitih ciljeva i misije, kao i njena sposobnost da se efektivno predstavi prvi su na listi značajnih razloga. Kao drugo, udio administrativnih troškova u ukupnim rashodima kao i transparentno trošenje sredstava utiču na odluke donatora o davanju pomoći.

Tabela 5. Faktori koji utiču na odabir organizacija kojima će biti pružena donacija

Predstavnici poslovnog

sektora Građanstvo

KOLIKO JE ORGANIZACIJA BILA USPJESNA U TOME DA OSTVARI SVOJE CILJEVI, MISIJU I SVRHU ZBOG KOJE POSTOJI

89% 81%

DA LI ORGANIZACIJA NA USPJESAN NACIN GOVORI O TOME KO SU I STA RADE

87% 79%

KOLIKO UKUPNIH TROSKOVA ORGANIZACIJE IDE U PROGRAME POMOCI KOJU PRUZAJU U ODNOSU NA NJIHOVE ADMINISTRATIVNE TROSKOVE

85% 75%

DA LI ORGANIZACIJA OBJAVLJUJE SVOJ GODISNJI IZVJESTAJ SA POPISOM SVIH AKTIVNOSTI I TROSKOVA, TE NACINA KAKO SE DOLAZI DO FINANSIJA

80% 72%

PODRUCJE BIH NA KOJEM UGLAVNOM DJELUJE ORGANIZACIJA 75% 68%

DA LI ORGANIZACIJA IMA AKTIVAN UPRAVNI ODBOR U KOJEM SE NALAZE NEKI UGLEDNI CLANOVI

66% 64%

(Svi ispitanici; Uzorak: građanstvo = 1.598, poslovni sektor = 200)

Najprihvatljiviji načini doniranja

U ovom su poglavlju predstavljeni nalazi istraživanja koji se tiču prihvatljivih načina doniranja predstavnicima NVO sektora. Rezultati se tiču “tehničkih” aspekata doniranja, pod pretpostavkom da je odluka o davanju donacije već donesena. Redovna isplata manjih iznosa najprihvatljiviji je način za jednu trećinu građana i predstavnika poslovnog sektora. Četvrtina kompanija prihvatila bi opciju jedne isplate, što je slučaj sa samo 7% građana. Tabela 6. Najprihvatljiviji raspored isplata

Predstavnici poslovnog

sektora Građanstvo

ODJEDNOM SVE 25% 7%

REDOVNO, U MALIM KOLICINAMA 33% 32%

SVEJEDNO MI JE 10% 19%

NE ZANIMAJU ME NOVCANI PRILOZI 1% 4%

NE ZNA / NE ZELI ODGOVORITI 31% 38%

TOTAL 100% 100%

(Svi ispitanici; Uzorak: građanstvo =818, poslovni sektor =200)

37

Najprihvatljiviji aranžman plaćanja u slučaju poslovnog sektora jeste uplata na bankovni račun. Većina kompanija ne bi ni razmatrala druge načine isplate. Ovo međutim nije slučaj kod građana. I ako je uplata na bankovni račun i za njih pouzdana opcija, odgovori na ovo pitanje značajno su varirali. Najprihvatljiviji način za građane bila je direktna isplata predstavnicima organizacije. Na kraju, posebne kutije za donacije građana mogu biti dosta pouzdan izvor sredstava za NVO. Tabela 7. Najprihvatljiviji aranžman za plaćanje

Predstavnici poslovnog

sektora Građanstvo

UPLATA PREKO BANKE ILI POSTE 64% 13%

LICNO BISTE URUCILI NOVAC PREDSTAVNIKU ORGANIZACIJE 7% 15%

OVLASTENIM OSOBAMA KOJE BI VAS POSJECIVALE S VREMENA NA VRIJEME

0% 12%

NA POSEBNIM JAVNIM MJESTIMA GDJE BI SE PUTEM POSEBNIH KASA 1% 13%

NA NEKI DRUGI NACIN 2% 2%

NE ZNA / NE ZELI ODGOVORITI 26% 44%

TOTAL 100% 100%

(Svi ispitanici; Uzorak: građanstvo =818, poslovni sektor =200)

Činjenica da se dvije trećine građana, ali i predstavnika poslovnog sektora odlučuje na donaciju samo kada “osjete potrebu” , oslikava karakter donacija koje se daju nevladinim organizacijama. Ovaj podatak ukazuje na činjenicu da se NVO moraju aktivirati na prikupljanju sredstava kao i dobro upoznati stanje u društvu kako bi obezbjedili sredstva za svoje aktivnosti. Pored toga, može se uočiti da su građani skloniji donirati nevladinim organizacijama vjerskog karaktera nego što je to slučaj sa kompanijama. Kompanije su pouzdaniji izvor sredstava jer su, za razliku od građana, sklonije davanju redovnih mjesečnih uplata. Tabela 8. Najprihvatljivija učestalost isplata

Predstavnici poslovnog

sektora Građanstvo

JEDANPUT MJESECNO 13% 4%

ZA VRIJEME VJERKIH PRAZNIKA 3% 13%

JEDANPUT GODISNJE 2% 3%

NA POCETKU SKOLSKE GODINE 1% 3%

KAD OSJETIM POTREBU ZA TO 39% 32%

NE ZELIM DAVATI DOBROVOLJNE NOVCANE PRILOGE 9% 5%

NE ZNA / NE ZELI ODGOVORITI 34% 40%

TOTAL 100% 100%

(Svi ispitanici; Uzorak: građanstvo =818, poslovni sektor=200)

38

Povjerenje u NVO sektor Svako će se složiti da NVO teško mogu očekivati donacije i da je malo vjerovatno uspostavljanje održivog NVO sektora u odsustvu povjerenja u NVO i njihovu ulogu u društvu. Ovo poglavlje bavi se pitanjem povjerenja koje lokalne NVO uživaju. Više od polovine i građana i predstavnika poslovnog sektora (57%) smatra da nevladine organizacije ne pružaju dovoljno javnih informacija koje bi mogle pomoći potencijalnim donatorima pri donošenju odluka o izdvajanju sredstava. Ovaj podatak može poslužiti i kao mjera poznavanja rada NVO sektora od strane građana i poslovnog sektora. Moguće je zaključiti da bi način odabira NVO koje zaslužuju donaciju bio unaprijeđen ukoliko bi raspoloživost informacija o NVO sektoru bila veća. Tabela 9. NVO objavljuju informacije koje mogu pomoći potencijalnim donatorima

da donesu odluke o izdvajanju sredstava

Predstavnici poslovnog

sektora Građanstvo

DA 34% 26%

NE 57% 57%

NE ZNA/NE ZELI ODGOVORITI 9% 18%

TOTAL 100% 100%

(Svi ispitanici; Uzorak: građanstvo=1598, poslovni sektor=200)

Većina ispitanika (dvije trećine i više) u obije grupe ima pozitivno mišljenje o različitim organizacijama unutar nevladinog sektora. Također, predstavnici poslovnog sektora ovim organizacijama ukazuju više povjerenja nego građani. Ispitanici uglavnom ne razlikuju različite organizacije i izražavaju slično mišljenje o većini njih. Tabela 10. % ispitanika koji imaju pozitivno mišljenje o različitim vrstama nevladinih

organizacija

Predstavnici poslovnog

sektora Građanstvo

NE-VLADINA ORGANIZACIJA 75% 65%

NE-PROFITNA ORGANIZACIJA 73% 63%

HUMANITARNA ORGANIZACIJA 78% 72%

UDRUZENJE GRADJANA 74% 71%

VOLONTERSKA ORGANIZACIJA 77% 70%

FONDACIJA 74% 65%

(Svi ispitanici; Uzorak: građanstvo=1598, poslovni sektor=200)

39

Većina ispitanika u obije grupe smatra da lokalne NVO pomažu građanima u nevolji koji se ne mogu osloniti na vladinu pomoć. Ovo je odraz generalnog mišljenja o NVO sektoru kao sačinjenom od humanitarnih organizacija, što je prvenstveno tačno u slučaju građana kod kojih ovaj stav dominira nad svim ostalim. Također, utisak o NVO kao o društvenom faktoru koji pokušava ublažiti propuste vlade više je zastupljen među predstavnicima poslovnog sektora nego među građanstvom. Značajno je naglasiti veliki broj onih koji izražavaju nepovjerenje u NVO zbog negativnog mišljenja o njihovom radu. 13% ispitanika iz ove grupe navodi da je prvi motiv za rad NVO njihov vlastiti, a ne javni interes; dok 29% ispitanika ovaj razlog stavlja na drugo mjesto. Tabela 11. Prva (crveno) i druga (plavo) izjava koja najbolje oslikava mišljenje o

nevladinim organizacijama

Predstavnici poslovnog sektora Građanstvo

PRUŽAJU POMOĆ ONIMA ZA KOJE SE DRŽAVA MALO ILI NIMALO BRINE. 42% 16% 44% 8%

DOLAZE DO DONACIJA KOJE POMAŽU U RJEŠAVANJU PROBLEMA O KOJIMA DRŽAVA NE MOŽE DA SE BRINE 22% 16% 9% 22%

OMOGUĆUVAJU STRANIM ORGANIZACIJAMA DA VRŠE UTICAJ NAD ODREĐENIM AKTIVNOSTIMA I ODLUKAMA. 7% 11% 9% 10%

OSIM ŠTO IMAJU DOBRE PLATE, NE RADE NIŠTA KORISNO. 3% 2% 8% 9%

VELIKI DIO DONACIJA KOJE DOBIJU TROŠE UGLAVNOM NA SEBE, A NE NA ONE KOJIMA SU TE DONACIJE ZAISTA POTREBNE. 5% 18% 7 11%

BRINU UGLAVNOM O SVOJIM INTERESIMA, A NE INTERESIMA ONIH KOJIMA JE NAJPOTREBNIJA POMOĆ. 5% 9% 7 15%

PRUŽAJU MOGUĆNOST GRAĐANIMA DA UTIČU NA VLADU U POGLEDU RJEŠAVANJA NEKIH PITANJA I PROBLEMA 3% 11% 7 10%

ZAPOŠLJAVAJU VELIKI BROJ LJUDI KOJI INAČE NE BI IMALI POSLA.. 3% 8% 5 14%

NE ZNA/NE ZELI ODGOVORITI 11% 8%

(Svi ispitanici; Uzorak: građanstvo=1598, poslovni sektor=200)

Da zaključimo, mišljenje da nevladine organizacije nastoje ublažiti vladine propuste u pružanju usluga građanima više je izraženo kod predstavnika poslovnog sektora nego među građanima. Ovaj zaključak proizlazi iz sljedećih nalaza: 40% predstavnika poslovnog sektora smatraju da NVO unaprjeđuju kvalitet javnog života naspram 31% ispitanih građana koji dijele ovo mišljenje. Sa druge strane, sa velikom je sigurnošću moguće zaključiti da se potencijalni donatori u velikom broju slučajeva (58%) teško fokusiraju na potencijalne korisnike zbog velikog broja NVO koje apliciraju za donacije. Ovaj podatak ukazuje na manjak informacija kod građanstva, a koje bi im pomogle da razlikuju različite NVO.

40

Tabela 12. % onih koji se slažu sa sljedećim izjavama o radu NVO

Predstavnici poslovnog

sektora Građanstvo

OPCENITO GOVORECI, HUMANITARNE, NEVLADINE, NEPROFITNE ORGANIZACIJE, UDRUZENJA GRADJANA, DRUSTVA, KLUBOVI I SL. IGRAJU GLAVNU ULOGU U TOME DA ZIVIMO BOLJE

40% 31%

IMA TOLIKO TIH HUMANITARNIH, NEVLADINIH, NEPROFITNIH ORGANIZACIJA, UDRUZENJA GRADJANA, DRUSTAVA I KLUBOVA KOJE TRAZE DONACIJE TAKO DA JE JAKO TESKO DONIJETI ODLUKU KOME DONIRATI

58% 58%

(Svi ispitanici; Uzorak: građanstvo=1598, poslovni sektor=200)

Mišljenje o poreskim politikama koje utiču na rad NVO U ovom su poglavlju predstavljeni nalazi istraživanja koji mogu pomoći donosiocima odluka da dizajniraju poresku politiku u djelu u kojem ona utiče na rad NVO sektora. Pitanja kojima se ovdje bavimo kreću se od opšteg poznavanja trenutačne regulative u ovom sektoru, do pitanja vezanih za specifične opcije za politiku oporezivanja. Sljedeći nalazi poslužiti će kao osnov specifičnih preporuka za politike u ovom sektoru. Na narednom je grafičkom prikazu moguće uočiti nekoliko različitih pitanja koja odražavaju mišljenje predstavnika poslovnog sektora. Kao prvo, prikaz pokazuje da oko 30% njih nema jasno mišljenje o pitanjima oporezivanja nevladinog sektora. Drugo, dok 10% kompanija ostvaruje određene poreske olakšice zbog donacija koje daju, to nije bio isključivi motiv gotovo niti za jednu takvu donaciju. Konačno, 40% kompanija bilo bi spremno donirati više ukoliko bi to za sobom povlačilo više poreskih olakšica. Slika 34. Da li se slažete sa sljedećim izjavama ili ne?

(Samo predstavnici poslovnog sektora =200)

41

Velika većina predstavnika poslovnog sektora (95%) smatra da aktivnosti NVO sektora treba podržati putem politike poreskih olakšica kao što je praksa u većini drugih zemalja. 30% njih “uslovno” se slaže sa tim pri čemu smatraju da bi poreske olakšice trebalo dati samo NVO čije aktivnosti podliježu strogom nadzoru (24%) ili samo domaćim NVO. Građanstvo po ovom pitanju izražava više opreza. Većina ispitanika (40%) odobrava davanje poreskih olakšica NVO, ali samo u slučaju da se njihov rad podvrgne pažljivoj kontroli. Za ovakvo “uslovljeno” mišljenje može se naći više obrazloženja, ali jedno je od njih bez sumnje vezano za karakter NVO aktivnosti, tačnije pitanje da li su one profitabilne ili ne, te da li su “od javnog značaja” ili ne. Moguće je uočiti neznatno odstupanje stavova ispitanika koji su bolje upoznati sa legislativom koja reguliše oporezivanje NVO sektora. Ispitanici koji bolje poznaju legislativu skloniji su podržati “bezuslovne” poreske olakšice (“poreske olakšice u svakom slučaju”). Unutar poslovnog sektora 70% poznavalaca legislative naspram 62% ostalih podržava gore pomenuti stav, dok je među građanima ovaj omjer 38% naspram 32%. Tabela 13. Aktivnosti NVO trebalo bi podržati putem poreskih olakšica kao što je

uobičajena praksa u mnogim drugim zemljama

Predstavnici poslovnog

sektora Građanstvo

DA, U SVAKOM SLUCAJU 67% 33%

DA, ALI POD USLOVOM DA SE NJIHOV RAD DOBRO KONTROLISE 24% 40%

DA, ALI SAMO ZA DOMACE ORGANIZACIJE (NE I STRANE) 5% 9%

NE, NI POD KOJIM USLOVIMA 2% 3%

NE ZNA / NE ZELI ODGOVORITI 3% 16%

TOTAL 100% 100%

(Svi ispitanici; Uzorak: građanstvo=1598, poslovni sektor=200)

Građani su veoma slabo upoznati sa politikom oporezivanja ličnih i korporativnih prihoda. Ovaj je podatak ilustrativan i otkriva da većina građana ovom pitanju ne poklanja pažnju ili sa njim nisu upoznati. Jedan od razloga može biti veličina neformalnog sektora u kojem se ostvaruju prihodi, ali uprkos tome, znanje o ovom pitanju na veoma je niskom nivou. Upoznatost građana sa poreskom politikom relevantnom za NVO sektor na još nižem je nivou. Kao što se moglo i očekivati, predstavnici poslovnog sektora više su upoznati sa poreskim propisima, naročito sa porezima na prihode kompanija. Svaki drugi predstavnik poslovnog sektora u određenoj je mjeri upoznat sa porezima nametnutim nevladinim organizacijama. Tabela 14. Stepen poznavanja poreza na lične i korporativne prihode

Predstavnici poslovnog

sektora Građanstvo

JAKO DOBRO UPOZNATI 43% 1%

DONEKLE UPOZNATI 35% 12%

MALO UPOZNATI 13% 20%

SKORO NIKAKO 7% 59%

NE ZNA / NE ZELI ODGOVORITI 3% 7%

TOTAL 100% 100%

(Svi ispitanici; Uzorak: građanstvo=1598, poslovni sektor=200)

42

Tabela 15. Stepen poznavanja poreskih propisa koji se odnose na NVO sektor

Predstavnici poslovnog

sektora Građanstvo

JAKO DOBRO UPOZNATI 15% 0%

DONEKLE UPOZNATI 40% 11%

MALO UPOZNATI 23% 21%

SKORO NIKAKO 15% 60%

NE ZNA / NE ZELI ODGOVORITI 6% 8%

TOTAL 100% 100%

(Svi ispitanici; Uzorak: građanstvo=1598, poslovni sektor=200)

Slično kao i slučaju poreza nametnutih NVO sektoru, građani su jako slabo upoznati sa politikom oporezivanja ličnih i korporativnih donacija. Sa druge strane, dvije trećine predstavnika poslovnog sektora donekle je upoznato sa ovim pitanjem. Rezultati otkrivaju da je 70% predstavnika poslovnog sektora koji su u toku 2006. godine dali donaciju u određenoj mjeri upoznato sa oporezivanjem donacija, naspram 41% njih koji u istom periodu nisu davali donacije. Tabela 16. Stepen poznavanja poreskih propisa koji se odnose na lične i

korporativne donacije

Predstavnici poslovnog

sektora Građanstvo

Jako dobro upoznati 24% 1%

Donekle upoznati 41% 9%

Malo upoznati 17% 20%

Skoro nikako 10% 62%

Ne zna / Ne želi odgovoriti 7% 9%

TOTAL 100% 100%

(Svi ispitanici; Uzorak: građanstvo=1598, poslovni sektor=200)

I predstavnici poslovnog sektora i građani donekle su oprezni po pitanju poreskih olakšica na donacije. Jedna trećina njih pristala bi na “uslovljene” poreske olakšice, tačnije olakšice koje bi se odnosile samo na donacije namijenjene aktivnostima od javnog značaja. Tabela 17. Poreske bi se olakšice trebale odnositi na sve donacije, bez obzira na

njihovu namjenu ili samo na donacije koje su namijenjene za aktivnosti koje zakon priznaje kao aktivnosti od javnog značaja

Predstavnici poslovnog

sektora Građanstvo

Za sve donacije, bez obzira na njihovu svrhu 64% 43%

Samo na donacije usmjerene na aktivnosti od javnog interesa 31% 33%

Ne zna / Ne želi odgovoriti 5% 24%

TOTAL 100% 100%

(Svi ispitanici; Uzorak: građanstvo =1598, poslovni sektor=200)

Prema mišljenju većine građana (76%) i predstavnika poslovnog sektora, organizacije koje se bave aktivnostima od javnog značaja trebalo bi osloboditi od poreza na dodatnu vrijednost prilikom nabavke roba i usluga. Ovaj nalaz ukazuje na činjenicu da ispitanici iz obije grupe očigledno ne smatraju da bi bilo moguće zloupotrijebiti takve poreske olakšice. Ispitanici su imali slično mišljenje o potrebi da se od poreza oslobode sve aktivnosti neophodne za rad takvih NVO.

43

Tabela 18. Organizacije koje se bave aktivnostima od javnog značaja trebale bi biti

izuzete od plaćanja poreza na dodatnu vrijednost kada nabavljaju robe i usluge

Predstavnici poslovnog

sektora Građani

U potpunosti se slažem 70% 36%

Donekle se slažem 20% 40%

Donekle se protivim 3% 2%

U potpunosti se protivim 3% 4%

Ne zna / Ne želi odgovoriti 5% 18%

TOTAL 100% 100%

(Svi ispitanici; Uzorak: građanstvo=1598, Poslovni sektor=200)

Tabela 19. Organizacije koje se bave aktivnostima od javnog značaja trebale bi biti

izuzete od plaćanja poreza na sve aktivnosti koje su neophodne za njihov rad

Predstavnici poslovnog

sektora Građanstvo

U potpunosti se slažem 56% 31%

Donekle se slažem 32% 40%

Donekle se protivim 2% 3%

U potpunosti se protivim 5% 6%

Ne zna / Ne želi odgovoriti 5% 20%

TOTAL 100% 100%

(Svi ispitanici; Uzorak: građanstvo=1598, poslovni sektor=200

Predstavnici poslovnog sektora bi također smanjili restrikcije nametnute javnim kompanijama po pitanju donacija. 84% njih smatra da bi se tim kompanijama trebalo omogućit davanje donacija. Tabela 20. Javne kompanije u većinskom državnom vlasništvu trebale bi biti u

mogućnosti da daju donacije

Da 84%

Ne 11%

Ne zna/Ne želi odgovoriti 5%

TOTAL 100%

(Samo predstavnici poslovnog sektora: 200)

44

Poglavlje 3. Poreske politike koje utiču na NVO sektor

U ovom je poglavlju dat kratak pregled najznačajnijih pitanja vezanih za trenutačne

diskusije o politikama oporezivanja NVO sektora, tačnije poreza na glavne izvore

prihoda NVO. Ova pitanja se najbolje oslikavaju sljedećim pitanjima: koje su najbolje

opcije za oporezivanje i) prihoda ostvarenih od ekonomskih aktivnosti NVO (prihodi

od investicija i pružanja roba i usluga), ii) prihoda od donacija, grantova i članarina, te

iii) nabavke roba i usluga od strane NVO (porez na dodanu vrijednost)

Pored toga, u poglavlju se daju kratke smjernice za oporezivanje NVO sektora u

interesu javnosti, a zasnovane na nalazima ispitivanja javnog mnijenja i predstavnika

poslovnog sektora.

‘Tržišna prodaja roba i usluga’ – prihod od ekonomskih aktivnosti Jedno od glavnih pitanja vezanih za oporezivanje aktivnosti od interesa za NVO jeste

pitanje statusa njihovih ‘ekonomskih aktivnost.’ U zemljama u kojima NVO ne uživaju

nikakve poreske olakšice ta politika ima za cilj da minimizira poremećaje tržišta,

osigura što je više moguće jednak i ne diskriminirajući tretman sve poreske

obveznike, te reducira mogućnost izbjegavanja plaćanja poreza (GTZ 2001). Pri

tome je ključna pravna razlika između “organizacija od javnog značaja” i “organizacija

od zajedničkog značaja” jer trenutna legislativa BiH različito tretira ove dvije vrste

organizacija. Organizacije od javnog značaja i fondacije ostvaruju pravo na “poreske

olakšice, izuzeće iz plaćanja carina i druge pogodnosti.”

Različiti nadležni organi različito tretiraju ekonomske aktivnosti definisane kao

‘tržišna prodaja roba i usluga.’ Jedan od glavnih zaključaka prethodnih studija ovog

pitanja jeste da su ekonomske aktivnosti definisane relevantnim zakonima o

oporezivanju prihoda kompanija u praksi shvaćene od strane relevantnih poreskih

vlasti na način da isključuju grantove i donacije, te pasivne investicione prihode.

Kako bi NVO ostvarile pravo na određene poreske olakšice potrebno je dokazati da

one imaju različit organizacioni oblik i pravni status od organizacija iz privatnog

sektora. Istraživački tim Svjetske banke navodi da bi jednak tretman NVO i javnog

sektora predstavljao diskriminaciju nevladinih organizacija.

Nalazi ovog ispitivanja mogli bi pomoći donosiocima odluka pri odabiru poreske

politike koja bi bila u interesu javnosti. Šira javnost je oprezna spram uvođenja

poreskih olakšica za NVO. Većina građana (40%) podržava poreske olakšice za

NVO, ali samo ukoliko će njihov rad biti podvrgnut pažljivoj kontroli. Za ovakvo

“uslovljeno” mišljenje može se naći više obrazloženja, ali jedno je od njih bez sumnje

vezano za karakter NVO aktivnosti, tačnije pitanje da li su one profitabilne ili ne, te da

li su od “javnog” ili “zajedničkog” značaja. Sa druge strane, jedna trećina ispitanika

odobrila bi “bezuslovno” oslobođenje od poreza za NVO. 95% predstavnika

poslovnog sektora smatra da bi aktivnosti NVO trebalo podržati putem poreskih

olakšica, što je uobičajena praksa u mnogim zemljama, pri čemu 24% njih smatra da

bi ove olakšice trebalo odobriti samo u slučaju da aktivnosti NVO budu podvrgnute

pažljivoj kontroli.

45

U nizu drugih zemalja utvrđena je razlika između različitih NVO aktivnosti i samo su

neke od njih oslobođene plaćanja poreza. U tom smislu primjenjuju se dva glavna

testa, tačnije: i) test povezanosti, i ii) test usmjerenosti prihoda. U provom se slučaju

oslobođenje od poreza odobrava samo za prihode ostvarene od “ekonomskih

aktivnosti vezanih za NVO,” dok se prihodi od nevezanih ekonomskih aktivnosti

oporezuju na jednak način kao prihodi profitabilnih entiteta (Latvija). U drugom se

slučaju prihod od ekonomskih aktivnosti izuzima od plaćanja poreza samo kada je

namijenjen “aktivnostima od javnog značaja” definisanim zakonom (Poljska) (ICNL

2001).

Rezultati istraživanja pokazuju da bi građani uglavnom podržali drugu opciju jer

većina njih (71% građana i 88% predstavnika poslovnog sektora) smatra da

organizacije koje se bave aktivnostima od javnog značaja trebaju biti oslobođene od

plaćanja poreza za sve djelatnosti neophodne za njihov rad. Na kraju, u BiH

zakonodavstvu neophodno je preciznije definisati “aktivnosti od javnog značaja” pri

čemu bi definicija trebala uključiti i druga područja iz domena javnog interesa.

Prihodi od članarina, donacija i grantova Potreba jasnog definisanja aktivnosti “od javnog značaja”, nasuprot aktivnosti od

“zajedničkog značaja”, od izuzetne je važnosti za politiku oporezivanja prihoda od

članarina, sa obzirom da je ovo jedan od glavnih izvora prihoda pojedinih religijskih

organizacija u BiH. Neophodno je obezbjediti mehanizme putem kojih će biti moguće

utvrditi da li organizacije vrše profitabilne transakcije sa drugim licima. U slučaju

organizacija od javnog značaja, članovi na osnovu članarina ne ostvaruju nikakva

vrijednosna prava, a usluge koje im se pružaju smatraju se uslugama koje imaju za

cilj da doprinesu interesu javnosti.

Stiče se utisak da su prihodi od (domaćih i inostranih) grantova oslobođeni od poreza

kako u Federaciji BiH tako i u RS. Čini se da je ovo u skladu sa najboljom

regionalnom praksom, ali ne i sa uvjerenjem jedne trećine građana i predstavnika

poslovnog sektora koji smatraju da bi od poreza trebalo osloboditi samo one donacije

koje su namijenjene aktivnostima od javnog značaja.

Konačno, 84% predstavnika poslovnog sektora smatra da bi kompanije u državnom

vlasništvu trebale biti ovlaštene za davanje donacija.

46

Nabavka roba i usluga od strane NVO (porez na dodanu vrijednost) Početkom 2006. godine BiH je na državnom nivou uvela sistem poreza na dodatnu

vrijednost (VAT) kojim upravlja Agencija za indirektno oporezivanje centralne vlade.

Jedinstvena stopa PDV-a od 17% primjenjuje se širom zemlje umjesto ranijeg poreza

na promet (prodaju) roba od 20% i usluga od 10%. Za razliku od starog sistema, novi

sistem ne omogućava poreske olakšice ili izuzeće za bilo koje robe ili usluge.

Od ključnog je značaja da naplata PDV-a na robe i usluge koje NVO nabavljaju za

vlastite potrebe postaje njihov stalni rashod. NVO koje podliježu plaćanju PDV-a

mogu preusmjeriti porez koji se naplaćuje na robe i usluge koje nabavljaju na svoje

korisnike, ali ovo je rijetko slučaj jer NVO ne vrše ekonomske aktivnosti ili aktivnosti

koje obavljaju ne podliježu povratu PDV-a ili njihovi korisnici nisu u mogućnosti da

pokriju dodatni trošak.

Većina građana (76%) i predstavnika poslovnog sektora (90%) smatra da bi

organizacije koje obavljaju aktivnosti od javnog značaja prilikom nabavke roba i

usluga trebale biti oslobođenje plaćanja PDV-a.

47

Bibliografija

Hall, Michael. 2001. Caring Canadians, Involved Canadians: Highlights from the 2004 Canada Survey of Giving, Volunteering and Participating. Minister of Industry.

Hall, Michael. 2001. Measurement Issues in Surveys of Giving and Volunteering and Strategies Applied in the Design of Canada’s National Survey of Giving, Volunteering and Participating. Sage Publications.

IBHI i Birks Sinclair & Associates Ltd. 2005. Employment, Public Service delivery and Non-governmental sector – Status and prospects for B&H. DfID UK.

Alymkulova, A. The Role of Business in Providing Social Impact: Corporate philanthropy in the Kyrgyz republic. Policy Brief.

Princeton Survey Research Associates. (2001). Small Business Giving Survey. BBB Wise Giving Alliance.

48

Prilog A – Uzorak kompanija

Sa ciljem ranog planiranja uzorka imali smo namjeru koristiti bazu podataka svih aktivnih transakcijskih računa kompanija u Bosni i Hercegovini konstruisanu od strane Centralne banke Bosne i Hercegovine. Radi se o trenutno jedinoj bazi podataka ovog tipa koja sadrži podatke o kompanijama u oba BiH entiteta. Baza sadrži podatke o preko 200.000 kompanija registrovanih širom Bosne i Hercegovine. Pored imena kompanija, baza sadrži podatke o njihovoj lokaciji, trenutnoj poslovnoj adresi i glavnim aktivnostima (industrijski sektor). Međutim, nakon što su Prizma istraživanja ostvarila pristup bazi podataka za 2007. godinu, primijećeno je da baza sadrži neuobičajeno veliki broj nedostajućih, netačnih ili nepreciznih informacija (vrsta kompanije, “duplicirane” kompanije, neaktivne kompanije itd.). Također, za svaku je kompaniju registrovana samo po jedna glavna poslovna aktivnost dok se kompanije u stvarnosti registruju za više različitih aktivnosti ili mijenjaju polje poslovnog interesovanja. Nakon što smo bazu podataka prečistili i prilagodili za analizu, uočili smo veliki broj društava jednog lica u uslužnom i trgovinskom sektoru spram manjeg broja kompanija drugog organizacionog tipa. Imajući na umu da je ovo istraživanje fokusirano na filantropiju poslovnog sektora, pretpostavili smo da ove male kompanije nisu sklone čestom doniranju novca ili resursa. Sa ciljem da obezbjedimo što je moguće pouzdanije podatke o razlozima, motivima i načinima doniranja od strane BiH poslovnog sektora, odlučili smo se osloniti na drugi izvor podataka prilikom utvrđivanja uzorka, te se fokusirati na najveće i najuspješnije BiH kompanije. Izvor podataka koji smo izabrali jeste baza Poslovnih novina sa podacima za 150 najuspješnijih BiH kompanija, a koja se osvježava svake godine. Pored toga, prilikom utvrđivanja uzorka uključili smo podatke o vodećim BiH izvoznim kompanijama te podatke o kompanijama prikupljene od strane Trgovinske komore BiH. Nakon pristupanja ovim izvorima, za potrebe ovog istraživanja izgradili smo bazu sa podacima za 550 najuspješnijih BiH kompanija Baza uključuje podatke za kompanije koje se bave različitom vrstom ekonomske aktivnosti, a daje informaciju o nazivu kompanije, njenoj lokaciji, poslovnoj adresi, kontakt osobama i sektoru djelovanja. Prilikom dizajniranja uzorka koristili smo metod slučajnog uzorka i kvota kako bi smo obuhvatili 200 kompanija i listu za 50 rezervnih kompanija u slučaju da prvoizabrane kompanije odbiju učešće. Uzorak je stratificiran na nivou entiteta, opštine i poslovnog sektora. Prvi korak prilikom dizajniranja uzorka bio je utvrditi zastupljenost kompanija po entitetima i industrijskim sektorima. Razmotrivši strukturu BDP-a po industrijskim sektorima, utvrdili smo broj kompanija po sektorima koje je neophodno uključiti u uzorak. Nakon toga, na isti smo način utvrdili broj kompanija u RS i u Federaciji BiH koje će biti uključene u istraživanje.

49

Tabela 21. Uzorak po BDP strukturi po sektorima

Sektor % BDP 2005*

Uzorak N=200

Total FBiH RS

Poljoprivreda 11,5 23 15 8

Industrija 27,8 56 37 19

(od čega manufaktura) 12,7 25 17 9

Usluge 60,7 121 81 41

100 200 133 67

*Svjetska Banka BiH na dlanu

Nakon toga smo u uzorak odlučili uključiti samo opštine/gradove iz baze podataka koji predstavljaju regionalne ili kantonalne centre. Pored toga, zbog utvrđene veličine uzorka od 200 kompanija, odabrali smo ukupno 10 gradova širom BiH – 6 u Federaciji BiH i 4 u Republici Srpskoj. Odredili smo kvote za svaki uključeni grad/opštinu (broj kompanija koje će biti intervjuirane) u donosu na zastupljenost sektora npr. BDP po industrijskom sektoru. U konačnici, primjenom metode slučajnog uzorka, odabrali smo neke od kompanija iz baze podataka u skladu sa određenim kvotama i izabranim opštinama/gradovima (Tabela 22) Tabela 22. Veličina uzorka po entitetima, opštinama, industrijskim sektorima

Entitet Grad Poljoprivreda Industrija-

drugo Prerada Usluge Total

FBiH

Sarajevo 7 9 8 37 60

Zenica 1 2 2 8 13

Mostar 2 3 3 13 22

Tuzla 2 3 3 13 22

Bihac 1 1 1 5 8

Travnik 1 1 1 5 8

Total 15 20 17 81 133

RS

Doboj 1 1 1 4 7

Bijeljina 2 2 2 8 14

Banja Luka 5 6 5 24 40

Trebinje 1 1 1 4 7

Total 8 10 9 40 67

Konačno, zahvaljujući strukturi uzorka ispitali smo kompanije različite veličine, položaja ispitanika i ostvarenog prometa (Tabela 23)

50

Tabela 23. Osnovne karakteristike kompanija iz uzorka

Varijabla Kategorije Sve kompanije FBiH BiH

Republika Srpska

N % N % N %

SPOL

Muško 115 57,7 77 57,7 39 57,5

Žensko 85 42,3 56 42,3 28 42,5

Total 200 100,0 133 100,0 67 100,0

VELICINA KOMPANIJE

Manje od 10 30 14,9 15 11,4 15 21,9

10 – 20 20 10,1 12 8,9 8 12,3

20 – 50 37 18,5 26 19,5 11 16,4

50 – 100 39 19,5 27 20,3 12 17,8

100 – 500 53 26,7 38 28,5 16 23,3

500 – 1000 9 4,6 6 4,9 3 4,1

Više od 1000 10 5,2 8 5,7 3 4,1

Bez odgovora 1 0,5 1 0,8

Total 200 100,0 133 100,0 67 100,0

POZICIJA ISPITANIKA

Vlasnik 21 10,4 10 7,3 11 16,4

Menadžer 61 30,5 39 29,3 22 32,9

Finansijski direktor 33 16,4 23 17,1 10 15,1

Glavni rukovodilac 16 7,8 12 8,9 4 5,5

Partner 1 0,5 1 1,4

Zamjenik direktora, vlasnik 10 4,8 3 2,4 6 9,6

Drugo 51 25,6 41 30,9 10 15,1

Nije utvrđeno 3 1,5 1 0,8 2 2,7

Ne zna/odbija da odgovori 5 2,6 4 3,3 1 1,4

Total 200 100,0 133 100,0 67 100,0

OSTVARENI PROMET

Manje od 50 000 KM 5 2,3 5 6,8

50 000 - 100 000 KM 5 2,5 2 1,6 3 4,1

100 001 - 300 000 KM 4 2,1 3 2,4 1 1,4

300 001 - 600 000 KM 3 1,4 3 4,1

600 001 - 1 000 000 KM 13 6,7 10 7,3 4 5,5

Više od 1 000 001 KM 78 39,2 51 38,2 28 41,1

Ne zna 92 45,9 67 50,4 25 37,0

Total 200 100,0 133 100,0 67 100,0