FORUM LIJEVE INICIJATIVE

BESPLATNI UDŽBENICI

Aldin Kolar

Sarajevo, 2018.

Ova publikacija je urađena uz podršku Laburističke partije iz Velike Britanije. Stavovi, mišljenja i zaključci u ovoj publikaciji ne moraju nužno odražavati stavove Udruženja Forum lijeve inicijative. Forum lijeve inicijative ne garantuje tačnost podataka koji su izneseni u ovoj publikaciji. Sva prava zadržana od Foruma lijeve incijative.

SADRŽAJ

1. UVOD ...................................................................................................... 5

2. TRENUTNI ZAKONSKI OKVIR U OBLASTI UDŽBENIČKE POLITIKE .......... 7

3. PREGLED STANJA BROJA UČENIKA I ANALIZA FINANSIRANJA

UDŽBENIKA ........................................................................................... 17

3.1 ANALIZA STANJA BROJA UČENIKA U BOSNI I HERCEGOVINI ............................. 17

3.2 PREGLED PROVOĐENJA POLITIKE I FINANSIJSKA IZDVAJANJA ZA BESPLATNE

UDŽBENIKE ............................................................................................. 21

3.3 UVOĐENJE ELEKTRONSKIH UDŽBENIKA U BOSNI I HERCEGOVINI ...................... 29

3.4 OSTALA PITANJA IZ OBLASTI UDŽBENIČKE POLITIKE ........................................ 34

4. ISKUSTVA ZEMALJA REGIONA I EU U OBLASTI OSIGURANJA

BESPLATNIH UDŽBENIKA ..................................................................... 35

4.1 ZEMLJE REGIONA .................................................................................... 35

4.2 ZEMLJE EVROPSKE UNIJE .......................................................................... 38

5. PRIJEDLOG MJERA I PREPORUKE ......................................................... 42

6. ZAKLJUČAK ........................................................................................... 49

BIBLIOGRAFIJA ............................................................................................. 51

POPIS TABELA I GRAFIKONA ........................................................................ 56

5

1. UVOD

Obrazovanje predstavlja osnovni temelj razvoja svake zajednice, bez

obzira na vremenski, prostorni ili društveni kontekst. Od nivoa

obrazovanja zavisi napredak svakog društva, te je obrazovanje neizbježan

dio svake vizije socijalne države. Konvencija o pravima djeteta je

međunarodni dokument, usvojen na Generalnoj skupštini Ujedinjenih

nacija 20.11.1989. godine, a sadrži univerzalne standarde koje svaka

država potpisnica Konvencije, među kojima je i Bosna i Hercegovina,

mora omogućiti svakom djetetu. U članu 28. Konvencije o pravima

djeteta se navodi da država treba osigurati obavezno i besplatno osnovno

obrazovanje.1

Osnovne škole su važan faktor odgoja djeteta i trebaju omogućiti razvoj

ličnosti i talenata svakog djeteta, pripremiti svako dijete za život odraslih i

poticati ih da poštuju ljudska prava. Školski udžbenici su izvori znanja, a

obuhvataju sadržaje za osnovnu školu utvrđene nastavnim planom.

Osnovno obrazovanje, prema Okvirnom zakonu o osnovnom i srednjem

obrazovanju u Bosni i Hercegovini, obavezno je i besplatno za svu djecu,

te bi i udžbenici za školovanje trebali biti besplatni. Međutim,

zbog nedostatka finansijskih sredstava, ta se odredba provodi selektivno,

a najčešće po kriteriju socijalnog statusa djeteta ili pripadnosti

nacionalnim manjinama, kako bi se osigurao potpun i jednak pristup

redovnom obrazovnom sistemu. Samo Brčko Distrikt sprovodi ove

odredbe, odnosno osigurava svim učenicima besplatne udžbenike.

Početak nove školske godine zadaje glavobolje roditeljima, jer moraju

izdvojiti značajna sredstva kako bi svoju djecu opremili za školsku godinu. 1UN, Kovencija o pravima djeteta,

https://www.ombudsmen.gov.ba/documents/obmudsmen_doc2013031807224360cro.pdf

6

Osim udžbenika, potrebno je nabaviti radne sveske, pribor za crtanje,

pisanje i slikanje, opremu za tjelesni odgoj, ali i novu odjeću i obuću.

Roditelji se snalaze na različite načine. Najčešće nabavljaju polovne

udžbenike, posebno za starije razrede kada ima više predmeta ili preko

školskih bazara gdje se udžbenici razmjenjuju. Problem nastaje kada škole

mijenjaju autore knjiga, pa se knjige iz prethodne godine ne mogu

upotrijebiti u sljedećoj školskoj godini.

Osnovni cilj ovog dokumenta je da se ponude konkretni prijedlozi mjera i

preporuka za osiguravanje besplatnih udžbenika za sve učenike osnovnih

škola u Bosni i Hercegovini.

7

2. TRENUTNI ZAKONSKI OKVIR U OBLASTI

UDŽBENIČKE POLITIKE

U Bosni i Hercegovini se provode tri različita nastavna plana i programa.

Naime, u Republici Srpskoj obrazovanje je na nivou entiteta i njime

upravlja resorno ministarstvo preko Republičkog pedagoškog zavoda RS-

a, dok su u Federaciji BiH nadležni kantoni, uz napomenu da Zavod za

školstvo iz Mostara brine o školama koje rade po nastavnom planu i

programu za nastavu na hrvatskom jeziku, dok ostali kantoni koriste

Okvirni nastavni plan i program Federacije BiH.

Ministarstvo civilnih poslova Bosne i Hercegovine je organ uprave koji je

nadležan za koordinaciju aktivnosti u oblasti obrazovanja na nivou Bosne i

Hercegovine. Sektor za obrazovanje unutar Ministarstva civilnih poslova

je nadležan za pitanja obrazovanja. Okvirni Zakon o osnovnom i srednjem

obrazovanju u Bosni i Hercegovini usvojen je na osnovu IV. 4.a i II.4.

Ustava Bosne i Hercegovine 2003. godine (“Službeni glasnik BiH” br.

18/03).

U članu 18. Zakona o osnovnom i srednjem obrazovanju u BiH se navodi

da tokom perioda obaveznog obrazovanja, nadležni organi vlasti

preduzimaju sve neophodne mjere kako bi učenicima osigurali uslove za

slobodan pristup i učešće u obrazovanju, naročito u pogledu osiguranja

pristupa besplatnim udžbenicima, priručnicima i drugom didaktičkom

materijaju.2 Svi zakoni, kao i drugi propisi iz područja obrazovanja, trebaju

2Zakon o osnovnom i srednjem obrazovanju u BiH,„Službeni glasnik BiH“ br.18/03,

http://fmon.gov.ba/Upload/Dokumenti/7e1e8c33-c594-4784-817a-e46de79149fa_Okvirni zakon o osnovnom i srednjem obrazovanju u Bosni i Hercegovini.pdf

8

se uskladiti sa odredbama Okvirnog zakona BiH u svim kantonima

Federacije BiH, Republici Srpskoj i Brčko Distriktu.

Ministarstvo obrazovanja i nauke Federacije BiH ima koordinirajući ulogu

u oblasti obrazovanja uključujući predškolsko, osnovno, srednje i visoko

obrazovanje, te u datom segmentu ima koordinirajuću ulogu i u oblasti

pedagoških standarda i prostornih normativa, opreme i nastavnih

sredstava predškolskog, osnovnog, srednjeg i visokog obrazovanja i

odgoja, te udžbenika za osnovno i srednje obrazovanje, kao i đačkog i

studenskog standarda, razvoja naučno-istraživačke djelatnosti, praćenja

inovacija, razvoja i unapređenja tehnologija.3

Nadalje, obrazovanje je u nadležnosti kantonalnih ministarstava

obrazovanja, gdje svaki kanton ima svoje Zakone o obrazovanju, u kojim

se tretira i oblast udžbeničke politike. Na nivou Federacije Bosne i

Hercegovine ne postoji okvirni Zakon o udžbenicima, te je data oblast

regulisana kroz Smjernice za pripremanje i odobravanje udžbenika,

radnih udžbenika i drugih nastavnih sredstava za osnovne i srednje škole.

Pri tome, udžbeničku politiku su, zbog potrebe ujednačavanja

obrazovanja u Federaciji BiH, provodile tzv. koordinacije ministara

obrazovanja. Primarni cilj Koordinacije ministara obrazovanja i nauke

jeste izjednačiti obrazovne politike u kantonima na nivou Federacije BiH.

Dodatno, u Zakonu o pravima boraca i članova njihovih porodica u FBiH

(“Službene novine FBiH”, br. 33/04) u članu 7. tačka 5. se navodi da borci

i članovi njihovih porodica ostvaruju druga prava, u skladu sa federalnim i

3 Federalno ministarstvo obrazovanja i nauke, http://www.fmon.gov.ba/Sektor/

PregledSektora?id=2

9

kantonalnim propisima koja nisu obuhvaćena ovim Zakonom i to pravo na

besplatne obavezne udžbenike za redovno školovanje.4

U Unsko-sanskom kantonu za pitanja obrazovanja nadležno je

Ministarstvo obrazovanja, nauke, kulture i sporta. Zakon o osnovnom i

srednjem odgoju i obrozovanju Unsko-sanskog kantona, usvojila je

Skupština Unsko-sanskog kantona 2004. godine. Vlada Unsko-sanskog

kantona je na prijedlog Ministarstva obrazovanja, nauke, kulture i sporta

2010. godine donijela Pedagoške standarde za osnovno obrazovanje, u

kojem se pod 9.3. navodi “da za učenike čiji je materijalni status ugrožen,

kao i za djecu s posebnim potrebama, osnivač će omogućiti besplatno

korištenje udžbenika i potrebne literature koje posjeduje.5

U Posavskom kantonu za pitanja obrazovanja nadležno je Ministarstvo

prosvjete, nauke, kulture i sporta. Zakon o osnovnom školstvu Posavskog

kantona, usvojila je Skupština Posavskog kantona 2004. godine. U članu

6. se navodi da se potrebe i interesi društva u osnovnom školstvu

utvrđuju pedagoškim standardom. Pedagoškim standardima i

normativima utvrđuju se udžbenici i drugi didaktički materijali.6

Posavski kanton ima Zakon o udžbenicima i drugim nastavnim sredstvima

za osnovne i srednje škole. U članu 4. se navodi da se u osnovnim

školama mogu koristiti samo oni udžbenici i druga nastavna sredstva koja

imaju odobrenje za upotrebu ili korištenje u školama u Kantonu i od

4Zakon o pravima branilaca i članova njihovih porodica, “Službene novine FBiH”, br.

33/04, http://www.fbihvlada.gov.ba/bosanski/zakoni/2004/zakoni/18bos.htm 5 Pedagoški standardi za osnovno obrazovanje 2010. godine, http://www.vladausk.ba/v2

/glasnici/2010/sl_br_13_2010.pdf 6Zakon o Osnovnom školstvu Posavskog kantona, http://ssooiozp.org/zakon-o-

osnovnom-skolstvu /

10

strane ministra prosvjete, nauke, kulture i sporta Posavskog kantona. U

članu 6. se navodi da će se udžbenici koristiti najmanje četiri godine.7

U Tuzlanskom kantonu za pitanja obrazovanja nadležno je Ministarstvo

obrazovanja i nauke. Zakon o osnovnom odgoju, usvojila je Skupština

Tuzlanskog kantona 2015. godine. U članu 46. se navodi da škola u

nastavnom procesu koristi školske udžbenike i nastavna sredstva koje

odobrava ministarstvo.8

U Zeničko-dobojskom kantonu za pitanja obrazovanja nadležno je

Ministarstvo za obrazovanje, nauku, kulturu i sport. Zakon o osnovnoj

školi Zeničko-dobojskog kantona, usvojila je Skupština Zeničko-dobojskog

kantona 2004. godine. U članu 9. se navodi da osnivač osnovne škole

osigurava po mogućnosti školske udžbenike i priručnike. U članu 40. se

navodi da se u nastavnom procesu osnovne škole koriste školski

udžbenici i nastavna sredstva koje odobrava Ministarstvo, a koja su

usaglašena sa Agencijom za nastavne planove i programe.9 Vlada

Zeničko-dobojskog katona je 2018. godine donijela zaključak o upućivanju

u procedure izrade Nacrta zakona o udžbenicima.

U Bosansko-podrinjskom kantonu za pitanja obrazovanja nadležno je

Ministarstvo za obrazovanje, mlade, nauku, kulturu i sport. Zakon o

osnovnom odgoju i obrazovanju Bosansko-podrinjskog kantona, usvojila

je Skupština Bosansko-podrinjskog kantona 2016. godine. U članu 12. se

7Zakon o udžbenicima i drugim nastavnim sredstvima za osnovne i srednje škole u

Posavskom kantonu, http://skupstinazp.ba/Nova/wp-content/uploads/2014/04/167. Zakon-o-ud%C5%BEbenicima-i-drugim-nastavnim-sredstvima-za-osnovne-i-srednje-%C5%A1kole-u-%C5%BDupaniji-Posavskoj.pdf 8 Zakon o osnovnom odgoju Tuzlanskog kantona, „Službene novine Tuzlansko kantona“,

br. 09/15, http://ssooiotk.com.ba/wp-content/uploads/2017/06/Zakon-o-osnovnom-odgoju-i-obrazovanju.pdf 9Zakon o osnovnoj školi Zeničko-dobojskog kantona 2004. godine,

https://zdk.ba/propisi/category/13-zakoni

11

navodi da osnivač osnovne škole osigurava finansiranje školskih

udžbenika i priručnika. U članu 39. se navodi da se u nastavnom procesu

osnovne škole koriste školski udžbenici i nastavna sredstva, koje odobri

ministarstvo.10

U Srednjobosanskom kantonu za pitanja obrazovanja nadležno je

Ministarstvo obrazovanja, nauke, kulture i sporta. Zakon o osnovnom

školstvu Srednjobosanskog kantona usvojila je Skupština

Srednjobosanskog kantona 2001. godine. U članu 31. se navodi da se u

nastavnom procesu osnovne škole koriste školski udžbenici i nastavna

sredstva koje odobrava Ministarstvo.11

U Hercegovačko-neretvanskom kantonu za pitanja obrazovanja nadležno

je Ministarstvo obrazovanja, nauke, kulture i sporta. Zakon o osnovnom

odgoju i obrazovanju Hercegovačko-neretvanskog kantona usvojila je

Skupština Hercegovačko-neretvanskog kantona 2000. godine. U članu 5.

se navodi da je obavezno osnovno obrazovanje i odgoj besplatni za svu

djecu, što podrazumijeva postepeno osiguranje pristupa učenika

besplatnim udžbenicima, priručnicima i drugom didaktičkom materijalu s

kojim škola raspolaže.12 Na prijedlog Ministarstva obrazovanja, nauke,

kulture i sporta Hercegovačko-neretvanskog kantona, Vlada je donijela

odluku o upotrebi udžbenika i priručnika u osnovnim i srednjim školama.

U odluci se navodi da će se udžbenici i priručnici koji su odobreni od

10

Zakon o osnovnom odgoju i obrazovanju Bosansko-podrinjskog kantona, „Službene novine Bosansko-podrinjskog kantona, br. 5/16, http://www.bpkg.gov.ba/mo/media/ uploads_mo/2013/02/Zakon-o-osnovnom-odgoju-i-obrazovanju-1.pdf 11

Zakon o osnovnom školstvu Srednjobosanskog kantona 2001. godine, https://mozks-ksb.ba/uploads/dokumenti/3e05c49d-d7ed-4a6d-b852-fa4758852e00.pdf 12

Zakon o osnovnom odgoju i obrazovanju Hercegovačko-neretvanskog kantona, „Narodne novine Hercegovačko-neretvanskog kantona“, br. 5/00, 4/04, 5/04, http://www.nasadjeca.org/attachments/article/7/Zakon o odgoju i osnovnom obrazovanju.pdf

12

strane Ministarstva za upotrebu u osnovnim i srednjim školama na

području kantona, koristiti pet godina, počevši od 2015/2016. godine.13

U Zapadnohercegovačkom kantonu za pitanja obrazovanja nadležno je

Ministarstvo obrazovanja, nauke, kulture i sporta. Zakon o odgoju i

obrazovanju u osnovnoj školi usvojila je Skupština

Zapadnohercegovačkog kantona 2017. godine. U članu 6.4. se navodi da

osnivač škole osigurava učenicima besplatne udžbenike i druga nastavna

pomagala, ako su osigurana sredstva u budžetu Kantona.14

U Kantonu Sarajevo za pitanja obrazovanja nadležno je Ministarstvo za

obrazovanje, nauku i mlade Kantona Sarajevo. Prema Zakonu o

osnovnom odgoju i obrazovanju Kantona Sarajevo iz 2017. godine

(“Službene novine Kantona Sarajevo”, br. 23/2017), u članu 37. se navodi

da se u školi mogu koristiti samo udžbenici, didaktička i druga nastavna

sredstva čiju je upotrebu odobrilo nadležno ministarstvo u skladu sa

Zakonom o udžbenicima (koji nije usvojen). Vlada Kantona Sarajevo je u

januaru 2018. godine usvojila Nacrt zakona o udžbenicima Kantona

Sarajevo, koji je upućen u javnu raspravu, te je još uvijek u proceduri.15

U Kantonu 10 za pitanja obrazovanja nadležno je Ministarstvo nauke,

prosvjete, kulture i sporta. Zakon o osnovnom školstvu usvojila je

Skupština Kantona 2004. godine. U članu 8. se navodi da se potrebe i

13

Odluka o upotrebi udžbenika i priručnika u osnovnim i srednjim školama 2016. godine, http://cms.monkshnk.gov.ba/Upload/Dokumenti/Odluka o upotrebi ud%C5%BEbenika i priru%C4%8Dnika u osnovnim i srednjim %C5%A1kolama HNK-827361b.pdf 14

Zakon o odgoju i obrazovanju Zapadnohercegovačkog kantona 2017. godine, http://www.mozks-zzh.com/images/datoteke/ZAKON O ODGOJU I OBRAZOVANJU U OSNOVNOJ SKOLI.pdf 15

Zakon o osnovnom odgoju i obrazovanju Kantona Sarajevo, “Službene novine Kantona Sarajevo”, br. 23/2017, https://mon.ks.gov.ba/sites/mon.ks.gov.ba/files/zakon_o_osnovnom_odgoju_i_obrazovanju_ks.pdf

13

interesi društva u osnovnom školstvu utvrđuju pedagoškim standardom.

Pedagoškim standardima i normativima se utvrđuju udžbenici i drugi

didaktički materijali.16

U Republici Srpkoj za pitanja obrazovanja nadležno je Ministarstvo

prosvjete i kulture Republike Srpske. Ministarstvo vrši upravne i druge

stručne poslove iz područja prosvjete koji se odnose na predškolsko,

osnovno i srednje obrazovanje i odgoj, obrazovanje djece građana

Republike Srpske na radu u inostranstvu, đački standard, pripremanje

programa obrazovne saradnje sa drugim državama i međunarodnim

organizacijama i međunarodnih sporazuma u području obrazovanja u

skladu sa Ustavom Republike Srpske i Ustavom Bosne i Hercegovine.17

U Zakonu o osnovnom vaspitanju i obrazovanju Republike Srpske

(“Službeni glasnik Republike Srpske” 44/17) u članu 41. se navodi da

udžbenici i nastavna sredstva koja se koriste u školama odobrava

ministar, koji donosi spisak udžbenika za narednu školsku godinu, koji se

sastoji od spiska obaveznih udžbenika i nastavnih sredstava. U članu 42.

se navodi da udžbenici i nastavna sredstva moraju zadovoljiti naučne,

pedagoške, psihološke, etičke, didaktičko-metodičke, jezičke, estetske i

tehničke uslove definisane zakonskim i podzakonksim propisima.

Udžbenici moraju biti urađeni i usklađeni sa nastavnim programom, a

mišljenje o ispunjenju daje Zavod.18 Republika Srpska nema Zakon o

udžbenicima, ali ima usvojen nacrt Zakona o udžbenicima iz 2010. godine,

a udžbenike izdaje Zavod za školstvo.

16

Zakon o osnovnom školstvu 2004. godine, http://www.vladahbz.com/ sadrzaj/dokumenti/narodne-novine/2004/NN_07_2004.pdf 17

Ministarstvo prosvjete i kulture Republike Srpske, http://www.vladars.net/sr-SP-Cyrl/Vlada/Ministarstva/mpk/DJEL/Pages/Splash.aspx 18

Zakon o osnovnom vaspitanju i obrazovanju Republike Srpske. “Službeni glasnik Republike Srpske”,br. 44/17, https://advokat-prnjavorac.com/zakoni/Zakon-o-osnovnom-vaspitanju-i-obrazovanju-RS.pdf

14

U Vladi Brčko Distrikta Odjel za obrazovanje obavlja stručne,

administrativne i ostale dužnosti iz nadležnosti Vlade, koje se odnose na

provođenje zakona i propisa nadležnih tijela i institucija BiH i Distrikta iz

područja obrazovanja, pod nadzorom gradonačelnika, materijalno-

tehničku i kadrovsku podršu obrazovnim institucijama Distrikta,

donošenje nastavnih planova i programa u skladu sa standardima

modernog, demokratskog i multietničkog društva, saradnju između

roditelja i nastavnog osoblja, sprovođenje edukativnih programa u

Distriktu. Odjel za obrazovanje nadležan je za osnovno obrazovanje.19

Skupština Brčko Distrikta je 2008. godine usvojila Zakon o obrazovanju u

osnovnim i srednjim školama Brčko Distrikta Bosne i Hercegovine.

U članu 9. se navodi da su nadležni organi i osnivač obavezni preduzimati

sve neophodne mjere kako bi se učenicima osigurali uslovi za slobodan

pristup i učešće u obrazovanju, naročito u nabavci besplatnih udžbenika,

priručnika i drugih didaktičkih materijala. U članu 45. se navodi da se u

nastavnom procesu koriste udžbenici i nastavna sredstva koje odobri

Odjel za obrazovanje, na prijedlog pedagoške institucije, vodeći se

međunarodnim standardima i kriterijima i osiguravajući multietničnost

društva.20 U Zakonu o dopunskim pravima porodica poginulih boraca i

ratnih vojnih invalida Brčko Distrikta, u članu 16. se navodi da djeca imaju

pravo na besplatne obavezne udžbenike za potrebe redovnog ili

vanredovnog školovanja u osnovnim i srednjim školama, te na visokim

19

Vlada Brčko Distrikta BiH, Odjel za obrazovanje, http://ob.bdcentral.net/Content/Read/o-odjeljenju 20

Zakon o obrazovanju u osnovnim i srednjim školama Brčko Distrikta BiH, “Službeni glasnik Brčko Distrikta”, br. 10/08, https://skupstinabd.ba/3-zakon/ba/Zakon o obrazovanju u osnovnim i srednjim s--kolama/000 10-08 Zakon o 0obrazovanju u osnovnim i srednjim skolama Brc—ko Distrikta BiH.pdf

15

školskim ustanovama, pod uslovom da to isto pravo ne ostvaruju po

nekoj drugoj osnovi.21

Osim Posavskog kantona koji ima Zakon o udžbenicima i drugim

nastavnim sredstvima za osnovne i srednje škole koji je usvojen 2010.

godine, Federacija BiH, Republika Srpska i Brčko Distrikta nema Zakon o

udžbenicima.

Tabela 1. Pregled usvojenih Zakona o udžbenicima na teritoriji BiH

Nivo odlučivanja Zakon o udžbenicima

Federacija BiH

Postoje smjernice za pripremanje i odobravanje

udžbenika, radnih udžbenika i drugih nastavnih

sredstava za osnovne i srednje škole u skladu sa

nadležnosti

Republika

Srpska

Usvojen 2010. godine nacrt Zakona

Brčko Distrikt NE

Kanton Sarajevo Usvojen Nacrt Zakona u januaru 2018. godine

Posavski kanton

Usvojen Zakon o udžbenicima i drugim i nastavnim

sredstvima za osnovne i srednje škole 2010.

Zeničko-

dobojski kanton

Vlada ZDK donijela zaključak o upućivanju u proceduru

izrade Nacrta zakona

Kao što se vidi iz Tabele 1. Kanton Sarajevo je usvojio Nacrt Zakona o

udžbenicima 2018. godine, kao i Republika Srpska Nacrt Zakona o

21

Zakon o dopunskim pravima porodica poginulih boraca i ratnih vojnih invalida Brčko Distrikta 2004. godine, https://skupstinabd.ba/3-zakon/hr/Zakon o dopunskim pravima porodica poginulih boraca/001 26-04 Zakon o dopunskim pravima obitelji poginulih branitelja i ratnih vojnih invalida.pdf

16

udžbenicima u osnovnim i srednjim školama 2010. godine, dok je Vlada

Zeničko-dobojskog kantona u martu 2018. godine, donijela zaključak o

prihvatanju mišljenja Ministarstva za obrazovanje, nauku, kulturu i sport,

vezano za pripremu i upućivanje u skupštinsku proceduru Nacrta Zakona

o udžbenicima.

17

3. PREGLED STANJA BROJA UČENIKA I ANALIZA

FINANSIRANJA UDŽBENIKA

3.1 Analiza stanja broja učenika u Bosni i Hercegovini

Prema dostupnim podacima Agencije za statistiku, u školskoj godini

2017/2018. upisano je 281.982 učenika u osnovnim školama na nivou

cijele Bosne i Hercegovine, gdje je primjetan trend smanjenja broja

učenika (Grafikon 1.), i to smanjenje u odnosu na 2016/2017. godinu za

4.772 učenika, a u odnosu na 2015/2016. godinu za 8.430 učenika.

Grafikon 1. Broj učenika u osnovnim školama u Bosni i Hercegovini za školsku

2015/2016, 2016/2017. i 2017/2018.godinu

Izvor: Agencija za statistiku BiH

Na nivou BiH školske 2015/2016. godine u osnovne škole upisano je

290.412 učenika, a od tog broja 65,49% se odnosi na upisane učenike

osnovnih škola u FBiH; 32,25% na učenike iz Republike Srpske, a 2,08% na

učenike iz Brčko Distrikta. Školske 2016/2017. godine u osnovnim

školama u BiH upisano je 286.754 učenika, a od tog broja 65,71% se

odnosi na upisane učenike iz FBiH; 32,19% se odnosi na učenike iz

Republike Srpske, a 2,10% na učenike iz Brčko Distrikta. 2017/2018.

godine u osnovnim školama u BiH upisano je 281.982 učenika, a od tog

broja 65,51% se odnosi na upisane učenike iz FBiH; 32,27% se odnosi na

290,412

286,754

281,982

2015/2016. 2016/2017. 2017/2018.

2015/2016.

2016/2017.

2017/2018.

18

učenike iz Republike Srpske, a 2,12% na učenike iz Brčko Distrikta.

(Grafikon 1.)

Prema podacima Federalnog zavoda za statistiku u školskoj 2017/2018.

godini u osnovne škole na nivou Federacije BiH upisano je 184.723

učenika i primjetan je trend smanjenja broja učenika (Tabela 2. i Grafikon

2.) u odnosu na 2016/2017. godinu za 3.707 učenika, a u odnosu na

2015/2016. za 5.471 učenika.

Tabela 2. Broj učenika u osnovnim školama u Federaciji BiH po kantonima za školsku

2015/2016, 2016/2017. i 2017/2018. godinu

Redni broj

Kanton

Šk.

godina 2015/16.

Šk.

godina 2016/17.

Šk.

godina

2017/18.

Povećanje/ Smanjenje 2017/18. u odnosu

na 2016/17.

Povećanje/ Smanjenje

2017/18. u

odnosu na

2015/16.

1. Unsko-sanski 23.605 22.754 21.862 -892 -1.743

2. Posavski 2.606 2.417 2.246 -171 -360 3. Tuzlanski 39.331 38.836 38.026 -810 -1305 4. Zeničko-

dobojski

34.057 34.337 33.252 -1.085 -805

5. Bosansko-

podrinjski

1.908 1.929 1.884 -45 -24

6. Srednjobosans

ki

21.996 21.526 20.984 -542 -1.012

7. Hercegovačko

-neretvanski

17.703 17.262 17.230 -32 -473

8. Zapadnoherce

govački

8.386 7.949 7.651 -298 -735

9. Kanton

Sarajevo

35.466 36.490 36.986 496 1.520

10. Kanton 10 5.136 4.930 4.602 -328 -534 Ukupno 190.194 188.430 184.723 -3.707 -5.471

Izvor: Federalni zavod za statistiku

19

Grafikon 2. Broj učenika u osnovnim školama u Federaciji BiH po kantonima za školsku

2015/2016, 2016/2017. i 2017/2018. godinu

Izvor: Federalni zavod za statistiku

Prema podacima Republičkog zavoda za statistiku Republike Srpske, u

školskoj 2017/18. godini upisano je 90.995 učenika u Republici Srpskoj,

gdje je primjetan trend smanjenja broja učenika (Grafikon 3.) i to

smanjenje u odnosu na 2016/2017. godinu za 1.317 učenika, a u odnosu

na 2015/2016. godinu za 2.675 učenika.

Grafikon 3. Broj učenika u osnovnim školama u Republici Srpskoj za školsku

2015/2016, 2016/2017. i 2017/2018. godinu

Izvor: Republički zavod za statistiku Republike Srpske

Unsko-sanski

Posavski

Tuzlanski

Zeničko-

dobojski

Bosansko-

podrinjski

Srednjo-

bosanski

Hercegovačk

o-neretvanski

Zapadnohercegovački

Kanton

Sarajevo

Kanton 10

2015/2016. 23,605 2,606 39,331 34,057 1,908 21,996 17,703 8,386 35,466 5,136

2016/2017. 22,754 2,417 38,836 34,337 1,929 21,526 17,262 7,949 36,490 4,930

2017/2018. 21,862 2,246 38,026 33,252 1,884 20,984 17,230 7,651 36,986 4,602

2015/2016. 2016/2017. 2017/2018.

93,670 92,312 90,995

2015/2016. 2016/2017. 2017/2018.

2015/2016.

2016/2017.

2017/2018.

20

Prema podacima Agencije za statistiku, u školskoj 2017/18. godini u

osnovne škole u Brčko Distriktu upisano je 5.955 učenika i primjetan je

trend smanjenja broja učenika (Grafikon 4.) u odnosu na 2016/2017.

godinu za 57 učenika, a u odnosu na 2015/2016. godinu za 99 učenika.

Grafikon 4. Broj učenika u osnovnim školama u Brčko Distriktu u školskoj 2015/2016,

2016/2017. i 2017/2018. godini

Izvor: Agencija za statistiku BiH

Razlozi smanjenja broja upisanih učenika u osnovnim školamau Bosni i

Hercegovini, mogu se tražiti prvenstveno u negativnim demografskim

trendovima koji uključuju pad nataliteta posljednjih godina, ali i

migracijama stanovništva koje uključuju i iseljenja porodica.

Uzrok opadanja nataliteta je činjenica da veliki broj mladih ljudi iseljava

prije nego što zasnuje porodicu u BiH, zbog nemogućnosti zaposljenja,

stambenog zbrinjavanja, kao i nedovoljne brige prema porodiljama, loša

ekonomska situacija i nizak životni standard.

6,054

6,012

5,955

2015/2016. 2016/2017. 2017/2018.

2015/2016.

2016/2017.

2017/2018.

21

3.2 Pregled provođenja politike i finansijska izdvajanja

za besplatne udžbenike

Obrazovanje u Bosni i Hercegovini se finansira iz javnih sredstava

entitetskog, budžeta Brčko Distrikta, kantonalnog i općinskog budžeta,

zavisno od nadležnosti. Prilikom raspodjele sredstava za besplatne

udžbenike, uzima se u obzir broj učenika, socijalno-ekonomsko stanje

kantona, kao korektivni faktor povećanja pripadajućih sredstava

izračunatih na osnovu ukupnog broja učenika.

Nabavka besplatnih udžbenika u Federaciji BiH se realizuje u saradnji sa

kantonalnim ministarstvima nadležnim za oblast obrazovanja,

Ministarstvo prosvjete i kulture u Republici Srpskoj osigurava sredstva iz

budžeta Republike Srpske, a Odjel za obrazovanje Brčko Distrikt iz

budžeta Brčko Distrikta.

Prema podacima Federalnog zavoda za zapošljavanje, 2018. godine su

izdvojena sredstva za besplatne udžbenike u iznosu od 560.000 KM, a

2015. godine 650.000 KM. Primjetno je smanjenje izdvojenih sredstva

(Tabela 3.) 2018. u odnosu na 2015. godinu za 90.000 KM.

Tabela 3. Raspodjela sredstava za nabavku besplatnih udžbenika po kantonima u

Federaciji BiH za 2018. godinu

Kanton Izdvojena sredstva za besplatne udžbenike za 2015. godinu

Izdvojena sredstva za besplatne udžbenike za 2018. godinu

Unsko-sanski 81.510 KM 70.280 KM

Posavski 12.025 KM 9.800 KM

Tuzlanski 130.845 KM 112.000 KM

Zeničko-dobojski 113.750 KM 93.240 KM

Bosansko-podrinjski 8.450 KM 8.400 KM

22

Srednjobosanski 75.400 KM 63.280 KM

Hercegovačko-neretvanski

59.670 KM 50.960 KM

Zapadnohercegovački 27.885 KM 23.800 KM

Kanton Sarajevo 118.040 KM 109.200 KM

Kanton 10 22.425 KM 19.040 KM

Ukupno: 650.000 KM 560.000 KM

Izvor: Federalno ministarstvo obrazovanja i nauke

U Federaciji BiH 2008. godine Vlada je prvi put u okviru budžeta

Federalnog ministarstva obrazovanja i nauke otvorila transfer za

udžbenike osnovnog obrazovanja u iznosu od 8 miliona KM, a novac je

iskorišten za nabavku udžbenika za sve učenike od prvog do četvrtog

razreda osmogodišnje i devetogodišnje osnovne škole, zatim svim

učenicima romske nacionalnosti, djeci poginulih boraca, socijalno

ugroženim učenicima i učenicima iz porodica u kojima se školuje troje ili

više djece, a koji pohađaju peti, šesti, sedmi ili osmi razred. Udžbenici su

bili korišteni tri godine.

Federalno ministarstvo obrazovanja i nauke je u budžetu za 2015. godinu

osiguralo sredstva za nabavku udžbenika u iznosu od 650.000 KM, u

kojem učestvuje svih deset kantona. Sredstva su dodijeljena djeci

ugroženog socijalnog statusa.

Programom utroška za 2016. godinu, nije planiran Projekat nabavke

besplatnih udžbenika za učenike u stanju socijlne potrebe, iako je u

Dokumentu okvirnog budžeta za 2016-2018. godinu planiran, kao i u

budžetskom zahtjevu za 2016. godinu.

Za 2017. godinu Federalno Ministarstvo obrazovanja i nauke je

Ministarstvu obrazovanja, nauke, kulture i sporta Tuzlanskog kantona

23

izdvojilo sredstva u iznosu od 106.250 KM za učenike prvih razreda koji su

u stanju socijalne potrebe.

Za 2017. godinu Ministarstvo za obrazovanje, mlade, nauku, kulturu i

sport Bosansko-podrinjskog kantona je sa Federalnim ministarstvom

obrazovanja i nauke, potpisalo Ugovor o finansiranju/sufinansiranju

nabavke besplatnih udžbenika za učenike prvih razreda devetogodišnjeg

osnovnog obrazovanja, prvenstveno za one koji su u stanju socijalne

potrebe na području Bosansko-podrinjskog kantona Goražde.

Federalno ministarstvo obrazovanje i nauke je za 2018.godinu osiguralo

nabavku besplatnih udžbenika samo za učenike koji su u stanju socijalne

potrebe i pohađaju peti razred devetogodišnjeg osnovnog obrazovanja, a

iz budžeta Federacije Bosne i Hercegovine je izdvojeno 560.000 KM i

potpisalo je ugovore o finansiranju nabavke besplatnih udžbenika za

socijalno ugrožene sa kantonalnim ministarstvima obrazovanja u

Federaciji BiH, a kantonalna ministarstva su dužna nabaviti komplete

udžbenika za učenike u stanju socijalne potrebe za pete razrede.22

Budžet Federacije Bosne i Hercegovine za 2018. godinu iznosi 2,88

milijardi KM, a izdvajanja za nabavku besplatnih udžbenika su 560.000

KM, što znači da izdvajanje iz budžeta za nabavku besplatnih udžbenika u

procentima iznosi 0,02%.

Prema podacima iz kantonalnih budžeta, (Tabela 4.) prikazan je

komparativni pregled izdvajanja sredstava za besplatne udžbenike iz

kantonalnih budžeta.

22

I ove godine besplatni udžbenici za učenike u stanju socijalne potrebe u FBiH, Federalno ministarstvo obrazovanja i nauke, http://www.fmon.gov.ba/Obavjest /Pregled/405

24

Tabela 4. Izdvajanje iz kantonalnih budžeta za nabavku besplatnih udžbenika za 2015,

2016, 2017. i 2018. godinu

Kantoni

Izdvojena sredstava za besplatne udžbenika

2015. 2016. 2017. 2018.

Posavski 100.000 100.000 100.000 215.000

Tuzlanski NE 128.000 90.000 190.000

Zeničko-dobojski 560.000 500.000 480.000 430.000

Bosansko-podrinjski 140.000 NE NE NE

Srednjobosanski 30.000 50.000 150.000 290.000

Zapadnohercegovački NE NE NE 55.000

Kanton Sarajevo 110.000 300.000 150.000 200.000 Izvor: Budžeti Kantona

Posavski kanton 2015, 2016, 2017. i 2018. godine osiguralo je sredstva na

nabavku udžbenika. U 2018. godini primjetno je povećanje izdvajanja za

besplatne udžbenike za 115.000 KM, u odnosu na 2015, 2016. i 2017.

godinu, gdje je bilo izdvojeno 100.000 KM. Vlada Posavskog kantona je

sufinansirala nabavku besplatnih udžbenika za učenike od prvog do

devetog razreda, u iznosu od 215.000 KM.

Tuzlanski kanton 2015. godine, nije osigurao sredstva za besplatne

udžbenike. 2016. godine Vlada Tuzlanskog kantona je osigurala sredstva

u iznosu od 128.000 KM, za nabavku udžbenika učenicima iz reda

socijalnih kategorija, od prvog do devetog razreda. 2017. godine Vlada

Kantona je preko Ministarstva obrazovanja, nauke, kulture i sporta,

osigurala sredstva u iznosu od 90.000 KM za učenike prvih razreda, a za

2018. godinu je izdvojila 190.000 KM za prve razrede, što je u odnosu na

2017. godinu više za 100.000 KM, a u odnosu na 2016. godinu za 62.000

KM.

25

Zeničko-dobojski kanton je izdvojio sredstva za besplatne udžbenike za

2015, 2016, 2017, i 2018. godinu. Primjetno je smanjenje izdvajanja

sredstava iz budžeta 2018. u odnosu na 2017. godinu za 50.000 KM, na

2016. godinu za 70.000 KM, a u odnosu na 2015. godinu za 130.000 KM.

Kanton je također osigurao iz budžeta i sredstva za školovanje i nabavku

udžbenika za pripadnike branilačke populacije, 2015. godine u iznosu od

560.000 KM, 2016. godine 500.000 KM, 2017. godine 480.000 KM i 2018.

godine 430.000 KM.

Bosansko-podrinjski kanton, 2016, 2017, 2018. godine nije izdvojio

sredstva za nabavku udžbenika. U budžetu Bosansko-podrinjskog kantona

za 2015. godinu, navodi se u stavci “Tekući transfer pojedincima – ostalo

je planiran u iznosu od 140.000 KM, a odnosi se na sredstva prema

Javnim ustanovama za predškolsko obrazovanje BPK-a Goražde, zatim

nagrade učenicima za učešće na kantonalnim i federalnim takmičenjima,

prevoz studenata, ljekarski pregledi i zdravstveno osiguranje, te za

nabavku udžbenika osnovnog obrazovanja.”

Srednjobosanski kanton je osigurao sredstva za nabavku udžbenika od

2015. do 2018. godine. U 2018. godini izdvojeno je 290.000 KM i

primjetno je povećanje izdvajanja za besplatne udžbenike u odnosu na

2017. godinu za 140.000 KM, u odnosu na 2016. za 240.000, a u odnosu

na 2015. godinu 260.000 KM.

Zapadnohercegovački kanton 2015, 2016. i 2017. godine nije osigurao

sredstva za nabavku udženika, a za 2018. godinu je izdvojio 55.000 KM.

Možemo konstatovati da su izdvajanja Kantona Sarajevo za 2018. godinu

povećana za 50.000 KM u odnosu na 2017. godinu i bila su dovoljna samo

za učenike prvih razreda koji su u stanju potrebe, a u saradnji s

Federalnim ministarstvom obrazovanja nabavili su udžbenike i za peti

26

razred osnovne škole za učenike koji su u stanju socijalne potrebe. Budžet

Kantona Sarajevo za 2018. godinu iznosi 769.080.000 KM, a izdvajanja za

nabavku besplatnih udžbenika su 200.000 KM, što znači da izdvajanje iz

budžeta za nabavku besplatnih udžbenika u procentima iznosi 0,03%.

Iz Budžeta Republike Srpske za besplatne udžbenike 2018. godine

izdvojeno je 950.000 KM, a primjećuje se smanjenje izdvajanja (Grafikon

5.) u odnosu na 2017. godinu za 237.000 KM i povećanje u odnosu na

2016. i 2015. godinu 750.000 KM.

Grafikon 5. Izdvajanje iz budžeta Republike Srpske za besplatne udžbenike za 2015,

2016, 2017. i 2018. godinu

Izvor: Budžet Republike Srpske

Od školske 2007. godine Ministarstvo prosvjete i kulture Republike Srpske

osigurava besplatne udžbenike za učenike prvog i drugog razreda

osnovnih škola.23

Ministarstvo prosvjete i kulture Republike Srpske je 2018. godine

osiguralo besplatne udžbenike za prve i druge razrede osnovnih škola i

23

Više od milion KM za besplatne udžbenike osnovcima, Nezavisne novine, https://www.nezavisne.com/novosti/drustvo/Vise-od-milion-KM-za-besplatne-udzbenike-osnovcima/485915

200,000 200,000

1,187,000

950,000

2015. 2016. 2017. 2018.

2015.

2016.

2017.

2018.

27

izdvojeno je 950.000 KM,24 za 2017. godinu također za učenike prvog i

drugog razreda osnovnih škola, za šta je izdvojeno 987.000 KM.

Ministarstvo porodice, omladine i sporta je odličnim učenicima od trećeg

do devetog razreda osnovnih škola koji dolaze iz porodica sa četvero i

više djece, osiguralo besplatne udžbenike sa spiska obaveznih udžbenika,

a za te namjene je predviđeno 200.000 KM.25

Za 2016. godinu iz budžeta je za besplatne udžbenike izdvojeno 200.000

KM. Sredstva su osigurana transferom između budžetskih jedinica istog

nivoa vlasti, transfer za nabavku udžbenika. Što se tiče 2015. godine,

osigurana su sredstva u iznosu od 200.000 KM, također kao transfer

između budžetskih jedinica istog nivoa vlasti.

Budžet Republike Srpske za 2018. godinu iznosi 3,3 milijardi KM, a

izdvajanja za nabavku besplatnih udžbenika su 980.000 KM, što znači da

izdvajanje iz budžeta za nabavku besplatnih udžbenika u procentima

iznosi 0,03%.

Iz Budžeta Brčko Distrikta za besplatne udžbenike 2017. i 2018. godine

izdvojeno je 400.000 KM, a primjećuje se smanjenje izdvajanja (Grafikon

6.) u odnosu na 2016. i 2015. godinu za 5.000 KM.

24

Besplatni udžbenici u Republici Srpskoj, 2017/2018, https://www.nezavisne.com/novosti/obrazovanje/U-skolskoj-20172018-godini-23-nova-udzbenika/438862 25

Besplatni udžbenici za učenike prvog i drugog razreda, Nezavisne novine, https://www.nezavisne.com/novosti/obrazovanje/Besplatni-udzbenici-za-ucenike-prvog-i-drugog-razreda/381255

28

Grafikon 6. Izdvajanje iz budžeta Brčko Distrikta za besplatne udžbenike 2015, 2016,

2017. i 2018. godine

Izvor: Budžet Brčko Distrikta

Budžet Brčko Distrikta za 2018. godinu iznosi 223.348.623 KM, a

izdvajanja za nabavku besplatnih udžbenika su 400.000 KM, za sve

učenike osnovnih škola, što znači da izdvajanje iz budžeta za nabavku

besplatnih udžbenika u procentima iznosi 0,18%. Odjeljenje za

obrazovanje 2017. godine je planiralo budžetska sredstva za nabavku

besplatnih udžbenika. Tako su za najmlađe osigurani potpuno novi

udžbenici. Za ostali dio školske populacije nabavljano je 30% od ukupne

količine udžbenika, tako da se za tri godine, kompletni udžbenici obnove,

a osiguran je školski pribor za učenike slabijeg materijalnog stanja.

Primjetan je veliki broj nevladinih organizacija koje pomažu ovakvim

učenicima.26

26

I ove godine besplatni udžbenici za sve osnovce, Radio Brčko, http://radiobrcko.ba/ove-godine-besplatni-udzbenici-za-osnovce/

405,000 405,000

400,000 400,000

2015. 2016. 2017. 2018.

2015.

2016.

2017.

2018.

29

3.3 Uvođenje elektronskih udžbenika u Bosni i

Hercegovini

U cilju modernizacije nastavnog procesa i unaprjeđenja cjelokupnog

obrazovnog sistema potrebno je promijeniti proces podučavanja i učenja

uvođenjem elektronskih udžbenika. Na taj način nastavni sadržaj bio bi

zanimljiviji i prilagođeniji modernim načinima usvajanja znanja današnjih

učenika. Pojava i uvođenje digitalnih multimedijskih sistema u obrazovne

procese predstavlja pozitivan iskorak i ima značajne efekte na učenike,

više su zainteresovani za učenje u odnosu na druge aktivnosti, a tako se

ubrzava i proces usvajanja gradiva i poboljšava aktivnost u rješavanju

problema i motiviše učenika na učenje. Elektronski udžbenici su fizičko

olakšanje za učenike u smislu rasterećenja težine školske torbe.

Ekonomski su isplativiji za roditelje, a sadržajno bogatiji materijalima koji

nude angažovanje i razmišljanje.

Prema podacima Agencije za statistiku, može se vidjeti broj kompjutera

za učenike osnovnih škola u Bosni i Hercegovini (Grafikon 7.). U BiH je u

školskoj 2017/2018. godini u osnovnim školama bilo je 19.626

kompjutera i primjetno je povećanje u odnosu na 2016/2017. godinu za

887 kompjutera, a u odnosu na 2015/2016. godinu za 995 kompjutera.

U Federaciji BiH je u školskoj 2017/2018. godini broj kompjutera za

učenike osnovnih škola bio je 8.328 i primjetno je povećanje u odnosu na

2016/2017. godinu za 669 kompjutera, a u odnosu na 2015/2016. godinu

za 803 kompjutera.

U Republici Srpskoj je u školskoj 2017/2018. godini broj kompjutera za

učenike osnovnih škola bio je 11.048 kompjutera i primjetno je povećanje

30

u odnosu na 2016/2017. godinu za 235 kompjutera, a u odnosu na

2015/2016. godinu za 152 kompjutera.

U Brčko Distriktu je u školskoj 2017/2018. godini broj kompjutera za

učenike osnovnih škola bio je 250 kompjutera i u odnosu na 2016/2017.

godinu primjetno je smanjenje za 17 kompjutera, a u 2015/2016. godini u

školama je bilo 250 kompjutera.

Grafikon 7.Opremljenost osnovnih škola kompjuterima u Bosni i Hercegovini, FBiH, RS i

Brčko Distriktu

Izvor: Agencija za statistiku BiH

Elektronski udžbenici u Bosni i Hercegovini ne postoje i nisu zakonski

regulisani. Postoje samo elektronske učionice u pojedinim kantonima i

Republici Srpskoj.

Elektronske učionice doprinose podizanju stepena odgojno-obrazovnog

rada i poboljšanju rezultata rada učenika. Projekat podrazumijeva

opremanje učionice tabletima i uvođenje internet konekcije. Projekat

elektronske učionice omogućava nastavnicima da iskoriste sve prednosti

0

5,000

10,000

15,000

20,000

25,000

BiH FBiH RS BD

2015/2016.

2016/2017.

2017/2018.

31

koje im pruža informatizacija za učinkovitije postizanje ishoda učenja kod

svakog učenika, gdje računar pomaže adaptaciji djeteta u obrazovni

sistem i nije sam sebi svrha već sredstvo postizanja kvalitetnijih i boljih

rezultata učenja.

Elektronske učionice u Federaciji BiH imaju Kanton Sarajevo,

Hercegovačko-neretvanski kanton, Zeničko-dobojski kanton, Bosansko-

podrinjski kanton. U Federaciji BiH ovaj projekat implementiraju UNICEF i

UNDP i planirano je opremanje više od 70 osnovnih škola, a vrijednost

iznosi 50.000 KM. Primjena koncepta “Samoorganizovano okruženje za

učenje” podrazumijeva i opremanje učionica tabletima i uvođenje

interneta s efikasnim softverima u učionice.

U Kantonu Sarajevo, Ministarstvo za obrazovanje, nauku i mlade je

pokrenulo projekat “Elektronske učionice”. Cilj ovog projekta je

informatizacija obrazovanja, kao i praćenje novih trendova učenja. Prva

ovakva učionica je otvorena u septembru 2016. godine, u Osnovnoj školi

“Avdo Smailović”.27

Takođe, izdavačka kuća “Bosanska knjiga” u partnerstvu sa Microsoftom

BiH pripremila je prve digitalne udžbenike koristeći OneNote koji su

kreirani za školstvo. To je jedan neklasičan način učenja koncipiran u

digitalnom obliku u smislu filmova, audio zapisa, prezentacija, kao i načini

provjere znanja. Za početak ovi digitalni udžbenici su namijenjeni

nastavnicima i nisu u prodaji, a Federalno ministarstvo obrazovanja i

nauke treba da odluči da li će u narednom periodu ovi udžbenici biti

dostupni i djeci.28

27

Otvorena prva elektronska učionica u KS, TVSA, http://tvsa.ba/otvorena-prva-elektronska-uionica-u-ks-p1127-173.htm 28

Digitalni udžbenici, https://bosanskaknjiga.ba/

32

Predviđeno je da učenici u četiri škole u Hercegovačko-neretvanskom

kantonu dobiju elektronske učionice, koje će doprinijeti podizanju

stepena odgojno-obrazovnog rada i poboljšati rezultate rada učenika. U

novembru 2016. godine potpisani su ugovori sa direktorima škola, koje su

dobile opremu za elektronske učionice na korištenje.29

Projekat škola budućnosti je implementiran u Zeničko-dobojskom

kantonu 2016. godine. Ministarstvo za obrazovanje, nauku, kulturu i

sport Zeničko-dobojskog kantona i Pedagoški zavod Zeničko-dobojskog

kantona, uručili su informatičku opremu, školama koje su uključene u

realizaciju ovog projekta.30

U Bosansko-podrinjskom kantonu projekat “Škola budućnosti” je

pokrenut 2016. godine i podržan je od strane Ministarstva za

obrazovanje, mlade, nauku i kulturu i sport Bosansko-podrinjskog

kantona.31

Kada je u pitanju Republika Srpska, u Zakonu o osnovnom vaspitanju i

obrazovanju Republike Srpske (“Službeni glasnik Republike Srpske” br.

44/17 od 16.05.2017. godine), u članu 42. se navodi da udžbenik može

biti objavljen u štampanom i elektronskom obliku. U 2012. godini

započela je realizacija programa ”Učenje po modelu 1:1 – Dositej”. Cilj je

da se utvrde temelji za nov, moderan i efikasan sistem obrazovanja, kroz

III faze realizacije, koje bi obuhvatile sve osnovne škole u Republici

29

Pozitivna priča iz HNK, portal Faktor, https://www.faktor.ba/vijest/pozitivna-pria-iz-hnk-uenici-u-etiri-kole-e-dobiti-elektronske-uionice-223766 30

Sedam škola iz ZDK-a u projektu škola budućnosti, TNT portal, http://tntportal.ba/2016/01/sedam-skola-iz-zdk-a-u-projektu-skola-buducnosti/ 31

Projekat “Škola budućnosti” implementiran i u BPK-a, portal Fokus, https://www.fokus.ba/vijesti/bih/projekat-skola-buducnosti-implementiran-i-u-bpk-a/539268/

33

Srpskoj. Ministarstvo prosvjete i kulture je u avgustu 2018. godine

opremilo 62 osnovne škole.32

Elektronski obrazovni materijali sastavni su dio savremenog

obrazovanja. U mnogim zemljama oni se uspješno koriste u nastavi.

Izdavači napominju kako je velika prednost elektronskih udžbenika u

njihovom potencijalu da pređu ograničenja tradicionalnih udžbenika i

ponude pravo multimedijalno i interaktivno iskustvo. Broj e-udžbenika

kao i njihova primjena u nastavnom procesu svakim danom sve više raste

u svijetu, vidljivo je da on postaje sastavni dio primarnog i sekundarnog

obrazovanja.

Neminovno je i uvođenje e-udžbenika u školsku nastavu u BiH. Po uzoru

Hrvatske, gdje Ministarstvo znanosti i obrazovanja podržava reforme o

obrazovanju kao korak prema digitalnoj transformaciji, ali i planira da svi

učenici i svi učitelji dobiju tablet, tako i Bosna i Hercegovina treba težiti

da elektronska transformacija škola rasterećuje udžbenike nepotrebnim

činjenicama, ali i fizičku težinu samih torbi, dok finansijski olakšava

roditeljima.

Prilikom nabavke digitalnih udžbenika na nivou entiteta u Federaciji BiH-

Federalno ministarstvo obrazovanja i nauke, a u Republici Srpskoj-

Republički pedagoški zavod, raspisivali bi konkurs, za otkup prava na

udžbenik, a zatim bi taj udžbenik u elektronskom formatu (pdf ili nekom

drugom) besplatno ustupljen svim učenicima. Oni bi se mogli koristiti na

mobitelima, tabletima, itd. Elektronski udžbenici bi se koristili četiri

godine i bili bi jeftiniji i ekološki prihvatljiviji.

32

Projekat “Dositej”, http://www.eucionica.com/projekat-dositej-faza-ii/

34

3.4 Ostala pitanja iz oblasti udžbeničke politike

Sektor za udžbeničku politiku, analitiku i izvještavanje u obrazovanju i

nauci, vrši poslove i zadatke koji se odnose na praćenje i kreiranje

udžbeničke politike u Federaciji BiH, predlaže i koordinira zajedničke

aktivnosti i mjere na planu njenog usklađivanja, koordinira u procesu

odobravanja spiska odobrenih udžbenika, priručnika, radnih listova i

drugih nastavnih sredstava za osnovne i srednje škole.33

U Federaciji BiH postoji 13 izdavačkih kuća koje izdaju udžbenike i na

osnovu toga i cijena udžbenika varira. Udžbenici moraju biti prilagođeni

nastavnim planovima i programima za svih deset kantona u Federaciji

BiH. Da bi sadržaj udžbenika bio što kvalitetniji, Federalno ministarstvo

obrazovanja i nauke treba uvesti praksu da prilikom nabavljanja svih

udžbenika objavljuje javni konkurs za pribavljanje rukopisa udžbenika,

radnih udžbenika, priručnika, radnih listova i drugih nastavnih sredstava

za osnovnu školu, a svake školske godine objavljivati spisak odobrenih

udžbenika. Odluku o tome koji će udžbenici biti zvanično odobreni donosi

Koordinacija od 11 ministara, odnosno svaki udžbenik detaljno pregleda

pet recenzenata na osnovu određenih kriterija i skala.

Važno je naglasiti, da i vijeća roditelja zahtjevaju da udžbenici budu

kvalitetni i zalažu se za jedan kvalitetan udžbenik za svaki predmet i u

tiražu koji će biti dovoljan za četiri-pet generacija, kako bi se udžbenici

mogli nasljeđivati, pa je i dalo inicijativu za donošenje Zakona o

udžbenicima. Također, naglašavaju da se prilikom izrade novih udžbenika

vodi računa i o njihovoj težini kako bi se donekle rasteretile đačke torbe.

33

Federalno ministarstvo obrazovanja i nauke, Udžbenička politika, http://www.fmon.gov.ba/Sektor/PregledSektora?id=8

35

4. ISKUSTVA ZEMALJA REGIONA I EU U OBLASTI

OSIGURANJA BESPLATNIH UDŽBENIKA

4.1 Zemlje regiona

Republika Srbija – besplatni i elektronski udžbenici

Zakon o udžbenicima Republike Srbije iz 2018. godine (“Sl. glasnik RS”, br.

27/2018) trenutno je na snazi.

U poglavlju Finansiranje udžbenika sredstvima budžeta Republike Srbije,

u članu 10. se navodi da Vlada, u skladu sa raspoloživim sredstvima

budžeta Republike Srbije, u cilju omogućavanja jednake dostupnosti

obrazovanja i vaspitanja donosi odluku o finansiranju pripreme i/ili

nabavke i dodjele, odnosno sufinansiranju pripreme i/ili nabavke

udžbenika i priručnika, a naročito za učenike koji su u stanju socijalne

potrebe. U Srbiji cijena štampanih plus multimedijanih pojedinačnih

udžbenika zavisno od razreda se kreće od 290 dinara (5 KM) do 1.430

dinara (24 KM).34

U Srbiji u članu 4. Zakona o udžbenicima Srbije se navodi da udžbenik i

udžbenički komplet može da sadrži i elektronski dodatak. Od školske

2018/2019. godine učenici prvog i petog razreda, osim iz štampanih

udžbenika, učit će i iz digitalnih, koji će biti besplatni. Postoji portal

klett.rs/digitalni-udzbenici gdje se mogu preuzeti udžbenici u pdf

formatu.

U članu 14. Zakona o udžbenicima se navodi da izdavanje udžbenika,

priručnika, dodatnog nastavnog sredstva, didaktičkog sredstva može da 34

Udžbenici usklađeni sa novim planom i programom nastave i učenja, http://www.klett.rs/sites/default/files/file/narudzbenice/2018/KLETT_Cenovnik_1_razred_novo_2018-19.pdf

36

obavlja javno preduzeće, preduzetnik ili drugo pravno lice koje je

registrovano za izdavačku djelatnost.35

Ministarstvo prosvjete Srbije za 2018. godinu osiguralo je besplatne

udžbenike. Pravo na besplatne udžbenike imaju učenici iz porodica koje

primaju socijalnu pomoć, učenici sa smetnjama u razvoju i invaliditetom,

kao i treće i svako naredno dijete u porodici, bez obzira na materijalni

status.36

Makedonija – besplatni i elektronski udžbenici

Zakon o udžbenicima za osnovno i srednje obrazovanje Makedonije je

donesen 2008. godine i do danas su vršene brojne izmjene i dopune

(“Službeni glasnik Republike Makedonije” br. 98/2008, 99/2009, 83/2010,

36/2011, 135/2011, 46/2012, 24/2013, 29/2014 i 146/2015, 217/15,

30/16 i 21/18). Ovaj Zakon je prenio nadležnosti za udžbenike koji su

prethodno bili regulisani Zakonom o osnovnom školstvu i Zakonom o

srednjoškolskom obrazovanju. U članu 23. Zakona se navodi da su

udžbenici za učenike osnovnih i srednjih škola besplatni. Od 2009. godine

svi učenici osnovnih škola od prvog do devetog razreda i svi srednjoškolci

dobivaju besplatne udžbenike.

U Makedoniji postoje elektronski udžbenici za učenike osnovnih škola od

prvog do devetog razreda, kao i za učenike srednjih škola od prvog do

četvrtog razreda. Postoji internet stranica za elektronske udžbenike,

http://www.e-ucebnici.mon.gov.mk/ na kojoj se nalaze svi udžbenici u

elektronskom obliku, koji se mogu preuzeti i koji su projekat Ministarstva

35

Zakon o udžbenicima Republike Srbije iz 2018. godine (“Sl. glasnik RS”, br. 27/2018), http://www.parlament.gov.rs/upload/archive/files/lat/pdf/zakoni/2018/690-18 lat.pdf 36

Digitalni udžbenici u 2.000 učionica u Srbiji, https://www.blic.rs/vesti/drustvo/digitalni-udzbenici-u-2000-ucionica-u-srbiji-koristice-ih-prvaci-i-petaci-i-bice/8tdybr8

37

obrazovanja i nauke. Ovom portalu može se pristupiti i preko tableta,

kompjutera, laptopa i učenicima osigurava besplatan download

udžbenika u pdf, kao i drugim formatima.

U Zakonu o udžbenicima za osnovno i srednje obrazovanje u članu 5. se

navodi da se za jedan predmet odobrava samo jedan udžbenik. Član 23.

navodi da se svi udžbenici mogu koristiti pet školskih godina, dok se u

članu 24. navodi da svaki učenik prima komplet besplatnih udžbenika na

početku školske godine. Član 25. navodi da je svaka škola obavezna da

osnuje fond udžbenika. Za svaku sljedeću godinu vrijednost se smanjuje

za 10%.37 Fond bi bio poseban dio školske biblioteke, u kojoj bi se

rasporedili udžbenici i dodjeljivali učenicima.

Cijeli postupak štampanja izrade i kasnijeg štampanja udžbenika prenesen

je u Pedagošku službu, koja unutar Ministarstva obrazovanja i nauke

objavljuje udžbenike koji se koriste za pet školskih godina i liste udžbenika

koje su zamijenjeni za svaku školsku godinu, a također zagovara

uvođenje, novih, viših i evropskih standarda u pripremi udžbenika i

promocije aktivnosti udžbenika u Makedoniji.38

37

Zakon o udžbenicima za osnovno i srednje obrazovanje Makedonije (“Službeni glasnik Makedonije” br. 98/2008, 99/2009, 83/2010, 36/2011, 135/2011, 46/2012, 24/2013, 29/2014, 146/2015, 217/15, 30/16, 21/18) http://mon.gov.mk/images/documents/zakoni/zakon-za-ucebnici-29-10.pdf 38

Elektronski udžbenici, http://www.e-ucebnici.mon.gov.mk/

38

4.2 Zemlje Evropske unije

Sistem školstva u Evropi, osim razlika od jedne do druge države, postoje

razlike od regije do regije ili od jedne do druge škole u istom gradu.

Republika Hrvatska – besplatni i elektronski udžbenici

Zakon o udžbenicima za osnovnu i srednju školu u Hrvatskoj je usvojen

2006. godine, (“Narodne novine”, br. 36/06), a 2018. godine je donesen

novi Zakon o udžbenicima i drugim obrazovnim materijalima za osnovnu i

srednju školu (“Narodne novine”, br. 116/18). U članu 14. novog Zakona

se navodi da se sredstva za nabavku udžbenika za učenike osnovnih škola

osiguravaju u državnom budžetu. Udžbenici i drugi obrazovni materijali

koji su finansirani sredstvima državnog budžeta, su vlasništvo škole.39

Zakon o hrvatskim braniteljima iz Domovinskog rata i članovima njihovih

obitelji (“Narodne novine” br.121/17), u članu 125. navodi se da od

2018/2019. pravo na udžbenike, ostvaruju djeca smrtno stradaloga ili

dijete nestalog hrvatskog branitelja, hrvatski ratni vojni invalid (HRVI),

hrvatski branitelj, dijete HRVI-ja, dijete hrvatskog branitelja koji je

učestvovao u odbrani suvereniteta Hrvatske.40

Grad Zagreb je osigurao besplatne udžbenike2004/2005, 2005/2006,

2006/2007, a 2013. godine ponovo se pokreće i oživljava inicijativa, tako

da su 2013/2014, 2014/2015, 2015/2016. besplatni udžbenici osigurani

za sve zagrebačke učenike osnovnih i srednjih škola, u 2016/2017. 39

Zakon o udžbenicima i drugim obrazovnim materijalima za osnovnu i srednju školu, („Narodne novine“, br. 116/18), https://www.zakon.hr/z/1747/Zakon-o-ud%C5%BEbenicima-i-drugim-obrazovnim-materijalima-za-osnovnu-i-srednju-%C5%A1kolu 40

Besplatni udžbenici, Središnji državni portal, https://gov.hr/moja-uprava/hrvatski-branitelji/obrazovanje-hrvatskih-branitelja-i-clanova-obitelji/besplatni-udzbenici/2005

39

besplatni udžbenici za sve učenike osnovnih škola, u 2017/2018.

besplatni udžbenici za sve učenike osnovnih i srednjih škola, a tako i za

ovu 2018/2019. godinu.41

U članu 3. Zakona o udžbenicima iz 2018. godine se navodi da udžbenik

može biti u štampanom i elektronskom obliku, a može se sastojati od

štampanog i elektronskog dijela. Postoji aplikacija za digitalne udžbenike,

školska e-knjiga, koja je dostupna na svim operativnim sistemima kao što

su Windows OS, Android, iPad, MacOS, te su kroz nju dostupni i digitalni

sadržaji, dostupni učenicima putem Wi-Fi internetske veze za tablet,

pametni telefon, kompjuter, gdje poslije registracije i prijave se može

pristupiti udžbenicima i skinuti onaj koji vam je potreban.U članu 7. se

navodi da se u katalog udžbenika uvrštavaju samo udžbenici kojima je

rješenjem ministra odobreno korištenje u školi.42

Njemačka – besplatni i elektronski udžbenici

Zakonske odredbe o kupovini školskih knjiga razlikuju se u zavisnosti od

mjesta življenja. Pojedine države, sve do gradova i općina, postavljaju

određena pravila i zakone nezavisno jedan od drugoga. Razlozi takvih

razlika se ogledaju u federalističkih strukturi Njemačke.

Svaka savezna država definiše vlastita pravila za finansiranje udžbenika.U

nekim saveznim državama postoji tzv. pomoć učenicima, gdje roditelji ne

moraju platiti troškove nastavnih materijala. Roditelji kako bi uštedili

novac kupuju knjige starijih učenika.

41

Besplatni udžbenici, https://www.zagreb.hr/gradonacelnikova-poruka/68169 42

Zakon o udžbenicima i drugim obrazovnim materijalima za osnovnu i srednju školu, („Narodne novine“, br. 116/18), https://www.zakon.hr/z/1747/Zakon-o-ud%C5%BEbenicima-i-drugim-obrazovnim-materijalima-za-osnovnu-i-srednju-%C5%A1kolu

40

Besplatne udžbenike imaju Savezna pokrajina Baden-Wurttemberg,

Mecklenburg-Vorpommern, Saska, pokrajina Schleswig-Holstein,

pokrajina Thuringia, Njemačke savezne države Bavarska, Hesse i grad

Bremen. U ostalim dijelovima Njemačke knjige nisu besplatne i cijena

varira od 272 € u saveznoj državi Brandenburg do 1500 €. U Berlinu

cijena iznosi 1.090 €. Prosjek cijene za udžbenike u Njemačkoj iznosi 709

€. Alternativno, mogu se posuditi knjige besplatno, ali to je različito za

svaku školu i određuje je Ministarstvo obrazovanja. Postoje najozbiljnije

razlike u visini troškova između država u pogledu nabavke udženika. U

nekim saveznim državama pored štampanih knjiga, moguće je koristiti i

elektronske udžbenike.43 U Njemačkoj postoji web aplikacija, koja je

dostupna na sljedećem linku, https://www.schulbuch-o-mat.de/,gdje se

mogu preuzeti udžbenici za matematiku i biologiju.

Švedska, Austrija, Slovenija i Francuska – besplatni i elektronski udžbenici

U Švedskoj su udžbenici besplatni. Učenici u Švedskoj zadužuju iPad i

besplatni školski pribor.

U Austriji su besplatni svi udžbenici, kupuje ih država. U Austriji postoje

elektronski udžbenici, kojim se može pristupiti putem linka

https://digi4school.at/ ili putem aplikacije na windowsu, androidu ili na

iOSu, kojoj se može pristupiti putem tableta, kompjutera ili pametnog

telefona, gdje se nakon registracije može pristupiti udžbenicima.

Potreban je samo pristup na internet. Za školu nema dodatnih troškova

prilikom naručivanja udžbenika u elektronskoj verziji. Dodatne troškove

snose Ministarstvo porodice i mladih i izdavači udžbenika.44

43

SO VIEL KOSTET EIN SCHULLEBEN IN DEUTSCHLAND, https://www.idealo.de/info/de/schulkosten/ 44

Eletronski udžbenici u Austriji, https://digi4school.at/faq

41

U Sloveniji svi osnovci dobijaju besplatne udžbenike od prvog do devetog

razreda devetogodišnje osnovne škole na početku školske godine, koje na

kraju godine vraćaju školi. Također, u Sloveniji postoje elektronski

udžbenici kojim možete pristupiti putem tableta ili laptopa, putem linka

http://eucbeniki.sio.si/. Elektronske udžbenike su pripremili Institut za

obrazovanje Republike Slovenije. Ovi udžbenici su dostupni svima,

službeno certificirani, pokrivaju sve materijale za učenje u pojedinim

predmetima i jednostavni su za korištenje.

U Francuskoj u 90 % slučajeva udžbenike plaća grad. Digitalne udžbenike

imaju i Italija, Norveška (elektronski udžbenici za srednju školu i

fakultete), Turska – postoje elektronski udžbenici za učenike osnovnih

škola (u projektu je predviđen postepen prelazak na elektronske

udžbenike).

42

5. PRIJEDLOG MJERA I PREPORUKE

Donošenje Zakona o udžbenicima

Kako je zakonski uređeno da je osnovno obrazovanje obavezno, to bi

država, odnosno nadležni organi vlasti, trebali osigurati besplatne

udžbenike za svu djecu u osnovnim školama, pa kupovina udžbenika ne bi

bila veliki trošak za roditelje, nego investicija u buduće generacije.

Donošenjem Zakona o udžbenicima, preciznije bi se definisali uslovi za

sistemsko rješavanje pitanja besplatnih udžbenika na onim nivoima vlasti

gdje data oblast nije zakonski regulisana.

Sastavni dio Zakona o udžbenicima bi bilo poglavlje vezano za finansiranje

besplatnih udžbenika koje bi se izdvajalo iz budžeta entiteta i kantona, te

Brčko Distrikta, a u slučaju potrebe mogle bi se uključiti i lokalne

zajednice.

U Federaciji BiH, Federalno ministarstvo obrazovanja i nauke, u saradnji s

kantonalnim ministarstvima obrazovanja, u Republici Srpskoj Ministarstvo

prosvjete i kulture, a u Brčko Distriktu Odjel za obrazovanje, trebaju

provoditi projekat nabavke besplatnih udžbenika za sve učenike osnovnih

škola od prvog do devetog razreda bez obzira na njihovo materijalno

stanje. Kada je u pitanju federalni nivo vlasti, potrebno je istaknuti da se

dato finansiranje može ostvariti kroz subvenciju Vlade Federacije BiH.

U cilju poboljšanja kvaliteta u obrazovnom sektoru, potrebno je razviti

metode za preraspodjelu budžetskih sredstava i iskoristiti rezerve u

budžetu. Povoljnost je i ukoliko neki od kantona ili općina samostalno

planira nabavku besplatnih udžbenika, Federacija BiH bi učestvovala u

sufinansiranju, gdje bi jedan dio dao kanton ili općina, a jedan dio

Federacija BiH.

43

Da je izvodljivo da svi učenici mogu dobiti besplatne udžbenike, govori

podatak da je budžet Federacije BiH za 2018. godinu 2,88 milijardi KM, a

ukupan broj učenika u Federaciji BiH u 2018. godini je 184.723, cijena

udžbeničkog kompleta se kreće oko 140 KM (ako se pomnoži broj učenika

sa cijenom udžbenika, dobije se iznos od 25.861.220 KM), što u konačnici

znači da bi Federacija BiH iz budžeta trebala izdavajati 0,90% za nabavku

besplatnih udžbenika za svu djecu, a sada se izdvaja 560.000 KM ili

0,02%. To je povaćanje za 0,88%.

Budžet Kantona Sarajevo za 2018. godinu je 769.080.000 KM, a ukupan

broj učenika u Kantonu Sarajevo u 2018. godini je 36.986, a cijena

udžbeničkog kompleta se kreće oko 140 KM (ako se pomnoži broj učenika

sa cijenom udžbenika, dobije se iznos od 5.178.040 KM), što znači da bi

Kanton Sarajevo, iz budžeta trebao izdvajati 0,67% za nabavku besplatnih

udžbenika za svu djecu, a sada se izdvaja 200.000 KM ili 0,03%. To je

povećanje za 0,64%.

Budžet FBiH za 2018. godinu

2,88 milijardi KM

Treba izdvojiti za besplatne udžbenike

za svu djecu 25.861.220 KM ili

0,90%

Izdvaja se za besplatne

udžbenike 560.000 KM ili 0,02 %

44

Budžet Republike Srpske za 2018. godinu je 3,3 milijarde KM, a ukupan

broj učenika u Republici Srpskoj u 2018. godini je 90.995, a cijena

udžbeničkog kompleta se kreće oko 140 KM, (ako se pomnoži broj

učenika sa cijenom udžbenika, dobije se iznos od 12.739.300 KM) što

znači da bi Republika Srpska, iz budžeta trebala izdvojiti 0,39%,a sada

izdvaja 980.000 KM ili 0,03%.To je povećanje od 0,36%.

Budžet Kantona Sarajevo za 2018. godinu 769.080.000 KM

Treba izdvojiti za besplatne udžbenike

za svu djecu 5.178.040 KM ili 0,67%

Izdvaja se za besplatne udžbenike 200.000 KM ili

0,03%

Budžet Republike Srpske za 2018. godinu 3,3 milijardi KM

Treba izdvojiti za besplatne udžbenike za

svu djecu 12.739.300 KM ili 0,39%

Izdvaja se za besplatne udžbenike 980.000 KM

ili 0,03%

45

Uvođenje elektronskih udžbenika

U Zakonu o udžbenicima, treba uvrstiti odredbu kojom se, osim

standardnih udžbenika, mogu koristiti i elektronski udžbenici, na

tabletima ili kompjuterima. Važno je da naš obrazovni sistem prati

napredak tehnologije, gdje nove metode donose novi nastavni proces

koristeći e-udžbenike uz brojne prednosti koje oni donose u odnosu na

štampane udžbenike.

Digitalna tehnologija je pomoć za istraživačko učenje. Bila bi potrebna i

dodatna edukacija nastavnika i učenika. Elektronska transformacija škola

u Bosni i Hercegovini rasteretila bi udžbenike nepotrebnim činjenicama,

ali i fizičku težinu samih torbi, te finansijski olakšala roditeljima.

Uvođenjem e-udžbenika u bosanskohercegovačke škole na samom

početku ne mora značiti obaveznu kupovinu tableta. Uslov bi bio samo

pristup internetu, koji danas svaka škola ima, a učenici bi ih koristili na

školskim kompjuterima, tabletima, a roditelji ne bi učestvovali u kupovini

istih. Jedan od finansijera projekta prelaska na elektronske udžbenike u

BiH mogla bi biti Evropska unija koja bi iz evropskih fondova finasirala

nabavku tableta u saradnji sa nadležnim ministarstvima.

Prilikom nabavke elektronskih udžbenika na nivou entiteta u Federaciji

BiH- Federalno ministarstvo obrazovanja i nauke, a u Republici Srpskoj -

Republički pedagoški zavod, raspisao bi se konkurs, za otkup prava na

udžbenike, a zatim bi te udžbenike u elektronskom formatu (pdf. ili

nekom drugom) dalo besplatno svim učenicima. Finansijska sredstva za

otkup prava na udžbenike su ona ista finansijska sredstva koja se izdvajaju

za kupovinu besplatnih udžbenika (odnosno koja bi se trebala izdvajati).

Takvi e-udžbenici bi se mogli koristiti na mobitelima, tabletima, itd.

Elektronski udžbenici bi se koristili više godina, najmanje četiri godine i

46

bili bi jeftiniji i ekološki prihvatljiviji. Treba osigurati da cijene digitalnih

udžbenika ostanu puno niže od cijene štampanih udžbenika. Rješenje bi

bilo da se izdaje kao besplatan ili free softver.

Udžbenička politika

Potrebno je napraviti kvalitetne udžbenike koje bi koristilo više

generacija, a za to je potrebno sistemsko rješenje koje zagovara politiku

jedan predmet – jedan udžbenik, što bi ujednačilo broj odobrenih

udžbenika po jednom nastavnom predmetu, odnosno razredu, pa tako

dovelo i do ekonomskih ušteda, prije svega roditeljima. Po uzoru na

Makedoniju, koja u Zakonu o udžbenicima ima uvršteno da se za jedan

predmet odobrava samo jedan udžbenik, date promjene je moguće

implementirati i u BiH. Zakon bi također regulisao da se udžbenici koriste

četiri godine.

Još jedna mogućnost kao sistemskog rješenja za osiguranje besplatnih

udžbenika za svu djecu je i osnivanje udžbeničkog fonda, po uzoru na

Makedoniju koja u svom Zakonu o udžbenicima za osnovno i srednje

obrazovanje Republike Makedonije u članu 25. navodi da je svaka škola

obavezna da osnuje fond udžbenika. Besplatni udžbenici bi se dodjeljivali

kroz fond udžbenika koji bi bio poseban dio školske biblioteke. Udžbenički

fond je odvojen od školske biblioteke. Nakon što se nabave besplatni

udžbenici, bit će raspoređeni u školskim bibliotekama. Učenici će ih

zadužiti na godinu dana, kao što i inače posuđuju knjige, te na kraju

godine vratiti uz pregled stanja udžbenika, kako bi se dokupio samo dio

eventualno oštećenih udžbenika, a udžbenike bi mogle koristiti nove

generacije učenika.

Za Fond udžbenika je odgovoran direktor škole, nastavnici i bibliotekari,

koji organizuju i implementiraju sve aktivnosti za prijem, čuvanje,

47

dodijeljivanje i vraćanje udžbenika iz udžbeničkog fonda. Udžbenici koji

su oštećeni, a nisu za upotrebu, škola pismeno obaviještava nadležna

ministarstva. Za svaku školsku godinu vrijednost udžbenika se smanjuje za

10%. Ako učenik ne vrati školski udžbenik ili ga vrati oštećen, roditelj

nadoknađuje vrijednost udžbenika.

U Bosni i Hercegovini, Federaciji BiH, Republici Srpskoj, nadležne

institucije i komisije za odobravanje udžbenika, su najodgovorniji za

informacije i sadržaj koji se plasira učenicima i stoga bi trebalo posvetiti

pažnju izradi kvalitetnih udžbenika. Potrebno je napraviti dobre,

kvalitetne udžbenike, koji sadržavaju određene standarde, prije svega,

naučne, pedagoške, psihološke, didaktičko-metodičke, etičke, jezičke,

likovno-grafičke i tehničke zahtjeve.

Ukoliko u rukopisu udžbenika postoje sadržaji koji su u suprotnosti sa

Ustavom BiH i Ustavima entiteta i Ustavom Brčko Distrikta posebno u

pogledu nacionalnih i vjerskih, ljudskih i manjinskih prava, osnovnih

sloboda i odnosa među spolovima, bez obzira na njegove stručne i druge

kvalitete, takav rukopis ne može dobiti pozitivnu ocjenu. Udžbenici

trebaju biti napravljeni od struke, prije svega od strane visoko

obrazovanih ljudi i naučnika, iz oblasti, prirodnih nauka, obrazovanja,

književnosti, profesora u srednjim školama koji predaju književnost,

stručnim fakultetima i njihovim profesorima koje se bave ovom oblašću,

kao i ljudima sa dugogodišnjim iskustvom iz ovih oblasti.

Potrebno je unaprijediti kurikulume u cilju poboljšanja kvaliteta

obrazovanja, odnosno napraviti listu sadržaja i dati slobodu i odgovornost

nastavnicima i školama da sami kreiraju sadržaj časova, način rada i

sadržaje prilagođavaju specifičnim potrebama djece i mladih, usmjeren

na usvajanje i razvijanje znanja, vještina, stavova i razvijanju sposobnosti

za učenje cijelog života.Nastavni planovi i programi moraju omogućiti

48

kvalitetno obrazovanje za sve i trebaju poticati rješavanje problemskih

situacija i dublje izučavanje sadržaja.

Donijeti niz mjera u oblasti pronatalitetne politike

Svake školske godine sve je manje upisanih prvačića, a razlozi smanjenja

broja upisanih učenika u osnovnim školama u Bosni i Hercegovini, mogu

se tražiti prvenstveno u negativnim demografskim trendovima koji

uključuju pad nataliteta posljednjih godina, ali i migracijama stanovništva

koje uključuju i iseljenje cijelih porodica.

Uzrok opadanja nataliteta je činjenica da veliki broj mladih ljudi iseljava

prije nego što zasnuje porodicu u BiH, zbog nemogućnosti zaposljenja,

stambenog zbrinjavanja, kao i nedovoljne brige prema porodiljama, loše

ekonomske situacije i niskog životnog standarda. Neke od preporuka za

povećanje nataliteta su siguran posao, doplatak za svu djecu bez obzira

na imovinsko stanje roditelja, besplatno obdanište za djecu, povoljni

uslovi za stambene kredite, kao i osiguranje besplatnih udžbenika za svu

učenike osnovnih škola.

Jedan od mogućih načina da se spriječi pad nataliteta je olakšati

roditeljima u oblasti obrazovanja njihove djece, donošenjem zakona o

udžbenicima koji bi omogućio besplatne udžbenike za svu djecu od prvog

do devetog razreda osnovne škole i samim tim olakšao roditeljima i dao

im motiv za nova potomstva.

49

6. ZAKLJUČAK

Nakon urađene analize stanja udžbeničke politike i dobrih praksi u

zemljama regiona i Evropske unije, radi sistemskog rješavanja pitanja

besplatnih udžbenika, daju se sljedeće preporuke:

Usvojiti Zakon o udžbenicima na nivou entiteta i kantona, te

Brčko Distrikta;

Osigurati budžetska sredstva za besplatne udžbenike za sve

učenike osnovnih škola u FBiH, svim kantonima, Republici

Srpskoj i Brčko Distriktu;

Uvesti elektronske udžbenike

Donijeti niz mjera u oblasti udžbeničke politike, koja zagovara

jedan predmet – jedan udžbenik, osnovati fond udžbenika,

omogućiti da se udžbenici koriste četiri godine, raditi na

unapređenju kvaliteta udžbenika, te unaprijediti kurikulume.

Donijeti niz mjera iz oblasti pronatalitetne politike

Kako je Zakonom o osnovnom i srednjem obrazovanju u Bosni i

Hercegovini (2003.g.) uređeno da je osnovno obrazovanje obavezno i da

će nadležni organi vlasti preduzimati sve neophodne mjere kako bi

učenicima osigurali uslove za slobodan pristup i učešće u obrazovanju,

naročito u pogledu osiguranja pristupa besplatnim udžbenicima,

priručnicima i drugom didaktičkom materijalu, to bi država, odnosno

nadležni organi vlasti, trebali osigurati besplatne udžbenike za svu djecu u

osnovnim školama, pa kupovina udžbenika ne bi bila veliki izdatak za

roditelje, nego investicija u buduće generacije.45

45

Zakon o osnovnom i srednjem obrazovanju u BiH, “Službeni glasnik BiH”, br. 18/03, http://fmon.gov.ba/Upload/Dokumenti/7e1e8c33-c594-4784-817a-

50

Kao primjer dobre prakse je Makedonija koja je sistemski uredila oblast

udžbeničke politike donošenjem Zakona o udžbenicima, u kojem se

navodi da su udžbenici za učenike osnovnih i srednjih škola besplatni, da

se za jedan predmet odobrava samo jedan udžbenik i da se svi udžbenici

mogu koristiti pet školskih godina, da je svaka škola obavezna da osnuje

Fond udžbenika. Makedonija ima elektronske udžbenike za učenike

osnovnih škola od prvog do 9 razreda, te bi se data pozitivna iskustva

mogla koristiti i u Bosni i Hercegovini.

e46de79149fa_Okvirni zakon o osnovnom i srednjem obrazovanju u Bosni i Hercegovini.pdf

51

BIBLIOGRAFIJA

1 UN, Kovencija o pravima djeteta, https://www.ombudsmen.gov.ba/ documents/obmudsmen_doc2013031807224360cro.pdf 2 Zakon o osnovnom i srednjem obrazovanju u BiH,„Službeni glasnik BiH“ br.18/03, http://fmon.gov.ba/Upload/Dokumenti/7e1e8c33-c594-4784-817a-e46de79149fa_Okvirni%20zakon%20o%20osnovnom%20i%20srednjem%20obrazovanju%20u%20Bosni%20i%20Hercegovini.pdf 3 Federalno ministarstvo obrazovanja i nauke, http://www.fmon.gov.ba/ Sektor/PregledSektora?id=2 4 Zakon o pravima branilaca i članova njihovih porodica, “Službene novine FBiH”, br. 33/04, http://www.fbihvlada.gov.ba/bosanski/zakoni/2004/zakoni/ 18bos.htm 5 Pedagoški standardi za osnovno obrazovanje 2010. godine, http://www.vladausk.ba/v2/glasnici/2010/sl_br_13_2010.pdf 6 Zakon o Osnovnom školstvu Posavskog kantona, http://ssooiozp.org/zakon-o-osnovnom-skolstvu / 7 Zakon o udžbenicima i drugim nastavnim sredstvima za osnovne i srednje škole u Posavskom kantonu, http://skupstinazp.ba/Nova/wp-content/uploads/2014/04/167.Zakon-o-ud%C5%BEbenicima-i-drugim-nastavnim-sredstvima-za-osnovne-i-srednje-%C5%A1kole-u-%C5%BDupaniji-Posavskoj.pdf 8 Zakon o osnovnom odgoju Tuzlanskog kantona, „Službene novine Tuzlansko kantona“, br. 09/15, http://ssooiotk.com.ba/wp-content/uploads/2017/06/Zakon-o-osnovnom-odgoju-i-obrazovanju.pdf 9 Zakon o osnovnoj školi Zeničko-dobojskog kantona 2004. godine, https://zdk.ba/propisi/category/13-zakoni

52

10 Zakon o osnovnom odgoju i obrazovanju Bosansko-podrinjskog kantona, „Službene novine Bosansko-podrinjskog kantona, br. 5/16, http://www.bpkg.gov.ba/mo/media/uploads_mo/2013/02/Zakon-o-osnovnom-odgoju-i-obrazovanju-1.pdf 11 Zakon o osnovnom školstvu Srednjobosanskog kantona 2001. godine, https://mozks-ksb.ba/uploads/dokumenti/3e05c49d-d7ed-4a6d-b852-fa4758852e00.pdf 12 Zakon o osnovnom odgoju i obrazovanju Hercegovačko-neretvanskog kantona, „Narodne novine Hercegovačko-neretvanskog kantona“, br. 5/00, 4/04, 5/04, http://www.nasadjeca.org/attachments/article/7/Zakon%20o%20odgoju%20i%20osnovnom%20obrazovanju.pdf 13 Odluka o upotrebi udžbenika i priručnika u osnovnim i srednjim školama 2016. godine, http://cms.monkshnk.gov.ba/Upload/Dokumenti/Odluka%20o%20upotrebi%20ud%C5%BEbenika%20i%20priru%C4%8Dnika%20u%20osnovnim%20i%20srednjim%20%C5%A1kolama%20HNK-827361b.pdf 14 Zakon o odgoju i obrazovanju Zapadnohercegovačkog kantona 2017. godine, http://www.mozks-zzh.com/images/datoteke/ZAKON%20O%20ODGOJU%20I%20OBRAZOVANJU%20U%20OSNOVNOJ%20SKOLI.pdf 15 Zakon o osnovnom odgoju i obrazovanju Kantona Sarajevo, “Službene novine Kantona Sarajevo”, br. 23/2017, https://mon.ks.gov.ba/sites/mon.ks.gov.ba/files/zakon_o_osnovnom_odgoju_i_obrazovanju_ks.pdf 16 Zakon o osnovnom školstvu 2004. godine, http://www.vladahbz.com/sadrzaj/dokumenti/narodne-novine/2004/NN_07_2004.pdf 17 Ministarstvo prosvjete i kulture Republike Srpske, http://www.vladars.net/sr-SP-Cyrl/Vlada/Ministarstva/mpk/DJEL/Pages/Splash.aspx

53

18 Zakon o osnovnom vaspitanju i obrazovanju Republike Srpske. “Službeni glasnik Republike Srpske”,br. 44/17, https://advokat-prnjavorac.com/zakoni/Zakon-o-osnovnom-vaspitanju-i-obrazovanju-RS.pdf 19 Vlada Brčko Distrikta BiH, Odjel za obrazovanje, http://ob.bdcentral.net/Content/Read/o-odjeljenju 20 Zakon o obrazovanju u osnovnim i srednjim školama Brčko Distrikta BiH, “Službeni glasnik Brčko Distrikta”, br. 10/08, https://skupstinabd.ba/3-zakon/ba/Zakon%20o%20obrazovanju%20u%20osnovnim%20i%20srednjim%20s--kolama/000%2010-08%20Zakon%20o%20obrazovanju%20u%20osnovnim%20i%20srednjim%20skolama%20Brc--ko%20Distrikta%20BiH.pdf 21 Zakon o dopunskim pravima porodica poginulih boraca i ratnih vojnih invalida Brčko Distrikta 2004. godine, https://skupstinabd.ba/3-zakon/hr/Zakon%20o%20dopunskim%20pravima%20porodica%20poginulih%20boraca/001%2026-04%20Zakon%20o%20dopunskim%20pravima%20obitelji%20poginulih%20branitelja%20i%20ratnih%20vojnih%20invalida.pdf 22 I ove godine besplatni udžbenici za učenike u stanju socijalne potrebe u FBiH, Federalno ministarstvo obrazovanja i nauke, http://www.fmon.gov.ba/Obavjest/Pregled/405 23 Više od milion KM za besplatne udžbenike osnovcima, Nezavisne novine, https://www.nezavisne.com/novosti/drustvo/Vise-od-milion-KM-za-besplatne-udzbenike-osnovcima/485915 24 Besplatni udžbenici u Republici Srpskoj, 2017/2018, https://www.nezavisne.com/novosti/obrazovanje/U-skolskoj-20172018-godini-23-nova-udzbenika/438862 25 Besplatni udžbenici za učenike prvog i drugog razreda, Nezavisne novine, https://www.nezavisne.com/novosti/obrazovanje/Besplatni-udzbenici-za-ucenike-prvog-i-drugog-razreda/381255

54

26 I ove godine besplatni udžbenici za sve osnovce, Radio Brčko, http://radiobrcko.ba/ove-godine-besplatni-udzbenici-za-osnovce/

27 Otvorena prva elektronska učionica u KS, TVSA, http://tvsa.ba/otvorena-prva-elektronska-uionica-u-ks-p1127-173.htm 28 Digitalni udžbenici, https://bosanskaknjiga.ba/ 29 Pozitivna priča iz HNK, portal Faktor, https://www.faktor.ba/vijest/pozitivna-pria-iz-hnk-uenici-u-etiri-kole-e-dobiti-elektronske-uionice-223766 30 Sedam škola iz ZDK-a u projektu škola budućnosti, TNT portal, http://tntportal.ba/2016/01/sedam-skola-iz-zdk-a-u-projektu-skola-buducnosti/ 31 Projekat “Škola budućnosti” implementiran i u BPK-a, portal Fokus, https://www.fokus.ba/vijesti/bih/projekat-skola-buducnosti-implementiran-i-u-bpk-a/539268/ 1Projekat “Dositej”, http://www.eucionica.com/projekat-dositej-faza-ii/ 32 Federalno ministarstvo obrazovanja i nauke, Udžbenička politika, http://www.fmon.gov.ba/Sektor/PregledSektora?id=8 33 Udžbenici usklađeni sa novim planom i programom nastave i učenja, http://www.klett.rs/sites/default/files/file/narudzbenice/2018/KLETT_Cenovnik_1_razred_novo_2018-19.pdf 34 Zakon o udžbenicima Republike Srbije iz 2018. godine (“Sl. glasnik RS”, br. 27/2018), http://www.parlament.gov.rs/upload/archive/files/lat/pdf/zakoni/2018/690-18%20lat.pdf 35 Digitalni udžbenici u 2.000 učionica u Srbiji, https://www.blic.rs/vesti/drustvo/digitalni-udzbenici-u-2000-ucionica-u-srbiji-koristice-ih-prvaci-i-petaci-i-bice/8tdybr8

55

36 Zakon o udžbenicima za osnovno i srednje obrazovanje Makedonije (“Službeni glasnik Makedonije” br. 98/2008, 99/2009, 83/2010, 36/2011, 135/2011, 46/2012, 24/2013, 29/2014, 146/2015, 217/15, 30/16, 21/18) http://mon.gov.mk/images/documents/zakoni/zakon-za-ucebnici-29-10.pdf 37 Elektronski udžbenici, http://www.e-ucebnici.mon.gov.mk/ 38 Zakon o udžbenicima i drugim obrazovnim materijalima za osnovnu i srednju školu, („Narodne novine“, br. 116/18), https://www.zakon.hr/z/1747/Zakon-o-ud%C5%BEbenicima-i-drugim-obrazovnim-materijalima-za-osnovnu-i-srednju-%C5%A1kolu 39 Besplatni udžbenici, Središnji državni portal, https://gov.hr/moja-uprava/hrvatski-branitelji/obrazovanje-hrvatskih-branitelja-i-clanova-obitelji/besplatni-udzbenici/2005 40 Besplatni udžbenici, https://www.zagreb.hr/gradonacelnikova-poruka/68169 41 Zakon o udžbenicima i drugim obrazovnim materijalima za osnovnu i srednju školu, („Narodne novine“, br. 116/18), https://www.zakon.hr/z/1747/Zakon-o-ud%C5%BEbenicima-i-drugim-obrazovnim-materijalima-za-osnovnu-i-srednju-%C5%A1kolu 42 SO VIEL KOSTET EIN SCHULLEBEN IN DEUTSCHLAND, https://www.idealo.de/info/de/schulkosten/ 43 Eletronski udžbenici u Austriji, https://digi4school.at/faq 44 Zakon o osnovnom i srednjem obrazovanju u BiH, “Službeni glasnik BiH”, br. 18/03, http://fmon.gov.ba/Upload/Dokumenti/7e1e8c33-c594-4784-817a-e46de79149fa_Okvirni%20zakon%20o%20osnovnom%20i%20srednjem%20obrazovanju%20u%20Bosni%20i%20Hercegovini.pdf

56

POPIS TABELA I GRAFIKONA

Popis tabela

Tabela 1. Pregled usvojenih Zakona o udžbenicima na teritoriji BiH .................... 15

Tabela 2. Broj učenika u osnovnim školama u Federaciji BiH po kantonima za

školsku 2015/2016, 2016/2017. i 2017/2018. godinu ......................................... 18

Tabela 3. Raspodjela sredstava za nabavku besplatnih udžbenika po kantonima u

Federaciji BiH za 2018. godinu ............................................................................. 21

Tabela 4. Izdvajanje iz kantonalnih budžeta za nabavku besplatnih udžbenika za

2015, 2016, 2017. i 2018. godinu ........................................................................ 24

Popis grafikona

Grafikon 1. Broj učenika u osnovnim školama u Bosni i Hercegovini za školsku

2015/2016, 2016/2017. i 2017/2018.godinu ...................................................... 17

Grafikon 2. Broj učenika u osnovnim školama u Federaciji BiH po kantonima za

školsku 2015/2016, 2016/2017. i 2017/2018. godinu ......................................... 19

Grafikon 3. Broj učenika u osnovnim školama u Republici Srpskoj za školsku

2015/2016, 2016/2017. i 2017/2018. godinu ..................................................... 19

Grafikon 4. Broj učenika u osnovnim školama u Brčko Distriktu u školskoj

2015/2016, 2016/2017. i 2017/2018. godini ...................................................... 20

Grafikon 5. Izdvajanje iz budžeta Republike Srpske za besplatne udžbenike za

2015, 2016, 2017. i 2018. godinu ........................................................................ 26

Grafikon 6. Izdvajanje iz budžeta Brčko Distrikta za besplatne udžbenike 2015,

2016, 2017. i 2018. godine .................................................................................. 28

Grafikon 7.Opremljenost osnovnih škola kompjuterima u Bosni i Hercegovini,

FBiH, RS i Brčko Distriktu ..................................................................................... 30