συντονισμός ύλης/επιμέλειαΛίνα

Toni CarambaConstant. Sphin.

δημιουργικόΜαρία Κ.

Άρης

Πώς ορίζεται εκείνη η -σχεδόν μαγική- στιγμή που ένα σύνολο ατόμων καταφέρνει να υλοποιήσει το όραμα που έχει για ένα κοινό σκοπό; Και πώς αυτός ο ορισμός όταν παίρνει σάρκα και οστά σε επίπεδο δημιουργίας και προσωπικής έκφρασης, τελικά πραγματώνεται;

Μία τέτοια «δυσκολία» αντιμετωπίζουν όσοι και όσες ασχολήθηκαν, ασχολούνται και θα ασχολούνται με το εγχείρημα που λέγεται Freequency. Ένα εγχείρημα που ξεκίνησε ως διαδικτυακός ραδιοφωνικός σταθμός (αποκλειστικά) και μετεξελίσσεται σε ένα δίαυλο επικοινωνίας μέσω του γραπτού λόγου και της ραδιοφωνικής έκφρασης.

Η ανάγκη για αδιαμεσολάβητη και μη χειραγωγούμενη ενημέρωση που βασίζεται και ανοίγει στο πεδίο της Τέχνης (με όποια μορφή και αν εκφράζεται αυτή) και της πολιτικής αντίληψης των πραγμάτων, είναι η κινητήρια δύναμη των ανθρώπων που απαρτίζουν το εγχείρημα. Μία προσπάθεια για ένα πολυσυλλεκτικό Μέσο που δεν αντιλαμβάνεται την δημιουργία με όρους αγοραίους. Κριτήριό μας είναι το ενδιαφέρον που βρίσκουμε στην επικοινωνία, στη μουσική, στις παραστατικές τέχνες, στην πολιτική και στους ανθρώπους που είναι «κοινωνοί» αυτών των εννοιών.

Η συνεργασία (μέσω της δικτύωσης) και η παρουσίαση ανάλογων εγχειρημάτων είτε στο κοινωνικό είτε στο καλλιτεχνικό πεδίο είναι για μας ζητούμενο και μία από τις συλλογικές απαντήσεις μας στις επιθέσεις που δεχόμαστε και θα δεχθούμε.

“...δεν θα καίγεται ο κόσμος γύρω μας, και εμείς θα ακούμε μουσική . ας καίμε τον κόσμο

γύρω μας, μετά μουσικής”

Ευχαριστούμε...τον Γιώργο Τριανταφυλλάκο για την ευγενική

παραχώρηση των γραμματοσειρώνκαι την Ελισάβετ για την πολύτιμη βοήθειά της

συντακτική ομάδαΕλβίρα

Δημήτρης ΜπαμπίληςΆρης

Αθηνά ΠαπαναγιώτουΞένια Π.

Αντώνης ΣακελλάρηςΓαβριήλ

ΒigAlejandro

εξώφυλλο/οπισθόφυλλοφωτογραφία της filiomagenta

δύο αναλύσεις κοινωνικών δικτύων

η σφαγή του λάντλοου

ο μπιγκαλεχάνδρο μιλάει με τη μαρθίλια σβάρνα

συζητώντας με τον τύραννο της cardboardia

1706 χιλιόμετρα δυτικά της ουκρανίαςbosnia in flames

slum tourism: η φτώχεια ως θέαμα*και άλλες ιστορίες διαστροφής

daniel johnston: ιστορίες για κορίτσια,εξωγήινους, πάπιες και δαίμονες

συνέντευξη dephosphorus

ημερολόγια συλλήψεων

σελ. 38

σελ. 54

σελ. 70

σελ. 20

σελ. 48

σελ. 60

σελ. 6

σελ. 28

σελ. 36

Όταν ο καπιταλισμός φοράει τη masca του φασισμού.

Τότε μοιάζει αντισυστημικός, γιατί αντιπαλεύει το καθεστώς, πηγαίνει ενάντια στο ρεύμα της νέας τάξης πραγμάτων.Τότε μοιάζει δίκαιος, γιατί μάχεται την εκμετάλλευση από τους προδότες του έθνους και υπόσχεται απελευθέρωση.Τότε μοιάζει επαναστατικός, γιατί καταπατά τις νόρμες της αστικής νομιμότητας, επιβάλλει μια συγκεκριμένη τάξη και ασφάλεια.

Ένα από τα δομικά στοιχεία του μασκαρέματος είναι αυτό της μεταμφίεσης, της προσποίησης, που ενέχει και την εξαπάτηση, την παραπλάνηση ή τη δημιουργία ψευδών μορφών συνείδησης. Αυτές οι δουλειές δεν γίνονται όμως έτσι ερασιτεχνικά. Έχουν βασικό εργαλείο μια κάποια τρομακτική ή αστεία, χρωματιστή ή σκέτη, masca, ένα προσωπείο για να συνεννοούμαστε.

Μια από τις μεταμφιέσεις του καπιταλισμού, η φασιστική, είναι αυτή που τον ξεπλένει καλύτερα από οποιαδήποτε άλλη αφού μέσω αυτού του προσωπείου εξιλεώνεται, επαναπροσδιορίζει τον εαυτό του και την αξία του και απομακρύνει τους κινδύνους της ταξικής Επανάστασης που είναι πάντα δίκαιη και αντισυστημική στην ουσία της. Οικειοποιείται τα δομικά στοιχεία της επαναστατικής προοπτικής και μέσω αυτής της προσποίησης τα χρησιμοποιεί ως τέτοια για να σώσει και να διατηρήσει εαυτόν.

Χωρίς να παρακάμπτουμε γεωπολιτικές, ιστορικές ή θρησκευτικές παραμέτρους αλλά μόνο μένοντας στην αναλογία της μεταμφίεσης δεν υπάρχει πιο ζωντανό και πρόσφατο παράδειγμα πέραν αυτού της Ουκρανίας και της στάσης της Ευρωπαϊκής Ένωσης απέναντι στο πρώτο φασιστικό κράτος μετά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο που πραξικοπηματικά και με βενζίνη για το όχημα τον λαό, ανέλαβε την εξουσία. Στην Ευρωπαϊκή Ένωση της ελευθερίας, της ισότητας και της συναδέλφωσης των λαών οι ελεύθεροι σκοπευτές παρελαύνουν στις ταράτσες ενώ με τη στήριξη της Ε.Ε., οι φασίστες στην εξουσία του Κιέβου νομοθετούν την απαγόρευση του Κομμουνιστικού Κόμματος, την κατάργηση του νόμου που ποινικοποιούσε τη ναζιστική προπαγάνδα, την πρόσληψη των ναζί στα σώματα ασφαλείας, την κατάργηση του δικαιώματος των μειονοτήτων να χρησιμοποιούν τη γλώσσα τους και μια σειρά άλλων νομοθετημάτων με ευρωπαϊκή περιβολή.

Δεν επιδέχεται καμία απλοϊκή γραμμική ανάλυση η κατάσταση στην Ουκρανία και δεν είναι ο στόχος του κειμένου αυτός, να αναλύσει. Αλλά να δει, πριν αναλύσει, χωρίς να φετιχοποιεί τις λέξεις και τα σημαινόμενα.

Είναι κάθε εξέγερση δίκαιη ή μήπως όχι;

Είναι πάντα γιατί είναι τέκνο οργής και καταπιεσμένης συλλογικής ή ατομικής έκφρασης. Αυτό που διαφοροποιεί το χαρακτήρα αυτής κάθε φορά είναι το πρόταγμα που θα επικρατήσει από τα χαρακτηριστικά που θα της προσδώσουν τα εξεγερμένα υποκείμενα.

Ξένια Π.

Follow the leaders by Isaac Cordal

1706

χιλ

ιόμε

τρα

δυτι

κά τ

ης

Ουκ

ρανί

ας: B

osni

a in

flam

esμε

τάφρ

αση-

απόδ

οση-

εισα

γωγι

κό:

Γαβρ

ιήλ,

Δημ

ήτρη

ς, Ελ

βίρα

, Ξέν

ια Π

.

Μία χώρα δημιούργημα της κτηνωδίας που μπορεί να επιφέρουν οι εθνικιστικές φαντασιοπληξίες με την ανοχή και το σιγοντάρισμα του πολυεθνικού κεφαλαίου. Οι άνθρωποι που έζησαν από κοντά τι σημαίνει να δολοφονείς και να βιάζεις, βασισμένος στο μίσος που γεννά ο παραλογισμός της διαφορετικής θρησκείας και της διαφορετικής εθνότητας, μιλούν για την πρόσφατη εξέγερση στη Βοσνία (Φεβρουάριος του 2014). Παραλογισμοί και δημιουργήματα που υπήρξαν έτσι ώστε οι καταπιεσμένοι να θολώνουν την κρίση τους με μεσσίες υλικής υπόστασης ή μη. Το παρακάτω κείμενο και οι δύο συνεντεύξεις (μία ενός Βόσνιου αναρχικού και μία ενός αναρχικού από κοντινή στη Βοσνία βαλκανική χώρα) είναι δημοσιευμένα στα αγγλικά στη σελίδα της αναρχικής κολεκτίβας CrimethInc. (εδώ το πρωτότυπο κείμενο)

Τις τελευταίες δύο εβδομάδες (σ.μτφ: Το αρχικό κείμενο δημοσιεύθηκε στις 18 Φεβρουαρίου 2014) έχουμε δει ένα πολύ ισχυρό εξεγερσιακό κίνημα στην Βοσνία το οποίο ξεκίνησε με την καταστροφή κυβερνητικών κτηρίων και συνέχισε με την εγκαθίδρυση πολυπληθών συνελεύσεων βάσης. Αντίθετα με τις πρόσφατες συγκρούσεις στην Ουκρανία, το κίνημα στη Βοσνία έχει αποφύγει εθνικιστικούς αλληλοσπαραγμούς και στοχεύει σε βαθύτερα ταξικά ζητήματα. Σε μία περιοχή όπου έγινε γνωστή για τις αιματοχυσίες που προξένησαν εθνικιστικές διαμάχες η τωρινή συνθήκη προσφέρει μία πιο ενδιαφέρουσα προοπτική για τις εξεγέρσεις που έρχονται στην ανατολική Ευρώπη.

Για να αποκτήσουμε πληρέστερη εικόνα από τις διαδηλώσεις πραγματοποιήσαμε δύο συνεντεύξεις. Η πρώτη με έναν συμμετέχοντα στα γεγονότα στο Μόσταρ της Βοσνίας. Η δεύτερη συνέντευξη έγινε με έναν σύντροφο από μία περιοχή κοντινή της Βοσνίας, στα Βαλκάνια, ο οποίος κάνει μία ανάλυση του γενικότερου πλαισίου της εξέγερσης αλλά και μία πρόβλεψη πως η εξεγερσιακή συνθήκη μπορεί να μεταδοθεί και σε άλλες ευρωπαϊκές περιοχές προκαλώντας το ίδιο το κράτος και τον καπιταλισμό.

Συνέντευξη με έναν συμμετέχοντα

Δώσε μας ένα μικρό χρονογράφημα των σημαντικότερων γεγονότων που έχουν συμβεί μέχρι σήμερα.

Την Τετάρτη 5 Φεβρουαρίου, εργάτες από διάφορες τοπικές επιχειρήσεις που είχαν καταστραφεί από τις μεταπολεμικές ιδιωτικοποιήσεις, οργάνωσαν άλλη μία διαμαρτυρία μπροστά από το κοινοβούλιο της τοπικής κυβέρνησης στην Τούζλα. Αυτοί οι εργάτες για μία δεκαετία διαμαρτύρονταν ειρηνικά με απεργίες και απεργίες πείνας –οι οποίες ήταν πολύ συνηθισμένες στην Βοσνία μέχρι αυτό το μήνα- αλλά κανείς δεν τους άκουγε. Για πρώτη φορά στην μεταπολεμική Βοσνία η νεολαία οργανώθηκε (κυρίως μέσω των σόσιαλ μίντια) εκφράζοντας την αλληλεγγύη τους στους απελπισμένους εργάτες. Την Πέμπτη

6 Φεβρουαρίου, περίπου 10.000 κόσμου ενίσχυσαν την εργατική διαμαρτυρία και τότε ήταν που ξεκίνησαν οι πρώτες συγκρούσεις με τη αστυνομία, μετά και την πρώτη προσπάθεια των διαδηλωτών να εισβάλουν στο κυβερνητικό κτήριο.

Την Παρασκευή 7 Φεβρουαρίου περισσότεροι από 10.000 διαδηλωτές συγκεντρώθηκαν μπροστά από το τοπικό κοινοβούλιο, στην μεταβιομηχανική πόλη της Τούζλα, ζητώντας την παραίτηση του πρωθυπουργού. Ο πρωθυπουργός με περισσή αυταρέσκεια αρνήθηκε να παραιτηθεί. Κανένας κυβερνητικός εκπρόσωπος δεν βγήκε να μιλήσει στους συγκεντρωμένους και έτσι ο κόσμος έσπασε τις γραμμές των μπάτσων, μπήκε στο κτήριο και το έκαψε.

Την ίδια μέρα διαδηλώσεις αλληλεγγύης διοργανώθηκαν σχεδόν σε όλες τις βιομηχανικές πόλεις της Βοσνίας. Τα νέα από την Τούζλα διαδόθηκαν γρήγορα: κόσμος στο Μπίχατς, στο Σαράγεβο, στη Ζένιτσα, και στο Μόσταρ πίστεψε πως αυτό θα μπορούσε να είναι ένα κίνημα που θα κέρδιζε μία αλλαγή. Μετά την επίθεση της αστυνομίας σε διαδηλωτές στο Σαράγεβο, κάποιοι από τους οποίους έπεσαν στον ποταμό Μιλχάκα, το πλήθος αντιστάθηκε δυναμικά αναγκάζοντας την αστυνομία σε οπισθοχώρηση και καίγοντας πλήθος κυβερνητικών κτηρίων, μεταξύ των οποίων το τοπικό κοινοβούλιο, το κτήριο της Προεδρίας (μαζί με την σημαία του κράτους), το δημαρχείο καθώς και πολλά αστυνομικά οχήματα. Στο Μπίχατς οι διαδηλωτές επιτέθηκαν στο κτήριο της τοπικής κυβέρνησης καταστρέφοντας το. Το ίδιο συνέβη και στην Ζένιτσα.

Όλοι ωστόσο ανυπομονούσαν για το τί θα συνέβαινε στην, εθνικά διαχωρισμένη, πόλη του Μόσταρ. Περισσότεροι από 4.000 άνθρωποι συγκεντρώθηκαν μπροστά από το κτήριο της τοπικής κυβέρνησης απαιτώντας παραιτήσεις. Μόλις οι πρώτες πέτρες άρχισαν να εκσφενδονίζονται προς το κτήριο (μέσα σε επευφημίες) ο κόσμος άρχισε να κρύβει τα

8

χαρακτηριστικά του με ότι έβρισκε πρόχειρο, μπλούζες, μπαλακλάβες, μάσκες και μέσα σε λίγα λεπτά καίγονταν συθέμελα το κτήριο της τοπικής κυβέρνησης, το δημαρχείο και τα γραφεία δύο εθνικιστικών κομμάτων που είχαν την εξουσία της πόλης από το 1991. Η τελευταία ενέργεια είχε και τον μεγαλύτερο αντίκτυπο.

Οι διαδηλώσεις συνεχίζονται και ο κόσμος έχει οργανωθεί σε λαϊκές συνελέυσεις (plenums)1. Τέσσερις τοπικές κυβερνήσεις έχουν οδηγηθεί σε παραίτηση. Πολιτικοί από δύο από αυτές τις τοπικές κυβερνήσεις διαπραγματεύονται με τις συνελεύσεις έτσι ώστε να συσταθούν κυβερνήσεις από άτομα τα οποία δεν συμμετέχουν σε κάποιο πολιτικό κόμμα. Οι αρχές ωστόσο δεν εγκαταλείπουν έτσι εύκολα διαδίδοντας φήμες για έναν ακόμη εμφύλιο πόλεμο, συλλαμβάνοντας διαδηλωτές, ξυλοκοπώντας τους και κατηγορώντας τους για συμμετοχή σε τρομοκρατικές ενέργειες…

Ποιοί/ες συμμετείχαν στην εξέγερση; Πώς και γιατί οι διαμαρτυρίες επεκτάθηκαν; Ποιά όρια άγγιξαν;

Οι συμμετέχοντες ήταν άνθρωποι όλων των κοινωνικών κατηγοριών. Εργάτες/τριες, άνεργοι/ες, συνταξιούχοι, νεολαία, απόστρατοι, ακτιβιστές, οπαδοί, ακτιβιστές υπέρ των ανθρώπινων δικαιωμάτων, γονείς με τα παιδιά τους…

Οι άνθρωποι της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης είναι οι φτωχότεροι στη Ευρώπη. Η ανεργία αγγίζει το 50% του πληθυσμού, ενώ μεταξύ των νέων πλησιάζει το 70%. Την ίδια στιγμή οι Βόσνιοι πολιτικοί είναι από τους πλέον καλοπληρωμένους στην Ευρώπη και ταυτόχρονα οι πιο διεφθαρμένοι. Το σύστημα υγείας είναι το χειρότερο της Ευρώπης, και οι παροχές κοινωνικής πρόνοιας είναι ανύπαρκτες. Μία κοινωνία που μέχρι πριν 25 χρόνια την χαρακτήριζε η ισότητα και η ισονομία, πλέον

1σ.μτφ. η ακριβής μετάφραση του όρου που χρησιμοποιούν οι Βόσνιοι για να περιγράψουν αυτές τις συνελεύσεις είναι «ολομέλεια» (του λαού/των πολιτών/των διαδηλωτών) 9

χαρακτηρίζεται από ένα τεράστιο χάσμα μεταξύ των κοινωνικών στρωμάτων.Ο καπιταλισμός και οι ιδιωτικοποιήσεις κατέστρεψαν εντελώς τις τοπικές οικονομίες. Όλα τα μεγάλα εργοστάσια που είχαν σωθεί κατά τη διάρκεια του πολέμου, ιδιωτικοποιήθηκαν και έκλεισαν. Όλος ο πλούτος είναι στα χέρια μερικών. Δεν υπάρχει παραγωγή στη Βοσνία πλέον, μόνο εισαγωγές. Οι αρχές παίρνουν όλο και μεγαλύτερα δάνεια από το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, γνωρίζοντας ότι δεν μπορούν να τα αποπληρώσουν οπότε μπορούμε να είμαστε σίγουροι πως θα αναγκαστούν να ιδιωτικοποιήσουν την εταιρεία τηλεπικοινωνιών και την εταιρεία ηλεκτρικής ενέργειας που είναι και οι τελευταίες προσοδοφόρες κρατικές επιχειρήσεις.

Αυτοί είναι οι κύριοι λόγοι που οδήγησαν στην εξέγερση. Είναι δύσκολο να μιλήσω για τα όρια. Το κίνημα συνεχίζεται καθημερινά. Τα αιτήματα των συνελεύσεων έχουν καθαρά κοινωνικό χαρακτήρα. Την επαναπροσέγγιση των ιδιωτικοποιήσεων και όλων των σχετικών αντιλαϊκών ενεργειών. Οι πολιτικοί τρέμουν πως θα χάσουν τα προνόμια τους και την ελευθερία τους. Αυτό οδηγεί διάφορα κόμματα να στρέφονται κατά των ίδιων των μελών τους. Χρησιμοποιούν τα καθεστωτικά Μέσα για να δυσφημίσουν διαδηλωτές και μέλη των συνελεύσεων. Θρησκευτικοί ηγέτες μιλούν κατά των κινητοποιήσεων στο ποίμνιο στις εκκλησίες. Οι άνθρωποι ζουν με την συνεχή απειλή πως θα χάσουν τις δουλειές τους και είναι πολύ δύσκολο να βρει κάποιος δουλειά εδώ πέρα. Στο Μόσταρ ένας ακτιβιστής συνδικαλιστής ξυλοκοπήθηκε από «αγνώστους». Στο Σαράγεβο ένα κόκκινο τζιπ Hummer έπεσε πάνω στο πλήθος των διαδηλωτών.

Ποιές οργανωτικές δομές πραγματώθηκαν στις διαμαρτυρίες; Οργανώσεις που υπήρχαν από πριν έπαιξαν κάποιο ρόλο; Πώς παίρνονταν οι αποφάσεις; Η όλη διαδικασία οδήγησε σε νέες πολιτικές σχέσεις και δίκτυα;

Οι διαδηλώσεις στην Τούζλα οργανώθηκαν από τα συνδικάτα/σωματεία Dita και Polihem Tuzla, αλλά σύντομα απέκτησαν ευρεία διάδοση. Καμία από τις προυπάρχουσες δομές, δεν διέθετε την αξιοπιστία ή είχε την ικανότητα να κινητοποιήσει τόσο πολύ κόσμο. Οι ίδιες οι διαδηλώσεις ήταν αυθόρμητες και χαοτικές. Μερικές μέρες μετά σχηματίστηκαν και οι πρώτες οργανωτικές δομές: οι λαϊκέςσυνελεύσεις –αυτή είναι η πρώτη φορά στην σύγχρονη ιστορία τους, που οι πολίτες της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης οργανώνονται αμεσοδημοκρατικά. Οι αποφάσεις στις λαϊκέςσυνελεύσεις λαμβάνονται συλλογικά. Είναι μία διαδικασία την οποία ακόμα μαθαίνουμε. Όλες οι συνελεύσεις της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης εξετάζουν τώρα τη δημιουργία ενός γενικού συντονιστικού.

Περίγραψέ μας τις διαφοροποιήσεις στο πολιτικό και στρατηγικό κομμάτι μεταξύ των ανθρώπων που βγήκαν στο δρόμο. Υπήρξαν εσωτερικές συγκρούσεις;

Δεδομένου ότι δεν υπήραν πολιτικοί χώροι που καθοδηγούσαν τις κινητοποιήσεις, πολλοί άνθρωποι με διαφορετικά πολιτικά περιεχόμενα, συναντήθηκαν. Οι μεγαλύτερες διαφορές αφορούσαν την χρήση βίας για αυτοάμυνα και τα όρια έκφρασης της ανυπακοής/οργής. Όμως όλοι ήταν ενωμένοι σε ό,τι αφορούσε τις κοινωνικές διεκδικήσεις. Κατά τη διάρκεια των συνελεύσων καθένας και καθεμία εκφράζεται και παίρνει μέρος στη διαδικασία λήψης αποφάσεων εκπροσωπώντας τον εαυτό του/της, επομένως δεν υπάρχουν σοβαρές εσωτερικές συγκρούσεις προς το παρόν. Ορισμένες πολιτικές οργανώσεις προσπάθησαν να δημιουργήσουν μια τέτοια κατάσταση, αλλά ο κόσμος αποδείχθηκε ενωμένος και τις απέκρουσε με επιτυχία.

Ποιές συγκεκριμένες τακτικές απασχόλησαν τους διαδηλωτές; Ποιές αποδείχθηκαν αποτελεσματικές; Πώς διαδόθηκαν;

Αυτή τη στιγμή, οι διαδηλωτές χρησιμοποιούν κυρίως τα οδοφράγματα ως μορφή πίεσης.

10

11

Συχνά μπλοκάρουν δρόμους στα κέντρα των πόλεων, ταυτόχρονα και για ώρες, κάτι που κινητοποιεί τις αρχές. Όλα εξαρτώνται από το πόσοι άνθρωποι βρίσκονται στο δρόμο εκείνη τη μέρα. Συζητιούνται, ακόμα, καινούριες τακτικές και στρατηγικές. Τα οδοφράγματα έχουν αποδειχθεί αρκετά αποτελεσματικά, αλλά ο καθημερινός αποκλεισμός του οδικού δικτύου στρέφει τον κόσμο εναντίον των διαδηλωτών –τους αποτρέπει από το να πάνε στις δουλειές τους, να κάνουν τα ψώνια τους κ.λπ..

Αυτό που έκανε τους πολιτικούς να φοβηθούν για πρώτη φορά τα τελευταία 18 χρόνια –αυτό που έκανε πολλούς από αυτούς να παραιτηθούν ή τους ανάγκασε να προτείνουν αλλαγές με βάση τα αιτήματα του κόσμου- ήταν το κάψιμο των κρατικών κτηρίων και των κομματικών γραφείων. Πολλοί πολιτικοί φοβήθηκαν ότι ο κόσμος θα έμπαινε στα σπίτια τους. Κάποιοι έφυγαν από τη χώρα.

Το κάψιμο των κρατικών κτίριων από μόνο του, δεν πρόκειται να λύσει κανένα πρόβλημα. Αλλά οι περισσότεροι συμφωνούν ότι αν αυτό δεν συνέβαινε, πολιτικοί ποτέ δεν θα παραιτούνταν ή θα έστρεφαν την προσοχή στην λαική απαίτηση. Κανείς μας δεν μπορούσε να φανταστεί 15 ημέρες πριν πως οι άνθρωποι θα οργάνωναν λαικές συνελεύσεις, ότι οι πολιτικοί θα αναγκάζονταν να διαπραγματευτούν με τον κόσμο για τον σχηματισμό ανεξάρτητης κυβέρνησης, για την άρση των ιδιωτικοποιήσεων ή την εξίσωση των μισθών με αυτόν του μέσου εργάτη.

Μίλησε μας για τον εθνικισμό και τις εθνικιστικές τάσεις ανάμεσα στους διαδηλωτές. Τί έχει αλλάξει από την δεκαετία του ’90;

Με μεγάλη χαρά, ακόμα και περηφάνια, μπορώ να αναφέρω πως δεν υπάρχει καμία τέτοια τάση ανάμεσα στους διαδηλωτές, συμπεριλαμβανομένων και των αποστράτων. Αυτό είναι κάτι που όλοι συνεχώς επαναλαμβάνουν: αυτό το κίνημα

είναι κοινωνικό, όχι εθνικό. Όλα τα εθνικιστικά κόμματα προσπάθησαν να μετατρέψουν τον κοινωνικό χαρακτήρα της εξέγερσης σε εθνικό, αλλά μέχρι στιγμής έχουν αποτύχει. Η αλληλεγγύη μεταξύ των διαφορετικών κοινωνικών και εθνοτικών ομάδων, των διαφορετικών πόλεων και το πείραμα της άμεσης δημοκρατίας, σηματοδοτούν την μεγαλύτερη αλλαγή από την δεκαετία του 1990.

Διαβάζουμε σε γκράφιτι «Ας τους κάψουμε όλους (τους πολιτικούς) –θάνατος στον εθνικισμό».

Επηρρέασαν καθόλου, την περίπτωση της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης, οι γειτονικές εξεγέρσεις και τα κινήματα στην Ελλάδα, τη Σλοβενία την Τουρκία και αλλού; Τί διασυνδέσεις υπάρχουν μεταξύ των συντρόφων στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη και αλλού στα Βαλκάνια και την Ευρώπη; Πώς θα έπρεπε να συγκρίνουμε αυτό που συμβαίνει εκεί με τις συγκρούσεις που εκτυλίσσονται στην Ουκρανία, για παράδειγμα;

Οι τουρκικες και ουκρανικές διαδηλώσεις έχουν εμπνεύσει σε κάποιο βαθμό τους ανθρώπους εδώ. Έχουμε όλοι επίγνωση του κατασταλτικού χαρακτήρα των εκεί καθεστώτων. Αν εκείνοι μπορέσαν να ξεσηκωθούν, γιατί όχι κι εμείς; Οι περισσότεροι πολιτικά ενεργοί άνθρωποι στα Βαλκάνια, έχουν αναπτύξει δεσμούς μεταξύ τους. Πρόκειται για μια μικρή γεωγραφική περιοχή και τα ακροαριστερά, τα αναρχικά και εξωκοινοβουλετικά κινήματα είναι μικρά και αδύναμα επομένως οι επαφές είναι κυρίως ατομικές και σπάνια οδηγούν στην συντονισμένη συνεργασία. Συχνά οργανώνουμε δράσεις και διαδηλώσεις αλληλεγγύης ο ένας για τον άλλον. Ένα από τα κοινά μας εγχειρήματα είναι η Πανβαλκανική Έκθεση Αναρχικού Βιβλίου.

Οι κινητοποιήσεις των Βόσνιων έχουν πολύ διαφορετικό χαρακτήρα από τις ουκρανικές. Οι διαδηλώσεις εδώ είναι αυστηρά κοινωνικές, σε αντίθεση με την Ουκρανία. Φαίνεται ότι το

12

13

κύριο αίτημα εκεί αφορά στην χαλάρωση των δεσμών με την Ρωσία και την προσέγγιση της Ευρώπης, επιπλέον εμπλέκονται πολλοί νεοναζί και ακροδεξιοί. Στον αντίποδα, οι κινητοποιήσεις εδώ είναι ανοιχτά αντι-εθνικιστικές.

Υπάρχει πιθανότητα για ένα ευρύτερο κύμα εξεγέρσεων στην Ανατολική Ευρώπη, στον απόηχο της Αραβικής Άνοιξης; Τί χαρακτηριστικά θα είχε, αν συνέβαινε; Ποιές δυνατότητες θα παρουσιάζονταν και ποιοί κίνδυνοι;

Είναι δύσκολο να φανταστούμε μια βαλκανική ή ανατολικο-ευρωπαική Άνοιξη. Αλλά και πάλι, αν οι απελπισμένοι και διαιρεμένοι Βόσνιοι μπόρεσαν να ξεσηκωθούν από κοινού ενάντια στις ιδιωτικοποιήσεις και την διαφθορά, να οργανωθούν σε λαικές συνελεύσεις και να λειτουργήσουν αμεσοδημοκρατικά, τότε, τα πάντα είναι δυνατά! Οι προυποθέσεις υπάρχουν. Η περιοχή είναι φτωχή, η διαδικασία ιδωτικοποίησης έληξε με τραγικό τρόπο σε όλα τα νέα κράτη, και υπάρχουν πολλοί άνθρωποι δίχως προοπτικές για το μέλλον. Αν συνέβαινε θα μπορούσε να γίνει με πολλούς τρόπους. Μία περίπτωση είναι οτι οι διασυνδέσεις μεταξύ των όμορρων χωρών θα ενισχύσουν ενδεχομένων τις νέες μορφές που μπορούν να πάρουν οι οικονομικές ενώσεις, που θα βασίζονται σε μεγαλύτερο βαθμό στις αξίες της ισότητας και της ισονομίας. Αυτό θα μπορούσε να απειλήσει τον εταιρικό χαρακτήρα της Ε.Ε. και να εμπνεύσει και άλλους στο εσωτερικό της να επαναστατήσουν.

Ο κίνδυνος είναι προφανής,οι πολιτικοί θα επιδιώξουν να μετατρέψουν την κοινωνική σύγκρουση σε μια σύγκρουση μεταξύ των εθνοτήτων. Αυτό είναι πουπροσπαθούν να κάνουν στη Βοσνία αυτή τη στιγμή. Αν οι καπιταλιστές αισθάνονται ότι απειλούνται σοβαρά, οι ευρωπαϊκές και οι αμερικάνικες δομές θα παίξουν αυτό το παιχνίδι. Έχουν μεγάλη προηγούμενη εμπειρία σε αυτό, ιδιαίτερα στις περιοχές της πρώην Γιουγκοσλαβίας.

Υπάρχουν πιθανότητες να αναπτυχθεί στη Βοσνία- Ερζεγοβίνη ένα κίνημα, το οποίο δεν ζητά μόνο μια πιο ειλικρινή κυβέρνηση, αλλά

απορρίπτει τη νομιμότητα του καπιταλισμού και του κράτους συνολικά;Υπάρχει η πιθανότητα ανάπτυξης ενός αντικαπιταλιστικού κινήματος. Υπάρχουν ήδη αρκετά αντικαπιταλιστικά πανό στις διαδηλώσεις. Τα αιτήματα μερικών ανθρώπων είναι σαφώς αντικαπιταλιστικά. Δεν υπάρχει όμως καμία πιθανότητα για απόρριψη της νομιμότητας του Κράτους. Στο μυαλό πολλών, είναι νωπές ακόμα οι μνήμες ενός πολέμου για την απόκτηση ενός ανεξάρτητου κράτους. Η πλειοψηφία των ανθρώπων εδώ αισθάνονται ότι αν το κράτος αποσυντεθεί, θα υπάρξει άλλος ένας πόλεμος. Δεν έχουν καμία εμπειρία, ή ακόμα και ιστορική μνήμη, ώστε να οργανωθούν χωρίς ηγέτες, πολιτικά κόμματα, συνδικάτα, ή θρησκευτικά ιδρύματα. Μόνο λίγοι άνθρωποι γνωρίζουν το οτιδήποτε για τις αναρχικές πολιτικές θεωρίες και πρακτικές.

Τί επιφυλάσσει το μέλλον;

Θα δούμε σίγουρα μια ελαφρά βελτίωση στην κοινωνική δικαιοσύνη. Θα δούμε μαζικές περικοπές στα προνόμια, τα οφέλη και τους μισθούς των πολιτικών σε όλα τα θεσμικά επίπεδα. Αλλά δεν πρόκειται να αλλάξει η κοινωνική εικόνα της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης. Οι κυβερνήσεις θα χρειαστούν περισσότερα κεφάλαια, θα δανειστούν χρήματα από το ΔΝΤκαι τους άλλους παγκόσμιους χρηματοπιστωτικούς οργανισμούς, το χρέος θα αυξηθεί και έτσι θα έχουμε και πάλι κοινωνικές αναταραχές.

Είναι σαφές ότι οι άνθρωποι δεν είναι πλέον πρόθυμοι να κάνουν πλέον απεργίες πείνας ή να αυτοκτονήσουν επειδή δεν είναι σε θέση να θρέψουν τα παιδιά τους ή να αποπληρώσουν τα δάνεια. Είναι έτοιμοι για νέες μορφές οργάνωσης. Η Άνοιξη έρχεται σύντομα και όλο και περισσότεροι άνθρωποι θα αναζητήσουν τη δικαιοσύνη στους δρόμους και με βάση την πρόσφατη εμπειρία, σε μη θεσμικές μορφές. Η τρέχουσα οικονομική, πολιτική και θεσμική κατάσταση της Βοσνίας είναι τόσο δύσκολη, ώστε κανείς δεν τολμά να κάνει

14

μακροπρόθεσμες προβλέψεις, ιδίως υπό το φως των πρόσφατων γεγονότων.

Και αλλού στα Βαλκάνια…

Υπάρχει ένα κοινό πλαίσιο μεταξύ των γεγονότων στη Βοσνία και τις άλλες πρόσφατες εξεγέρσεις στην Ανατολική Ευρώπη -Ουκρανία, Βουλγαρία, Ρουμανία, Σλοβενία; Έχουν λάβει διάφορες μορφές, αλλά πηγάζουν από κοινές συνθήκες;

Οι αγώνες αυτοί συνδέονται σε διάφορα επίπεδα, ιδίως στην πρώην Γιουγκοσλαβία . Δεν είναι μόνο η κοινή ιστορία και γλώσσα , ούτε μόνο η προσοχή των δικών μας καθεστωτικών μέσων που επικεντρώνεται στα γεγονότα των άλλων πρώην γιουγκοσλαβικών χώρων - είναι κυρίως το γεγονός ότι οι γιουγκοσλαβικές δημοκρατίες ήταν πάντα πολυεθνοτικές, κάτι που ενισχύθηκε μόνο κατά τη διάρκεια και μετά τον πόλεμο. Έτσι, η ροή των πληροφοριών διαχέεται ευρέως εδώ, όχι μόνο μεταξύ των ακτιβιστών. Νέες μέθοδοι πάλης και κινητοποίησης απηχούν στο συλλογικό φαντασιακό, και οι άνθρωποι τις υιοθετούν και τις προσαρμόζουν.

Όσον αφορά το τι είναι κοινό σε ολόκληρο το πρώην ανατολικό μπλοκ, νομίζω ότι οι άνθρωποι αντιμετωπίζουν τα ίδια βασικά προβλήματα. Μετά από περισσότερα από είκοσι χρόνια από την ιδιωτικοποίηση, οι συγκεκριμένες αναμνήσεις των καταπιεστικών σοσιαλιστικών χρόνων ξεθωριάζουν, αντικαθίστανται από μια κατασκευασμένη νοσταλγία για τις «παλιές καλές μέρες» που δεν υπήρξαν ποτέ. Εν τω μεταξύ οι άνθρωποι έχουν αφυπνιστεί από τις ψευδαισθήσεις του καπιταλισμού και όλες αυτές τις υποσχέσεις για την ελεύθερη αγορά, την επιλογή και τη δημοκρατία. Σε αυτή την κατάσταση, βλέπουμε τρία βασικά αιτήματα ξανά και ξανά.

Το πρώτο είναι να διατηρηθεί το κοινωνικό κράτος που απονεκρώνεται, για να σταματήσει η ιδιωτικοποίηση των εταιρειών που καταλήγει

πάντα σε μαζικές απολύσεις και σε διαχείριση των οικονομικών ελίτ με τεράστια κέρδη. Το δεύτερο είναι να εκθρονιστούν οι τωρινοί πολιτικοί εκπρόσωποι και πιο αόριστα, υπάρχει η αντιπαράθεση με «το σύστημα» γενικά. Στην πρώην Γιουγκοσλαβία, ο καθένας έχει παρακολουθήσει για χρόνια το πώς οι πρώην σοσιαλιστικές ελίτ μεταμορφώνονται σε νέες καπιταλιστικές, κλέβοντας εκατομμύρια τη στιγμή που οι άνθρωποι γίνονται ακόμα φτωχότεροι. Αλλού στο ανατολικό μπλοκ, οι άνθρωποι που ξεκίνησαν από την ίδια θέση και ιδεολογία της σχετικής κοινωνικής –σοσιαλιστικής ισότητας έχουν συνδεθεί με τις καπιταλιστικές ελίτ χρησιμοποιώντας την πολιτική τους δύναμη για να εξομαλύνουν το δρόμο για την καπιταλιστική συσσώρευση. Αυτό με φέρνει στο τρίτο κοινό αίτημα. Την εναντίωση στη διαφθορά, ένα λογικό συμπέρασμα από τα άλλα δύο αιτήματα.

Κατά τη διάρκεια των κοινωνικών εκρήξεων αυτές οι απαιτήσεις μπορούν να παράγουν διαφορετικά αποτελέσματα. Πολλοί άνθρωποι αναζητούν ένα νέο «σωτήρα» - στην Ουκρανία, αυτό σημαίνει την Ευρωπαϊκή Ένωση, ενώ αλλού σημαίνει φρέσκα πολιτικά κόμματα, όπως ο ΣΥΡΙΖΑ στην Ελλάδα. Ο ρυθμός με τον οποίο μπορούν να περιοριστούν αυτές οι εκρήξεις και ο βαθμός στον οποίο οι συμμετέχοντες ριζοσπαστικοποιούνται, εξαρτώνται και τα δύο σε μεγάλο βαθμό από το πόσο καλά οργανωμένοι είναι οι αναρχικοί και άλλοι αντιεξουσιαστές, και πόσο γρήγορα ανταποκρίνονται στα γεγονότα. Στην Ελλάδα, για παράδειγμα, ο ΣΥΡΙΖΑ ξέρει ότι έχει πολύ μικρή πιθανότητα κινητοποίησης σε σύγκριση με αναρχικές ή κομμουνιστικές οργανώσεις, γι’ αυτό είναι δύσκολο να αναλάβουν αγώνες.

Τί μας μαρτυρά ότι οι συμμετέχοντες σε αυτές τις διαμαρτυρίες αρνούνται τις μορφές εθνικισμού που προκάλεσαν τόσα δεινά στην περιοχή;

Για να κατανοήσουμε την κατάσταση θα πρέπει να ανατρέξουμε στο παρελθόν και να δούμε

15

16

τη συνολική εικόνα. Η λύση που η «διεθνής κοινότητα» (οργανισμοί όπως ο ΟΗΕ , το ΝΑΤΟ και η Ε.Ε.), προσέφερε για τον εθνοτικό πόλεμο της δεκαετίας του 1990 ήταν, φυσικά, απλά η συνέχιση αυτού του πολέμου με διαφορετικούς τρόπους. Με το Σύμφωνο «Ειρήνης» του Ντέιτον χώρισαν τη Βοσνία σε τρία βασικά τμήματα: το σερβικό, το μουσουλμανικό και το κροατικό. Όλα τα θεσμικά όργανα είχαν τριπλασιαστεί ενώ τα πάντα ήταν ξεχωριστά- οι δρόμοι, οι γειτονιές, οι πόλεις και τα χωριά, τα νεκροταφεία, τα νοσοκομεία, τα πάντα.

Πρακτικά, αυτό σημαίνει ότι αν αποφοιτούσες από ένα πανεπιστήμιο στο μουσουλμανικό τμήμα της Βοσνίας το πτυχίο δεν αναγνωριζόταν στο σερβικό τμήμα. Εάν προσπαθούσες να αγοράσεις ένα εισιτήριο για τη Σερβία στο μουσουλμανικό τμήμα μερικές φορές δεν θα στο πουλούσαν και το αντίστροφο. Αυτά τα προβλήματα που προκαλούνταν από τον εθνικισμό που επιβαλλόταν από τις ελίτ απλώς επιδείνωσαν όλα τα άλλα προβλήματα που μόλις περιέγραψα: ανεξέλεγκτη ιδιωτικοποίηση, διαφθορά, οικονομική και κοινωνική κατάρρευση. Στη Βοσνία η ανεργία είναι περίπου 45 -60% στους νέους. Δέκα θέσεις εργασίας καταργούνται κάθε ημέρα, την ώρα που οι τιμές και το κόστος διαβίωσης αυξάνονται με ταχείς ρυθμούς.

Αυτό που συμβαίνει τώρα μπορεί να γίνει καλύτερα κατανοητό υπό το πρίσμα του κινήματος Dosta («Αρκετά») που ξεκίνησε το 2006. Το Dosta ήταν αρχικά ένα μικρό φόρουμ στο διαδίκτυο που μετεξελίχθηκε στις εβδομαδιαίες συναντήσεις στην κεντρική πλατεία του Σαράγεβο, μεγαλώνοντας κάθε εβδομάδα και αντιμετωπίζοντας οικονομικά και κοινωνικά ζητήματα. Ήταν η πρώτη στιγμή μετά τον πόλεμο που οι άνθρωποι ήρθαν κοντά, ανεξάρτητα από την εθνικότητα και χωρίς να αναγκάζονται να γίνουν μέρος μιας τριμερούς δομής. Οι περισσότερες από τις διαδηλώσεις ήταν ειρηνικές στην αρχή αλλά μετά από το μαχαίρωμα ενός νεαρού στο τραμ, έγιναν μεγαλύτερες και όλο και περισσότερο προσανατολισμένες στην άμεση δράση.

Το κοινοβούλιο στο Σαράγεβο λιθοβολήθηκε και πραγματοποιήθηκαν δράσεις εναντίον κάποιων μεμονωμένων πολιτικών. Η οργανωτική δομή της Dosta εξαπλώθηκε σε διάφορες πόλεις, αλλά με πολιτικές διαφοροποιήσεις – που περιλαμβάνουν από ελευθεριακούς συντρόφους μέχρι ανθρώπους που το χρησιμοποίησαν ως ευκαιρία για να σχηματίσουν κομμουνιστικά και σοσιαλδημοκρατικά κόμματα.

Έτσι, ήδη πριν από πολλά χρόνια, οι άνθρωποι στράφηκαν ενάντια στο είδος του εθνικισμού που θα τους διαιρούσε σε Κροάτες, Σέρβους και Μουσουλμάνους. Η προβληματική συνθήκη είναι πως η λύση για αυτό υποτίθεται πως βρέθηκε στο ότι καθένας/καθεμιά θα έπρεπε να προσδιοριστεί ως Βόσνιος. Αν και είναι συναρπαστικό το πόσο αντι-εθνικιστές είναι οι σημερινές διαδηλώσεις, το πρόβλημα είναι ότι αυτή η απόρριψη του εθνικισμού στηρίζεται σε μια νέα εθνική ταυτότητα ενώ υπάρχει μικρή εναντίωση σε αυτή τη διαδικασία χτισίματος ενός έθνους που σκοπεύει να παράξει μια νέα ενοποίηση των ανθρώπων. Σ’ ένα επίπεδο, αυτό είναι καλύτερο από το να παραμένεις διαιρεμένος σε τρία εχθρικά μέρη όπου οι ελίτ της Βοσνίας, της Σερβίας και της Κροατίας θα μπορούν να κατευθύνουν τον έναν απέναντι στον άλλο. Ωστόσο, ως αναρχικοί, δεν βλέπουμε την οικοδόμηση των εθνικών ταυτοτήτων ως λύση για τίποτα.

Ποιά είναι τα ρήγματα στο εσωτερικό αυτού του κινήματος; Τί θα συμβεί στη συνέχεια;

Η Τούζλα, το σημείο εκκίνησης των διαδηλώσεων ήταν μια από τις πλέον βιομηχανικές πόλεις στη Γιουγκοσλαβία, με αριστερές (σοσιαλιστικές) ενώσεις και εργαζομένους. Η ιδιωτικοποίηση χτύπησε την Τούζλα πολύ σκληρά. Εργαζόμενοι από πέντε εργοστάσια διαδήλωναν μπροστά από κυβερνητικούς και τοπικούς φορείς για μήνες, αν όχι όλο το χρόνο – πάντα ειρηνικά- προσπαθώντας να εμπλέξουν τον καθένα σε συζήτηση. Τελικά, έφτασαν στα όριά τους, προετοιμάστηκαν και ξεκίνησαν τις συγκρούσεις.

17

Υποστηρίζονταν από διαδηλώσεις σε 33 πόλεις. Μερικοί άνθρωποι από την παραδοσιακή αριστερά συμπορεύονται με τη σημερινή κυβέρνηση στο αίτημα για νέες εκλογές, αλλά το μήνυμα από τους δρόμους είναι σαφές: κανείς δεν μας αντιπροσωπεύει. Αφού κάηκαν τα κοινοβούλια, τα κομματικά γραφεία, τα αστυνομικά τμήματα, και άλλα σύμβολα της εξουσίας, η θεσμική αριστερά συνειδητοποίησε ότι δεν ήλεγχε την αφήγηση ή τον τρόπο που αναπτύσσονταν οι διαδηλώσεις. Ως εκ τούτου, θέλουν να «ομαλοποιήσουν» τις διαδηλώσεις με το να απονομιμοποιήσουν την ποικιλομορφία των τακτικών. Ως συνήθως, οι προσπάθειές τους διασταυρώνονται με τις προσπάθειες της κυβέρνησης να τσακίσουν το κίνημα με τη βοήθεια της καταστολής: πολυάριθμες συλλήψεις, τραυματισμοί ανθρώπων κατά τη διάρκεια των ανακρίσεων και ούτω καθεξής.

Αυτή τη στιγμή, οι λαϊκές συνελεύσεις που προέκυψαν από το κίνημα συσπειρώνουν μέχρι και 1.000 άτομα στην Τούζλα, το Σαράγεβο και άλλες πόλεις. Το γεγονός ότι τόσοι πολλοί επιθυμούν να συμμετάσχουν σε αυτές τις συνελεύσεις αντανακλά το πόσο αποξενωμένοι αισθάνονται οι άνθρωποι από την κατ’ επίφαση δημοκρατική διαδικασία του κοινοβουλευτικού συστήματος, στο οποίο η μόνη μορφή της συμμετοχής τους είναι να ψηφίσουν πολιτικούς που διαφέρουν μόνο στο όνομα. Αυτές οι συνελεύσεις δηλώνουν μόνο βαθιά δυσαρέσκεια προς το κοινοβουλευτικό σύστημα, αλλά είναι και ένα βήμα προς την οικοδόμηση εναλλακτικών διαδικασιών λήψης αποφάσεων.

Όσο για το περιεχόμενο αυτών των συνελεύσεων, οι προτάσεις που προκύπτουν εκεί ποικίλλουν, από ρεφορμιστικές έως ριζοσπαστικές. Σε τέτοιες μεγάλες συνελεύσεις μπορεί συχνά να υπάρξουν άνισες σχέσεις, αποκλείοντας τις γυναίκες ή άλλους ανθρώπους που δεν έχουν την ίδια εμπειρία στο να μιλούν δημόσια.

Ένας άλλος κίνδυνος είναι ότι οι άνθρωποι απλά θα βολευτούν με το να εκφράζουν

απλώς αιτήματα. Τα καθεστωτικά μίντια και οι πολιτικοί επαναλαμβάνουν αδιάκοπα τα ίδια παλιά ερωτήματα: Ποιοί είστε εσείς; Τί θέλετε; Με ποιόν μπορούμε να μιλήσουμε; Ποιά είναι τα αιτήματά σας; Μπορεί να γίνει δύσκολο να μην πέσεις σε αυτήν την παγίδα. Αλλά για να εγκαθιδρύσεις αμοιβαία κατανόηση και αλληλεγγύη, χρειαζόμαστε χρόνο για να αναπτύξουμε τις ιδέες και τις επιθυμίες μας. Χρειάζεται χρόνος για να φανταστούμε εναλλακτικές πέραν από τη μεταρρύθμιση του υπάρχοντος συστήματος. Ο προσδιορισμός αιτημάτων στην αρχή ενός κινήματος το μόνο που κάνει είναι να κλείσει τον πολιτικό χώρο στον οποίο θα μπορούσαμε να σχηματίσουμε ένα νέο όραμα, μαζί. Όταν οι ελίτ προσπαθούν να επιβάλουν την δική τους αντίληψη για το χρόνο και τους κανόνες του παιχνιδιού, με το να αρνούμαστε να συνεργαστούμε, γινόμαστε πιο δυνατοί, όχι πιο αδύναμοι. Επίσης, με το να κρατιέται αποκεντρωμένο και οριζόντιο το κίνημα, μπορεί να ματαιώσει την εμφάνιση εξουσιών μέσα σε αυτό.

Είναι δύσκολο να πούμε προς ποιά κατεύθυνση θα εξελιχθεί η εξέγερση. Αλλά μπορούμε ήδη να πούμε ότι είναι ένα σημαντικό βήμα προς την οικοδόμηση μιας κουλτούρας αντίστασης στα Βαλκάνια, η οποία μπορεί να χρησιμεύσει ως πηγή έμπνευσης και αλλού. Παρόμοιες διαδηλώσεις έχουν ήδη εξαπλωθεί στο γειτονικό Μαυροβούνιο.

Λαμβάνοντας υπόψη την εμπειρία από την Κροατία, τη Σλοβενία, και άλλους παρόμοιους αγώνες, φοβάμαι ότι ο πολιτικός χώρος που άνοιξε στους δρόμους θα κλείσει σύντομα, λόγω της απουσίας οργανωμένων δικτύων των ελευθεριακών ακτιβιστών. Φαίνεται ότι η κυρίαρχη ρητορική θα διοχετευθεί στη διαδικασία οικοδόμησης του έθνους -νέες εκλογές, νέα κόμματα -καταστέλλοντας τις πιο ριζοσπαστικές ιδέες και την ταξική συνείδηση αυτής της αντίστασης, η οποία εξακολουθεί να τονίζεται από εκείνους που παραμένουν στους δρόμους. Αυτό δεν είναι απροσδόκητο. Η ελπίδα μου είναι ότι οι αναρχικές και αυτόνομες

18

ομάδες και άτομα που βρήκαν ο ένας τον άλλο στους δρόμους θα είναι πλέον σε θέση να οικοδομήσουν ένα ισχυρότερο δίκτυο και γενικότερη κουλτούρα αντίστασης, έτσι ώστε να είναι πιο προετοιμασμένοι την επόμενη φορά που κάτι τέτοιο θα συμβεί. Επειδή θα γίνει.

Αυτό που συμβαίνει είναι συναρπαστικό και σημαντικό, αλλά είναι μόνο ένα επεισόδιο σε ένα μεγαλύτερο αγώνα. Λόγω του σοσιαλιστικού παρελθόντος της περιοχής μας, δεν έχουμε μια ζωντανή ιστορία των αντιεξουσιαστικών κινημάτων. Πρέπει να αναπτύξουμε την ικανότητα να ασκούμε οριζόντια λήψη αποφάσεων και την άμεση δράση κατά τη διάρκεια αυτού και των μελλοντικών αγώνων. Υπό αυτό το πρίσμα, κάθε άνοιγμα όπως αυτό είναι μια ευκαιρία να κινηθούμε προς τα εμπρός.

19

Δύο

Αναλ

ύσει

ς Κο

ινων

ικών

Δικ

τύων

της Α

θηνά

ς Παπ

αναγ

ιώτο

υ

Ένα άρθρο της υποφαινόμενης για τα κοινωνικά δίκτυα δεν διαθέτει a priori καμία υποψία αντικειμενικότητας. Αγαπά να τα μισεί και είναι από εκείνους που δομούν τη δική τους ταυτότητα με το να τα αποστρέφονται, συνήθως για παρεμφερείς λόγους. Γιατί πια τα κοινωνικά δίκτυα, έχουν καταστεί αντικείμενο διαμόρφωσης ταυτότητας όχι μόνο στην ψηφιακή αλλά και στην “πραγματική”1 πραγματικότητα.Αφήνοντας στην άκρη για την ώρα αυτή την ταυτοποιητική-διαμορφωτική διάσταση των κοινωνικών δικτύων,

μια συζήτηση με την Ε. ερευνήτρια στο πεδίο της Ανάλυσης Κοινωνικών Δικτύων (Social Networks Analysis) δίνει εχέγγυα στο άρθρο αυτό να ξεδιπλωθεί με μεγαλύτερη μετριοπάθεια.Όμως ας είμαστε ειλικρινείς: Αυτό ξεκίνησε με την πρόθεση να είναι ένα άρθρο που κοιτά κριτικά τα κοινωνικά δίκτυα. Αυτή ήταν η αφετηρία και η έμπνευση του, ανεξάρτητα από το τελικό αποτέλεσμα. Και η τελευταία αυτή δήλωση είναι μια ειλικρινής - θα έλεγα και μεθοδολογικά-επιστημονικά άρτια - πρώτη διευκρίνιση.

1Ο όρος τίθεται σαχλά, για να διακρίνει την ψηφιακή από την μη ψηφιακή διάδραση, οι οποίες καλύτερα κατά την άποψη μου να γίνονται αντιληπτές αδιάκριτα. Η διάχυση της μιας πραγματικότητας μέσα στην άλλη, η λειτουργική, αισθητική και ουσιαστική ανάμειξη τους νομίζω δεν επιτρέπει να γίνονται

αντιληπτοί ως διακριτοί κόσμοι. Η ενιαία σύλληψη τους είναι νομίζω ένα πρώτο σημαντικό μεθοδολογικό βήμα στην προσπάθεια κατανόησης τους.

Ένα βλέμμα

Τι είναι όμως η Ανάλυση Κοινωνικών Δικτύων στην οποία εστιάζει η συζήτηση μου με την Ε. ;

Τα τελευταία χρόνια έχει ξεκινήσει αυτό που λέμε Social Network Analysis (Ανάλυση Κοινωνικών Δικτύων). Η ανάλυση δηλαδή των κοινωνικών δικτύων, μιας, κατά κάποιον τρόπο, online δομής της κοινωνίας. Μέλη της δομής είναι οι χρήστες των κοινωνικών δικτύων όπως είναι το Twitter, το Facebook, ή περισσότερο “κρυμμένων” δομών όπως είναι το YouTube. Οι δομές αυτές είναι ιδιαίτερα σύνθετες και οι επιστήμονες της πληροφορικής αναφέρονται σε αυτές ως δίκτυα ή γράφους. Το δίκτυο και ο γράφος είναι ισότιμες έννοιες, συνιστούν μοντελοποίηση του ίδιου πράγματος: μιας δομής. Εκεί συναντά κανείς τους λεγόμενους κόμβους (χρήστες), οι οποίοι συνδέονται μεταξύ τους με κάποιους συνδέσμους.

Και αν μια φιλία ή ένα μοίρασμα στο Facebook, γίνεται εύκολα κατανοητό πώς συνδέουν τους κόμβους της δομής,το διαδίκτυο φιλοξενεί και πιο κρυφά κοινωνικά δίκτυα.

Στο YouTube επίσης υπάρχει ένα κοινωνικό δίκτυο που διαμορφώνεται από τα βίντεο που βλέπουν οι χρήστες, αλλά και από τα κανάλια στα οποία εγγράφονται. Όλοι οι παραπάνω γράφοι, διαθέτουν κάποια χαρακτηριστικά, τα οποία υπολογίζονται και ποσοτικοποιούνται μέσω κάποιων μετρικών. Αυτές συνήθως αφορούν στη συχνότητα επικοινωνίας των χρηστών, τη θέση του χρήστη (π.χ. πόσο κεντρικός είναι ένας χρήστης) ή μέλος ποιων επιμέρους δομών είναι (π.χ. τι ενδιαφέροντα δηλαδή έχει ο χρήστης).

Ας δώσουμε ένα παράδειγμα: όταν με ενδιαφέρει η metal μουσική, και εγγράφομαι σε ένα αντίστοιχο κανάλι στο YouTube, συνδέομαι σ’ ένα επιμέρους σύνολο-υπογράφο, όπου υπάρχουν κι άλλοι κόμβοι που ακούνmetal. Με αυτούς τους κόμβους έχω κάποια

παραπάνω κοινά χαρακτηριστικά, μας συνδέουν περισσότερα από ότι με τους υπόλοιπους YouTube χρήστες. Αυτό το σχήμα εμφανίζεται επίσης σε ένα φόρουμ: θέτω για παράδειγμα σε ένα φόρουμ μια ερώτηση για την αστρονομία. Επειδή μας ενδιαφέρει πολύ αυτά τα συστήματα να είναι αποτελεσματικά, γρήγορα, κατά κάποιο τρόπο παραπέμπομαι σ’ ένα υποδίκτυο του φόρουμ όπου οι κόμβοι μιλούν για την αστρονομία.

Συνεπώς η Ανάλυση Κοινωνικών Δικτύων στηρίζεται σε μια μοντελοποίηση των συσχετισμών που δημιουργούνται από τέτοιου είδους γράφους. Η μελέτη αυτών των μοντέλων και των χαρακτηριστικών τους αποτελεί - μεταξύ άλλων και αντικείμενο έρευνας.

Ναι, σε αυτή την ανάλυση υπάρχουν πολλά βλέμματα. Κάποιοι ασχολούνται με το να πάρουν αυτά τα δεδομένα και να τα αναλύσουν για ερευνητικούς, διαφημιστικούς ή και επικοινωνιακούς σκοπούς, με στόχο να βγάλουν κάποια συμπεράσματα. Τα δεδομένα αυτά θα είναι αυτό που λέμε ωμά (raw). Δεν θα βγάζουν δηλαδή αρχικά κάποιο νόημα: για παράδειγμα ένας χρήστης, μια συγκεκριμένη ώρα, πραγματοποίησε είσοδο (sign in) σε ένα κοινωνικό δίκτυο και έγραψε κάτι. Επίσης είναι σημαντικό να πούμε πως τα δεδομένα αυτά για τους ερευνητές είναι ανωνυμοποιημένα, δεν μπορεί δηλαδή να προσδιοριστεί μοναδικά ο κόμβος, ο χρήστης.

Τα ωμά δεδομένα είτε παραχωρούνται για αυτούς τους σκοπούς από τις εταιρίες, είτε συλλέγονται από τους ίδιους τους ερευνητές, μέσω μιας διαδικασίας που ονομάζεται web crawling. Στην τελευταία περίπτωση, ο ερευνητής ουσιαστικά “ακούει” και καταγράφει τα ωμά δεδομένα που διαρρέουν στο διαδίκτυο. Το ενδιαφέρον είναι τι συμπεράσματα μπορεί να εξάγει κανείς από αυτά τα δεδομένα. Έχουμε δύο ειδών συμπεράσματα, εκείνα που βγαίνουν από τα δεδομένα καθ’ αυτά, από το περιεχόμενο της δραστηριότητας του χρήστη

22

και εκείνα που συσχετίζονται με τη δομή, τα λεγόμενα δομικά, structural δεδομένα. Έτσι για παράδειγμα μας ενδιαφέρει τόσο το τι γράφει ο κόμβος, όσο και πόσους φίλους έχει, τι εκτόπισμα έχει αυτό που θα πει, αν είναι κεντρικός, κατά κάποιο τρόπο δηλαδή διάσημος ή αν συμμετέχει σε δομές που είναι επίσης κεντρικές.

Η διαδικασία λοιπόν που ακολουθείται είναι η εξαγωγή κάποιας πληροφορίας από αυτά τα ωμά δεδομένα που δεν βγάζουν κάποιο νόημα. Εκεί τίθεται η ερώτηση τι θέλουμε τελικά να μάθουμε, τι είδους πληροφορίες θέλουμε να εξάγουμε από αυτά τα δεδομένα ή καλύτερα με ποιο σκοπό. Η επεξεργασία μπορεί να πραγματοποιηθεί με στόχο την αποτελεσματική διαφήμιση, μια εξαιρετικά εκλεπτυσμένη ανάλυση απόψεων, ένα τρόπο διαμόρφωσης αυτών των απόψεων ή μια έρευνα για τα χαρακτηριστικά και τις τεχνικές επιδόσεις ενός τέτοιου δικτύου.

Χαρακτηριστικά, το παραδοσιακό μάρκετινγκ των μεγάλων διαφημιστικών εκστρατειών σε εφημερίδες ή στην τηλεόραση είναι πολυέξοδο. Πια μπορούν να χρησιμοποιηθούν οι κόμβοι σαν αναμεταδότες πληροφορίας. Χρήστες δηλαδή που μέσω της δικτύωσης υλοποιούν οι ίδιοι την καμπάνια της εταιρίας. Αυτό από την πλευρά του χρήστη μπορεί να γίνει εκούσια αλλά και ακούσια, απλά με την έκφραση μιας γνώμης και την εκμετάλλευση της κεντρικής θέσης του στον γράφο. Έτσι λειτουργεί το λεγόμενο viralmarketing.

Για να είναι αποτελεσματική αυτή η καμπάνια θα πρέπει ο χρήστης να έχει τα χαρακτηριστικά που αναφέραμε πιο πάνω, να είναι δηλαδή κεντρικός, να έχει πολλούς φίλους, να είναι διάσημος. Έτσι λύνονται τα χέρια των εταιριών, που με ελάχιστα έξοδα και αξιοποιώντας αυτό που λέμε word of mouth, διασπείρουν την προτίμηση για το προϊόν τους.

Σε αυτή τη λογική μπορούν να αναλυθούν απόψεις των χρηστών για συγκεκριμένα ζητήματα ή και να διασπαρούν πληροφορίες και απόψεις σε ένα κοινωνικό δίκτυο.

Τα χαρακτηριστικά που αναφέρθηκαν παίζουν πολύ μεγάλο ρόλο στη διάδοση πληροφοριών, τη διάχυση επιρροής ή την μελέτη της κοινής γνώμης. Ένα άλλο πεδίο εφαρμογής αυτών των αναλύσεων πέρα από τη διαφήμιση είναι οι δημοσκοπήσεις. Υπάρχουν εταιρίες που πριν από τις εκλογές επεξεργάζονται δεδομένα και τα αναλύουν λεκτικά (text analysis), για να δουν την πρόθεση ψήφου ή τις αντιδράσεις των χρηστών σε συγκεκριμένα ζητήματα (θρησκευτικά ζητήματα, κοινωνικά προβλήματα) και διάφορες θέσεις πάνω σε αυτά.

Τα δεδομένα αυτά γίνονται προφανώς αντικείμενο συναλλαγών μεταξύ των εταιρειών προκειμένου να καταγραφούν, να αποθηκευτούν, να υποστούν επεξεργασία.

Φυσικά. Για παράδειγμα, το Facebook συνεργάζεται με την Akamai. Η Akamai είναι μια εταιρία που στην ουσία παρέχει στοFacebook τους σέρβερς για την αποθήκευση και το διαμοιρασμό δεδομένων από τους χρήστες. Από το απλό instant messaging, όπως αυτό που παρείχε το MSN, έχουμε περάσει στο βίντεο. Οι χρήστες ανταλλάσσουν μεταξύ τους βίντεο, τα οποία είναι πιο μεγάλα σε χωρητικότητα και άρα έχουν περισσότερες απαιτήσεις από το δίκτυο. Αυτό έχει ανεβάσει τρομερά το κόστος της συλλογής και αποθήκευσης δεδομένων για την επεξεργασία και την ανάλυση και προβληματίζει ιδιαίτερα τις εταιρείες. Εμφανίζονται λοιπόν οικονομικές συνεργασίες-συμβόλαια εταιριών, με σκοπό τη διαχείριση αυτού του όγκου δεδομένων. Αυτό δεν απαντά φυσικά στο ερώτημα αν μεταβιβάζονται δεδομένα μεταξύ των εταιριών για να αναλυθούν και να χρησιμοποιηθούν για άλλους σκοπούς, αλλά είναι γεγονός πως πραγματοποιούνται συναλλαγές με αντικείμενο τέτοιου είδους δεδομένα. Ένα νέο των ημερών είναι πως το Facebook αγόρασε την εφαρμογή What’s App για 19 δις. δολάρια. Μια εφαρμογή ανταλλαγής δωρεάν μηνυμάτων μέσω διαδικτύου. Το Facebook δεν ενδιαφέρεται τόσο για την εφαρμογή καθ’ αυτή, μιας και είναι μια εφαρμογή που δίνεται δωρεάν. Σύμφωνα με μια άποψη, η αγορά αυτή συνιστά στην ουσία αγορά προσωπικών δεδομένων αξίας 19 δις $.

23

Και ύστερα από αυτά τα βασικά, προκύπτει ένα κρίσιμο ερώτημα: μπορούν τελικά τα κοινωνικά δίκτυα να χρησιμοποιηθούν συνετά; Είναι, με άλλα λόγια, ένα μέσο που μπορεί να χρησιμοποιηθεί με διάφορους τρόπους; Ένα ουδέτερο πεδίο δραστηριότητας που εκ των υστέρων η χρήση του, του προσδίδει θετικό ή αρνητικό πρόσημο, ανάλογα και με το βλέμμα φυσικά που το παρατηρεί;

Επιπλέον, υπάρχει κάτι που θα ορίζαμε ως συνετή ή ελάχιστη δικτύωση, που θα προστάτευε το χρήστη;

Με αυστηρό τρόπο μάλλον δεν μπορεί να οριστεί κάποια χρήση ως συνετή. Ο καθένας σύμφωνα με αυτό που πιστεύει ότι έχει απέναντι του, προσαρμόζει την συμπεριφορά του αντίστοιχα. Αν δεν νιώθει ότι έχει έναν “εχθρό” απέναντι του, προφανώς και θα δώσει άκριτα όλα τα δεδομένα του. Αν όμως υπάρχει μια καχυποψία από μέρους του για το πως θα χρησιμοποιηθούν αυτά τα δεδομένα, οφείλει να τα αποκρύψει. Απαιτείται δηλαδή η διαμόρφωση συνείδησης από μεριάς του χρήστη.

Το να κάνεις ας πούμε μια πολιτική ανάλυση μέσω κάποιου κοινωνικού δικτύου μπορεί να σε στιγματίσει ανεπανόρθωτα. Αν ο χρήστης δεν έχει αυτή τη γνώση, δεν μπορεί να αναγνωρίσει τα υποκείμενα που έχει απέναντι του και μπορεί να διασπείρει αλόγιστα τα δεδομένα του.

Γενικά είμαστε πολύ νέοι στο διαδίκτυο. Απαιτείται μια μορφή προσωπικής καλλιέργειας σχετικά με τα δεδομένα που δίνουμε στις εταιρίες και πόσο εύκολα.

Για παράδειγμα υπάρχουν τρόποι αποφυγής της εκχώρησης κάποιων δεδομένων, όπως το σύστημα Tor, ένας τρόπος να αποκρύψουμε το IP μας, την ταυτότητα μας δηλαδή στο διαδίκτυο. Μια επίσης απλή λύση είναι να μην εγγραφόμαστε σε διάφορες σελίδες, περιορίζοντας κάπως τα δεδομένα που δίνουμε σε αυτές.

Σε κάθε περίπτωση, εξ’ ορισμού μιλάμε για κάτι virtual, με εγγενή όρια. Νομίζω ότι χάνεται η οσμή των πραγμάτων. Πια μιλάμε για τα πάντα. Με επιχείρημα τη δημοκρατικότητα του μέσου, όλοι μπορούν να έχουν άποψη για όλα, αλλά δεν ξέρω τι τελικά από όλα αυτά νιώθουμε στο πετσί μας.

Και ένα άλλο

Σχηματικά, διακρίνω σε δύο άξονες αυτό που πραγματώνεται μέσω των κοινωνικών δικτύων: • εξατομίκευση • συσχετισμός ή αλλιώς δικτύωση

Και τρία σημεία επιλέγω να σχολιάσω σε σχέση με αυτά: • τον τρόπο που λειτουργούν ως ένα άλλο πεδίο διαμόρφωσης ταυτοτήτων • το πάντα οικονομικό κίνητρο από το οποίο εκκινούνται οι πιο δημοφιλείς πλατφόρμες που παρέχουν τη δυνατότητα αυτής της δικτύωσης • τον πάντα ετεροκαθοριζόμενο και άρα βαθιά εξουσιαστικό τρόπο με τον οποίο δικτυώνεται κάποιος σε ένα κοινωνικό δίκτυο

Κάθε χρήστης σε ένα κοινωνικό δίκτυο διαμορφώνει την ταυτότητα του. Η ποσότητα ή η ποιότητα των δεδομένων τα οποία μοιράζεται στο δίκτυο δεν έχουν ιδιαίτερη σημασία για τη διαμόρφωση ή όχι αυτής της ταυτότητας. Ο χρήστης που αποφεύγει να εκθέσει το πρόσωπο του ή το πραγματικό του όνομα στοFacebook δεν είναι παρά ένα άλλο target group, μια άλλη ομάδα στόχος μέσα στο δίκτυο. Στην πραγματικότητα, ακόμα και εκείνος που επιλέγει να απέχει από τα κοινωνικά δίκτυα, διαμορφώνει επίσης αρνητικά την ταυτότητα του σε σχέση με εκείνο που μετατράπηκε τα τελευταία χρόνια σε σημείο αναφοράς της πραγματικότητας: τα κοινωνικά δίκτυα.

24

Έτσι μπορούμε να κάνουμε λόγο σχηματικά και ενδεικτικά για μέσο χρήστη, που δικτυώνεται με σχετική αξιοπρέπεια με τους φίλους του στο Facebook μοιράζοντας ούτε πολλά ούτε λίγα δεδομένα του, trash χρήστη που επιδεικνύει το νέο tattoo που χτύπησε στον κώλο, μελαγχολικό και σκεπτόμενο χρήστη που ανεβάζει μόνο ασπρόμαυρες και νοσταλγικές φωτογραφίες του από κυριακάτικα απογεύματα στο σπίτι, σκληρό πλην ευαίσθητο χρήστη που θα ακούσει τρυφερές μελωδίες, αλλά θα μιλήσει άγρια (ή το αντίστροφο), troll χρήστη που διασκεδάζει παρενοχλώντας όλους τους παραπάνω, επαναστατημένο χρήστη που βρίσκει πεδίο καθημερινής εξάσκησης και κοινωνίας των ριζοσπαστικών του προβληματισμών, μη χρήστη, που επίσης με το να μην δικτυώνεται εκφέρει και αυτός ένα λόγο για την ταυτότητα του, καλλιτέχνη χρήστη που βρίσκει χώρο να ακουστεί ή αναγκασμένο χρήστη που τι να κάνει, έπρεπε να φτιάξει προφίλ για να επικοινωνεί αφού όλοι έχουν.

Οι ταυτότητες αυτές συγκροτούν ένα ιδιότυπο avatar, θαρρώ με τον πιο ναρκισσιστικό τρόπο.

Και η ναρκισσιστική ταυτότητα είναι εκείνη που στέκει απέναντι από τον κατοπτριζόμενο και παραμένει πάντα κάτι διαφορετικό από αυτόν, κάτι άλλο, κάτι αλλοτριωτικό που δίνει απλά την ψευδαίσθηση της ενότητας και της ολοκλήρωσης.

Είμαι αυτός που διαβάζει στον ελεύθερο χρόνο του, που αγαπά αυτή την ταινία, που επαναστατεί, που έχει σχέση, που πέρασε καλά χτες το βράδυ και αυτό το δηλώνω είτε με ένα σχόλιο-εσωτερικό αστείο, είτε με μια φωτογραφία.

Και έχω ανάγκη να το δηλώσω όχι για να επικοινωνήσω με το φίλο μου το νέο της καλοπέρασης καθ’ αυτό. Ένα τέτοιο νέο μπορεί να επικοινωνηθεί με πιο ιδιωτικούς τρόπους (μηνύματα ή email). Κάτι παραπάνω πραγματώνεται μέσα από τέτοιου είδους

δηλώσεις, όσο υπαινικτικές και διακριτικές και αν είναι: η διαμόρφωση του ειδώλου που θέλει κανείς να τον αναπαριστά στο κοινωνικό δίκτυο.

Η παραπάνω προσέγγιση δυσκολεύει στη συνέχεια τη σύλληψη, για παράδειγμα τουFacebook ως ενός απλού μέσου ή εργαλείου που μπορεί να χρησιμοποιηθεί καλά ή κακά.

Μια τέτοια περιγραφή θα υποτιμούσε κατάφωρα, ποιοτικά και ποσοτικά, τις δυνατότητες και τις αξιώσεις του παραπάνω κοινωνικού δικτύου.

Από την άλλη επίσης υποτιμάμε τη δουλειά αυτών των δικτύων, αν δεν δίνουμε, κάθε φορά που μιλάμε για αυτά, έμφαση στην ιδιότητα τους ως δίκτυα. Εκείνο που εκχωρούμε τελικά στους πάροχους τέτοιου είδους πλατφορμών δεν είναι απλά τα προσωπικά μας δεδομένα, αλλά και συσχετισμούς αυτών: οι κοινοί φίλοι, οι συχνότητες σχολιασμού των λεγόμενων ενός χρήστη από έναν άλλο χρήστη, τα μου αρέσει ή δεν μου αρέσει ή το συχνό επαναμοίρασμα λεγόμενων συγκεκριμένου χρήστη είναι απλά παραδείγματα τέτοιου είδους συσχετισμών. Αυτοί οι συσχετισμοί συγκροτούν αποσπασματικά δίκτυα και υποδίκτυα και τελικά πληροφορίες που μπορούν να χρησιμεύσουν για ποικίλους σκοπούς.

Άρα είναι μέσα που μπορεί κανείς να χρησιμοποιήσει με διαφορετικό τρόπο;

Η άποψη μου είναι όχι.

Κάθετο όχι.

Τρανό όχι.

Μεγάλο όχι από εκείνα τα απόλυτα και για κάποιους ξεροκέφαλα, αναχρονιστικά, τεχνοφοβικά όχι.

Τα επιχειρήματα αυτού του όχι συνδέονται με τα τρία σημεία που πιο πάνω ανέφερα

25

πως επιλέγω να σχολιάσω και τα οποία συνοψίζονται στη θέση: τα δημοφιλή κοινωνικά δίκτυα των εκατομμυρίων χρηστών δεν είναι ελεύθερες πλατφόρμες δικτύωσης. Είναι ετεροπροσδιορισμένες πλατφόρμες δικτύωσης που ελέγχονται από κερδοσκοπικούς κολοσσούς. Η κριτική που εκφράζω δεν στρέφεται απέναντι σε καμία τεχνολογία ως τέτοια, αλλά απέναντι σε μια καθαρά εξουσιαστική δομή που εκφράζει μια από τις πιο κερδοφόρες δραστηριότητες του σύγχρονου κεφαλαίου.

Η εκούσια εξατομίκευση του προφίλ του από τον χρήστη και η επιτυχημένη και έντονη δικτύωση του με άλλους χρήστες, συνιστά μια αποτελεσματικότερη, έτοιμη και άρα αρκετά πιο ανέξοδη δομή για μια διαφημιστική εταιρία ή μια εταιρία δημοσκόπησης. Σε λίγο καιρό δεν θα είναι απαραίτητη η αφίσα ή το διαφημιστικό σποτάκι που σπαταλώνται στους δρόμους και τους τηλεοπτικούς δέκτες. Αντίθετα η διαφήμιση θα είναι απολύτως στοχευμένη χάρη στην εξατομίκευση και την κατηγοριοποίηση που έχουν οι χρήστες από πριν φροντίσει να κάνουν για τους εαυτούς τους.

Κανένας λόγος δεν θα υπάρχει για μια εταιρία δημοσκόπησης να προσλαμβάνει εργαζόμενους που θα συλλέγουν τυχαία δεδομένα στους δρόμους μιας πόλης. Οι χρήσιμες πληροφορίες θα μπορούν να αποσπαστούν από πραγματικές τάσεις που διαμορφώνονται στα πεδία των κοινωνικών δικτύων.

Θαρρώ πως οι εκδοχές οικονομικής εκμετάλλευσης των ανθρώπινων ταυτοτήτων και δικτύων που δημιουργούνται στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι άπειρες και σύνθετες. Εκείνο που δεν είναι καθόλου σύνθετο στη σύλληψη του, είναι να κατανοήσει κάποιος πως μια εταιρία δημιουργείται με ένα και μοναδικό σκοπό, να κερδοφορεί.

Συνήθως μια βασική κριτική κάθε τέτοιας οικονομικής ανάλυσης είναι πως δίπλα στο βασιλικό ποτίζεται και η γλάστρα. Και αν το Twitter κερδοφορεί υπέρογκα από τη

δραστηριότητα του, οι χρήστες μπορούν να το χρησιμοποιήσουν έξυπνα και να επωφεληθούν από αυτό. Να παλέψουν τέλος πάντων το δίκτυο από τα μέσα.Όχι.

Πιο μεγάλο αυτή τη φορά και απολύτως απεγνωσμένο όχι. Τα δίκτυα αυτά είναι ετερόνομα. Δεν ελέγχονται από τους χρήστες τους και άρα οποιαδήποτε ψευδαίσθηση χρήσης τους για εναλλακτικούς, θεάρεστους σκοπούς είναι απλά μια...ψευδαίσθηση.

Δεν είναι μόνο πως σε τελική ανάλυση αν κάτι πάψει να συμφέρει ή να εξυπηρετεί τον πάροχο της πλατφόρμας απλά θα το πάψει και θα απαντηθεί δραστικά εκεί το ρεφορμιστικό μύθευμα πως είναι σε θέση ένα γκρουπ ανθρώπων από μια περιοχή στα Βαλκάνια να διαπραγματευτεί όρους και περιεχόμενο με ένα εταιρικό brand όπως το Facebook. Είναι επίσης πως κάθε τι σε αυτές τις πλατφόρμες είναι προκαθορισμένο από κάποιον άλλο και όχι από το χρήστη.

Αισθητικά, λειτουργικά και ουσιαστικά, κάθε πλαίσιο προσφέρεται στο χρήστη· δεν διαμορφώνεται από αυτόν. Από το μέγεθος του κειμένου που μπορεί να επικοινωνηθεί, μέχρι τη εμφάνιση ενός προφίλ και τις εναλλακτικές συσχετισμών (φιλίες, μοιράσματα, επανατιτιβίσματα, μ’ αρέσει, σχόλια) είναι όλα προκαθορισμένα από τον εκμεταλλευτή του μέσου.

Αν κάποιος πιστεύει πως ακόμα και σε αυτό το πλαίσιο υπάρχουν δυνατότητες συνδιαμόρφωσης, μια μεγάλη συζήτηση που αφορά στο μέσο και το περιεχόμενο (και η δική μου η άποψη είναι πως δεν υπάρχει καν τέτοιου είδους διάκριση) ανοίγει.Πάντως αυτό που καθορίζει εν μέρει την κατά την άποψη μου ανήλικη, επιφανειακή, επικίνδυνα αποσπασματική, ανεύθυνη και εξαιρετικά αντιαισθητική δικτύωση στα κοινωνικά δίκτυα είναι ακριβώς το πλαίσιο τους.

26

Οι πολιτικές απόψεις για παράδειγμα, δεν εξηγούνται, δεν παρατίθενται, δεν υπαινίσσονται καν, σε δέκα γραμμές. Ειδικά όταν πρόκειται για απόψεις που επιθυμούν να βασίζονται είτε στη διαλεκτική, είτε στην συνδιαμόρφωση για να σχηματιστούν.

Και ένα από τα στοιχεία που απουσιάζει από τα κοινωνικά δίκτυα για να μπορούμε να κάνουμε λόγο για σοβαρή ανταλλαγή θέσεων είναι η ευθύνη. Και εδώ δεν αναφέρομαι στην επωνυμία ή ανωνυμία των χρηστών, αλλά στην πραγματική αίσθηση και συνείδηση σύνδεσης του χρήστη με το λόγο που επικοινωνεί στο κοινωνικό δίκτυο.Τελικά εκείνο που μιλά είναι ένα αλλοτριωμένο είδωλο, που ποτέ δεν ταυτίζεται με τον κατοπτριζόμενο. Και αυτός ο τρόπος συνδιαλλαγής δεν μπορεί να αλλάξει γιατί η εξουσία διαμόρφωσης του πλαισίου δεν ανήκει στο χρήστη.

Ή και όχι.

Άλλωστε εγώ συχαίνομαι τα κοινωνικά δίκτυα.Μπορεί να είμαι απλά εμπαθής.

Λονδίνο02-03-2014Α.Π.

*Το πρώτο βλέμμα του άρθρου ανήκει στην Ε., ερευνήτρια στο πεδίο της ανάλυσης κοινωνικών δικτύων. Τα έντονα μέρη στο μέρος αυτό γράφτηκαν από την Α.Π. ώστε να

αποκτήσει ο μαγνητοφωνημένος προφορικός λόγος ροή.Η απομαγνητοφώνηση της συζήτησης με την Ε. έγινε από

την Ελισάβετ, την οποία η Ε. και η Α.Π. ευχαριστούν.

27

Slum

Tou

rism

: η φ

τώχε

ια ω

ς θέα

μα

* και ά

λλες

ιστο

ρίες

δια

στρο

φής τη

ς Ξέν

ιας Π

.

28

Οι πνευματικοί γκουρού των Ατενίστας και των ομοϊδεατών τους υπάρχουν και βρίσκονται στη Νότια Αφρική. Είναι ιδιοκτήτες ξενοδοχείων, τουριστικών γραφείων και ασχολούνται με ένα νέο και αναδυόμενο εφευρετικό προϊόν ονόματι slum tour-ism ή τουρισμός παραγκουπόλεων, αν προτιμάτε.

29

Το πολυτελές ξενοδοχείο «Emoya Luxury Hotel & Spa»1 βρίσκεται στην καρδιά της Νοτίου Αφρικής, στην πόλη Μπλουμφοντέιν και προσφέρει κάτι παραπάνω στους εύπορους πελάτες του, που έχουν βαρεθεί τα σπα και τα πρωινά δίπλα σε λιοντάρια που ανεμίζουν τη χρυσαφένια χαίτη τους κάτω από τον καυτό μεν, φτωχό δε, αφρικανικό ήλιο.

Η Shanty town είναι ένα συγκρότημα ψεύτικων παραγκουπόλεων που προσφέρει στον πλούσιο ταξιδιώτη την εμπειρία της φτώχειας μέσα από μια ντουζίνα παράγκες από θραύσματα ξύλου και λαμαρίνας. Το τέλειο σκηνικό για την επόμενη εταιρική διάσκεψή σας ή την επέτειο του γάμου σας.

Στην εισαγωγή-παρουσίαση αυτής της παροχής, το ξενοδοχείο μας ενημερώνει: «Εκατομμύρια άνθρωποι ζουν σε ανεπίσημους οικισμούς σε όλη τη Νότια Αφρική. Αυτοί οι οικισμοί αποτελούνται από χιλιάδες σπίτια που αναφέρονται επίσης ως Shacks, Shantys ή Makhukhus. Μια παράγκα συνήθως αποτελείται από παλιές λαμαρίνες ή οποιοδήποτε άλλο αδιάβροχο υλικό και είναι έτσι κατασκευασμένη ώστε να προσφέρει ένα μικρό «σπίτι» ή καταφύγιο όπου οι πελάτες μπορούν να κάνουν μια κανονική ζωή.

Το θέρετρο έχει κάνει μεγάλες προσπάθειες για να αναδημιουργήσει τη ζωή στην παραγκούπολη χωρίς τις οχλήσεις της εγκληματικότητας, των ασθενειών ή τις κακές συνθήκες υγιεινής. «Τώρα μπορείτε να ζήσετε

την εμπειρία της διαμονής σας σε μια παράγκα μέσα στο ασφαλές περιβάλλον ενός ιδιωτικού καταφυγίου θηραμάτων. Αυτή είναι η μόνη παραγκούπολη στον κόσμο που είναι εξοπλισμένη με ενδοδαπέδια θέρμανση και ασύρματη πρόσβαση στο ίντερνετ!» Οι άνθρωποι του ξενοδοχείου ενημερώνουν πως είναι απόλυτα ασφαλής και φιλική προς τα παιδιά.

Για όσους από εσάς ανησυχούν ότι η παρουσία της θέρμανσης και το wi-fi αφαιρεί από την αυθεντική εμπειρία

των παραγκουπόλεων, μην ανησυχείτε! Η Shanty Town το κάνει πιο ρεαλιστικό έχοντας εγκαταστήσει τις διάσημες «long-drop» εξωτερικές τουαλέτες, καρέκλες από ελαστικά, ένα τύμπανο (σιδερένιο δαχτυίδι), όπως το λένε, με λάμπες πετρελαίου, κεριά, ραδιόφωνα που λειτουργούν με μπαταρίες, αλλά επίσης προτρέποντας τους επισκέπτες να θερμάνουν το νερό σε υπαίθριες φωτιές.

Αυτό που δεν έχει εγκαταστήσει η Shanty town είναι η μυρωδιά των τοξικών αποβλήτων, των ούρων και των κοπράνων, ανθρώπινων και ζωικών, της μούχλας αλλά και των καμένων λάστιχων, τα οποία, οι άνθρωποι των παραγκουπόλεων στην πραγματική ζωή χρησιμοποιούν για να ζεσταθούν.

Μια νύχτα στην παραγκούπολη κοστίζει περίπου 82 δολάρια, περισσότερο από ό, τι οι περισσότεροι Νοτιοαφρικανοί που ζουν σε αυτούς τους ανεπίσημους οικισμούς, κερδίζουν έναν ολόκληρο μήνα και λίγο λιγότερο από το μισό του μέσου μηνιαίου μισθού. Αυτό που η πολυτελής παραγκούπολη ουσιαστικά κάνει, ξεπερνά κατά πολύ οποιονδήποτε ορισμό θα μπορούσε να προσδώσει κάποιος στην ανηθικότητα. Προσφέρει πακέτα θέασης της φτώχειας έχοντας αφαιρέσει την έννοια και το αίσθημα του πόνου όπως αφαιρούν τη μυρωδιά του καμένου λάστιχου από τις ψευτοπόλεις που κατασκευάζουν και κρατούν μόνο τις εικόνες πίσω από τη φωτιά που καίει, δίνοντας μια πιο κόζι αισθητική. Άλλωστε αυτό που οι ίδιοι

1www.emoya.co.za

30

αντιτείνουν στους επικριτές τους συμπυκνώνεται στην παρακάτω φράση: «Πιστεύουμε ότι έχουμε πάρει κάτι με αρνητική χροιά και τo μετατρέψαμε σε κάτι θετικό, που αντανακλά την επινοητικότητα των ανθρώπων της Νότιας Αφρικής.»

Εν τέλει ποιά ακριβώς πτυχή της φτώχειας βιώνουν όσοι επισκέπτονται τις ψεύτικες παραγκουπόλεις; Όσοι από τύχη (ή μάλλον ατυχία) γεννήθηκαν και αναγκάστηκαν να μεγαλώσουν και να ζήσουν στις παραγκουπόλεις, όσοι από ανάγκη και όχι επιλογή ζουν υπό αυτές τις συνθήκες, βιώνουν την αγωνία της εξαθλίωσης και της φτώχειας. Μια αγωνία μόνιμη για το αν θα έχουν αρκετό φαγητό να φάνε σήμερα και αύριο, για το αν αντέχουν οικονομικά να αρρωστήσουν και τί θα γίνουν όταν συμβεί αυτό. Για το αν η παράγκα τους αύριο το πρωί κατεδαφιστεί επειδή χτίστηκε «παράνομα» , καθιστώντας τους άστεγους; Οι φτωχοί αυτοί πληθυσμοί δεν μπορούν να ζήσουν αυτή την «εμπειρία» για μια

νύχτα ή για μια εβδομάδα και να φύγουν μόλις βαρεθούν. Αυτό που προσφέρει το εν λόγω ξενοδοχείο και το είδος αυτού του τουρισμού δεν είναι τίποτα παραπάνω από ένα πολυτελές οργανωμένο κάμπινγκ.

Στη νεοφιλελεύθερη οικονομία, όλοι έχουν τις ίδιες ευκαιρίες και όσοι δεν έχουν καταφέρει να πάνε μπροστά είναι άξιοι της μοίρας τους και υπεύθυνοι της κατάστασης που βιώνουν. Όντας βάρος σε μια κοινωνία που θέλει να αναπτυχθεί, αφομοιώνονται με τον πιο χυδαίο τρόπο στο σχέδιο ξεζουμίσματος απ’ όπου αυτό είναι δυνατό απογυμνώνοντάς τους από κάθε ανθρώπινο χαρακτηριστικό. Οι φτωχοί γίνονται αντικείμενο προς θέαση, φωτογράφιση και παρατήρηση. Εδώ όμως αφήνουμε τις στενές όχθες του Emoya Ηotel που περιορίζουν τα νερά του ποταμού να ξεχυθούν. Άλλωστε το συγκεκριμένο τερατούργημα είναι μόνο ένα από αυτά που βρίσκονται στη Νότια Αφρική, το Μεξικό, την Ινδονησία, τη Βραζιλία, την Κένυα, την Ινδία ή το Σαν Φρανσίσκο των αστέγων.

31

Εισιτήριο με επιστροφή από την εξαθλίωση

Ο ποταμός λέγεται slum tourism και πηγάζει από τα τέλη του 19ου αιώνα όταν οι πλούσιοι Λονδρέζοι άρχισαν να επισκέπτονται τις φτωχές γειτονιές του Γουάιτ Τσάπελ και του Σόρεντιτς και οι πλούσιοι Νεοϋορκέζοι ξεκίνησαν να επισκέπτονται τις φτωχογειτονιές του Μπάουερι προς αναζήτηση κρησφύγετων οπίου και περιπέτειας στην ανατολική πλευρά, όπου πήγαιναν για να ανακαλύψουν ιδίοις όμμασι «πώς ζει το άλλο μισό του πληθυσμού», κυρίως φτωχοί μετανάστες.

Τα ονόματα των περιηγήσεων αυτών ποικίλλουν ανάλογα με την τοπογραφία, την ιστορία ή ξεχωριστά ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της περιοχής. Οι περιηγήσεις στις παραγκουπόλεις της Νοτίου Αφρικής ονομάζονται «township

tours», επειδή στη Νότια Αφρική, ο όρος «township» («δήμος») αναφέρεται γενικά σε φτωχές και υπανάπτυκτες αστικές περιοχές. Η διαίρεση και ο διαχωρισμός των ανθρώπων ανάλογα με τη φυλή κατά τη διάρκεια του Απαρτχάιντ-το πολιτικό σύστημα που κυβέρνησε στη Νότια Αφρική 1948-1994, οδήγησε σε πολύ διαχωρισμένους «δήμους» με τους περισσότερους μαύρους ανθρώπους να ζούν μαζί υπό άθλιες συνθήκες. Μαύροι κάτοικοι οργάνωναν «εκδρομές στους δήμους» για να εκπαιδευτούν οι λευκοί σε τοπικές κοινότητες, σχετικά με το πώς ζει ο μαύρος πληθυσμός υπό το καθεστώς του Απαρτχάιντ.

Η Βομβάη ήταν γνωστός προορισμός αυτού του είδους τουρισμού και πριν την κυκλοφορία της ταινίας «Slumdog Millionaire» το 2008. Από τότε όμως, η μεγαλύτερη ίσως παραγκούπολη

32

του κόσμου με ένα εκατομμύριο κατοίκους, αυτή του Νταράβι στη Βομβάη της Ινδίας, απέσπασε την προσοχή των μίντια, των τουριστικών γραφείων, των πλούσιων δυτικών αλλά και της ακαδημαϊκής κοινότητας.

Το 2010 μάλιστα στο Μπρίστολ διοργανώθηκε το πρώτο διεθνές συνέδριο για τον τουρισμό της παραγκούπολης ενώ στα ετήσια βραβεία για τον Υπεύθυνο Τουρισμό το 2012 νικητής ήταν ο ταξιδιωτικός πράκτορας «Reality Tours and Travel», υπεύθυνος για τη διοργάνωση ξεναγήσεων στις παραγκουπόλεις του Νταράβι. Ήταν η δεύτερη συνεχόμενη χρονιά που το βραβείο απέσπασε ταξιδιωτική εταιρεία που εξειδικεύεται στις περιηγήσεις της εξαθλίωσης με θέαμα τη φτώχεια και τους ανθρώπους που αναγκάζονται να ζουν υπό αυτές τις συνθήκες χωρίς επιλογή και έξοδο διαφυγής.

Και επειδή η φιλανθρωπία είναι το κερασάκι στην τούρτα όλων αυτών των εφευρετικών και ριζοσπαστικών ιδεών, τα περισσότερα γραφεία και οι υποστηρικτές του είδους κάνουν λόγο για ενίσχυση των τοπικών κοινωνιών αφού οι ντόπιοι πουλούν τα προϊόντα τους στους τουρίστες ενώ οι τοπικοί άρχοντες φτιάχνουν υποδομές για τον τουρισμό. Το σημαντικότερο επιχείρημα είναι ότι δημιουργούνται φιλανθρωπικές αδελφές εταιρείες των τουριστικών οι οποίες δίνουν πίσω στις τοπικές κοινωνίες μεγάλο μέρος των εσόδων τους. Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι η φιλανθρωπική εταιρεία «Reality Gives» που είναι ο κουβάς για το ξέπλυμα της «Reality Tours and Travel.» Εν τω μεταξύ, σε δεκάδες ρεπορτάζ οι ντόπιοι εξηγούν πώς το να έρχονται και να τους μιλάνε ή να τους αφήνουν χρήματα δεν τους βοηθά σε τίποτα και δεν θέλουν να χάνουν «κομμάτια της αξιοπρέπειας τους», αφού οι τουρίστες χρειάζονται και φωτογραφικά σουβενίρς και είναι φυσικά με τη φωτογραφική και το i-phone στο χέρι.

Οι βασικοί λόγοι επίσκεψης σύμφωνα με τους τουρίστες είναι η περιέργεια για τη ζωή στην εξαθλίωση, η ευαισθησία που τους διακρίνει και επιλέγουν να δουν αυτές τις σκληρές εικόνες αντί να πίνουν το ντάκιρι φράουλα στην ταράτσα

κάποιου ξενοδοχείου αλλά και η επιθυμία να επαναπροσδιορίσουν τις αξίες της ζωής τους. Ερχόμενοι αντιμέτωποι με αυτές τις συνθήκες συνειδητοποιούν ότι τα προβλήματα της εταιρικής καθημερινότητας του Παρισιού ή της Νέας Υόρκης δεν είναι και τόσο σημαντικά. Βέβαια μια βόλτα στα προάστια του Παρισιού ή στις γειτονιές-ζόμπι του Ντιτρόιτ θα κάλυπτε αυτή τους την ανάγκη. Δεν έχει βέβαια αυτόν τον εξωτισμό και τη διαστροφική εκμετάλλευση του «αναπτυσσόμενου κόσμου».

Κι ενώ η βιομηχανία της εκμετάλλευσης μετατρέπει τη φτώχεια σε στοιχείο διασκέδασης, οι εύποροι τουρίστες καλύπτουν τις ηδονοβλεπτικές τους ορέξεις με τον πιο προσβλητικό τρόπο νομιμοποιώντας την εκμετάλλευση, την τοπική ή παγκόσμια οικονομική ανισότητα και τον κοινωνικό σαδισμό σε ένα σώμα ανθρώπων που τους αφαιρείται το δικαίωμα της αλλαγής αυτής της κατάστασης αλλά και το δικαίωμα του λόγου ή της άρνησης. Βρίσκονται εκεί όπως τα ζώα στους ζωολογικούς κήπους της Ευρώπης για παρατήρηση τρώγοντας πασατέμπους.

33

Η αλήθεια είναι ότι περιγράφοντας αυτή την σαδιστική τέρψη της τουριστικής βιομηχανίας και του ανθρώπινου μυαλού είναι δύσκολο να μην σκεφτείς –εν είδει ειρωνικής κριτικής και αποδόμησης- τρόπους συνέχισης και εξέλιξης αυτού του είδους κοινωνικού κανιβαλισμού. Σε μια αναλογία λοιπόν, η αντιμετώπιση των εξαθλιωμένων ως αντικειμένων ή ως εκθεμάτων σε κήπους θα φάνταζε φουτουριστική διαστροφή.

Αλλά κάτι τέτοιο δεν αφορά κανένα μακρινό μέλλον, αφορά το πρόσφατο παρελθόν. Με μια αναζήτηση στο ίντερνετ ο κυνισμός των τουριστικών γραφείων με τις «περιηγήσεις στις παραγκουπόλεις» φαντάζει αθώος αφού η εποχή που ο άνθρωπος ήταν το έκθεμα φτάνει μέχρι το μέσο του 20ου αιώνα.

Ανθρώπινοι ζωολογικοί κήποι

Οι εθνολογικές εκθέσεις (sic) όπως ονομάζονταν οι ανθρώπινοι «ζωολογικοί» κήποι ήταν περιφραγμένα θεματικά πάρκα, γνωστά και ως «Νegro Villages» στα οποία εκθέτονταν δημόσια ζωντανοί άνθρωποι ώστε οι «πολιτισμένοι» Ευρωπαίοι να δείξουν και να τονίσουν τις πολιτιστικές διαφορές μεταξύ εκείνων, δηλαδή του δυτικού πολιτισμού και των μη ευρωπαϊκών λαών. Τα ρατσιστικά κίνητρα, η αγωνία επιβεβαίωσης του κοινωνικού δαρβινισμού αλλά και η οπτική της υπεροχής της Δύσης ήταν η θεωρητική βάση εγκλεισμού ανθρώπων σε θεματικά πάρκα της Ευρώπης μαζί με τα ζώα που προέρχονταν από αυτές τις χώρες προσφέροντας ένα ολοκληρωμένο θέαμα.

Το 1860, ο ζωολογικός κήπος του Παρισιού περιελάμβανε αιχμάλωτους Ζουλού, Σενεγαλέζους και μαύρους από την Γκαμπόν. Το 1878, στο ζωολογικό κήπο του Βερολίνου βρίσκονταν Λάπωνες και Πυγμαίοι και την ίδια χρονιά ένας περιοδεύων ζωολογικός κήπος περιέφερε στη Γερμανία Νούβιους, Λάπωνες, Εσκιμώους, Καλμούχους, βουδιστές μοναχούς, Σουδανούς και Ινδιάνους, τους οποίους μάλιστα παρουσίαζε ως εξωτικά είδη. Το 1906 σε ζωολογικό κήπο του Μπρονξ, οι Αφρικανοί φωτογραφίζονταν δίπλα σε πιθήκους και χιμπατζήδες για να δείξουν στους επισκέπτες, ότι ήταν πιο «συγγενείς» με τα ζώα παρά με τον άνθρωπο. Σε όλες τις περιπτώσεις υπήρχαν σημαντικά εμπόδια μεταξύ του κοινού και των ανθρώπων-εκθεμάτων, για να ενισχύεται η έννοια του διαφορετικού, να ενισχύεται ο διαχωρισμός των φυλών, των απολίτιστων άγριων και των πολιτισμένων δυτικών.

Στην εποχή της υψηλής αποικιοκρατίας, οι ευρωπαϊκές κοινωνίες εξέθεταν στα θεματικά αυτά πάρκα, εξωτικά δείγματα ανθρώπινου είδους προς τέρψιν και ψυχαγωγία του

φιλοθεάμονος κοινού. Σε ασφαλές πάντα περιβάλλον και φιλικό προς τα παιδιά, όπως και το θεματικό πάρκο του πολυτελούς Εmoya Ηotel που αναφέραμε στην αρχή του άρθρου.

Σε αυτά οι επισκέπτες μπορούσαν

επίσης να παρακολουθήσουν ολόκληρα χωριά των Κανάκ ή της Σενεγάλης, με πραγματικούς κατοίκους που έδειχναν στο κοινό τους πολεμικούς χορούς της φυλής ή της θρησκευτικές τελετές τους, πριν την κατάκτησή τους από τους ευρωπαίους που θέλησαν να εκπολιτίσουν αυτούς τους άγριους.

34

2Έτσι υποτιμητικά αποκαλούσαν οι Ολλανδοί άποικοι (στη λαϊκή ολλανδική «Οτεντότος» σημαίνει τραυλός και πνευματικά καθυστερημένος) τη φυλή Κχόι στην οποία ανήκε η Σάρα Μπάρτμαν. Η ζωή της αποτέλεσε το θέμα της συγκλονιστικής ταινίας συγκλονιστικής ταινίας του Γαλλοτυνήσιου σκηνοθέτη Αμπντελατίφ Κεσίς «Venus noire».www.enet.gr/?i=news.el.article&id=273312

Το τελευταίο ίσως παράδειγμα αυτού του σαδισμού ήταν η νοτιοαφρικανική Σάρα Μπάρτμαν, αργότερα γνωστή ως «Αφροδίτη των Οτεντότων»2. Γεννήθηκε γύρω στο 1780, συνελήφθη και μεταφέρθηκε στο Λονδίνο το 1810 για να τεθεί στη διάθεση του κοινού. Είχε ένα συγκεκριμένο γενετικό χαρακτηριστικό, που είναι γνωστό ως steatopygia - εξαιρετικά εξογκωμένους γλουτούς και εξωτερικά γεννητικά όργανα– και αυτό διασκέδαζε τους θεατές των καμπαρέ της βρετανικής πρωτεύουσας.

Όταν πέθανε μέσα στη φτώχεια, ο σκελετός της τέθηκε σε δημόσια επίδειξη στο Μουσείο της Ανθρωπότητας στο Παρίσι μέχρι το 1974. Μόλις το 2002, τα υπολείμματά της επαναπατρίστηκαν και θάφτηκε στη Νότια Αφρική.

Κατανοώντας την αρχαιολογία του στερεοτύπου της υπεροχής και της ανισότητας των φυλών είναι εμφανές πως ο ρατσισμός ήταν πάνω από όλα δικαίωμα πνευματικής κατασκευής και αναπαράχθηκε πάνω στη δυτική κατασκευή μιας αίσθησης «του άλλου» σε σχέση με ξένους λαούς, νομιμοποιώντας έτσι και την ενδεχόμενη κυριαρχία τους με πρόσχημα τον εκπολιτισμό τους, εκμεταλλεύοντάς τους μέχρι θανάτου για χάριν της κοινωνίας του θεάματος.

35

Σε κάποια από τα πρώτα ποστ του Biblio-kult, είχα κάνει ένα αφιέρωμα στον Γούντι Γκάθρι (Woody Guthrie) κι ένα από τα τραγούδια που είχα ανεβάσει ήταν το «The Ludlow Massacre». Δεν ήξερα σε ποιο γεγονός αναφερόταν το τραγούδι, ώσπου μια φίλη άρχισε να μου μιλάει για τη σφαγή του Λάντλοου (Ludlow), τον Λούη Τίκα και τους Γουόμπλις (Wobblies). Τίποτε απ' αυτά δε μου ήταν γνωστό, οπότε αποφάσισα να μάθω περισσότερα, ξεκινώντας την αναζήτηση από το ίντερνετ. Το πρώτο πράγμα που βρήκα ήταν ένα σύντομο βίντεο με τον Χάουαρντ Ζιν (Howard Zinn) να λέει ότι, όταν άκουσε το τραγούδι του Γούντι Γκάθρι για τη σφαγή του Λάντλοου, επηρεάστηκε τόσο, που άρχισε αμέσως την έρευνα στα ράφια της βιβλιοθήκης - κι αυτή η έρευνα κατέληξε στη διπλωματική του εργασία για το μεταπτυχιακό του στο Κολούμπια. Μόνο και μόνο το ότι ο Χάουαρντ Ζιν είχε ασχοληθεί με τη σφαγή του Λάντλοου ήταν για μένα αρκετό, γιατί, αν δεχτούμε αυτό που λέει ο Σάλιντζερ (Salinger) στο «Φύλακα στη Σίκαλη», ότι δηλαδή «γνώρισμα του ανώριμου ανθρώπου είναι πως θέλει να πεθάνει ευγενικά για μια υπόθεση, γνώρισμα του ώριμου ανθρώπου είναι πως θέλει να ζήσει ταπεινά γι' αυτήν», τότε ο Χάουρντ Ζιν είναι ο ήρωάς μου. Για το παρακάτω κείμενο, λοιπόν, που μιλάει για τη σφαγή του Λάντλοου, έχω αντλήσει τις πληροφορίες από το βιβλίο του Χάουρντ Ζιν «H Ιστορία του Λαού των Ηνωμένων Πολιτειών», που κυκλοφορεί στα ελληνικά

από τις εκδόσεις Αιώρα. Ήταν δώρο του πατέρα μου για τα περσινά Χριστούγεννα κι είναι τώρα ένα από τα πιο πολύτιμα βιβλία στη βιβλιοθήκη μου.

Το Σεπτέμβριο του 1913, 11.000 ανθρακωρύχοι, κυρίως ελληνικής, ιταλικής και σερβικής καταγωγής, που δούλευαν σε μια εταιρεία της οικογένειας Ροκφέλερ (Rockefeller) στο Νότιο Κολοράντο, κατέβηκαν σε απεργία, με αφορμή το φόνο ενός ηγέτη τους. Από την αρχή της απεργίας, έγινε έξωση στους απεργούς από τα σπίτια τους, οπότε έστησαν σκηνές στους παρακείμενους λόφους και συνέχισαν από εκεί τον αγώνα τους. Για να τους αντιμετωπίσει, ο Ροκφέλερ προσέλαβε μπράβους από το πρακτορείο Baldwin - Felts Detective Agency, οι οποίοι επιτέθηκαν στους απεργούς με πολυβόλα, χωρίς όμως να καταφέρουν να σταματήσουν την απεργία. Οι απεργοί συνέχισαν τον αγώνα τους και μάλιστα κατάφεραν να αναχαιτίσουν ένα θωρακισμένο τρένο που μετέφερε απεργοσπάστες. Μετά από αυτό, ο κυβερνήτης του Κολοράντο αποφάσισε να φέρει την Εθνοφρουρά κι ο Ροκφέλερ συμφώνησε να πληρώνει τους μισθούς της. Τα μέλη της Εθνοφρουράς χτυπούσαν τους απεργούς και τους συλλάμβαναν κατά εκατοντάδες, χωρίς όμως αποτέλεσμα. Όταν πέρασε ακόμα κι ο σκληρός χειμώνας του 1913 - 1914, έγινε φανερό ότι χρειάζονταν άλλου είδους μέτρα για να μπει ένα τέλος στην απεργία.Η

σφα

γή τ

ου Λ

άντλ

οου*

Τον Απρίλιο του 1914, ένα πολυβόλο της Εθνοφρουράς άρχισε να χτυπά τις σκηνές του καταυλισμού Λάντλοου, του μεγαλύτερου καταυλισμού των απεργών, όπου διέμεναν περισσότερα από 1.000 άτομα, άντρες, γυναίκες και παιδιά. Οι απεργοί αντεπιτέθηκαν αλλά ο αρχηγός τους, ο Κρητικός Λούης Τίκας, αφού πείστηκε με δόλο να συναντήσει στρατιώτες της Εθνοφρουράς προκειμένου να διαπραγματευτεί μαζί τους, δολοφονήθηκε με άγρια χτυπήματα. Το βράδυ, τα μέλη της Εθνοφρουράς μπήκαν στον οικισμό με πυρσούς και έβαλαν φωτιά. Οι οικογένειες των απεργών κατέφυγαν στους γύρω λόφους, ενώ 13 άτομα σκοτώθηκαν από τους πυροβολισμούς. Την επόμενη μέρα, ένας εργάτης που περνούσε τηλεφωνικά καλώδια στην ερειπωμένη περιοχή του Λάντλοου, ανασήκωσε ένα σιδερένιο κάλυμμα που σκέπαζε ένα λάκκο και ανακάλυψε τα απανθρακωμένα πτώματα 11 γυναικών και 2 παιδιών. Τα νέα διαδόθηκαν γρήγορα και στην περιοχή κατέφθασαν οπλισμένοι ανθρακωρύχοι, οι οποίοι κατέστρεψαν τα ορυχεία, σκότωσαν τους φύλακες και ανατίναξαν τις στοές. Αρκετοί στρατιώτες που είχαν διαταγή να μεταβούν στην περιοχή για να καταπνίξουν τις ταραχές, αρνήθηκαν να πάνε, δηλώνοντας ότι δε θα συμμετάσχουν στη δολοφονία παιδιών και γυναικών, ενώ σ' όλη τη χώρα γίνονταν διαδηλώσεις. Το αίτημα του κυβερνήτη του Κολοράντο για αποστολή ομοσπονδιακών στρατευμάτων με σκοπό την καταστολή της

απεργίας, έγινε δεκτό. Μόλις κατέφθασαν τα στρατεύματα, η απεργία άρχισε να διαλύεται. 66 άνδρες, γυναίκες και παιδιά είχαν σκοτωθεί. Κανένας εθνοφρουρός ή φρουρός των ορυχείων δεν κατηγορήθηκε ποτέ για τους φόνους αυτούς. Αυτή ήταν η σφαγή του Λάντλοου, που έγινε τραγούδι από τον Γούντι Γκάθρι και έδωσε το θέμα στον Χάουρντ Ζιν για τη διπλωματική του εργασία. Μια απεργία που έληξε άδοξα και τραγικά, όπως γίνεται με τους περισσότερους αγώνες. Δεν ήταν όμως μάταιη, όπως μάταιος δεν είναι κανένας αγώνας, ειδικά όταν συνεχίζει να εμπνέει τα καλύτερα μυαλά των επόμενων γενιών.

*Το παραπάνω κείμενο έχει δημοσιευθεί αρχικά στο bibliokult.blogspot.gr

Για περισσότερες πληροφορίες ανατρέξτε και στα παρακάτω link:bibliokult.blogspot.gr/2013/12/blog-post_10.html

bibliokult.blogspot.gr/2013/01/woody-guthrie-1.html

bibliokult.blogspot.gr/2013/01/woody-guthrie-2_29.html

el.wikipedia.org/wiki/Λούης_Τίκας

www.youtube.com/watch?v=U6kuvBnNNUs

37

Dan

iel J

ohns

ton

Ιστορίες για κορίτσια, εξωγήινους, πάπιες και δαίμονες

του Αντώνη Σακελλάρη

“Well, you heard about the timeI climbed the Empire State Building

And you heard about the timeI was in the insane asylum

But I bet you never knewWhat I had to do

And what I went throughJust to bring you a lonely song

A lonely song

39

Ένας εικοσιπεντάχρονος στέκεται μάλλον αμήχανος μπροστά στον καθρέφτη. Φοράει γραβάτα και κρατάει στον ώμο του μια κάμερα. Απευθύνεται σε ένα αόρατο κοινό. “Γεια σας. Είμαι το φάντασμα του Ντάνιελ Τζόνστον. Πριν πολλά χρόνια, ζούσα στο Όστιν του Τέξας και δούλευα στα Μακ Ντόναλντς. Είναι τιμή για μένα να σας μιλάω σήμερα για την κατάστασή μου και για τον κόσμο”.

Είναι η πρώτη σκηνή του ντοκιμαντέρ που γύρισε το 2006 ο Jeff Feuerzeig (Τζεφ Φόιερζιγκ) για τον Ντάνιελ Τζόνστον. Ο τίτλος του ήταν The Devil and Daniel Jonhston. Η ταινία, που προσεγγίζει με σεβασμό και τρυφερότητα τον καλλιτέχνη, τιμήθηκε με το βραβείο καλύτερου ντοκιμαντέρ στο φεστιβάλ του Sundance, προβλήθηκε παντού στον κόσμο και έκανε γνωστή την ιστορία του τραγουδοποιού, τραγουδιστή και ζωγράφου που έγινε γνωστός λόγω ενός t-shirt.

Ο Ντάνιελ Τζόνστον γεννήθηκε το 1961 και μεγάλωσε στο Νιου Κάμπερλαντ της Δυτικής Βιρτζίνια. Ήταν ο μικρότερος γιος μιας επταμελούς οικογένειας μεθοδιστών. Από πολύ νεαρή ηλικία προσπαθούσε να εκφραστεί με κάθε τρόπο. Ζωγράφιζε, έγραφε μουσική και γύριζε ερασιτεχνικές ταινίες με τον μεγαλύτερο αδελφό του. Στα πρωτόλεια έργα του φαινόταν η επιρροή από τα κόμικς, τον Τσάρλι Τσάπλιν και τους Μπιτλς. “Στα 19 μου, ήθελα πολύ να μοιάσω στους Μπιτλς, αλλά δυστυχώς ανακάλυψα ότι δεν μπορούσα να τραγουδήσω”, λέει στην κάμερα με την οποία κινηματογραφούσε σχεδόν τα πάντα. Στο γυμνάσιο και το λύκειο όλοι τον αντιμετώπιζαν σαν παιδί-θαύμα. Στο τέλος της εφηβείας του γνωρίζει τη Λόρι, τον έρωτα της ζωής του. Η Λόρι γίνεται η μούσα του. Γράφει για αυτήν τραγούδια και τη ζωγραφίζει ασταμάτητα. Όμως, αυτή δεν το γνωρίζει. Ο Ντάνιελ ήταν τόσο ντροπαλός που δεν μπόρεσε ποτέ να της εξομολογηθεί τον έρωτά του. Όταν έμαθε πως τελικά παντρεύτηκε ένα νεκροθάφτη, το πλήγμα ήταν πολύ βαρύ και ποτέ δεν ξεπέρασε την πρώτη του ερωτική απογοήτευση.

Οι θρησκόληπτοι γονείς του ανησυχούσαν που περνούσε τον χρόνο στο υπόγειο τραγουδώντας και ζωγραφίζοντας και τον πίεζαν να βρει μια δουλειά, να πηγαίνει μαζί τους στην εκκλησία και να γίνει ένα παραγωγικό και ευπρεπές μέλος της κοινωνίας. Ο Ντάνιελ τους αντιμετώπιζε σαν καρικατούρες και αντλούσε από αυτούς έμπνευση για τα έργα του. Μετά την αποφοίτησή του τον στέλνουν στο συντηρητικό Χριστιανικό Κολλέγιο του Αμπιλίν, όμως ο Ντάνιελ δεν αντέχει το ασφυκτικό κλίμα και αρχίζει να εκδηλώνει συμπεριφορές,τις οποίες οι υπεύθυνοι σπεύδουν να χαρακτηρίσουν “αντικοινωνικές”. Αναγκάζονται να τον μεταγράψουν στο τοπικό κολλέγιο του Κεντ, στη σχολή Καλών Τεχνών. Περνάει τις περισσότερες ώρες του με μια κοπέλα που δουλεύει στο τοπικό λούνα παρκ και όταν αυτό φεύγει για το Όστιν του Τέξας, ακολουθεί το τσούρμο.

Γύρω στο 1983, αρχίζει να γίνεται γνωστός στη σκηνή του Όστιν για τα ακατέργαστα τραγούδια που ηχογραφεί μόνος του με ένα φτηνό πιάνο και ένα παλιό ερασιτεχνικό μαγνητόφωνο. Εκατοντάδες τραγούδια ξεχύνονται αβίαστα από μέσα του και καταγράφονται σε χειροποίητες κασέτες. Παράλληλα δουλεύει στα Μακ Ντόναλντς. Πηγαίνει μία από τις κασέτες του στο γραφείο του μουσικοσυντάκτη μιας τοπικής εφημερίδας. Ο δημοσιογράφος βάζει να την ακούσει και αμέσως καταλαβαίνει ότι πίσω από τον άθλιο ήχο βρίσκεται το υπαρξιακό κολάζ ενός μεγάλου τραγουδοποιού. Η κριτική που γράφεται στην εφημερίδα κάνει το όνομα του Ντάνιελ γνωστό σε μια πόλη όπου συρρέουν πολλοί αξιόλογοι μουσικοί της αμερικανικής ανεξάρτητης σκηνής της δεκαετίας του 80. Όταν μια εκπομπή του MTV με παρουσιαστή τον Πήτερ Ζαρέμπα των Fleshtones έρχεται για ένα αφιέρωμα στη σκηνή της πόλης, ο Τζόνστον πηγαίνει ακάλεστος στο σετ, παρουσιάζει την κασέτα του με τίτλο Hi, How Are You? και κλέβει την παράσταση. Δημοσιογράφοι από ανεξάρτητα μουσικά περιοδικά τηλεφωνούν στο Μακ Ντόναλντς όπου δουλεύει για να του πάρουν συνένεντευξη. Ακολουθούν τα πρώτα λάιβ. Στέκεται μόνος στη σκηνή με μια κιθάρα

41

που δεν ξέρει να παίζει, τρέμοντας από το άγχος. Παρόλα αυτά, ξεκινάει να τραγουδάει με πάθος και τη φάλτσα του φωνή. Στο τέλος, το κοινό δε σταματάει να χειροκροτά. Ο Ντάνιελ τους είχε προσφέρει την αφτιασίδωτη αλήθεια ενός παιδιού που τραγουδούσε για τα ραγισμένα του όνειρα.

Εκείνη την εποχή ξεκινάει να δοκιμάζει ναρκωτικά, μαριχουάνα και lsd. Σε μια συναυλία των Butthole Surfers καταρρέει. Βρίσκεται σε διέγερση και φωνάζει για τους δαίμονες που τον κυνηγούν. Οι φίλοι του τηλεφωνούν στους γονείς του που έρχονται και τον παίρνουν. Ακολουθεί ο πρώτος εγκλεισμός σε ψυχιατρείο. Η διάγνωση των γιατρών είναι διπολική διαταραχή. Η διπολική διαταραχή (γνωστή και ως μανιοκατάθλιψη) είναι μια ψυχική ασθένεια που χαρακτηρίζεται από δύο συναισθηματικές διαταραχές, τη μανία και την κατάθλιψη. Η διπολική διαταραχή έχει μάλλον εσφαλμένα συνδεθεί με την δημιουργικότητα και ακόμη και την ιδιοφυΐα, καθώς πολλοί καλλιτέχνες, όπως ο Βίνσεντ Βαν Γκογκ και η Βιρτζίνια Γουλφ, έπασχαν από αυτή.1

Αφού βγαίνει από το ψυχιατρείο, πηγαίνει στη Νέα Υόρκη, καλεσμένος του Στηβ Σέλλεϋ των Sonic Youth. Μπαίνει για πρώτη φορά σε επαγγελματικό στούντιο με παραγωγό τον Kram-er και ηχογραφεί το άλμπουμ «1990». Οι γύρω του αρχίζουν να καταλαβαίνουν ότι κάτι δεν πάει καλά με τον Ντάνιελ. Συλλαμβάνεται γιατί ζωγράφισε εκατοντάδες χριστιανικά σύμβολα στο εσωτερικό του Αγάλματος της Ελευθερίας. Φοράει μόνο άσπρα και έχει πάθει εμμονή με τον αριθμό 9. Σε ένα λάιβ, αρχίζει να κλαίει, να υμνεί τον κύριο και να παρακαλεί να τον σώσουν από τον σατανά που θέλει να τον κάνει δούλο του. Φεύγει από το σπίτι όπου φιλοξενείται και τον βρίσκουν μετά από μέρες να περιπλανιέται χαμένος σε ένα πάρκινγκ στο Νιου Τζέρσι. Επιστρέφει στους γονείς του και ξαναμπαίνει στο ψυχιατρείο. Τόσο καιρό δεν έπαιρνε τα φάρμακά του, γιατί πίστευε ότι οι δυνάμεις του σατανά πρσσπαθούσαν να ελέγξουν το μυαλό του. Τη διπολική διαταραχή ακολουθεί η σχιζοφρένεια.

Μετά από μερικούς μήνες και αφού ξαναβγαίνει από το ψυχιατρείο, επιστρέφει στο Όστιν για να εμφανιστεί σε ένα μουσικό φεστιβάλ. Πηγαίνει με ένα διθέσιο αεροπλάνο που πιλοτάρει ο πατέρας του, που είναι βετεράνος πιλότος. Η εμφάνισή του είναι ένας θρίαμβος. Χιλιάδες θεατές τον επευφημούν. Μετά το τέλος της συναυλίας, επιστρέφουν με το αεροπλάνο της οικογένειας Τζόνστον στη Δυτική Βιρτζίνια. Κατά τη διάρκεια της πτήσης, ο Ντάνιελ βγάζει το κλειδί από τη μηχανή και το πετάει από το παράθυρο. Νομίζει ότι είναι ο Κάσπερ, το φαντασματάκι, και θέλει να πετάξει μόνος του. Η μηχανή σβήνει και το αεροπλάνο πέφτει σε ένα δάσος. Τα δέντρα ανακόπτουν την πτώση. Ο Ντάνιελ και ο πατέρας του σώζονται με ελάχιστα τραύματα.

Ξαναμπαίνει στο ψυχιατρείο και η φαρμακευτική αγωγή είναι τόσο βαριά που δεν μπορεί ούτε να γράψει, ούτε να ζωγραφίσει. Βρισκόμαστε στο 1992 και οι Nirvana είναι πια γνωστοί σε όλο τον κόσμο. Ο Κομπέιν φοράει συνέχεια ένα μπλουζάκι που απεικονίζει το εξώφυλλο της κασέτας του Τζόνστον Hi, How Are You?. Χιλιάδες φαν των Nirvana αρχίζουν να ψάχνουν τι είναι αυτή περίεργη ζωγραφιά με τον εξωγήινο. Το ενδιαφέρον για τον Ντάνιελ κορυφώνεται. Η εταιρία Electra του προτείνει να υπογράψει συμβόλαιο που καλύπτει όχι μόνο την αμοιβή για τους δίσκους που θα εκδώσει, αλλά και την ιατροφαρμακευτική του περίθαλψη. Όμως, ο Ντάνιελ βρίσκεται πια σε μια από τις χειρότερες φάσεις της ασθένειάς του. Απορρίπτει την πρόταση της εταιρίας, γιατί στο ενεργητικό της βρίσκονται οι Metallica, τους οποίους θεωρεί όργανα του Σατανά που τον καταδιώκουν.

Όσο ο Τζόνστον μπαινόβγαινε στα ψυχιατρεία, η φήμη του συνέχιζε να εξαπλώνεται στον εναλλακτικό χώρο. Χαρακτηρίζεται ως ο απόλυτος καλτ τραγουδοποιός, ένας από αυτούς που όλοι βιάζονται να κατηγοριοποιήσουν, επειδή δεν ταιριάζει απόλυτα με τα τρεντς. Το 1996, δυο κομμάτια του Τζόνστον συμπεριλαμβάνονται στο σάουντρακ της ταινίας Kids του Λάρι Κλαρκ. Το 2004, κυκλοφορεί η

1el.wikipedia.org/wiki/Διπολική_διαταραχή44

συλλογή The Late Great Daniel Johnston όπου καλλιτέχνες όπως ο Τομ Γουέιτς, ο Beck, οι Bright Eyes, οι Sparklehorse, οι Mercury Rev, οι Flaming Lips και πολλοί άλλοι διασκευάζουν τα κομμάτια του. Το 2011, στην αργεντίνικη ταινία Μεσοτοιχίες (Medianeras), που έκανε παγκόσμια επιτυχία, ακουγόταν ένα τραγούδι, που όλοι όσοι είδαν την ταινία, ερωτεύτηκαν για πάντα. Ήταν το True Love Will Find You In The End. Σύντομα βγαίνει στις αίθουσες μια ταινία βασισμένη στη ζωή του. Η μουσική βιομηχανία και οι γκαλερί πλασάρουν τον Τζόνστον σαν έναν καταραμένο και δυστυχισμένο καλλιτέχνη. Είναι ο πιο σίγουρος τρόπος για να πουληθούν τα έργα του.

Ο δημοσιογράφος Ντέιβιντ ΜακΝέιμι γράφει στον Γκάρντιαν: “Συχνά θεωρείται ότι η μουσική του Τζόνστον είναι το αποτέλεσμα της διαγνωσμένης ψυχιατρικής του πάθησης. [...] Αυτό δεν είναι αλήθεια. Προφανώς, η διπολική διαταραχή – που τώρα βρίσκεται υπό έλεγχο - επέδρασε στη μουσική του, αλλά όχι με τον τρόπο που οι περισσότεροι άνθρωποι υποθέτουν. Ο Τζόνστον δεν έχει τα φίλτρα που έχουν άλλοι τραγουδοποιοί, για να απορρίπτουν στίχους που θεωρούνται ανάρμοστοι και για αυτό επανέρχεται συνέχεια στα θέματα που αποτελούν τον πυρήνα της τραγουδοποιίας του: την απελευθερωτική δύναμη της αγάπης, την αγάπη χωρίς ανταλλάγματα και ένα κορίτσι με το όνομα Λόρι”. Οι συνθέσεις του είναι απλές, πολλές φορές απλοϊκές, το ίδιο και τα σχέδιά του. Οι στίχοι του μιλάνε συνήθως για κορίτσια, μηχανές, καρτούν ή για τον θεό. Τα σκίτσα του απεικονίζουν πάπιες, μποξέρ και εξωγήινους. Όμως η τέχνη του είναι αληθινή, άμεση και χειροποίητη. Είναι το αποτέλεσμα του πάθους του να μιλήσει με ειλικρίνεια όπως μπορεί, χωρίς στολίδια και επιτήδευση.

Ο ίδιος, έχει καταφέρει να βρει μια ισορροπία στη ζωή του. Μένει ακόμα δίπλα στους γονείς του, παίζει και ηχογραφεί στο υπόγειό τους και γυρνάει όλο τον κόσμο δίνοντας συναυλίες. Οι ζωγραφιές του είναι πια διάσημες και οι συλλέκτες τις αγοράζουν μαζικά. Και ο

Ντάνιελ Τζόνστον συνεχίζει να μιλάει για τη Λόρι και τους Μπιτλς, να ζωγραφίζει εξωγήινους και υπερήρωες, να διασκεδάζει και να αυτοσαρκάζεται, να τραγουδάει για την αγάπη και τις αναποδιές, να τρέχει μακριά από τους δαίμονες που τον κυνηγούν και να ζει τα ραγισμένα του όνειρα.

47

ο Μ

πιγκ

Αλε

χάνδ

ρο μ

ιλάε

ι με

τη

Μαρ

θίλι

α Σβ

άρνα

Μαρθίλια, παράξενο όνομα. Πώς προέκυψε;

Πώς προέκυψε... Φαντάζομαι από την εφευρετικότητα και την αισθητική των γονιών μου, αρχικά. Είναι Μάρθα + Ίλια, όπου Ίλία, η μητέρα του Ρωμύλου από τον οποίο πήρε το όνομά της η Ρώμη, της Ιταλίας. Μάρθα λένε τη γιαγιά μου. Οπότε κάπως έτσι προέκυψε.

Μιλήστε μου για τον εαυτό σας με πέντε λέξεις.

Θα μπορούσα να το κάνω, αλλά η μητέρα μου με ξέρει καλύτερα, οπότε νομίζω ότι αν χρησιμοποιήσω τους δικούς της χαρακτηρισμούς (ξέρεις, κυρίως από τσακωμούς), η απάντηση θα είναι πιο έγκυρη: απαιτητική, ξεροκέφαλη, εγωίστρια, θαρραλέα, φιλόδοξη.

Πώς μπλέξατε με τη μουσική; Σας διάλεξε ή τη διαλέξατε; Εννοώ, έτυχε να σας σπρώξει προς τα εκεί η οικογένειά σας, οι παρέες σας, ή ήταν ένας δρόμος που δε μπορούσε παρά να ακολουθηθεί;

«Έμπλεξα» ε; Χαχα, είναι μία καλή λέξη βασικά. Όντως μπλέξιμο είναι, αλλά καλό μπλέξιμο. Ο πατέρας μου είναι μουσικός, σαξοφωνίστας, οπότε εκείνος με έριξε στη «διαφθορά» και φάνηκε να τη γουστάρω αρκετά αυτή την κατάσταση. Έχουμε πολλά βίντεο στο σπίτι από την εποχή, εκεί γύρω στο ’98-’99, με εμένα να

κοπανάω τα πλήκτρα του πιάνου που είχαμε στο σαλόνι και να το παίζω «σολίστ». Όταν μεγάλωσα λίγο, οι δικοί μου, όπως με έστειλαν σχολείο, έτσι με έστειλαν στη σχολή χορού και στο ωδείο της γειτονιάς. Ήταν κάτι δεδομένο δηλαδή, θεωρούσαν τη μουσική παιδεία τόσο σημαντική όσο και τη βασική εκπαίδευση, οπότε το έβλεπα κι εγώ σαν κάτι υποχρεωτικό, κάτι που έπρεπε να γίνει. Η αλήθεια είναι όμως, πως δεν ήμουν και το πιο μελετηρό παιδί του κόσμου, λούφαρα αρκετά και με θυμάμαι ένα διάστημα να θέλω να το παρατήσω, αλλά ο πατέρας μου με πίεσε και μου έλεγε: «Είσαι πιτσιρίκι και δεν καταλαβαίνεις τώρα πόσο σημαντικό είναι, αργότερα όμως θα το συνειδητοποιήσεις, οπότε δε σε αφήνω να κάνεις το δικό σου γιατί όταν μεγαλώσεις θα με βρίζεις που σε άφησα να τα παρατήσεις». Και για να είμαι ειλικρινής, είχε απόλυτο δίκιο. Μπράβο πατέρα.

Όσο για τις παρέες μου, ναι, έχω πολλούς φίλους μουσικούς που με επηρέασαν. Αυτό οφείλεται κυρίως στο γεγονός ότι έβγαλα τα τρία χρόνια του γυμνασίου στο Μουσικό Σχολείο της Παλλήνης. Εκεί γνώρισα τους ανθρώπους που με «ανακάτεψαν» ακόμη περισσότερο με τη μουσική. Και καθηγητές και μαθητές. Ήταν τα πιο ξέγνοιαστα χρόνια της ζωής μου μέχρι στιγμής και αποτέλεσαν πολύ καλή βάση για τα επόμενα που ακολούθησαν. Καλή φάση το Μουσικό, όσοι έχουν περάσει από αυτό το σχολείο, θα το γνωρίζουν πολύ καλά.

Μαρθίλια Σβάρνα.

Αθηναία, άρτι ενηλικιωθείσα. φτιάχνει τραγούδια διαβάζει λογοτεχνία, σπουδάζει περφορμινγκ αρτς στο Λονδίνο.

Παρά το νεαρό της ηλικίας της, παραμενει σεμνή.

49

Πέρα απ’ όλα αυτά όμως, -ναι, οι γονείς μου με έσπρωξαν, ναι, το Μουσικό με ενέπνευσε- το γεγονός ότι συνεχίζω τώρα να ασχολούμαι, είναι καθαρά δική μου επιλογή. Δεν πιστεύω ότι ήταν ένας δρόμος που δε μπορούσε παρά να ακολουθηθεί, ποτέ δε συμβαίνει αυτό. Ο καθένας επιλέγει το αντικείμενό του, δεν τον επιλέγει εκείνο.

Χορός, μουσική και τραγουδοποιία στην Ελλάδα ως έφηβη, σπουδές στις παραστατικές τέχνες στο Λονδινο ως ενήλικη. Τι είναι διαφορετικό; Αναφέρομαι κυρίως στον τρόπο, στους ρυθμούς, αλλά και στη θέση της τέχνης στην κοινωνία.

Δεν έχω κλείσει ακόμα χρόνο που είμαι στο εξωτερικό για σπουδές, οπότε ίσως είναι λίγο νωρίς ακόμα για να έχω ολοκληρωμένη άποψη, αλλά μπορώ να πω με σιγουριά πως εδώ στην Αγγλία, γίνονται θαύματα. Θαύματα με την έννοια ότι αξιοποιούνται τα πάντα. Η χώρα είναι γεμάτη με πανεπιστήμια και κολέγια τεχνών και τα προγράμματά τους είναι τόσο καλά, που απλά ο τόπος έχει γεμίσει με εξαιρετικούς επαγγελματίες σε κάθε τομέα. Αυτό είναι κάτι που με ενθουσιάζει από τη μία, αλλά με θλίβει ιδιαιτέρα από την άλλη, γιατί γνωρίζω πολύ καλά πως στην Ελλάδα έχουμε τρελό καλλιτεχνικό πλούτο, νέους

ανθρώπους ταλαντούχους, πολύ ικανούς και καινοτόμους, αλλά δεν έχουμε σχολές που να τους βοηθάνε να αναπτυχθούν. Μόνο και μόνο αν σκεφτούμε το γεγονός ότι στο ελληνικό λύκειο, πέρα από τη θετική, την τεχνολογική και τη θεωρητική κατεύθυνση, δεν υπάρχει άλλη που να εστιάζει στις τέχνες (κάτι που στην Αγγλία, και όχι μόνο, υπάρχει), είναι απόλυτα κατανοητό το γεγονός ότι ένας μεγάλος αριθμός αποφοίτων διαλέγει να αφήσει τη χώρα μας για να σπουδάσει έξω. Αυτό συνέβη και σε εμένα.

50

Νομίζω πως δεν υπάρχουν τεράστιες διαφορές στην αντιμετώπιση της τέχνης, ανάμεσα σε Ελλάδα και Αγγλία. Και στις δύο χώρες οι τέχνες εκτιμούνται, ο κόσμος έχει το επίπεδο να παρακολουθήσει τέχνη, απλά στο εξωτερικό ενημερώνονται περισσότερο και πιο σωστά. Πιστεύω ότι είναι καθαρά θέμα εκπαιδευτικού συστήματος το ότι στην Ελλάδα δεν είμαστε τόσο μέσα στα πράγματα, αν και για αυτά που μας παρέχονται νομίζω ότι τα πάμε πολύ καλά. Ίσως είναι επειδή το έχουμε

και αρκετά στο αίμα μας, τι να πω.

Τι σας ιντριγκάρει πιο πολύ, οι στιγμές που γράφετε μουσική ή οι ζωντανές εμφανίσεις;

Μουσική γράφω καθαρά βιωματικά. Είναι οι ώρες που απλά όλοι κοιμούνται στο σπίτι και εγώ συνήθως είμαι συναισθηματικά φορτισμένη και απλά το βγάζω από μέσα μου. Προσπαθώντας να μην ξυπνήσω κάποιον. Αυτό ναι, είναι ίντριγκα. Χα! Για να μη λέω βλακείες, δεν ξέρω πως να το εξηγήσω ακριβώς. Μουσικές ζωντανές εμφανίσεις δεν έχω κάνει καθόλου πολλές και έχω να πω πως το stage fright με κυριεύει κάθε φορά. Ξέρεις, τρέμουν χέρια, πόδια, φωνή... Δεν το λέω με περηφάνια, αλλά έτσι είναι. Οπότε τις ζωντανές εμφανίσεις δε θα έλεγα ότι τις απολαμβάνω τόόόόόόόσο όσο τις στιγμές που είμαι

χαλαρή στο δωμάτιό μου και γράφω ιστορίες, μιλάω λίγο στο πιάνο μου, το γαργαλάω και μετά κάθομαι και σκέφτομαι ποιος είναι ο πιο παράδοξος συνδυασμός συγχορδιών για να συνοδεύσουν το mood στο οποίο είμαι κάθε φορά. Αργότερα, αν συνεχίσω, ευελπιστώ να αλλάξει αυτό.

51

Στην ερώτηση «Γιατί αξίζει να ζεις τελικά;» ο Γιάννης Νάστας (βλ. συγκρότημα Xaxakes) είχε απαντήσει: «Για έναν μεγάλο έρωτα, για πολλούς έρωτες, ένα ωραίο πάρτυ, για μια μεγάλη καταστροφή, για να ακούσεις ή να γράψεις ή να πεις... ένα ωραίο τραγούδι, για τη βροχή, για τον ήχο από ένα ζευγάρι γόβες. Για να φέρεις ένα παιδί στον κόσμο, αν τύχει. Για να κάνεις ωραίες σκέψεις». Εσείς γιατί νιώθετε πως αξίζει να ζει κάποιος;

Έλα τώρα, είμαι μόνο 18, δεν είναι δυνατόν να γνωρίζω γιατί αξίζει να ζει κάποιος. Το πιο πιθανό να σου πω «για την ιταλική μακαρονάδα της μαμάς την Τρίτη το μεσημέρι μετά το σχολείο». Ο κ. Νάστας τα είπε μία χαρά νομίζω. Αν μου κάνεις την ίδια ερώτηση σε μερικά χρόνια από τώρα ίσως, ΊΣΩΣ να έχω μια καλύτερη απάντηση.

Μιλήστε μου λίγο για τους δίσκους, τις ταινίες και τα βιβλία που σας έχουν επηρεάσει, είτε καλλιτεχνικά, είτε ως άνθρωπο.

Γενικά αυτό που με έχει επηρεάσει περισσότερο μέχρι στιγμής ήταν τα βιώματα που είχα στα τρία χρόνια του λυκείου. Υπήρξα αρκετά μοναχικό άτομο ανά καιρούς αλλά τρομερά κοινωνικό ταυτοχρόνως. Αυτή η κατάσταση ήρθε και έδεσε καλά με τη μουσική που έτυχε να ακούω εκείνη την περίοδο, βασικοί καλλιτέχνες όπως Portis-head, Mary & The Boy, Pink Floyd, Velvet Un-derground, Tom Waits, Γιάννης Αγγελάκας... Στη συνέχεια η ψυχολογία μου «επέλεγε» τη μουσική που θα ακούσω και η μανία μου να ανακαλύπτω κι άλλα μουσικά σχήματα που συνδέονται με αυτά που ήδη γνώριζα με οδήγησε στους Nick Cave & The Bad Seeds, Tiger Lillies, Diamanda Galas, Tuxedomoon, Morphine, Dead Can Dance, Einstürzende Neubauten που μου άλλαξαν εντελώς τη ζωή... Ω, μα είναι τόσα πολλά και διαφορετικά τα ακούσματα που με έχουν εμπνεύσει που είναι αδύνατον ό,τι αναφέρω να είναι αντιπροσωπευτικό. Και είναι τρομακτικό, γιατί στην ουσία ξέρω πως δεν έχω ακούσει σχεδόν τίποτα ακόμα. Μπορώ να πω

σίγουρα πάντως, πως δεν ήταν ιδιαίτερα εύθυμη μουσική. Οι φίλοι μου με κορόιδευαν και λόγω των μουσικών επιλογών μου με έλεγαν «καταθλιπτικιά». Χαχα, το σκέφτομαι και γελάω.

Ο τομέας «ταινίες» είναι λίγο διαφορετικός. Λατρεύω να παρακολουθώ κινηματογράφο, βλέπω πολλές ταινίες πάσης φύσεως, κυρίως αυτές που μου προτείνει ο πατέρας μου. Είναι γνώστης. Μπορώ να πω πως οι δύο ταινίες που με στιγμάτισαν όμως, το «Τα φτερά του έρωτα» του Βιμ Βέντερς και το «Οδός Μαλχόλαντ» του Ντέιβιντ Λυντς, δεν ήταν προτάσεις του.

Όσο για τα βιβλία, είμαι στα πολύ κλασικά ακόμα. Με αγαπημένους τον Αρθούρο Ρεμπώ και τον Τσαρλς Μπουκόφσκι, είμαι στη φάση Τομ Ρόμπινς, Τζακ Κέρουακ, Αλμπέρ Καμύ• ξέρεις, ό,τι διαβάζουμε εμείς που τώρα ξεκινάμε.

Αυτή τη στιγμή, τι σας λείπει πιο πολύ από την Ελλάδα;

Οι βόλτες στην βρώμικα όμορφη Αθήνα χωρίς ομπρέλα, τα αρτίστικ μπαράκια που δεν κλείνουν στις 11 το βράδυ, οι άνθρωποι που γελάνε όσο πιο ενοχλητικά δυνατά γίνεται χωρίς ντροπή, το καθόλου ξενέρωτο -τελικά- ελληνικό φλερτάρισμα και το νόστιμο φαγητό. Κυρίως το νόστιμο φαγητό.

*φωτογραφίες του bigalejandro

52

Συνέ

ντευ

ξη D

epho

spho

rus

των

Άρη

& Γα

βριή

λ

54

Αφορμή: Ravenous Solemnity. Αιτίες: 2 προηγούμενοι δίσκοι που έχουν στοιχειώσει τα στερεοφωνικά μας και η προφανής τίμια στάση εντός και εκτός

μουσικής. Προσθέστε και τερματισμένο φανμποϋσμό και έχετε το πακέτο.Θάνος & Πάνος από Dephosphorus. Punk/crust/grind του καλύτερου είδους!!

Απολαύστε.

55

Δεν παίζετε live. Είναι επιλογή σας ή δεν το επιτρέπει η καθημερινότητά σας;

Θάνος: Μένω εδώ και 3 χρόνια στη Σουηδία, οπότε είναι κομματάκι δύσκολο να παίζουμε και να προβάρουμε όπως αντιλαμβάνεσαι...! Θα γίνει κι αυτό στην ώρα του.

Ποιά είναι η άποψή σας για τη σχέση του μουσικού με τις πολιτικές ιδέες; Θα πρέπει ο μουσικός να εκφράζεται πολιτικά ή η μουσική είναι πάνω απ’ όλα και «χωράει» τον οποιονδήποτε; Ρωτάμε μιας και το grind είναι το κατεξοχήν προνομιακό πεδίο πολιτικοποιημένων μπαντών.

Θάνος: Αναμφισβήτητα παίζει ρόλο η πολιτική. Όπως ακριβώς θα προσέξουμε αν αυτό που θα ακούσουμε μας εκφράζει σαν ανθρώπους και σαν μουσικούς, αυτό θα μας ενώσει και περισσότερο με την όλη αισθητική. Εάν η αισθητική και τα μηνύματα είναι εκτός του πλαισίου μας, προφανώς και δε θα «χωράει» στα ακούσματά μας και τα «θέλω» μας. Γενικά αν κάποιος πιστεύει ότι πάνω από όλα είναι η μουσική, μάλλον δε δίνει τόσο βάση στα μηνύματα όσο θα ’πρεπε, και αυτή είναι μια πολύ μεγάλη συζήτηση που θα πρέπει να μας απασχολήσει όλους. Πάνος: Τα πάντα είναι πολιτική.

Πόσο σημαντική είναι για σας η underground σκηνή, και ειδικά η εγχώρια; Θεωρείτε ότι un-derground και D.I.Y. είναι αλληλένδετα ή μπορούν να υπάρξουν και ανεξάρτητα;

Θάνος: Προσωπικά, πιστεύω ότι η D.I.Y. προσέγγιση των πραγμάτων που κάνει μια μπάντα προέρχεται από ένα punk πλαίσιο νόμων που αυτή έχει επιλέξει να υπηρετεί. Υπάρχουν πάρα πολλές μπάντες που είναι underground, αλλά δεν ακολουθούν τη D.I.Y. αισθητική ή προσέγγιση. Δε θεωρώ ότι το ένα είναι αναγκαστικά αλληλένδετο με το άλλο. Υπάρχει μια τάση γενικώς να κολλάμε ταμπέλες σε πράγματα και να προκαλούμε ψυχο-αναγκαστικά χαρακτηριστικά χωρίς ιδιαίτερο λόγο. Απλά από προκατάληψη. Ας ξεκολλήσουμε λίγο.

56

Astro-grind, computer programming, γαλλικό hardcore, black metal και Amiga. Ακραία πράγματα γενικότερα. Ποιά είναι η μεγαλύτερη αγάπη απ’ όλες; Υπάρχουν «ένοχες» απολαύσεις;

Θάνος: Για μένα, η μεγαλύτερη αγάπη από όλες είναι η εμμονή με την κασέτα, γενικότερα. Ο παππούς μου ήταν φωτογράφος και το στούντιό του αλλά και το σπίτι του ήταν πάντα γεμάτο από ταινίες, παλιές κινηματογραφικές μηχανές, παλιά βίντεο, μπομπινόφωνα, άπειρες κασέτες, βινύλια και αναλογικό κυρίως εξοπλισμό. Γι’ αυτό και ψάχνομαι ακόμα με παλιά κασετόφωνα και ευελπιστώ μια μέρα να μπορέσουμε να γράψουμε με τους Dephosphorus σε κασέτα. Πάνος: Συνολικά η μεγαλύτερη αγάπη μου είναι η μουσική – ανεξαρτήτως είδους – και το βινύλιο. Είμαι μονομανής άνθρωπος οπότε ανάλογα σε ποια περίοδο θα με πετύχεις, τον ελεύθερο χρόνο και τους συλλογισμούς μου θα μονοπωλούν μία ή δύο εμμονές - βέβαια κάποια πράγματα πρέπει να τα τρέχω συνέχεια όπως οι «συγκροτηματικές» συνεννοήσεις/ επικοινωνία και το Blastbeat Mailmurder. Αυτές οι δραστηριότητες με χαροποιούν οπότε δε θα μπορούσαν να είναι «ένοχες» απολαύσεις. Κάθε άλλο!

Όλες σας οι δουλειές είναι η χαρά του συλλέκτη μιας και είναι προσεγμένες στην πένα. Έχουν αξία όλα αυτά πλέον;

Θάνος: Φυσικά και έχουν αξία. Υπάρχει κόσμος που εκτιμάει πολύ τις δουλειές μας και είμαι σίγουρος ότι αυτό δεν έχει να κάνει με το αν είναι συλλέκτες ή όχι. Προσωπικά γοητεύομαι όποτε πιάνω στα χέρια μου μια κυκλοφορία σε βινύλιο, αντιλαμβανόμενος τη διαδρομή που έκανε το υλικό για να φτάσει στα

χέρια μου. Πάνος: Υπάρχουν φίλοι που χρεώνονται ταχυδρομικά έξοδα σχεδόν όσο και η αξία ενός δίσκου μας, έτσι ώστε να τον παραγγείλουν από Καναδά, Αυστραλία ή Νέα Ζηλανδία. Οπότε προφανώς εκτιμάται από λίγους εκλεκτούς η προσοχή στη λεπτομέρεια και η αναλογική μαγεία της μουσικής μας σε βινύλιο. Για να σας ιντριγκάρω λίγο, να αναφέρω ότι υπάρχουν κάποιες μικρο-λεπτομέρειες στις κυκλοφορίες μας τις οποίες κανείς δεν έχει προσέξει (ή τουλάχιστον δεν έχει αναφέρει δημόσια) μέχρι τώρα!

Είναι η εντύπωσή μας ή τους μουσικούς που θαυμάζετε τους «κυνηγάτε»; Split με Wake και Great Falls, αμφότερες μεγάλες μας αγάπες.

Θάνος: Οι Playing Enemy είναι μία από τις μεγαλύτερες αγάπες μας και ακόμα και τώρα τους ακούμε πολύ συχνά. Όταν μάθαμε ότι θα κάνουμε το split με τους Great Falls, τη νέα μπάντα του κιθαρίστα και τραγουδιστή Demian Johnston των Playing Enemy, δε νομίζω ότι θα μπορούσαμε να είμαστε περισσότερο ευχαριστημένοι! Τους Wake τους ξέραμε από πριν και κανονίστηκε εύκολα μιας και οι ίδιοι θέλανε να συνεργαστούμε. Το επόμενο split που θα είναι συνεργασία με τους Haapoja, κινείται στην ίδια λογική: συνεργαζόμαστε με μουσικούς που μας αρέσει η μουσική τους, η αισθητική τους και η δράση τους.Πάνος: Επιδιώκουμε να συσχετιζόμαστε και να συνεργαζόμαστε με ταλαντούχους μουσικούς και μπάντες που έχουν παρόμοια αισθητική και αντίληψη με εμάς. Εκτός από τα δύο συγκροτήματα που ανέφερες με τα οποία μοιραστήκαμε split-επτάιντσα, έχουμε συνεργαστεί με τον Ryan Lipynsky (Unearthly Trance, the Howling Wind, πρώην Thralldom, κλπ) ο οποίος

57

τραγούδησε, έγραψε στίχους κι έπαιξε κιθάρα στο Unconscious Excursion από το προηγούμενο album μας Night Sky Transform, με τον Τόλη Γιοβανίτη (Sonichaos Aeon) ο οποίος συνείσφερε στίχους σε 3 κομμάτια του Ravenous Solemnity, ενώ ο Πάνος Αλεξιάδης (πρώην Lunar Miasma) είναι υπεύθυνος για τα ηλεκτρονικά στοιχεία του Axiom.

Επίσης, σε όλους αυτούς τους μουσικούς που εκτιμάτε αναφέρεστε ως «συντρόφους». Λέξη σπάνια στα μουσικά δρώμενα μιας και οι μπάντες φοβούνται πως θα κολλήσουν καμιά μεταδοτική ασθένεια από τέτοιους όρους και θα πρέπει να απαντήσουν πιο σοβαρά σε καμιά ερώτηση. Τί περιεχόμενο έχει αυτή η λέξη για εσάς;

Θάνος: Ελευθερία!Πάνος: Χαίρομαι που κάνετε αυτή την ερώτηση. Το «σύντροφος» είναι ένας όμορφος, δυνατός όρος γεμάτος νόημα. Σύντροφοι για εμάς είναι οι άνθρωποι με τους οποίους μοιραζόμαστε το πάθος μας για τη μουσική (και την τέχνη γενικότερα), έχουμε παρόμοιες αντιλήψεις/πεποιθήσεις, αλληλο- βοηθιόμαστε/υποστηριζόμαστε και συχνά έχουμε φάει ψωμί κι αλάτι μαζί. Χάρη σε αυτούς τους ανθρώπους η underground σκηνή είναι το σπίτι μας, ένας δημιουργικός και γόνιμος χώρος έκφρασης και αλληλεπίδρασης!

Στα αυτιά μας τουλάχιστον, ο νέος σας δίσκος Ravenous Solemnity έχει ξεφύγει κάπως από τις grind μανιέρες και πλέον συνομιλεί έντονα με τον σύγχρονο (εμπρός για τα μπουντρούμια) ακραίο death/black ήχο μεγαθηρίων όπως οι Portal, οι Dead Congregation και οι Deathspell Omega. Αλλά έχει και κάτι κρυφές punk τσίτες για να μην ξεχνιόμαστε. Προς τα πού πάει από εδώ και πέρα;Θάνος: Νομίζω ότι οι punk τσίτες που

αναφέρετε είναι παραπάνω από κρυφές και μάλιστα θα έλεγα ότι τα περισσότερα κομμάτια είναι πολύ πιο punk από death metal στο Ravenous Solemnity...! Υπάρχει πολύ υλικό που είναι έτοιμο να κυκλοφορήσει και δεν έχει νόημα να πούμε που κυμαίνεται γενικά. Κάθε κυκλοφορία έχει τον λόγο της!

Ποιό θα ήταν το ιδανικό line-up για να λέγατε ότι «βγάζουμε εισιτήρια τώρα και φεύγουμε»;

Θάνος: Neurosis, Young Widows, Dead Congregation, Ken Mode, Oranssi Pazuzu.

Τί δε θα κάνατε ποτέ;

Θάνος: Παρακαλητά για να μας κυκλοφορήσει μια εταιρία τις δουλειές μας.

58

59

Συζη

τώντ

ας μ

ε τον

Τύ

ρανν

ο τη

ς Car

dboa

rdia

του

Δημή

τρη

Μπα

μπίλ

η

Η Cardboardia είναι μια ανεξάρτητη κοινότητα καλλιτεχνών και ειδικών από διάφορους τομείς από τη Ρωσία, τις ΗΠΑ, την Ολλανδία και αλλού.Η Cardboardia (Χαρτονία) είναι μια χώρα χωρίς έδαφος αλλά με ένα καθόλα λειτουργικά πολιτικό και οικονομικό σύστημα. Το πολιτικό σύστημα της Cardboardia είναι η Τυραννία! Η διοίκηση της χώρας είναι στα χέρια του Τύραννου και της γυναίκας του, της Prime Viktoria. Αυτοί είναι που εκκινούν και συντονίζουν τις δραστηριότητες των διάφορων υπουργείων, τομέων και υπηρεσιών, των οποίων ηγείται το Προσωπικό της Cardboar-dia. Αυτοί αποτελούν και την πλειονότητα του πληθυσμού της χώρας, που πλέον μετρά αρκετές δεκάδες χιλιάδες ανθρώπων.

Η χώρα της Cardboardia υπάρχει μόνο κατά την υλοποίησή της.Με πρόσκληση από άλλα κράτη και έθνη, τα μέλη της Cardboardia κατασκευάζουν χαρτονένιες πόλεις μεγάλης κλίμακας. Κάθε Χαρτονού-πολη έχει ένα τοπικό νόμισμα, το «Κακόγευστο», καθώς και μια ισχυρή και παράλογη γραφειοκρατία. Είναι ανοικτή για τους τουρίστες και για πιθανούς νέους κατοίκους. Οποιοσδήποτε θέλει μπορεί επισήμως να ενταχθεί στον πληθυσμό της Cardboardia μέσω του επίσημου δελτίου παροχής Ιθαγένειας. Όλοι μπορούν να γίνουν κάτοχοι κινητής ή ακίνητης χαρτονο-περιουσίας ή να πραγματοποιήσουν τα δικά τους project εντός της δημιουργικής οικονομίας της πόλης.

Οι εθνικές εορτές είναι ιδιαίτερα δημοφιλείς στους κατοίκους και τους τουρίστες της Cardboardia.

Άλλοτε με δική τους πρωτοβουλία και άλλοτε μετά από πρόσκληση από άλλες χώρες και οργανισμούς μέλη

της Cardboardia διοργανώνουν μεγάλης κλίμακας παρελάσεις, μάχες χαρτονο-σωλήνων και μοναδικά

θεματικά party. Οι πόλεις της Cardboardia είναι προσωρινές,

συνεργατικά κατασκευασμένες και κατοικούνται σε διάφορα μέρη του κόσμου (Φινλανδία, Γερμανία,

Ρωσία, Ιαπωνία κα.) Η Cardboardia είναι στην ουσία μια κοινότητα «παιχνιδιού ρόλων», όπου «οι επισκέπτες

μπορούν να δημιουργήσουν μια νέα ταυτότητα, συμβάλλοντας παράλληλα στην ανάπτυξη της πόλης,

χρησιμοποιώντας το χαρτόνι ως εκφραστικό και καλλιτεχνικό τους μέσο.»

Συνέντευξη με τον Τύραννο της Cardboardia (Χαρτονίας)

Τον συναντώ νωρίς το πρωί της Κυριακής. Έχουμε δώσει ραντεβού έξω από το ξενοδοχείο του στην Ομόνοια. Στην δεκάλεπτη καθυστέρησή μου απαντά αυστηρά: «Έκανες έναν Τύραννο να σε περιμένει!». Στην έκπληξή μου χαμογελά: «Κι εγώ τώρα κατέβηκα» μου λέει και ξεκινά να περπατά. «Θα με βοηθήσεις να πάρω δώρο στο γιο μου; Είναι πέντε χρονών και τρελαίνομαι που δεν είμαι μαζί του! Μου λείπει ήδη» εξηγεί σε άρτια αγγλικά, όμως η προφορά του δεν βοηθά καθόλου. Στο δρόμο ο κόσμος τον κοιτά. Είναι λογικό. Δεν βλέπεις καθημερινά μεγαλόσωμους Ρώσους με πηλίκιο, γενειάδα και T-shirt με την καρικατούρα τους.

«Πριν από πολλά χρόνια, τα αφεντικά των τσίρκων, οι ιδιοκτήτες, οι διευθυντές τους, αποκαλούνταν “τύραννοι”».Ήταν το επίσημο όνομα για το αφεντικό του τσίρκου! Όταν το ανακάλυψα αυτό, χάρηκα πολύ που είμαι Τύραννος γιατί σίγουρα η Χαρτονού-πολη από καιρό σε καιρό θυμίζει τσίρκο, άλλα όλες οι πόλεις μοιάζουν με τσίρκο! Άρα η διαφορά δεν είναι μεγάλη! Έτσι κι εμείς, πρέπει να γυρνάμε από δω κι από κει, να ψάχνουμε μέρος, να εγκαθιστούμε την πόλη κάπου για λίγο, συχνά η όλη κατάσταση είναι χάλια, οπότε είναι πολύ κοντινό σε μια Τσιρκού-πολη. Άλλωστε έχουμε και μερικούς καλλιτέχνες του τσίρκου που συμμετέχουν…

Είμαι λοιπόν ο Τύραννος της Card-boardia αλλά στην πραγματικότηταεπικρατεί αναρχία!Ο καθένας κάνει ό,τι θέλει αλλά κάθε τόσο εμφανίζομαι και λέω: «δε μ’ αρέσει αυτό». Κι αυτό είναι ξεκάθαρο. Και όλοι το αποδέχονται. Γιατί κατά κάποιο τρόπο με εξέλεξαν. Γιατί κάνουμε εκλογές για όλα.

-Πόσο συχνά;

- Μόνιμα! Ασταμάτητα! Έχουμε παντού στην πόλη τενεκέδες για τις ψήφους και για τα

σκουπίδια. Και είναι εκλογές χωρίς εναλλακτική γιατί μπορείς να ψηφίσεις εμένα μόνο. Ίσως κάποια κοπέλα μου αφήσει ένα σημείωμα, με τον αριθμό της, «Call me Tyrant» ή κάτι τέτοιο, οπότε στην πραγματικότητα είναι ψήφος υποστήριξης. Μ’ αγαπάνε ουσιαστικά. Αν έρθεις στην Χαρτονού-πολη θα βρεις τουλάχιστον ένα μεγάλο άγαλμα της δόξας μου και πάντα θα συναντήσεις πολλές διαδηλώσεις γύρω στην πόλη υπέρ μου ή εναντίον μου. Και αν είναι εναντίον μου είναι ακόμα καλύτερα γιατί τότε τους υποστηρίζω εγώ. Συχνά μάλιστα οργανώνω εγώ τις διαδηλώσεις εναντίον μου γιατί, ξέρεις, η πολύ αγάπη μπορεί να με διαφθείρει… (γέλια)

Κάτω απ’ τον Τύραννο είναι η Prime Victoria, η γυναίκα μου. Έχουμε πολλά οράματα και συχνά εκείνη είναι πιο αυστηρή από μένα, θέλει περισσότερους κανόνες. Κάτω απ’ την Prime Victoria έχουμε το Δημαρχείο, είναι σαν διοικητήριο. Έχουμε Υπουργείο Πολιτισμού, Υπουργείο Σχεδιασμού… Οι υπουργοί αυτοεπιλέγονται ή αν δουλεύουν σκληρά απλά τους παραχωρώ κάποιο Υπουργείο. Εξαρτάται απ’ την διάθεσή σου, απ’ τις επιθυμίες σου. Συχνά το αξίωμα παραμένει καιρό. Ο τελευταίος Δήμαρχος διατηρήθηκε για 4 «πόλεις». Άλλοτε κρατά για μικρότερο διάστημα. Έχουμε Υπουργείο Χαρτονιού. Ο Υπουργός ζει στο Άμστερνταμ και ασχολείται επαγγελματικά με το χαρτόνι. Γι’ αυτό είναι και ο Υπουργός! Και έχουμε ένα ευρύ γραφειοκρατικό σύστημα. Σε κάθε πόλη υπάρχουν καινούργιοι άνθρωποι, αφού κυρίως έρχονται οι εκάστοτε ντόπιοι και, σπανιότερα, κάποιοι έρχονται ξανά και ξανά και κάνουν μεγάλη καριέρα στο πολιτικό σύστημα, αλλά μετά εξαφανίζονται γιατί με τις μετακινήσεις χάνουμε επαφή. Κάποιες φορές τους ξανακαλώ, έχει συμβεί αυτό. Κάπως έτσι έχουν τα πράγματα.»

«Στο Προσωπικό της Cardboardia υπάρχουν αρχιτέκτονες, σχεδιαστές, που προτείνουν τρόπους για να προσελκύσουμε τον κόσμο αλλά συχνά βρίσκουμε και ντόπιους που είναι σούπερ καλλιτέχνες και θέλουν να συμμετέχουν και κάνουν σπουδαία πράγματα.»

62

Η Χαρτονού-πολη σε πλήρη ανάπτυξη

Τιραν (στα ρώσικα)

63

«Φτιάχνουμε τα γκρουπ για τα εργαστήρια, 20 με 30 άτομα, που κατανοούν ότι θα μορφωθούν από αυτό, δεν είναι εθελοντές, αλλά υπογράφουν ότι θα είναι μαζί μας για 2-3 βδομάδες γιατί θα μάθουν από μας»

«Δουλεύουμε μαζί τους, κατασκευάζουμε την πόλη, για 4-5 μέρες είναι κλειστά για το κοινό, και μετά ανοίγουμε μαζί με την ομάδα και όλοι μπορούν να συμμετέχουν αλλά πλέον σε άλλη βάση. Σαν διαφορετικά στάδια της ζωής της πόλης. Πρώτα αυτοί που το φτιάχνουν, μετά αυτοί που θέλουν να συμμετάσχουν.»

«Η ζωή στην πόλη αλλάζει μέρα με τη μέρα. Κάποτε, που λειτουργούσαμε για ένα μήνα, χρειάστηκε στις δυο εβδομάδες να κλείσουμε την πόλη για δυο μέρες, ώστε να την φτιάξουμε καλύτερα. Είχαμε καταλάβει ότι είχαν γίνει πολλά λάθη και έπρεπε να ξανακατασκευαστεί. Αλλά έπρεπε να περάσουμε αυτή τη διαδικασία. Γι’ αυτό και έχει ενδιαφέρον από την πλευρά του αστικού σχεδιασμού. Οι φοιτητές που δουλεύω μαζί τους είναι πολεοδόμοι, αρχιτέκτονες, σχεδιαστές. Συχνά είναι και καθηγητές από αυτές τις Σχολές. Προφανώς υπάρχουν και πολλοί καλλιτέχνες που συμμετέχουν, αλλά κυρίως είναι αρχιτέκτονες και πολεοδόμοι. Οι καλλιτέχνες συνήθως παραείναι τεμπέληδες για κάτι τέτοιο.»

«Την τελευταία φορά επισκέφτηκαν την Χαρτονού-πολη 400,000 άνθρωποι, 15-20 χιλιάδες ανά ημέρα, στα πλαίσια ενός φεστιβάλ μιας ρωσικής πόλης 1εκ. κατοίκων»

«Ερχόμαστε σε συμφωνία με τον χώρο που θα μας φιλοξενήσει και κάνουμε ανοικτό κάλεσμα στο internet για όσους θέλουν να υποβάλουν αίτηση ιθαγένειας.»

«Οι ντόπιοι προτείνουν projects, χτίζουν την πόλη σε συνεργασία με μας, που τους δείχνουμε πώς να δουλεύουν το χαρτόνι και τους παράσχουμε το πολιτικό σύστημα, τους κανόνες»

«Αυτός που θα θελήσει να πάρει ιθαγένεια, πρέπει να πάει στο Δημαρχείο να κάνει αίτηση ιθαγένειας και να καταδυθεί σε μια γραφειοκρατία: θα πρέπει να συμπληρώσει πολλές αιτήσεις, εντελώς άχρηστες, θα πρέπει να μιλήσει με πολλούς ανθρώπους, να περιμένει σε ουρές. Υπάρχει ένας ειδικός χώρος για όσους «περιμένουν στην ουρά», δεν μπορείς να έχεις γραφειοκρατικό σύστημα και να μην βάζεις ανθρώπους να περιμένουν σε μια ουρά. Κι αν δεν έχεις μια πραγματική «ουρά» θα πρέπει να την δημιουργήσεις…

-Οπότε, προσλαμβάνεις ανθρώπους για να στέκονται; -Όχι! Απλά λέω ότι αν θέλουν την τάδε σφραγίδα, πρέπει να σταθούν εκεί για x ώρα. Και μπορεί να χρειαστεί να μαζέψουν μέχρι και 20 σφραγίδες, ακόμα και από αγνώστους. Πας σε διάφορα σπίτια, ζητάς μια σφραγίδα, αυτοί κατά πάσα πιθανότητα δεν θα έχουν, και πρέπει να τους κάνει διάφορες χαζομάρες μέχρι να πάρεις την σφραγίδα. (γέλια) Είναι πολύ αστείο να κάνεις τους ανθρώπους να καταλαβαίνουν πως δουλεύει όλη αυτή η γραφειοκρατία. Κάποιοι διαμαρτύρονται «Γιατί πρέπει να το κάνω;;;» και γω λέω «Δεν “πρέπει” να το κάνεις, αν δε θες…» (γέλια). Το ίδιο και με τα χρήματα. Αν θες να βγάλεις λεφτά στη Cardboardia πρέπει να έχεις «άδεια εργασίας» όπως και για να ξεκινήσεις μια επιχείρηση. Αν θες όμως να ανήκεις πραγματικά στη Cardboardia χρειάζεσαι Διαβατήριο, κι αυτό γίνεται μόνο μετά από πολλά χρόνια παραμονής στο καθεστώς της «άδειας εργασίας» μέχρι να πας στο επόμενο στάδιο που είναι το «πραγματικό» Διαβατήριο. Και είναι τότε που μπορείς να εισαχθείς στο τραπεζικό σύστημα, το ανώτερο επίπεδο, γιατί όλα στην χώρα μου, στην πόλη μου, γίνονται με το δικό μας νόμισμα, το «Bad Taste» (=Κακόγευστο). Μπορείς να αλλάξεις τα χρήματά σου, π.χ. για το ευρώ η αναλογία είναι 1 Κακόγευστο = 50 λεπτά. Και το νόμισμα είναι απόλυτα σταθερό γιατί συνδέεται με το χαρτόνι! Όχι με το χρυσό! (γέλια) Συνδέεται με τη μηδαμινότητα. Γι’ αυτό είναι σταθερό! Μαζί με το Διαβατήριο,

64

Η μίξη με την κουλτούρα της Ταϊβάν είναι τουλάχιστον εντυπωσιακή

πορεία προς τιμήν του Τυράννου στην Ταϊβάν

65

λοιπόν, παίρνεις και το Βιβλιάριο Επιταγών και είναι αληθινό γιατί συνδέεται με τα αληθινά σου χρήματα… Άλλωστε, φεύγοντας από την Cardboardia μπορείς να τα αλλάξεις ξανά στο νόμισμά σου… Κι αυτό το κάνει, αληθινό νόμισμα.

-Σωστά…σωστά!»

«-Ο γιος σου έχει θέση σε αυτό το σύστημα;

-Έχει πολλές θέσεις! Αλλά όταν ταξιδεύουμε, λόγω της ηλικίας του, δεν ακολουθεί. Στα επόμενα χρόνια θα είναι πιο συχνά παρών σίγουρα. Αν θέλει, βέβαια. Δε θα τον πιέσω. Νομίζω όμως ότι του αρέσουν όλα αυτά που κάνουμε, γιατί πάντα όταν κάνουμε κάποια εκδήλωση στη Μόσχα, λατρεύει να έρχεται. Και γενικά του αρέσει το θέατρο…

-Έχει καταλάβει ότι ο πατέρας του είναι Τύραννος και μόνο κάποιες χιλιάδες ανθρώπων το αποδέχονται αυτό;

- Όχι. Αλλά δε θέλω να το αποδεχτούν και όλοι, σωστά;»

«-Ποιο είναι το background σου; Φαντάζομαι δε γεννήθηκες Τύραννος… μάλλον αυτοανακηρύχθηκες …

-Πριν την Cardboardia έφερνα μπάντες από το εξωτερικό για συναυλίες στη Ρωσία. Δούλευα αρκετά κοντά στην performance. Δούλευα με τους Tiger Lillies, ήμουν ο πρώτος που τους έφερε στη Ρωσία, πριν από 15 χρόνια περίπου, και συνεργαστήκαμε για 10 χρόνια. Αλλά δούλευα και με άλλες μπάντες, από το Λονδίνο και αλλού. Διοργάνωνα φεστιβάλ και τέτοια. Κατά κάποιον τρόπο, από άποψη παραγωγής, με έχει βοηθήσει σε όλο αυτό. Στο να φτιάξω την Χαρτονού-πολη, γιατί έχει την ίδια δουλειά οργανωτικά. Ήταν πολύ ενδιαφέρουσα εποχή για μένα, αλλά έπινα πολύ, δούλευα με μπάντες, είχα δύο δικά μου μπαρ στη Μόσχα… Έχω τελειώσει όμως με αυτά. Δε θέλω να προωθώ πια το αλκοόλ και τα ναρκωτικά. Και όλο αυτό το σύστημα με τις μπάντες και τα

clubs δεν κάνει τίποτα άλλο από το να προωθεί τα ναρκωτικά και το αλκοόλ και γω πλέον νιώθω ότι δεν το θέλω αυτό. Κι έτσι, στη Χαρτονού-πολη δεν μπορείς να καπνίσεις ή να πιεις, κυρίως δουλεύεις ή περνάς καλά χωρίς ουσίες. Και το Προσωπικό της Cardboardia δεν πίνουν καθόλου ή ελάχιστα, δεν είναι σημαντικό για αυτούς. Αυτό θέλω να προωθώ πια. Να είσαι δημιουργικός. Να κατασκευάζεις. Όχι μόνο με τα χέρια. Μπορείς να ετοιμάσεις μια perfor-mance, κάτι τελείως χαζό, χειρότερο και από ό,τι αν ήσουν τελείως μεθυσμένος, γιατί έχεις περισσότερη ενέργεια. Όμως χρειάζεται να είσαι ανοικτός για όλα αυτά.»

Σε αυτό το σημείο συνειδητοποιούμε ότι έχουμε χαθεί. Έχουμε κάνει ένα μεγάλο κύκλο συζητώντας και έχουμε ξεχάσει τελείως που κατευθυνόμαστε. Μετά από μερικές ερωτήσεις και δύο τρία περίπτερα, ξαναπιάνουμε το νήμα:

«- Πέρα από τα μπαρ και τις μπάντες, έχεις κάνει και κάποιες σπουδές;

-Δεν έχω τελειώσει το Πανεπιστήμιο. Δεν με πειράζει όμως. Ήμουν τόσο απασχολημένος με τη δουλειά. Αλλά σπούδασα σε τρία Πανεπιστήμια. Παρατούσα το ένα και πήγαινα στο άλλο. Οι κύριες σπουδές μου είναι στη Φιλοσοφία, εκεί παρέμεινα το περισσότερο. Τρία χρόνια. Προηγήθηκαν κάποιες ξένες φιλολογίες αλλά τις βαρέθηκα. Έμαθα και μογγολικά, αλλά επίσης τα παράτησα. Ήμουν πολύ τεμπέλης.

-Και η αρχιτεκτονική και η πολεοδομία που εντάσσονται στη δουλειά σου, πώς προέκυψαν;

-Αυτό για μένα είναι το σημαντικότερο. Γιατί η Χαρτονού-πολη είναι κάτι σαν εργαλείο για έρευνα στον αστικό σχεδιασμό.Σίγουρα, από τη μια είναι ένα φεστιβάλ, με πολλά αστεία πράγματα, για τις οικογένειες, με ωραίο design και τα λοιπά, αλλά για μένα και ελπίζω και για αυτούς που μας καλούν, είναι κυρίως ένα εργαλείο για να ερευνήσουμε τι θέλει η τοπική κοινωνία της κάθε πόλη που μας υποδέχεται.

66

Λίγο πριν το τέλος, το δώρο του μικρού εντοπίζεται. Μια χάρτινη τριήρης και ένα αντίστοιχο πλοίο των Vikings από ένα χαζοτουριστικό κατάστημα στην Πλάκα. Βλέποντας τον ενθουσιασμένο για τα δώρα και την ελάχιστη για αυτόν τιμή τους (η Μόσχα είναι ακριβότερη πόλη του κόσμου, οπότε όλα του μοιάζουν πάμφθηνα...) δοκιμάζω την ερώτηση κλειδί. Αυτονόητη, αλλά συνάμα σύνθετη…

«- Απλή ερώτηση, απλή απάντηση: Πολιτική;

-Δεν είναι απλό! Τι εννοείς; (γέλια)

-Τι γίνεται με την πολιτική; Πως συνδέεται αυτό που κάνεις με την πολιτική;

-Δεν είναι καθόλου εύκολη ερώτηση. Από τη μια μπορείς να πεις ότι όλα συνδέονται με την πολιτική, γιατί αφού έχουμε μια χώρα, την Cardboardia, σίγουρα έχουμε πολιτική, αλλά προς το παρόν δεν είναι πραγματικά

σχετισμένο με την πολιτική, γιατί κανένα κόμμα δεν μας αναγνωρίζει, καμιά χώρα… Δεν μας υπολογίζουν ως εξουσιαστές. Είμαστε εκτός υψηλής πολιτικής… Αλλά έχουμε πολλά πολιτικά παιχνίδια στο εσωτερικό της Cardboardia, εμένα αυτά μου φτάνουν και μου περισσεύουν.

-Γνωρίζουμε ωστόσο ότι η κατάσταση στη Ρωσία είναι περίεργη…

-Παντού είναι!

-Δε θα έλεγες λοιπόν ότι είναι διαφορετικά…

-Όχι. Δεν αντιλαμβάνομαι αυτό που κάνω σαν πολιτικό ακτιβισμό.Πιστεύω ότι οι άνθρωποι πρέπει να δίνουν κυρίως προσοχή στις δράσεις, όχι στις συζητήσεις. Δεν είμαι πολύ των συζητήσεων. Γι’ αυτό διαλέγω την Τυραννία. Δεν μ’ αρέσουν οι συζητήσεις. Πιστεύω ότι οι συζητήσεις βοηθούν τα άσχημα να αναδύονται. Οι περισσότερες

Ο επίσημος χάρτης

67

εργαστήριο προετοιμασίας

Με την δημιουργική ομάδα

68

εμπειρίες μου από πολιτικές διαδικασίες ήταν άσχημες. Τελευταία, κάναμε μια δράση στη Ταϊβάν για ένα μήνα, κάναμε εργαστήρια, παρελάσεις κλπ. Ήμασταν προσκεκλημένοι του Δήμου και συνομιλούσα με τον τοπικό Δήμαρχο. Κάθε μέρα ερχόταν στα εργαστήρια, κουβέντιαζε, έβγαζε φωτογραφίες, δε μιλούσε όμως καθόλου αγγλικά. Στην συγκεκριμένη περίπτωση, τον συμπάθησα ιδιαίτερα γιατί δεν καταλάβαινα τι έλεγε. Μίλαγε πολύ, έμοιαζε φιλικός, αλλά δεν είμαι σίγουρος ότι η πόλη του τα πάει καλά… Μου άρεσε σαν άτομο, αλλά μάλλον επειδή δεν καταλάβαινα τι έλεγε… Στην Cardboardia έχουμε πολιτικές πτυχές, είναι μια χώρα με κανόνες, έχουμε πολιτικό σύστημα, αλλά δεν είναι μια παρωδία ή κάτι παρόμοιο. Προσπαθώ να καταλάβω, ελπίζω και οι υπόλοιποι να νιώθουν το ίδιο, ποιος είναι ο τρόπος που λειτουργεί η πόλη, πως πρέπει να είναι, πως πρέπει να λειτουργεί η κοινότητα, πώς να συνυπάρχουμε, πώς να αναμιγνύουμε διαφορετικές κουλτούρες, που είναι ένα από τα βασικά ζητήματα στις πόλεις σήμερα. Αυτά είναι που ερευνούμε. Προς το παρόν, δεν ασχολούμαστε με την ρωσική πολιτική σκηνή γιατί είναι πολύ βαρετή. Και τελείως παράλογη. Εγώ, όμως, έχω τον δικό μου παραλογισμό. Και οι δικιές μου ασυναρτησίες είναι πολύ αστείες, ευχάριστες. Οι δικές του είναι ηλίθιες και επικίνδυνες. Και χωρίς εναλλακτική. Αν κάνω κάτι το πραγματικά πολιτικό, θα πάω στη φυλακή τους. Και προσωπικά δε θέλω να πάω στη φυλακή τους. Γι’ αυτό και στην Cardboar-dia έχουμε φυλακή, αλλά είναι κατά βούληση. Πρέπει να θες να πας. Και πρέπει να πληρώσεις, να αγοράσεις εισιτήριο, για να μπεις στη φυλακή. Και τα διπλάσια για να μαστιγωθείς. Το ίδιο ισχύει και στη Ρωσία. Αν έχεις πολλά λεφτά και δεν σου αρέσουν οι πολιτικοί, απλά πας φυλακή, παίρνουν τα λεφτά σου κλπ…

-Πιστεύεις ότι θα έκανες το ίδιο project αν δεν ήσουν στη Ρωσία;

-Δεν ξέρω και δεν με ενδιαφέρει. Απλά κάνω αυτό που θεωρώ ότι έχει ενδιαφέρον. Για μένα είναι πολύ σημαντικό, οι άνθρωποι, και ειδικά

όσοι ασχολούμαστε με την τέχνη, να μην μιλάμε για προβλήματα, αλλά να εκπαιδεύσουμε τους νεότερους, να επικοινωνήσουμε με τους ανθρώπους βιωματικά και με διάθεση για πειράματα. Και τότε, ίσως κάποιος κάπου σε 20 χρόνια να έχει περισσότερες επιλογές. Αλλά σήμερα αυτό που βλέπω είναι όλοι να ασχολούνται κυρίως με βαρετά πράγματα. Δουλειές γραφείου, σαββατιάτικες έξοδοι για βότκα κλπ. Η εκπαίδευση για μένα είναι το σημαντικότερο, και δεν εννοώ τα σχολεία, αυτά παράγουν μόνο σκλάβους.»

«Αλλά αρέσει στους ανθρώπους να είναι σκλάβοι. Σίγουρα τους αρέσει.Όποτε προτείνω σε κάποιον να γίνει σκλάβος στην Cardboardia, οι περισσότεροι πηγαίνουν. Απλά τους λέω τι να κάνουν και μετά έρχονται και με ρωτούν «τι να κάνουμε τώρα;» και όταν τους υποδεικνύω εκείνοι διαμαρτύρονται και λένε «τι; γιατί; γιατί να το κάνω;» και απαντώ «Γιατί ρώτησες…». Πάντα έτσι γίνεται. Έρχονται και με ρωτάνε «τι να κάνουμε τώρα;» και τους λέω «πηδάτε πάνω κάτω για μισή ώρα», με ρωτούν «γιατί;» και τους λέω «γιατί το είπα εγώ!» και πηδάνε! Είναι τόσο παράξενο! Γιατί με ρωτούν; Αν με ρωτάτε, κάντε ό,τι λέω… Αν δεν θέλετε, τότε γιατί με ακούτε; Σκατά! Κάντε ό,τι λέω! Γιατί με ρωτάτε; Ποιος είμαι; Γιατί με ακούτε; Επειδή μοιάζω έξυπνος; Γιατί; Επειδή αποκαλώ τον εαυτό μου Τύραννο… Οκ! Σκατά! 50 άνθρωποι πηδούν πάνω κάτω για μισώ ώρα… Και το κάνουν συχνά! Σκατά!»

Με κοιτάζει με μάτια σχεδόν δακρυσμένα από γέλια, θυμό και απορία. Έχει δίκιο. Σκατά! Σε κάθε Τύραννο. Εκτός από αυτόν.

69

Ημε

ρολό

για

Συλλ

ήψεω

ν

Ο μύθος των ιδανικών της πατρίδας, διαποτισμένος απότο ακμαίο ηθικό του στρατεύματος. Χουντικά κατάλοιπακαι απωθημένα με τους γείτονες απο την ανατολή.

Μια στρεβλή ανάμνηση των χρόνων της τουρκοκρατίας και της μεγάλης Ελλάδας, πιο μικροπρεπούς κι από το ιδιώνυμο του εθνάρχη.

Φωτογραφίες: Ορέστης Σεφέρογλου

Ελληνικός Στρατός

Και κάποιοι, κάποια στιγμή, από λάθος ή απο επιλογή, απο σύμπτωση ή ατυχία, από πιέσεις ή προτροπές καταλήγουν να θητεύουν μέσα στο στόμα του Εθνικού Θηρίου. Τον Ε.Σ. Αυτή η θητεία, χωρίς δράματα και υπερβολές, είναι μια ιδιότυπη πληρωμή χρόνου στις ένοπλες δυνάμεις ενός κράτους που πάντα επιχειρεί να σε μετατρέψει σε ό,τι πιο αναλώσιμο χρειάζεται.

Το μείζον ζήτημα, αν είναι τίμιο να αρνηθείς την στράτευση, να βρεθείς εκεί και να παρέμβεις πολιτικά, να πάρεις απαλλαγή ή να χρησιμοποιήσεις γνωριμίες για μια πιο άνετη θητεία δεν ενδιαφέρει αυτό το κείμενο.

Αυτό εδώ το ημερολογιακό σημείωμα, αναδρομικό και γεμάτο αμφιβολίες, ξεκινάει από το ένα πολύ συγκεκριμένο ζήτημα, μιας και θέμα του είναι μια βραχονησίδα, όπου μόνο οπλισμένοι και ντυμένοι στα χακί, κουρεμένοι και ξυρισμένοι, με άρβυλα και ηθικό ακμαιότατο και ανεπιθύμητοι μπορούν να πατήσουν το πόδι τους. Το Φαρμακονήσι. Ανατολικά της Λέρου, όπου βρίσκεται το στρατόπεδο του τάγματος που επανδρώνει τη βραχονησίδα, λίγα μόλις μίλια από τις τουρκικές ακτές.

Η τοπική κοινωνία

Η Λέρος σαν μικρό και αραιοκατοικημένο νησί, έχει χαρακτηριστικά που λίγο -πολύ

72

συναντώνται σε όλες τις αντίστοιχες κοινότητες. Όμως η οικονομία της Λέρου παρουσιάζει μία ιδιαιτερότητα. Εκτός από τον τουρισμό και την αλιεία, βασίζεται σε μεγάλο βαθμό σε τρεις άξονες: τον στρατό, το ψυχιατρείο και τους πρόσφυγες, που πάντα αποκαλούνται μετανάστες. Εκτός αν τα συμφέροντα του κράτους, της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των ΜΚΟ, που εργολαβικά έχουν αναλάβει τη διαχείριση του ζητήματος επιβάλλουν να βαφτιστούν πρόσφυγες. Τότε με ευκολία χαρακτηρίζονται πρόσφυγες και μάλιστα αρκετά

περισσότεροι απ' όσους μπορείς να μετρήσεις στην πραγματικότητα. Αλλά αυτό θα μας απασχολήσει παρακάτω.

Όπως στις περισσότερες περιοχές της χώρας όπου υπάρχει κάποιο στρατόπεδο, έτσι και στη Λέρο, η τοπική κοινωνία είχε μια ιδιαίτερη σχέση με τους στρατιώτες. Και αυτή η ιδιαίτερη σχέση ήταν, σχεδόν εξ ολοκλήρου, οικονομική. Οι ντόπιοι αντιμετωπίζουν τους στρατιώτες ως ξένους και δεν τους αγκαλιάζουν ποτέ. Ούτε όταν αφήνουν τα χρήματα τους σε κάθε λογής επιχείρηση. Αντιθέτως, οι στρατιωτικοί ενσωματώνονται ως αγαπητά μέλη της κοινωνίας, λόγω του πιο μόνιμου χαρακτήρα της παραμονής στο μέρος, αλλά και της... κοινωνικής τους θέσης. Οι εξαιρέσεις σε αυτήν

την τόσο υπαρκτή κοινωνική πραγματικότητα είναι δεδομένες.

Όσο διαρκούσε η έξοδος των φαντάρων από το στρατόπεδο, από τις 14.00 μέχρι τις 22.00, η ζωή στη Λέρο νέκρωνε. Φυσικά, ακόμα και αυτές τις ώρες, όποιος πρόσφερε αγαθά ή υπηρεσίες, από το μικρότερο μαγαζάκι μέχρι τους κλασικούς πολυεπιχειρηματίες, ήταν στο πόστο του. Οι μόνοι που ήταν στα πόστα τους εκείνες τις νεκρές ώρες ήταν οι επιχειρηματίες της εστίασης και του τουρισμού.

Είναι δεδομένο επίσης, ότι στα απομακρυσμένα νησιά, οι περισσότεροι στρατιώτες που υπηρετούν είναι ντόπιοι. Εύλογα λοιπόν, στο στρατόπεδο είχαμε καθημερινή και ενδελεχή ενημέρωση για τα τοπικά τεκταινόμενα.

Σε τέτοιες συζητήσεις διερεύνησης άρχισα να μαθαίνω δέχομαι τις πρώτες πληροφορίες για το Ψυχιατρείο. Λίγα και σκόρπια λόγια, καθώς υπήρχε ένας ιδιότυπος όρκος σιωπής. Το συγκεκριμένο θέμα αντιμετωπιζόταν, όχι τόσο ως απαγορευμένο αλλά κυρίως, ως δύσκολο για όσους δεν είχαν την εντοπιότητα. Παρόλα αυτά, φήμες για τις απαράδεκτες συνθήκες νοσηλείας, παρά την ανοικοδόμηση της νέας κλινικής, για το υπεράριθμο των νοσηλευομένων κυκλοφορούσαν ευρέως. Και, αναμενόμενα, οι κάτοικοι του νησιού δεν έχαναν την ευκαιρία να διατρανώσουν το πως το ψυχιατρείο δίνει δουλειές στον τόπο και βοηθάει να κινείται το χρήμα.

Φυσικά, κάποια οργανωμένη συλλογική πολιτική παρέμβαση δεν υπήρχε, όπως έλειπε από το νησί κι οποιαδήποτε μορφή συλογικοποίησης και πολιτικοποίησης από τα κάτω.

Ο λόγος που στέκομαι σε αυτές τις πληροφορίες είναι μόνο για να δημιουργηθεί ένα, ας πούμε, κοινωνικό προφίλ. Το προφίλ που περιγράφω, περιληπτικά και ΧΟΝΤΡΙΚΑ, είναι τέτοιο ώστε να δικαιολογεί αρκετά από τα σημεία που θα θίξει το κείμενο αυτό, αναφορικά με το ζήτημα των προσφύγων.

73

Το ζήτημα των προσφύγων

Όπως συμβαίνει σε τέτοιες περιοχές, έτσι και στη Λέρο, η πλεοφηφία των κατοίκων έχουν εμφανίζουν τα τόσο γνωστά και πάντα επικίνδυνα μικροαστικά αντανακλαστικά. Η κοινωνία από τη μία θυματοποιεί τους μετανάστες ως κακόμοιρους, από την άλλη τους μετατρέπει, με στιγμιαία λογικά άλματα, σε εγκληματίες και απατεώνες με ωρολογιακό μηχανισμό που από στιγμη σε στιγμή, με ένα κλικ, θα εκφράσουν την προδιάθεση τους στο παράνομο.

Το γεγονός ότι οι πρόσφυγες δουλεύουν με εξευτελιστικά μεροκάματα, περισσότερο αντιμετωπίζεται σαν αθέμιτος ανταγωνισμός παρά σαν ανάγκη επιβίωσης και ανυπαρξία πλαισίου, τέτοιου ωστε να μπορούν να δουλέψουν νόμιμα, με ασφάλιση και εργασιακά δικαιώματα.

Τις περισσότερες φορές η ευθύνη για την “παράνομη” μετανάστευση, βαραίνει αποκλειστικά τους Τούρκους λαθρέμπορους, ενώ ο στρατός, το λιμενικό και η αστυνομία αντιμετωπίζονται σαν άμοιροι ευθυνών που δουλεύουν όσο πιο αποτελεσματικά μπορούν στην κατεύθυνση της επίλυσης του προβλήματος. Σύμφωνα με την επικρατούσα άποψη, η πολιτεία φέρει ευθύνη, αλλά σε καμία περίπτωση δεν ευθύνεται όσο οι κακόβουλοι Τούρκοι. Από την άλλη, οι στρατιώτες, που δεν έχουν διαποτιστεί από τις αξίες της πατρίδας, της εργατικότητας και της τιμιότητας, πρέπει να ανταποκριθούν στο ρόλο τους, που ταυτίζεται, στη συνείδησή τους, με της αστυνομίας και του λιμενικού.

Από την άλλη, οι πρόσφυγες για τα μέρη που αποτελούν σημεία περάσματος από και προς την Ελλάδα είναι μια ολοκληρωμένη επιχείρηση. Από τις "κατασχέσεις" των περιουσιακών τους στοιχείων, την διαμονή τους, την μεταφορά τους μέχρι και το ίδιο το δουλεμπόριο, τις μαύρες επιχειρήσεις που οργανώνουν τη… μετανάστευση.

Δεν μπορώ να ισχυριστώ ότι οι κάτοικοι της Λέρου συμμετείχαν σε κυκλώματα εκμετάλευσης προσφύγων σε ό,τι αφορά στο πέρασμα προς την Ελλάδα. Ποτέ δεν έπεσε στην αντιληψή μου κάτι τέτοιο, και μάλιστα τα γεγονότα έδειχναν ότι η αποστροφή των ντόπιων για την παράνομη μετανάστευση δε θα τους επέτρεπε να υπερβούν τέτοια εσκαμμένα. Όμως, η οικονομία που είχε στηθεί γύρω απο τους μετανάστες, σίγουρα, κάποιους τους έκανε να απεύχονται την επίλυση του ζητήματος. Συγκεκριμένα, κυκλοφορούσε σα φήμη ότι το κράτος, σε κάποιες περιπτώσεις, μίσθωνε ντόπιους επιχειρηματίες για την ακτοπλοϊκή μεταφορά των προσφύγων, καθώς και για την κάλυψη των αναγκών διαμονής τους.

Βασικά, όμως, η προσφυγιά γίνεται αντικείμενο οικομικής εκμετάλευσης συνολικά. Από το ίδιο το κράτος και διάφορες Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις.Αυτό που ψελλιζόταν μέσα στους στρατιωτικούς κύκλους ήταν ότι κάθε μετανάστης αναγνωρίζεται από την ελληνική κυβέρνηση σαν πολιτικός πρόσφυγας και για αυτό το λόγο δίνεται μια επιδότηση στο ελληνικό κράτος από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Μια κατά κεφαλήν επιδότηση.

74

Και αυτή η κρατική ανάγκη για καταγραφή όλο και περισσότερων πολιτικών προσφύγων ήταν που οδηγούσε πολλούς πρόσφυγες να δηλώνουν ψεύτικη χώρα προέλευσης.

Φαρμακονήσι και Στρατός

Στο Φαρμακονήσι δεν έχουν πρόσβαση οι πολίτες. Θεωρείται εξ ολοκλήρου στρατιωτικό έδαφος. Το επισκέπτονται μόνο στρατιώτες και στρατιωτικοί, τεχνικοί συνεργάτες του στρατού και μόνο παράτυπα οι ντόπιοι, κυρίως ψαράδες.

Τα αποσπάσματα του στρατού ξεκινούν να το επανδρώσουν, με εκδρομικό ιστιοφόρο, απο την Αγία Μαρίνα, το παλιό λιμάνι της Λέρου.

Κάθε δεύτερη εβδομάδα (τότε κάθε δεύτερη Πέμπτη), ένα ξύλινο ιστιοφόρο που το βράδι έκανε βαρκάδα στην πανσέληνο και την ημέρα διοργάνωνε τουριστικές ατραξιόν, φόρτωνε φαντάρους, όπλα και στρατιωτικές αποσκευές και κατέπλεε στο Φαρμακονήσι.

Τα προγραμματισμένα δρομολόγια κάποιες φορές ακυρώνονταν λόγω κακοκαιρίας, αλλά πολλές φορές πραγματοποιούνταν με αδιανόητα ταχείς ανέμους, της τάξης των 7-9 μποφόρ, γιατί έπρεπε οπωσδήποτε να γίνει η αλλαγή δυνάμεων και ο ανεφοδιασμός τροφίμων. Φυσικά, ο Ε.Σ. Το Υπουργείο Άμυνας, προτιμούσε να γλιτώσει έξοδα από το ελληνικό κράτος για τα καύσιμα καποιου ελικοπτέρου

75

κι αντί αυτού να πληρώσει έναν ιδιώτη να μεταφέρει σε επικίνδυνες συνθήκες τους περίπου 40 στρατιώτες.

Μεγάλη ειρωνεία αποτελούσε ότι σε κάθε παραλία παραφύλαγαν επαγγελματίες οπλίτες και άλλοι μόνιμοι για να διαφυλάξουν ότι κανένας στρατιώτης δε θα ριψοκινδυνέψει να κολυμπήσει και τελικά(;) να πνιγεί.Το εκδρομικό έδενε σε ένα μόλο όπου ήταν μόνιμα αραγμένο ένα πλοίο του λιμενικού, ανάμεσα σε βράχια που είχαν ζωγραφισμένες 5-6 γιγάντιες Ελληνικές Σημαίες. Από την αποβίβαση κιόλας, σε έπαιρνε από τα μούτρα το δεύτερο κύμα φημολογίας για το μεταστευτικό ζήτημα και την αντιμετώπισή του.

Το πρώτο κύμα ήταν ενδεικτικό όλου του κοινωνικού πλαισίου που ανέφερα παραπάνω. Λάμβανε χώρο, σαν τελετουργία, λίγο πριν την πρώτη σου αναχώρηση για το βράχο και περιλάμβανε χρηστικές πληροφορίες. Πόσο συχνά χρειάζεται να ξυρίζεσαι, ότι οι αξιωματικοί είναι ελάχιστοι εκεί και είναι πιο επιεικείς, αν έχει κοριούς και πως αντιμετωπίζονται και άλλα σημαντικά. Λίγοι ήταν αυτοί που αναφέρονταν στην εμπειρία του να στήνεις ενέδρες σε κρυφά μέρη της βραχονησίδας περιμένοντας το βαρκάκι που θα έρθει γεμάτο μετανάστες, τις περισσότερες φορές χαρακτηρίζοντάς την σαν εμπειρία ζωής, σχεδόν πάντα χρωματισμένη με ένα ξεκάθαρο φλερτ για την κατάχρηση εξουσίας.

Το δεύτερο μέρος της τελετής μύησης συνέβαινε σχεδόν ταυτόχρονα με την αποβίβαση. Ιστορίες για πνιγμούς μεταναστών, για άψυχα σώματα που ξέβραζε συχνά η θάλασσα, για κακοποιήσεις λαθρεμπόρων, κυρίως, αλλά και μεταναστών, για το λιμενικό που δεν επεμβαίνει παρά μόνο όταν είναι αργά κλπ.

Το κλίμα αυτών των αφηγήσεων και φημολογιών είναι ενδεικτικό της αντίληψης που κυριαρχεί στους κόλπους του στρατεύματος.

Τα φυλάκια στο Φαρμακονήσι αλλά και το τάγμα της Λέρου όπου ανήκουν, περιλαμβάνουν στο δυναμικό τους περήφανους ανώτερους στρατιωτικούς. Περήφανους στρατιωτικούς που υπηρετούν σε μια τόσο ζωντανή μονάδα. Που επιτελεί έργο. Το ίδιο συμβαίνει και με τα

ανώτερα κλιμάκια, που είναι στο σύνταγμα που περιλαμβάνει τη Λέρο και το Φαρμακονήσι κ.ο.κ.Επιδείξεις ισχύος, εκρήξεις χαράς από τυχόν προκλήσεις της αεροπορίας ή του λιμενικού ή του ναυτικού μέσω παραβιάσεων κλπ. Εδώ η καρδιά του στρατεύματος χτυπάει εμψυχωτικά.

Κάποια μέρα, μετά από διαταγή κάποιου στρατηγού, έγινε δοκιμαστική βολή ενός ρουκετοβόλου εδάφους. Το βλήμα εκτοξεύτηκε απρόκλητα προς τα παράλια της Τουρκίας. Προφανώς, δεν ήταν δυνατό να προσεγγίσει το βλήμα τις τουρκικές

ακτές, αλλά ήταν αρκετό ώστε να αναπτερωθεί το μιλιταριστικό Εγώ κάποιου στρατηγού.

Σε αυτό το κλίμα και κάτω από τις διαταγές τέτοιων ανθρώπων φτάνουν στο Φαρμακονήσι στρατιώτες, πολλοί από τους οποίους είναι με το ζόρι ενήλικες, για να βάλουν και αυτοί το λιθαράκι τους στην αντιμετώπιση του μεταναστευτικού ζητήματος.

Έπειτα, η θητεία πάνω στο βράχο βρίθει από “εκπαίδευση” από τους υπαξιωματικούς. Πληροφορούμασταν για τη κωδικοποιημένη γλώσσα, ώστε να μην καταλαβαίνουν οι Τούρκοι που είμαστε και τί λεμε, προειδοποιούμαστε να μη φωτογραφίζουμε το μέρος, να μην ενημερώνουμε γονείς και φίλους για το τί ακριβώς συμβαίνει. Αλλά συχνά λαμβάναμε και σαφώς πιο ιδιαίτερη εκπαίδευση για τη στάση που έπρεπε να κρατάμε στις ενέδρες, για τη χρήση πυρομαχικών, για τις περιπτώσεις κατά τις οποίες “δικαιούμαστε να ανοίξουμε πυρ”.

Βέβαια, όσες φορές, χρειάστηκε μέσα στη νύχτα ή τα ξημερώματα να ξυπνήσουν οι στρατιώτες μας να τρέξουν στα βράχια για να συλλάβουν τελικά κάποιους λαθρομετανάστες (κατά αυτούς), ποτέ δεν αναφέρθηκε η ανάγκη να φορούμε αλεξίσφαιρα και κράνη ή να καλυπτόμαστε και ας υπήρχε μια πιθανότητα (όχι και τόσο μικρή σύμφωνα με την εμπειρία) να ανταλαχθούν πυροβολισμοί. Η πιθανότητα μίκραινε μήνα με το μήνα μιας και κάποιος άγραφος κανόνας ήθελε είτε τους λαθρεμπόρους να μην επιβαίνουν στα βαρκάκια, είτε να μην ανοιγουν πυρ. Γιατί το αίμα φαντάρων θα χαλούσε μια πολύ καλοστημένη μπίζνα.

Φαρμακονήσι και Πρόσφυγες

Τις μέρες που είχε ήρεμη θάλασσα, στο Φαρμακονήσι έφταναν ένα με δυο βαρκάκια. Αυτό μεταφραζόταν σε 30-100 άτομα καθημερινά. Υπήρχαν άλλες μέρες που ο αριθμός των προσφύγων έφτανε τους 150-200, ενώ σπάνιες ήταν οι μέρες που δεν κατέπλεε καμία βάρκα, προς απογοήτευση μεγάλης μερίδας των εκεί στρατιωτών και στρατιωτικών.

77

Ρόλος του στρατού είναι να ενημερώσει το λιμενικό ώστε να αναχαιτίσει τις γεμάτες από πρόσφυγες βάρκες ώστε να επιστρέψουν τελικά στα τουρκικά παράλια, από τα οποία ξεκινούν. Στην πράξη, το καθημερινό πρωτόκολλο είναι πολύ διαφορετικό. Ο στρατός ενημερώνει το λιμενικό που είναι σταθερά αραγμένο στο μόλο του Φαρμακονησίου. Η σάπια βάρκα με τους πρόσφυγες πλησιάζει την ακτή της Βραχονησίδας και 50-100 μέτρα από αυτή τους πετούν στη θάλασσα, ώστε να έχει το χρόνο ο υπάλληλος της “επιχείρησης μετανάστευσης” να γυρίσει πίσω ασφαλής. Σε κάποιες περιπτώσεις, μετά από προειδοποιητικές βολές του στρατού στον αέρα, οι λαθρέμποροι πυροβολούν για να απαντήσουν με πραγματικα πυρά αξιωματικοί, υπαξιωματικοί αλλά και φαντάροι.

Τελικά, είτε ο οδηγός της βάρκας διαφύγει είτε συλληφθεί, κάποτε φτάνουν στην ακτή και οι ταλαιπωρημένοι πρόσφυγες για να συλληφθούν από το στρατό και να παραδοθούν στο λιμενικό, που θα τους μεταφέρει στη Λέρο, από όπου θα τους παραλάβει η αστυνομία, που θα τους μεταφέρει στην Γενική Αστυνομική Διεύθυνση Αττικής.

Αυτή η αδρή περιγραφή, δε χωράει σε καμία περίπτωση τη φρικαλεότητα που εκτυλίσσεται καθημερινά πάνω στο βράχο.Τις δύο φορές που κλήθηκα κι εγώ με τη σειρά μου να επανδρώσω τα φυλάκια στο Φαρμακονήσι, έτυχε να είμαι με ανθρώπους με τους οποίους είχαμε ανοίξει πολιτικές συζητήσεις. Υπήρχαν αρκετοί άνθρωποι που

78

δραστηριοποιούνταν σε πολιτικές συλλογικότητες και οργανώσεις. Πράγμα καθόλου τυχαίο, μιας και τα δυο στρατόπεδα που επάνδρωναν το Φαρμακονήσι ήταν γνωστά στρατόπεδα ανεπιθυμήτων.

Μόλις παρουσιάστηκα στο στρατόπεδο στη Λέρο, ο διοικητής, έκπληκτος που είχε μπροστά του έναν άνθρωπο 25 χρόνων και “σπουδαγμένο” στο πανεπιστήμιο, με μεγάλη φυσικότητα με ρώτησε: “Και τί σε φέρανε εδώ αγόρι μου; Κομμουνιστής είσαι;”

Βρέθηκε λοιπόν τότε στο Φαρμακονήσι μια ομάδα ανθρώπων που το

ζήτημα της προσφυγιάς και της αλληλεγγύης δεν τους απασχολούσε για πρώτη φορά. Μετά από κάθε σύλληψη αναλαμβάναμε να παρέχουμε στους ανθρώπους αυτούς ό,τι τρόφιμα μπορούσαμε να βρούμε, κουβέρτες, ό,τι μπορεί να χρειάζονταν. Προσπαθούσαμε να ανταλλάξουμε κάποιες φιλικές κουβέντες, αλλά και να μάθουμε πληροφορίες σχετικά με την, εως εκείνη τη στιγμή, εμπειρία αυτών των ανθρώπων.

Δυστυχώς, γι' αυτούς οι στρατιώτες ήμασταν εκπρόσωποι του ελληνικού κράτους, οπότε ήταν από δύσκολο ως αδύνατο να σε εμπιστευτούν και να μιλήσουν. Έτσι, οι μαρτυρίες τους, ήταν πάντα διστακτικές, συγκινημένες, με τα μάτια απέναντι σου πάντα να τρέμουν.

Όσοι ξεθάρρευαν λίγο ώστε να μας μιλήσουν για το ταξίδι τους, μας έλεγαν πάνω-κάτω τα ίδια. Είχαν ξεκινήσει από το Πακιστάν, το Μπακλαντές, το Ιράκ, τη Σομαλία, το Αφγανιστάν αλλά είχαν προειδοποιηθεί σαφώς να αναφέρουν σαν χώρα προέλευσης μόνο εμπόλεμα κράτη. Οι περισσότεροι δηλώναν, λοιπόν, Αφγανιστάν, Σομαλία και Ιράκ. Μια, επίσης, συχνή οδηγία των λαθρεμπόρων ήταν μόλις φτάσουν στην Αθήνα να δηλώσουν κάποιο πιο συμπαθητικό κράτος καταγωγής. Τότε οι χώρες που ήταν πιο αποδεκτές κοινωνικά ήταν η Ινδία, η Αίγυπτος, οι Φιλιππίνες και πάει λέγοντας.

Το ταξίδι από την πατρίδα τους μέχρι τα παράλια της Τουρκίας κόστιζε αρκετές χιλιάδες ευρώ και ποίκιλε αναλόγως την πατρίδα τους. Αλλά το κόστος από την Τουρκία στο Φαρμακονήσι, ήταν, τότε, στα 2500-4.000 ευρώ. Μερικοί ειχαν προειδοποιηθεί ότι θα τους πετάξουν στη θάλασσα πριν αποβιβαστούν στην ακτή, οπότε είχαν όλες τις ηλεκτρονικές τους συσκευές (όσοι είχαν) και τα χαρτιά τους και τα χρήματά τους σε αεροστεγώς κλεισμένες νάυλον σακούλες.

Και οι περισσότεροι, ήξεραν τη διαδικασία που περιέγραψα παραπάνω. Στρατός – Λιμενικό - Αστυνομία Λέρου - Αστυνομία Αττικης. Και μετά ελεύθεροι με άδεια παραμονής 40 ημερών. Που όταν θα έληγε, απλά θα την έσκιζαν και θα παρέμεναν στη χώρα, προσπαθώντας να περάσουν στην Ιταλία κι από κει προς τη βόρεια Ευρώπη.

Δεν ήταν καθόλου σπάνια, παρόλα αυτά, η άγνοια τους σχετικά με το πού πάνε. Κάποιοι μας ρωτούσαν τους στρατιώτες αν είναι στην Ιταλία. Ζητούσαν να μάθουν σε ποια χώρα είναι. Άλλοι έδειχναν τα χαρτιά τους και έβγαζαν να δώσουν λεφτά.

Τα πολλές δεκάδες βαρκάκια που έφτασαν στο Φαρμακονήσι όσο ήμουν κι εγώ εκεί, κουβαλούσαν άνθρωπους σε απόγνωση. Που ήθελαν τόσο να ζήσουν που ήταν έτοιμοι και να πεθάνουν. Συγχυσμένους, σε πανικό, φοβισμένους. Μωρά, μητέρες και εγγύους.

79

Ύστερα, αναλάμβανε το λιμενικό.

Κατά κανόνα, τους άρπαζαν τα υπάρχοντα, χωρίς φυσικά να καταγράφουν κάτι. Χρήματα, κινητά τηλέφωνα και άλλα αντικείμενα που μπορούσαν να χαρακτηριστούν καλή λεία! Κάποιες φορές τους έσκιζαν τα χαρτιά. Συχνά τους χτυπούσαν, τους κακοποιούσαν, παρενοχλώντας τις κοπέλες, γδύνοντάς τες, με χυδαίες ατάκες, λέγοντας μπροστά σε όλους μας ότι έχουν δικαίωμα να ασελγούν στα κορμιά τους, γιατί σύμφωνα με τις εκτιμήσεις τους, από δω και πέρα αυτή θα είναι η δουλειά τους.

Μόλις στοιβάζονταν στο πλοίο του λιμενικού ή, αν ήταν πάρα πολλοί, σε κάποιο ιδιωτικό επιβατικό πλοίο, χάναμε τα ίχνη τους. Περιμέναμε τους επόμενους. Αλλά από όταν άφηναν το νησί, δεν ξαναείχαμε ποτέ νέα τους, παρόλες τις συχνές πιέσεις κι ερωτήσεις.

Όσες μέρες πέρασα εκεί, χάρη στην αλληλεγγύη και την πολιτική αντιμετώπιση του ζητήματος από κάποιους στρατιώτες, οι συνθήκες για τους πρόσφυγες δεν ήταν απάνθρωπες. Ούτε ανθρώπινες ήταν βέβαια. Και σκεφτόμουν τότε, όπως και τώρα, πόσες φορές βίωσα την αηδία που ανήκω στο ίδιο είδος ζώου με τον λαθρέμπορο που πετούσε βρέφη μηνών στη παγωμένη θάλασσα ή με τον λιμενικό που το έβλεπε και γελούσε. Που έβαζε στοίχημα με τον συναδελφό του ποιος θα τα καταφέρει και ποιος θα πνιγεί.Σκεφτόμουν τότε, όπως και τώρα, πόσο πιθανό είναι να βρεθούν σε αυτή τη βραχονησίδα άνθρωποι που, επιδεικνύοντας ανοχή στον μικροαστισμό και το εθνικά-εθνικιστικά φρόνηματα, τελικά καταντούν φασίστες, εθνικιστές, ρατσιστές, τραμπούκοι, ναζί. Και πως ακόμα μια φορά, με ακόμα ένα τρόπο, το κράτος εκκόλαπτει τα απανταχού φασιστοειδή.Δεν υπήρξα ποτέ μάρτυρας καταδίωξης προσφύγων από το λιμενικό. Ούτε είδα να πεθαίνει κάποιος μπροστά μου. Ούτε είδα ποτέ δολοφονία με πνιγμό από τους Λιμενικούς. Αλλά με αυτά που είδα, δε μου προκαλεί καμιά εντύπωση.

Η εμπειρία μου από το Φαρμακονήσι θα με ακολουθεί πάντα σαν μια παλέτα όπου συνυπάρχουν η φρίκη με την ελπίδα και η απόγνωση με την αξιοπρέπεια. Πρόσφυγες να βοηθούν ο ένας τον άλλο να βγουν στην ακτή. Μια χούφτα φαντάρους να βοηθούν τους πρόσφυγες και να αντιτίθενται στις πρακτικές του λιμενικού, με καταγγελίες, με τσακωμούς, όπως μπορούσαμε. Την αλληλεγγύη και το διεθνισμό να γεννιέται και κάποιες στιγμές να θριαμβεύει μέσα στην καρδιά του κτήνους. Την αλληλεγγύη και το διεθνισμό που παλεύουμε να μεγαλώσει κι εδώ στο σήμερα.

80

«Mπορεί η αλήθεια νάν' θνητή, το ψέμα αθάνατο;» «Έτσι δείχνουν όλα».«Πού είδες, η αδικία να μη ξεμασκαρεύεται χρόνους και καιρούς;». «Eδώ».«Mα ξέρεις κάποιον που η βία να του 'χει φέρει τύχη;» «Kαι ποιος δεν ξέρει;»«Tότε ποιος μπορεί, σ' έναν τέτοιο κόσμο, να τσακίσει τον τύραννο;». «Eσύ». (1939)[πηγή: Μπ. Μπρεχτ, Ποιήματα, μτφρ. Μάριος Πλωρίτης, Θεμέλιο, Αθήνα 1978, σ. 76]

*Kατά τη διάρκεια των συγκρούσεων στην Τουρκία τον Ιούλιο του 2013 ο Μπερκίν Ελβάν είχε δεχτεί δολοφονικό χτύπημα στο κεφάλι με δακρυγόνο από την αστυνομία. Μετά από 269 ημέρες νοσηλείας σε κωματώδη κατάσταση κατέληξε στις 12 Μαρτίου 2014 σε ηλικία 15 χρόνων.

82

http://www.freequency.gr