Francuski vjerski ratovi

Žan Kalvin, jedan od najistaknutijih teologa reformacije stvara vjeru koja osvaja

veliki dio Evrope i svijeta. Kalvinovo humanističko i pravničko obrazovanje i

poznavanje filozofije daju njegovim vjerskim koncepcijama i društveno-

političkim shvatanjima posebnu i jedinstvnu ubjedljivost. Kalvin je imao

problema u samoj Ženevi jer nije nailazio na dovoljnu podršku u svojoj

reformatorskoj djelatnosti. Kalvinovo vjersko učenje počiva na uvjerenju o

božanskoj uzvišenosti, Hristovom milosrđu i snazi vjernika. Bog predstavlja

daleku, snažnu i zastrašujuću očinsku ličnost. Čovjek nije u stanju da osigura

svoje spasenje i shvati svoju volju, pa ne može da osigura rajski život. Kriza u

Francuskoj izbija na površinu brzim širenjem kalvinizma. Kalvinisti u

Francuskoj se nazivaju Hugenotima. Prema jednoj od teorija Hugenoti su dobili

ime iskrivljavanjem njemačke riječi „eidgenossen“ što znači zavjerenici.

Hugenotima pristupaju članovi visokog plemstva koji preuzimaju nadzor nad

crkvom i nameće joj političku i vojnu organizaciju.

Dok je Španija živjela u miru u drugoj polovini 16 st. njen susjed Francuska je

skoro razrušena 40-godišnjim građanskim ratom. Hugenoti su se borili protiv

katolika, a aristokrati su se protivili kruni, buržoazija je htjela nova politička

prava, neredi u Parizu su divljali, a Provincija je bila u velikoj autonomiji.

Religija nije bila jedini uzrok problema ali je bila glavni pokretač. Ovi ratovi su

pokazali sve mane evropske civilizacije 16 st. Francuzi, uprkos bogatoj kulturi,

dobro balansiranoj ekonomiji i impresivnoj centralističkoj vladi, izgubili su

poimanje socijalnih vrijednosti. Problem je djelomično uzrokovan veličinom

države. Francuska je bila velika i heterogena za standarde 16. stoljeća. Za

poređenje, imala je dvaput više stanovnika od Španije, nekih 15 miliona. Još

jedan problem je slaba Kruna. Četiri Valojska kralja poslije Francisa I nisu bili

posebno sposobni vladari. Glavna ličnost od 1559-1599. je majka-kraljica

Katarina Mediči. Pokušala je zavaditi Hugenote i Katolike, a to je rezultiralo

katastrofalno po Valoje i Francusku. Ipak je podržavala obe strane. Francis I je

vladao kraljevskim službenicima i plaćeničkom vojskom. Porez, Taj, se redovno

prikupljao u centralnoj Francuskoj. Fransoa I je težio apsolutnoj centralističkoj

monarhiji. Nedavno pripojene teritorije (Bretanja i Burgundija) su imale velike

privilegije. Velikaši su imali sva prava, uključujući i izuzetke iz poreza. Uslijed

poreske snage, Kruna nije imala novaca. Opozicija centralnoj vlasti je počela

okupljanje za vrijeme Anrija II. On je uživao u lovu i sramio se svoje

firentinske kraljice Katarine Mediči jer je dolazila iz buržujske porodice.

Kuća Burbona, koja je postajala sve snažnija, je imala najjače polaganje prava

na francusku krunu, ukoliko Anrijevi sinovi ne ostave potomke iza sebe.

Burbonski vođa bio je Luj sa svojim bratom Antonijem od Navare. Pored

Burbona, javlja se još jedna , najjača, aristokratska vojvodska kuća, porijeklom

iz pokrajine Lorene. Anri II je izgubio u ratu protiv Habsburgovaca i 1559.

godine odustaje od pretenzija na Italiju. On je ubijen na jednom turniru, sasvim

slučajno. Francuski tron je prešao na njegove sinove: Francisa II, Šarla IX,

Anrija III. Ali tokom vlasti sve trojica glavnu riječ vodi Katarina Mediči. Iako je

vladala sinovima nije mogla vladati Francuskom. Država se raspala u anarhiju, a

iz anarhije u rat. Rat je počeo širenjem Kalvinizma u Francuskoj . Hugenoti su

bili heretici i izazivali su Krunu, ali su ipak bili dobro organizirani. Čak i dok je

Anri II pokušavao da ih spali nastavili su rasti. 1559. godine su organizovali

svoj prvi nacionalni sinod. Počeli su napadati katoličke crkve i uništavati svete

relikvije. 1561. godine petnaestina Francuza su Hugenoti (milion).

Hugenoti su bili elita i dominirali su u : Dafineu, Gaskonji, Bretanji i

Normandiji. Do 1561. godine postajalo je više od 2000 kalvinističkih crkava u

Francuskoj. Advokati i trgovci su se masovno pridruživali jer su uporno tražili

lokalne privilegije. Jugom i zapadom su se dizale hugenotske tvrđave. Dvije

petine francuskog plemstva je prišlo Hugenotima. Vidjeli su priliku da opozovu

apsolutnu kraljevsku vlast. Htjeli su ugovor sličan onom iz Augsubrga 1555.

godine (tim sporazumom car Karlo V je okončao nasilje između luterana i

katolika u Njemačkoj). Svaki plemić kontroliše svoju crkvu. Prilaskom

admirala Kolinjija Hugenoti postaju veoma opasni. Katarina 1561. godine,

Kalviniste i Katolike dovodi na Kolokvij u Poisiju. Katarina se nadala da će

riješiti njihovu dogmatsku svađu a u isto vrijeme ona nije ima čvrstih vjerskih

uvjerenja ali u svojoj namjeri nije uspjela. Gizi su bili antihugenotski

raspoloženi i ova vjerska kriza je od njih načinila veliku silu. Pod vodstvom

Giza Ultrakatolici su osnovali blok, jako opasan po Valoje. Imali su Pariz na

svojoj strani kao i sjevernu i sjeverozapadnu Francusku. Njih podržavaju

papstvo, Jezuiti , Filip II ( radi vlastitih interesa), a Hugenote podržava Elizabeta

I Engleska.

1562. godine Giski vojvoda prolazeći kroz Vassi je pobjesnio vidjevši

Hugenotski skup, te je dao te ljudi pobiti. To je i službeno početak Francuskih

vjerskih ratova. Kada su jednom počeli bilo ih je gotovo nemoguće zaustaviti.

Hugenoti su bili premala zajednica da bi osvojili čitavu Francusku, ali njihova

vojska je bila odlična u odbrani. Civili su patili više nego vojnici zbog opsada,

pljačkanja i masakra. Primirja su često potpisivana samo da bi isto tako često

bila prekršena. Originalni komandanti na obe strane su ubijeni agentima druge

strane. To će izazvati želju za osvetom. Između 1562-1568. Francuska se tri puta

suočava sa vjerskim borbama. Brojno slabiji Hugenoti trpe poraze ali ostaju u

borbi. U periodu 1568-1570. godine Hugenoti izlaze snažniji nego ikad.

Asmir

Edin

U augustu 1572. godine Hugenotsko plemstvo slavi brak burbonskog princa

Anrija od Navare sa sestrom kralja Šarla IX Margaretom Valoj u Parizu.

Admiral Kolinji je postao Šarlov glavno savjetnik i ubjeđivao ga je da objavi rat

Španiji kao pomoć Nizozemskim Kalvinistima. Katarina Mediči, ljubomorna,

angažuje ubicu da ubije admirala. Augusta 21. on ga samo ranjava. Katarina se

pridružuje Gizima u cilju totalnog poraza Hugenota. Ona je govorila Šarlu da ga

Hugenoti vođeni Kolinjijem planiraju ubiti i Šarl je prihvatio da postavi zamku

svim izdajničkim hugenotskim vođama.

Malo poslije ponoći 24. augusta, na Dan Svetog Bartolomeja, oružane grupe su

ušle u kuće gdje su boravili Hugenoti. Giski vojvoda je lično ubio Kolinjija kao

osvetu za ubistvo njegova oca. Anri od Navare se spasio obećanjem da će preći

na Katoličanstvo. Do zore u gradu se samo čulo: Ubij, ubij! Žene i djeca su

ubijani i bacani u Senu. Pljačkanje je nastavljeno danima. Takav je bio masakr

Bartolomejske noći u kojem je život izgubljeno bar 3 hiljade Hugenota u Parizu.

Širenjem vijesti, još hiljade ih ubijeno u Provinciji (Ruan, Lion, Burž, Orlean i

Bordo). Kada su vijesti o ovome stigle do pape Grgura XIII, bio je tako sretan

da je dao stotinu kruna tom poslaniku. Sam Filip II izjavljuje da događaj znači

„najveću dobit za Boga i Kršćanstvo i predstavlja najbolju i najljepšu vijest koju

je čuo“. Katarina Mediči se ludo smijala kada je vidjela Anrija Navarskog na

misi. Šarl IX je bio na mukama zbog zloupotrebe svojih ovlasti. On je bio

pametniji od majke primijetivši da je masakr samo narušio Valojima bez da je

završio konflikt. Tako je počeo novi građanski rat.

1574. godine Šarl umire a njegov manje sposobniji brat Anri III ga nasljeđuje.

Novi kralj je brzo zamržen radi lošeg rukovođenja finansijama. Postoji dokaz da

je kralj hodao kao žena noseći bisere oko vrata. Tu ekstravagansu je naslijedio

od svoje mame. Pod ovim posljednjim Valojskim kraljem rat je doživio svoj

vrhunac. Obe strane su Anrija posmatrale kao hipokrita. Ultrakatolici i Hugenoti

su se protivili Anriju želeći razjediniti Francusku. Hugenoti iako oslabljeni u

masakru, držali su važne zapadne gradove kao što je La Rošel. Još su bili najjači

na jugu gdje su bili bukvalno nezavisni. Ultrakatolici formiraju Svetu Ligu

1576. sa ciljem konačne pobjede nad hereticama i dovođenja Anrija, Giskog

vojvode na tron. Obe strane su imale jake komandante, za Ligu je to Anri Giski

a za Hugenote je to Anri od Navare koji je povukao konverziju koju je obavio za

vrijeme Bartolomejske noći. On je bio jedini francuski vođa u kasnom 16.

stoljeću koji je pokušao iskreno služiti i državi i samom sebi. Poslije 1580.

godine Katarina nastoji da pregovara sa obe strane i uspostavlja prividnu

ravnotežu. Krajem 1584. godine vojvoda od Giza zaključuje sporazum sa

Španijom čime se stvara snažna špansko-francuska katolička alijansa. Naredne

godine 1585. godine nastavlja se građanski rat u Francuskoj.

1588. godine je označila prekretnicu, sa ratom tri Anrija; od Giza, od Valoja,

od Navare. To je bio početak osmog francuskog vjerskog rata. Sukob je počeo

kad je Giski vojvoda pokušao osvojiti monarhiju, ali Filip II Španski je imao

vlastite pretenzije na Francusku (Filipova treća žena je bila valojska princeza).

1588. godine španski kralj podržava Giza da organizira pobunu kojom bi

spriječio intervenciju Anrija III protiv Španske Armade koja je krenula u napad

na Englesku. Anri III se sakrio u Luvru i uspješno pobjegao iz grada. Tako Giz

dobiva kontrolu. Anri III ga postavlja za glavnog ministra, a Gizov nadređeni

Filip II trpi ogroman poraz u Engleskoj i ne može pomoći u Francuskoj.

Katarina Mediči je ležala smrtno bolesna. Želeći slijediti njene stope u

Bartolomejskoj noći, Anri III planira ubiti Giza. 23. decembra 1588. godine

kraljevi zaštitari su opkolili Giza. Stara kraljica-majka je čula vojvodine jauke u

sobi iznad.

Anri III je prišao Hugenotima u pokušaju da uništi Katoličku Ligu. Anrija od

Navare je priznao kao svog nasljednika i krenuli su skupa prema Parizu. Ali

osveta je došla brzo jer je jedan poremećeni redovnik jula 1589. ubio Anrija III.

Samo je jedan Anri preostao. On je dobivao potporu jer je društvu dosadila

anarhija. Francuska je žudila za mirom i stabilnošću. Sada je katolički vođa

postao Filip II sa planom konačnog osvajanja francuskog trona. 1590-tih Španci

iz Flandrije upadaju do Pariza. Katolici ipak gube u bici kod Ivrija 1590. godine.

Nakon te bitke Anri od Navare pokušava osvojiti Pariz ali ga u tome sprječavaju

Španci. Rat se uz primjenljivu sreću na obe strane nastavio idući nekoliko

godina. Anri od Navare, shvativši da teško kao protestant može doći do

katoličke francuske krune, on pristaje da pređe na katoličanstvo. 1593. godine

zvanično se odriče protestantizma navodno uz riječi „Pariz vrijedi jedne mise“.

Ultrakatolici su bili više šokirani nego Hugenoti ovim razvojem događaja. Pariz

je otvorio vrata svom novom kralju. U februaru 1594. godine kruniše se za

kralja u Šartru, a narednog mjeseca ulazi u Pariz koji ga prihvata kao vladara.

Anri od Navare je proglašen kao Anri IV, ali ipak uz svu tu potporu mu je

trebalo još desetak godina da završi rat. U jesen 1595. godine papa Klement

VIII priznaje Anrija za vladara Francuske.

1598. godine Anri IV i Filip II konačno potpisuju mir. Španci ne dobivaju ništa.

Iste godine Anri IV potpisuje Nantski edikt sa Hugenotima. Ovim ediktom Anri

uspostavlja trajni vjerski mir. Katoličanstvo postaje službena religija Francuske,

a u okolini Pariza je zabranjeno reformatorsko djelovanje. Ipak, svaki plemić

koji je to htio je mogao ostati Hugenot. Hugenoti su živjeli duž Biskajskog

zaljeva, u oko dvije stotine gradova. Tu su dobili punu slobodu sa pravima da

osnivaju škole i štampaće mašine. Oko pola ovih gradova je utvrđeno od strane

Hugenota o kraljevskom trošku. Posebni sudovi, pola katolički pola Hugenotski,

su se brinuli o poštovanju ovog Edikta. Nantskim ediktom donekle pobjeđuju

katolici. Od sad Francuska postaje katolička država sa katoličkim kraljem, a

donekle ovaj edikt je bio i protestantska pobjeda jer su dobili povlašteni položaj

unutra države. Glavna lekcija francuskih vjerskih ratova je da je jaka

centralistička vlast jedini način borbe protiv pobunjenika i socijalnog haosa.

Dinastiju Valoja zamijenila je dinastija Burbona. Na ovim temeljima će biti

izgrađena veličanstvena apsolutistička monarhija Luja XVI u 17. stoljeću. Broj

Hugenota je rastao, ali samo do slijedećeg progona 1685. godine. Te godine je

opozvan Edikt, hiljade Hugenota je prebjeglo u Englesku, Nizozemsku i

Švicarsku. U Francuskoj nisu imali građanska prava sve do revolucije 1789.

godine.