Fizikist-dergisi-aralik-2010

8/6/2019 Fizikist-dergisi-aralik-2010

1/34

Fizikist Aralk 10 1


2/34

2 Fizikist Aralk 10


3/34

Fizikist Aralk 10 3

Fizikist Bilim ve Teknoloji Dergisi

Editr

Yazarlar Mberra Altn

[email protected]

Orhan Aydilek

[email protected]

Hlya Vardarl

[email protected]

Alican Tonbul

[email protected]

Emre ALTINwww.emrealtin.com

Web

E-Posta

Reklam

www.zikist.com

[email protected]

[email protected]

Fizikist Bilim ve Teknoloji Dergisi Fizikist.Comweb sitesinin bir rndr. Dergi ierikleri kaynakgsterilmeden kopyalanamaz.

Fizikist Bilim ve Teknoloji Dergisi hakknda soru vegrlerinizi [email protected] e-posta adresinegnderebilirsiniz.

YAYINCI

Fizikist.Com

EDTR Emre ALTINwww.emrealtin.comMerhaba, her ay okunma rekorlar

kran dergimizin CERN zel Says

ile karnzdayz. CERNde yaanankritik gelimelerin ardndan bu ayki

konumuzu CERN olarak semi bulu-

nuyoruz.

Dergi ieriiyle ilgili ayrntlar aa-

da bulabilirsiniz.

Bu ay, Dnya Fizikilerinin yarsndan fazlasnn yer ald dnlen byk bir

proje, hayallerin gerekleebileceini gsteren esiz bir laboratuvar, lkeler

aras dostluklar gelitiren veya birbirine dman olmasn salayan ak olduu

kadar gizli bir proje olan CERN projesini ileyeceiz.

Fizikist Ekibi olarak bu saymzda Cern nedir? Cern de yaplan almalar

nelerdir? Bu almalarn dnyamz ve en nemlisi lkemizi nasl etkileyecei

sorularna cevap arayacaz.

***

Fizikinin Gnl blmnde bu ay Foxta izlenme rekorlar kran bir snr

bilim dizisi olan Fringeyi ileyeceiz.

***

Bir dier blmmzde unutkanlk hakknda genel bilgiler, ve bu unutkanl-

mzdan kurtulmak iin hafza glendirme tekniklerini greceiz.

***

Paradok blmmzde nl bilim adam Arimet iin basit bir matematik prob-

lemi saylan fakat modern matematik dnyas iin ok karmak olan 2+2=5

denklemini konu alacaz. Zeka Sorular blmmzde de her zaman olduu

gibi kafanz kurcalayacak sorular mevcut.

Sizleri Fizikist CERN zel Says ile keyii bir zaman geirmeniz dileiyle dergi-mizle babaa brakyorum.

Fizikist ile Bilim Aras Balyor..


4/34


5/34

Fizikist Aralk 10 5

Dnya zikilerinin yarsndan fazlasnn yer ald dnlen byk birproje, hayallerin gerekleebileceini gsteren esiz bir laboratuvar, lkeler aras dostluklargelitiren veya birbirine dman olmasn salayan ak olduu kadar gizli bir proje..

ok sayda kyamet teorisine konu olan korkutan CERN,Yaplan deneylerle evrenin srlarn aydnlatabileceine umut balanan CERN.

Fizikist ekibi olarak bu saymzda Cern nedir? Cern de yaplan almalar nelerdir? Bu almalarn dnyamz ve en nemlisi lkemizi

nasl etkileyecei gibi sorulara cevap aryoruz. Cern ile ilgili birok kaynaktan gazete arivlerinden TAEK, TBTAK vb.. gibi lkemizin

bilim kurumlarnn yapt yaynlardan ve CERNin resmi sitesinden aldmz bilgileri sralamaya altk.

imdi byk aratrmalar sonucu elde ettiimiz bilgileri sizlerle paylamaya hazr olun.

CERNHakknda Her ey


6/34

6 Fizikist Aralk 10

CERN DENEY

CERN Nedir?

Nkleer Aratrmalar iin Avrupa Konseyi anlamna gelen Fran-

szca "Conseil Europeen pour la Recherche Nucleaire" szckle-

rinin ksaltmas.

1954 ylnda Cenevrede kurulan organizasyonun ad,

daha sonra ngilizce "European Organization for Nuclear Re-search" olarak deitirildi, ancak CERN ksaltmas deimeden

kald. Bu topluluk 12 Avrupa lkesinin (Belika, Almanya, Fran-

sa, Danimarka, Hollanda, ngiltere, sve, svire, talya, Nor-

ve, Yugoslavya, ve Yunanistan) ibirlii ile kurulmutur. Ku-

rulduundan bu yana Merkez, ok geni katlml uluslararas

ibirliinin baarl bir rnei olarak hizmet vermektedir. CERNe

ye lke says 20'dir. Bu lkeler; Almanya, Avusturya, Beli-

ka, Bulgaristan, ek Cumhuriyeti, Danimarka, Finlandiya, Fran-

sa, Hollanda, ngiltere, spanya, sve, svire, talya, Maca-

ristan, Norve, Polonya, Portekiz, Slovakya ve Yunanistandr.

Gzlemci olarak katlan lke/kurulu says 8'dir. Gzlemci sta-

tsndeki lkeler; Amerika Birleik Devletleri, Hindistan, sra-

il, Japonya, Rusya Federasyonu ve TRKYEdir. Ayrca, Avrupa

Komisyonu ve UNESCO da gzlemci olarak temsil edilmektedir.

Trkiye 1961'den bu yana GZLEMC stats-

n srdrmektedir. Gzlemci olan lkelerin hak ve yet-

kileri, konseyin ak toplantlarna katlmak, bu toplan-

tlarn gndem ve dokmanlarn temin edebilmek, ve

Konsey Bakannn daveti ile mzakerelere katlabilmektir.

Merkezi Cenevre kentine yakn, svire-Fransa snrnda yer

alan CERN, dnyann en byk parack zii aratrma labo-ratuvardr. Yaklak 80 lkeden 500 niversiteyi temsil eden

6500 civarnda ziyareti bilim insan (dnyadaki parack -

zikilerinin yars) CERNe gelerek kendi aratrmalarn yapar.

CERNin Kurulu amac nedir?CERN kinci Dnya Savandan sonra Avrupa'nn zik

alannda ABD'ye yetiebilmesi ve nkleer parack zii konu-

sunda atlm amacyla kurulmu bu merkezdir. CERN, Avrupann

zik alannda Amerika ve Rusya ile yara girmesini salayarak

amacna imdiden ulam gibi grnyor.

CERNde yaplan aratrmalar nelerdir?CERNde yrtlen aratrmalarn esas amac maddenin yapsn

ve maddeyi bir arada tutan kuvvetleri anlamaktr. nsanln asr-

lardr yrtt maddenin yapsn anlamak amal byk faaliye-

tin modern altyaps parack hzlandrclardr.

Parack hzlandrclarnda ok yksek enerjilere ve arpma

saylarna erimek, arpmalardan kan ok saydaki parac

alglayabilmek mevcut teknolojinin snrlarn zorlamaktadr. Bu

balamda CERN, temel bilim aratrmalarnn yannda, yarnn

teknolojilerini gelitirmekte de ok nemli bir rol oynamaktadr.

Sper iletken teknolojisinin CERN hzlandrclar sa-

yesinde ilerlemesi, yeni temiz enerji kaynaklarnn aratrlmas,

yeni reaktr sistemlerinin gelitirilmesi, bilgisayar teknolojisi, tp-

ta tedavi ve tehis uygulamalar, yeni elementlerin bulunuu en

nde gelen aratrmalardr. Parack zii aratrmalar lazer zii,

plazma zii, elektronik, telekomnikasyon, nanobilim, malze-

me bilimi, nkleer tp ve radyoterapi, biliim teknolojisi (yazlm

gelitirme, bilgisayar mimarisi, bilgisayar a bilimi vb.), savunma

sanayi ve mhendisliin eitli dallarndaki yeni gelimelerin lo-

komotidir.

rnein, bugn dnyadaki bilgisayar iletiiminin kalbi

olan World Wide Web (www), pek ok lkeye dalm olarak

alan parack zikilerinin hzl ve kolay iletiim kurmalarn

salamak amacyla, CERNde bir bilgisayar programcs olan Tim

Berners-Leenin HTML adl bilgisayar dilini bulup gelitirmesiyle

olumutur. Dier bir rnek ise hzlandrclar sayesinde ilk defa

olarak anti-hidrojen retiminin gereklemesidir. Bu kapsamda

CERN, temel bilimin en ileri saarnda yeni bilgi retmeye alan

bilim adamlarna teknolojinin izin verdii en ileri deneysel olanak-

lar ve zmleri de sunmaktadr.

CERNde yzlerce bina, 3000 kiilik destek personeli ve

nbetlee ksa sreler iin alan 2500 kadar ziki vardr. Bun-

lardan 100 kadar teorik zikilerdir. Dierleri ise, teorisyenlerin

kirlerinin tecrbe edildii deney dzeneklerinin (mekanizmalar-

nn) projelerini hazrlayan, yapmn salayan ve deneyleri yrten

tatbikatlardr. CERNin en byk karar organ CERN Konseyidir.

Konsey ye lkelerin ikier temsilcisinden oluur ve her yenin

eit oy hakk vardr. Konsey, CERNin bilimsel makro plann olu-

turur ve bu plann gereklemesini izler.

CERNdeki deiik hzlandrclarda yrtlecek projelerin seil-

mesi ve izlenip deerlendirilmesi, her hzlandrc iin ayr ayr

oluturulan program komiteleri tarafndan gerekletirilir.


7/34

Fizikist Aralk 10 7

CERN DENEY

Program komitelerinin setii projeler, CERN Direktr, Direktr

Yardmclar, Program Komitelerinin Bakanlar ve Aratrma B-

lmlerinin Bakanlarndan oluan Aratrma Kurulunda karara

balanr.

Avrupa'nn bu en baarl megabilim projesine katlmak ve katkda

bulunmak bugn tm dnya lkeleri arasnda bir prestij konusu

olup, gelimiliin bir ls olarak grlmektedir. Son yllarda,

ABD, Rusya Federasyonu, Japonya ve in gibi ye olmayan lkeler

de CERN hzlandrclarna ve projelerine byk parasal katkda

bulunmaktadrlar.

CERN'de en nemli yeri, yeraltndaki parack hzlandrclarnn,

yani akseleratrlerin olduu blgedir. Tarm arazisinin altnda ki-

lometrelerce uzanan dev makinalarda atom paracklar ya bir-

birleriyle, yahut atom ekirdei ile korkun hzlarda arptrlrlar.

CERN laboratuvarlarnn temeli hzlandrclar ve dedektrler

zerine kuruludur.

CERNdeki ilk hzlandrcdan balayarak kronolojik olarak srala-

mak gerekirse,

1956da kurulan 28 GeVlik ezamanl proton hzlandrcs yapld.

1957 ylnda kurulan 600 MeVlik proton hzlandrcs devreye gir-

di.

1959da devreye giren 28 GeVlik proton hzlandrcs (Proton

Synchrotron, PS) ise bugn hala kullanlmaktadr.

1976da 450 GeVlik bir baka hzlandrc daha kulanma girdi.

450 GeV sper proton hzlandrcs (Super Proton Synchrotron,

SPS) ise bir ok Nobel Kazanan almalara olanak salamtr.

1981de gelitirilerek arpma halkas olarak kullanla-

bilecek duruma getirilen bu cihazdan bugn, dnml olarak

parack hzlandrcs ve arptrc olarak faydalanlmaktadr. ar-

pmalar ile baz ksa mrl garip madde biimleri bu arada par-

ack zikilerinin ilgilendii W ve Z paracklar ortaya karlmtr.

1989-2000 yllar arasnda hizmet vermi olan CERNdeki en nemli

tesis elektron-pozitron arptrcsdr (Large Electron-Positron Col-

lider, LEP) ve bu arptrc 100-200 GeV enerji aralnda almtr.

Gnmzde bu arptrcnn yerine yeni bir proton-proton ar-ptrcs olan LHC (Large Hadron Collider) kurulmaya balamtr

ve bilindii gibi bu tesisin 2000 ylnda devreye girmitir.

CERN zie hizmet ederken teknolojinin zellikle bilgisayar

teknolojisinin gelimesine nemli katklar salamaktadr.

1989 da Web kavram da, CERNde bir ziki-bilgisayar

programcs olan Tim Berners-Leenin Robert Cailliau ile birlikte

HTML adl bilgisayar dilini bulup gelitirmesiyle olumutur.

1990 ylnda, ayn zamanda ilk A taraycs yazlm yine Tim

Berners-Lee tarafndan gelitirilmitir.

1994 ylnda A ile ilgili standartlar dnya apnda belirleyecek

ak bir kurum olan W3Cyi kurmutur, halen de bakanln

yapmaktadr.

nsanlk kltrne katklarndan tr 2004 ylnda kendisine

ngiltere Kraliesi tarafndan sr unvan verilmitir.

Kendisi u anda World Wide Web Consortiumun (W3C) bakan,

MITde kdemli aratrmac, Southampton niversitesinde bilgisa-

yar bilimleri profesrdr.

2000 ylnda Dnyadaki en byk arptrc olan

Byk Hadron arptrcs (Large Hadron Collider, LHC), devreye

girmitir. 2000 ylnda faaliyeti sona eren Byk Elektron-Pozitron

arptrrcs (Large Elektron-Positron, LEP) yerine ina edilmitir.

evresi 26.659 metredir (yaklak 27 km) ve yer yzeyinden

100 metre derinliktedir. LHCde ok youn iki proton demeti 14

TeVlik (14x1012 eV) ktle merkezi enerjisinde arptrlacaktr.

Proton demetleri vakum (10-13 atm) altnda k hzna yakn bir

hzda (k hznn %99,99u kadar) arpacaklar ve her saniyede

yaklak 600 milyon arpma meydana gelecektir. Sistem, speriletken teknolojisi kullanarak mutlak sfrn hemen stnde -271

Cde alacaktr. Bu, dnyada eriilmi en yksek arpma ener-

jisi olacaktr, dolaysyla bu sayede maddeyle ilgili bugne kadar

bilinmeyenlerin gn na kmas mmkn olacaktr.

Yksek enerji zii aratrmalarnda bir r alacak,

mevcut teorilerin arad birok sorunun cevab evrenin oluumu

da dhil olmak zere- CERNde yaplacak deneylerden elde edi-

lecektir.


8/34

8 Fizikist Aralk 10

CERN DENEY

Biz LHCyi Trkiye de Byk Hadron arptrcs olarak biliyoruz.Bu arptrc yapm uzun yllar sren titiz bir almann rndr.

Drt adet dedektrden oluan LHCnin yapsna gz atalm.

Dedektrler LHC sisteminin ana paralarn oluturmaktadr ve

hzl paracklar arptnda oluan paracklar kaydeden, on

binlerce karmak paradan ve elektronik devreden oluan dev

aygtlardr. LHC arptrcs ATLAS, CMS, ALICE ve LHCb olmak

zere drt dedektre sahiptir.

ATLAS (A Toroidal LHC ApparatuS): Evrenimizi oluturan temel

kuvvetleri ve maddenin temel yapsn aratrmakta kullanlacaktr.

Boyut olarak en byk LHC dedektrdr. ATLAS deney grubun-da, 35 lkeden 150 niversite ve laboratuvardan katlan toplam

1800 ziki bulunmaktadr. Bu deneydeki almalara lkemizden,

TAEK destekli projeler erevesinde, Ankara niversitesi ve

Boazii niversitesi katlmaktadr.

CMS (Compact Muon Solenoid): Genel amal bir dedektrdr,

manyetik alan selonoid tarafndan oluturulur. Baz zik sreler-

inin iyi alglanabilmesi iin zel tasarmlanmtr. 37 lkeden,

yaklak 2000 ziki ve mhendis katlmakta, 155 enstit katk

vermektedir. Bu deneydeki almalara lkemizden, TAEK destekli

projeler erevesinde, Boazii niversitesi, ukurova niversi-

tesi ve Ortadou Teknik niversitesi katlmaktadr.

ALICE (A Large Ion Collider Experiment):ok kk boyutlarda

maddenin ziini aratrmakta kullanlacaktr. ekirdek-ekirdek

arpmalar ile quark-gluon plazmasn inceleyecektir. Bu deney-

deki almalara lkemizden, TAEK destekli bir proje erevesinde,

Yldz Teknik niversitesi katlmaktadr.

LHCb (Large Hadron Collider beauty): B-kuark ve b mezonlarn

zelliklerini ve parite bozulmasn aratrmak amacyla

kurulmutur.

CERNDE YAPILAN DER ALIMALARA RNEKLER

CLIC: CERNde kurulmas dnlen bir dier arptrc

ise, CLIC (Compact Lineer Collider) elektron-pozitron

arptrcsdr. LHCden elde edilen zik sonularna gre daha

duyarl deneylerin yaplabilecei ortam salayacaktr. ok-

lu TeV enerjili elektron-pozitron lineer arptrcsnn zibi-

lite almalar CLIC Test Facility 3 CTF3de yaplmaktadr.

Burada, CLIC teknolojisinin teknik zellikleri test edilmektedir.

Bu almalara lkemizden Ankara niversitesi katlmaktadr.

CAST (CERN Axion Solar Telescope): 2000 ylnda CERNtarafndan onaylanan CAST deneyi, parack ziindeki yaklak

30 senelik bir problem olan Gnein merkezindeki 15 mi-

lyon derecelik plazmadan kan Axionlar (ki bunlar evrenin

yaklak drtte birini oluturan souk karanlk maddeye de

en uygun adaydr) gzlemleyerek k tutmay hedeeme-

ktedir. Bu deneydeki almalar, TAEK destekli bir proje er-

evesinde, Dou niversitesi tarafndan yrtlmektedir.

SOLDE (On-Line Isotope Mass Separator): ISOLDE tesisi ok

sayda farkl deneyler iin ok eitli radyoaktif iyon demetlerinin

retimini yapmaktadr. Bu deneyde madde bilimi, yaam bilimi,kat hal zii, nkleer zik , atom zii allmaktadr.


9/34


10/34

10 Fizikist Aralk 10

CERN DENEY

Aratrmann iinde olursak biz kendimiz daha iyisini retebiliriz.

Prototipin gelitirilmesinde mutlaka aralarnda bulunmamz ge-

rek."

Yeryzndeki toryumun yardan fazlas bizde ama biz

CERN'in yapmakta olduu toryum nkleer enerji santral a-

lmalarnda yer almyoruz!!!! Umudumuz Sayn Prof. Baki

Akkuta

27 Ekim 2010 tarihli ntvmsnbc haberi;

Trk Fizik Dernei Bakan Akku, CERN yeliiyle edini-

lecek hzlandrc teknolojisinin biliim, iletiim, endst-

ri ve salkta ok byk bir gelime yaratacan syledi.

Prof. Dr. Baki Akku, ''Trkiye'nin hem CERN'e ye olmas, hem de

lkemizde Trk Hzlandrc Merkezi'nin kurulmas, ileri teknoloji-

nin lkemizde retilmesi asndan ok byk nem tayor'' dedi.

Trkiye Atom Enerjisi Kurumu, Trk Fizik Dernei, stanbul

niversitesi, Bolu Abant zzet Baysal niversitesi ve Mu-la niversitesi'nin ortaklaa dzenledii ''Trk Fizik Dernei 6.

Uluslararas Katlml Parack Hzlandrclar ve Dedektrleri Ya-

zokulu'', Bodrum Belediyesi Nurol Kltr Merkezi'nde balad.

Bilim Kurulu Bakanln Prof. Dr. Suat zkorucuklu, Danma Ku-

rulu Bakanln Prof. Dr. Glsen nengt ve Organizasyon Ko-

mitesi Bakanln Do Dr. Haluk Denizli'nin yapt yaz okuluna,

Trk ve yabanc bilim insanlar ile yksek lisans ve doktora ren-

cilerinden oluan yaklak 100 ziki katlyor.

Parantezi burada kapatyor ve Cern e geri dnyorum.

CERN DENEYLER VE TRKYE

Trkiye Atom Enerjisi Kurumu (TAEK), 2006 ylndan iti-

baren Avrupa Nkleer Aratrma Merkezi (CERN) ile ilgili lke-

mizde yrtlen etkinlikleri koordine etmek, bilimsel etkinliklere

katlmak, lkemizde yrtlen almalar nansal olarak destek-

lemek ve CERN almalarnda lkemizi temsil etmek zere g-

revlendirilmitir. ATLAS, CMS, ALICE, CAST deneylerine ve CLIC

almalarna Trkiyeden katlan aratrmaclarn projeleri TAEK

tarafndan desteklenmektedir.

lkemiz ile CERN arasndaki ilikinin erevesini belirleyen TAEK-

CERN birlii Anlamas 14 Nisan 2008 tarihinde Cenevrede

imzalanmtr. CERN ile yrtlen almalarn esaslarnn ortaya

konulmas ve gerektii durumlarda almalarla ilgili bilimsel des-

tek alnmasyla ilgili olarak, CERNdeki deneylere katlan ve yksek

enerji zii alannda uzman olan 12 bilim insanmzdan oluan

CERN Bilim Komitesi 24 Kasm 2006 tarihinde kurulmutur. Bu Ko-

mitede, proje teklieri deerlendirilmekte ve CERN kapsamnda

lkemizde yrtlen etkinlikler hakknda kararlar alnmaktadr.

2008 ylnda balayacak olan CERN deneylerinden elde edilecek

ok youn veri, LHC GRID a vastasyla ve ULAKBM altyaps

kullanlarak (bu altyapya TAEKte kurulan sper-bilgisayar

altyaps da dahil edilecektir) lkemizdeki bilim insanlarna ula-

acaktr. Bu kapsamda lkemizle CERN arasndaki iliki TAEKin

koordinasyonu altnda yrtlmektedir. TAEK-CERN GRID Muta-

bakat Zapt 29 Ocak 2008 tarihinde imzalanmtr.

LHC HESAPLAMA GRIDI VE TRKYE

LHC deneylerinden gelen verilerin zmlemesine yar-

dmc olacak bilgi ileme ortamn hazrlamak zere LHC Hesapla-

ma Gridi (LHC Computing Grid, LCG, ksaca GRID) gelitirilmitir.GRID, bilgisayarlarn hesaplama ve veri depolama kaynaklarn in-

ternet zerinden paylamak amac ile oluturulan bir servis olarak

tanmlanabilir. LCG projesinin en nemli baarlarndan birisi ortak

yazlm ve kaynaklara ulamada sistematik salamasdr. Ada bu-

lunan bilgisayar merkezleri, fonksiyonlarna gre deiik seviye-

lerde snandrlmtr.

Seviye 0: Bu merkez CERNdedir. Deneylerden ham veriyi almakta

ve depolamaktadr. Verinin ilk n incelemesi burada yaplmaktadr.

Seviye - 1: Bu merkez ham veriyi ve yeniden oluturulmu ve-

riyi Seviye-0dan alr. Analiz ilemleri srasnda gerekli olan veri-

nin ynetimi ve depolanmas bu merkezde gerekleir. Bu mer-

kezlerde veri younluklu analizler ile ulusal ve blgesel destek

almalar ve GRID iletim servislerine katk ileri gerekleti-

rilir. Dnyada halen 11 tane Seviye-1 merkez bulunmaktadr.

Seviye - 2: Bu merkezlerde ise simlasyon, son kullanc analizi ile

yksek performansl paralel analizler yaplmaktadr. Dnyada yak-

lak olarak, Trkiye dahil, 53 tane Seviye-2 merkezi bulunmak-

tadr. Ayrca her Seviye-2 merkez kendisine cora adan yakn

olan bir Seviye-1 merkezini seer.

LHC almaya baladnda ylda yaklak olarak 15 petabayt

(15 milyon gigabyte) veri retecektir. Bu ise toplam olarak ylda

100.000 DVDyi doldurmak anlamna gelmektedir!


11/34

Fizikist Aralk 10 11

CERN DENEY

Dnyada bu konuyla ilgili bilim insan-

lar bu verilere ulaacak ve verileri ana-

liz edeceklerdir. LCG projesinin misyo-

nu LHC'yi kullanan btn yksek enerji

zikileri iin veri saklama ve analiz im-

kan salamaktr.TAEK ve CERN arasnda 29 Ocak

2008de imzalanan GRID Mutabakat

Zapt ile Trkiye CERN GRID sistemine

dahil olmutur ve bylece 2008 ylnda balayacak olan CERN deneylerinden elde edilecek ok youn verinin LHC GRID a vasta-

syla ve ULAKBM altyaps kullanlarak (bu altyapya TAEKte kurulan sper-bilgisayar altyaps da dahil edilecektir) lkemizdeki bili-

minsanlarmzn hizmetine sunulmas mmkn olacaktr. TAEK ve CERN arasnda imzalanan sz konusu GRID Mutabakat Zaptna gre

taahht edilen Trkiye Seviye-2 GRID sistem altyaps yukarda verilmektedir:

Derler ki bir kelimeyi cmle iinde kullanmak onu rendi-

imizin gstergesidir.

CERN artk hayatmzn iinde cmlelerimizde izlediimiz diziler-

de.. lgimi eken bir yazy da ha paylamak istedim,

ABD'de yaynlanan Popler Mekanik adl dergide, Lost

ve bilim zerine Erin McCarthy imzal bir makale yaynland.

Makalede ak ve seik bir ekilde Lost'un yaratclarnn azn-

dan dizide ilenen zik kuramlaryla, CERN'deki Byk Hadron

arptrcs'nda kantlanmaya allan kuramlarn ayn olduu

sylenmi. Hani u "Tanr paracn" bulmaya altklar, do-layl yoldan da baka boyutlarn varlna ve zamanda yolculua

dair teorilerin retildii deneyler. te, dnyada en ok izlenen

dizilerden biri, normalde bunlardan hi haberi bile olmaya-

cak insanlara birden fazla evrenin varolabileceini, bizim o ev-

renlerle irtibat kurabileceimizi, zamanda yolculuun mm-kn olabileceini tam alt senedir hi durmakszn anlatyor.

Bu diziyi severek takip ettiini bilinen ve dizideki hikaye

ile gerek dnyadaki ziin ayn olabileceini syleyen bir kii

daha var ki, iyibilgi okuyucular o kiiyi daha nceki CERN yaz-

larndan dolay yakinen tanyor: Kuramsal Fizik Profesr Michio

Kaku. Hani u CERN'deki deneyler sayesinde "tanrnn beynini

okuyabiliriz" diyen kii. Kaku'nun Lost ve CERN ile ilgili ok ilgin

bir aklamas var. Fakat Bay Kaku'nun yapt aklamay anlaya-

bilmek iin, diziyle ilgili nemli bir bilgiyi de vermemiz gerekiyor

ki, diziyi takip etmeyenler iin kurduu balant havada kalmasn.(Diziyi seyredecekseniz ve heyecan kasn istemiyorsanz, dikkatli

olun!)


12/34


CERN DENEY

Dizinin kurgusunun temelinde Dharma nsiyati ad veri-

len bir bilimsel aratrma projesi yatyor. Bu projedeki deney-

lerin nemli ksm, yer altnda zel inaa edilmi "laboratu-

varlarda" gerekleiriliyor. Bunun sebebi de, yer altnda ok

ender rastlanan, muazzam enerjiye sahip manyetik alanla-

rn enerjisinden yararlanabilmek (CERN'deki muazzam dere-cedeki enerji ve yer alt benzerliine dikkat). Peki muazzam

boyutlarda enerjiye ihtiya duyan deneyler neyin zerine?

Zaman yolculuu ve boyutlararas seyahat.

ki resim arasndaki benzerlie dikkat. Soldaki Lost dizisinde ad

geen Dharma nsiyati adl projenin kulland logo. Sa-daki CERNdeki Byk Hadron arptrcsndan bir kesit.

Gelelim Prof. Michio Kakunun bu konuyla ilgili aklamasna.

Kakuya gre, Lostun yaratclar dizinin hikayesinde, son model

zik kuramlarndan yararlanarak zaman ve mekan boyutunda ge-

ilerin salanabilecei bir kurtuk deliinin varlna dair bir

temel oluturuyorlar. Enerji seviyesi o kadar yksek hale getiriliyor

ki, zaman ve mekan yrtlmaya, dolayyla gerekliin dokusu par-alanmaya balyor. Zaman ve mekann yrtlmas, gereklemesi

imkansz olarak dndmz eyleri, imkanl hale getirecek.

Dnyann en ok izlenen dizisinde, yle bir enerji toplanyor ki,

imkansz diye bir eyi dnmek imkansz hale geliyor.

nsanlarn her eye kadir olduunu mu sylyor acaba Kaku ve

Abrams gibiler?

Klli iradeyi yoksayp, czzi iradesi ile insann hereyi yapabilece-

ini mi sylyorlar bize?

CERNi basnda takip eden herkes felaket senaryolarn daberaberinde takip etmek durumundadr, rnein;

LHC (Large Hadron Collider Byk Hadron arptrcs), tak-

vimini aksatm olsa da tamamlanp deneylerine hazr duruma

gelmesine az kald. Burada proton iftleri 7 TeVlik enerjiylear-

ptrlacaklar. Bu enerji, bir protonun serbest halde tadndan

yaklak 700 kat daha byk.

LHCde ayrca ekirdeindeki ntron ve proton bana 2,8 TeV

enerji bulunan, kurun gibi ar iyonlarn ekirdekleri de arpt-

rlacak. Yani imdiye dein Dnya zerindeki herhangi birhzlan-drcda ulalmam, yksek enerjilere klacak.

eklinde bir haber kyor . Hemen ardndan yle devam ediyor,

Ancak bu enerji yine de evrendeki tm gkcisimlerinin hatta

Dnyann milyarlarca yldr etkisinde kald kozmik nlarla ar-

pmalarda elde edilenden ok daha dk kalyor. LHCde bu d-

zeyde yksek enerjilerle oynamann kimi felaketlere yol aaca-

na ilikin senaryolar da gndeme geldi. Bu senaryolarn kuramsal

olarak dayandrld, vakum kabarcklar, manyetik tek kutuplar,mikroskobik karadelikler gibi kavramlarda ok yeni deil. Daha-

s CERN bunun iin 2003te bamsz bilim insanlarndan oluan

bir komisyona bir gvenlik raporu hazrlatmt. LHCnin alma-

ya balamasnn eli kulandayken, bu felaket senaryolarnn da

artmasyla, CERN 2003te yaymlad gvenlik raporunu gzden

geirtip,getiimiz aylarda yeniden yaymlad. Bu yeni raporda,

tm felaket senaryolarnda ileri srlenler kuramsal temellere ve

deneysel verilere dayandrlarak tek tek yantlanyor.

Cern de bazlarna gre bir karadelik yaratlmaya alyor

ve bu karadelik dnyay tehdit ediyor. Hatta Almanya bunun iin

AHMye bavurdu. Ancak Cern yetkilileri bunun samalk olduu-

nu ve bu almalarn Dnyay tehdit etmedii konusunda srarl

tutumlarn srdryorlar. Basna en ok yansyan haberlerde Cern

in gndeminde dnyann oluumu ile ilgili bilimeyenler vardr.

Bir gaz ve toz bulutuyken byk patlama(big bang)ile oluan

dnya hepimizin hafzalarnda yer alyor. Cernde yaplan

deneyler ise bing bang in bir kk uygulamas diyebiliriz...

Buna gre yaratl teorisi ispatlanacak yani madde ve antimad-

de karlatrlacak ve madde antimadde birbirini yok edecek.

O zaman anlalacak ki vardan yok edilebilebiliyorsa yoktan var

edilebilmekte mmkn. Bu da ancak ve ancak yaratl teorisi ilemmkndr ki birok gre gre bu bilim ve dinin barmas an-

lamna geliyor. Gerekten Tanrnn varl ispatlanacak m veya bu

almalarda byle bir ama var m bilemiyoruz ama almalara

olduka yksek meblalar ayrld bir gerek. Bir ncekisaymz-

da antimaddenin byk enerjisinden bahsetmitik.Anti hidrojenin

bulunduunu biliyoruz.

Son dnemde kurun iyonlaryla yaplan deneyde de

baar saland haberleri ulat. Umuyoruz ki tm bu bulu-

lar, gelitirilen teknolojiler insanln yararna kullanlsn.Birok

komplo teorisi yazlyor Cern hakknda.zellikle sava teknoloji-

leri ve bomba yapm konusunda. Ancak bu duyumlarn bilimsel

bir dayana olmadn dnerek burada paylamay ok uygun

bulmuyorum.Cern de neler oluyor sorularna salkl cevap vere-

bilecek yegane kiiler Cern de alan lkemiz bilim insanlar.

Tam yelii saladmz vakit daha salkl bilgiler elde

edeceimiz gereini imdilik bir yana brakp Cern de grev

yapan Trklerin anlattklarna gz atalm diyorum.

CERNdeki Trkler anlatyor...

svirenin Cenevre kentindeki Avrupa Nkleer AratrmalarMerkezinde (CERN) yrtlen dnyann en byk bilimsel deneyi

Byk Patlamada, 90a yakn Trk aratrmac grev alyor.


13/34


CERN DENEY

Cenevre - CERNdeki almalarn 5 yldr aralksz

srdren Do. Dr. Bilge Demirkz, iki yl ATLAS de-

tektrnn yapmnda, altrlmasnda ve sorunlarn

zmnde ve binlerce ber optik kablonun balan-

masnda altn anlatt.

Ben 2 yl boyunca her gn kaskm taktm, ucu

demirli ayakkablarm giydim ve her gn yerin

altna indim. Yani iki yl boyunca gn yz grme-

dimdiyen Demirkz, bu srete yaadklarn yle

anlatt:

ki yl yerin altnda inanlmaz tempoda kablolar-

la, ekipmanlarla yere eilerek, dehliz gibi yerlerden

geerek detektrleri yaptk. Paracklarn dar

kamamas iin dedektrleri adeta matrukalar gibi

iie geirip arada boluk brakmayacak ekilde

tasarladk. Bu srete, sabahlar uyandmda gneebakmamaya alyordum. Kendimi o gn yine havann

kt olacana inandryordum. nk erken saatte

yerin altna inecektim ve ktmda yine gne

olmayacakt. Cenevrede k aylarnda ok yamur

yayor ve hemen hemen de hi gne yok.

Bu nedenle gnei ve yeili grmek iin Alplere, yani bulutlarn

zerine kmanz lazm. Zaten yerin altnda olduumdan ve gnei

grmediimden kayak sevgim olutu.

Demirkz, yapmnda alt detektrn imdi sorunsuzalmasn dnyann en muhteem olay szleriye deerlendirdi.

Cern beklenmediklerin yeri

Do. Dr. Demirkz, insann yaptna inandnda bunun mutlaka

bir geri dnnn olacan belirterek, yle konutu:

rnein Edison, elektrik lambasn bulmaya almyormu. Bu

deneyde belki hibirimizin beklemedii bir ey gelecek. CERN

benim iin beklenmediklerin yeri. Ama CERNde bir eyi beklemek

de istemiyorum, bir eyleri umut ediyorum ama beklenmedik bir

eyi bulmak istiyorum. En fazla istediim ey bu. CERN benim iinbizlerin evrene uzatt bir dua. Ellerimizi evrene doru atk ve bir

duamz var ve diyoruz ki bize bir ey ver . Bizim iin evrene alan

bir el CERN. Bakalm almalarmzn, abalarmzn karlnda

evren bize ne verecek?

Ne sklmas Erkcan, en iyi yerdesin

CERNdeki almalara University College Londondan katlan

bilim insan Dr. Erkcan zcan da deiik lkelerden yzlerce bilim

insannn alt CERNin bir zikinin dnyada alabilecei en

iyi yer olduunu savundu.

LHC, okyanuslara alan yepyeni bir gemi aslnda. Bu gemiyleokyanuslara aldk diyebiliriz. Belki karmza bir ey hemen

kabilir ya da uzun sre kmaya da bilir. Ancak nemli olan bu

geminin iinde, hatta yapld tersanede olmak ok nemli di-

yen Erkcan, deney sonularnn ye lkelerin geliimine byk

katk salayacana iaret etti.

Erkcan, Cenevredeki hayatnn yzde 90nn bilgisayarda pro-

gram yazarak getiini, bundan zaman zaman skld anlarda,

Ne sklmas Erkcan. Aslnda dnyada allabilecek en iyi yerde

alyorsun. Daha ne isteyebilirsin ki szleriyle kendini yeniden

motive ettiini aktard.

Dnyann ou yerinde ve Trkiyede gerek zikle, retilen zik

arasnda byk bir farkn bulunduunu vurgulayan Dr. Erkcan,

saysal derslerin keyii taraarnn retilmedike rencilerin

bilime ilgi duyamayacan syledi.

yelik krl bir yatrm olacak

Trkiyenin uzun yllar deneysel parack ziini lks ve

kt karde olarak grdn, bu nedenle CERNe yelik giriimi

yapmadn kaydeden Erkcan, Oysa CERNe yelik bir anlamda

karl bir yatrm. Bilime ve teknolojiye yatrm yapacaksnz ki uzun

vadede lkeniz kazansn dedi.

CERNe yelik iin yllk aidatlarn, lkelerin milli gelirleri ve

nfuslar gz nne alnarak hesaplandn bildiren Erkcan, s-

zlerini yle srdrd:


14/34


CERN DENEY

''Trkiye iin bu aidatn ne kadar olacan ak ve net ekil-

de CERN'den renememitik. Her lkenin belli bir pazarlk

durumu da olabiliyor nk. Ben geen sene merakmdan u

anki 20 yenin ne kadar dediini, nfusunu ve milli gelirle-

rini kullanarak hesap yaptm.

Yani bu tamamen gayriresmi bir miktar ancak Trkiye iin he-sapladm yllk aidat 39.4 milyon svire Frang. Bu mebla,

Trkiye gibi ilerlemek isteyen bir lke iin ok yksek deil.

15-64 ya arasndaki nfusumuz iin kii bana ylda bir do-

lara bile karlk gelmiyor.

nk CERN, u ana kadar yapt alt yaplar iin de katk

isteyebilirdi. Byle bakldnda Trkiye aslnda CERN'e ye-

likle iyi bir yatrm yapm da oluyor. Hazr bir irkete iyi bir

ortaklk salam oluyorsunuz.''

CERN'deki CAST deneyinde alan Boazii niversitesi

doktora rencisi Cenk Yldz da CERN'de almaktan duy-

duu memnuniyeti dile getirerek, ''CERN'de pek ok alanda

uzmanlarla birlikte alyorsunuz. Burada alrken, yalnzca

bilgi edinmiyorsunuz, ilham da alyorsunuz. Bence CERN'de

almann en nemli yn burada'' dedi.

Yldz, CERNdeki bilim insanlarnn byk bir ibirlii iin-

de hi bilinmeyenleri aradn szlerine ekledi. 11 Mays

2010(ANKA)

Bilgi gtr. Cern u anda dnyada gcn simgesi olma yo-

lunda nemli bir admdr ve Trkiye bu adm atabilecek ka-pasitededir.

Umarm dergimizin bu says Cern hakknda ufkunuzu bi-

raz daha gelitirip paylatmz CERN ile ilgili haberle-

ri okurken daha ok anlamlandrabilmenizi salamtr.

Bir dahaki saymzda grmek dileiyle

Yazan ve Derleyen

Mberra ALTINYksek Fizik retmeni

[email protected]


15/34



16/34


FZKNN GNL

Bu ay Foxta izlenme rekorlar kran bir snr bilim dizisi olan bu diziyi inceleyeceiz.

FBI Fringe Department (FBI Fringe Blm)

Yllar nce akl hastanesine kapatlan bir bilim adam.Onun Irakta karanlk illere karm olu. Sevgilisini bir atma-

da ar yaral bulan bir FBI ajan ve onu kurtarmak iin giritii

bir i.

te Fringe dizisi tam bu noktadan balyor.ilk para-

normal grnen olay aslnda normal nsanlar iin paranormal.

Bilimsel bir aklamaya yatkn fakat bunu grebilen tek insan Akl

hastahanesindeki bilim adam Walter Bishop. Ama onu oradan

karabilmesi iin bir akrabas gerekiyor. Bu noktada karmza

kan olu Peter Bishop. Artk macera balayabilir.

Paralel Evrenler!

Dizi tamamen paralel evrenler zerine kurulu diyebiliriz.

Belki yeni izleyiciler bunu birinci sezonun sonuna kadar ze-

meyebilirler. Fakat diziyi takip edenler kahramanlarmzn paralel

evrendeki yansmalaryla karlatlar bile. Dier taraftaki Walter

( Walternatif) bir savunma bakan ve bu evreni yok etmek istiyor.Neden mi? Bunu diziyi izleyip grmelisiniz =)

Paranormal Olaylara Bilimsel zmler

Walter Bishop hastahaneye dmeden nce zerinde

alt zamann ok tesindeki bilim; imdilerde birok kt

insann elinde yeniden geliiyor. Bunu birtek anlayabilen ve

aklayabilen yegane insan Walter Bishopter. Ve FBIda Fringe

blm alm artk snr bilim olaylarnn zm aranmaya

balanmtr.

Bilimsel Bir Dizi mi? Drama m?Dizide tamamen saf bilim vardr demek yanl olur.

Bilimi hayatn iindeki raslantlar, koullar, kiiler hatta ak ile

kartrarak anlatyor.


17/34


FZKNN GNL

Anna TorvOlivia Dunham

(65 Blmdr dizide)

( 2008-2011)

Joshua Jacson

Peter Bishop(65 Blmdr dizide)

2008-2011

Lance Reddick

Agent Phillip Broyles

65 blmdr dizide,

2008-2011

John Noble

Dr. Walter Bishop

65 blmdr dizide,

2008-2011

Kirk Acevedo

Agent Charlie Francis 3

2 blmdr dizide,

2008-2010

3. sezonda tekrar katld.

Hazrlayan

Orhan AYDLEK

stanbul niversitesi Fizik Blm

[email protected]


18/34


HABER

Evrenin srryla ilgili byk gelime!

Avrupa Nkleer Aratrma Merkezi'ndeki (CERN) Byk Hadron arptrcs (LHC), protonlar yerinekurun iyonlar arptrarak baarl ekilde 'mini Byk Patlama (mini Big Bang)' yaratt.

Fransa-svire snrndaki CERN laboratuvarnda alan

bilim insanlar, bu esiz koullar 7 Kasm'da gerekletir-

meyi baard.

Deney, Gne'in merkezinden bir milyon kat daha scak

dereceler yaratt.

LHC, Cenevre yaknndaki snrda yerin altndaki 27

kilometre uzunluundaki daire biimindeki tnelde

bulunuyor.

imdiye dek, dnyann en yksek tanecik hzlandrcs,

evrenin oluumuna dair srlar anlamak amacyla proton-

lar arptryordu.

Fakat gelecek drt hafta boyunca bilim insanlar, iyon

arpmalarndan elde edilen verilerin analizine konsant-

re olacak.

Uzmanlar bylelikle 13,7 milyar yl nce meydana gelen Byk Patlama'dan sonra saniyenin milyonda birinden oluan evren plazma-

s hakknda daha fazla bilgi edinmeyi umuyor. Zira, evrenin ve hayatn srrnn o saniyenin milyonda biri kadar srede sakl olduu

dnlyor.

Uzay in Byk Tehdit!lk adm imdiden atld! Uzay pl derhal temizlenecek.

Avustralya, Yeni Zelanda ve ABDnin ANZUS askeri ittifaknn son grme-

sinde, Dnyann yrngesinde bulunan yarm milyondan fazla parannoluturduu uydu plnn temizlenmesi karar alnd.

Arln kullanm d kalan uydularn oluturduu uzay pl, yeni ile-

tiim uydular ve uzay turizmi iin byk bir tehdit oluturuyor. Hrriyet'te-

ki habere gre, Avustralyann Melbourne kentinde bir araya gelen ABD

Dileri Bakan Hillary Clinton, Avustralyal meslekta Kevin Rudd ile ABD

Savunma Bakan Robert Gates ve Avustralyal meslekta Stephen Smith,

uzay pl konusunda beraber hareket etmeye karar verdi.

Ocak ayndan itibaren, iki lke uzaydaki plerin arasnda tehdit olutura-

bilecek boyutta olanlarn tespit etmek iin gzetleme sistemleri zerindealmaya balayacak. Tahminlere gre, Dnyann yrngesinde boyutu bir

santimetre veya daha fazla olan 500 bin para atk bulunuyor.


19/34


HABER

Jpiterden Mutlu Haber

Jpiter'in kaybolan byk kahverengi kua geri dnyor...

Gne Sisteminin gaz devi Jpiter hatrlanaca zere alamet-i

farikalarndan olan kahverengi kuaklarnn birini kaybetmiti.

2009 ylnn sonlarna doru silikleen ve Mays 2010da tama-

men ortadan yok olan Gney Ekvatoral Kuak, daha nce de

kaybolup geri gelmiti.

Bir ka amatr astronom, kuan geri dnne ilikin baz ia-

retler tespit ettiler. Floridadan Don Parker tarafndan 10 Kasm

gn ekilen bu kzltesi fotorafta iaretli olan parlak lekebunlardan en nemlisi. Bu parlak leke aslnda yksek irtifal bir

bulut. Normalde Gney Ekvatoral Kuada bu bulutlar meyda-

na getiriyor. Tespit edilmi olan nokta da yaknda daha fazla-

snn ve buna ek olarak girdaplarn oluabileceinin habercisi

durumunda.

Bu tip oluumlar da sonunda muhtemelen byk kahverengi

kua meydana getirecekler.

Marsn Atmosferi KefedilecekAmerikal bilim insanlar, Mars'n yzeyini ve atmosferini detayl bir ekilde inceleyebilmek iin insan-sz uak ARES'i gelitiriyor.

Proje baarl olursa ilk kez dnya yapm bir uak, yabanc bir gezegenin

semalarnda uacak. Blgesel lekli Havasal evre Aratrmacs (ARES)

adl insansz uak, Amerikan Ulusal Havaclk ve Uzay Dairesi (NASA)'nn

Virginia eyaletindeki Langley Aratrma Merkezi'nde yaplyor. ARES'in,

NASA'nn Mars Keif Program erevesinde 2011'de frlatlmas, 9 ay iin-

de de gezegenin atmosferine girmesi planlanyor.

Kzl Gezegen'e koruyucu bir kapsln iinde sktrlm halde gnderile-

cek olan insansz uak, Mars atmosferine girdiinde kapsln ierisinden

kacak ve kanatlarn aarak uuuna balayacak. Bir saat boyunca havada

kalacak olan ARES'in, yaklak 645 kilometre boyunca uu gerekletirme-

si planlanyor.

ARES'in yksek znrlkl kameralar ve hassas alglayclar sayesin-

de, bu sre iinde Mars'n atmosferik zellikleri, manyetik alan ve yzeyi

ayrntl bir ekilde incelenecek. Elde edilen veriler, Mars'la ilgili pek ok

soruya yant niteliinde olacak.

Atmosfer bilimci Joel Levine, Discovery News'e yapt aklamada, "ARES sayesinde u ana kadar Mars'a gnderilen yzey aralarve uydularn gremedii eyler kefedilecek. Atmosferdeki gazlar ilk kez net bir ekilde ortaya kacak" dedi. Mars Keif Program,

ARES'in yan sra her biri en fazla 485 milyon dolar deerinde olan 9 farkl projeyi daha ieriyor.


20/34


HABER

Satrnn Srlar AydnlanyorBilimin geldii en son noktalardan biri olan Cassini-Huygens projesi ile halkal gezegen Satrn ile

ilgili gizemler aydnla kavuuyor.Gezegenlerin srlarn zmek, olduka zahmetli ve

yllara yaylan bir almayla mmkn. Bunlardan biri

de halkal gezegen Satrn ile ilgili gizemler aydnla

kavuturulmaya allmas...

Cassini-Huygens projesi ile Satrnn srlar aydnla

kavuacaa benziyor. Byk Uzay serveni 1997de

balad.

Amerikan Uzay ve Havaclk Dairesi NASAnn geli-

tirdii Cassini, Avrupa yapm eklentisi Huygens ile

Dnyadan grlebilen en uzak gezegene (Satrn)

doru yola kt.

7 yl sren yolculuktan sonra hedefe ulald. Artk

grev, Satrnn etrafndaki "halka"y ve uydularn

detayl biimde incelemekti.

Cassiniden ayrlan Huygens, 2005te gezegenin en byk uydusu olan Titana ulat. Titana ayak basan "ilk dnyal" olan Huygens,

bu gk cisimi ile ilgili bilinmeyen birok gerei gnna kard.

Gne sisteminin, dnya dnda, atmosfere sahip tek gk cismi olan Titan, Dnya ile birok yapsal benzerlie sahip. Ancak Titanda-

ki aktif akarsularda su deil sv metan akyor. Gk cismindeki metan dngsne ise metan yamurlar salyor. Organik kimyannvarl, "burada da canl yaam mmkn olur mu?" sorusunu akla getiriyor. Dnyann da 4 milyon yl nce Titana benzer bir formda

olduunu hatrlatan bilimadamlar, bu gkcisminde de gelecekte canl hayatn mmkn olabileceine inanyor.

Gelecei Grmek Mmkn M?ABD'de yaplan deneylerde, yzde 53'lk oranla doruya yakn yaplan tahminler, "nsezi" kavram-nn kant oldu.

Filmlere ve kitaplara konu olan "gelecei grme" yetenei ilk kez bilimsel

bir deneyle 'ete kemie brnd...' ABD'nin New York eyaletinde yer alan

Cornell niversitesi psikoloji blmnde grevli Prof. Daryl Bem, binden

fazla gnll zerinde dokuz deney yapt.

TESADF OLABLR M?

Parapsikoloji ve psiik yetiler konusunda alan Bem'in yapt deneylerin

birinde, katlmc rencilere ezberlemeleri iin bir kelime listesi sunuldu.

Bu aamann ardndan da "leride size listedeki baz kelimeler sorulacak.

Sizce bunlar hangileri olacak" diye soruldu. Ve deneklerin yzde 53'lk bir

ksmnn, kendilerine sorulacak kelimeleri doru tahmin ettii grld.

Bir dier deneyde de katlmclara bilgisayar ekrannda, birinde erotikfotoraf gizlenmi iki perde grai gsterildi. Deneklerin erotik grselin

hangi perdeli grakte sakl olduunu tahmin etmeleri istendiinde, yine

yzde 53 orannda doru tahmin yapld.


21/34


HABER

nsan Beyni Ka Gigabyte?ngiliz bilim dergisi New Scientist, "Filler Neden Zplayamaz?" (Why Can't Elephants Jump?) isimli bir

kitap yaymlayarak, ilgin sorulara bilimsel yantlar verdi.1- nsan beyni ka gigabayttr?Londra College niversitesi Nroloji Birimi: Eer her bir

nronun 1 baytlk veri tadn varsayarsak, beyin 4

terebayt kapasitesinde olabilir. Bu da 4 bin cigabayttr.

Fakat beyinde her bir nron iin 50 bin sinapsis (balant

noktas) bulunduunu dnrsek, beynin kapasitesinin

500 terabayttan daha fazla olabileceini grrz. Bu da

ortalama olarak 1000'in zerinde bilgisayara tekabl

eder. Ancak bilgisayarlarn aksine beynin bellei dolmaz,

rendike geniler.

2- Bir erkek yanllkla doum kontrol hap alrsa neolur?

Joanna Jastrzebska, ngiltere: Bir defa alrsa, bulantdan

baka yan etkiye yol amaz. Ancak dzenli olarak ierse,

3 ay sonra gsleri belirginlemeye ve meme ular

genilemeye balar. Hormonlar olumsuz etkilenir.

3- Yorulunca gzlerimiz neden kzarr?

Loughborough niversitesi, ngiltere: nk yorgunluk ve uykusuzluk gz krpma ilemini yavalatr. Gz krpmak gz zarnn zerini

srekli olarak nemli tutar. Nem oran azalp kuruluu artan gzlerin ii bu yzden kzarr.

4- Bir kurun kalemle ne kadar uzun bir izgi izilebilir?

Peter Peters, ngiltere: Ben 60 mm kurunu olan bir kalemle, 30 cm uzunluundaki katlar zerine toplamda 541 metre uzunlua

ulaan izgiler izdim.

5- Bir kelebek en fazla ne kadar yksekten uar?

Terence Hollingworth, Fransa: Yl ierisinde Meksika'dan ABD'nin gneyine g eden Danaus plexippus kelebek trlerinin pilotlar

tarafndan 1200 metre ykseklikte utuklar grlmtr.

Gne Enerjisi ile alan Bilgisayaryle bir yer dnn ki, burada elektrik yok ama bilgisayar var. stelikalyor da!

Hndistan'daki elektirii olmayan okullara giden 100 milyon rencinin umut gne ener-

jisiyle alabilen tabletler oldu. Rice niversitesi ve Nanyang Teknoloji niversitesi'nin ortak

olarak gelitirdii l-Slate, dk enerji harcayan mikroipler kullanlarak yapld.

Hindistan'daki okullarda denenen l-Slate renciler tarafndan byk ilgi grd. Okullarda

renim gren ve yalar 10 ila 13 arasnda deien daha nce hi bilgisayar kullanmam ya

da video oyunu oynamam ocuklar l-Slate'e olduka abuk altlar.

NTU Bakan Su Guaning, tabletin belki yer kreye evresel enerji bakmndan ok ey kata-

mayacan ancak birok ocuun hayatn deitireceini ve ileriye gtreceini syledi.


22/34


HABER

Anti Madde YakalandCern'deki deneyde antimadde 1/10 saniye sreyle incelenebildi.

Elde edilen anti-maddenin, madde ile temas annda yok olmasndan tr, gzlemlenmesi iin, madde ile temas kuramayaca bir

ortamda yaltlarak hapsedilmesi gerekiyordu.

Nature dergisinde yer alan makaleye gre, hidrojen atomlarnn kart olan anti-hidrojen atomlarn vakumlu bir ortamda retmeyi

baaran zikiler, bu atomlar, zerinde almay yetecek sre boyunca yaltlm ortamda tutmay baardlar.

Bu anti-madde atomlar zerinde yaplan gzlemler, evrenin ortaya kt Byk Patlama'dan sonra anti-maddeye ne olduunun an-

lalmasn salayabilecek. Deneyle ilgili aratrmaclardan Jeffrey Hangst, ''hi kimsenin henz anlayamad nedenlerden dolay doa,

anti-maddeyi dlam durumda'' diyerek, bunun, anti-maddenin saklad srlar ortaya karma konusunda kendileri asndan tevik

edici olduunu belirtti.

Avrupa Nkleer

Aratrma Merkezi

(CERN) zikilerinin

gerekletirdikleri

bir deneyde, modern

bilimin en byk

srlarndan biri olan

''anti-madde''nin

elde edilmesi ve

saniyenin onda biri

sresince hapsedi-

lerek gzlemlen-

mesinin baarld

akland.

''Alfa'' deneyinde, elde edilen 38 adet anti-hidrojen atomu, zerinde yeterince gzlem yaplacak bir sre boyunca, yani saniyenin onda

birinde, belirli bir ortamda tutularak (hapsedilerek) incelendi.


23/34


Tm Dnya Fizikistte

Sen Nerdesin?

Fizikist Bilim ve Teknoloji Platformu

www.zikist.com

Bu sayfada kullanlan dnya haritas Fizikist.Comun dnya ziyaretleri istatistiklerinden alnmtr. Dnyada hangi lkelerden ziyaret edildii tamolarak gsterilmektedir. Fizikist, bu bilgilerin doruluuna ait rapor sunabilir.


24/34


Unutkanlnz

Ne Seviyede?


25/34


Bu ay ki yazmzda siz deerli okuyucularmza bir test yapalm dedik.

Hayatn iinde viskozitemizin en yksek seviyesinde akp giderken, onca iin gcn iinde dersler s-navlar derken birde salkl olmayan yiyecekleri tketip duruyoruz. Ee haliyle beynimizi ne kadar zorartlar altnda altn anlyoruz.

UNUTKANLIK TEST

TEST BALIYOR!

Sorulara vereceiniz her evet cevab iin kendinize 1 puan verin.

Haydi balayalm!

1. Hafza problemi yayormusun?

2. Bir ie younlarken zorlanyormusun ve sk sk kafan

karyormu?

3. ok iyi tandn birinin ismini unuttuun oluyor mu?

4. Gemile ilgili anlar hatrlayp dn ne yaptn unuttuun

oluyor mu?

5. Haftann hangi gnnde olduunu unuttuun oluyor mu?

6. Bir eyleri aramaya kalkp da sonradan ne aradn unuttuun

oluyor mu?

7. Ailenden birileri ya da arkadalarn senin eskisine nazaran

daha unutkan olmaya baladn sylyorlar m?

8. Sklkla zihni yorgunluk hissediyor musun?

9. Bir saatten fazla bir ie younlaamadn oluyor mu?

10. Sk sk anahtarn unuttuun oluyor mu?

11. Devaml sylediin bir eyi tekrar ediyor musun?

12. Bir eyleri renirken artk zorlandn hissediyor musun?

13. Herhangi bir ey iin kullanacan rakamlar bir yere not

etmeden hatrlamadn oluyor mu?

DEERLENDRME

1-5: Hafzanla ilgili byk problemin bulunmuyor, ancak yine

de hafzan daha da keskinletirmek iin tabii takviye ve geli-

tiriciler kullanabilirsin.

6-10: Hafzann kesinlikle glendiriciye ihtiyac var, beynin

zor durumda. Unutkanlktan kurtulmak iin baz egzersizler

uygulamal, ar stresten uzak durmalsn.

11-13: nemli lde hafza d yayorsun ve bunu n-

lemek iin bir eyler yapmak zorundasn. Mesela bir uzmana

grnp bu hafza dnn sebebini aratrman gerekebilir.

Belki de stres hormonlarnda ki dengesizlikten de byle bir

sknt yayor olabilirsin.

Hlya VARDARLI

stanbul niversitesi Fizik Blm

[email protected]

Unutup Glmsemek, Hatrlayp zlmektendaha iyidir.

C.Rosetti

Gnmz insanlarnda artk ciddi derecede unutkanlk ba gstermeye balad. Bunun da en nemli sebepleri ar stres ve ha-

fza bakm yapmamaktr. te bu testle de sizlerin unutkanlk skalasnda nerede olduunuzu anlamanza yardmc olabiliriz.


26/34


PARADOKSAlican [email protected]

Euplides (Kum Yn) ParadoksuEuplides, hibir zaman bi kum yn oluturulamayacan iddia etmitir. nk bir kum tanesi,yndeildir. Yanna bir tane daha koyarsak yine yn olumaz.

Kum yn olmayan bir eyin yanna (veya zerine) kum tanesi koymakla yn elde edemeyecei-mize gre hibir zaman kum yn oluturamayz.

Daha ak bir deyile: Kabul edelim ki birer birer kum taneleri-

ni bir araya getirelim. Hangi merhaleden sonra kumlar ynoluturur? Diyelim ki bir milyon adet kum tanesi, bie yn

olutursun. Dokuz yz doksan dokuz bin dokuz yz doksan do-

kuzu kum yn kabul edilmeyecek mi? Edersek 1 eksii de

yn olmaz m? Yani hangi aama bizim iin yn anlamna

gelir?

Bir kum ynndan bir kum tanesi alrsak yn zellii bozulur

mu? Bozulmayaca iin bir tane daha alrsak yine bozulmama-

ldr.

Son kum tanesine kadar byle gidilirse sonu ne olacak?


27/34



28/34


BAK AKKUProf. Dr. Baki Akku 1959 ylnda Mersin'de dodu. lk renimi-

ni Mersin Necatibey lkokulunda, orta ve lise renimini Mersin

Tevk Srr Gr Lisesinde tamamlad. 1984 ylnda stanbul ni-versitesi Fen Fakltesi Fizik Blm'nden mezun oldu. stanbul

niversitesi Fen Fakltesi Fizik Blm Nkleer Fizik Anabilim

Dal'nda 1987 ylnda Yksek Lisansn ve 1991 ylnda Doktora-

sn tamamlad. 1985 ylndan bu yana Fen Fakltesi Fizik Bl-

m Nkleer Fizik Anabilim Dalnda alan Prof. Dr. Baki Akku,

1996'da Doent ve 2001 ylnda Profesr oldu.

1990-1991 yllar arasnda Cenevre / svirede bulunan Avrupa

Nkleer Aratrma Merkezi (CERN) CHARM-II ve CHORUSdeneylerine aratrc olarak katld.

1998, 1999, 2001 yllarnda Gney Afrika Cumhuriyeti, CapeTown - Ulusal Hzlandrc Merkezinde, 1998 ylnda Leuven

niversitesi / Belika Nkleer Fizik Enstitsnde, 2001 ve

2004 yllarnda Yale niversitesi / Amerika Birleik Devletleri A.

W. Wright Nkleer Yap Fizii Laboratuarnda deneylere katld.

1995, 1998 ve 2002 yllarnda Sofya niversitesi / Bulgaristan

Nkleer Fizik Blmnde bilimsel almalar yapt.

Ayrca Trkiye Atom Enerjisi Kurumunun TAEK-CERN Bilim Komi-

tesi yelii, stanbul niversitesi Bilimsel Aratrma Projeleri Ko-

misyon yelii, stanbul niversitesi Akademik Yaplanma Srekli

Komisyon yelii ve stanbul niversitesi leri Analizler Laboratu-

ar Danma Kurulu yelii grevlerini de srdrmektedir.

Bilimsel almalar neticesinde Prof. Dr. Baki Akku'un 19 tanesi

SCI Expanded kapsamndaki dergilerde olmak zere toplam 29

adet makalesi bulunmaktadr ve SCI kapsamndaki bilimsel dergi-

lerden yaynlarna 165 adet atf almtr. Ayrca ok sayda Ulusla-

raras ve Ulusal Bildiri, Poster, 2 adet Kitap Blm evirisi bulun-

maktadr. Prof. Dr. Baki Akku danmanlnda 8 renci YksekLisans, 3 renci doktorasn tamamlad ve halen 2 Yksek Lisans

ve 3 doktora rencisinin danmanln srdrmektedir.

Bilimsel almalarnn yan sra ok sayda uluslararas ve ulusal

bilimsel toplantlarda Danma Kurulu, Bilim Kurulu, Dzenleme

Kurulu Bakanlklar ve yelikleri yapmtr. Ayrca 100 kadar ulus-

lararas ve ulusal bilimsel toplantlar dzenlemi ve dzenlemeye

devam etmektedir.

1994 ve 1995 yllarnda stanbul niversitesi, Aratrma Fonundan

Baarl Aratrmac Belgesi dlleri, 1996 ylnda stanbul niver-sitesi Prof. Dr. Nazm Terziolu Bilim dl ve 2003 ylnda Akde-

niz Gazeteciler Dernei Yln Bilim Adam dln almtr.

yrca Trk Fizik Dernei Genel Bakanl grevinin yannda Bal-

kan Fizik Birlii ve Avrupa Fizik Derneinin de yesi olan Prof.

Dr. Baki Akkuun TBTAK Doa Dergisinde Hakemlii, Sleyman

Demirel niversitesi, Fen - Edebiyat Fakltesi, Fen Dergisinde

Yayn Kurulu yelii, Annals of Academy of Romanian Scientists,

Physics Series de Yayn Kurulu yelii ve Valahia niversitesinde

Yayn Kurulu yelii bulunmaktadr.

Prof. Dr. Baki Akku 1997 - 2000 ve 2000 - 2002 yllar

arasnda toplam 6 yl Fen Fakltesi Ynetim Kurulu yelii ve

2001 - 2004 ve 2005 - 2007 yllar arasnda iki dnem toplam

6 yl da Nkleer Fizik Anabilim Dal Bakanl yapmtr.

16.04.2009 tarihinden itibaren Fen Fakltesi Dekan olarak grev

yapmaktadr.

ngilizce bilen Prof. Dr. Baki Akku, evli ve iki ocuk babasdr.

Kaynak: http://www.istanbul.edu.tr

Akademik hayat boyunca yrtc ve aratrc olarak 8 adet ulusal ve uluslararas projede grev ald. Bu projelerden Trk Hzland-

rc Merkezi Projesinin (THM) Proton Hzlandrcs Grubunun Yrtcs ve stanbul niversitesi Sorumlusudur ve Trkiye AtomEnerjisi Kurumunda (TAEK) yrtcs olduu projeleri halen devam etmektedir.


29/34


Engin Ark (14 Ekim 1948, stanbul 30 Kasm 2007, Isparta) tannm bir Trk nkleer ziki ve Bo-azii niversitesi Fizik Blm'nde profesrd.

Ark 1969'da stanbul niversitesi'nden matematik ve zik diplo-

mas aldktan sonra, deneysel yksek enerji zii alannda Uni-

versity of Pittsburgh'da 1971'de master (MSc) 1976'da doktor

(PhD) nvan ald. Doktora sonras almalarn University of

London, Westeld College'da srdrd.

1979'da Trkiye'ye dnerek Boazii niversitesi'ne girdi.

1983'de, Control Data Corporation'da iki yl almak zere ni-

versiteyi brakt ve ardndan Boazii niversitesi'ne dnerek

1988'de profesr oldu.

Ark 1997 ve 2000 arasnda, eitli uluslararas etkinliklerde

Trkiye'yi temsil etti.

svire'deki Avrupa Nkleer Aratrma Merkezi (CERN) kuruluu-

nun ATLAS ve CAST almalarnn yesiydi.

Ark ayrca, Trkiye'de ok nemli rezervleri bulunan toryum

madeninin enerji sorununa temiz ve ekonomik bir zm olabi-

lecei ve olmas gerektii ynndeki grleri ve almalaryla

tannyordu.

Ark 30 Kasm 2007'deki AtlasJet 4203 Sefer Sayl Uu kazasn-

da hayatn kaybetti.[4] Boazii niversitesi'nde kendisiyle ayn

blmde profesr olan Metin Ark ile evliydi ve iki ocuu vard.

ENGN ARIK


30/34


DENEY

Elektrik ve Magnetizma Deneyleri

Deneyin Ad: Motor

Deneyi Amac

Motorun alma lkesinin Kavranmas

Deney in Gerekli Malzemeler

1. 9 volt ya da 1.5 volt pil

2. Yaltlm kablo

3. 2 adet engelli ine

4. Mknats

Deneyin Yapl

lk nce bobin hazrlanr.Hazrlarken 1.5 Voltluk pilden

yararlanlabilinir. Bobinin her iki tarafndan kablolarn her iki ucu 3

4 cm olacak ekilde uzatlr ve bu ksmlarn d yaltm sklr.

Daha sonra ekilde grld gibi kablolardan ilmek yaplr ve bu

ilmeklerin yaltm sklr. Kablolardan ilmek yerine engelli ine-

lerin gz kullanlabilir. Bir ilmein kablosu pilin bir ucuna,dier

ilmek dier uca balanr.

Motoru oluturmak iin son olarak ekilde grld gibi bu 2

ilmek salam bir ekilde karlkl bakacak ekilde yerletirilir.Bo-

bin bu iki ilmee yerletirilir.En son olarak alta mknats konur.

Tm bunlar yaptktan bobinin dnmesi gerekir.Eer dnmyorsa

bobine balang dnmesi verebiliriz.

Deneyin Fizii

Bobinden akm getii zaman sa el kural gerei bo-

binde manyetik alan oluur.Yani bobin mknats olur.

Mknatslarda ayn kutuplar birbirini iter. Bobinin dzlemi mknats

tarafndan itilir ve bobin 1 tur atar.Ayn dzlem tekrar mknats

tarafndan itilir ve bu byle devam eder.

Gerekte bizim burada yaptmz motorlarn iinde kullanlan

prensipten farkl .nk bobin yarm tur attnda mknatsla ters

kutup olur ve bu sefer mknatsla birbirlerini ekerler. Ama bura-

da byle birey olmamaktadr. nk belli bir hzla gelen bobin

durmadan dnmeye devam eder ve tam bir tur atnca mknats

tekrar iitilir. Gerek motorlarda verimi artrmak iin bobin yarm

tur atnca akmn yn deiir ve bylece mknats bobini her

seferinde iter. imdi basit bir motorun nasl altn ekil zerin

anlamaya alalm ve olaya manyetik alan iinde akm tayan

kabloya etkiyen kuvveti dnerek yaklaalm.

Doru Akm Motoru

Bir doru akm motoru, stator ve rotor olarak adlandrlan

iki ksmdan oluur. Dk gl motorlarda stator olarak genel-

likle sabit mknats kullanlr. Rotorda ise sarmlar yer alr. Akmn

sarglardan geiini salamak zere motor zerinde fra kollek-

tr yaps bulunur. Bu yap, motorun dn srasnda sarmlardan

geen akmn belirli zamanlarda yn deitirmesini de salar.

Bylece rotordaki iletkenlere etkiyen manyetik kuvvet hep ayn

ynde olur. Aadaki ekilde bir doru akm motorunun alma

prensibi grlyor.

Statorda yer alan mknatslar manyetik alan salar. Manyetik

alann yn N kutbundan S kutbuna dorudur. Fra-kollektr

yaps sayesinde iletken ereveden akm geer. Manyetik alan

iinde akm geen iletken ereveye bir kuvvet etkir. Bu kuvvetin

ynn bulmak iin sa el kural kullanlr.

Eer sa el kuraln burada uygularsak erevenin solunda kuvvet

yukar doru iken, sa tarafnda aa doru olur. Manyetik kuv-

vetin etkisiyle, iletken ereve dnmeye zorlanr. Manyetik kuv-

vetin etkisiyle, iletken ereve dnmeye zorlanr.


31/34


KSEL GELM1- Hafzay glendiren beyin yiyeceklerini dzenli

egzersiz ve iyi bir gece uykusuyla birletir.

2- lenmi gdalardan uzak dur.

3- Beynin kat ksm yadan olutuu iin ona iyi ya-

lar sala: Ya asidi (EFA). Vcut bu yalar retemez.

Hatralar hatrlamak iin ya art Yumurta mkem-

mel bir EFA kaynadr.

4-Annen balk yemenin seni akll yapacan sylediy-

se ok hakl.Yal balk eitleri sardalya,som,uskumru

yksek deerde omega 3 yana (EFA) sahip.Bu ya

beyin hcreleri iin ok nemli.renme gcn ve

hafzay gelitirir.Sardalyada ilave bir fayda,hafza iin

gerekli beyin kimyasal cholinee sahip olmas.

5- Soya hafzaya bal sinir tayclarn tetikler,szl

ve szsz hafzay gelitirir.

6- Gingko biloba dou kltrnde binlerce yldr

kullanlan,en ok bilinen hafza otu.Kan damarlarn

geniletir,arz edilen oksijeni artrp beyne giden kan

akn oaltr.Ama sonularn grmeye balaman

birka hafta alabilir.Ayn zamanda beyin hcrelerine

zarar verecek radikalleri de yok eder.

7- Yeil ve siyah ay alzheimer hastalarnda akl fonk-

siyonlarnn ve hafzann yok olduu bir hastalkla

mcadele etme ilac.

ki eit ay da hastalkla birok ynden mcadele ediyor. En

nemlisi acetylcholinenin (alzhaimer hastalarnda tkenmek

zere olan,hafza iin ana kimyasallardan biri) yok olmasn en-

gelliyor.Yeil ay bu konuda bir adm nde,etkisi bir hafta; ayn

bitkiden gelen siyah ayn etkisiyse bir gn sryor.

8- Kelime hatrlama testinde adaay alanlar almayanlardan dahabaarl. Adaay beyne mesaj gnderen kimyasallar artryor.

9- Biberiye de hafzay glendirir,akl berrakl salar,beyin yor-

gunluunu azaltr.Uzun dnemli hafzay %15 gelitirir.

10- B vitamini hafza iin gerekli.Stresli zamanlarda vcutta B vi-

tamini azalr.Eksiklii acetylcholinein (hafza iin gerekli kimyasal)

beyindeki grevini yerine getirmesini engeller.B vitamini bey-

ne oksijen tar,radikalleri yok eder.Bu da hafzay,duyular g-

lendirir.Ya vitamin al ya da B vitamini asndan yksek besinler

(karacier,yumurta,soya faslyesi,yeil faslye) tket.

11- Demir eksiklii konsantrasyon zorluu, beyinde klme,

dikkatin azalmas demek. Demir oksijenin beyne gitmesine yar-

dmc. Demir eksiklii yznden oluacak oksijen eksiklii beyin

hcrelerinin almasn yavalatr.Basit bir kan testi eksiklik olup

olmadn gsterir.Varsa demir takviyesi al veya demir muhtevas

yksek yiyecekleri tket (yasz et,fasulye). C vitaminiyse vcu-

dun demiri emmesini salar,bu 2 vitamini ya takviyelerden ya da

yiyeceklerden al.

12- Beynin %70i suyla kapl olduu iin su hafzaya gerekli.Subeyin fonksiyonlarn btn olarak hzlandrr.Su yoksa yava al-

r.Susuz beyin bilgi bulundurma ve hafzay oluturmada beynin

kapasitesini etkileyen hormon cortseli salverir.Cortisol beynin

daha basit ve ilhama dayal hareket etmesini salayan adrenali-

ni serbest brakr.Bu da beyin fonksiyonlarn ve hafzay olumsuz

etkiler.

13- Hafzan ve konsantrasyonunu glendirecek baz gdalar

veya takviyeleri diyetine eklemek ok basit.Sabah bir yumurta,le

yemeinden sonra bir bardak yeil ay,akam yemeinde adaay

soslu spagetti ve gn boyunca ok fazla su.Kendini bir dahi gibi

hissedeceksin!

Hlya [email protected]

13 AdmdaHafzan Glendir!


32/34


Bu sayfadakiler pratik zekallar iin ok kolay, pratik olmayanlar iin anormal zordur.

ZEKA SORULARIAlican [email protected]

Askeri bir jet ua nce zmirden Vana uuyor,

sonra da Vandan zmire geri dnyor. Uan ve

evrenin koullar (uak, pilot, arlk, rzgr, hz,

hava koridoru vb.) tamamen ayn olmasna ramen

dn sresi gidi sresinden daha uzun oluyor.

Bu nasl gerekleir?

Dou-bat hattnda tek bir demiryolu vardr. Bu hat

zerinde A treni batya doru, B treni ise douya

doru, ayn anda harekete balar. Hzlar eit olan

trenler hi durmazlar ve demiryolu deitirmezler.

Buna ramen birbirleriyle arpmadan seyahatlerini

tamamlarlar.

Nasl olur?

(Kod: ARLK01)

(Kod: ARLK02)


33/34


ZEKA SORULARI

Bir orman yangnnda grevlilere yardm eden iki izci youn is ve duman altnda

altktan sonra dinlenmek iin mola verirler. Birinin yz isten kirlenmi, dierinin ise

temiz durumdadr. Temiz olan yzn ykama ihtiyac duyduu halde yz isli olan

byle bir ihtiya duymaz.

Neden?

Yer krenin her noktasna ulaabilecek ve koullar ne olursa olsun tm fonksiyonlar

sorunsuz alabilecek bir robotun retildiini varsayn. Bu robotun Douya git! ve

Batya git! komutlarn yerine getiremeyecei yer neresidir?

Geen Ayn Cevaplar

Cevaplarnz soru kodlarna gre kontrol edebilirsiniz.

KSM101:1, 2, 24 | KSM102:Ada bir deiiklik olmaz. 20 derecelik grnr. | KSM103: 5!- 5 -5 = 110 | KSM104:Solist salarn

kaztmtr.

Sorularn cevaplar hakkndaki tahminlerinizi [email protected] e-posta adresine soru kodunu belirterek gnderebilirsiniz.

(Kod: ARLK03)

(Kod: ARLK04)

Dikdrtgenler prizmas eklinde iki ubuk bir masann zerinde durmaktadr. Ayn g-

rnm ve arla sahip bu ubuklardan biri art ve eksi kutba sahip bir mknats, dieri

ise demirdir.

ubuklar masadan kaldrmadan sadece hareket ettirerek ve baka hibir ara kullan-

madan hangisinin mknats olduunu nasl anlarsnz?

(Kod: ARLK05)

Geen Ayn Kazananlar

Serkan Kuru, Kerami Altnay


34/34

Documents

Fizikist-dergisi-aralik-2010