UVODUVOD

Otkrivanje cene osnovnih finansijskog instrumenta

SadržajSadržaj Osnovne funkcije finansijskog tržišta Osnovni sistemi trgovanja hartijama od vrednosti Metode otkrivanja cena na različitim modalitetima

razvijenih finansijskih tržišta Optimalni modaliteti utvrđivanja cena hartija od

vrednosti na tržištu kapitala Iskustva istočno Evropskih zemalja Sistemi trgovanja i metode otkrivanja cene na

Beogradskoj Berzi

1. 1. Osnovni zahteviOsnovni zahtevi

Stvaranje likvidnosti Stvaranje uslova za formiranje objektivne tržišne

cene Indirektna pomoć u finansiranju industrije Informisanje Zaštita interesa investitora u hartije od vrednosti

2. 2. Tržište hartija od vrednostiTržište hartija od vrednosti

Tržište sa periodičnim aukcijama zasnovanim na nalozima (order driven – PCM)

Tržište sa kontinuiranim aukcijama zasnovano na nalozima

Kontinuirana dilerska tržišta zasnovana na kotaciji (quote driven markets – QDM)

Bazične tehnologije trgovanjaBazične tehnologije trgovanja

kontinualni model trgovanjadiskontinualni model trgovanja

Efikasan sistem trgovanja moraEfikasan sistem trgovanja mora da da obezbedi obezbedi

Otkrivanje cene (price dicovery) Omogućavanje stabilizacije tržišta Omogućavnje nadziranja tržišta kroz monitoring

celokupnog sistema Davanje garancije minimuma standarda u pogledu

kompetentnosti i integriteta posrednika na tržištu i kod hartija od vrednosti kojima se trguje

2.1 2.1 Aukcijska tržišta zasnovana na nalozimaAukcijska tržišta zasnovana na nalozima

Svi nalozi u interakciji Generiše stbilniju cenu jednostavna cirkulacija informacija veća zaštita investitora

Periodična aukcijska tržišta Kontinuirana aukcijska tržišta

Utvrđivanje jedinstvene dnevne cene hartija Utvrđivanje jedinstvene dnevne cene hartija od vrednosti na periodičnom aukcijskom od vrednosti na periodičnom aukcijskom

tržištutržištu

CENA PONUDA TRAŽNJA PROMET

600 150 350 150

660 300 350 300

740 300 350 300

750 400 200 200

800 550 100 100

Utvrđivanje cene na kontinuiranom Utvrđivanje cene na kontinuiranom aukcijskom tržištuaukcijskom tržištu

Prva faza: prikupljanje naloga po limit cenama Druga faza: moment objavljivanja cene hartije od

vrednosti Treća faza: početk kontinuirane aukcije

Osnovne prednosti kontinuiranih Osnovne prednosti kontinuiranih

aukcijskih tržištaaukcijskih tržišta 1. Niži transakcion troškovi-veći broj transakcija odvija se bez prekida

oko neke gravitacione cene, najčešće formirane od strane specijaliste.

2.Veća transparentnost-omogućava brzu distribuciju informacija o cenama.

  Osnovni uslov: -visok obim transakcija -visoka frkvencija transakcija

FazeFaze trgovanja dužničkim hartijama od trgovanja dužničkim hartijama od vrednosti na Beogradskoj Berzivrednosti na Beogradskoj Berzi

Prva faza: predotvaranje a) otvorena faza b) bleck-out fazaDruga faza: utvrđuje cena otvaranjaTreća faza: trgovanje na otvaranjuČetvrta faza: kontinuirano trgovanjePeta faza: zatvaranje trgovanja

Rukovanje nalozima na kontinuiranim Rukovanje nalozima na kontinuiranim aukcijskim tržištimaaukcijskim tržištima

Okruzenje Trzišni nalozi Limitirani nalozi

Kontinuirano aukcijskotrzište

--Na strani traznje za likvidnošću-- Izvršenje promptno-Izvršavaje po najboljoj ceni koju je istakao kontrapartner u trgovanju

--Na strani ponude likvidnosti--Odlozeno izvršenje ili neizvršenje-Izvršenje po ceni iz naloga

Rukovanje nalozima na periodičnim Rukovanje nalozima na periodičnim aukcijskim tržištimaaukcijskim tržištima

Ne postoji jasna razlika između tržišnih i limit naloga Svi nalozi se izvršavaju po jedinstvenoj klirinškoj ceni Niži troškovi trgovanja

2.2 2.2 Dilerski tip tržištaDilerski tip tržišta

1. Visok stepen decentralizacije2. Trgovina pregovaranjem3. Postojanje više dilera za jednu hartiju od

vrednosti

Osnovni nedostaci dilerskog tipa tržišta u Osnovni nedostaci dilerskog tipa tržišta u

odnosu na aukcijski modelodnosu na aukcijski model

Slabije analitičko praćenje (kod brokerskh kuća i medija)

Ne mogućnost direktnog sučeljavanja više zainteresovanih za jednu hartiju

Blaži propisi u oblasti prodaje na kratko Spred kupovne i prodajne cene znatno viši Veće amplitude promena cena

3. 3. Metode otkrivanja cene na različitim Metode otkrivanja cene na različitim modalitetima razvijenih finansijskih tržištamodalitetima razvijenih finansijskih tržišta

NYSE: Kontinuirano aukcijsko tržište zasnovano na nalozima

NASDAQ: Kontinuirano dilersko tržište zasnovana na kotaciji

3.1 Tipovi članstva na NYSE3.1 Tipovi članstva na NYSE

1. Broker na parketu (commission house broker, floor brokers)

2. Nezavisni brokeri (two-dollar, independent brokers)3. Specijalisti4. Competitive trders5. Registred competitive market makers6. Priduženi članovi7. Bond brokers

Uloga specijalistaUloga specijalista

Broker za članove berze koji trenutno ne mogu da izvrše trgovanje

Diler sa ciljem uspostavljanja efikasnog i kontinuiranog trgovanja sa dodeljenim hartijama

Prikaz procesa transakcije na NYSEPrikaz procesa transakcije na NYSE

Kupac i prodavac daju instrukcije svojim brokerima Koristeći BBSS ili Super Dot brokerska kuća šalje nalog

na berzanski parket Brokeri na parketu odlaze do šaltera na kome se trguje tom

hartijom Nadmetanje brokera sa ostalim brokerima ispred šaltera Broker prodavća i broker kupća se usaglašavaju Radna stanica specijaliste šalje informaćiju brokerskim

kućama

3.2 3.2 Prikaz procesa trasakcije na NASDAQ-uPrikaz procesa trasakcije na NASDAQ-u

Dobijanje kupovnog ili prodajnog naloga od klijenta

Broker preko informacionog sistema pribavlja kotacije date od strane Market Makera

Biranje najpovoljnije ponude i stupanje u kontakt sa ponđačem radi zaključivanja transakcije

4. 4. Optimalni modaliteti utvrđivanja cene Optimalni modaliteti utvrđivanja cene hartija od vrednosti na tržištu kapitalahartija od vrednosti na tržištu kapitala

Likvidnost,veličina naloga

Struktura tržištahartija od vrednosti

Niska likvidnost,mali nalozi

Periodična aukcijska tržista

Umerena likvidnost,mali nalozi

Dodavanje kontinuiranihaukcijskih tržišta

Umerena likvidnost,veliki nalozi

Dodavanje dilerskih tržišta

Visoka likvidnost,vrlo veliki nalozi

Dodavanje periodičnih tržišta

4.1 4.1 Troškovi trgovanja i periodično Troškovi trgovanja i periodično aukcijsko tržišteaukcijsko tržište

Troškovi izvršenja i saldiranja su osrednji Rizik izvršenja može biti visok Delimična anonimnost učesnika Velika sposobnost obavljanja transakcije na nestabilnim

tržištima Visoka transparentnost

4.2 4.2 Troškovi trgovanja i kontinuirano Troškovi trgovanja i kontinuirano aukcijsko tržišteaukcijsko tržište

Relativno visoki troškovi izvršenja i saldiranja Visok uticaj na tržište Mali rizik izvršenja Slaba sposobnost obavljanja transakcija na nestabilnim

tržištima Visoka anonimnost Visok stepen transparentnosti

4.3 4.3 Troškovi trgovanja i dilerska tržištaTroškovi trgovanja i dilerska tržišta

Troškovi izvršenja i saldiranja su minimalni Ne zadovoljavajuća sposobnost izvršenja transakcije na

nestabilnim tržištima Slaba transparentnost

5. 5. Za finansijska tržišta u razvoju neophodno Za finansijska tržišta u razvoju neophodno je obezbeditije obezbediti

Otkrivanje cene mora biti na jednom mestu Postojanje mehanizama za regulisanje posrednika Postojanje jednog jedinstvenog centralnog registra

svih hartija od vrednosti Javnost rezultata poslovanja svih preduzeća

5.1 5.1 Osnovni poremećaji tržišta kapitala Osnovni poremećaji tržišta kapitala zemalja u tranzicijizemalja u tranziciji

Na većini finansijskih tržišta zemlja u tranziciji trguje se hartijama, koje po svojim osobinama ne spadaju u klasične instrumente

prisustvo ovih hartija na tržištu izaziva vrlo snažna oscilovanja njihovih cena

deformacija tržišta se može registrovati i u ponašanju regulatornih i logistickih institucija tržišta (zanemarivanje manjinskih prava vlasnika)

5.2 Finansijska tržišta zemalja u tranziciji 5.2 Finansijska tržišta zemalja u tranziciji susreću sa dve grupe problema.susreću sa dve grupe problema.

  

1. Problem definisanja intristične vrednosti akcije koje generiše masovna privatizacija.

 2. Problem negativne selekcije. 

5.3 5.3 Tržište kapitala PoljskeTržište kapitala Poljske

Tri metode trgovanja:1. Sistem sa jednom aukcijom dnevno2. Sistem kontinuiranog trgovanja3. Blok trgovanja

5.4 5.4 Tržište kapitala Češke Tržište kapitala Češke

Tržište Praške berze podeljeno je na tri segmenta 1. Glavno tržište-A lista2. Spredno-sekundarno tržište-B lista3. Slobodno tržište

5.4 5.4 Tržište kapitala ČeškeTržište kapitala Češke

U zavisnosti od likvidnosti konkretne hartije od vrednosti pravilima berze definišu se pet metoda trgovanja:

1. trgovanje sa jednom aukcijom dnevno 2. kontinuirano trgovanje po fiksnoj ceni3. direktno blok trgovanje svežnjevima 4. automatsko trgovanje svežnjevima

5. kontinuirano trgovanje po višestrukoj ceni

6. 6. Sistemi trgovanjaSistemi trgovanja i metode otkrivanja cene i metode otkrivanja cene na Beogradskoj Berzina Beogradskoj Berzi

Akcijama prvog i drugog AP tržišta trguje se na periodičnim aukcijama metodom:

   1.Preovlađujuće cene 2.Metodom minimalne cene i minimalne količine   3. Metodom višestruke cene,

6. 6. Sistemi trgovanjaSistemi trgovanja i metode otkrivanja cene i metode otkrivanja cene na Beogradskoj Berzina Beogradskoj Berzi

Dugoročnim dužničkim hartijama od vrednosti trguje se u okviru berzanske trgovine :

              1. metodom preovlađujuće cene               2. metodom kontinuirane trgovine

6.1 6.1 Metod preovlaMetod preovlađujuće ceneđujuće cene

Prva faza, otvorena tabla Druga faza, zatvorena tabla

Osnovni kriterijum pomoću koga se utvrđuje cena je maksimiziranje obima prometa