Forage crops and Forage preservation¸šทที่ 7... · 2014-08-26 · Ruminant Production by Dr. Pattaraporn Tatsapong Forage crops and Forage preservation 125 Agricultural

Ruminant Production by Dr. Pattaraporn Tatsapong

Forage crops and Forage preservation

124

Agricultural Science, Agriculture Natural Resource and Environment, Naresuan University

บทท 7 พชอาหารสตวและการถนอมพชอาหารสตว Forage crops and Forage preservation

พชอาหารสตว หมายถง พชใดๆ ทสตวกนเขาไปแลวท าใหเกดประโยชนแกรางกายและไมเปน

พษตอสตวดวย ซงจะเหนไดวามพชอยหลายชนด ทสามารถน ามาใชเปนอาหารสตวได ซงพอจะแยกกลาวได 2 อยางดวยกนคอ พชตระกลหญา และพชตระกลถว ซงสามารถกลาวโดยสรปถงวธการปลก การจดการ และการใชประโยชน ดงน

พนธหญาและถวทใชเลยงสตว

1. หญารซ (Brachiaria ruziziensis) เปนหญาทมอายหลายป ตนกงเลอยกงตง สามารถเจรญเตบโตในดนทมความอดม

สมบรณต าได ขนไดดในพนทดอน ดนมการระยายน าด ทนแลงพอสมควร ทนตอการเหยยบย าของสตว ไมทนน าทวมขง ผลผลตน าหนกแหง 2.0 – 2.5 ตนตอไรป โปรตน 7-10 เปอรเซนต

การเตรยมดน ไถยอยดนใหละเอยด จะท าใหเหมาะกบการฝงตวของเมลด โดยไถพรวน 2 ครง ปรบหนาดนใหราบเรยบสม าเสมอ แปลงหญาเกาควรไถพรวนทก 3 ป ตนฤดฝน

การปลก ใชเมลดพนธหญารซอตรา 2 กโลกรมตอไรโดยวธหวานหรอปลกเปนแถวๆ หางกน 50 เซนตเมตร

หญารซ

การใสปย กอนปลกควรมการใสปยรองพนสตร 15-15-15 หรอ 16-16-8 อตรา 50-100 กโลกรมตอไร และใสปยคอกรวมดวย ควรใสปยยเรย (46-0-0) อตรา 10-20 กโลกรมตอไร หลงการตดทกครง

การก าจดวชพช ควรมการก าจดวชพชหลงปลกหญา 2-4 สปดาห

การใชประโยชน การตดหญารซไปใชเลยงสตว ควรตดครงแรก 60-70 วนหลงปลก โดยตดสงจากพนดน 10- 15 เซนตเมตร ส าหรบการปลอยสตวเขาแทะเลมในแปลงหญา ควรปลอยเขาครงแรกเมอหญาอาย



125


70-90 วน หลงจากนนจงท าการตดหรอปลอยสตวเขาแทะเลมหมนเวยนทก 30-45 วน ในชวงฤดฝนหญาโตเรว อาจตดไดทอายนอยกวา 30 วน หญารซเหมาะส าหรบใชเลยงโคนม โคเนอ ในรปหญาสด หญาแหงหรอหญาหมก

2. หญากนนสมวง (Panicum maximum TD58) เปนหญาทมอายหลายป ตนเปนกอตงตรง แตกกอด ใบใหญ ใบดกออนนม เตบโตไดใน

สภาพรมเงา เหมาะส าหรบปลกในเขตชลประทาน ผลผลตน าหนกแหง 2.5 – 3.0 ตนตอไรตอป โปรตน 8-10 เปอรเซนต

การเตรยมดน ไถยอยดนใหละเอยด โดยไถพรวน 2 ถง 3 ครง ปรบหนาดนใหราบเรยบสม าเสมอ

การปลก ใชเมลดอตรา 1-2 กโลกรมตอไร โรยเปนแถว ๆ หางกน 70 เซนตเมตร

แปลงหญากนนสมวงทมการจดการแปลงอยางด นาหญาทยโสธร

การใสปย กอนปลกควรใสปยสตร 15-15-15 อตรา 50-100 กโลกรมตอไร เปนปยรองพน และควรใสปยคอกรวมดวย ควรใสปยยเรย (46-0-0) อตรา 10-20 กโลกรมตอไร หลงการตดทกครง การก าจดวชพช ก าจดวชพชครงแรกหลงจากปลกหญา 3-4 สปดาห และหลงจากน 1-2 เดอน หากยงมวชพชขนอยหนาแนน ควรท าการก าจดวชพชอกครงหนง การใชประโยชน การตดหญากนนสมวงไปใชเลยงสตว ควรตดครงแรก 60 วน หลงปลกและตดครงตอไปทก ๆ 30-40 วน ในชวงฤดฝนหญาโตเรว สามารถตดไดทก 20-30 วน โดยตดสงจากพนดน 10- 15 เซนตเมตร หญากนนสมวงเหมาะส าหรบใชเลยงโคนม โคเนอ ในรปหญาสด หญาหมก หรอจะปลอยสตวเขาแทะเลมกได

3. หญาอะตราตม (Paspalum atratum)



126


เปนพชอายหลายป ตนตงเปนกอ กอใหญ ใบกวาง ขอบใบคม ทนตอสภาพดนทเปนดนกรด ทนน าทวมขง ทนแลง ผลผลตน าหนกแหง 2.5–3.5 ตนตอไรตอป โปรตน 7–8 % การเตรยมดน ไถยอยดน โดยไถพรวน 2 ถง 3 ครง ปรบหนาดนใหราบเรยบสม าเสมอ

การปลก ใชเมลดพนธอตรา 1-2 กโลกรมตอไร โดยการหวาน หรอโรยเมลดเปนแถว ๆ หางกน 50 เซนตเมตร

การใสปย กอนปลกควรใสปยสตร 15-15-15 อตรา 50-100 กโลกรมตอไร เปนปยรองพน และควรใสปยคอกรวมดวย ควรใสปยยเรย (46-0-0) อตรา 10-20 กโลกรมตอไร หลงการตดทกครง

การก าจดวชพช ก าจดวชพชครงแรกหลงจากปลกหญา 3-4 สปดาห และหลงจากน 1-2 เดอน ก าจดวชพชอกครงหนง ถามวชพชขนหนาแนน

หญาอะตราตม หรอ อบลพาสพาลม

การใชประโยชน หญาอะตราตมมการเจรญเตบโตรวดเรว ถาปลอยไวใหมอายมากใบจะหยาบกระดางและขอบใบคม ควรตดครงแรกประมาณ 60 วนหลงปลก และตดครงตอไปทกๆ 30-40 วน โดยตดสงจากพนดน 5- 10 เซนตเมตร ชวงฤดฝนโตเรว สามารถตดไดทก 25-30 วน หญาอะตราตมเหมาะส าหรบใชเลยงโคนม โคเนอ ในรปหญาสด หรอท าหญาหมก แตไมอาจเหมาะส าหรบท าหญาแหง เพราะล าตนอวบน าท าใหแหงชา แตกสามารถท าได

4. หญาพลแคทลม (Paspalum plicatulum)

เปนหญาอายหลายป ตนตงเปนกอ เจรญเตบโตไดในดนทรายทมความอดมสมบรณต า ทนตอสภาพแหงแลง ทนน าทวมขง ผลผลตน าหนกแหง 1.5-2.0 ตนตอไรตอป โปรตน 7-8 เปอรเซนต การเตรยมดน ไถยอยดนใหละเอยด โดยไถพรวน 2 ถง 3 ครง ปรบหนาดนใหราบเรยบสม าเสมอ การปลก ใชเมลดพนธอตรา 2 กโลกรมตอไร โดยการหวาน หรอปลกเปนแถว ๆ หางกน 50 เซนตเมตร



127


หญาพลแคทลม

การใสปย กอนปลกควรมการใสปยสตร 15-15-15 หรอ 16-16-8 อตรา 50-100 กโลกรมตอไร เปนปยรองพน และควรใสปยคอกรวมดวย ควรใสปยยเรย (46-0-0) อตรา 10-20 กโลกรมตอไร หลงการตดทกครง

การก าจดวชพช ควรมการก าจดวชพชหลงปลกหญา 2-4 สปดาห

การใชประโยชน การตดหญาพลแคทลมไปใชเลยงสตว ควรตดครงแรก 60-70 วนหลงปลก โดยตดสงจากพนดน 10- 15 เซนตเมตร ส าหรบการปลอยสตวเขาแทะเลมในแปลงหญา ควรปลอยเขาครงแรกเมอหญาอาย 70-90 วน หลงจากนนจงท าการตด หรอปลอยสตวเขาแทะเลมหมนเวยนทก 30 -45 วน หญาพลแคทลมเหมาะส าหรบใชเลยงโคนม โคเนอ ในรปหญาสด หญาแหง หรอหญาหมก

5. หญาเนเปยร (Pennisetum purpureum)

เปนหญาทมอายหลายป สายพนธทนยมปลก คอ หญาเนเปยรแคระ (P. purpureum. Cr. Mott.) หญาเนเปยร (ธรรมดา) และหญาเนเปยรลกผสม (P. Purpureum x P. americanum) ซงม 2 สายพนธ คอ หญาเนเปยรยกษ และหญาบานา และก าลงเปนทนยมมากตอนนกหญาเนเปยรปากชอง ซงเปนลกผสมระหวาง หญาเนเปยรและหญาไขมก หญาเนเปยรแคระสง 1- 2 เมตร แตกกอด ใบมาก สวนหญาเนเปยรธรรมดา และเนเปยรลกผสมสง 3- 4 เมตร ทกสายพนธเจรญเตบโตไดดในดนทมความอดมสมบรณสง เหมาะส าหรบปลกในเขตชลประทาน ผลผลตน าหนกแหง 3-4 ตนตอไรตอป โปรตน 8–10 เปอรเซนต

การเตรยมดน ไถพรวน 2 ถง 3 ครง ยอยดนใหมขนาดเลกและรวนซย

การปลก ปลกไดดวยทอนพนธ ระยะปลก 75x75 เซนตเมตร ปลกหลมละ 2 ทอน ใหขออยใตดนลก 1- 2 นว ในพนท 1 ไร ใชทอนพนธ 300- 500 กโลกรม



128


หญาเนเปยร

การใสปย กอนปลกควรใสปยสตร 15-15-15 อตรา 50 กโลกรมตอไร เปนปยรองพน และควรใสปยคอกร ว ม ด ว ย ค ว ร ใ ส ป ย ย เ ร ย ( 4 6 -0 -0 ) อ ต ร า 1 0 -20 ก โ ล ก ร ม ต อ ไ ร ห ล ง ก า ร ต ด ท ก ค ร ง การก าจดวชพช ควรก าจดวชพชภายหลงจากปลกหญา 2-4 สปดาห

การใชประโยชน การตดหญาเนเปยรไปเลยงสตว ควรตดครงแรก 60-70 วนหลงปลก และตดหญาครงตอไปทก 30-45 วน ชวงฤดฝนหญาโตเรว อาจตดอายนอยกวา 30 วน โดยตดชดดน หญาเนเปยรเหมาะส าหรบใชเลยงโคนม โคเนอ กระบอ ในรปหญาสด หรอหญาหมก ไมเหมาะส าหรบท าหญาแหง

6. หญาแพงโกลา (Digitaria decumbens)

หญาแพงโกลา เปนหญาประเภทเลอย (stoloniferous) อายหลายป มล าตนทอดนอนไปตามพนผวดน มรากเจรญออกมาตามขอทสมผสผวดนและแตกหนอเจรญเตบโตเปนตนใหม ตนออนจะตงตรง แตเมออายมากขนล าตนจะทอดนอนไปตามผวดน ปกคลมพนทไดหนาแนน ล าตนมขนาดเลกสง 40 – 60 เซนตเมตร ไมมขน ใบดก ออนนม มลกษณะเลกเรยงยาว ไมสามารถผลตเมลดพนธได จงขยายพนธดวยทอนพนธ ใหผลผลตน าหนกแหง 5-7 ตนตอไรตอป โปรตน 7-11 เปอรเซนต

หญาแพงโกลาเจรญเตบโตไดดในพนทชมชน มฝนตกเฉลยมากกวา 1 ,000 มลลเมตรตอป ขนไดในดนหลายชนดตงแตดนทรายจนถงดนเหนยวทนแลงไดดพอสมควร แตสามารถเจรญเตบโตไดในพนทชนแฉะชมน า ทนน าทวมขงเหมาะส าหรบปลกในดนทมความอดมสมบรณสงและสามารถควบคมการใหน าไดตลอดทงป จงสามารถปลกหญาแพงโกลาไดทงในพนทลม และพนทดอนทสามารถใหน าได



129


หญาแพงโกลา (อาย 45 – 60 วน)

การเตรยมดน คลายการท านาหวานน าตม เรมจากปลอยน าเขาแปลงขงน าไวประมาณ 2 วน จงระบายน าออกจากแปลงจนแหง ทงไวประมาณ 7 – 10 วน เพอใหวชพชงอก หลงจากนนปลอยน าเขาแปลง แชทงไว 2 – 3 กน จนดนอมตวไถพลกกลบหนาดนและตเทอก ถามวชพชใหทงไวประมาณ 7 วน กอนจะตเทอกอกครงหนง แลวลบเทอกพรอมปลกไดทนท ส าหรบในกรณทมวชพชและฟางขาวมากควรหมกดนอก 7 – 10 วน แลวตเทอกอกครงหนง และลบเทอกกอนทจะปลกหญา

การปลก หลงจากเตรยมดน และท าเทอกไดทแลว ปรบระดบน าใหสง 10 - 15 เซนตเมตร ใชทอนพนธหญาอาย 50 – 60 วนอตราไรละ 200 – 250 กโลกรม หวานอยางสม าเสมอใหทวแปลงแลวใชทอนไมไผหรอทอพวซ นาบกดทอนพนธหญาใหจมน า แชทงไวประมาณ 1 สปดาห จงระบายน าออกจากแปลงจนหมด ทอนพนธจะสมผสดน และตามขอจะมรากหญาสขาวงอกยาวประมาณ 3 – 5 เซนตเมตร เมอระบายน าออกแลว ปลอยแปลงทงไว 1 เดอนจนดนแหงกรง จงเรมใหน าขงไว 2 คน ถายงมน าเหลออยในแปลงใหระบายออก และใชปยเคมสตร 15-15-15 อตราไรละ 25 กโลกรมหวานใหทวแปลง หลงจากน 10 - 15 วน เมอดนเรมแหง จงใหน าในปรมาณทคาดวาจะแหงภายใน 1 คน และหวานปยยเรย (46-0-0) อตราไรละ 10 กโลกรม หากใชในรปของปยแอมโมเนยมซลเฟต (21 -0-0) ตองใชอตราเพมขนเปน 2 เทาของปยยเรย หลงจากปลกแลว 60 วน กตดหญาไปใชประโยชนได

การใสปย กอนปลกควรใสปยสตร 15-15-15 อตรา 50 กโลกรมตอไร เปนปยรองพนรวมกบปยคอก ปยเคมทกชนดตองใสขณะทดนมความชนเหมาะสมหรอใสแลวสามารถใหน าไดภายในระยะเวลา 1 – 2 วน ซงในแตละรอบการตดควรใชปยเคมสตร 15-15-15 อตราไรละ 15- 25 กโลกรม ใสภายหลงจากตดและน าหญาออกจากแปลงแลว หลงจากนนใชปยยเรยอตราครงละ 10 กโลกรมตอไร ใสอก 1 – 2 ครง ในชวงระยะเวลาหางกนประมาณ 10-15 วนใสปยคอก เพอปรบปรงบ ารงดน ใหมความอดมสมบรณเหมาะสมตอการเจรญเตบโตของพชและไดผลผลตจากแปลงหญานานขน ควรใสภายหลงจากตดหญาแตละรอบในอตรา 500 – 1000 กโลกรมตอไร โดยทยอยใสหนงรอบการตดแลวเวนหนงรอบการตด หรอปละ 3 – 4 ครง และใสปยยเรย (46-0-0) อตรา 10-20 กโลกรมตอไร หลงการตดทกครง การก าจดวชพช การก าจดวชพช ในแปลงหญาแพงโกลาบรเวณพนทลม มกจะพบวชพชทขนแขงขน โดยเฉพาะหญามอรชส ถาพบตองขดออก หรออาจมวชพชทเมลดตดมากบน า เชน กก โสน และอน ๆ หากมมากควรตดปรบสภาพแปลงในชวงหลงฤดฝน กอนทจะถงฤดแลง การใชประโยชน สามารถตดไปใชประโยชนไดครงแรก เมออาย 60-70 วนหลงปลก และตดครงตอไปทก 40 วน เหมาะส าหรบใชเลยงโคนม ในรปหญาสด และหญาแหง



130


7. ถวฮามาตา (Stylosanthes hamata cv. Verano) เปนถวอาย 2-3 ป มทรงพมเตยตงตรงเหมาะปลกในพนทดอน ทนสภาพแหงแลง เจรญเตบโตได

ดตงแตดนทรายจนถงดนรวนปนเหนยว ทนแทะเลมและเหยยบย า ไมทนสภาพชนแฉะและน าทวมขง ใหผลผลตน าหนกแหง 1.5-2.0 ตนตอไรตอป โปรตน 16-18 เปอรเซนต

ถวฮามาตา

การเตรยมดน ไถยอยดนใหดเปนพเศษ โดยไถพรวน 2 – 3 ครง ปรบหนาดนใหสม าเสมอ

การปลก ใชเมลดหวานในอตรา 1.5 – 2 กก.ตอไร หรอโรยเปนแถว ๆ หางกน 30- 50 เซนตเมตร กอนปลกควรเรงความงอกของเมลด โดยแชเมลดในน ารอนอณหภม 80 องศาเซลเซยส นาน 5-10 นาท

การใสปย ควรใสปยรองพนสตร 12-24-12 ในอตรา 30 ถง 50 กโลกรมตอไร อาจใสปยคอกรวมดวยเพอเพมอนทรยวตถในดน และควรใสปยทรปเปลฟอสเฟต (0-46-0) ในอตรา 20-30 กโลกรมตอไรทก ๆ ป ในชวงตนฤดฝน การก าจดวชพช ก าจดวชพช 3-4 สปดาหหลงปลก หลงจากนน 1-2 เดอน ก าจดอกครง

การใชประโยชนในการเลยงสตว ควรตดครงแรก เมออาย 60-70 วน โดยตดสงจากพนดน 10 – 15 เซนตเมตร ควรปลอยสตวเขาแทะเลมครงแรก เมออาย 70-80 วน หลงจากนนจะตดหรอปลอยเขาแทะเลมทก 30-45 วน เหมาะเลยงโคในรปสดหรอแหงได

8.ถวทาพระสไตโล (Stylosanthes guianensis CIAT 184) เปนถวอายสน 2–3 ป มทรงพมตง ขนาดตนและทรงพมใหญกวาถวฮามาตา ตาทานโรคแอนแทคโนส แตไมชอบดนเคมและดนดาง (pH มากกวา 8.5) ไมทนตอการแทะเลมเหยยบย า หรอตดบอย ๆ ใหผลผลตน าหนกแหง 1.5 – 2.5 ตนตอไรตอปการปลก

การเตรยมดน ไถยอยดนใหดเปนพเศษ โดยไถพรวน 2 – 3 ครง ปรบหนาดนใหสม าเสมอ



131


การปลก ใชเมลดพนธอตรา 2 กโลกรมตอไร โรยเปนแถวใหแตละแถวหางกนประมาณ 30 เซนตเมตร หรอหวานเมลดใหทวทงแปลง กอนปลกตองแชเมลดในน ารอนอณหภมประมาณ 80 องศาเซลเซยส นาน 5 นาท

ถวทาพระ

การใสปย ควรใสปยผสมสตร 12-24-12 อตรา 50 กโลกรมตอไร เปนปยรองพน และอาจจะตองใสปยคอก สวนในปตอ ๆ ไป ควรใสปยทรปเปลซปเปอรฟอสเฟต (0-46-0) อตรา 20-30 กโลกรมตอไร ในตนฤดฝนของทกป

การก าจดวชพช ก าจดวชพชครงแรกหลงจากปลกถว 3-4 สปดาห และหลงจากนประมาณ 1-2 เดอน วชพชขนหนาแนน ควรก าจดวชพชอกครงหนง

การใชประโยชนในการเลยงสตว ตดไปใชเลยงสตวครงแรก เมออาย 80-90 วน หลงจากนนตดทก 60-75 วน โดยตดสงจากพนดนประมาณ 15 เซนตเมตร สามารถใชเลยงโคนม โคเนอ กระบอในรปถวสดและแหง

9. ถวคาวาลเคด (Centrosema pascuorum cv. Cavalcade) เปนพชฤดเดยว เถาเลอยใบดกมสดสวนของใบมากกวาล าตน และเมอแหงใบจะไมรวงหลนงายเหมาะส าหรบใชท าถวแหงอดฟอน จะใหผลผลตน าหนกแหงประมาณ 1 ตนตอไร มโปรตน 14-18 เปอรเซนต

การเตรยมดน ไถยอยดน โดยไถพรวน 2 – 3 ครง ปรบหนาดนใหสม าเสมอ การปลก ใชเมลดพนธถวคาวาลเคดอตรา 4 กโลกรมตอไร โรยเปนแถวใหแตละแถวหางกน 25 - 50 เซนตเมตร การใสปย ควรมการใสปยผสมสตร 12-24-12 เปนปยรองพนในอตราประมาณ 50 กโลกรมตอไร และอาจจะตองมการใสปยคอกรวมดวยการก าจดวชพช การก าจดวชพช ก าจดครงแรกเมอถวมอาย 3-4 สปดาห และหลงจากนถาวชพชขนหนาแนน ควรมการก าจดวชพชอกครงหนง



132


การใชประโยชนในการเลยงสตว การตดถวคาวาลเคดเพอน าไปใชเลยงสตว ควรตดเมอถวมอาย 60-90 วน และตดสงจากพนดน 10- 20 เซนตเมตร สามารถตดถวได 2-3 ครง สามารถใชเลยงโคในรปถวสดและแหง

ถวคาวาลเคด

10. ถวไมยรา (Desmanthus virgatus) ถวไมยราหรอถวเดสแมนธส หรอ เฮดจลเซอรน เปนพชมอายหลายป เปนไมทรงพมคอนขางตงตรง สง 2.0–3.5 เมตร ใบและดอกคลายกระถน แตมขนาดเลกกวา เจรญเตบโตไดดในดนรวนในดนเหนยวทมความอดมสมบรณคอนขางสง ไมทนตอสภาพน าทวมขง และดนกรดจด ใหผลผลตน าหนกแหง 2 – 3 ตนตอไรตอป มโปรตนประมาณ 17 เปอรเซนต

การเตรยมดน ไถยอยดน โดยไถพรวน 2 – 3 ครง ปรบหนาดนใหสม าเสมอ

การปลก ใชเมลดพนธอตรา 2 กโลกรมตอไร กอนปลกแชน ารอนอณหภม 80 องศาเซลเซยส นาน 5 นาท โรยเมลดเปนแถว แตละแถวหางกน 30- 60 เซนตเมตร

ถวไมยรา

การใสปย ควรใสปยผสมสตร 12-24-12 อตราประมาณ 50 กโลกรมตอไร เปนปยรองพน และอาจมการใสปยคอกรวมดวย สวนในปตอ ๆ ไป ควรใสปยเชนเดยวกนกบปแรกในชวงตนฤดฝน



133


การก าจดวชพช ควรก าจดวชพชครงแรกหลงจากปลก 2-4 สปดาห และหากมวชพชขนหนาแนน ควรมการก าจดวชพชตามความจ าเปน

การใชประโยชนในการเลยงสตว การตดถวไมยราครงแรก ควรตดทอาย 60-70 วน และตดครงตอไปทก ๆ 30-45 วน โดยตดสงจากพนดนประมาณ 30 เซนตเมตร สามารถน าไปใชเลยงโคนม โคเนอ กระบอ ทงในรปถวสดและแหง การทเกษตรกรจะปลกพชอาหารสตวชนดใด นอกจากพจารณาจากวตถประสงคในการใชประโยชนแลว ควรพจารณาถงความเหมาะสมของสภาพแวดลอมทจะปลกพชดวย จงจะท าใหการปลกพชอาหารสตวไดผลด

การจดกลมของอาหารหยาบตามคณภาพ การประเมนคณคาทางอาหารของอาหารหยาบ โดยพจารณาจากคณคาทางโภชนะอาหารท

ส าคญอยางใดอยางหนงหรอหลายอยางรวมไดแก โปรตน , พลงงาน (ยอดโภชนะยอยได, TDN ) และ การยอยได เพอแบงอาหารหยาบออกเปน 4 กลมเพอสะดวกตอการค านวณและ จดสดสวนอาหารหยาบ และ อาหารขนส าหรบเลยงโคทดแทน ตอไป ดงน 1. อาหารหยาบคณภาพดมาก โปรตนมากกวา 12 % และ / หรอ พลงงาน (TDN) มากกวา 60 % มการยอยไดของวตถแหงไมนอยกวา 55 % และความนากน ตวอยางอาหารหยาบเหลานไดแก 1. ตนขาวโพดพรอมฝก สด หรอ หมก ถงแมจะมโปรตน 7 – 9 % แตมพลงงานถง 65 % 2. หญาสด หรอ หญาหมก หรอ หญาแหง ตดทอายไมเกน 45 วน มการปยคอก และ ปยยเรย อยางสม าเสมอลกษณะมสเขยวจด 3. พชตระกลถว เชน ใบกระถน ถวคาวาลเคด รวมทงใบมนส าปะหลงแหง 2. อาหารหยาบคณภาพด โปรตนประมาณ 7 – 12 % และ / หรอ พลงงาน (TDN) 55 – 60 % ตวอยางอาหารหยาบเหลานไดแก ตน และ เปลอกขาวโพดฝกออน , ตนและเปลอกขาวโพดหวานตดจากแปลง หญาสด หรอ หญาหมก หรอ หญาแหง ตดทอายไมเกน 60 วน มการปยคอก และ ปยยเรยอยางสม าเสมอลกษณะมสเขยว 3. อาหารหยาบคณภาพปานกลาง โปรตนประมาณ 5 – 7 % และ / หรอ พลงงาน (TDN) 52 – 58 % ตวอยางอาหารหยาบเหลานไดแกเปลอกขาวโพดหวานจากโรงงาน (มคณคาทางอาหารสงเทาอาหารหยาบคณภาพด แตอมน าไวมากความชนสง) ท าโคกนไดนอย หญาสด , หญาหมก หรอ หญาแหง ตดทอาย 60 – 90 วนซงขาดการดแลและใสปยคอก หรอ ปยวทยาศาสตรไมสม าเสมอ มสเขยวออกเหลองออนๆ ฟางปรงแตงคณภาพดวยยเรย (ฟางหมก) เปลอกสบปะรดหมก 4. อาหารหยาบคณภาพต า โปรตนนอยกวา 5 % และ / หรอ พลงงาน (TDN) ประมาณ 50 -53 % หรอ นอยกวา 50 % เชนฟางขาว ล าตนแกมลกนนมาก ตวอยางอาหารหยาบเหลานไดแกฟางขาว หญาแกตดทอายมากกวา 90 วน หรอ หญาหลงเกบเมลด มลกษณะสเขยวอมเหลอง แก หญาบางพนธเมลดลวงแลว เปลอกฝกขาวโพดแหงหลงเกบเมลด ตน, ใบ และ ฝกถวเหลองแหงหลงเกบเมลดแกแลว การถนอมอาหารหยาบ

ชวงฤดแลงสตวทเราเลยงไวอาจไมมอาหารกน ในขณะทชวงฤดฝนหญาทเกษตรกรปลกไวใหสตวกนมปรมาณมากเกนพอ หญาทเหลอในแปลงสวนทยงไมไดถกตดไปเลยงสตวจะแกเกนไป ถาปลอยทงไวจะท าใหคณคาทางอาหารนอยลง ทางปศสตวเขาแนะน าวา วธหนงคอการท าหญาแหงไวในยามขาดแคลน



134


นอกจากนการเลอกพนธอาจพจารณาถงความเหมาะสมในการน าไปใชประโยชน โดยแบงการใชประโยชนออกเปน 3 แบบคอ

1. ปลกเพอตดเกยวใหกนในคอก กรณนพนธหญาตองเปนพนธทใหผลผลตสง ใบดก โตเรว ไดแกหญากนนสมวง เนเปยร จมโบ ซอกม บานา เปนตน

2. ปลกส าหรบปลอยสตวแทะเลม กรณนพนธหญาตองทนตอการเหยยบย า ไดแก หญารซ อะตราตม พลแคทลม มอรชส เปนตน

3. ปลกส าหรบตดท าเสบยง อาทปลกเพอท าหญาหมกส าหรบเกบส ารองไวใช ควรเปนพนธทอวบน า ใบดก ล าตนมน าตาลสง (Water soluble carbohydrate; WSC) เชน เนเปยร กนนสมวง จมโบ ไขมก และทเหมาะสมคอ ตนขาวโพด ตนขาวฟาง สวนพชทจะปลกเพอท าหญาแหงกควรเปนหญาตนเลก ใบเลกแตมใบมาก เพอใหระเหยน าไดงาย เชนหญาแพงโกลา โรด รซ เปนตน

จากกรณดงกลาว จะเหนวาเกษตรกรเลอกใชพนธหญาไดอยางถกตองเหมาะสม กจ าเปนทตองหาขอมลในเบองแรกกอนทจะจดท าแปลงหญาวา พนทททานคดจะปลกหญานนมสภาพเปนอยางไร มความอดมสมบรณมากนอยขนาดไหน เปนทลมหรอทดอน มน าทวมขงนานหรอไม และสดทาย ทานคาดหวงจะใชประโยชนจากแปลงหญาในรปแบบใด ขอมลเหลานจะชวยใหทานตดสนใจเลอกใชพนธหญาและจดการใชประโยชนจากแปลงหญาไดอยางถกตองเหมาะสมตอไป หญาแหง (Hay)

หญาแหง หมายถง พชอาหารสตวตางๆ อาจจะเปนหญาหรอถวกไดมาท าใหแหงเหลอความชนประมาณ 15% หรอนอยกวานน โดยกรรมวธใดๆ กตามทเรยกวาหญาแหง เพอการเกบถนอมพชอาหารสตวในรปของหญาแหง เพอเปนเสบยงสตวส ารองไวใชในฤดทขาดแคลนพชอาหารสตวสด เชน ฤดแลงซงเปนสงทจ าเปนส าหรบเกษตรกรผเลยงสตว ดงนนเกษตรกรควรมการวางแผนลวงหนาในการจดเตรยมพชอาหารสตวทจะน ามาท าหญาแหง ตงแตการคดเลอกชนดพนธพชอาหารสตวทปลก การดแลจดการและบ ารงรกษาแปลง รวมทงอายของหญาดวย

วธการท าหญาแหง เรมตงแตการเลอกชนดของพนธหญาทปลก ซงควรเปนหญาทล าตนเลก ใบเลก อายของหญาทตด 30-45 วน เพอใหไดหญาทมคณภาพ หญาไมยาวและหนาจนเกนไปเพอใหแหงงาย พนทในการตดไมควรเกน 10 ไรตอวน ส าหรบชวงระยะเวลาทเหมาะสมในการท าหญาแหงนน ควรจะอยในชวงเดอนธนวาคม-เมษายน เนองจากทองฟาแจมใส มแดดจด โดยจะเรมตดหญาตงแตเชาตร (เวลาประมาณ 06.00 น.) ใชเครองตดหญา ชนดตดทายรถฟารมแทรกเตอรแบบดรมโมเวอร (drum mower) โดยทวไปการท าหญาแหงจะตดแลวทงผงแดดไวในแปลงประมาณ 3-4 วน เพราะภายในพชประกอบดวยน าเปนสวนใหญ (65-75%) การท าหญาแหงจะตองพยายามท าใหพชแหงเรว เพอลดการสญเสยคณภาพและผลผลตวตถแหงใหนอยทสด การสญเสยน าจากพชจะเรวเพยงใดขนอยกบความชนสมพทธของอากาศ อณหภม ลม และลกษณะของพช (ใบหนาตนหนาจะแหงชา) ดงนนควรกลบหญาทก 2 วน เพอจะไดแหงเรวและทวถง ถาหญาแหงชาหรอผงแดดนานเกนคณภาพหญาแหงจะลดลง เมอหญาแหงแลวกอดฟอนน าไปเกบในโรงเกบหญาแหงมหลงคาคมปองกนฝนได

การท าหญาแหงแดดเดยว หลงตดหญาแลว เกลยหญาเพอกระจายหญาใหสมผสกบแสงแดดและอากาศไดอยางทวถงมากขน โดยใชเครองสะบดผงชนดตดทายรถฟารมแทรกเตอร ใชเวลารอบละ 1 ชวโมง โดยในหนงวนเกลยหญาประมาณ 4-5 รอบ เนองจากจะท าใหหญาแหงเรวขน ตอจากนนในเวลา 16.00 น. เกลยรวมกองและอดฟอนโดยใชเครองอดหญาชนดตดทายรถฟารมแทรกเตอรกจะไดหญาท



135


แหง มสเขยวนากนและมกลนหอม เทคนคดงกลาวนถงแมวาจะเพมเวลาการท างานของคนและเครองจกร รวมทงมคาใชจายเพมอกประมาณ 20% หรอตนทนจะเพมขนอกประมาณฟอนละ 2 บาทเทานน แตหญาทไดจากหญาแดดเดยวน จะม สเขยวนากน และมกลนหอมเปนทชนชอบของสตวเลยง ลกษณะของหญาแหงทมคณภาพด 1. เปนหญาแหงทตดท าจากพชทมอายพอเหมาะจะท าใหมปรมาณธาตอาหารสง 2. มใบมาก สวนของล าตนออนนม สวนของใบพชจะมธาตอาหารสงและมลกษณะนมนากน 3. มสเขยวออนและกลนหอม เปนหญาแหงทมคณภาพด สเขยวปนเหลองมคณภาพปานกลาง สเหลองคณภาพต า สเหลองขาว เสอมคณภาพไมเหมาะน ามาใชเลยงสตว 4. ปราศจากวชพชอน ๆ เพราะจะท าใหสตวกนหญาแหงนอยลง โดยเฉพาะจะตองไมมวชพชทระบาดรายแรงและวชพชทเปนพษกบสตว เชน หญาขจรจบ ตนสาบเสอ ตนกระเพราะปา ตนไมยราบ เปนตน 5. ไมเปนรา และมความชนมากเกนไป จนเกดลกษณะการหมกเนา จะเปนอนตรายตอสตว หรอสตวไมกน 6. ไมมวตถตางๆ ปลอมปน เชน เศษไม ถาน ฝน เปนตน

พชหมกหรอหญาหมก (Silage) หญาหมกหรอพชอาหารสตวหมก หมายถง พชอาหารสตวตางๆ เชน ตนขาวโพด ตนขาวฟาง

หญาและถวตางๆ ทเกบเกยวในขณะทมความชนพอเหมาะ น ามาเกบไวในสภาพสญญากาศในภาชนะปด และเกบถนอมไวในสภาพอวบน าจนเกดสภาพหมกดอง เมอพชอาหารสตวสดๆ ไดเปลยนสภาพเปนหญาหมกไดโดย การรกษาเนอเยอพชไมใหเนาเปอยเกดจากกระบวนการซงอาศยเชอจลนทรยบางชนด เชน แบคทเรยในกลมแลกโตบะซลส แบคทเรยกลมนจะยอยแปงในตน ใบหรอเมลดพชและเปลยนใหเปนกรด เรยกวา กรดแลกตก (lactic) กรดทเกดขนนเปนสารทชวยรกษาเนอพชไมใหเนา การหมกแบบนเกดขนในททอบอากาศ โดยใชหลมหมกซงเรยกวา ไซโล การท าหญาหมกมกระบวนการตรงขามกบการท าหญาแหง เพราะการท าหญาแหงอาศยกระบวนการไลความชนออกจากพช แตการท าหญาหมกตองการรกษาความชนไว การท าหญาหมกตางจากปยหมก ตรงทการท าปยหมกนนเชอราจลนทรยจะยอยสลายเนอเยอของพชจนเนาเปอย ปลด-ปลอยแรธาตใหพชดดซมเปนปยได ซงหญาหมกจะชวยท าใหคณคาทางอาหารของพชเหลานนคงอย สามารถถนอมไวใชไดในชวงทขาดแคลนหญาสด พชอาหารสตวทน ามาใชในการหมกไดมาจากพชอาหารสตวทมอยมากมายในชวงฤดฝน ซงเจรญงอกงามด และมปรมาณมากเกนพอส าหรบสตวเลยง นอกจากนยงไมสามารถเกบถนอมโดยการท าหญาแหงได

พชทเหมาะสมส าหรบท าหมก

1. พชนนตองมคารโบไฮเดรตทละลายน าไดในระดบทเพยงพอตอการหมกเปรยว ตองมไมต ากวา 18% ถาระดบคารโบไฮเดรตทละลายไดมนอยกวา 10% ของวตถแหง อาจจะไมสามารถท าหญาหมกได

2. พชนนตองมคาของ buffering capacity ต า หมายถง ความตานทานตอการลดลงของ pH มคานอย จะท าใหหญาเปนกรดเรวขน



136


3. เปอรเซนตของวตถแหงในหญาสดจะตองมมากกวา 20% ขนไป โดยพบวาระดบวตถแหงทเหมาะสมในการท าพชหมกคออยระหวาง 30-35% และถาสงกวานจะมผลท าใหการอดแนนไมด และกอใหเกดราไดงาย

4. ลกษณะทางกายภาพของพชในดานโครงสรางจะตองเหมาะสมตอการอดแนน การสบใหมชนขนาด 1-5 ซม. จะท าใหการอดแนนไดด ซงวตถแหงในพชมสวนสมพนธดวย

ปจจยทมผลตอพชหมก

1. ชนดและอายพชขณะตด เชน ขาวโพด ควรตดชวงทระยะฝกเปนน านมและกอนเมลดจะแขง เพราะมคารโบไฮเดรตสง

2. ขนาดของชนพชทหมก การสบพชใหมขนาดเลกจะท าใหสามารถอดไดแนนเพอไลอากาศไดด และยงท าใหน าตาลถกปลอยออกมาไดเรว ซงจะชวยท าใหเกดกรดแลคตคเรวขน และชนสวนของพชยงผสมคลกเคลากนไดดทวถง

3. ระดบความชนในพชหมก ระดบความชนทเหมาะสมควรอยระหวาง 65-70% ถาความชนสงเกนไปหรอมน าสงเกนไป จะท าใหพชหมกทไดมคณภาพเลว เพราะของเหลวทไหลออกมาจากพชทก าลงหมกอยจะท าใหสญเสยกรดและโภชนะทมประโยชนตอสตว โดยเฉพาะอยางยงคารโบไฮเดรต ในพชทมโปรตนสง การสญเสยกรดแลคตคโดยวธนจะท าใหสภาพภายในหลมหมกเหมาะสมตอการเจรญของแบคทเรยทท าใหเกดกลนเหมนเนา นอกจากนความชนสงจะเจอจางกรดแลคตคท าใหเวลาท pH จะลดลงถง 4.2 ตองลาชาออกไป และสารอาหารทควรจะเปนประโยชนตอสตวตองน ามาใชในการผลตกรดแลคตคเพมชนอก หรอในทางตรงกนขามกรดแลคตคทผลตไดอาจถกเปลยนตอไปเปนกรดบวทรค ซงเปนกรดทมกลนเหมนท าใหคณภาพพชหมกเลวลง (มกรดบวทรคมากกวากรดแลคตค) สตวไมชอบกน อปกรณทใชในการท าหญาหมก 1. เครองตดหญา สบหญา 2. ภาชนะทใชบรรจหญาส าหรบหมก เชน หลม ถง ถงพลาสตก 3. สารเสรมทท าใหการหมกดขน เชน กากนาตาล เพอชวยเพมคณภาพของหญาหมก ถาใชขาวโพด ขาวฟาง ไมจ าเปนตองเสรม 4. ผาพลาสตกส าหรบปดภาชนะ หลม หรออปกรณส าหรบปดปากภาชนะอยางอนเพอปองกนอากาศจากภายนอก วธการท าหญาหมก

หนหรอสบหญาสดใหมขนาด 2-3 ซม. บรรจหญาสดทหนแลวลงในภาชนะส าหรบหมก ซงอาจเปนถง บอซเมนต หลม ย าอดใหแนนเพอไลอากาศออกใหหมด ในขณะทบรรจหญาลงในภาชนะ ละลายกากน าตาล พรมใหทวๆ เพอชวยใหการหมกดยงขน แตถาไมสามารถหาไดกไมตองใช จากนนทาการปดภาชนะบรรจหญา ดวยแผนพลาสตกใหมดชดแลวโรยทบดวยทรายปองกนอากาศและนา หลงจากปดภาชนะแลว หมกไว 3-4 สปดาห หญาเหลานนจะกลายเปนหญาหมก น ามาใชเลยงสตวได หญาหมกทมคณภาพดสามารถเกบไวไดนาน โดยทคณคาทางอาหารไมเปลยนแปลง การใชหญาหมกเลยงโครดนม ไม



137


ควรใชเกน 15 กโลกรมตอวน และควรใหหลงการรดนม กรณเรมใชหญาหมก เลยงควรแบงใหวนละนอยและเพมขนเมอสตวเคยชน กระบวนการหมกในพชหมก (Fermentation)

การเปลยนแปลงทเกดขนในชวงการหมกอาหารหยาบจะเกดขนเปนชวงๆ แบงออกไดเปน 5 ระยะ

ระยะท 1 น าพชตองการหมกตดหรอสบใหมชนเลก แลวใสหลมหมกหรอถงหมกโดยเรว ย าและอดใหแนน ภายหลงปดถงหรอหลมหมกเซลลพชยงคงหายใจอยางตอเนองโดยใชกาซออกซเจนทยงมอยมากในหลมหมก เชนเดยวกบแบคทเรยทใชกาซออกซเจนจะยอยสลายพวกคารโบไฮเดรตทละลายน าไดในเซลลพชจนกระทงถงระยะหนงออกซเจนจะหมดไป ผลผลตทเกดจากกระบวนการหมกนคอ กาซคารบอนไดออกไซด น า และความรอน ถาอณหภมในหลมหมกสงเกน 38oC หญาหมกจะคณภาพเลวลง ในระยะท 1 ใชเวลา 1-2 วนหลงปดหลมหมก โดยปกตกาซออกซเจนจะถกใชหมดภายใน 4-5 ชวโมง ดงนนถาสามารถลดชวงระยะเวลานใหสนลงไดเทาไหรความสญเสยสารอาหารกจะนอยลง เพราะคารโบไฮเดรตทยอยสลายงายจะถกใชหมดไปและเกดเปนความรอนและน า ซงจะท าใหความนากนของหญาหมกลดลง โปรตนบางสวนซงอาจสงถง 50% จะถกยอยสลายไปเปนกาซแอมโมเนย การหมกทสมบรณจะท าใหความเปนกรดเพมขนและหยดยงกระบวนการยอยสลายโปรตน (proteolysis) ในกระบวนการหมกถาอาหารหยาบแหงเกนไป (มความชนนอย) กอาจเกดผลเสยเชนเดยวกน เพราะจะท าใหเกดความรอนสงเนองจากกระบวนการหมกเกดไมสมบรณ ความรอนทเกดขนจะท าใหเกดปฏกรยาเมลลารด (Maillard reaction) กบโปรตน โปรตนจะเปลยนโครงสรางโดยไปรวมกบคารโบไฮเดรตเกดเปนสารประกอบทไมยอยสลาย สงตางๆ เหลานทเกดขนจะท าใหอาหารหยาบหมกทไดมเปอรเซนตของพลงงานและโปรตนต า

ระยะท 2 ระยะเกดกรดอะซตก (acetic acid) ระยะนจะเกดขนหลงจากกาซออกซเจนถกจ ากดหมดแลวและเซลลพชตาย แบคทเรยทไมใชออกซเจนจะเรมยอยสลายคารโบไฮเดรตทละลายน ากบโปรตนบางชนดใหกลายเปนกรดอะซตก และกรดทเกดขนจะท าให pH ลดลงจาก 6.0 ถง 4.2 เมอคาความเปนกรดลดไปถงระดบนแบคทเรยทสรางกรดอะซตกจะเรมถกท าลาย ระยะนจะเกดขนตงแตวนท 2 -4 หลงปดหลมหมก ปกตจะใชเวลาประมาณ 24 ถง 72 ชวโมง

ระยะท 3 ระยะเรมผลตกรดแลคตค เปนระยะทมความส าคญมากเพราะแบคทเรยทสรางกรดแลคตคจะเรมท างานในวนท 3 หลงปดหลมหมก ขณะทกรดอะซตคเรมลดลง แบคทเรยทสรางกรดแลคตคเพมปรมาณขนและกรดแลคตคกเพมขน กรดแลคตคเปนกรดทมประโยชนซงโคนมสามารถน าไปสรางเปนพลงงานได แบคทเรยอาจใชสารอาหารในหญาหมกมากถง 10% ในการสรงกรดน ถากระบวนการหมกเกดขนสมบรณกรดแลคตคจะท าใหความเปนกรดเพมขน คา Ph ลดลงไปถง 4.2 หรอต ากวา ความเปน ระยะท 4 ระยะผลตกรดแลคตคอยางตอเนอง การผลตกรดแลคตคจะเกดขนอยางตอเนองไปอกประมาณ 2 สปดาห หรอมากกวา อณหภมเรมลดลงเหลอประมาณ 26-27oC และ pH ลดลงทระดบ 3.8 ซงสงผลใหกจกรรมของจลนทรยลดลงและหยดหรอสนสดลง ระยะท 5 ระยะเกบรกษา ถาทกอยางเปนไปดวยด พชหมกจะยงคงเปนพชหมกทเกบไวในรปหมกดองไปไดนาน โดยอาศยกรดแลคตคปองกนไมใหเกดการยอยสลายคารโบไฮเดรตตอไปอก แตถากรด



138


แลคตคมปรมาณนอย กรดบวทรคกจะถกสรางขนมา และโปรตนจะถกเปลยนแปลงไป ท าใหหญาหมกจะเกดการสญเสยขน ลกษณะของหญาหมกทด คณลกษณะทางกายภาพ ลกษณะทางเคม 1 กลนหอมเปรยว ไมเนาเหมน 1 pH ประมาณ 3.8 -4.5 2 เนอพชหมกไมเปนเมอก ไมเละ 2 กรดแลคตก (lactic acid) 3-13% 3 มสเขยวอมเหลอง หรอเหลองทอง 3 บวทรค (Butyric acid) ไมเกน 0.2% 4 มรสเปรยวพอด 4 แอมโมเนยไนโตรเจนไมเกน 11% of total N 5 ไมมเชอรา หรอสวนบดเนา การใชสารเสรมในพชหมก

การท าหญาหมกใหไดคณภาพดมปจจยหลายอยางมาเกยวของ โดยเฉพาะดานเทคนคในการผลตและคณภาพของวตถดบ ดงนนจงตองเตมสารลงไปในหญาเพอชวยใหหญาหมกมคณภาพตามทตองการ ซงแบงออกไดเปนสามกลมดงน

1. กลมทใสไปเพอชวยใหเกดสภาพกรดทพอเหมาะกบกระบวนการหมกไดแก สารทมฤทธเปนกรด เชน กรด phosphoric acid, กรดเกลอ (HCl), Formic acid, Formaldehyde, Propionic acid, กรดก ามะถน (H2SO4) อยางไรกตามการใชสารเสรมกมปญหาทตองระวง เชน อาจมสารตกคางทเปนอนตรายตอสตว เชน การใชกรดชนดตางๆ

2. กลมทใสไปเพอเพมคณคาทางอาหาร ไดแก เมลดธญพช มนเสน เกลอ ยเรย กากน าตาล นอกจากจะชวยเพมคณคาทางอาหารโดยเพมปรมาณวตถแหงในหญาหมกแลว ในกรณของวตถดบทมพลงงานสง เชน มนเสน กากน าตาล หรอเมลดธญพช จะมสวนชวยใหกระบวนการหมกเกดขนไดอยางรวดเรวและสมบรณ ในกรณการเตมพวกเมลดธญพชอาจไมคมเพราะราคาอาจแพงเกน 3. กลมสารจลชพและเอนไซม มจดประสงคเพอท าใหกระบวนการหมกเกดขนไดอยางรวดเรวและสมบรณ ตวอยางของจลชพไดแก Lactobacillus acidophilis, Streptococcus faecium, Lactobacillus plantarum ตวอยางของเอนไซม เชน cellulose, amylase, protease เปนตน ในบางครงอาจเปนไดวาผลไมไดตามตองการ อาจเปนเพราะปรมาณทเตมลงไปนอยเกนไป หรออาจไมคมเพราะเอนไซมราคาแพง ขอควรระวงในการท าหญาหมก 1. การอดหญาลงในภาชนะทใชหมกตองอดใหแนนเพอไลอากาศทมอยในภาชนะออกใหมากทสด ซงจะชวยใหการหมกเกดไดด และหญาหมกเสยนอยทสด 2. การปดภาชนะทบรรจตองท าใหมดชดเพอปองกนไมใหอากาศจากภายนอกเขาไปในกองหญาหมก



139


3. เมอเปดภาชนะควรใชใหหมดในระยะเวลาอนสน และเปดภาชนะอยาใหกวางมาก เพอชวยใหหญาหมกเสอมชาลง 4. หญาทน ามาใชหมกไมควรจะมความชนสงมากเพราะจะท าใหเกดนาในภาชนะหมกมากเกนไป และหญาหมกเกบไดไมนาน 5. ระมดระวงหนหรอแมลงสาบทจะมากดภาชนะหรอพลาสตกทปดใหเปนร อากาศจะเขาไปท าใหหญาหมกเสยได ฟางปรงแตง หรอฟางหมกยเรย (Urea treated rice straw)

เกษตรกรมกนยมเรยกกนทวไปวาฟางหมกยเรย ซงเปนการเรยกทไมถกตองนก เพราะไมถอวาเกดการหมก (fermentation) เหมอนกบการท าหญาหมกหรอพชหมก (เปนการท างานของจลนทรยในสภาพไรออกซเจน ซงจะเปลยนแปงและน าตาลใหเปนกรด แลวกรดนนท าหนาทถนอมพชไวไมใหเนาเสย) แตในกรณของฟางหมกยเรยนน เปนการน ายเรยมาละลายน าแลวราดบนกองฟางใหชมแลวปดกองหรอหลมหมกดวยพลาสตกใหมดชด ยเรยจะถกยอยดวยเอนไซมยรเอส (urease) ของจลนทรย ไดเปนแอมโมเนยและคารบอนไดออกไซด ซงแอมโมเนยจะท าปฏกรยากบน า ไดเปนแอมโมเนยไฮดรอกไซด ซงมฤทธเปนดาง ซงสามารถชวยสลายพนธะระหวางเฮมเซลลโลสและลกนน ท าใหเอนไซมจากแบคทเรยในรเมนสามารถยอยสลายไดโภชนะทอยในเซลลได ท าใหการยอยไดของฟางสงขน และฟางหมกกมโปรตนหยาบเพมสงขนดวย ซงเปนประโยชนตอจลนทรยในรเมน วธการท าฟางหมก

ปยยเรยทใชการหมกฟาง คอ 46:0:0 (ไนโตรเจน 46%) ปรมาณของยเรยทเหมาะสมทจะใชในการปรบปรงคณภาพของฟางขาว คอ ทระดบ 6% -ของฟางขาว (ปรมาณแอมโมเนยทเหมาะสมคอท 3-3.4% ของฟางขาว โดยทยเรย 60 สวน จะสลายตวใหแอมโมเนย 34 สวน)

การท าฟางหมกยเรยจะท าเปนบอเหมอนบออาหารหยาบหมก หรออาจจะท าเปนกองบนดนกได โดยพนททจะท าควรปผาพลาสตกเพอกนไมใหน าไหลซมลงดน น าฟางทเตรยมไวมากองเกลยใหเรยบ หรอถาเปนฟางฟอนกน ามาเรยงเปนแถวโดยท าเปนชนๆ ใชปยยเรยในอตรา 5-6 กก. ตอฟาง 100 กก. (อตราสวนฟาง : น า : ปย คอ 100:100:6) น าปยมาละลายน า 100 ลตร ละลายดแลวน าไปราดบนกองฟางใหเปยกสม าเสมอและทวถง เมอเสรจชนทหนงแลวกน าฟางชดใหมกองทบขางบนแลวจงราดน าผสมยเรยแบบเดยวกนอก ท าอยางนไปเรอยๆ จนกระทงไดฟางตามปรมาณทตองการ แลวจงท าการปดกองฟางดวยผาพลาสตก พยายามปดผาพลาสตกใหสนทเพอปองกนไมใหแอมโมเนยทเกดขนกระจายระเหยออกไป ซงจะเปนการสญเสยโดยใชเหต หลงจากนนทงไวประมาณ 2 ถง 3 สปดาห แลวจงจ าไปเลยงโคได

การน าไปเลยงสตว สามารถนาฟางหมกไปเลยงโค ในภาพเปยกและแหงกได แตฟางทเปดจากกองใหมๆ จะมกลนฉนของแอมโมเนยอยางรนแรง ท าใหความนากนลดลงและจะท าใหแสบตา ควรทงไว 2-3 ชวโมง กอนใหสตวกน และถาใชฟางหมกยเรยเปนอาหารหยาบหลกแตเพยงอยางเดยว โคควรจะไดรบอาหารขนดวยเพอเปนแหลงพลงงานสาหรบจลนทรยในการใชประโยชนจากยเรย (แหลงไนโตรเจน) ในการสงเคราะหโปรตนของจลนทรย (microbial protein synthesis) นอกจากนแลวควรมน าสะอาดใหโคกนตลอดเวลา เพราะถาขาดน า สตวจะกนฟางหมกนอยลง



140


ลกษณะและคณคาทางโภชนะของฟางหมกยเรย

1. มสน าตาลเขม มกลนแอมโมเนย 2. โปรตน (crude protein) เพมจาก 3 ถง 4% เปน 7 ถง 9% 3. การยอยไดของวตถแหงเพมอกประมาณ 5 ถง 10% 4. โคจะกนฟางหมกไดเพมขน 30 ถง 40%

อาหารเสรมอดกอนส าหรบโค-กระบอในชวงหนาแลง ในชวงฤดรอน เกษตรกรผเลยงปศสตว โดยเฉพาะโค กระบอ ตองมการจดเตรยมพชอาหารสตว

หรอเสบยงสตว ไวใชในยามขาดแคลน ซงอาจเปนพชอาหารสตว เชน หญาชนดตางๆ หรอพชผลทางการเกษตรอน อยางมนส าปะหลง ทสามารถน ามาใชเลยงปศสตวได โดยอาจท าในรปของการหมก การท าใหแหง เปนตน

แตปญหาหลกของการเลยงสตวเคยวเอองใน หนาแลง คอ พชอาหารสตวขาดแคลน มคณภาพต า และมคณคาทางโปรตนไมเพยงพอตอความตองการของปศสตว ท าใหสตวชะงกการเจรญเตบโต และการใหผลผลตไมสมบรณ ดงนน จงควรมการท าอาหารเสรมอดกอน (Urea Molass Mineral Block ; UMMB) มาใชเปนอาหารเสรม ส าหรบใหสตวเลยกน เพอชวยเพมคณคาทางอาหาร และชดเชยสารอาหารบางสวนทขาดในหญาและฟางทมคณภาพต า ซงในอาหารเสรมอดกอน หรอ UMMB มสวนผสมของกากน าตาล – ยเรย และแรธาต จะเปนอาหารทชวยเสรมใหโค-กระบอมสขภาพด ลดการสญเสยน าหนกโคในชวงฤดแลง สตร และวธการผลต เปนสตรท กองอาหารสตว กรมปศสตว วจยแลววา มความเหมาะสม ประหยด หาแหลงวตถดบงาย ขนตอนการผสมไมยงยาก เกษตรกรสามารถท าได หรอน าไปปรบใชในจ านวนและปรมาณทเหมาะสมไดเอง และทส าคญตรงตามวตถประสงคทจะใช โดยมสวนประกอบดงน ตารางท 7.1 วตถดบสวนประกอบและคณคาทางโภชนะของอาหารเสรมอดกอนส าหรบโค

สวนประกอบ จ านวน (กก.) คณคาทางอาหารของ UMMB

กากน าตาล 40 ความชน 12.08 % ปยยเรย (46-0-0) 5 โปรตน 19.41 %

แรธาตรวม 5 ไขมน 3.16 % ปนซเมนต 10 เยอใย 1.46 % ปนขาว 4 NFE 42.22 %

ร าละเอยด 36 Ca 6.42 % P 0.38 % แรธาตปลกยอยอน ๆ 14.87%

รวม 100



141


วตถดบสวนผสม กากน าตาล ผลพลอยไดจากโรงงานอตสาหกรรมน าตาล เลอกชนดทมความขนเหนยว ไมผสมน า

ยเรย คอปยยเรย สตร 46-0-0 แรธาตรวม เปนแรธาตผสม ประกอบดวยแรธาตหลกและแรธาตรอง ตามความตองการของสตวในชวงอายนนๆ อาจใชแรธาตส าเรจรป ปนซเมนต ปนขาว ใชเปนสารประสาน (binder) เพอใหสวนผสมจบเปนกอนแขง รวมทงเปนแหลงใหแรธาตบางตว เชน แคลเซยม เหลก แมกนเซยม เปนตน ร าละเอยด ใสเพอเปนตวดดซบกากน าตาล ชวยใหการแขงตวเรวขน มคณสมบตเกาะยดไดด ชวยใหการอดกอนเรยบแนน และเปนแหลงของพลงงานเพมคณคาทางอาหาร ขนตอนการผสม

ควรใสวตถดบเรยงตามล าดบกอนหลง โดยเรมจากใสกากน าตาลในภาชนะทแขงแรง ใสยเรยลงไปแลวกวนผสมจนเมดยเรยละลายหมด ใสแรธาตรวม ตามดวยปนซเมนต ปนขาว เทลงในสวนผสม จากนนกวนสวนผสมตอไปจนเรมขนเหนยว ขนสดทายจงเตมร าละเอยดลงคลกเคลาจนทว สวนผสมสดทายสามารถปนเปนกอนได การอดแทงหรออดกอน

เทสวนผสมลงในบลอก (block) ซงอาจท าจากไม หรอภาชนะบรรจอนๆ ท าการอดใหแนนทงไวประมาณ 2 วน สวนผสมจะแขงตวเปนกอน แกะบลอกหรอภาชนะออก น าไปวางหรอใสในภาชนะใหสตวเลยกน หรอหอพลาสตกมดชดเกบไวใชไดประมาณ 2 เดอนนบจากวนผลต ทส าคญควรเกบไวในทโปรงแหงไมอบ หรอ ชน กรณทตองการผลตครงละมาก ๆ หรอเกษตรกรรวมกลม ผลตควรจะมอปกรณทนแรงในการคลกเคลาสวนผสม เชน อาจใชถงผสม หรอมกเซอรชนดถงนอนแบบใชมอเตอรปน ชนดทสามารถผสมอาหารแบบเปยกได การกวนสวนผสมสามารถใชเครองปนแบบบงคบดวย มอเตอรไฟฟา มหวปนเปนแฉก ส าหรบกวนสวนผสม การใชประโยชนและปรมาณทใหสตวกน

UMMB สามารถวางใสภาชนะ ตงไวใหสตวเลยกนตามใจชอบ UMMB ทมความแขงตวพอด สตวจะเลยกนไดอยางสม าเสมอ ถานมเกนไปสตวจะขบกนหรอแทะเคยวไดมากเกนปรมาณทก าหนด ควรใสภาชนะทใหสตวเลยกนทางดานบน หรอใสภาชนะแขวนใหเลยกนดานขางหรออาจท าตะแกรงวางดานบนกอนน าตาล เพอควบคมปรมาณการเลยกนของสตวใหสม าเสมอ ปรมาณทใหสตวเลยกนทแนะน า คอ โค - กระบอขนาดน าหนกตวตงแต 250 กโลกรมขนไป ควรใหเลยกนไมเกน 500 กรม/ตว/วน , แพะ – แกะ น าหนกตวประมาณ 25 – 30 กโลกรม ควรใหเลยกนไมเกน 80 กรม/ตว/วน และทส าคญสตวควรไดรบอาหารหยาบอยางพอเพยงและมน าสะอาดกนตลอดเวลาดวย ขอมล : นางสมน โพธจนทร กลมวจยอาหารสตว กองอาหารสตว กรมปศสตว

ปศสตวใต โมลาสและยเรยเปนวตถดบทใหพลงงานและไนโตรเจน เมอในสภาพธรรมชาตขาดความสมบรณ

อยางรนแรง สารผสมโมลาส-ยเรยจะสามารถน ามาปอนใหไดถง 2 กก.ตอวน เพอชวยรกษาระดบโปรตนและพลงงาน

การน าโมลาส-ยเรยมาผลตเปนกอนอาหารเสรมจะท าใหลดการเปนพษของยเรยซงสตวจะกนไดทละนอย และการทเกษตรกรสามารถเรยนรและผลตไดเองในครวเรอนจะมตนทนราคาถก สามารถน ามาใชไดงาย เหมาะสมส าหรบเกษตรกรรายยอยจะน ามาใชในชวงทอาหารขาดแคลน



142


สวนผสม มหลายสตรมากมาย แตจะคลายคลงกน โดยทวไปใหกวนสวนผสมแหงเขากบร าขาว แลวกวนสวนผสมทตองละลายน าเขาดวยกน แลวจงน ามาผสมทงหมด เชน เอาซเมนตผสมน ากอน แรธาตผสมร าขาว แลวผสมเขาดวยกนตามล าดบดงน 1) โมลาส, ยเรย, เกลอแกง, และผสมเขากบ 2) สารละลายซเมนต แลวผสมเขากบ 3) สวนผสม แรธาต, ร าขาว กวนจนเขาเปนเนอเดยวกน เทลงพมพ เทสวนผสมลงแบบพมพ ซงอาจเปนกลอง, ทอ, ถง ซงบดวยพลาสตกบางเพอใหงายตอการแกะออก ตากแหง ผงลมในรม หรอ ตากแดด ใหแหงโดยอยาใหโดนฝน ใชเวลาประมาณ 2-3 วน 1. เตรยมอปกรณ และชงสวนผสม

2. ใสยเรย เกลอ ลงในถงกวน เตมน าเลกนอย กวนใหละลาย 3. เตมกากน าตาล กวนใหเปนเนอเดยวกน 4. โรย ผงแรธาตรวม, ผงไตรแคลเซยมฟอสเฟต กวนใหเปนเนอเดยวกน อยาใหจบตวเปนกอน

ขนตอนตอไปนใหท าดวยความรวดเรวหามหยด 5. โรยผงซเมนต โรยไปกวนไป อยาใหจบเปนกอน 6. โรยผงร าละเอยด โรยไป กวนไป จนเขากนด 7. เมอสวนผสมเหนยวจนใชจอบกวนไมได ใหชวยกนใชมอปน นวด จนไมมลกษณะเปนผงร าสขาว สวนผสมทดจะตองเปนเนอเดยวกนสม าเสมอ



143


8. รองแบบพมพตาง ๆ ดวยแผนปลาสตก

9. อดสวนผสมลงไปในแบบ ใหกดอดใหแนนจนเตม

10. แกะออกจากแบบ แลวแกะพลาสตกออก 11. ผงลมทงไวสก 2-3 วน สวนผสมทดจะตองสม าเสมอเปนเนอเดยวกน , 1) ภาพซาย ร าไมแทรกเขาเปนเนอเดยวกน อยเพยงผวนอก, 2) ภาพกลาง ร าแทรกเขาบางสวน, 3) ร าขาวแทรกอยางสม าเสมอตลอดทวทงกอน



144


ตารางท 7.2 สวนผสมสตรตางๆ

โดย ปศสตวจงหวด กรมปศสตว

เอกสารอางอง กรมปศสตว กระทรวงเกษตร www. Dld.go.th สมชาย จนทรผองแสง. 2541 . การเลยงโคนม. ส านกพมพแหงจฬาลงกรณ กรงเทพมหานครฯ 311 หนา สายณย ทดศร .2546. พชอาหารสตวเขตรอน. คณะเกษตร มหาวทยาลยเกษตร กรงเทพมหานครฯ 534

หนา

สวนประกอบ ใน 100 สวน

สตรทวไป

สตรแพะแกะ

สตรโคเนอ

สตรโคนม

สตรแพะ

สตรโคเนอ

FAO Onwuka C.F. NFDP Rafiq et al., Jian-Xin Liu et al., Avilla H.F. โมลาส 45 40 36 48 – 40 ยเรย 10 15 10 7 10 8 ซเมนต 10 15 8 – 15 9 ร าขาว 30 24.5 38 29 – 37.3 เกลอแกง 5 5 1.9 5 65 5 ก ามะถน – 0.5 – – – – แรธาต – – 0.1 5 – 0.2 ไดแคลเซยม – – 2 – – 0.5 พรมกซ – – – – 10 – ปนขาว – – – 6 – – Fenbendazole – – – – – – น า 4 20 4 ... ... ...

Documents

Forage crops and Forage preservation¸šทที่ 7... · 2014-08-26 · Ruminant Production by Dr. Pattaraporn Tatsapong Forage crops and Forage preservation 125 Agricultural