Kjeldasensff26.sf-f.kommune.no/.../$FILE/kjelda2-1998.pdf2 Kjelda Årgang 7, nr 2 - 1998 Gunnar Urtegaard (ansvarleg), Arnt Ola Fidjestøl, Gunnar Yttri, Oddvar Natvik. Kjelda blir

Fylkesarkivet i Sogn og Fjordane

KjeldaNr. 2 Juni 1998 Årgang 7

Sogndalsseminaret

I 1845 var Halfdan Kjerulf i Sogndal. Han teikna fleire skisser av kvinner i folkedrakt. Dette er tenestejenta hjåSkjelderup, Kirsti, teikna 10. august. Om Anna Knutsen og sognebunader, s.4. (Frå Anna Knutsen sitt arkiv).

KVINNEBUNADER

I

SOGN

Den 24. og 25. september i år blir det nyttSogndalsseminar. Denne gongen med tittelen'Immigrantane og norsk kyrkjeliv i Amerika'. Detblir fleire hovudforedrag og temagrupper. Semina-ret blir halde på Hofslund Hotel, Sogndal. Programfor seminaret kan du få ved å kontakta OddvarNatvik, Fylkesarkivet, tlf. 576 56 100.

Kjelda Årgang 7, nr 2 - 19982

Gunnar Urtegaard (ansvarleg), Arnt Ola Fidjestøl, Gunnar Yttri, Oddvar Natvik .

Kjelda blir utgjeven av Fylkesarkivet i Sogn og Fjordane, Fylkeshuset, 5842 Leikanger.Tlf. 57 65 61 00. Fax: 57 65 30 20.

Kjelda kjem med 4 nummer i året. Ei årstinging kostar kr 75,-.Bankgiro: 3781 14 02894, merk Kjelda. ISSN 0803-9682.

Stoffet i Kjelda kan nyttast fritt. men vi ser gjerne at kjelde blir oppgjeven.Utforming: Oddvar Natvik.

Redaksjon

Fylkesarkivet i Sogn og FjordaneFylkeshuset, 5842 Leikanger. Tlf. 57 65 61 00. Fax. 57 65 30 20

Fylkesarkivar: Gunnar Urtegaard, tlf. 57 65 61 97, epost: [email protected]:

Arild Reppen (foto), Fototeknisk avdeling , 6860 Sandane.Tlf. 57 86 51 24, epost: [email protected]

Liv Fridtun (musikk), Leikanger,Tlf. 57 65 61 96, epost: [email protected]

Snorre Øverbø (privatarkiv), Leikanger, tlf. 57 65 61 91, epost: [email protected] Ola Fidjestøl (kommunearkiv), Leikanger,

tlf. 57 65 61 92, epost: [email protected] Yttri (kommunearkiv), Leikanger, tlf. 57 65 61 94

Berit Selseng (kommunearkiv), Leikanger, tlf. 57 65 61 87Randi Melvær (kontorfullmektig/stadnamn), Leikanger, tlf. 57 65 61 95

Prosjekt:Hermund Kleppa (bankprosjekt), tlf. 57 65 61 90, epost: [email protected].

Oddvar Natvik (utvandring/slektsteneste), tlf. 57 65 61 93, epost: [email protected] Risnes (foto), tlf. 57 65 61 05.

Finn B. Førsund (bokprosjekt), tlf. 57 65 61 00, epost: [email protected].

Gunnar Urtegaard

Innhaldet- Hornelen på frimerke, s. 3- Anna Knutsen - ein bunadspioner fråSogn, s. 4- Ungdomselevar avdekkjer 1000-år gamalhistorie, s. 6-7- Kontaktkonferansen 1998, s. 8-9- Prestearkiv, meir enn kyrkjebøker, s. 10-11- Innsamling av personregister ikommunane, s. 12- Anders Viken (1898-1977), s. 13- Dør frå Audun Hugleikssons borg, s. 14- Godbitar frå Vik i ny biletbok, s. 15- Brev til redaksjonen, frå professor HansFredrik Dahl, s. 16- Svar til Dahl frå Gunnar Yttri, s. 17- Florafotografen Christoffer L. Berg, s. 18- Nybrotsarbeid av Sogndal bibliotek, s. 19- Glimt frå fotoarkivet, s. 20- Nytt frå Sogn og FjordaneFolkemusikklag, s. 21- Sparebanken i Innvik, s. 22-23- Norsk tindesports far, s. 24- Om den ufarlege lokalhistoria, s. 25- Veret, s. 26- Kulturhistorisk Atlas og Leksikon, s. 27- Tamrein - eit mislukka prosjekt, s. 28

Naustdals-biletevert dataregistrerte

Naustdal kommune vil no ta til meddataregistrering av tidlegare innsamlabilete frå kommunen. Registreringaav dei kring 1500 bileta vert gjort påbiblioteket i Naustdal, i nært samar-beid med Fylkesarkivet. Det liggetterkvart og til rette for digitaliseringav biletmaterialet. Dataregistrering ogdigitalisering vil gjere bileta meirtilgjengelege for publikum, bl.agjennom Internett.

TRI

I Årdal kommune i indre Sogn er det 35 ulike matrikkelgardar ellernamnegardar som det og gjerne vert kalla. I ei liste som vart laga overulike stølar i Årdal, enda listeskrivaren på 90 ulike stølar. Lista vartsett opp før krigen. I dag er dei som arbeidde på stølane, eldre men-neske, og mange er borte. I åra før og etter 1950, låste budeieneseldørane for godt på støl etter støl i heile fylket. Etter kvart vartmange stølshus dårleg vedlikehaldne, stiar grodde att, og beiteområdevaks til med småskog. Stadnamn i tilknyting til stølsdrifta vartgløymde. Stølslivet var kvinnearbeid, og ein heilt sentral del av detøkonomiske fundamentet for svært mange gardar. I Nordfjord er detgjennomført eit større kartleggings – og innsamlingsprosjekt omstølsliv og stølsarbeid. Det er og arbeid i gang i eit par kommunar.

Det bør utarbeidast ei fast mal for dette arbeidet for heile fylket, og mebør ha som mål å samla inn eit minstemål av opplysningar om allekjende stølar i kvar kommune og på kvar gard og bruk i fylket. Detteer ein så viktig del av vår nære og fjerne fortid at dette fortener einekstra innsats. Det dokumenterer og tenkjemåten til våre forfedre i eitid då alle ressursar på gardane skulle nyttast, ikkje berre den feitastematjorda kring tunet.

Eit slikt arbeid som det her er snakk om, vil og vera eit viktig innspeltil dei som legg til rette for friluftsliv og reiseliv. Fylkesarkivet villeggja ut på Internett ei liste over kjende stølar i dei ulike kommunane.Lista byggjer på innsamla informasjon i 1930-åra. Første kommune utvert Årdal, deretter vil dei andre koma utover året og på ettervinteren.Denne lista vert eit første steg i dette arbeidet. Me utfordrar andre til åkoma med tiltak eller innspel i denne saka.

La oss berga sogaom stølane og stølsarbeidet

USA-turarDet er stor utfart til USA denne som-maren. Frå Vik dreg eit følgje på meir enn100 for å vera med på innviinga av einkopi av Hopperstad stavkyrkje, iMoorhead, Minnesota. Denne seremonienfinn stad 27. juni. Mellom dei som skaldelta i markeringa er ordførar ErlingStadheim, Vik, fylkesvaraordførar SjurHopperstad og kulturdirektør LidvinOsland.Lidvin Osland skal og halda eit foredragom korleis styrka banda mellom USA ogSogn og Fjordane. Saman med fylkes-arkivar Gunnar Urtegaard skal han hamøte med bygdelag og etterkomarar etterutvandra sogningar og fjordingar, for ådrøfta framtidig samarbeid.

Frå Årdal dreg ei gruppe på 42 personarav garde den 20. juli, for å følgja ifotspora til 'utvandra årdøler og lærdøler'.Fleire møte med etterkomarar erplanlagde.

Årgang 7, nr 2 - 1998 Kjelda 3

ArbeidsvekeTo jenter frå niandeklasse på Leikanger Ungdomsskulehadde arbeidsveka si ved Fylkesarkivet 4.-8.mai. Dei fekksjå innom dei forskjellige arbeidsfelta våre, som foto,

HORNELENpå frimerke

“Vår” kvinne eller mann iPostverket har slege til igjen.Med to nye fylkesbåtar påfrimerke! I fjor var det Framnæs,i år den siste Kommandøren ogden fyrste Hornelen.Han eller ho må vera glad i Sognog Fjordane og Fylkesbaatane,noko me sjølvsagt er glade forsom held til i fjordfylket.Presentasjonen vår av Horne-len-frimerket er 4-delt: - sjølvefrimerket som viser det tredjedamskipet til Nordre BergenhusAmts Dampskibe inst i Nærøy-fjorden, - eit avtrykk av post-stemplet skipet fekk tildelt,

- Hornelen si rute sommaren 1891 - ogeit fotografi av det vidgjetne fjelletHornelen med Rugsund kyrkje iframgrunnen. (Me veit ikkje i kvahøve biletet er teke, men trur at detkanskje kan vera i august 1905 i høvefolkerøystinga på republikk ellerkongedøme.)

Hermund Kleppa

folkemusikk, privatarkiv, slektsarkiv og kommunearkiv.Her ser du dei på kommunevitjing i Solund: Solrun Mel-vær Njøs til venstre og Ingvill Njøs til høgre. (Foto: GYT).


Av Randi Melvær

Før 1990 er detberre skrive einstørre artikkel omkvinnebunaden iIndre og MidtreSogn. Den blei trykti serien Norskebygder, band 4Sogn i 1937.Forfattaren heitteAnna Knutsen.Ho dreiv eit om-fattande forskings-arbeid, med kjelde-gransking og inter-vjuing.

Handarbeidslærarfrå HermansverkAnna Knutsen(1885-1965) flytte fråheimbygda for åskaffe seg utdanning.Heile yrkeslivet var hohandarbeidslærar på ein skule iBergen. Ved sida av skulearbeidethjelpte ho kvinner i Sogn med å skaffeseg bunad. I tillegg forska ho påfolkedrakttradisjonen, granska kjelderog reiste rundt og intervjua kvinner iheile Sogn. Til dette arbeidet fekk ho i1929 eit stipend frå Bergen Museum.

Aktiv i ungdomslagssrørslaAnna Knutsen var med i LeikangerUngdomslag før ho reiste frå bygda. Imøteboka for ungdomslaget finn egnamnet hennar både i 1903 og 1906.Ho var nok ikkje av dei som var mestframpå, men tok del i ungdomslags-arbeidet med opplesing av dethandskrivne lagsbladet “Andvake”,og var med på arrangement. Då hokom til Bergen melde ho seg inn i detfrilynde laget Ervingen, og var leiarfor “Saumarlaget for gjenter” i mangeår. Her fekk ho drive opplysning-arbeid for handarbeid og husflid.Etterkvart melde ho seg og inn iforeininga for Bergen Museum.

Tidleg bunadsinteresseAllereie i 1914-16 begynte AnnaKnutsen å interessere seg for sogne-bunaden. Ho reiste rundt på museerog i sognebygdene og granskabunaden. Dette fortel ho i ein artikkeli vekebladet “For bygd og by”. Sett ilandssamanheng var dette tidleg.Hulda Garborg si bok “Norskklædebunad” kom ut i 1917. Frå 1919ser vi i arkivet etter Anna Knutsen atho hjelpte kvinner i Sogn med å skaffeseg bunad:

Eg hev enno ikkje sauma megbunad, men eg vilde gjerne hava eintil jol. Me ungdomane her på Neseskal då vigja inn ungdomshuset vårt,som no er i emning.

Her er ingen som til dessar hevhavt Sognebunaden. Til festar ogymist anna hev me nytta ein onnornasjonal, kvit skjorte, raudt liv medsvarte eller blåe kvardingar ogfoldastakk. Fleire gjentor hev talaum at dei vilde sauma seg sogna-bunad, men då her ingen hev voresom hev havt mynster til bunaden, so

har det berre vorte tale. Når no egsaumar til meg vert det visseleg fleiresom tek på og sauma til seg...

Eg tykkjer at allesognegjentor skulde bruka sogne-bunaden til festbunad. Han burdevinna hevd. Takk for rettleidingi!Med vyrdnad Gjertrud Neset. Arna-fjord.

Dette brevet vart skrive på Nese i Vikkommune 14. september 1919. Eg veitat ungdomshuset blei innvigd, det blirfortald i jubileumsskriftet “SognUngdomslag 50 år 1896-1946”, men omGjertrud Neset møtte i sognebunad,det fortel skriftet ikkje noko om,dessverre.

Den 2. september 1919 sette folkehøg-skulelæraren Tomas Nornes seg nedog skreiv brev til Anna Knutsen der

Anna Knutsen- ein bunadspionér frå Sogn

Dette biletet blei nytta i vekebladet Forbygd og by. Det viser to par som stiller

opp til sognespringar. Dei to i midten erAnna Knutsen og Anders Skåsheim. Erdet nokon av lesarane som kjenner att

dei to andre?(Foto: Anna Knutsen sitt arkiv)


han takka for hjelpa dei hadde fåttmed kona Kristi sin bunad.

No skynar sagte du at dette erting som ikkje høyrer inn under mittdepartement, dette med bunader.Men eg lyt likevel segja at eg tykteho var staseleg i den nye bunadensin, og då det ikkje er plent det samekva ein mann tykkjer um kona si, sohev me igrunnen skyldnar på oss til åsegja deg takk for råd og rettleidingbåde. Det ser ut til at folk likarsognebunaden og det er truleg at detvert mange av han um ikkje lenge.So de gjer no noko godt de der inne ibyane og. Du veit det hev vortevanleg talemåte i det siste, at det erberre av det vonde det som kjem fråbyen.(...)

GranskingsarbeidAnna Knutsen reiste rundt i heileSogn, frå lengst vest i Gulen til aust iLærdal. Namn på intervjuobjekta harho skrive ned, og av og til alderendeira. Eg tek med nokre småesmakebitar frå slike notat:

Kvendi hadde trøia utom påserken og so hadde dei aoliv utanpåder. Og naar det var kaldt el. uveirso hadde (dei) utanpaa trøia ellerherdaklut.

Det var Sunniva Jensdotter Vangsnesfrå Fjærland som fortalde dette i 1929.Ho var då 84 år gamal. Ingrid Eiki, 87år, fortalde om kabusa, som var eihette med “cape”. Capen gjekk ned tillivet. Denne kabusa blei brukt iVetlefjorden.

Frå Massnes på Høyanger sørsidefortalde lærar Instefjord:

Ei gamall kone i Sørevikenehadde aoliv baade med liten snippframme og utan.(...)Ho hadde ogso 2trøior med rykkeermar og upståandekrage. Den grøne var kanta på småslag og på den opståande kragenmed svart fløiel. Opi i halsen sohalvskjorta synte godt. Halvskjortavar fint utsauma med kvitt bro-deri.(...) Ho hadde berre blomstrutesilkeaoliv.

Ein skreddar frå Fjærland, HansLarson Øygarden, hadde arbeidd somskreddar i 60 år. Han fortalde:

Den stutte blåtrøia hadde fyrststandande krage fint tilsauma medsvart tråd. Dei la graut i kragane, sodei skulde stivna til og standa upp.Etterpaa vart det liggjandekrage ikring 1860.

Det er nok mannstrøya han fortaldeom her, for han fortsette med å snakkeom knebroka og om høgtidskleda formenn.

Eit avisutklipp viser ein liten artikkelsom Anders Skåsheim skreiv omsognebunaden. Han var og medlem iErvingen i Bergen. Artikkelen erdessverre udatert:

Historielaget for Sogn hev imange aar arbeidt med aa samlasognebunader. Men det var helstenkle klædeplagg som kom til Ambla.Heile bunader var det vandt aa faafat i. Hulda Garborg kjenner ikkjesognebunaden. Ho hev stade ibrevbyte med Kjerstina Vangsnes um

denne sak, og ho gjeng ut fraaat sognebunaden er radtgløymd. Til all lukka er detikkje tilfelle. Bonde-ungdomslaget Ervingen iBjørgvin hev i dei siste aarteke upp att bunaden ettergamle mynster. Baade kvende-og mannsbunaden hev fengestore lovord. Paa marknadensom Ervingen heldt ifjor vettervar det ein framand mann somsagde um kvendebunaden:

“Det er ein adeleg bunad.”Kvendebunaden er uppatt-teken ettermynster av (ein) gamall bunad fraaLærdal. Frøken Anna Knutsen fraaSyrstand kosta den fyrste bunad.Mannsbunaden er uppteken ettergamall mynster fraa Kaupanger.

Rikhaldig arkiv

Det ruver ikkje i hyllene våre, arkivetetter Anna Knutsen. Alt får plass i 5arkivboksar. Men det inneheld sværtinteressant lesnad. Her finn vi brevfrå dei som ba om hjelp medbunadssaum og å skaffe sylvstas ogstoff til bunadsliv. I små notisbøkerhar Anna Knutsen skrive av kjelderog notert frå intervjua sine. Vi finn ogregistreringsskjema for folkedrakt-deler. Ferdige artiklar og utkast tilartiklar ligg og i arkivet hennar. Det erutklipp frå aviser og tidsskrift aveigne artiklar og andre sine artiklar.Foto og bøker finn vi og. De Heiberg-ske samlinger på Kaupanger eigarkivet som er plassert i magasinet påFylkesarkivet.

Kjelder:Privatarkiv:SFF-90165 Knutsen, AnnaSFF-93009 Leikanger UngdomslagTrykte kjelder:Knutsen, Anna: Bunaden. Illustrertartikkel i Norske bygder b. IV Sogn,1937Knutsen, Anna: Noko um kvinne-bunaden i Sogn. Frå vekebladet Forbygd og by nr.9, 1924.Brokade, bringeduk og bora: Toartiklar om kvinnebunaden i Midtreog Indre Sogn: Semesteroppgåveved Vestnorsk Kulturakademi 1998av Aslaug Løbø Navarsete ogartikkelforfattaren.

Frå utstillinga av kvinnebunadenpå varemessa for Sogn i 1926.

Her ser vi både konehuer,jentebore og brurekrone. På

veggen bak heng ein litografi avMons Breidvik og ei skisse av H.Kjerulf. (Foto: Skarpmoen, Oslo.)


1000-år gamlekvernsteinar i HyllestadHyllestad kommune har nettopphatt vitjing av arkeolog PeterCarelli ved universitetet i Lund iSverige. Han meiner å kunnepåvise at 1000 år gamal kvernsteinfunnen i Sverige, Polen, Nord-Tyskland, Færøyane, Island og iDanmark er henta i frå steinbrot iHyllestad kommune. Forskarenhevdar såleis at det må ha eksis-tert ein steinindustri av stortomfang i kommunen allereie såtidleg som rundt år 1000 e.Kr.Produksjonen har i varierandeomfang gått føre seg heilt fram tilbyrjinga av dette århundret.Årsaka til denne omfattandeverksemda skriv seg frå einspesiell bergart, granat-glimmerskifer, som finst fleirestader i kommunen.

Auka interesseAt det har vore utvunne kvern-stein i kommunen er nokoinnbyggjarane i Hyllestad harvisst lenge. Set ein det litt påspissen, kan ein nok seie at detheller ikkje er mykje meir ein veit.Dette vert det nå freista gjort nokomed. Interessa for å få vite meir omdenne industrien er i ferd med å taseg kraftig opp. Eit prov på det ereit nyetablert kvernsteinlaug.Dette lauget har medlemmer bådeinnanfor og utanfor kommunegren-sene. Eit anna prov er kvernstein-seminaret som vart arrangert i aprili år. Dette var eit seminar somsamla eit imponerande breittspekter av deltakarar. Her deltokalt frå sentrale lokale aktørar tilframståande fagpersonar frå ulikeforskingsmiljø og institusjonar ilandet. Det var då også i dennesamanheng Peter Carelli vitjakommunen.

I tillegg til dette har ein i vår òghatt gåande eit interessant kvern-

Ungdomsskuleelevar avdekkjer1000-år gamal historie

Av Arnt Ola Fidjestøl

Under avdekkinga av kvernsteinsbrota i Hyllestad kom det syne ferdiguthogne kvernsteinar

og halvgjorde kvernsteinar som endå ikkje var frigjort frå berget. På eitt avbileta ser vi ein av elevane som var med på prosjektet,

Dorte Waage Eilertsen.Ho står på det øverste biletet, på eitt av dei felta elevane arbeidde på.

(Foto: Arnt Ola Fidjestøl).


lesast korrektur og knytastillustrasjonar til forteljingane. Alletekstane vert så skrivne ut på PC ogsamla i ein perm som vert lagd vedprosjektet «Kvernstien vår».

Eit døme til etterfølgingUnderteikna meiner at det er all grunntil å berømme det tiltaket som eriverksett ved ungdomsskulen iHyllestad. Kvar kommune har silokalhistorie å ta vare på og formidlevidare. Det vert gjort mykje godtarbeid rundt omkring for å formidlelokal historie, kanskje først og fremsttakka vere dei mange sogelaga ifylket. Det er likevel viktig at ein ikkjegløymer å skape og ivareta interessafor denne historia. Tek ein sogelagasom døme, så består dei i stor grad avpersonar som sjølv har opplevd delerav den historia dei ynskjer å ta varepå. Dette medverkar mykje til engasje-mentet for dei som er med. Det er ikkjetvil om at personleg engasjement jamtover er høgare for noko som ersjølvopplevd samanlikna med nokosom er gjenfortalt. Det er difor viktigat ein i tillegg til å formidle gjennomforteljingar og tekstar, også gjev høvetil å oppleve sjølv. Særleg er detteviktig i høve til barn og ungdomdersom ein ynskjer at historia skalleve vidare gjennom dei. Ein må innsjåat ein lever i ei tid med mange kon-kurrerande interessefelt. Difor børtiltaket i Hyllestad stå som eit føre-døme for korleis ein kan formidlehistorie gjennom eigenaktivitet.

steinprosjekt ved Hyllestad skule.Dette prosjektet kom i gang påinitiativ av rektor Atle Lerpold ognorsklærar Håkon Haukøy. Med iprosjektet var 9. klassingane vedskulen. Dette tykte vi ved Fylkes-arkivet høyrdest interessant ut. Vikontakta Lerpold og fekk han til å seielitt om prosjektet.

Skuleelevar avdekkjerlokalhistorieLerpold fortel at ein avhovudgrunnane til at prosjektet kom igang, var kommunen sitt arbeid medsentrumsutvikling. I samband meddette utarbeider ein arkitekt ein planfor eit område som m.a. femner omskulen og eit kjent kvernsteinhogge-felt, der han føreslår ein “kvernstein-park”. Skulen tende på denne idéen,innhenta nødvendige løyve forrydding og graving, og 9. klasse harnå utført første byggjesteget påparken. Gjennom dette arbeidet harelevane samstundes som dei tileignaseg eit fagleg utbytte, bidrege til åfremje lokalhistoria i kommunen.Lerpold fortel vidare at dette var nokoelevane var svært interessert i å veremed på sjølve. Dette var igjenmedverkande til at det vart noko av.

Feltarbeid

Prosjektet innebar først ei generellinnføring i kva ein veit om produksjonav kvernsteinarbåde lokalt og nasjonalt. Deretterdelte ein elevane inn i 5 grupper. 4 av

gruppene arbeidde i felten bak skulen.Dette arbeidet bestod hovudsakleg i åavdekkje spor etter kvernsteins-hogging. Lerpold fortel at ein iframkant av arbeidet visste at dethadde vore aktivitet i området einskulle undersøkje. Ein kunne skimtevage spor, noko som gjorde at eintenkte at her må det liggje meir. Detteviste seg å stemme. Her kom det forein dag både ferdig uthogdekvernsteinar og steinar som varhogde til men endå ikkje tekne ut avberget. Då elevane var ferdig medavdekkinga, laga dei ein kvernsti somgår rundt forbi dei forskjelligestasjonane. Denne stien er merka medskilt som fortel noko om drifta iHyllestad. Den siste gruppa arbeiddemed å registrere kvernsteinsbrot ikommunen. Dette gjorde dei ved hjelpav navigasjonsinstrument og økono-misk kartverk, fortel Lerpold.

FantasioppgåverEtter at gruppene var ferdige medfeltarbeidet fekk dei utdelt femskriftlege oppgåver som kvar enkeltelev fekk velje mellom. Lerpold kallaroppgåvene «fantasioppgåver».Oppgåvene har emne knytt til kvern-steinsdrift og elevane skal på forskjel-lig vis nytte fantasien til å utforme eitskriftleg produkt. Utforminga avtekstane varierer. Ein kan velje mellomforskjellige framstillingsmåtar; folke-livsskildring, novelle, segn, reportasjeog sakleg utgreiing. Desse skalgjennomlesast og handsamast iresponsgrupper. Deretter skal det

Har du smakt JØLSTRA-OSTEN?Under ein arkivinspeksjon i Jølster før jul,kom vi over reklamemateriell for pultosten“Jølstra-ost”. Vi veit lite om når osten vartprodusert, korleis han smaka og salsområde.Veit du meir om Jølstra-osten kan du takontakt med Fylkesarkivet v/Snorre D.Øverbø.

Fakta om pultost:Ordet pultost kjem av det latinske ordet

Etterlysing:Fylkesarkivet etterlyser møtebøker forstyre i det no nedlagte VassendenMeieri. Dei som måtte ha opplysningarom møtebøkene/protokollane etterVassenden Meieri kan ta kontakt medarkivar Snorre D. Øverbø på tlf:57656100.

Emballasje og reklamemateriell for JØLSTRA-OST. Osten vart produsert av Vassenden Meieri (1897-1970)

Pultost i Jølsterpulta som betyr graut, velling,og er ein skarp ost av sur, skumma mjølk.


KONTAKTKONFERANSEN 1998

Rekord-deltaking frå kommunaneOver 100 utsendingar fråkommunane i Sogn og Fjordanetok i år del på Fylkesarkivet sinårvisse Kontaktkonferanse. I todagar vart fokus sett på dagsaktu-elle emne ikring kommunane sittarkivarbeid og deira informasjons-handsaming. Sentrale emne varoffentleglov, ny teknologi og hand-saming av eldre kommunalepersonregister.

Av Gunnar Yttri

Alle dei 26 kommunane i fylket var represen-tert på Kontaktkonferansen på Skei i Jølster29. – 30. april. Utsendingane var personarsom på ulikt vis arbeider med arkiv- oginformasjonsoppgåver i kommunane.Kommunane er medlemar av Fylkesarkivet sikommunearkivordning og Kontakt-konferansen er eit årleg samkome derFylkesarkivet rapporterer om sitt arbeid ogtek opp aktuelle emne knytta til arkiv- oginformasjonshandsaming. Samstundes eraktiv deltaking og innspel frå kommunaneviktige ingrediensar. Kontaktkonferansenskal slik vera ein møteplass der kommunanekan læra av kvarandre sine røynsler, bådelukketreff og mistak.

Over 100 utsendingar frå kommunane i Sogn og Fjordane tok del påFylkesarkivet sin årvisse Kontaktkonferanse 29. - 30. april på Skei i Jølster.(Foto: Gunnar Yttri).

Informasjonssjef i Sogn og Fjor-dane fylkeskommune, Knut Hen-ning Grepstad, var tinga inn tilKontaktkonferansen somføredragshaldar for å lyssetjaOffentleglova og ein god bruk avdenne. Dette skjedde i eit to timarlangt føredrag med talrike enga-sjerte innspel frå salen.

Offentleglova gjev retningsliner forei open offentleg forvalting ogheimlar folk sin innsynsrett ioffentlege dokument. GjennomKommunelova pliktar kommunar ogfylkeskommunar å informera aktivtom si verksemd.Men i ein omskifteleg kvardag med

permanent tidsnaud kan det verafreistande å halda meir informasjonutanfor offentleg innsyn enn det somkan gjerast med medhald i lov. Dettekan verta gjort for å gardera seg mot ågjera feil i ein stressa situasjon, slik atkjenslevar informasjon kjem på urettehender.

Stundom finst det også administra-tive ukulturar der leiarar og saks-handsamarar utifrå eigne interesserønskjer å leggja lokk på sakene til deihar vore gjennom kommunal saks-handsaming. Ikkje minst gjeld dette iintern korrespondanse, jamvel omkorrespondansen sitt innhald eruproblematisk. Slik unngår ein

plagsame journalistar, og utidiginnblanding og ordskifte mellominnbyggjarane i kommunen. No erdet nett slike innspel og sliktordskifte, eller med andre ord;demokratiske prosessar,Offentleglova skal garantera vertivaretekne.

Grepstad framheva i sitt føredrag atdet var eit leiaransvar å syta for eingod og lovmessig informasjons-praksis. Arkivplanane Fylkesarkivetutarbeider for kommunane siktarmot å sikra dette gjennom fastlagdepost- og journalføringsrutinar.Stikkord her er kontroll medinformasjonsstraumen og klarfordeling av ansvar mellom dei somarbeider med post/arkiv og saks-handsamarar/leiarar.

Gunnar Yttri

Offentleglova ogarkivtenestene


Dei fleste kommunane i Sogn ogFjordane har dei seinare årainnført eller står tett framforinnføring av nytt elektroniskkontorstøtte-system. På Kontakt-konferansen 1998 greidde eitpanel med utsendingar frå Førde,Høyanger og Vik ut om sinerøynsler med ny informasjons-teknologi.

Av Gunnar Yttri

Spørsmåla er mange og uvissa stornår kommunane skal gjera omfattandeinvesteringar i nye kontorstøtte-system. Informasjonsteknologien gjevhøve til betring av dei kommunaletenestene, men det er også mangeutfordringar på vegen. Uvissa ogspørsmåla melder seg ikkje minst vedinnkjøp av system og val av leveran-dør.

Arkivar - kommunale arkiv,Arnt Ola Fidjestøl, innleia denneemnebolken på kontaktkonferansen.Bodskapen hans var at kommunanevar på trygg grunn så lenge dei valde

ein leverandør som hadde tuftakontorstøtte-systemet på den såkallaKOARK-standarden. (Kommunalstandard for edb-baserte sak-/arkivsystem). KOARK-standarden ereit dokument utarbeida av fagfolk fråarkivhald, fylkeskommunar, kommunarog Kommunenes Sentralforbund.Dokumentet stiller særlege krav tilbruksnytte, effektivitet,brukarvensemd og kvalitetssikring forkontorstøttesystem i kommunal ogfylkeskommunal forvalting. Dokumen-tet har slik vorte eit utgangspunkt forIT-leverandørar som siktar mot denoffentlege marknaden. På andre sidakan dokumentet nyttast som eitgrunnlag for kommunane slik at deikan sikra seg dei rette varer ogtenester frå IT-industrien.

Røynsler på godt og vondtDen nye informasjonsteknologienskal gje rom for kvalitetsheving ikommunal forvalting. Kontorstøtte-system i nettverk vil til dømes vera eit

KONTAKTKONFERANSEN 1998Arkivnett fråFylkesarkivet

Fylkesarkivar Gunnar Urtegaardopna årets konferanse med eiorientering om Fylkesarkivet sittpågåande arbeid med Arkivnett.Arkivnett er den eine av tresøyler i den nasjonale Internett-satsinga Kulturnett. Dei toandre søylene vert forma avbibliotek og museum. I satsingavil kommunane vera ei nøkkel-eining. Vedrørande Arkivnett vildet seia at det er kvar einskildkommune Fylkesarkivet tekutgangspunkt i når informasjonskal bearbeidast og leggjast utpå nettet. Informasjon ikringprivate og offentlege arkiv ikommunen, inkludert foto ogmusikk, skal kunna hentast innvia ein dataskjerm. Samstundesskal det lagast diskusjonssiderder kommunane kan retta sinespørsmål direkte til ein arkivar.Både spørsmål og svar vil veratilgjengeleg for dei andrekommunane. Funnstaden forArkivnett vil vera Fylkesarkivetsine heimesider eller på kom-munen sine eigne sider. Her vilKulturnett som heilskap veraeitt av fleire informasjonstilbod.

Musikk-avdelinga sine

toneskattarMusikkavdelinga ved Fylkes-arkivet tok i år del på Kontakt-konferansen for første gong.Musikkarkivar Liv Fridtun orien-terte om mål og midlar forinnsamlingsarbeidet i fylket.Toneskattane som finst iFylkesarkivet sine magasin vartpresenterte.Innsamlinga av musikk frå fylketer ikkje innarbeida som arbeids-felt i dei kommunale etataneslik som alminnelege arkiv ogogså foto etterkvart har vortedet. Nett difor var Kontakt-konferansen eit godt høve til åmøta kommunefolk frå heilefylket, for slik å stimulera detvidare formidlings- oginnsamlingsarbeidet.

Gunnar Yttri

Teknologi til strev og nytte

Panelet svarar på spørsmål frå salen på Kontaktkonferansen 1998. Frå venstre:Ole Johan Østenstad (Førde), Annemor Håheim (Høyanger), Olav Fimreite (Vik)

og Arnt Ola Fidjestøl (Fylkesarkivet). (Foto: Gunnar Yttri).

(framhald side 10)


hjelpemiddel til utvida og effektivtsamarbeid på kryss av dei ulikekommunale etatane. Ikkje minst vilsamankoblinga av eit elektroniskjournalføringssystem og saks-handsamingsprogram gje godeføresetnader for trygg og effektivdokumenthandsaming.

Røynslene frå kommunaneviser likevel at slike gevinstar ikkjekan hentast direkte ut av teknologien.Eit større førebuingsarbeid bør gjerasti dei kommunane som skal innføranytt kontorstøttesystem. Stikkord herer kartlegging av organisasjon,saksgang og informasjonsstraum, ogomfattande opplæring av tilsette.Ikkje minst viktig er det å sjå til atnettverkskoblinga ikkje fører til atikkje-offentleg informasjon kjem påvidvanke, korkje til publikum ellerinternt i kommunen.

Innsamlingav person-

registerEit større prosjekt for innsamlingav eldre kommunale person-register er no sett i gang vedFylkesarkivet. Bakgrunnen er atFylkesarkivet har ramme-konsesjon frå Datatilsynet til å taimot og oppbevara slikt materiale.På kontaktkonferansen vart detlagt fram ein rapport om detarbeidet som er utført og ret-ningsliner for det vidare innsam-lingsarbeidet. I laupet av 1998 og1999 skal alle kommunane i fylketha avlevert aktuelt materiale.

Gunnar Yttri

Eit kommunepanel samansettav Ole Johan Østenstad (Førde),Annemor Håheim (Høyanger) og OlavFimreite (Vik) ga tilhøyrarane innsyn idei heller omfattande prosessane deihøvesvise kommunane hadde voregjennom i samband med innføring avny teknologi. Desse utsendinganerepresenterte også tre ulike val avleverandørar og system (Førde -Cinet/Sak-Arkiv, Høyanger - Telenor/ForumWinsak og Vik - IBM/Kontor2000). Panelet sine innlegg og spørs-mål frå salen viste at kommunane kandra store vekslar på kvarandre sinerøynsler i dei aktuelle problemstilling-ane. Truleg kan talet på spørsmål oggraden av uvisse reduserast monalegdersom den einskilde kommune tekkontakt med kommunar som alt harinnført nytt kontorstøtte-system.

Av Snorre D. Øverbø

For alle som arbeider med historie oglokalhistorie er kjelder viktig. Soge-granskaren sine viktigaste kjeldetyparer munnlege og skriftlege kjelder avulik art. Det seier seg sjølve at det ervanskeleg å skrive om fortida visskjeldene manglar eller er ufullsten-dige. Men dette med kjelder har òg eianna side: Det er viktig å kjennekjeldene. Dvs. at alle som ønskjer ådrive arbeid med historia, må i størreeller mindre grad opparbeide segkjeldekunnskap. Denne kjelde-kunnskapen og -forståinga vil vereavgjerande for kva for resultat somkjem ut av sogegranskinga.

Kjeldekunnskap er avgjerande

La oss gå noko meir inn på kvakjeldekunnskap og kjeldeforståing vilseie. Eit første steg er å gjere segkjend med kva som finst av aktuelleprenta og uprenta kjelder i offentlegearkiv og bibliotek. Men denne kjelde-kartlegginga kan ikkje sjåast isolertfrå kjeldeforståing, det vil seie atsogegranskaren må freiste å setja seginn i når, korleis og kvifor akkuratdenne kjelda vart til. Valet av kjeldersom sogegranskaren brukar, og måten

han eller ho brukar kjeldene på, eravhengig av både kunnskap omkjeldene og forståing av kjeldene.Kjeldekunnskap og kjeldeforståing eraltså to sider av same sak.

Brorparten av dei kjeldene einsogegranskar vil stifte kjennskap meder uprenta kjelder i ein offentlegarkivinstitusjon. Dette er kjelde-materiale som er produsert som eitresultat av ei verksemd sin funksjon.Som regel vil det seie eit eller annamyndigheitsorgan, sentralt ellerlokalt. Det er her kjeldeforståinga kjemtil sin største rett; gjennom å setjeseg inn i historia og funksjonane tilskaparen av kjeldematerialet kan einkome eit langt steg vidare i ei adekvatforståing av kjeldene, deira funksjonog til ein viss grad kva og korleis deifortel om fortida.

Ei brukarrettleiing tilprestearkivaOla Bjerkås si bok “Preste- og proste-arkiver. En brukerveiledning” er ei slikbok. Boka fortel om den historiskebakgrunnen for dei prestearkiva somvi som brukarar møter på arkiv-institusjonen. Boka gjev kunnskapom prestearkiva, men ho gjev og

forståing av korleis og kvifor preste-arkiva er slik som dei er.

Boka er todelt: Den første ogstørste delen omtalar presten sittarkiv, den andre prosten sitt arkiv.Boka er bygd opp på den måten atforfattaren gjennomgår dei ulikefunksjonane prest og prost har hattopp gjennom åra, og følgjer paralleltopp med gjennomgang av dei arkivasom desse funksjonane er eit resultatav. Bjerkås kjem og nokre stader innpå kva arkiva særleg kan nyttast til ogkva dei avdekkjer.

Lesaren får gjennom boka eitgodt inntrykk av kor mange og viktigefunksjonar særleg presten hadde ibygd og by før. I takt med at detlokale administrasjonsapparatet vartutbygd på 1700- og 1800-talet vartpresten tillagt fleire og fleireoppgåver.

Prestens mange funksjonarFor som mange veit, var ikkje prestenberre prest, dvs. skjøtta det kyrkjelegeliv i bygda. Han hadde òg ei rekkjesåkalla “øvrighetsfunksjonar”, mellomanna: Han førte valmanntall etter

Bokmelding: Ola Bjerkås:Preste- og prostearkiver. Enbrukerveiledning. Riksarkivar-ens skriftserie 4 (Oslo 1997)135 s. kr. 120,-

LitteraturPrestearkiv:

Meir enn kyrkjebøker

Kontaktkonferansen 1998 (framhald frå side 9)

Årgang 7, nr 2 - 1998 Kjelda 111814, utarbeidde innberetningar omfødde, vigde og døde, førte lysings-bøker, mekla i konfliktar og samar-beidde med militære myndigheiter.Presten vart utover på 1700-talet ogmed i mange kommisjonar og råd, tildømes var han leiar for bygde-magasin, leiar for skule- ogfatigkommisjon, sunnheitskommisjon,osb.

Når det gjeld prosten, som varprestane sin leiar i prostiet, og somvar bindeleddet mellom biskop ogsokneprestar, er det særleg tilsyns-funksjonane som er viktige.

Innfallsvinklar til prestearkivaDet er mange innfallsvinklar tilprestearkivet. Det som har vore mestbrukt er kjeldeseriar knytt til demo-grafi, og då særleg kyrkjebøker. Men isvært mange prestearkiv finst det eitrikt materiale som kan kaste ljos overeit breitt spekter av fortida i ei bygdeller ein by. Her kjem nokre:

-Prestehistorie. Ein vil finnekjelder til soga om prestane ogprestegardane

-Kyrkjehistorie. Mykje av detsom finst av kjeldemateriale til kyrkjerkan ein finne i prestearkivet.(Kommunearkivet har og mykje somvedkjem kyrkjene)

-Personalhistorie. Prestenførte utførlege lister over fødde, vigdeog døde, men ein kan òg finneopplysningar om inn- og utflytting.

-Sosial historie/ålmennkultursoge. Prestane var involvert imange kommisjonar og råd frå 1700-talet og frametter. Her kan ein finnekjelder som fortel om m.a. fattig- ogskulestell. I presten sitt arkiv (ogprosten sitt) kan ein og finneopplysningar om andre tilhøve ibygda, slik som epidemiar, storeulukker og andre større hendingar.

Arkivprosjektet tilRiksarkivarenBoka til Ola Bjerkås fortel i grovetrekk om kor langt attende preste-arkiva i Norge er bevart, og kva somer avlevert til Arkivverket. Det harvore avlevert prestearkiv til Arkiv-verket heilt sidan første halvdel av1800-talet. Men det vart først påslutten av 1980-talet at eit systematiskarbeid for avlevering og ordning avprestearkiv tok til. I 1989 kom pro-

sjektet “Ordningav geistlegearkiver” i gang iregi av Riksarki-varen og Kyrkje-og undervis-ningsdeparte-mentet. Prosjek-tet vart finansiertav departementet,og gjorde detmogeleg forstatsarkiva å fåordna og regis-trert ei lang rekkjepreste- ogprostearkiv.

Boka “Preste- ogprostearkiver. Enbrukerveiled-ning” er eitresultat av detteprosjektet. Bokavil ha stor verdifor dei som skalgranske preste-arkiva. Ho gjevden naudsyntekunnskapen omkva eit preste-arkiv er, og gir arkivkatalogane ogarkivmaterialet fleire nye dimensjonar.-Eg tykkjer at boka til Bjerkås børglimre med sitt nærvær i kvar einseriøs sogegranskar sitt studer-kammer.

Portrett av soknepresten og seinareprost Wilhelm Frimann Koren (1801 -

1875) I Statsarkivet i Bergen er detbevart arkivmateriale frå hans tid som

prest i Selje.(Fylkesarkivet - fotosamling:

SFFf-94334.0003)

Prestearkivai Sogn ogFjordane

Arkiva etter prestane og prost-ane i fylket vårt er oppbevart iStatsarkivet i Bergen.

Statsarkivet har lagt ned eitstort arbeid dei siste 10 åra for åsamle inn, ordne og registreredesse verdefulle arkiva. Som einkuriositet vil vi nemne at ei avdei eldste bevarte kallsbøkene iNoreg kjem frå Davik i Nordfjordog er frå 1742.

Statsarkivet har laga ein sam-

katalog over preste- og proste-arkiva som er oppbevart der.

Statsarkivar Yngve Nedrebø kanfortelje “Kjelda” at det ligg sværtmykje spanande kjeldematerialeog ventar på dei interessertesogegranskarane.

Statsarkivet er ikkje heilt ferdigmed innsamlingsarbeidet.Mellom anna saknar YngveNedrebø fleire klokkarbøker.

- Ta kontakt med han på telefon(55 31 50 70) viss du kjenner tileldre klokkarbøker frå ditt om-råde.

Snorre D. Øverbø


I laupet av 1998 og 1999 skal allekommunane i fylket avleverapersonregister til Fylkesarkivet.Avleveringsordninga gjeldkonsesjonspliktige personregistersom ikkje har vore i bruk dei siste10 åra. Det vil mellom anna seiapersonmapper frå sosialkontor,barnevernkontor og skulekontor.Avleveringa femner med andreord om store mengder kjensle-vare personopplysningar. Fylkes-arkivet har rammekonsesjon fråDatatilsynet til å ta imot ogoppbevara slike register.Avleveringa skal for det einesikra mot misbruk avpersonopplysningar og for detandre sikra at dokumentasjonikring einskild-personar vert sikrafor ettertida.

Av Gunnar Yttri

Avlevering av kommunale person-register har bakgrunn i Person-registerlova som trådde i kraft i 1980.Med personregister definerte lova eitregister, eller ei liste, m.m. som varlagra slik at opplysningar om deneinskilde kunne finnast att. Lovaskulle sikra mot misbruk avpersonopplysningar, eit misbruksærleg ny informasjonsteknologimogleggjorde. Datatilsynet vartoppretta som kontrollorgan for å føratilsyn med at vedtektene i lova vart

følgde.Personregisterlovainnførte konsesjons-plikt for å etablerapersonregister.Konsesjonsplikt vilseia at registereigar, tildømes ein kommune,må ha konsesjon fråDatatilsynet. Konse-sjonen gjev retnings-liner for etablering,oppbevaring og brukav registeret. Ty-piske personregisterville vera person-mapper ved eininstitusjon.

Klareansvarsliner,tryggleik ogkontrollFylkesarkivet harhatt ramme-konsesjon formottak og oppbe-varing avkonsesjonspliktige personregistersidan 1992. Det var likevel først i 1997at systematisk innsamling av kommu-nale personregister tok til. Dette måframfor alt sjåast i samband med eintrong romsituasjon ved Fylkesarkivet.Sommaren 1997 fekk arkivet hand om

nytt magasindepot, nokosom ga grunnlag for eiplanmessig og trygginnsamling.

Hausten 1997 vart eitprøveprosjekt igangsett iVågsøy kommune der alleaktuelle etatar avlevertepersonregister som ikkjehadde vore i bruk på 10 år.Med bakgrunn i røynslenefrå Vågsøy vart detutarbeidd retningsliner foravlevering frå andrekommunar. Stikkord for

desse retningslinene er klåre ansvars-liner, tryggleik og kontroll. Kvarkommune må avlevera sine person-register i tråd med desse retnings-linene. Når avleveringa finn stadovertek Fylkesarkivet ansvaret formaterialet. Kommunen og dei person-ane materialet gjeld kan i ettertid fåtilgang til materialet etter reglane iPersonregisterlova.

Dei særskilde retningslineneskal tryggja eit arkivmateriale som ersærs personsensitivt. I praksisføregår avleringsarbeidet på det visetat Fylkesarkivet held eit innleiandekurs i korleis materialet skal pakkastned og listeførast. Kommunane måsjølv ta det vidare ansvaret for dettearbeidet. I siste runde kjem Fylkes-arkivet attende til kommunen, kontrol-lerer at alt er gjort i tråd med gjevneretningsliner og kvitterer ut materia-let.

Stort prosjekt ved Fylkesarkivet

Innsamling av personregister i kommunane

Avisene har stendig oppslagom mangelfull kontroll med

personopplysningar.Personregisterlova gjevretningsliner for bruk og

oppbevaring av slikeopplysningar.

I laupet av 1998 og 1999 skal allekommunane i Sogn og Fjordaneavlevera eldre personregister til

Fylkesarkivet. I den samanhengen erdet laga særskilde retningsliner.

(framhald s. 19)


Av Liv Fridtun

Det er i år hundre år sidantonekunstnaren Anders Viken vartfødd. Dette ynskjer Jølster kom-mune å markere med å reise einbauta over Anders Viken. Det erog planlagt ein stor konsert isamfunnshuset på Skei mednokre av dei fremstefolkemusikarane i landet. Avdu-king av bautaen og konsertenvert på jonsokaftan.

Ei nemnd har og arbeidd med åfå gje ut eit nytt notehefte. Med inemnda har vore Arne Viken, Arne M.Sølvberg og Sigmund Eikås. Det vertog laga ein ny CD med musikk avAnders Viken. Den kjem ut saman mednoteheftet og skal vere ferdig tiljubileet.

Jonsokaftan vert det først eisamling ved bautaen med nokreprograminnslag og minnetale avprofessor Sven Nyhus, før avduking.På samfunnshuset vert det etterpålagt opp til ein rein konsert med fokuspå musikk av Anders Viken. Ein kannemne nokre av deltakarane: Arne M.Sølvberg, Sigmund Eikås, Leif Rygg,Annbjørg Lien, Inge Reksten, SvenNyhus. Arrangementet vert ope foralle. Etter programmet vert det dans tilmusikk av Fjellklang og Indre Sunn-fjord spelemannslag.

Anders VikenMusikkavdelinga har eit stort arkiv-materiale med slåttar etter AndersViken, både i form av opptak og notar.Rolf Myklebust har i boka ”50 år medfolkemusikk” skildra tonekunstnarenpå denne måten:”Anders Viken var fødd i Jølster i1898. Han vaks opp med musikk iheimen. Faren, Ola Viken spelahardingfele, og sonen tok etter. Alt i9-års alderen spela han ute på tunet ieit bryllaup. Saman med MosesPaulen gjekk han på eit åttedagarsnotekurs hjå Gabriel Reed i Breim.Elleve år gamal spelte han tilbryllaups saman ned Moses Paulen,som var 5 år eldre. Desse to kom til åspele mykje ilag seinare, og deiinspirerte kvarandre.Anders Viken tok tidleg til å improvi-sere på fela, og hadde lyst til å få meirut av hardingfelespelet enn deislåttane som vart nytta til vanleg. Hanendra stolen på fela, tok til med

vibrato i spelet og nyttadobbeltgrep også ihøgare posisjonar. Tileige bruk komponertehan etter kvart tone-stykke og slåttar somkravde ein annanteknikk enn hardingfele-spelet.Anders Viken haddelyst til å skaffe segvanleg fele, men farenvar imot det; sonenskulle halde seg tilhardingfela. Til sluttfekk han ein felemakar tilå lage seg ei ny harding-fele som er ein kombina-sjon av fiolin og har-dingfele. ”Idealfela”kalla han denne. AndersViken sinekomposisjonar nyttar utinstrumentet med storspennvidde i melodianeog mykje dobbeltgrepsom krev utvikla teknikkhos utøvaren.I 1918 gjekk AndersViken på Voss Folke-høgskule. På førehandhadde han gjort avtale med styrarenom at han ikkje hadde plikt til å gå påalle skuletimane, og fekk såleis høvetil å dyrke musikken sin.Anders Viken hadde naturleg talentfor felespel, og var sjølvlærd,unnateke notekurset hjå Gabriel Reedog det vesle han lærde av musikk pålærarskulen. Han var ikkje meir enntolv år då musikken hadde fanga allinteressa hans; han ynskte å blimusikar, men faren nekta. Då det ikkjebaud seg høve til å innfri ynskjet,valde Anders Viken å verte lærar ogdyrke musikken ved sida av. I 1924vart han dimittert frå VoldaLærarskule. Dei første åra vikariertehan som lærar i Jølster, men i 1930vart han tilsett i Viken krins etterfaren, som hadde vore lærar der i 40år. Anders Viken kom også til å verkeder til han gjekk av med pensjon.I yngre år gav han konsertar overheile Vestlandet og mange staderelles i Sør-Noreg. Saman med bror sin,lærar Daniel Viken, reiste AndersViken over heile Sunnmøre. Brorenheldt foredrag og Anders spelte. IVartdal trefte dei Per Bolstad sen., ogfekk høyre han spele. Det var musikketter Anders Viken sin hug, og som

komponist av bygdeslåttar i gammalstil vart Bolstad hans ideal.På repertoaret stod musikk frå fiolin-litteraturen som t.d. ”La Folia” avCorelli, eit krevjande fiolinstykke, oghan spelte eigne komposisjonar. Hanspelte også større hardingfeleslåttarfrå folkemusikken. Elegant bogeføringog treffsikker venstrehandssteknikkvar typisk for Anders Viken. Han harei særstilling i norsk bygdemusikk.Han var både spelemann og fiolinist,og det pregar komposisjonane hans.Ein merkar at han hadde fått impulsarfrå den europeiske fiolinlitteraturenog salongmusikken. Han hadde eit riktoppkome av musikalske idear, og taletpå komposisjonar - tonestykke,lydarslåttar og dansar i gamal stil -var over 400 nummer. Ein del avAnders Viken sine komposisjonar harblitt folkeeige. ”Brulandsvalsen” varein av dei første slåttane hans somkom ut over bygdene, og ”Jølstra-brura” og ”Huldresølvet” er brureslåt-tar med ein høgtideleg, vørdelegdåm.”

Anders Viken (1898-1977) – hundreårsmarkering

- Anders Viken (1898-1977), frå kring1925. (Biletet er utlånt av Magnhild

Viken, Skei i Jølster).


Jølster valde ei kyrkjedør i tre med smijarn-beslagsom sitt kulturminne då Kulturminnestafettengjekk gjennom Noreg i fjor sommar. Døra erplassert i Ålhus kyrkje, og har eit langt eldreopphav enn det drugt 200 år gamle gudshuset.Dateringar av døra fører ho attende til 1200-talet.Den gongen vart ho truleg nytta i heimen til ein avdei mektigaste mennene i Noreg, i borga tilAudun Hugleiksson på Hegranes i Jølster.

Av Gunnar Yttri

Døra er 2 meter og 13 cm høg, 1 meter og 3 cmbreid. Ho består av to plankar den eine er 67centimeter breid. Tidlegare har nok døra voremonaleg høgare, då ho tidlegare truleg har vorehalvrund ovantil. Dette vert teke til inntekt for atborga åt Audun Hugleiksson har vore heller stor. Idag finst det elles ingen ruinar etter denne borga.Frå gamalt av har døra vore raudmåla. Dei rikemiddelalderske jarnbeslaga har gjennom tidenevore måla med ulike fargar, mellom anna kvitt oggrønt. Framfor alt er det muntlege overleveringarsom har slått fast opphavet til døra. Men ikkje allehar vore overtydde om at døra verkeleg har vore iAudun Hugleikssons borg. Mellom anna har detvore hevda at døra er heller typisk for kyrkjedørerpå 12-1300-talet. Men nett jarnbeslaga skal peika iretning av at det verkeleg er tale om ei dør fråAudun Hugleikssons borg. På det triangelformabeslaget over låsen er det liljer, og liljer er ogsåviktig del av motivet på Auduns skjoldmerkje.Sentrale verneinteresser har freista å få hand omden særmerkte døra fleire gonger.I 1860-åra ønskte Fortidsminnesmerkeforeningen åfå overdra døra til Bergens Museum, i 1890-åravart det gjort tiltak for å få ho overført til Vestland-ske Kunstindustrimuseum. Men lokale krefter varikkje interessert i dette og døra vart verande iÅlhus kyrkje.

var frå Hegranes i Jølster og varlangt ute i slekt med kongehuset.Han var lovkunnig og vart stallare,ein av dei øvste embetsmenn, hjåMagnus Lagabøte (konge 1263 –1280). Truleg spela han ei stor

Kulturminne i Jølster:

Dør frå AudunHugleikssons borg

Bilete av døra frå Audun Hugleikssons borg på Hegranes iJølster.

Kjelder:Frå heftet ”Høgmellomalder” av Lidv.Klakegg.

Artikkel frå jubileumsskriftet, ”Ålhuskyrkje 200 år”, av Egil Øvrebø.

Takk til Jølster kommune v/ Sissel G.Sægrov som har sendt grunnlagsma-teriale til Kjelda-redaksjonen.

Audun Hugleiksson (ca. 1240-1302)rolle i kongen sin rikslovgjevnadfrå 1270-åra, eit lovmakeri somfor tida sto langt framme. Hanvart lendmann i 1277 og fekkTunsbergs syssel. Under EirikMagnusson (1280-1299) vart han

fehirde (skattemeistar) og haddemellom anna mange viktige diplo-matiske misjonar til utlandet. Hanvar i Frankrike i 1295 og lovte denfranske kongen norsk krigshjelp ogfekk utbetalt ein større pengesum


som forskot. Ved tronskiftet i1299 vart Audun dømd for svik oghan vart hengd på Nordnes i 1302.Den røynlege bakgrunnen er ikkjeklarlagd. Auduns gods,”Nordfjordgodset” vart dåinndrege under krona. AudunHugleiksson var særs rik. Som-maren 1960 vart ein minnesteinom Audun avduka i Jølster.Kjelde: Aschehoug og GyldendalsStore Norske Leksikon.

Gunnar Yttri

Audun Hugleiksson sitt baron-segl. Biletet er ein kopi frå detfranske riksarkivet og er oppbe-vart ved Fylkesarkivet. Fylkes-arkivet har i tillegg fått tilsendtandre avfotograferingar av mate-riale etter Audun Hugleiksson,mellom anna av dei traktatar haninngjekk i Frankrike i 1295.

Av Trude Risnes

Biletbok frå Vik II er i sal,med Vik LokalhistoriskeArkiv som utgjevar. Bokaer bygd opp på samemåten som den fyrstebiletboka, med utvaldegodbitar frå privatesamlingar og foto-samlinga til Vik Lokal-historiske Arkiv.

Boka har spreiing både imotiv og tidsrom, medbilete frå heile kommunenog frå seint på 1800-talettil 1950. Slik burde detfinnast bilete av inter-esse for dei fleste ikommunen. Somme av motiva kjennernok folk frå før. Arne Inge Sæbø hargitt plass til fleire klassikarar, særlegfrå fotograf O.P Fosse si samling.Portrettet av Ingebrigt H. Tryti(Soffien) er eit slikt bilete, og visstfortener slike bilete å koma med iboka! Sjølv med stor variasjon imotiva, er boka på eit vis tematisk.

Her er fleire bilete av t.djonsokbryllaup, arbeidskarar ellergardshus - frå ulike stader - samla.Like motiv, men mange variasjonar erinteressant!

Som naturleg er når ein har medamatørbilete å gjera vil kvalitetenvariera, og somme av desse bileta er

noko uskarpe. Men biletkvalitetenelles er god. Storleiken vekslar mellomstørre bilete som fyller heile sida, til

Litteratur

Godbitar frå Vik i ny biletbok

Frå bygging av brua ved Fosse påVikafjellet, er eitt av bileta i biletbok frå

Vik II, gitt ut av Vik LokalhistoriskeArkiv. SFFf-95031.0016.

(Eigar: Oddvar Tryti).

(framhald side 19)


Herr redaktør!

I Kjelda nr.1 1998 skriverGunnar Yttri et stykke omden korrespondansen jegfor et par år siden førte medBrynjulv Østerbø vedrø-rende det bildet fraArbeidertjenestens 1. Sveit ISogn og Fjordane, som erpublisert i Den norskenasjonalsosialismen (Oslo:Pax 1982/1990) s. 137.Leserne vil kanskje huske atforholdet gjelder et foto fraAT-leiren i Hermansverk,som har fått en noe misvi-sende billedtekst i boka.Korrespondansen medØsterbø ga oppklaring avflere forhold og er forsåvidtdekkende omtalt i Kjelda.Men to ganger sier Yttri foregen del at billedtekstenviser at ”redaktørene (dva.bokas forfattere Dahl,Hagtvet og Hjeltnes) harhatt ein noko lettvintomgang med det historiskekjeldematerialet”, og ankla-ger oss dessuten for ikke åoppfylle det krav til presi-sjon som må stilles til densom tar på seg å skrive omnorsk krigshistorie.

Disse bemerkninger angårforhold mellom riks-og

lokalhistorie, og mellomfoto-og tekstinformasjon,som jeg gjerne vil gi enkommentar.

Fotografiet fra Hermansverker stilt til disposisjon avNorges Hjemmefrontmu-seum, slik det opplysess.223, og billedtekstenbygger på de informasjonersom står skrevet på baksi-den av bildet. Å bringe detvidere med de opplysningersom denne kilden oppgir,kan etter min mening ansessom lettvint omgang medkildematerialet. Det er ettermitt skjønn den eneste rettemåten å behandle en foto-kilde som denne på. Ut-gangspunktet er da at kildeni egenskap av fotografiframtrer som utsagnskraftigog interessevekkende.Kroppene, konfigurasjonen,konteksten – idrett ognasjonalsosialisme – taler etvisuelt språk som er hoved-saken i denne forbindelse.

Men også de verbaleinformasjonene hører med.Det fantes utfra opplysnin-gene på baksiden av dettebildet ingen navn på perso-ner som kunne oppsøkes forverifisering, eller andre sporsom kunne nyttes for åinnhente ytterligere opplys-ninger. En full og selvsten-dig fotogranskning i lokal-miljøet før publisering av etbilde som dette, er såtidkrevende at det i praksisforbyr seg selv. Den enestepraktiske mulighet for åhente inn ytterligere infor-masjoner, er derfor å publi-sere det, slik at bildet kangjenkjennes og teksteneventuelt beriktiges.

Risikoen for feil er selvføl-gelig til stede fordi billed-teksten bygger på bare enkilde. Historikeren bør somjournalisten alltid ha minstto. Men det hender ar detteer umulig. Et fotografihentet fra et arkiv medopplysninger bakpå, kanvanskelig sjekkes uten at etannet tilsvarende billed-eksemplar finnes medselvstendige opplysningerbakpå. Den situasjonen vil

ofte ikke foreligge. Denvanligste feilen som gjerneopptrer i slike tilfeller,gjelder datering. En håndhar f.eks, skrevet ”1942” bakpå et fotografi. Ingen kanvite om dette er en samtidigog pålitelig tidsangivelse,eller en senere og derforkanskje omtrentlig datering.Kilden - Norges Hjemme-frontmuseum - må i dettetilfellet regnes som god,uten at den garantererfeilfrihet.

Man kunne kanskje si atpersonvernet er et hensynsom taler for ikke å offentlig-gjøres NS-relatert materialeuten svært nøye kryss-jekking. Mange av bildene iDen norske nasjonalismenkan diskuteres i så måte.Som forfattere har vi valgt åbruke det fotomaterialet vifant, med de informasjonervi hadde til rådighet, ut fraså gode kilder som mulig.Navn bruker vi imidlertidbare i sjeldne tilfeller. Vårtvalg kan selvfølgeligdiskuteres. Men noenlettvint omgang med kilde-materialet er det vel ikke.

Så til den sviktende presi-sjon. Jeg er helt enig medYttri i at billedteksten burdebrakt den informasjon at “1.Sogn og Fjordane sveit”rimeligvis refererer tilArbeidstjenesten og ikke tilpartiet NS, noe jeg rede-gjorde for i brevvekslingenmed Østerbø. Igjen skyldtesdette såvidt jeg vet informa-sjonene bak på bildet. Deskulle vært kontrollertnøyere. Men det er ikkederfor nødvendigvis galt åkalle Hermansverk en “NS-lomme på det ellers såimmune Vestlandet”. Sognog Fjordane hadde etter vårtmateriale 438 NS-medlem-mer. Det skal ikke så storkonsentrasjon til for atbetegnelsen “lomme” måkunne brukes. At det lå enAT-leir på stedet, taler sittfor at partiet hadde relativthøyere oppslutning der ennandre steder i fylket. Befalog ansatte ved slike leire varoftest NS-medlemmer. Det erikke mer som ligger i beteg-nelsen “lomme”. Særskilt

presis er det kanskje ikke.Men presisjon forutsetterofte at det foreligger flereopplysninger enn det faktiskgjør. Jeg ser at Fylkesarkivetnå samler stoff om Arbeids-tjenesten i Sogn og Fjor-dane. Slike data var ikketilgjengelige da vi skrev Dennorske nasjonalsosialismen.

Det er forståelig at lokal-historikere reagerer på feileller unøyaktigheter irikshistoriske framstillingernår disse streifer forhold iens egen bygd. Men jeghåper at vi kan enes i detgenerelle synspunkt at deter bedre at en rikshistoriskframstilling nytter punkt-nedslag i lokale forhold, ennat den av frykt for ikke åvære 100 prosent korrekt,holder seg til generaliser-ende vendinger. Lokalenedslag høyner verdien aven nasjonal framstilling. Detgjelder både stofftilfang,spennvidde og nyanser ogdetaljer - det er vel alminne-lig anerkjent nå.

Hvis vi kan være enige omdette, må det også væreriktig å si at den kilde-vurdering som legges tilgrunn i rikshistorien, ikkenødvendigvis blir lettvint.,selv om den utgår fra etsentralt innsamlet materialesom vanskelig kan sjekkesmot et lokalt materiale. Åkreve full lokalhistoriskgranskning av alle detaljer iet tilfelle som det vi diskute-rer her, ville være det sammesom å kreve at vedkom-mende lokale nedslag -fotografiet fra leiren iHermansverk - ikke skullenyttes i det helet tatt. Detville etter min mening væresynd. Bildet er i seg selv enverdifull fotografisk kilde.At den medfølgende tekst-informasjonen er blitt bedreog mer korrekt etter at enårvåken lokal leser har sagtfra, og at et blad som Kjeldahar kunnet bringe korre-spondansen om dettevidere, er i seg selv uttrykkfor en god og fruktbardialog. I den dialogen haretter min mening beggeparter håndtert. kildenforsvarlig, hver ut fra sineforutsetninger.

Vennlig hilsenHans Fredrik Dahl

Brev til redaksjonen

Brev til Kjelda frå profes-sor Hans Fredrik Dahl.Dahl er professor vedInstitutt for medier ogkommunikasjon vedUniversitet i Oslo. Hanhar skrivi ei rekkje bøkerom historie og masse-medier.

Årgang 7, nr 2 - 1998 Kjelda 17Svar frå redaksjonen

Eg viser til innlegget frå professorHans Fredrik Dahl vedrørande minartikkel om korrespondansen mellomDahl og Brynjulv Østerbø, og særskiltom teksta til eit bilete frå Arbeids-tenesta på Hermansverk under krigen.Først vil eg takka Dahl for eit brevsom på mange punkt er oppklarande,og som eg i mykje kan vera samd i.

Samstundes finn eg framleis grunn tilå hevda at forfattarane i det aktuellehøvet har hatt ein noko lettvintomgang kjeldematerialet og såleis itillegg har vore for upresise.Samanblandinga av unggutarutskrivne til Arbeidstenesta medNasjonal Samling, og slutnaden omat Hermansverk var ei “NS-lomme”burde vore unngått. I det følgjandegrunngjev eg dette nærare.

1. Om tilhøvet mellom foto-og tekstinformasjonDahl legg fram at biletteksta, derdet vert hevda at Hermansverk varei “NS-lomme”, byggjer på infor-masjon skriven på baksida avfotografiet. Fotografiet er lånt fråNoregs Heimefrontmuseum. Han leggvidare fram at det ikkje kan veralettvint omgang med kjeldene å bringavidare den informasjonen som dennekjelda gjev. Eg er heilt på linje medDahl i dette spørsmålet. Historikararmå, om ikkje anna er sagt, kunnaforventa at dei opplysningar somvert gjevne til eit bilete frå eit arkiveller eit museum i all hovudsak erkorrekte. Ved Fylkesarkivet oppleverme denne problemstillinga dagleg,ikkje minst i fotovern-arbeidet.Dersom urette opplysningar kjem innkan dette etter ei tid gje ei skeiv ellerfullstendig feil oppfatning av biletet.Eg deler Dahl si oppfatning av at detville verta eit altfor omfattande arbeidom historikaren i ettertid skalkontrollera alle opplysningar.

Då eg skreiv artikkelen om“NS-lomma” Hermansverk” slo detmeg ikkje at slik informasjon somgjekk fram i biletteksta kunne heftaved sjølve biletet. Bilettekstar vedarkiv- og museuminstitusjonar plar haeit meir nøkternt preg. I ettertid har egdifor teke kontakt medHeimefrontmuséet for å gjera merksampå at det her kunne liggja innemisvisande informasjon. MenHeimefrontmuséet opplyste at detikkje var knytta nokon informasjondirekte til biletet. Biletet inngjekk i eisamling med over 30 bilete frå

Arbeidstenesta på Hermansverk,konfiskert på Bergenskanten etterkrigen. Men det var ikkje knyttainformasjon til nokre av bileta. Medden føresetnad at dette også vartilfelle då boka vart skriven, meiner egat forfattarane sjølve må ta det fulleansvaret for den biletteksta som er i

boka.

2. Om biletet sitt visuelle språkI brevet sitt skriv Dahl at nett dettebiletet talar eit visuelt språk som bindsaman idrett og nasjonalsosialisme.Eg er samd i at denne bindelekkenkan gjerast, og i den aktuelle bokamed (den misvisande) biletteksta somfølgde med vert sambandet idrett ognasjonalsosialisme særleg sterkt.

Samstundes er det historikarensi oppgåve å tolka bileta utifrå biletasi samtid. Det er lite i biletet åleinesom omhandlar nasjonalsosialisme.Turnoppvisningar av den typen somer avfotografert var heilt vanleg iidretten frå 1920- og 1930-åra, Dettegjeld idrettslag på landsbygda, og iidrettslag i tettstadane knytta tilborgarlege krinsar og i arbeidarid-retten. Fysisk fostring, samhald ogsunn og frisk ungdom var ideal somsto sterkt i fleire politiske leirar. Det erførst når forfattarane heng på denmisvisande biletteksta at sambandetnasjonalsosialisme og idrett vertetablert.

3. Om slutnaden om atHermansverk var ei “NS-lomme”I sitt brev til Kjelda skriv Dahl at detuansett kan forsvarast å kalla Her-mansverk for ei “NS-lomme”. Dettemed utgangspunkt i at Sogn ogFjordane hadde 438 NS-medlemmar,

og at konsentrasjonen ikkje trengvera så stor før ein byrjar tala om eilomme. Likeeins vert det faktum atdet låg ein AT-leir på staden teke tilinntekt for at NS hadde “relativthøyere oppslutning der enn andresteder i fylket. Befal og ansatte vedslike leire var oftest NS-medlemmer.”

Det er ikkje særleg turvande ådiskutera kor mange som trong veramedlemmar av Nasjonal Samling i einkommune før ein byrjar å tala om ei“NS-lomme”. Men ein kan vanskelegslutta utifrå plasseringa av Arbeids-tenesta på Hermansverk at her var detrelativt mange NS-medlemmar. Eg viltru at dette også vil gjelda for andrestader der Arbeidstenesta haddetilhald. Viktigare var det truleg atsentrale personar i kommunen ønskteå få ei slik teneste til bygda og atbønder og skogbrukarar etterspurdearbeidskraft. Befalingsmenn kunne ogmåtte nok ofte hentast frå andrestader. For Hermansverk sittvedkommande var ingen avbefalingsmennene frå Leikangerkommune. I Torgeir Johan Thunshelleog Hans Hendriksen sin artikkel “Denmislukka samlinga. Nasjonal Samling iSogn og Fjordane fylke 1940-1945” (iR. Danielsen (red.): Fra idé til dom:noen trekk fra utviklingen av Nasjonalsamling, (1976)) går det elles fram at“NS-lommene” i Sogn og Fjordanefanst andre stader enn i Leikanger,dette både i absolutte og relative tal.

4. Om sambandetriks- og lokalhistorieEg er heilt samd med Dahl i at riks-historiske framstillingar også børnytta punktnedslag i lokale tilhøve,og har forståing for at ein ikkje kan gåi detaljar og kryss-sjekka alle lokaleopplysningar. Ofte må historikarennøya seg med eit avgrensa kjelde-materiale, gjerne av sentralt opphav. Imin artikkel slo eg ikkje til lyd for atforfattarane burde ha samla inn meirlokalt materiale før dei laga ei riks-historisk framstilling, sjølv om detteofte kunne vore ønskjeleg. Det varhandsaminga av det føreliggjandematerialet som var og framleis erankepunktet.

Dette lange svaret frå mi sideskuldast eit ønskje om å klargjeraomstenda ikring Arbeidstenesta. Detviktige i ordskiftet er for det eine atden misvisande biletteksta vert rettaopp i seinare utgåver av bokverket,og for det andre at me som syslar medhistorieskriving får inspirasjon til åutvikla evna til å sjå opningar oggrenser i kjeldematerialet.

Gunnar Yttri

Svar til Hans Fredik Dahl fråGunnar Yttri.


Mange samlingar etter fotografarhar gått tapt gjennom tida. Ei avdei er etter fotograf Christoffer L.Berg, som heldt til i Florø rettetter århundreskiftet. Biletet vipresenterer her er eit av dei fåsom er igjen etter denne foto-grafen.

Av Arild Reppen

Christoffer L. Berg, fødd i Bergen7.mai 1870, drog i tidlege år til Ame-rika, slik mange gjorde. I Dakotautdanna Berg seg til fotograf. Menhan slo seg ikkje til ro med det, ogdrog vidare til England, der hanutdanna seg til telegrafist. Berg vartheller ikkje verande i England, mendrog etter kvart attende til Noreg. Herslo han seg ned i Strandgata i Florø,der han opna eige fotografatelier i2.etasje i mora sitt hus.

Fotografyrket gav imidlertid ikkje nokavkasting, så Berg vart kontormann

på Florø Kemnerkontor og fotogra-ferte litt ved sida av. Han avsluttaverksemda nokre år før han døydde i1929, og selde alt utstyret til fotografMalvin Horne.

Tragisk skjebneGlasplatesamlinga etter fotograf Bergvart i nokre år oppbevart på loftet iRådhuset i Florø. Det som hendevidare finst det to versjonar av. Deneine fortel at platene vart kasta påsjøen ein gong før andre verdskrigenfor å gjere plass til kommunale arkiv.Den andre historia fortel at det vartyskarane som kasta dei på sjøen for ågjere plass til sine arkiv. Kva for eihistorie som er sann veit eg ikkjesikkert, men uansett korleis det hendeer det i alle fall sikkert at mestepartenav samlinga gjekk tapt. Det som finstatt frå samlinga er nokre tilfeldigeglasplater som enten vart gløymd att,eller teke vare på av folk som var medpå ”ryddinga”. Det finst og nokre

Florafotografen Christoffer L. Berg

plater i samlinga etter fotograf Horne,som truleg fylgde med fotoutstyretsom Berg selde.

Ut over dette har vi ikkje mykjeopplysningar om fotograf ChristofferL. Berg.

Om nokon kjenner til historia omBerg, eller bilete som kan stamme fråhan, ta gjerne kontakt med oss.

Biletet syner ein storkar frå Florø.Fiskebåtredar Anders Haave,

sitjande til venstre i biletet, gjordedet godt, og hadde fiskeskuter itrafikk langs norskekysten og tilAmerika. Han tok til tidleg med

fiskedampskip, og dreiv og ei tidmed trelasthandel. Biletet er frå

kontoret til fiskebåtredaren, og synerHaave sjølv og to tilsette i bedrifta.På veggen kan vi mellom anna sjåeit måleri av eit fiskedampskip frå

rederiet. (Biletet er utlånt fråKysmuseet i Sogn og Fjordane).


Sogndal bibliotek gav tidleg i vår utheftet “Bolette Pavels Larsen.Målkvinne, kritikar og forfattar fråSogndal. - Eit undervisningsopplegg.”Driftige krefter ved og ikring bibliote-ket med biblioteksjef Gerd Vik ibrodden har her gjort eit nybrotts-arbeid for å gje skuleelevar aukakunnskap om Bolette Pavels Larsenog hennar samtid.

Av Gunnar Yttri

Bolette Pavels Larsen var føddi Sogndal i 1847 og markerte segetterkvart somforfattar, mål-kvinne oglitteraturmeldar.Ho var denførste som skreivpå sognemål ogmiljøskildring-ane hennar varofte henta fråIndre Sogn.Pavels Larsenvar 18 år då horeiste fråSogndal, menhadde livet utkontaktar iFjærland ogferierte jamnther.

Sogn-dal bibliotekhar hatt hjelpav lærarkref-ter for åutforma heftet slikat det skal høva for undervisning .Etter kvar emnebolk følgjer såleis eit

sett oppgåver. “Med Bolette vilelevane ha ein innfallsport både tildialektkunnskap, språkkunnskap,lokal og nasjonal historie frå dennetida”, heiter det i heftet.

Framstillinga går med PavelsLarsen som utgangspunkt inn på eirekkje samtidsaktuelle emne, staderog personar, både med lokalt ognasjonalt preg. Mellom overskriftenefinn me “Striden om språket”,“Embetsstand og allmuge”, og“Nasjonalt medvit”. I persongallerietfinst storleikar som Arne Garborg,Ivar Aasen og Olav Sande.Utgjevinga har preg av å vera grundig

gjennom-arbeidd oggjev dessutanrike tilvisingartil kjelder oglitteratur.

Siste delenav heftet gjevsmakebitar avBolette PavelsLarsen sittforfattarskap. Isamband medundervisnings-opplegget erlydboka“Sognablo` ogandre for-teljingar” ogsåutgjeven. Herfinst fleire avPavels Larsensine forteljingarinnlesne påsognemål avskodespelar Ingrid

Anne Yttri frå Sogndal.

Nybrotsarbeidav Sogndal bibliotek

mindre og fleire bilete i lag. Kvartenkelt motiv vert slik betre framheva.Bilettekstane er lette å lesa, med enkelskrift og stort tekstformat. Sommesider verkar noko tomme, her haddedet vore plass til fleire småbilete, ellerkanskje utsnitt frå hovudmotivet.

Fleire av bileta kunne ha hatt meirutfyllande tekstar, eller tilvisingar.Små glimt inn i historia til munnspel-orkesteret Vikørens guttekorps og

Vangsnes som jektesenter i Sognhadde vore spennande. Boka haddeslik vorte meir historisk interessant,også for folk utanfor Vik kommune.

Biletbok for Vik II er eit flott foto-album og vil nok lokke fram mangeminner, men boka kan og gje lærdomom det som eingong var. Boka kan eintinge ved å ta kontakt med Arne IngeSæbø ved Vik Lokalhistoriske Arkiv.

Godbitar frå Vik... (Framhald frå side 15)

Kommunale personregisterI kommunane finst det ei rad ulikekonsesjonspliktige personregister.Innanfor skule, barnehage ogPedagogisk-Psykologisk Råd-gjevingsteneste er det vanleg å hamapper for elevar, barn og klientarsom treng særlegoppfølging. Helse-, sosial-, pleie-og omsorgstenester har ei rad ulikeklient- og pasientarkiv som erkonsesjonspliktige. Somhovudregel skal desse avleverast tilFylkesarkivet 10 år etter at dei hargått ut av bruk. Det vil til dømesseia 10 år etter at ein elev har gåttut av skulen, eller 10 år etter sistekontakt med ein sosialklient.

Det har ikkje vore gjennom-ført avleveringar av slikt materiale ikommunane før. Difor samlarFylkesarkivet i denne innsamlings-bolken opp alle konsesjonspliktigepersonregister som ikkje har vore ibruk sidan 1988-1989. Når denneinnsamlinga er gjennomført vilFylkesarkivet med jamne mellomromsamla inn materiale i kommunane.Ikkje alle kommunale personregisterer konsesjonspliktige. Personalarkiv(mapper over tilsette i kommunen)er ikkje konsesjonspliktige og skalheller ikkje avleverast til Fylkes-arkivet. I tillegg finstpasientjournalar i den kommunalelækjartenesta, på sjukeheimar, m.m.som vert regulert av særlover.Avlevering av slikt materiale fråkommunen til Fylkesarkivet måavtalast særskilt for kvar einskildkommune.

Framdrift iinnsamlingsarbeidetFylkesarkivet har denne arbeids-planen for innsamling av person-registermateriale frå kommunane iSogn og Fjordane i 1998 og 1999:

1998Askvoll, Bremanger, Eid, Gulen,Leikanger, Luster, Naustdal, Selje,Sogndal, Solund, Årdal

1999Aurland, Balestrand, Fjaler, Flora,Førde, Gaular, Gloppen, Hornindal,Hyllestad, Høyanger, Jølster,Lærdal, Stryn, Vik

Innsamling av...(Framhald frå side 12)


Glimt frå fotoarkivetI denne spalta vil me visa fram bilete frå den rikhaldige fotosamlinga til Fylkesarkivet.

Av Trude Risnes

Biletet me presenterer denne gongener frå Nordfjord, og er kome inngjennom fotoinnsamlinga i Eidkommune. Det er mjølkekontrollør OlafBakke frå Hjelmelandsdalen me serher. Biletet er teke på Eidsvoll i 1913,der Olaf i nokre år budde og arbeidde.

Mjølkekontrollørane arbeidde forlokale fjøskontroll-lag, og reiste rundttil kvart enkelt medlem i laget. Her vogdei mjølka frå kyrne og tok prøvar,blant anna for å kunne måle feitt-prosenten. Det vart og ført fjøs-rekneskap, der alle slike registreringarvart noterte ned. Dei lokale fjøs-kontroll-laga var ofte knytta tilmeieriverksemd, gjerne med kontrollav mjølkekvaliteten som viktigasteføremål.

Om mjølkekontrollørane til vanlegreiste rundt på sykkel, iført dress oghatt og med ‘rypesekk’ er nokousikkert, men staut kar og kontrollørvar han, Olaf Bakke.

Kanskje har Kjelda-lesarane bilete ogopplysningar om mjølkekontrollørarog fjøskontroll-lag her frå fylket?

Mjølkekontrollør Olaf Bakke fråHjelmelandsdalen på oppdrag påEidsvoll, 1913.SFFf-98014.0007/Fylkesarkivet.(Eigar: Liv Bakke. Ukjend fotograf).

Bilete frå Holmøyarbeidsskule

Bilete frå Holmøy arbeidsskule i Eidkommune vert no verna gjennominnsamling, registrering og seinareavfotografering. Det er Helene Hjelle,engasjert av kulturkontoret i Eidkommune som tek seg av innsam-linga og registreringa. Fylkesarkivetrettleier i arbeidet og har ansvar forbl.a avfotografering og utarbeiding avfotokatalogar. Biletsamlinga er eitverdfullt tilfang til dokumentasjon avarbeidsskulen si historie.

Ny repro-runde i VikFyrste veka i mai vart kring 150innsamla og dataregistrerte biletefrå Vik kommune avfotograferte avfotoarkivar Arild Reppen vedFylkesarkivet. Fleire av bileta kanein sjå i det siste nummeret av detlokalhistoriske bladet ‘Pridlao’.Fotovern har vore eit arbeidsfelt vedVik Lokalhistoriske Arkiv gjennomfleire år, og biletsamlinga er no påvel 8500 bilete.

Interesse for bilet-innsamling i Luster

Representantar frå Hafslo, Skjol-den og Luster sogelag var i april påvitjing hjå Fylkesarkivet, for å fåinnsyn i korleis fotovernarbeidet vedarkivet vert drive. Kultursjefen iLuster, Erling Bjørnethun, deltok ogpå møtet. Sogelaga og kommunenvil no kome saman for å drøfte eitmogeleg innsamlingsarbeid iLuster.

Trude Risnes

Årgang 7, nr 2 - 1998 Kjelda 21Nytt frå

Sogn og Fjordane Folkemusikklag

Sommarkurspå Mo

Sogn og Fjordane Folkemusikk-lag skipar kvart år til eit veke-kurs ved Mo og Jølstervidaregåande skule på Mo.Dette tilbodet er ope for alle til åvere med på. Her kan folkemu-sikk-utøvarar i alle aldrar og påulike nivå delta. Sommarkursetvert i år halde 27.juli - 1.aug.Kurset går over same lest somtidlegare, med undervisningbåde i grupper og individuelt.Det vert også fellesøkter medsong og dans.

Det vert tilbod på hardingfele,vanleg fele, toradar, trekkspelog song. I tillegg vert det eigruppe som får lære om danse-instruksjon. Det vert undervist iteknikk, folkemusikkhistorie,slåttelære, stell av instrumentm.m.

Instruktørar ved kursetvert m.a. Sigmund Eikås,Håkon Høgemo, Arne M.Sølvberg, Vidar Underseth,Sigrid Moldestad, TorgeirLeivdal, Kirsten Friis, UnniLøvlid og Bård Leversund.

15 års jubileumI år vert kurset skipa til for 15.år på rad, så deltakarane vildermed få med seg jubileums-markeringa som Mokurset vilskipe til. Sommarkurset på Mohar vore ein viktig medspelar forrekrutteringsarbeidet i fylket.

I år vil kurset markere dettejubileet med å ynskje velkomentil alle som var med på deifyrste kursa som vart skipa til. Iår vert her laga til ei ”mimre-gruppe” for alle som vil komeattende til Mo.

Meld deg på til Mokurset!Frist for påmelding er 10.juni.

Av Liv Fridtun

For dei som ynskjer å vite meir ogsetje seg inn i tradisjonen etter denstore songkjelda og tradisjonsberarenRagnar Vigdal (1913-1991), vil dennehelgesamlinga vere eit spennandetilbod. Her får ein vere med på formid-ling av opplevingar, det vert song ogei økt om komponering. Ein har ogsåtenkt å ta ei utflukt til Vigdalen derRagnar var fødd og vaks opp. Arran-gøren kan også invitere til konsertar:Laurdagen vert det kveldskonsert påBreheimsenteret, og søndag vert detsongsamling i kyrkja.

Målgruppa for samlinga erfolkesongarar, musikkstudentar ogmusikarar, komponistar og andre medinteresse for den religiøsefolkesongtradisjon.

Vigdal-symposium på Breheim-senteret i Jostedalen 4.-6. sept.

Liv Fridtun

Ragnar Vigdal vert rekna for å vereein av Europas beste folkesongarari nyare tid. Han ivra for ”dei gamletonane”, og i dag er det aukainteresse for songen etter han.Vigdal har også vore med på fleireinnspelingar på plater/ kassettar ogein lærevideo.Nokre av dei fremste som fekk gledaav å møte Ragnar Vigdal, eller somlærde av han, vil formidle sineopplevingar til oss.

Sondre Bratland, Asbjørg Ormbergog Ingrid Gjertsen er blant dei somvil delta her. Sist men ikkje minst vilson til Ragnar, Klaus Vigdal, somhar teke opp arven etter far sin,vere med på samlinga.

Arrangør for begge kursa:Sogn og Fjordane Folkemusikklag.

- Nokre av deltakarane på Vigdal-kurs i Jostedalen sist det vart halde for2 år sidan, sept. 1996, med Sondre Bratland som instruktør.

(Biletet er utlånt av Sogn og Fjordane Folkemusikklag.).

Ny songbok og CD fråmusikkarkivet

Ein ny CD og ei songbok med stoff fråfolkemusikkarkivet er i arbeid. CD´en,som vert eit dobbeltalbum, inneheld opp-tak frå Fylkesarkivet i Sogn og Fjordane,og i songboka som følgjer med vil einfinne notar og tekstar til songane.Boka er meint som ein «smakebit» på det

rikhaldige arkivet med folkesong. Re-pertoaret vert vidtfemnande, - frå reli-giøse folketonar til skjemtevers og –viser, og songar som høver for born.Alle dei 26 kommunane i Sogn og Fjor-dane vert representert, og det er opptakmed over 60 utøvarar. Boka og plata vildifor vere ein god måte å gjere segkjend med songtradisjonane i fylketvårt.


- arkiv og historie -

Hermund Kleppa

ç

Nei, du finn ikkje minibank iInnvik, det er det for små forholdtil der, men du er velkomen til å ordnamed vanlege bankforretningar iekspedisjonslokalet til SparebankenSogn og Fjordane. Banksjef AslakFure og staben hans held til like vedelva midt mellom den gamle vegengjennom “tettstaden” og den nyeparsellen litt lenger oppe. Innvikgjensidige Branntrygdelag heldt i sitid til i same huset, men verksemdadeira er no ivareteken av GjensidigeForsikring Sogn og Fjordane i avde-lingskontoret deira på Sandane.Sparebanken i Innvik er det derimotikkje planar om å leggja ned.

Vidstrakt kundekrinsFilialen av Sparebanken Sogn ogFjordane under fylkesbanken siavdeling i Stryn er ingen nykomar ibanklandskapet. Det byrja med atkommunestyret i Innvik 21.2.1881valde ei nemnd til å greia ut spørsmå-let om å skipa bank i kommunen. I junisame året la nemnda fram eit utkast tilplan. Innvik Sparebank kom i drift i1882 i lokale på Faleide. “Faleide-

banken” vaksraskt til ein ettermåten stor ogsolid sparebanki fylket. I 1913var innskytarta-let 2155 mot 247ved utgangenav 1883.Innskots- ogutlånsprotokoll-ane frå deifyrste åra viserat kundekrinsenstrekte seglangt ut overkommunegren-sene, frå indreStryn til ytreBremanger.Innvik Spare-bank gjekk medi fylkesbankenSparebankenSogn og Fjor-dane frå1.4.1988, fyrstsom eigaavdeling,seinare somfilial underavdeling Stryn.

På flyttefotInnvikbanken har somsparebankane elles vorepå flyttefot både ein ogfleire gonger. I åra 1882-1942 heldt banken til påFaleide, frå 1911 i eigehus då dei kjøpteFaleide Hotel. I 1942vart banken flytta tilInnvik. Her heldtbanken fyrst til i InnvikPensjonat, (1942-1947)deretter i Innvik Ull-varefabrikk sittutleigebygg

Sparebanken i Innvik

Mengdevis av gamlepapir på Sindre, - ogsånokre frå Innvik Spare-bank. Svein Sindre erher i ferd med å gjera

klar for transport tilFylkesarkivet.

(Foto: H.Kleppa, 1988).


Frå Faleide til InnvikI møteboka for styret i InnvikSparebank står fylgjande innfør-sle om då banken flyttahovudsetet frå Faleide til Innvik:Aar 1942 den 16 november møttestyret i banken paa Faleide for åførebu og utføre flytting avbanken til Innvik (....) Allestyrelemer tilstades. Etter opp-drag var tinga 3 arbeidarar tilhjelp. Daa dagen var slutt, varbankskaapi flutt til utgangsdøriog det mest turvande utstyr tilopning av banken i Innvik vargjort klar til flytting.Dagen etterpaa 17 novemberheldt arbeidet fram. FormannenSindre sa fraa i telefonen at hankom so snart det let seg gjera.Elles var dei andre styrelemermed i arbeidet fraa fyrst av.Sindre kom no tilstades. Etter atein kom til Innvik vartbrandskaapa sett paa plass i detleigde rom i Innvik Pensjonat.Styret slutta dermed sitt arbeid.

Når kom telefonen til Stardalen? Og korleis bar det til? Satfolk og venta på at det statlege telegrafverket skulle komamed stolpar og leidningar, eller gjorde dei noko sjølv for åkunna ringja til kvarandre eller slå på tråden til folk lengreunna - slik dei t.d. gjorde det i Hornindal og Stryn på 1890-talet då dei bygde ut den private telefonverksemda Nord-fjords Telefonselskab og slik dei gjorde det i Vassbygdi iAurland i 1929 då dei skipa Dalens Telefonlag?

Eit “funn” mellom fleire hundre gamle kontrabøker i arkivetetter Jølster Sparebank tyder på privat telefonaktivitet iStardalen i mellomkrigstida. Tidleg på hausten i 1922 setteA.Øvrebø inn 10 kroner på konto nr. 3738 StardalensTelefonlag. Innførslene i boka viser at det blei sett innpengar på kontoen i åra fram til 1932 då heile beløpet, kr.719,64 blei kvittert ut. Så er det spørsmåla melder seg: Bleidet bygd privat telefonanlegg innover i Stardalen dette året?Korleis var finansieringa? Finst det arkivmateriale nokonstad? Foto? Er det skrive noko nokon stad ? Nokon som veitnoko om eit eventuelt privat telefonlag i Stardalen? I så fall,gjer vel å ta kontakt med oss.

“Urdahuset” (1947-1960), og så i eigebygg frå 1960.

“Arkivran”Den 24. april d.å. var folk frå Fylkes-arkivet på besøk i Innvik-banken. Altav gamle protokollar og papir vartomhyggeleg pakka ned i høvelegekartongar, innhaldet listeført, og detheile utkvittert for mellombels oppbe-varing i eit av arkivmagasina tilFylkesarkivet. Alt saman - møtebøkerfor styret og forstandarskapet, forkontrollnemnda og revisjonen, - alleinnskots- og utlånsprotokollane,andre protokollar og det som måttefinnast av lause papir - alt saman skalme gå gjennom, systematisera iarkivseriar, registrera, katalogføra ogsetja opp i systematisk rekkefylgje.“Arkivran” blei det sagt på spøk, -“arkivomsut og arkivansvar” er beggetreffande uttrykk når det skal snak-kast alvor.

Bankpapir på SindreFor 10 år sidan fekk Fylkesarkivethøve til å ta hand om ei mengd gamle

papir på Sindre. Mesteparten var fråHallvard Sindre sine velmaktsdagar -tida 1920-1960, - ein mann som varmed i eit vidt spekter av offentleg ogprivat verksemd, m.a. og i InnvikSparebank. Nokre av papira varskrivne til Sindre som formann ibankstyret. Alle desse dokumenta bleiskilde ut som tilhøyrande arkivet tilInnvik Sparebank og vil no bli sam-ordna med arkivtilfanget frå banken. -Me nyttar elles dette høvet til åspørja: Har nokon andre arkiv-dokument som høyrer til InnvikSparebank? I så fall, ber me om å blikontakta.

BanksogeInnvik Sparebank ga i 1981 utjubileumsboka Innvik Eit prestegjeldi 200 år Ein sparebank gjennom 100år av Paul Svarstad. Svarstad har leitafram og presentert ei mengdopplysningar om bankverksemda fråmøtebøker og fleire andre protokollar.Boka kan ein framleis skaffa seg ved åvenda seg til sparebanken i Innvik.

Privat telefon-utbygging iStardalen?

Kjelda Årgang 7, nr 2 - 199824Brevhovud

Kjelda har brevhovud som fastinnslag. Denne gongen tek me medeit frå eit hotell i ein avnabokommunane i aust, nemleg detvelkjende Elvesæter Turisthotell iLom. I ein tekststolpe på brevarketmarknadsfører det seg som hotellet“like under Galdhøpiggen ved denstorfelte Sognefjellsvegen”.

Og sidan det er sommar og livlegferdsle på Sognefjellsvegen, tek meog med eit bilete frå farne tider. Deter truleg teke kring 1950. Folk somferdast over Sognefjellet no, møterikkje Korpen-skiltet på biletet, menderimot eit skilt på Fantesteinen,1434moh, noko lenger aust. Detabsolutt høgaste punktet ligg på1440 moh.

Briten William CecilSlingsby er ein av dei allerstørste - kanskje denstørste - pioneren i norskfjellvandring/tindesport.Han er mest kjend forfyrstebestigningen av StoreSkagastølstind i 1876. I 1904skreiv han bok om ferdenesine i den norske fjellhei-men, Norway, The NorthernPlayground, på norsk i 1966under tittelen Til fjells iNorge.

No er boka komen i ny ogutvida utgåve, utarbeidd ogtilrettelagd av JanSchwartzott. Eit omfattandenoteverk er ei heil kulturhis-torisk bok i seg sjølv. 48sider med kart i fargar gjerdet mogeleg å følgje alleferdene i detalj. (Sogn Avis)

“Det er rart å tenke på attre av de mest populæreturiststeder i dagensNorge - Fjærland, Loenog Hjørundfjord - inntilfor få år siden, for de avoss som herfra søkte demest borgjemte avkrokeri fjellheimen, var ensbe-tydende med sult ogsavn. men slik var det.Til Fjærland reiste manvanligvis fra Balholm,og til Loen fra Faleideeller Olden. Og hvaHjørundfjord angår - vel,man lot slumpen råde ogled hungersnød.Og allikevel! I hvert avdisse distrikter har jeghatt mange frydefulledager og hatt den lykkeå delta i mange herligeturer.” (W.C.Slingsby).

Litteratur“Norsk tindesports far”


Sogn og Fjordane har ei eigaavdeling innanfor Den norskeHistoriske Foreininga (HIFO).HIFO-Sogn og Fjordane arbeiderfor utbreiing av kunnskap omhistorie og historiearbeid. Detteskjer framfor alt gjennommøteverksemd, seminar og kurs.Jan Anders Timberlid, Høyanger,er formann i HIFO-Sogn ogFjordane og oppmodar interes-serte om å ta kontakt.

På møte i HIFO-Sogn ogFjordane 15. april 1998 heldthistorikaren Finn Borgen Førsundeit kritisk innlegg om skriving omlokalhistorie. Førsund sitt innlegger prenta i dette nummeret avKjelda.

Av Finn Borgen Førsund

Det vert skrive mykje lokalhistorie iSogn og Fjordane. I små kommunarvert det satsa millionsummar påbygdebøker. Fleire stader kjem det utårlege sogeskrift av varierandekvalitet og storleik. Men denneaktiviteten vert berre hylla, og aldriunderkasta eit kritisk søkjelys. Folk ernøgde med det som vert skrive, slik atdet som kan vere dårleg lokalhistorielikevel vert “god”. Denne artikkelenemnar på å sjå litt kritisk på dennelitteraturen, om det no dreier seg omden 700 sider store bygdeboka ellerden ei side vesle artikkelen i eitsogehefte. Eg ynskjer at vi som driv ifaget, profesjonelle som amatørar, kanutvikle oss og denne sjangeren.

1. Om lokalhistoriesom sakprosaLokalhistorie er det vi kallar sakprosa.Sakprosaen dekkjer ofte spesifikke,avgrensa føremål. Dette kan illustre-rast med å snakke om sakprosa ikrinsløp. T.d. er læreboksjangerenavgrensa til utdanningssystemet.Lærebøker er ikkje allmenn lesnad. Vikan her tale om institusjonelt krins-løp, lærebøker som vert lesne i skulenog universitet/høgskular.

Den lokalhistoriske litteraturen har ogsitt krinsløp. Lokalhistoria dreier segom eit klårt avgrensa geografiskområde. Tema kjem frå denne geo-grafien. Lesarane bur der, ogskribentane og redaktøren er ogheimehøyrande der. Lesarane kanvere det økonomiske grunnlaget forpublikasjonen også, ved sal/abonne-ment. Eller vi finn det økonomiskegrunnlaget til publikasjonane sikra i

lokale institusjonar eller kommunalekulturbudsjett.

Det lokale krinsløpet til den lokalesakprosaen har gamle røter, m.a. i dentopografiske litteraturen frå slutten av1700-talet. I vårt fylke er Hans Arentzsin Beskrivelse over Sunnfjord denstørste og mest kjende, og hevdar seggodt i den nasjonale tradisjonen avtopografiske skildringar. Så kjenner vigodt bygdebøkene, dei først kom likeetter 1900. Frå 200-300 titlar i førtiåra,har denne litteraturen auka til meirenn 1700 titlar landet rundt. Detteseier noko om den enorme mengde avdenne lokalhistoriske litteraturen.

Like lokalt forankra erdei lokalhistoriske årbøkene ellersogehefta, mange stader årlege ogimponerande i omfang og stoff-breidde, andre stader tunnare ogberre så ofte det er stoff. I landet kjemdet no ut meir enn 250 titlar årleg,også mange her i fylket, og dei harskrint grunnlag i små kommunar.Nokre av dei kommunale hefta(Pridlao i Vik) har langt større årlegsidetal enn Årbok for Sogn og Jol iSogn, med regionen Sogn somnedslagsfelt. Lokalhistoria skal verelokal, ultralokal!

Også annan lokalhistorisk sakprosa eri det lokale krinsløp. Eg tenkjer då påbøker med vidt ulike tema, frå krigs-historie, bedriftshistorie, eller medspesifikke tema knytt til eit geografiskområde.

2. Lokalhistorisk litteratur -kritikk eller vernav bautasteinar?Denne lokale sakprosaen, er ufarlegog omtrent ikkje kontroversiell. Nett

som lokalavisene. Det er sværtsjeldan lokalhistoriske publikasjonarvekkjer strid og debatt, og det har velknapt hendt her i fylket.

Lokalhistoria har tvert om motsettrolle enn den kritiske. Ho byggjer oppunder det lokale samhaldet, ja, harsanneleg ein klart definert funksjonom å gjere nettopp det (om enn denneintensjonen er uskriven). Lokal-historia set ikkje spørsmål medlokale verdiar og tradisjonar, menforklårer og støtter opp om desse.Felles lokale oppfatningar vert ikkjerokka ved. Dersom det finst lokalebautasteinar, i granitt eller i tradi-sjon, har det helst vore den lokal-

historiskesakprosaen sinmisjon å haldedessebautasteinaneoppreiste framforå rive dei ned.Historikaren JensA Seip sin teseom at det erhistorikarens rolleå kle av, ikkje å klepå, stemmer ikkjeher! Lokalhistoriaer omtrent sombygdesogene, somfortel om denpenaste staden meddet grønaste grasetog dei gildaste

fjella. Ligg det ikkje noko merkeleg idette, at denne litteraturen, som er sålite einsidig komponert, er så sam-stemt i å hylle det lokale?

Det finst fleire forklåringar på dette.Det eine er jo det openberre, atlokalhistoria dreier seg om røter ogidentitet til folk og lokalitet. Slikttuklar ein ikkje med. Dette er dethistorikaren Francis Sejersted talar omsom ein av historias oppgåver: Åskape respekt for tradisjonen. MenSejersted ta

Documents

Kjeldasensff26.sf-f.kommune.no/.../$FILE/kjelda2-1998.pdf2 Kjelda Årgang 7, nr 2 - 1998 Gunnar Urtegaard (ansvarleg), Arnt Ola Fidjestøl, Gunnar Yttri, Oddvar Natvik. Kjelda blir