συντονισμός ύληςΆννα Στερεοπούλου

εξώφυλλο/οπισθόφυλλο/ εικονογράφηση

Johnny Negri

δημιουργικόΆρης Παναγόπουλος

background images by anna stereo editing by Άρης Παναγόπουλος

Πώς ορίζεται εκείνη η -σχεδόν μαγική- στιγμή που ένα σύνολο ατόμων καταφέρνει να υλοποιήσει το όραμα που έχει για ένα κοινό σκοπό; Και πώς αυτός ο ορισμός όταν παίρνει σάρκα και οστά σε επίπεδο δημιουργίας και προσωπικής έκφρασης, τελικά πραγματώνεται;

Μία τέτοια «δυσκολία» αντιμετωπίζουν όσοι και όσες ασχολήθηκαν, ασχολούνται και θα ασχολούνται με το εγχείρημα που λέγεται Freequency. Ένα εγχείρημα που ξεκίνησε ως διαδικτυακός ραδιοφωνικός σταθμός (αποκλειστικά) και μετεξελίσσεται σε ένα δίαυλο επικοινωνίας μέσω του γραπτού λόγου και της ραδιοφωνικής έκφρασης.

Η ανάγκη για αδιαμεσολάβητη και μη χειραγωγούμενη ενημέρωση που βασίζεται και ανοίγει στο πεδίο της Τέχνης (με όποια μορφή και αν εκφράζεται αυτή) και της πολιτικής αντίληψης των πραγμάτων, είναι η κινητήρια δύναμη των ανθρώπων που απαρτίζουν το εγχείρημα. Μία προσπάθεια για ένα πολυσυλλεκτικό Μέσο που δεν αντιλαμβάνεται την δημιουργία με όρους αγοραίους. Κριτήριό μας είναι το ενδιαφέρον που βρίσκουμε στην επικοινωνία, στη μουσική, στις παραστατικές τέχνες, στην πολιτική και στους ανθρώπους που είναι «κοινωνοί» αυτών των εννοιών.

Η συνεργασία (μέσω της δικτύωσης) και η παρουσίαση ανάλογων εγχειρημάτων είτε στο κοινωνικό είτε στο καλλιτεχνικό πεδίο είναι για μας ζητούμενο και μία από τις συλλογικές απαντήσεις μας στις επιθέσεις που δεχόμαστε και θα δεχθούμε.

“...δεν θα καίγεται ο κόσμος γύρω μας, και εμείς θα ακούμε μουσική . ας καίμε τον κόσμο

γύρω μας, μετά μουσικής”

Ευχαριστούμε...τον Johnny Negri για τα σχέδια

τον Γιώργο Τριανταφυλλάκο για την ευγενική παραχώρηση των γραμματοσειρών

τον ΚΜ για το σχέδιο του εισαγωγικού κειμένου στο ένθετο tail's tales

συντακτική ομάδακωστας γ

καραρτε. Μαρία Κουτρούμπα

Ελβίρα ΚρίθαρηΔανάη ΛειβαδάΔημήτρης Μπ.

Δημήτρης ΠάλληςΑθηνά ΠαπαναγιώτουΑντώνης Σακελλάρης

Άννα ΣτερεοπούλουΓαβριήλ Φιλιππόπουλος

Don Cook

Σχέδιο εξωφύλλου: Beauty Will Be Victorious οπισθόφυλλου: Urban 03

editorial

Όταν ο χρόνος τέμνει το χώρο, Είναι.εδώ + τώρα.Αναζητούμε τις δύο διαστάσεις της ύπαρξής μας. Το χρόνο και το χώρο μας.Το zine - ένας τρόπος να βρίσκουμε το χρόνο μας - #4, υπάρχει, συναντώντας την άλλη διάσταση της υπόστασής μας, την πόλη μας. Αδιάκριτα ως οντολογικό, αισθητικό, πολιτικό, ηθικό χώρο.Σ’ ένα χρόνο που η εντροπία της πόλης μεγαλώνει, διεκδικούμε την ομορφιά της.Την θέλουμε δίκαιη σαν τη σύνθεσή της.Ήσυχη∙ σαν την πραγματικότητα.Βίαιη. Σαν την εξέγερση.

Α.Π.

περιεχόμενα

tail’s tales [ένθετο]

επίλογος

ο freequency στην πάτρα: θέατρο λιθογραφείον 46

do not remove before flight 40

θόρυβος 18

οι πόλεις του woody allen 50

απαρχές του diy hardcore στην ουάσιγκτον dc 1

alice in den st�dten (1974) 26

ο ιστός που θέλω να πιαστώ

πόλη και αντίσταση∙ συνέντευξη: 6μενέλαος χαραλαμπίδης – ιάσονας χανδρινός

από τα αφεντικά με αγάπη: 28εργατικά ατυχήματα με χαμόγελο

14ο Διεθνές Φεστιβάλ Κόμικς Αθήνας 31οι μουσικοί και οι εκθέσεις του

from kandinsky to atonal sound: 41a conversation with erik von ploennies

τα παιχνίδια των ανθρώπων (των πόλεων): 21το θέατρο των σκιών

She Nightsky

6

Μενέλαος Χαραλαμπίδης – Ιάσονας Χανδρινός

Πόλη και Αντίστασησυνέντευξη στον Αντώνη Σακελλάρη

«Δεν την ξανάδα παρά ψες το βράδυ.Ο Δρ Γκίραχ σκάλιζε πάλι τα παλιά τεφτέρια.

“Η Γκεστάπο, λέει, ξέρει να εχτιμάτην παστρικιά δουλειά”.

- Πάμε; μου λέει σε λίγο. Για κυνήγι.Το πρώτο σπίτι που πατήσαμε ήταν το δικό της.

Καλλιδρομίου 12. Μας άνοιξε η ίδια. Ένα κίτρινο φάντασμα ντυμένο στα γκρίζα.»

Στρατή Τσίρκα,Αλλόκοτοι άνθρωποι κι' άλλα διηγήματα

[Εκδόσεις Ορίζοντες, Αλεξάνδρεια, 1944]

Η πόλη είναι ένα χωροκοινωνικό μόρφωμα, το οποίο συνθέτουν η πολεοδομία της, τα κτήρια, οι δημόσιοι και ιδιωτικοί χώροι και, κυρίως, οι άνθρωποι που την κατοικούν. Η ιστορία μιας πόλης ορίζεται από αποφάσεις πολιτικών, από λαϊκές εκδηλώσεις, από τον πολιτισμό και την καθημερινότητά της, από πολέμους και από την αντίσταση του λαού της απέναντι στην εξουσία, ντόπια ή ξένη.Στο πλαίσιο της κεντρικής θεματικής του τεύχους, σκεφτήκαμε να φωτίσουμε μια πτυχή της ιστορίας της Αθήνας, μιας πόλης, που επιμελώς έκρυψε μέσα στα χρόνια τα σημάδια ενός επαναστατικού και εθνικοαπελευθερωτικού κινήματος που αναπτύχθηκε πάνω στο σώμα της. Τα κυριλέ δικαστικά μέγαρα της λεωφόρου Αλεξάνδρας χτίζονται εκεί που κάποτε ήταν οι φυλακές Αβέρωφ, τα κτήρια της λεωφόρου Αμαλίας καλλωπίζονται και κρύβουν τις τρύπες από τις σφαίρες των Δεκεμβριανών, ενώ η Καισαριανή γεμίζει κακόγουστες πολυκατοικίες

και αστυνομικά τμήματα στη θέση σπιτιών που αποτελούσαν ορμητήρια του ΕΛΑΣ.Η πρώτη εικόνα που έχουμε όταν ακούμε τον όρο “εθνική αντίσταση” είναι οι γενειοφόροι αντάρτες των βουνών. Παραβλέπουμε συχνά τον κρίσιμο ρόλο του επαναστατικού κινήματος μέσα στις πόλεις. Ο αγώνας στις πόλεις δεν προσφέρεται για ηρωικές αφηγήσεις. Ήταν ένας αγώνας καθημερινός, εν κρυπτώ, χωρίς στολές και άλογα, πολλές φορές “σκοτεινός”.Δύο βιβλία που εκδόθηκαν πολύ πρόσφατα ρίχνουν φως στο απόλυτα επίκαιρο ζήτημα της αυτενέργειας και της αυτοοργάνωσης χιλιάδων αγωνιστών στην Αθήνα, της αιματηρής αντίστασής τους στην υποταγή στον φασισμό και τον κοινωνικό κανιβαλισμό, και της ιστορίας των δρόμων που περπατάμε καθημερινά. Οι συγγραφείς τους, ο Μενέλαος Χαραλαμπίδης και ο Ιάσονας Χανδρινός, μας μιλάνε για έναν αγώνα που σημάδεψε την ιστορία της πόλης.

Μενέλαος Χαραλαμπίδης

Οι Γειτονιές της Αντίστασης

Πώς διαμορφώνεται μία πόλη υπό ξένη κατοχή και πώς η ίδια η πόλη διαμορφώνει τις δυνατότητες αντίστασης; Τί συνέβαινε στην Αθήνα κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής; Ποιές ήταν οι συνθήκες κάτω από τις οποίες ζούσαν οι κάτοικοι; Πώς είχαν διαμορφωθεί τα στρατόπεδα; Πώς κατέστελε η εξουσία τα κινήματα αντίστασης και πώς αμύνονταν τα τελευταία; Ποιές οι διαφορές της αντίστασης στην Ελλάδα και την Ευρώπη;

7

Παρότι για την Εθνική Αντίσταση έχουν γραφεί αμέτρητα βιβλία, έχουν εκτοξευτεί λίβελοι και έχουν συντεθεί ύμνοι, η Αθήνα και οι συνθήκες μέσα στις οποίες έδρασαν τα αντιστασιακά κινήματα, αποτελούσαν ένα σχετικά θολό σημείο της πρόσφατης ιστορίας.Συναντήσαμε τον Μενέλαο Χαραλαμπίδη με αφορμή το βιβλίο του Η εμπειρία της Κατοχής και της Αντίστασης στην Αθήνα (Εκδόσεις Αλεξάνδρεια) και μας απάντησε σε όλα τα παραπάνω ερωτήματα.

Πώς αναπτύσσεται η αντίσταση στην Αθήνα κατά την Κατοχή;Μ. Χ.: Υπάρχει ένα τρίπτυχο που χρησιμοποίησα σαν οδηγό για να περιγράψω την περίοδο της κατοχής και της αντίστασης στην Αθήνα, αλλά και το πώς η πόλη επέδρασε στην ανάπτυξη των αντιστασιακών κινημάτων. Μπορούμε να πούμε ότι η περίοδος της κατοχής μπορεί να χωριστεί σε τρεις περιόδους: Η πρώτη περίοδος καλύπτει τον πρώτο χρόνο της κατοχής, που χαρακτηρίζεται από το λιμό και τον αγώνα του πληθυσμού για επιβίωση, η δεύτερη, το διάστημα από την άνοιξη του '42 μέχρι τα μέσα του '43, όταν γίνονται οι μεγάλες κινητοποιήσεις για την επίλυση του επισιτιστικού προβλήματος και κατά το οποίο επικρατεί ο συνδικαλιστικός χαρακτήρας των κινημάτων, και η τρίτη, από τα μέσα του '43, μέχρι την απελευθέρωση, όποτε και βλέπουμε τη ριζοσπαστικοποίηση και την πολιτικοποίηση μέρους του πληθυσμού της Αθήνας μέσω του ΕΑΜ, το οποίο γιγαντώνεται. Αυτή είναι η περίοδος όπου ο ένοπλος αγώνας και η μετατόπιση στις συνοικίες γίνονται οι βασικές στρατηγικές του ΕΑΜ Αθήνας.

Ποιά είναι η σύνδεση ανάμεσα στην πόλη και την αντίσταση; Πώς διαμόρφωσε η Αθήνα τις συνθήκες και τις δυνατότητες των αντιστασιακών οργανώσεων κατά την κατοχή;Μ. Χ.: Οι αντιστασιακές οργανώσεις εκμεταλλεύτηκαν κάποια πολύ συγκεκριμένα χαρακτηριστικά της Αθήνας, αλλά και των πόλεων γενικότερα. Στην πόλη υπάρχουν μαζικοί χώροι, δηλαδή χώροι εργασίας και εκπαιδευτικά ιδρύματα. Δεν είναι τυχαίο ότι σε

αυτούς τους χώρους ξεκινούν να οργανώνονται όλα τα αντιστασιακά κινήματα, αλλά κυρίως το ΕΑΜ, το οποίο ήταν η μόνη οργάνωση με μαζικό και κινηματικό προσανατολισμό. Κάτι το οποίο έπαιξε σημαντικό ρόλο στην εξάπλωση της αντίστασης ήταν το γεγονός ότι τα πανεπιστήμια και τα σχολεία σταματούν να λειτουργούν μετά τον πρώτο χρόνο, επομένως η νεολαία της εποχής έχει άπλετο χρόνο και διάθεση για να συμμετέχει ενεργά στην αντίσταση.Την περίοδο των μεγάλων απεργιών και διαδηλώσεων στο κέντρο, το ΕΑΜ χρησιμοποιεί την πυκνή κίνηση των δρόμων της Αθήνας για να οργανώσει τις διαμαρτυρίες. Όπως καταλαβαίνετε, μία (απαγορευμένη) πορεία επί κατοχής δεν μπορούσε να

οργανωθεί όπως οργανώνεται μία πορεία στις μέρες μας. Δεν μπορούσαν, για παράδειγμα, να γίνουν δημόσιες προσυγκεντρώσεις. Για αυτό η οργάνωση των διαδηλώσεων είχε ξεκάθαρα “συνομωτικό” χαρακτήρα. Ξεκινούσαν παρέες από τις συνοικίες και τις γειτονιές του κέντρου με συγκεριμένα δρομολόγια, χρονοδιαγράμματα και σημεία συνάντησης, τα οποία τηρούσαν με ακρίβεια δευτερολέπτου. Είχαν ένα αυστηρό ραντεβού, ας πούμε στην πλατεία Συντάγματος, μία συγκεκριμένη ώρα, και συνέκλιναν όλοι

Rose Wire

προς τα εκεί, χωρίς φωνές και συνθήματα. Όταν συναντιόνταν, άρχιζε η διαδήλωση. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι οι διαδηλώσεις επί κατοχής ξεκινούσαν όπως τα σημερινά flash mobs. Επίσης, υπήρχαν συγκεκριμένοι τόποι και ραντεβού ανασυγκρότησης σε περίπτωση επίθεσης από την χωροφυλακή. Οι ομάδες των διαδηλωτών γνώριζαν αν και πότε θα ανασυγκροτηθούν στο Στρέφη ή στους πρόποδες του Λυκαβηττού. Το κέντρο ήταν το πεδίο της πρώτης αντιπαράθεσης με τους κατακτητές και τους συνεργάτες τους, και αυτό γιατί η κάθε πλευρά διεκδικούσε το δημόσιο χώρο. Το ΕΑΜ επεδίωκε να “φανεί” στον δημόσιο χώρο. Επεδίωκε να αφήσει το αντιστασιακό του στίγμα.Όταν η καταστολή από τους Ιταλογερμανούς και την κυβέρνηση Ράλλη αυξάνεται, το ΕΑΜ περνάει στο ένοπλο και εκμεταλλεύεται την ανθρωπογεωγραφία και την πολεοδομία της Αθήνας και κυρίως των συνοικιών της. Το ΕΑΜ ψάχνει για “ασφαλείς” χώρους, προκειμένου να βρει ερείσματα για την ένοπλη αντίσταση. Τους βρίσκει στις πυκνοδομημένες εργατικές συνοικίες γύρω από το κέντρο.

Όταν η αντίσταση φεύγει από το κέντρο, ποιές συνοικίες επιλέγονται σαν “προπύργια” και γιατί;Μ. Χ.: Σε αυτή την επιλογή παίζει πολύ μεγάλο ρόλο η χωροταξία και η διανομή του πληθυσμού. Επιλέγονται περιοχές, σχετικά κοντά στο κέντρο, με οδούς διαφυγής, πυκνοκατοικημένες, άναρχα χτισμένες και με πληθυσμό εξ ορισμού “φιλικό” προς το σκοπό του ΕΑΜ. Αυτή η μετατόπιση γίνεται σε σχεδόν αποκλειστικά προσφυγικές συνοικίες, όπως η Καισαριανή, ο Βύρωνας, η Νέα Σμύρνη, η Καλλιθέα και η Κοκκινιά. Εκεί, ήδη από τον μεσοπόλεμο, έχει ουσιαστική και δραστήρια παρουσία το ΚΚΕ.Οι πρόσφυγες που κατοικούσαν σε αυτές τις περιοχές ήταν οι πιο ευάλωτοι στην πείνα και τις κακουχίες, καθώς είχαν φτάσει στην Αθήνα μόλις πριν από 18 χρόνια και δεν είχαν προλάβει ακόμα να ορθοποδήσουν. Αυτοί οι άνθρωποι ζούσαν σε παραγκουπόλεις και κάτω

από αδιανόητες συνθήκες. Βίωναν καθημερινά τον πλήρη κοινωνικό και ταξικό διαχωρισμό από την “παλιά Αθήνα”. Οι συνθήκες αυτές είχαν κληροδοτήσει μία “προδιάθεση” οργάνωσης σε συλλογικότητες, μέσω των οποίων διεκδικούσαν την επιβίωσή τους. Όταν εγκαθιδρύθηκε η γερμανική κατοχή αυτοί ήταν τα πρώτα θύματα της ανθρωπιστικής κρίσης που ξέσπασε.Εδώ πρέπει να σημειώσουμε και τις περιοχές όπου αναπτύσσονται οι αντι-εαμικές δυνάμεις, δηλαδή στον Κολωνό, στο Θησείο, στα Σεπόλια, στο Παγκράτι, όπου δηλαδή κατοικούσαν οι παλιοί Αθηναίοι. Οι διαχωρισμοί του μεσοπολέμου οξύνονται μέσα στην κατοχή.Τέλος, προκαλεί εντύπωση γιατί παρατηρείται μαζικοποίηση της εαμικής αντίστασης στον Βύρωνα και την Καισαριανή, αλλά όχι στην εργατούπολη Νέα Ιωνία, που ήταν το ελληνικό Μάντσεστερ. Αυτό έχει να κάνει με την χωροταξία. Η εγγύτητα που είχαν αυτές οι περιοχές με τον Υμηττό ήταν το κριτήριο επιλογής. Το βουνό ήταν η δίοδος διαφυγής για τους μαχητές του ΕΛΑΣ. Στη Νέα Ιωνία και στη Νέα Φιλαδέλφεια τότε μεσολαβούσε μία αχανής ακατοίκητη πεδιάδα μέχρι τους πρόποδες της Πάρνηθας. Επίσης, αυτές οι συνοικίες ήταν πιο αραιοκατοικημένες και περισσότερο ξεκομμένες από τον οικιστικό ιστό της πόλης.

Η πολεοδομία πώς διαμόρφωσε τις συνθήκες σύγκρουσης ανάμεσα στους αντιστασιακούς και τις δυνάμεις των κατακτητών και των Ελλήνων συνεργατών τους;Μ. Χ.: Η επιλογή των συνοικιών που ανέφερα προηγουμένως ήταν σοφή. Η άναρχη δόμηση ήταν ένα από τα ισχυρότερα όπλα της αντίστασης. Τα άρματα δε χωρούσαν να περάσουν από τους στενούς δρόμους. Αυτό το κατάλαβαν γρήγορα οι Άγγλοι και έφεραν στην Αθήνα τα ευέλικτα Sherman για να καταστείλουν την εξέγερση των Δεκεμβριανών. Ακόμα και αυτά όμως αντιμετώπιζαν δυσκολίες στους δρόμους των Εξαρχείων και του Ψυρρή.Οι μαχητές του ΕΛΑΣ επέλεγαν ως πεδίο αντιπαράθεσης, δρόμους και γειτονιές που γνώριζαν καλά. Εκμεταλλεύονταν

8

τους ατελείωτους μαντρότοιχους για κάλυψη και γκρέμιζαν μεσοτοιχίες για να διαφύγουν ή για να εμφανιστούν σε άλλα σημεία της γειτονιάς.Αυτό που έκανε όμως και πάλι την διαφορά ήταν ότι μέσα σε αυτή την εξαιρετικά πυκνή δόμηση ζούσε ένας πληθυσμός φιλικός. Δεν μπορείς να κάνεις ένα πόλεμο με ελάχιστα όπλα, αν δεν έχεις τον κόσμο με το μέρος σου.

Η κατοχή και η αντίσταση πώς διαμόρφωσαν την πόλη;Μ. Χ.: Στην Αθήνα δεν έχουμε εκτεταμένες καταστροφές στο οικιστικό της απόθεμα. Οι καταστροφές από τα βρεταννικά άρματα στα Δεκεμβριανά είναι αμελητέες. Επίσης, οι αγγλικοί βομβαρδισμοί σε Βύρωνα, Καισαριανή και Πειραιά κατέστρεψαν παράγκες, εργοστάσια και διυλιστήρια, αλλά όχι εμβληματικά κτήρια, πλατείες ή δρόμους. Σε άλλες πόλεις της Ευρώπης γκρεμίστηκαν ολόκληρες συνοικίες. Εδώ δε συνέβη κάτι τέτοιο. Η Αθήνα διασώθηκε γιατί δεν αποτέλεσε πεδίο εκτεταμένης ανοιχτής σύγκρουσης. Τις μεγαλύτερες καταστροφές και αλλοιώσεις, τις υπέστη μεταπολεμικά.Αυτό που αλλάζει στην Αθήνα επί κατοχής είναι οι ιδιοκτησίες. Σπίτια και ολόκληρα κτήρια αλλάζουν χέρια μέσα σε ελάχιστο χρονικό διάστημα. Οι ιδιοκτήτες τους, που ανήκαν

κυρίως στη μεσαία τάξη, τα πουλάνε για να εξασφαλίσουν τα απαραίτητα μέσα επιβίωσης και τα αγοράζουν μαζικά μαυραγορίτες που τότε δημιούργησαν τεράστιες περιουσίες -και οι οποίοι δημιούργησαν τα μεγάλα τζάκια που φτάνουν μέχρι τις μέρες μας-, αλλά και τράπεζες. Σε δρόμους όπως η Ασκληπιού, η Μιχαήλ Βόδα και η Σοφοκλέους, τράπεζες, όπως η Εθνική και η Εμπορική, επιδίδονται σε ένα όργιο αγοραπωλησιών. Οι τράπεζες συμμετείχαν ανοιχτά στο κύκλωμα της μαύρης αγοράς. Όπως και σήμερα, η κρίση οδήγησε σε μία τεράστια αναδιανομή πλούτου προς όφελος της αστικής τάξης. Τα ενεχυροδανειστήρια των ημερών μας είναι οι κυριλέ απόγονοι των μαυραγοριτών.Μια τελευταία αλλαγή που παρατηρείται είναι στον τομέα της εργασίας. Κλείνουν πολλές παραγωγικές μονάδες που δε χρησιμεύουν στη γερμανική πολεμική βιομηχανία. Επίσης, κλείνουν άπειρα καταστήματα, καθώς δεν υπάρχουν πελάτες. Δημιουργείται ένας τεράστιος αριθμός ανέργων, μέρος των οποίων στη συνέχεια δουλεύει στις γερμανικές μονάδες παραγωγής, που, για να προσελκύσουν εργάτες, αυξάνουν κατακόρυφα τα μεροκάματα, τα οποία πληρώνονταν από τη φορολόγηση των Ελλήνων για να φτιάχνουν όπλα που θα χρησιμοποιηθούν κατά των Ελλήνων. Όσοι ήθελαν να δουλέψουν σε αυτά τα εργοστάσια ή στα γερμανικά αεροδρόμια περίμεναν αξημέρωτα σε πιάτσες, όπως ήταν στην Ομόνοια μπροστά στον Μπακάκο, όπως -αντίστοιχα, σήμερα- περιμένουν για μεροκάματο οι Κούρδοι στη Δάφνη.

Σύμφωνα με τη θεωρία της πολεοδομίας της καταστολής, οι σύγχρονες πόλεις δομούνται με γνώμονα τον έλεγχο του πλήθους και την καταστολή των λαϊκών αντιδράσεων. Βρίσκει εφαρμογή στην περίπτωση της Αθήνας αυτή η προσέγγιση; Αν ναι, χρησιμοποιήθηκε κατά την Κατοχή η πολεοδομία της για την καταστολή της αντίστασης;Μ. Χ.: Σε αρκετές ευρωπαϊκές πόλεις η δόμησή τους βασίστηκε στις ανάγκες της εξουσίας να καταστέλλει τις λαϊκές αντιδράσεις. Στο

Οδοφράγματα για άρματα

9

Παρίσι, ο δήμαρχος Haussmann, μετά την παρισινή Κομμούνα, γκρέμισε ολόκληρα τετράγωνα για να φτιάξει τα βουλεβάρτα, τα οποία θα χρησιμοποιούσε ο στρατός για να καταστέλλει τις εξεγέρσεις. Στην Αθήνα δε συνέβη κάτι τέτοιο. Οι κεντρικοί δρόμοι είχαν ακριβώς την εικόνα που έχουν και σήμερα. Δεν αναδιαμορφώθηκαν προκειμένου να χρησιμοποιηθούν για λόγους καταστολής. Ίσως, γιατί καμία από τις δύο πλευρές δεν επέλεξε την Αθήνα για να διεξάγει ανοιχτή σύγκρουση. Η μόνη ανοιχτή μάχη, που ίσως μπορεί να

συγκριθεί με τις μάχες της Κομμούνας, ήταν η μάχη των Δεκεμβριανών. Χωρίς να είμαι σίγουρος, νομίζω ότι τέτοιες πολεοδομικές παρεμβάσεις, όπως η διεύρυνση λεωφόρων για τη διευκόλυνση της κίνησης των αρμάτων, έγιναν την περίοδο της Χούντας.

Πώς διαφοροποιούνται τα αντιστασιακά κινήματα στις πόλεις της Δυτικής και της Ανατολικής Ευρώπης;Μ. Χ.: Η μεγάλη διαφορά είναι ότι στην

Ανατολική Ευρώπη -και στην Ελλάδα- η γερμανική κατοχή ήταν πολύ πιο σκληρή. Αυτό οφείλεται σε πολλούς λόγους. Οι Γερμανοί προσπάθησαν να ενσωματώσουν τους “συγγενείς” δυτικοευρωπαϊκούς και βορειοευρωπαϊκούς λαούς στο Ράιχ. Επίσης, στη Δύση και τον Βορρά υπήρχε ανεπτυγμένη βιομηχανία που χρειάζονταν οι Γερμανοί. Αντίθετα, στην Ανατολική Ευρώπη, που ήταν ο ζωτικός χώρος του Χίτλερ, κατοικούσαν λαοί που βρίσκονταν στον πάτο της ρατσιστικής κλίμακας των ναζί (Σλάβοι, Τσιγγάνοι, Εβραίοι)

και για αυτό ήταν προς εξόντωση. Η Ελλάδα ήταν λίγο διαφορετική περίπτωση. Αν και, ως Βαλκάνιοι, θεωρούμασταν υπάνθρωποι, μας διέσωζε ο αρχαιοελληνικός πολιτισμός. Γενικώς, οι Γερμανοί δεν ασχολήθηκαν ποτέ σοβαρά με τους Έλληνες. Αυτό που ήθελαν οι Γερμανοί από την Ελλάδα ήταν κυρίως τα ορυκτά και την Κρήτη. Για αυτό δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι τα πιο σημαντικά αντιστασιακά κινήματα εντοπίζονται στην Γιουγκοσλαβία, στην Ελλάδα, στην Πολωνία και στη Λευκορωσσία. Ούτε είναι τυχαίο ότι κατά τη διάρκεια της κατοχής και

10

της αντίστασης σε όλη την ανατολική Ευρώπη εμφανίζονται σφοδρότατοι εμφύλιοι πόλεμοι. Αυτοί οι εμφύλιοι ήταν μία μεθόδευση των Γερμανών. Εκείνη την περίοδο αλληλοσφάζονταν Κροάτες με Σέρβους, Πολωνοί με Ουκρανούς, κομμουνιστές με ακροδεξιούς, Χριστιανοί με Μουσουλμάνους. Και όλοι οι παραπάνω έσφαζαν τους Εβραίους.

Ιάσονας Χανδρινός

Από τα παλούκια της περιφρούρησηςστα πιστόλια της ΟΠΛΑ

Με το βιβλίο του Το τιμωρό χέρι του λαού, η δράση του ΕΛΑΣ και της ΟΠΛΑ στην κατεχόμενη πρωτεύουσα 1942-1944 (εκδόσεις Θεμέλιο), ο Ιάσονας Χανδρινός έρχεται να καλύψει ένα μεγάλο κενό στην ιστοριογραφία της Ελλάδας του 20ού αιώνα. Ελάχιστοι είχαν, μέχρι πρόσφατα, ασχοληθεί με την αντιστασιακή οργάνωση – φάντασμα. Ο αστικός Τύπος και οι προβεβλημένοι ιστορικοί αντιμετώπισαν την ΟΠΛΑ σαν μια συμμορία δολοφόνων, ενώ η αριστερά αποσιώπησε για δεκαετίες την δράση της, θέλοντας να στρέψει το βλέμμα της μακριά από αμφιλεγόμενες -στο πλαίσιο της αστικής δημοκρατίας- πρακτικές. Είναι πραγματικά εντυπωσιακό πώς ο Χανδρινός βρήκε μερικούς από τους εναπομείναντες μαχητές της ΟΠΛΑ και πώς τους έπεισε να του εκμυστηρευτούν την ιστορία της πιο μυστηριώδους και συνομωτικής οργάνωσης της Ελληνικής αντίστασης.Τον συναντήσαμε ένα απόγευμα και μοιράστηκε μαζί μας κάποια συμπεράσματα από την πολύχρονη έρευνά του.

Ποιές ήταν οι συνθήκες που εκμεταλλεύτηκε το ΕΑΜ για να οργανώσει την αντίσταση στις πόλεις;Ι. Χ.: Σε αντίθεση με την κυρίαρχη αφήγηση που ταυτίζει την Εθνική Αντίσταση με την ύπαιθρο, πρέπει να τονιστεί ότι ο αγώνας ξεκίνησε στα αστικά κέντρα. Οι κομμουνιστές που δραπέτευαν από την Ακροναυπλία και τις άλλες φυλακές, τις πρώτες μέρες της Κατοχής,

έβρισκαν καταφύγιο στην ανωνυμία των πόλεων και εκεί προσπάθησαν να στήσουν τους πρώτους αντιστασιακούς πυρήνες.Δεν υπήρχε καμία πόλη άνω των 5.000 κατοίκων που να μην έχει μία έστω υποτυπώδη εαμική οργάνωση, που συνήθως λειτουργούσε ως προγεφύρωμα για τους αντάρτες των γύρω επαρχιών. Οι πόλεις είναι εργαστήρια μελέτης της κατοχικής πραγματικότητας. Στην Αθήνα, τη μόνη περίπτωση στην Ελλάδα της κατοχής που πληροί τις προϋποθέσεις να ονομαστεί πόλη, είναι που πρώτα οπτικοποιείται ο εχθρός, η εξουσία και η καταστολή. Εδώ είναι που βιώνεται η τοπογραφία του τρόμου, την οποία συνθέτουν οι φυλακές Αβέρωφ, η οδός Μέρλιν, το ιταλικό φρουραρχείο στην Κλαυθμώνος και πολλά άλλα ορόσημα του εχθρού.Όταν ιδρύεται το ΕΑΜ τον Σεπτέμβριο του 1941, κάνει την πρώτη εμφάνισή του στο πανελλήνιο, και ειδικά στον κόσμο της Αθήνας, ορίζοντας καθήκοντα “αστικής” αντίστασης, δηλαδή προωθεί την οργάνωση πυρήνων στους χώρους δουλειάς. Μέσω αυτών των πυρήνων, οργανώνει τις πρώτες απεργίες προβάλλοντας οικονομικά αιτήματα, συσσίτια, αύξηση μισθών, συνθηκών εργασίας, κτλ. Με λίγα λόγια, το ΕΑΜ “ρίχνει” το σύνθημα της επιβίωσης. Αυτό είναι το χαρακτηριστικό που το διαφοροποιεί από την πανσπερμία των αντιστασιακών οργανώσεων που ξεφυτρώνουν εκείνα τα χρόνια. Επίσης, αυτό είναι που του προσδίδει μαζικό χαρακτήρα, ότι δηλαδή αφουγκράστηκε την ανάγκη του κόσμου για επιβίωση. Δεν λειτούργησε όμως σαν μηχανισμός κοινωνικής πρόνοιας. Δεν οργάνωνε συσσίτια, αλλά ωθούσε τον κόσμο σε μια συνεχή διεκδίκηση που έχουν ως αποτέλεσμα τις πρώτες απεργίες των δημοσίων υπαλλήλων. Οι εαμικές οργανώσεις μέσα στο δημοσιοϋπαλληλικό κόσμο ήταν οι πρώτες που στήθηκαν, καθώς βασίστηκαν σε πυρήνες αριστερών, ήδη ενεργούς πριν τον πόλεμο.Μπορούμε να πούμε, σε αδρές γραμμές, ότι τα στοιχεία που εκμεταλλεύτηκε το ΕΑΜ για να ενισχύσει την αντίσταση στα αστικά κέντρα ήταν η αντιστασιακή διάθεση και η κοινωνική διαθεσιμότητα των κατοίκων της πόλης.

11

Τί σημαίνει κοινωνική διαθεσιμότητα;Ι. Χ.: Η Αθήνα τα δύο πρώτα χρόνια της Κατοχής βίωνε έναν οργασμό δουλειάς. Υπήρχε πολύ έντονη οικονομική δραστηριότητα την οποία, βεβαίως, καρπώνονταν οι Γερμανοί. Οι ίδιοι ήταν που ξαναέβαλαν την ελληνική οικονομία σε ράγες για να ικανοποιήσουν τις ανάγκες τους. Στις παραγωγικές μονάδες, το ανθρώπινο δυναμικό είναι απαραίτητο στους Γερμανούς και για τον λόγο αυτό μπορεί να διεκδικήσει την ικανοποίηση των αιτημάτων του και να πετύχει νίκες.

Εκτός από το ανθρώπινο δυναμικό, ποιά άλλα στοιχεία των πόλεων εκμεταλλεύτηκε;Ι. Χ.: Μέχρι τα μέσα του 1943, γίνεται προσπάθεια να εξασφαλιστούν τα κεντρικά σημεία της πόλης. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, τα πανεπιστήμια. Το Καποδιστριακό γίνεται σύντομα προπύργιο του ΕΑΜ, σε αντίθεση με το Πολυτεχνείο, όπου επικρατούν οι εθνικόφρονες. Οι φοιτητές είναι το πλέον “εύφλεκτο” υλικό, στο οποίο βασίζεται το ΕΑΜ. Από τα πανεπιστήμια θα ξεπηδήσει η ΕΠΟΝ που, μαζί με τις οργανώσεις των αναπήρων, είναι τα πιο μαχητικά κομμάτια του κινήματος. Επίσης, το ΕΑΜ εκμεταλλεύεται νόμιμες συλλογικότητες που προϋπήρχαν του πολέμου. Αθλητικοί σύλλογοι, σωματεία, λέσχες, φυσιολατρικοί όμιλοι και επαγγελματικές οργανώσεις γίνονται

το όχημα για την ανάπτυξη μιας νέας συλλογικής δράσης με αντιστασιακό χρώμα.

Πώς περνάμε από τις μεγάλες διαδηλώσεις του '42 και του '43 στο ένοπλο;Ι. Χ.: Η ριζοσπαστικοποίηση των Αθηναίων και οι πρώτες απεργιακές νίκες οδηγούν σε ανοιχτή σύγκρουση στους δρόμους. Στις διαδηλώσεις του '43 η αναμέτρηση γίνεται στην άσφαλτο. Οι συγκρούσεις δεν οφείλονταν μόνο στην αντίδραση απέναντι στην καταστολή των διαδηλώσεων. Στις 5 Μάρτη, ένα μεγάλο οργισμένο πλήθος επιτίθεται ανοιχτά στους κατακτητές και τα σώματα ασφαλείας και προσπαθεί να καταλάβει σημεία-κλειδιά, όπως το Υπουργείο Εργασίας, που βρισκόταν τότε πίσω από το Πολυτεχνείο, για να καταστραφούν όλοι οι φάκελοι όσων θα στέλνονταν για αναγκαστική εργασία στη Γερμανία. Με αυτό τον τρόπο κατοχυρώνεται η συγκρουσιακή τοπογραφία στην Αθήνα, που περιλάμβανε προκαθορισμένα σημεία προσυγκέντρωσης, διαδρομές και σημεία διαφυγής. Οι συγκρούσεις μαίνονται σε όλο το μήκος των βασικών αρτηριών, Σταδίου, Πανεπιστημίου και Ακαδημίας, γύρω από το Πολυτεχνείο και στους δρόμους γύρω από το Σύνταγμα. Οι διαδηλώσεις αυτές είναι άοπλες, αλλά ο μόνος τρόπος καταστολής τους είναι τα πραγματικά πυρά. Η βία της εξουσίας οδηγεί

Συλλαλητήριο ΕΑΜ

12

στους πρώτους νεκρούς διαδηλωτές και στην ανάγκη μετατόπισης της εαμικής αντίστασης στις συνοικίες.Εγκαταλείπεται προσωρινά ο συμβολικός αγώνας στο κέντρο της πόλης και γίνεται προσπάθεια πραγματικής διείσδυσης στον πολεοδομικό ιστό. Αποκτά εδαφικά ερείσματα σε λαϊκές “κόκκινες” συνοικίες, όπως η Κοκκινιά, η Νέα Ιωνία, η Καλλιθέα και η Καισαριανή. Το κριτήριο επιλογής αυτών των συνοικιών ήταν, όχι τόσο ο προσφυγικός πληθυσμός, αλλά το πόσο υπέφεραν κάποιες συνοικίες την περίοδο του λιμού του '41. Ο λιμός ήταν η θρυαλλίδα ριζοσπαστικοποίησης των κατοίκων. Ήταν μία σαφώς ταξική επιλογή.Δεν πρέπει όμως να παραβλέπουμε και τα γεωγραφικά δεδομένα, την εγγύτητα αυτών των περιοχών με το κέντρο, τις διόδους διαφυγής, την πρόσβαση σε ανοιχτούς δημόσιους χώρους. Η οργάνωση επέλεξε προάστια για να χωροθετήσει σημεία-κλειδιά, δηλαδή τις αποθήκες όπλων, τα τυπογραφεία, τα καταφύγια των παρανόμων. Για παράδειγμα, στην Καλλιθέα, παρόλο που δεν υπήρχε πρόσβαση στο βουνό και οι συνθήκες δεν ευνοούσαν την ανάπτυξη ένοπλων ομάδων, δρούσε μία από τις πιο δυναμικές ομάδες του ΕΛΑΣ. Και αυτό γιατί στην οδό Σκρα κρυβόταν το παράνομο τυπογραφείο της εφημερίδας «Ελεύθερη Ελλάδα» και το ΕΑΜ δεν υπήρχε περίπτωση να μην το υπερασπιστεί σθεναρά. Δεν είναι μόνο η ιδεολογική «εαμικότητα» των συνοικιών, αλλά και η στρατηγική

υπεράσπιση συγκεκριμένων σημείων που οδηγεί στην ανάπτυξη ένοπλης αντιστασιακής δράσης.

Τί είναι αυτό που οδηγεί στη δημιουργία της ΟΠΛΑ;Ι. Χ.: Υπάρχει μία χτυπητή αντίθεση ανάμεσα στον τρόπο δράσης του ΕΑΜ και αντιστασιακές οργανώσεις σε άλλες χώρες. Το γαλλικό κομμουνιστικό κόμμα, για παράδειγμα, δεν έδωσε αρχικά σημασία στη συνδικαλιστική δράση. Αυτό που έκαναν αμέσως μετά την εισβολή των Γερμανών ήταν να οργανώσουν ημιαυτόνομους «τρομοκρατικούς» πυρήνες. Ένοπλες ομάδες κρούσης σε συνθήκες πλήρους παρανομίας, τοποθετούσαν βόμβες, δολοφονούσαν Γερμανούς, συγκρούονταν με την γαλλική αστυνομία και εκτελούσαν δωσίλογους. Το συμπέρασμα είναι ότι υπήρχαν και υπάρχουν πολλές διαφορετικές αντιλήψεις για το πώς οργανώνεται το ένοπλο στην πόλη.Το ΚΚΕ, έχοντας, όπως είπαμε, να αντιμετωπίσει την ολοένα αυξανόμενη βία των δυνάμεων καταστολής, αρχίζει να προσεγγίζει όλο και περισσότερο τις μεθόδους των Γάλλων συντρόφων. Το φθινόπωρο του 1943 φεύγει

από το κέντρο, εξοπλίζει τον ΕΛΑΣ Αθήνας και πολεμάει στις συνοικίες. Παράλληλα εμφανίζεται η Οργάνωση Περιφρούρησης Λαϊκού Αγώνα για να αντιμετωπίσει τη λυσσαλέα επίθεση των Γερμανών, της Ασφάλειας, της άκρας δεξιάς (είναι η εποχή που ο ΕΛΑΣ επιτίθεται στον ΕΔΕΣ του Ζέρβα στην Ήπειρο)

03.12.1944 - Αιμοτοκύλισμα από Χίτες στην κηδεία των θυμάτων του συλλαλητηρίου του ΕΑΜ

13

και των Ταγμάτων Ασφαλείας που είχαν μόλις συσταθεί από την δοσίλογη κυβέρνηση Ράλλη. Ήταν ένα αμυντικό μέτρο. Το ΚΚΕ προχωρά στην ίδρυση της ΟΠΛΑ για να υπερασπιστεί τις έμψυχες και άψυχες δομές του και το μηχανισμό του. Στην ουσία πρόκειται για ένα μηχανισμό ενεργητικής άμυνας και ανταπόδοσης που δεν έχει να κάνει (μόνο) με την εκδίκηση προδοτών και «χαφιέδων», αλλά κυριολεκτικά με την περιφρούρηση ενός μαζικού κινήματος στις πόλεις σε πολεμικές πλέον συνθήκες. Σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα, τα παλούκια της περιφρούρησης στις διαδηλώσεις γίνονται μπερέτες των 9 χιλιοστών.

Ποιός ήταν ο τρόπος λειτουργίας και ποιοί οι στόχοι της ΟΠΛΑ;Ι. Χ.: Πρώτα από όλα, αυτό που έκανε η ΟΠΛΑ ήταν να δρα ως «αντικατασκοπεία». Από τον Δεκέμβρη του '42 που συγκροτείται ως μηχανισμός, συλλέγει πληροφορίες μέσα από το κατοχικό στρατόπεδο εκμεταλλευόμενη πράκτορες που είχε προσεταιριστεί ή «φυτέψει» σε όλη την κρατική μηχανή, από την Χωροφυλακή, τους ταγματασφαλίτες και την διαβόητη Ειδική Ασφάλεια μέχρι το Υπουργείο Εσωτερικών.Στην δεύτερη φάση, του συνοικιακού πολέμου, αυτό το δίκτυο οργανώνει ομάδες που αναλαμβάνουν τον εντοπισμό και την εξόντωση δοσίλογων. Όταν ο αγώνας στην Αθήνα εδαφοποιείται, η σκιώδης ΟΠΛΑ βγαίνει στο προσκήνιο και ξεκινάει να εκτελεί προδότες, συνεργάτες και μέλη των σωμάτων ασφαλείας.

Στην τελευταία φάση, προς την Απελευθέρωση, η ΟΠΛΑ αναλαμβάνει και αστυνομικά καθήκοντα στις περιοχές που αναπτύσσεται εαμική δράση. Είναι η εποχή που το κίνημα χρειάζεται, εκτός από περιφρούρηση συγκεκριμένων περιοχών, και κάποιο έλεγχο της συμπεριφοράς του πληθυσμού, καθώς τίθεται πλέον ζήτημα πολιτικής εξουσίας.Οι εκτελεσμένοι από την ΟΠΛΑ στην Αθήνα και τον Πειραιά είναι γύρω στους 400. Τα περισσότερα από τα μισά θύματα δεν είναι ένστολοι, αλλά πολίτες που εμπίπτουν στην πολύ ρευστή κατηγορία του «χαφιέ», άνθρωποι που κατηγορήθηκαν ως πληροφοριοδότες της Ασφάλειας. Δεν ήταν απαραίτητα οργανωμένα μέλη αντιεαμικών οργανώσεων, αλλά το ΚΚΕ συνήθιζε, για λόγους προπαγάνδας, να ταυτίζει τέτοιες περιπτώσεις με τις οργανωμένες εκφράσεις του αντικομμουνιστικού χώρου, όπως η Χ, και όποιων άλλων αντιπαρατίθενταν οργανωμένα στο ΕΑΜ. Μία «σκοτεινή πτυχή» της ΟΠΛΑ ήταν τα εκδικητικά χτυπήματα σε συγγενείς των χαφιέδων. Πίσω από αυτά τα χτυπήματα υπήρχε ένα βασικό στρατήγημα: προειδοποιούσε με αυτές τις εκτελέσεις τον δωσίλογο να εγκαταλείψει τη δράση του. Για αυτό, ήταν αρκετά σύνηθες να χτυπιέται πρώτα η οικογένειά του, και μετά ο ίδιος, αν δε «συνετιζόταν».Όσο και αν ψάξει κανείς δεν θα βρει παρά ελάχιστα θύματα της ΟΠΛΑ, τα οποία εκτελέστηκαν για ιδεολογικούς λόγους. Η ΟΠΛΑ δεν ήταν φορέας πολιτικής γραμμής, δεν έκανε ιδεολογικό πόλεμο. Παρόλα αυτά, πρέπει να

αναφέρουμε ότι εκτελέστηκαν 84 τροτσκιστές ή αρχειομαρξιστές (εκ των οποίων 5 στην κατοχική Αθήνα), με εντολή φυσικά της ηγεσίας του ΚΚΕ. Αυτοί είναι κλασικοί ιδεολογικοί στόχοι που εξυπηρετούσαν την απόλυτη κυριαρχία του ΚΚΕ στην Αριστερά της μετακατοχικής Ελλάδας. Από την άλλη, οι 51 χίτες που εκτελέστηκαν, δεν προγράφηκαν επειδή ήταν «πολιτικοί» αντίπαλοι, αλλά γιατί

Τρηκ ΕΑΜ Φοιτητών Πολυτεχνείου 1944

14

Morris (Lt), No 2 Army Film & Photographic Unit

15

η οργάνωση Χ προστατευόταν από την Αστυνομία, συνεργαζόταν με τις κατοχικές αρχές, κάνοντας και η ίδια συλλήψεις αγωνιστών του ΕΑΜ.

Τί γνωρίζουμε για την οργάνωση Χ;Ι. Χ.: Η Χ είναι ιδιαίτερη περίπτωση. Οι ομοιότητές της με τη Χρυσή Αυγή είναι εντυπωσιακές. Οι Χρυσαυγίτες δεν έχουν ιδέα πόσο κοντά βρίσκονται στους Χίτες. Από το 43 και μετά, όταν εδαφοποιούνται τα δύο στρατόπεδα στις πόλεις, οι οργανώσεις που ανήκουν στο δεξιό άκρο του αντιεαμικού φάσματος θα απορροφηθούν, μέσα από υπόγειες διαδρομές, στον κρατικό μηχανισμό και συμμετέχουν ενεργά στις επιχειρήσεις του. Ο ισχυρισμός του Γρίβα ότι η Χ δεν είχε καμία σχέση με τα τάγματα ασφαλείας ήταν ακριβής. Η Χ συνδεόταν με ένα ακόμα πιο σκληροπυρηνικό παρακλάδι, την Ειδική Ασφάλεια. Η Ειδική Ασφάλεια λειτουργούσε σαν ένας συρφετός φονιάδων που τρομοκρατούσε τον πληθυσμό της Αθήνας, και στην οποία είχαν βρει καταφύγιο τα πιο «λούμπεν» και ακραία ρατσιστικά στοιχεία. Είναι χαρακτηριστικό ότι εκείνη την εποχή, οι επιδρομές και τα «μπλόκα» στις προσφυγικές συνοικίες συνοδεύονταν από ρατσιστικές κραυγές, όπως “Θα σας γαμήσουμε τουρκόσποροι”..

Από τις συνεντεύξεις που έκανες με τους παλιούς μαχητές της ΟΠΛΑ έχεις καταλήξει σε κάποιο συμπέρασμα ως προς το τί ήταν αυτό που έκανε έναν αγωνιστή του ΕΛΑΣ να μετατραπεί σε εκτελεστή;Ι. Χ.: Σχεδόν το σύνολο των μαχητών της ΟΠΛΑ προέρχονται από την Εαμική Γενιά. Είναι άνθρωποι 18-25 χρόνων που επιλέγονται με βάση τον δυναμισμό και την αυτοθυσία τους. Ένας εκτελεστής της ΟΠΛΑ Καισαριανής, για παράδειγμα, επιλέχτηκε επειδή σε μια διαδήλωση μαχαίρωσε έναν Ιταλό ανθυπολοχαγό που πυροβολούσε μέσα στο πλήθος. Δεν ήταν μόνο η έφεση στα όπλα, αλλά τα διαπιστευτήρια θάρρους και αγωνιστικότητας. Πρόκειται με δυο λόγια για τη

φυσική ανέλιξη αγωνιστών, κατά κύριο λόγο από τη μαχητική νεολαία.Ο Ιταλός αντιστασιακός και ιστορικός Κλαούντιο Παβόνε στο βιβλίο του «Una Guerra Civile» («Ένας Εμφύλιος Πόλεμος») διαπίστωνε πως η φύση των εθνικοαπελευθερωτικών κινημάτων ήταν διπλή: εθνική και κοινωνική. Ο εντοπισμός, η στοχοποίηση και η τιμωρία ανθρώπων που συνεργάζονται με τους Γερμανούς αποτελούσε βασικό συστατικό, τόσο της ρητορικής ενός κομμουνιστικού κόμματος, όσο και των συνειδήσεων που διαμορφώνονται μέσα σε συνθήκες πολέμου από μία πλατιά λαϊκή μάζα. Κάποιος, ο οποίος κατηγορείται για προδοσία κατά του ΕΑΜ, κατηγορείται για προδοσία κατά της πατρίδας. Η έννοια του προδότη είχε πολύ συγκεκριμένο χαρακτήρα. Είναι χαρακτηριστικό ότι οι πρώτες ενέργειες της ομάδας του Άρη Βελουχιώτη ήταν εκτελέσεις συνεργατών των Ιταλών και της Χωροφυλακής και μάλιστα δημόσιες, μπροστά στα μάτια των χωρικών.Ψάχνοντας την ψυχοσύνθεση κάποιου που από μαχητής μετατρέπεται σε εκτελεστή, αναπόφευκτα καταλήγουμε σε μανιχαϊστικά δίπολα που φωτογραφίζουν έναν πόλεμο χωρίς «γκρίζες ζώνες»: Ανάμεσα σε «πατριώτη» και «χαφιέ» δεν υπήρχε μέση οδός. Δεν ήταν λίγες οι φορές που άνθρωποι εκτός της ΟΠΛΑ αναλάμβαναν εθελοντικά να εκτελέσουν «προδότες». Και δεν θα πέφταμε έξω αν λέγαμε ότι όσοι στελέχωσαν την ΟΠΛΑ ήταν οι εκφραστές αισθημάτων και αντιλήψεων που διαπερνούσαν την οργάνωση και το κόμμα και αφορούσαν μια ανυπολόγιστη μερίδα κόσμου. Ο εαμικός κόσμος βίωνε καθημερινή καταστολή και για αυτό είχε φτιάξει γύρω του μία τάφρο, που όσοι ήταν εκτός της ήταν, στην καλύτερη περίπτωση ύποπτοι, στην χειρότερη υποψήφιοι προς εξόντωση. Οι αγωνιστές ενηλικιώνονταν πολιτικά μέσα σε συνθήκες που τους ανάγκαζαν να είναι πολύ σκληροί, πρώτα απέναντι στους εαυτούς τους, για να επιβιώσουν. Άρα, στην ψυχοσύνθεσή τους δεν υπήρχε χώρος για φιλευσπλαχνία απέναντι στον εχθρό.Είναι σημαντικό εδώ να τονίσουμε ότι, αν και η ΟΠΛΑ ήταν, για μία πολύ συγκεκριμένη χρονική περίοδο και κάτω από πολύ συγκεκριμένες

16

συνθήκες, η οργάνωση που εφάρμοζε με τις πράξεις της ένα άγραφο επαναστατικό δίκαιο, στα μεταπολεμικά χρόνια έπρεπε να εξαφανιστεί από τις συζητήσεις, ακόμα και στο ίδιο το ΚΚΕ. Σε περίπτωση που το ΚΚΕ είχε νικήσει στα Δεκεμβριανά, οι άνθρωποι που τη στελέχωσαν θα ήταν από τα πλεόν προβεβλημένα στελέχη του. Όμως, τον Εμφύλιο τον κέρδισε η Δεξιά, επομένως οι μαχητές της ΟΠΛΑ αγνοήθηκαν, ρίχτηκαν βορά στα όργανα του κράτους, σάπισαν στην φυλακή ή εκτελέστηκαν. Η μνήμη της ΟΠΛΑ εντοιχίστηκε στην πολιτική ορθότητα, εφόσον μοιραία φορτώθηκε το βαρύ φορτίο μιας σκληρής εμφύλιας σύρραξης.

17

Θόρυβοςτης καραρτε.

18

19

20

Τα παιχνίδια των ανθρώπων (των πόλεων): το θέατροτων σκιώντης Ελβίρας Κρίθαρη

...όπου «η σκιά μου παιχνίδι του ήλιου μόνο»1

Παρακάμπτοντας μερικές ενδιαφέρουσες παρατηρήσεις των μελετητών για τον τρόπο της συναρμολόγησης της ταυτότητας του ανθρώπου που κάθεται γύρω απ’τη φωτιά και παρατηρεί στο τοίχωμα της σπηλιάς το ζωντανό αποτύπωμα του εαυτού του, ας πούμε ότι στην Κίνα του 2ου αιώνα π.Χ. η αγαπημένη του αυτοκράτορα Wu-Di έπραξε σοφά, βυθίζοντας σε πένθος την αυλή με τον άξαφνο θάνατό της. Τότε ήταν, μας πληροφορεί ο μύθος, που προς παρηγοριά του Μέγα Αυτοκράτορα, κάποιοι σκάλισαν σε δέρμα ζώου τη φιγούρα της και η αγαπημένη βγήκε από τον κόσμο των νεκρών, ζωντανή σαν σκιά, πάνω σε λευκό πανί που στήθηκε στην αυλή του παλατιού. Λίγες χιλιάδες χρόνια μετά, πολλά δεν παρέμειναν ίδια. Οι σκιές, οι αυλές και τα λευκά πανιά που χρησιμεύουν σαν οθόνες της πανάρχαιας αυτής αναπαραστατικής τέχνης, δεν είναι βέβαια μερικά από αυτά.

Καραγκιόζης, Caraghios, Karag�z

Συναντάμε το όνομά του σε όλες τις βαλκανικές γλώσσες και η παρουσία του μαρτυρείται ευρύτερα στην περιοχή, από τον 17ο αι. «Πώς ένα τόσο χοντροκομμένο θέατρο σκιών (έτσι νομίζω πρέπει να το ονομάσω), ιδωμένο μια φορά, μπορεί να διασκεδάσει έναν έστω και λίγο σκεπτόμενο άνθρωπο και για δεύτερη φορά, αυτό μπορεί να το ρωτήσει μόνο εκείνος

που δεν έχει γνωρίσει τη θανάσιμη πλήξη των βλαχο-ελληνικών αυλών» θα γράψει τον 18ο αιώνα, ως αυτόπτης μιας παράστασης θεάτρου σκιών, ο λοχαγός του αυστριακού στρατού Franz Joseph Sulzer. Το θέατρο σκιών

τέρπει σε μια πρώτη περίοδο της εμφάνισής του στα Βαλκάνια και τις ανώτερες τάξεις ή ίσως κυρίως αυτές, αλλά στις αρχές του 18ου

1Δημουλά, Κική, Το Λίγο του Κόσμου, 1971

Φιγούρα του Κινέζικου Θεάτρου Σκιών

21

αιώνα υπερβαίνει τους στενούς κοινωνικούς αυτούς κύκλους και ξεχύνεται στα καφενεία και τα στέκια των ανθρώπων των μικρών ή μεγαλύτερων πόλεων.

Στην Ελλάδα υπάρχουν δειλές μαρτυρίες που πάνε πίσω μέχρι και το 1836. Ωστόσο είναι ανεπαρκείς για να δώσουν ικανοποιητική την εικόνα του θεάτρου σκιών της εποχής. «Κατά την συνοικίαν της Πλάκας εσυστήθη ανατολικόν θέατρον, εξοδεύων δε τις δέκα μόνον λεπτά, πέντε δηλ. δια την είσοδον και άλλα πέντε δια έναν ναργελέν, δύναται να διασκεδάση τρεις ολόκληρους ώρας, εξακολουθών να γελά ακαταπαύστως καθ’όλον αυτό το διάστημα (…)» (1852) Αλλά και: «Λυπούμεθα βλέποντες την Διεύθυνσιν της Αστυνομίας ανεχομένην και συγχωρούσαν την εν τισι καφενείοις παράστασιν του λεγομένου Καραγκιόζη, ενώ άλλοτε αυστηρώς εμποδίζετο αύτη. Αγνοεί φαίνεται ο κ. Διευθυντής οποίων αισχρών και ασέμνων πράξεων σκηναί παρίστανται δια των νευροσπάστων εις τα βωμολοχικά τούτα των Ασιατών θέατρα, και οποία διαφθορά διαχέεται ως εκ τούτων εις όλην την κοινωνία μας, αφού απειράριθμον πλήθος διαφόρων παίδων, και πολλοί μάλιστα εκ των μαθητών των Γυμνασίων και των σχολείων μας, δεν παύουσι συχνάζοντες εις αυτά καθ’εσπέραν αδιακόπως» (εφημερίδα Αθηνά, 1854). Η εμπλοκή της αστυνομίας είναι εύγλωττη: ο Καραγκιόζης, έχοντας ήδη χάσει την εξωτική έλξη που ασκούσε στην καλή κοινωνία, μιλάει πια την άγρια, αχαλίνωτη γλώσσα των λαϊκών συνοικιών στις οποίες απευθύνεται. Ενδεχομένως, μην καταφέρνοντας την εποχή εκείνη να μετουσιώσει την ειλικρινή ανάγκη της βωμολοχίας και των χοντροκομμένων τρόπων σε καλλιτεχνική έκφραση, ο Καραγκιόζης αγνοείται επιδεικτικά από τους λόγιους, τους δημοσιογράφους και τους αστούς και σε συνδυασμό με τις αστυνομικές απαγορεύσεις, μένει για λίγο στη σκιά, και πάντως μέχρι το 1890, ώσπου η συνεχής κοινωνική αναδιάρθρωση της εποχής να τον φωνάξει πίσω, αναγνωρίζοντας σε αυτόν κοινωνική και καλλιτεχνική αναγκαιότητα. Εκτός βέβαια από αυτή, μεγάλο ρόλο έπαιξε και η

σαφής διάσταση που άρχισε να αποκτάει πια ο Καραγκιόζης του ελληνικού χώρου από το οθωμανικό αντίστοιχο του.

Ο Καραγκιόζης επέστρεψε θριαμβευτικά και το έκανε στα στέκια εκείνα που οι άνθρωποι τον νιώθανε πιο δικό τους: στα χασισοποτεία, τις απόμερες γειτονιές, τα λαϊκά καφενεία και όχι πολύ αργότερα, στις πλατείες που είναι για όλους: «έχουν εκεί νερό κρύο, Καραγκιόζη, και τέσσερας τρελούς, με τους οποίους περνούν την ώρα των. Και ο κύκλος των λογίων ευρύνεται από ημέρας εις ημέρας» (εφημ. Εστία, 1901, για την πλατεία της Δεξαμενής). Και μια εικόνα κάποιας Αθηναϊκής νυχτιάς: «Από τις 9.30 της νυκτός αρχίζει η συρροή του πλήθους εις το θεατράκι της Δεξαμενής. Τσόκαρα, σκαρπίνια που τρίζουν, παντούφλαι που μελωδικώς θορυβούν, προσέρχονται εις την πλατείαν του θεάτρου και μετ’ολίγον τα υπερδιακόσια καθίσματά του στένουν υπό το βάρος χονδρών νοικονυράδων της συνοικίας με τουαλέττες της νυκτός, κοιλαράδων μπακάληδων με αναδιπλωμένες ποδιές, έστιν ότε δε και νεαρών κατακτητών με άμεμπτον περιβολήν» (Πώς διασκεδάζουν οι Αθηναίοι, Εμπρός, 1903).

Ακόμα και τον καιρό εκείνο, η αστυνομία συνεχίζει το βιολί της. Ή μάλλον, τα βιολιά ηχούν απροβλημάτιστα κατά τη διάρκεια και μετά το πέρας των παραστάσεων του θεάτρου σκιών. Παρόλο που οι απαγορεύσεις πέφτουν βροχή, ο Καραγκιόζης οπλίζεται. Συνδιαλέγεται αδιάκοπα με το κοινωνικό και πολιτιστικό του περιβάλλον και έτσι αποκτά την ταξική του συνείδηση. Η πόλη, το κέντρο λήψης αποφάσεων, είναι το σημείο αναφοράς του. Απευθύνεται στους κατοίκους της, ασκεί τα επαγγέλματά τους. Σατιρίζει το νέο αστικό μοντέλο, γελοιοποιεί τους διαμορφωτές του, επιβεβαιώνει την ανάγκη των ανθρώπων να αντιπαραβάλουν με περηφάνια την αστικοποίηση της ζωής τους έναντι του πρότερου βουκολικού βίου τους, και τους τον υπενθυμίζει νοσταλγικά.

22

Άνθρωποι μπροστά και πίσω απότον μπερντέ

Σήμερα, το θέατρο σκιών δεν γεμίζει τις αυλές σαν άλλοτε. Κι αυτό γιατί το παραδοσιακό του κοινό έχει οριστικά χαθεί. Εκείνο που συντηρούσε και διέδιδε τον Καραγκιόζη, βασιζόταν στην αλληλεπίδραση του δημιουργού με τους θεατές. Για την ακρίβεια, το κοινό κατείχε ίσο μερίδιο ευθύνης στην διαμόρφωση της παράστασης με τον καραγκιοζοπαίχτη. Διότι ήταν θέατρο αυτοσχεδιαστικό και οι αντιδράσεις του κόσμου καθοριστικής σημασίας για την εξέλιξη του έργου καταπώς εκλαμβάνονταν από τον μάστορα της κίνησης της φιγούρας. Φτιαγμένοι από την ίδια (λαϊκή) πάστα, ο Καραγκιόζης δεν μπορεί να επιβιώσει χωρίς τα γέλια (ή την απουσία τους) των ανθρώπων που στέκονται μπροστά από το λευκό πανί.

Το θέατρο σκιών, χάνοντας την χαρακτηριστική ιδιαιτερότητά του, μεταβάλλει και τον καλλιτεχνικό χαρακτήρα του δημιουργού του. Από δίαυλος της συλλογικής λαϊκής έκφρασης που δεν μεταβαλλόταν με τον χρόνο, αλλά επαναλαμβανόταν ευλαβικά -όχι μονότονα, αλλά σίγουρα ομοιόμορφα- ο καραγκιοζοπαίχτης αποκτά ατομική καλλιτεχνική βούληση, και διαμορφώνει πια την τέχνη του σύμφωνα με την υποκειμενικότητα της αισθητικής του και την προσωπική ανάγκη. Ξεπερνώντας τα συμβατικά πρότυπα, ο δημιουργός πια πειραματίζεται. Η αστικοποίηση και η συνακόλουθη καλλιέργεια του ατομικισμού δεν είναι άσχετες.

Η σκέψη του ενηλίκου μπορεί να συγκριθεί με μια πηγή φωτός, που δεν μπορεί να γνωρίσει τις σκιές, αφού τις καταργεί με την παρουσία της και μόνο (Stanley Hall, αμερικανός ψυχολόγος). Και πράγματι, το θέατρο σκιών είναι πια ένα παιδικό θέατρο. Στον κόσμο των παιδιών διατηρείται εκείνο που οι μεγάλοι έκριναν ως έλασσον, αλλά δεν κατάφεραν να το καταργήσουν γιατί ακόμα κι έτσι τους ξεπερνούσε.

Δικαστής: Με ποιά γλώσσα συνεννοείστε καλύτερα;Καραγκιόζης: Μ' αυτή που έχω στο στόμα μου.

Κι αυτός ο μυταράς και κακομούτσουνος ξυπόλυτος ανθρωπάκος, που ωχριούσε πλάϊ στη γοητεία των πριγκηπικών ηρώων των τεχνικολόρ παιδικών μας χρόνων -αλλά δεν την εποφθαλμιούσε- συμβαίνει τώρα να είναι για ένα μικρό, αλλά συναισθηματικά ενεργό κοινό, το άλλοθι για την επιστροφή στην αθωότητα του πρώτου κατοίκου μιας μεγαλούπολης, που ήξερε από αυλές και μάντρες μ’ αγιοκλίματα. Διότι η διαδικασία της μέθεξης δεν ήταν αποκομμένη από το περιβάλλον: οι μυρωδιές και οι θόρυβοι της νύχτας και τα ασβεστωμένα μαντράκια ήταν τα κανάλια που διαπέρναγε η σπιρτάδα του Καραγκιόζη για να μετουσιωθεί σε γέλιο.

Τα καμώματά του είναι και σήμερα το ίδιο αστεία, η γλώσσα του όχι παλιομοδίτικη. Μεγάλωσε κι αυτός όπως μεγάλωσε η πόλη του. Ζει διακριτικά ανάμεσά μας και δανείζεται τις δικές μας ιδιότητες. Η ασχήμια του Καραγκιόζη δεν απέχει πολύ από τη ματιά στον καθρέφτη μας. Αλλά είναι επίσης και αφοπλιστικός. Είναι τολμηρός, πονηρός, πεινασμένος, και προλετάριος . Ένας ειλικρινής εξεγερμένος της κοινωνίας του θεάματος.

Urban

23

Στη σκιά της πόλης πέντε καραγκιοζοπαίχτες μάς μιλούν για αυτήν, την τέχνη τουςκαι το κοινό της..

Η πόλη και οι κάτοικοί της ήταν πάντα η αγαπημένη ενασχόληση του Ελληνικού Θεάτρου Σκιών. Η πόλη, με τα αρχοντόσπιτα δεξιά και τα φτωχόσπιτα στα αριστερά της σκηνής. Η παρουσία μιας κοινωνικής αντίθεσης που αποκαλύπτεται με το άναμμα των φώτων του μπερντέ. Με την ίδια σημειολογία μπαίνουν και οι φιγούρες. Η καθεμιά με την μουσική της, με το τραγούδι της και τους συμβολισμούς της, καθρέφτης των κατοίκων μιας πόλης. Ο επαρχιώτης, ο κομψευόμενος, ο Ζακυνθινός, ο ψευτονταής και ο συνήθης καρπαζοεισπράχτορας… Τίποτα δεν λείπει… Είναι μεγάλη και άνιση η μάχη που πρέπει να δώσει ο λαϊκός καλλιτέχνης να συνυπάρξει με τα σύγχρονα θεάματα, τον γρήγορο και ανελέητο, μηχανοποιημένο σημερινό τρόπο ζωής. Το μοναδικό όπλο του είναι ο λόγος και η μυσταγωγική σχέση του κοινού με την σκιά. Η σκιά της μάνας του νεογέννητου, η σκιά το όνειρο, η σκιά ο φόβος, η σκιά το έλεος, η σκιά ο θάνατος. Πολλές φορές η θορυβώδης πόλη τρομάζει τον Καραγκιόζη και τότε αυτός αναζητάει την ησυχία στις γειτονιές μιας μικρής επαρχιακής πόλης, ή σε ένα απόμακρο νησί. Εκεί, μακριά από το βουητό το μυαλό, του καλλιτέχνη δημιουργεί καλύτερες εικόνες. Θα έρθει άραγε κόσμος απόψε;... Ελπιδοφόρα μηνύματα από την είσοδο νέου αίματος στο επάγγελμα του καραγκιοζοπαίχτη, απομακρύνει παλιότερες προβλέψεις για την μουσειοποίηση της ζωντανής μας τέχνης. Ιδιαίτερα στις σημερινές συνθήκες, όπου ο νεοέλληνας μπορεί στον Καραγκιόζη να δει και κάποιον περισσότερο φτωχό από αυτόν.Πάνος Καπετανίδης

Θα μπορούσαμε να πούμε πως ο Ελληνικός Καραγκιόζης είναι παιδί της πόλης. Το Ελληνικό Θέατρο Σκιών συγκροτήθηκε και εξελίχθηκε στα αστικά κέντρα και λειτούργησε πλήρως, σε όλη την επικράτεια, ως ζωντανό κομμάτι της κοινωνίας, από τα τέλη του 19ου αιώνα έως το 1960 περίπου. Η βιασμένη και μεταλλαγμένη δυστυχής μεγαλούπολη καταπίνει τα πάντα, και βέβαια τον ίδιο της τον εαυτό. Επομένως δεν είναι εύκολο για τον Καραγκιόζη να ανθίσει. Ως ο μόνος γνήσιος και καθιερωμένος λαϊκός ήρωας, προσπαθεί με μεγάλο κόπο να συνεχίσει να υπάρχει, να μεταδώσει την ανησυχία και τον προβληματισμό του και να συντονιστεί με τους συμπολίτες του που είναι κουρδισμένοι πολύ ψηλά, πολύ χαμηλά ή και εντελώς ξεκούρδιστοι.Άθως Δανέλλης

Η σχέση του θεάτρου σκιών με την πόλη της Θεσσαλονίκης είναι αρκετά φιλική και ενδιαφέρουσα! Ανέκαθεν λαϊκό θέαμα, γεμίζει με μεγάλο αριθμό θεατών τους χώρους όπου γίνονται παραστάσεις. Αυτή είναι και η βασική μαρτυρία πως η πόλη μας έχει καλή σχέση με το Θέατρο Σκιών, και οι Θεσσαλονικείς συμπαθούν τον πρωταγωνιστή του. Πιστεύω πως αυτό οφείλεται σε μεγάλο βαθμό σε κάποιους μπροστάρηδες του χώρου, ντόπιους οι μη, που πριν από κάποια χρόνια, με την προσεγμένη δουλειά τους πάνω στην τέχνη αυτή, άφησαν εντυπωσιασμένο και αποτυπωμένο στο μυαλό των θεατών το «θέαμα» Καραγκιόζης. Αν και οι πόλη είναι γεμάτη με διάφορα άλλα θεάματα που τραβούν πολύ περισσότερο το βλέμμα, -θεάματα που είναι σίγουρα πιο εντυπωσιακά από το Θέατρο Σκιών- δεν έχουν σε καμία περίπτωση τόσο άμεση και κοινή επαφή με το κοινό τους, όσο ο Καραγκιόζης.Οδυσσέας Κανλής, 19χρ.

24

χαμΟμαλλον [by anna stereo]

Στις χρυσές εποχές που υπήρχαν τα μαντράκια και ο κόσμος ήξερε από Καραγκιόζη, το κοινό το αποτελούσαν κυρίως ενήλικες. Ωστόσο, από την στιγμή που έπαψαν να υπάρχουν μόνιμα «θέατρα», προκειμένου να επιβιώσουν οι καραγκιοζοπαίχτες έπρεπε να τρέχουν σε σχολειά, συλλόγους κ.α... Δεν είναι όμως μόνο αυτός ο λόγος που το κοινό άλλαξε: ο Καραγκιόζης τα έλεγε όλα με το όνομα τους! Το μεγάλο του στόμα ήταν αυτό που ενόχλησε τις εξουσίες. Ο Καραγκιόζης δεν αποβλάκωνε τον λαό αλλά τον ξύπναγε. Σήμερα παίζεται στην Πάτρα πολύ πιο σπάνια. Μια πόλη που είναι και η γενέτειρά του, τώρα τον γράφει κανονικότατα. Στην Πάτρα είμαστε περίπου 3-4 καραγκιοζοπαίχτες. Γενικά, ο πολιτισμός στην πόλη μου είναι σε μαύρα χάλια κι αυτό που με εμπνέει τώρα πια είναι μόνο η αγάπη που δείχνουν τα μικρά παιδιά - και αυτό είναι το μόνο που δίνει ελπίδα.Κωνσταντίνος Λαλιώτης, 22χρ.

Το ελληνικό θέατρο σκιών, από τον ερχομό του στην Ελλάδα, χωρίστηκε σε διαφορετικές σχολές παιξίματος Καραγκιόζη, ενώ πολλοί και διαφορετικοί ήταν και οι παίχτες του. Κάποιοι έδρασαν με παραστάσεις τους εκτός Αθηνών και γενικότερα εκτός μεγάλων πόλεων -έδρασαν δηλαδή σαν ένα είδος θεατρικού μπουλουκιού-, ενώ άλλοι παρέμειναν στο κλεινόν άστυ σε μόνιμους μπερντέδες ή θέατρο. Σήμερα, ελάχιστα είναι τα σταθερά θέατρα παραστάσεων Καραγκιόζη στην Αθήνα. Για ‘μένα, το θέμα είναι όχι η συχνότητα, με την οποία βλέπουμε παραστάσεις σήμερα στην Αθήνα, αλλά η ποιότητά τους. Όταν ο παίχτης γνωρίζει ακριβώς το κοινό στο οποίο απευθύνεται, τότε μόνο ο Καραγκιόζης μπορεί να κάνει αισθητή την παρουσία του μέσα στη μεγαλούπολη, που ίσως κάποιος θα έλεγε ότι τον καταπίνει ή τουλάχιστον δεν του ταιριάζει. Σκοπός μου είναι το ελληνικό θέατρο σκιών να μην παραμείνει στο μουσείο, αλλά να είναι ένα ζωντανό κομμάτι της πόλης, ένα θέατρο επίκαιρο που αφουγκράζεται τους θεατές του και συνδιαλέγεται με αυτούς. Έτσι ώστε, είτε για μικρούς είτε για μεγάλους, το θέατρο σκιών να βρίσκεται πάντα σε έναν ισότιμο διάλογο με τα άλλη είδη θεάματος στην πόλη.Ηλίας Καρελλάς

25

Alice in den St�dten (1974)κείμενο της Αθηνάς Παπαναγιώτου

Όταν το 1974 ο Wim Wenders, αποφασίζει να ξεκινήσει ταξίδι τριών χρόνων με το Road Movie Trilogy, αναζητά την πόλη (σου).

Από την ανοίκεια Νέα Υόρκη, στο Άμστερνταμ, το Βούπερταλ και το Μόναχο, το Alice inthe Cities, είναι μια γνήσια περιήγηση – μεταξύ άλλων – στον ορισμό της πόλης.

Το περίγραμμα

Ήδη από τις πρώτες s�quences, ο Wenders δημιουργεί ήσυχα ένα γνώριμο σχήμα. Η δυτική πόλη: Δρόμοι, τραίνα και αυτοκίνητα, ένας ακούραστος ρυθμός.

“The story is about things you see, about images and signs.”

Αυτή η κλασική πόλη μυρίζει γράσο. Ορίστηκε ως ο χώρος, που θα φιλοξενήσει τους εργάτες της βιομηχανίας. Industrial καρέ, σημεία

μιας εργοστασιακής λειτουργίας, λίγο πριν αυτή γίνει η αισθητική που όλοι λατρεύουμε να αγαπάμε. Και μετά… η πόλη έγινε αγορά. Σημείο καταναλωτικό. Μια απέραντη διαφήμιση. Η πόλη της δεκαετίας του ‘70 είναι η Νέα Υόρκη της ακμάζουσας κατανάλωσης. Ο Phil περιδιαβαίνει αναζητώντας την ταυτότητά του,σε ένα πεδίο, που, όλο και περισσότερο, ορίζεται ως χώρος αγοραπωλησίας.

Η πόλη του ξένου – “You lose your touch when you lose your sense of identity”

Κάποτε, περπατώντας στην επαρχιακή πόλη, όπου μεγάλωσα, ρωτήθηκα από ένα φίλο αν έχω προσέξει ποτέ το πάνω μέρος της πόλης.

Η οπτική του ταξιδιώτη, ξεκινά από άλλη γωνία, και η κάμερα του Wenders, κοιτά τη Νέα Υόρκη από κάτω προς τα πάνω, μέσα από τα τζάμια ενός αυτοκινήτου, τα κιάλια του Empire State Building, το στόχαστρο της Polaroid.

Alice in the Cities [film still]

26

Το Alice in den St�dten υπονοεί μια σπουδαία σχέση μεταξύ χώρου και αληθινής εμπειρίας. Ταυτότητας και σύνδεσης με τον τόπο. Το γνήσιο βίωμα, που συνδέεται άρρηκτα με το χώρο και το χρόνο και μας προσδίδει μοναδικότητα, διαφέρει από την τουριστική εμπειρία, όσο εναλλακτική και αν είναι η τελευταία.

Γι’ αυτό ο ήρωας του Wenders, δυσανασχετεί με τις φωτογραφίες του: “To shoot pictures…Blowing away everything you can’t stand.”

Γι’ αυτό σταματά να φωτογραφίζει, όταν ξεκινά μια γνήσια περιπλάνηση στις Ευρωπαϊκές πόλεις, αναζητώντας τη ρίζα της Alice. Η πραγματική εμπειρία στην πόλη δεν έχει ανάγκη από ένα απομονωμένο ασυνεχές στιγμιότυπο για να είναι αλησμόνητη και απολαυστική. Είναι per se ηδονική, βαθειά, ανέλεγκτη, ακόμα και όταν δεν είναι - και δεν είναι, όταν κανείς εμπλέκεται τόσο - απόλυτα συνειδητή.

Και η πραγματική εμπειρία – πάντα αναφερόμενη σε χώρο και χρόνο – δομεί μια

έστω ασαφή ταυτότητα. Στην ταινία τουWenders ο ήρωας που αναζητά την πόλη του, είναι ένας περιπλανώμενος ανήλικος.Η Alice έχει ανάγκη από βοήθεια, προστασία και κατεύθυνση μέχρι να βρει την πόλη της.

Σε ασπρόμαυρο φόντο και πάντα σιωπηλά και υπαινικτικά, η πόλη (σου) της Alice είναι ταυτότητα και ρίζα, η συντεταγμένη που συγκλίνουν θραυσματικές μνήμες και αποκτούν ένα κάποιο υποκειμενικό νόημα. Δεν σε γεννά. Δεν σε μαγαλώνει.

Σου συμβαίνει η πόλη σου. Τότε οι φωτογραφίες από την Polaroid σου θα είναι άμεσα ορατές.

“They (will) really show, what it was you saw”

Alice in den St�dtenDirected by Wim WendersStarring Yella Rottl�nder, R�diger Voglerand Lisa Kreuzer Released 1974

Alice in the Cities [film still]

27

Από τα αφεντικά με αγάπη: Εργατικά ατυχήματαμε χαμόγελοτου Γαβριήλ Φιλιππόπουλου

Η παρατήρηση των τοίχων, με τις αφίσες και τα συνθήματά τους, των διαφημιστικών σταντ στα μετρό και στις στάσεις των λεωφορείων, αλλά και των ίδιων των διαφημίσεων, είναι μία πάγια ασχολία η οποία τις περισσότερες φορές καταλήγει σε εξαιρετικά ευρήματα. Αυτή τη φορά η προσοχή έπεσε σε μία αφίσα στο μετρό, με τέσσερα σκίτσα εργατών από διαφορετικούς κλάδους, πιασμένους χέρι χέρι και ένα μότο από πάνω: «υγιείς εργαζόμενοι, υγιείς επιχειρήσεις». Από κάτω φιγούραρε το σήμα της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Απασχόλησης, Κοινωνικών Υποθέσεων και Ένταξης. Μπαίνοντας κάποιος στην ιστοσελίδα που υπήρχε στην υπογραφή της αφίσας, πραγματικά μπορεί να χαθεί μέσα σε ένα δαιδαλώδες πλέγμα υπο-ενοτήτων με πολύ όμορφες (κατά τα άλλα) εικόνες εργαζομένων και υπευθύνων να συνομιλούν με χαμόγελο και να χαίρονται ειλικρινά για την ύπαρξή τους ως εργαζόμενοι. Όλα καταλήγουν στον ίδιο παρονομαστή: Η συνυπευθυνότητα μεταξύ εργάτη και αφεντικού στον χώρο δουλειάς. «Ασφαλείς και Υγιείς Χώροι Εργασίας. Οφέλη για εσένα προσωπικά. Οφέλη για τις επιχειρήσεις».

Ας επιστρέψουμε όμως στην πραγματικότητα. Μία τέτοια καμπάνια έχει έναν αυτοσκοπό. Την μεταφορά ευθυνών σε ανθρώπους που, δεδομένων των συνθηκών, θα εργαστούν κάτω από οποιεσδήποτε συνθήκες. Όσοι και όσες έχουν εργαστεί, έστω για μία ώρα στην ζωή τους, θα έχουν αντιληφθεί πως αυτή η συνύπαρξη και η μεταφορά ευθυνών είναι one way. Όπως και το βάρος αυτών των ευθυνών. Θέλεις δουλειά; Έτσι είναι οι συνθήκες. Αν δεν θέλεις, υπάρχουν άλλοι 1.400.000 περίπου που θα το κάνουν. Πόσες, μα πόσες φορές έχουμε ακούσει αυτό

Feed Disposable

28

το εκβιαστικό δίλημμα; Η απάντηση, βέβαια, σε αυτή την ιδιότυπη λαιμητόμο, σε πάρα πολλές περιπτώσεις κοστίζει ζωές. Εργατικά ατυχήματα, είναι η μεταφορά της απάντησης.

«Πρόληψη των κινδύνων στην εργασία με τη συμμετοχή όλων. Μέσω της ανάπτυξης επιτελικού ρόλου και της συμμετοχής των εργαζομένων». Πεδίο δόξης λαμπρό διαφαίνεται, λοιπόν, η συγκεκριμένη καμπάνια της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τα απανταχού αφεντικά να βγάλουν από πάνω τους έναν μεγάλο βραχνά. Και μάλιστα επιδοτούμενα. Τον βραχνά των συνθηκών εργασίας ο οποίος θα αποφευχθεί μέσω «διαβούλευσης» μεταξύ εργοδοτών και εργαζομένων..

Επαναφορά στην πραγματικότητα, νούμερο 2: Η «διαβούλευση» αυτή έχει γίνει, τουλάχιστον στην Ελλάδα, τα τελευταία τρία χρόνια, κατά την διάρκεια της καπιταλιστικής κρίσης, μέσω της εντατικοποίησης των συνθηκών εργασίας. Αύξηση της παραγωγής -με το μαστίγιο- των απολύσεων και των μειώσεων στις αποδοχές. Στη βαριά βιομηχανία η διαβούλευση πέτυχε: Τα θανατηφόρα εργατικά ατυχήματα αυξήθηκαν μόλις 3%. Μία νίκη των κρατούντων, αφού το πείραμα βγαίνει: Εφόσον δεν πεθαίνετε μέσα στα καζάνια, δουλεύοντας 10 και 11 ώρες μαζικά, τότε δεν υπάρχει λόγος ανησυχίας. Και στον δευτερογενή και τριτογενή τομέα ωστόσο, η «διαβούλευση» είχε αποτελέσματα. Τα υπερωριακά επιδόματα, καθώς και τα ειδικά επιδόματα, όπως αυτό του εργαζόμενου μπροστά σε οθόνη υπολογιστή, μπήκαν στο χρονοντούλαπο.

Η τρομοκρατία που ασκείται στους χώρους δουλειάς είναι πλέον αποστομωτική. Όπως και τα νούμερα: Δεκατρείς εργαζόμενοι έχασαν τη ζωή τους, ενώ 1.097 εργατικά ατυχήματα καταγράφηκαν κατά το α' τρίμηνο του 2012 (στοιχεία του ΣΕΠΕ)1. Το 30% των περιστατικών άσθματος έχει επαγγελματική αιτιολογία, ενώ το 10% των περιπτώσεων καρκίνου είναι επαγγελματικής προέλευσης. Το ποσοστό της επαγγελματικής βαρηκοΐας ξεπερνάει σε πολλούς κλάδους το 90%, όπως και το 60% των μυοσκελετικών παθήσεων προέρχεται από τις κακές

1Τα στοιχεία προέρχονται από το δημοσίευμα του parallhlografos.wordpress.com με τίτλο: «Φάκελος Εργατικά Ατυχήματα: πεθαίνοντας στη δουλειά»

The Christian Science Monitor Bennett

29

συνθήκες εργασίας. Αφήνοντας έξω τις ψυχικές παθήσεις που δεν έχουν χειροπιαστό δείκτη μέτρησης. Χωρίς να ξεχνάμε φυσικά τους «αόρατους» εργάτες, όπως είναι οι επισφαλείς, οι δικυκλιστές (κούριερ, ντελίβερι), οι εργαζόμενοι στο χώρο του επισιτισμού και τόσοι άλλοι, όπου τα ποσοστά «μαύρης εργασίας» είναι τεράστια. Εν μέσω, λοιπόν, αυτής της ζοφερής κατάστασης που βιώνουμε, με την υποτίμηση της εργατικής μας δύναμης, αλλά και της ίδιας της ύπαρξής μας, κάποιοι θέλουν να κατέβουμε σε «διαβούλευση».

Επιστροφή στην πραγματικότητα, νούμερο 3: Η συνειδητοποίηση των αληθινών συνθηκών που επικρατούν γύρω μας. Η πλήρης επίγνωση των καταστάσεων που μπορούμε να συναντήσουμε μέσα στο σφαγείο που λέγεται εργασιακός χώρος. Είναι στοιχεία που δυστυχώς λείπουν από την λογική μας. Το δικαίωμα στην εργασία που έχει καταστρατηγηθεί δεν πρέπει επουδενί να μετατραπεί σε δικαίωμα στην εκδούλευση! Οι μηχανισμοί είναι σε πλήρη λειτουργία, χρησιμοποιώντας επιστήμονες, έρευνες, μίντια, ώστε να περάσουν στο συλλογικό υποσυνείδητο πως «όποιος δεν προσαρμόζεται πεθαίνει».

Ας μείνουμε «απροσάρμοστοι», λοιπόν, και όποιος αντέξει.

30

14ο Διεθνές ΦεστιβάλΚόμικς Αθήνας οι μουσικοί και οι εκθέσεις τουτων κωστα γ και Δημήτρη Πάλλη

...του κωστα γ

Ένα μήνα μετά, αξιοποιώντας σημειώσεις και αναμνήσεις από την έκθεση του 14ου Διεθνούς Φεστιβάλ Κόμικς Αθήνας, επιχειρώ μια ακόμη επίσκεψη, με τη μνήμη μου αυτή τη φορά, στους δύο τελευταίους ορόφους της Διπλαρείου Σχολής.

Εκατοντάδες έργων, απλωμένα σε κάθε γωνιά 44 δωματίων και διαδρόμων, έτοιμα να σου τραβήξουν το βλέμμα και να καθορίσουν το ρυθμό της ανάσας σου... Ο David Lloyd καθισμένος σε μια καρέκλα υπογράφει βιβλία του, ο Giuseppe Palumbo σχεδιάζει και υπογράφει -χωρίς να του ζητηθεί- ένα πρόγραμμα του φεστιβάλ για το Freequency, το οποίο και μας χαρίζει με ένα πλατύ χαμόγελο, πιο δίπλα άλλοι σχεδιαστές, φωτογράφοι, δημιουργοί.

31

Μέσα σε ένα κλίμα επαναλαμβανόμενων απεργιών και πολιτικού αναβρασμού, οι εκθέσεις και οι εκδηλώσεις παίζουν το ρόλο τους ως αφορμή συζητήσεων, όπως ακριβώς το κοινωνικο-πολιτικό πλαίσιο ενέπνευσε τους δημιουργούς. Μια γιορτή του κόμικ αλλά και γενικότερα της τέχνης και της δημιουργίας, με την έμφαση να δίνεται, προφανώς, στους ίδιους τους καλλιτέχνες, αλλά και στην ιστορική συγκυρία.Περιμένοντας το 15ο Φεστιβαλ, στέκομαι άλλη μια φορά στις ατομικές εκθέσεις μόλις τριών “ντόπιων” δημιουργών που ξεχώρισαν στα δικά μου μάτια.

Ατομική έκθεση του Κώστα Μανιατόπουλου (Κ.Μ.)Hommeless

Πρόκειται για μια έκθεση, που πατώντας πάνω στο θέμα του φεστιβάλ για την Αντοχή Υλικών, σχολιάζει επίμονα την κοινωνικο-πολιτική επικαιρότητα και φανερώνει -μ’ έναντρόπο που πλησιάζει το διάλογο- τις εμμονές του δημιουργού.Οι πολιτικές απόψεις του, κυρίως με αντιφασιστικό-αντιρατσιστικό προσανατολισμό, το φλερτ με τον πεσιμισμό και τον θάνατο και η εμμονή του με τα σωματικά απορρίματα (ναι! για τα σκατά μιλάω) αναμειγνύονται με, την άλλη του εμμονή, τη σπείρα, την εξέλιξη και με το χιούμορ. Όλα σε ένα εικαστικό “πιτσίλισμα” που προκαλούν ένα παραλήρημα γέλιουπου γρήγορα μετατρέπεται σε τύψεις και αυτοκριτική.

Ατομική έκθεση (φωτογραφίας) της Κλεοπάτρας Χαρίτου

Τα προσφυγικά της λεωφόρου Αλεξάνδρας

Το θέμα από μόνο του είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρον και η φωτογραφική ματιά της φωτογράφου, ιδιαίτερης αισθητικής. Η αντοχή των υλικών μπερδεύεται με την αντοχή των κτηρίων, όπως τα χρώματα στις εικόνες.Το υπέροχο είναι ότι τα φωτογραφικά έργα πλαισιώνονται από οικιακά σκεύη, έπιπλα, κουρτίνες και άλλα υφάσματα, δημιουργώντας την αίσθηση οτι σχεδόν βρίσκεσαι μέσα στα φωτογραφισμένα κτήρια.Σε αυτό, προφανώς, συντελεί και το περιβάλλον της Διπλαρείου Σχολής, πέρα από το εξαιρετικό

32

Κώστας Μανιατόπουλος

Κλεοπάτρα Χαρίτου

33

στήσιμο της έκθεσης.Να σημειωθεί ότι η φωτογράφος, μετέφερε αυτούσιες τις εικόνες που συνάντησε, “φωτίζοντας” περισσότερο το περιβάλλον που φωτογράφιζε, αλλά χωρίς να μετακινήσει τίποτα.

Ατομική έκθεση του Ανδρέα ΚασάπηΣημειώσεις της Ναντίν (για τον Άλας)

Ένα παραμύθι με εικόνες που τα υλικά τους δοκιμάζουν την αντοχή τους…Με πρώτο πίνακα ένα εξαιρετικό κείμενο που έγραψε ο ίδιος, μέσα σε λίγα έργα εκτυλίσσεται μια ιστορία που η ατμόσφαιρά της σε διαπερνά, μέσα από το σχέδιο του δημιουργού, τα αντικείμενα που χρησιμοποιεί και τον τρόπο που τα συνδυάζει και τα καταστρέφει.Παλιά χαρτιά, ταλαιπωρημένα, σκισμένα “πρόχειρα”, ξεβαμμένα, που πάνω τους φιλοξενούν σχέδια, φωτογραφιές ξυσμένες, μικρά κλαδάκια από φυτά και άλλα υλικά, μαρτυρούν την ιστορία ενός χωριού-πόλης που σταδιακά εξαφανίζεται…

Ανδρέας Κασάπης

...του Δημήτρη Πάλλη

Εκτός των εικαστικών όμως, όπως σε κάθε Φεστιβάλ Κόμικς, υπήρξε και εξαιρετικό μουσικό πρόγραμμα. Πάντα σχεδιασμένο από ανθρώπους-γνώστες της μουσικής 'πρωτοπορίας' της χώρας μας. Έτσι και φέτος απολαύσαμε νέους καλλιτέχνες και συγκροτήματα που μας κέντρισαν το ενδιαφέρον, δείχνοντας για άλλη μία φορά ότι κακώς υπάρχει γκρίνια για τη μουσική δημιουργία στην Ελλάδα.Με αφορμή τις καταπληκτικές εμφανίσεις τους, μιλήσαμε με τέσσερις από τους συμμετέχοντες, πάνω στους τέσσερις άξονες που ουσιαστικά ασχολείται και το Φεστιβάλ, τα κόμικ, την κατάσταση στην Ελλάδα, την ανταπόκριση που λαμβάνουν από τον κόσμο και τις προσωπικές τους δημιουργίες.

Burgundy Grapes

Το ντουέτο του Γιώργου Καλλυβά και του Αλέξανδρου Μιαούλη, έχει τις βάσεις του στην folk μουσική, την οποία όμως έχει επαναπροσδιορίσει και εμπλουτίσει με έναν πιο σύγχρονο πειραματικό ήχο. Συνδυάζοντας

περίτεχνα, το μίνιμαλ του post rock, τον πειραματικό ηλεκτρονικό ήχο (πριόνι με δοξάρι, μεταλλόφωνο, harmonium, theremin) και τον ακουστικό ήχο παραδοσιακών οργάνων (βιολί, τσέλο, κιθάρες, ακκορντεόν), μας χαρίζουν μία μουσική ταξιδιάρικη, κινηματογραφική, σκοτεινή, αλλά ταυτόχρονα και αισιόδοξη.Με πολλές ενδιαφέρουσες συνεργασίες στο παρελθόν, αλλά και στους δίσκους τους, το 2005 με το ομώνυμο album, μια τελείως ανεξάρτητη ηχογράφηση, το EP Lagero (Triple Bath) και το Man In The Lighthouse (2010, Inner Ear Records) σε συνεργασία με καλλιτέχνες όπως οι Νίκος Βελιώτης, Φώτης Σιώτας, Γιώργος Κατσάνος και άλλοι.

Official SiteMySpace Profile | FaceBook Page

Πώς σας φάνηκε το 14ο Φεστιβαλ Κόμικς; Ασχολείστε με τα κόμικ; Ποιοί είναι οι αγαπημένοι σας κομίστες;B.G.: Όπως έχουν εξελιχθεί τα πράγματα για εμάς τα τελευταία χρόνια, ο Αλέξανδρος και εγώ περνάμε πολλούς μήνες χώρια κάθε χρόνο. Χρειάστηκε να συγκεντρωθούμε στην Αθήνα από δύο άκρα της χώρας για την προετοιμασία

Χώρος Πολλαπλών Χρήσεων Διπλαρείου Σχολής [AICF 2012]

34

και εμφάνισή μας στο φεστιβάλ, ενώ στην συνέχεια, φύγαμε και πάλι σχεδόν αμέσως μετά. Ηρθαμε, παίξαμε και φύγαμε, πιο γρήγορα και από ληστεία! Οπότε, δυστυχώς, δεν καταφέραμε να πετύχουμε άλλα γκρουπ (πέρα απ' τους Pan Pan, με τους οποίους μοιραστήκαμε το πρόγραμμα της πρώτης βραδιάς του φεστιβάλ) ούτε την έκθεση. Πάντως, είναι ευχάριστο το ότι επέστρεψε το φεστιβάλ μετά από κάποια χρόνια απουσίας. Μιλώντας για τον Αλέξανδρο, το πιό εικαστικό μέλος των Burgundy Grapes, ο οποίος έχει αναλάβει και τα γραφιστικά του γκρούπ (artwork κυκλοφοριών και συνήθως τις αφίσες συναυλιών), οι αγαπημένοι του σχεδιαστές comic είναι οι Robert Crumb,Gilbert Shelton και Hugo Pratt.

Ποιά πιστεύετε ότι πρέπει να είναι η στάση ενός καλλιτέχνη τη σημερινή “δύσκολη” εποχή; Σας έχουν επηρεάσει οι κοινωνικές εξελίξεις και αν ναι, με ποιόν τρόπο;B.G.: Για το δημιουργικό κομμάτι, όπως και νά 'ναι η γενικότερη κατάσταση στον κόσμο, ο δημιουργός πρέπει να συνεχίζει να δουλεύει με ειλικρίνεια, εκφράζοντας όποια κατάσταση τσιγκλάει τα εσωτερικά. Πέρα απ' το προσωπικό στοιχείο του δημιουργικού αποτελέσματος, αν εμπεριέχεται και κάποια κοινωνικοπολιτική διάσταση, το μείγμα και τα κυρίαρχα στοιχεία έχουν να κάνουν με την φύση του καθενός. Πάντως, ως παρατηρητής ή ακροατής άλλων δουλειών, προτιμώ τις πιο διακριτικές κοινωνικοπολιτικές πινελιές, και ας περνάνε απαρατήρητες, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν με ενδιαφέρει η διαμαρτυρία. Έχοντας γεννηθεί και ζήσει τις πρώτες δύο δεκαετίες της ζωής μου σε άλλη χώρα, την Αυστραλία, θεωρώ ότι η Ελλάδα έπασχε από σοβαρά προβλήματα πολύ πριν ξεσπάσει στην επιφάνεια η κατάσταση των τελευταίων ετών. Όσο ουτοπιστικό και να ακούγεται, υπάρχει ανάγκη για μια πιο συλλογική αντιμετώπιση των πραγμάτων, για το γενικότερο καλό, σε όλους τους τομείς και επίπεδα της κοινωνίας, από πάνω μέχρι κάτω. Όποιος βρίσκεται σε θέση εξουσίας σε οποιοδήποτε τομέα, πρέπει να δίνει κάποιο καλό παράδειγμα. Αλλιώς, η κατάσταση πάει

αλυσίδα και οδηγεί στην γενικότερη σαπίλα που ζούμε τώρα.

Βρίσκεστε αρκετά χρόνια στον χώρο, με δύο δίσκους κ ένα EP, με το τελευταίο Man In The Lighthouse, το οποίο είχε πολύ “δυνατές” συμμετοχές, να βγαίνει από την ίσως μεγαλύτερη αυτή τη στιγμή εναλλακτική εταιρία στην Ελλάδα, την Inner Ear. Εσείς πώς νιώθετε για αυτό; Ποιές οι δυσκολίες που συναντήσατε και ποιά είναι η αποδοχή του κόσμου προς εσάς και τη μουσική σας;B.G.: Το πρώτο μας ομότιτλο άλμπουμ το οποίο ηχογραφήσαμε στο σπίτι και στην συνέχεια χρηματοδοτήσαμε εμείς οι ίδιοι, κυκλοφορώντας το με όχημα την εταιρεία Outlandish, η οποία δυστυχώς δεν υπάρχει πια, λειτούργησε σαν μια σύσταση στον έξω κόσμο. Στην συνέχεια, για το Man In The Lighthouse, είχαμε αισθανθεί ότι ο Περικλής Πιλαβάς και η ομάδα του στην Inner Ear λειτουργούσαν με οδηγό την αγάπη τους για την μουσική, όπως και εμείς, και θελήσαμε να συνεργαστούμε. Με βάση το πρώτο άλμπουμ, για το οποίο βοήθησαν οι αξιόλογοι μουσικοί Νίκος Βελιώτης (τσέλο) και Γιώργος Τσιατσούλης (ακορντεόν), σε πρόωρη φάση όταν το project δεν είχε καν όνομα ακόμα, ήρθαν και συμμετείχαν για το

Burgundy Grapes

35

Man In The Lighthouse και άλλοι αξιόλογοι μουσικοί. Για την αποδοχή του κόσμου, που ρωτάτε, πραγματικά δεν ξέρουμε πού ακριβώς βρισκόμαστε. Δουλεύουμε για την μουσική που προσπαθούμε να φτιάχνουμε.

Αυτό τον καιρό με τί ασχολείστε; Θα υπάρξουν επόμενες εμφανίσεις; Καινούργιος δίσκος;B.G.: Πέρυσι τον χειμώνα ξεκινήσαμε διάφορες ηχογραφήσεις οι οποίες μας έχουν ιντριγκάρει και θα τις συνεχίσουμε τους επόμενους μήνες, με σκοπό μια νέα κυκλοφορία. Πέρα απ' τις ηχογραφήσεις, σκοπεύουμε να παίξουμε και σε άλλες συναυλίες φέτος τον χειμώνα, αλλά προς το παρόν δεν έχουμε πιο συγκεκριμένα νέα.

A Victim of Society

Ακόμη ένα αθηναϊκό ντουέτο, ο Βαγγέλης Μακρής και ο Φώτης Ντούσκας. Η μουσική τους μπορεί να χαρακτηριστεί ως noise, ως dark, ως shoegaze, ως indie∙ τίποτα όμως δεν είναι ακριβώς έτσι. Θα λεγαμε ότι είναι όλα αυτά μαζί, οι επιρροές τους (Velvet Underground, Dirty Beaches, Wooden Shjips, Jesus and Mary Chain, Last Drive) και η τέχνη του να μπλέκουν τόσο καλά αυτών των ειδών μουσική.

Έβγαλαν το πρώτο τους EP Fake Friends/You're Gonna Hate Me (2012, Fractal Press) σε 7" βινύλιο και συμμετέχουν στην τελευταία συλλογή της 'μεγάλης' Fuzz Club Records από το Austin με τίτλο The Reverb Conspiracy.

BandCamp Profile | SoundCloudFaceBook Page

Πώς σας φάνηκε το 14ο Φεστιβαλ Κόμικς; Ασχολείστε με τα κόμικ; Ποιοί είναι οι αγαπημένοι σας κομίστες;V.S.: Το φεστιβάλ ήταν μια πολύ ωραία εμπειρία για 'μάς, γιατί ήταν και η πρώτη φορά πού πήγαμε! Το είχαμε ακούσει στο παρελθόν, αλλά δεν είχε τύχει ποτέ να πάμε. Από κομίστες, αυτός που ξέρουμε είναι ο Αρκάς!

Ποιά πιστεύετε ότι πρέπει να είναι η στάση ενός καλλιτέχνη τη σημερινή "δύσκολη" εποχή; Σας έχουν επηρεάσει οι κοινωνικές εξελίξεις και αν ναι, με ποιόν τρόπο;V.S.: Ένας μουσικός έχει υποχρέωση να ξέρει την κατάσταση στην οποία βρίσκεται ο κόσμος. Αυτό αφορά και στο πώς μοιράζεται την μουσική του με τον κόσμο αλλά και το τί μηνύματα προσπαθεί να περάσει σε όποιον τον ακούει. Καλώς ή κακώς, ο κόσμος ακούει τις απόψεις σου και σε όποιο ποσοστό επηρεάζεις κάποιους έχεις μεγάλη ευθύνη στο τί λες. Και όλα αυτά τα λέμε περισσότερο με την ιδιότητα του ακροατή. Οι κοινωνικές εξελίξεις προφανώς μας έχουν επηρεάσει όπως όλο τον κόσμο και πιστεύουμε ότι βγαίνει και πάνω στην διάθεση με την οποία παίζουμε μουσική. Αλλά με καλό τρόπο!

Πριν από μερικούς μήνες ακούσαμε την πρώτη κυκλοφορία σας, το ομώνυμο EP δηλαδή. Ενώ πρόσφατα, η ίσως μεγαλύτερη εταιρία αυτή τη στιγμή στο psych rock/shoegaze χώρο, -η Fuzz Club Records- συμπεριέλαβε το τραγούδι σας You're Gonna Hate Me στην συλλογή "The Reverb Conspiracy - Volume One", μία συλλογή με γνωστά και άγνωστα συγκροτήματα από την Ευρώπη

A Victim of Society [Debut EP]

36

στο χώρο του psych rock, όπως οι Sigapore Sling και οι Underground Youth. Πώς έγινε και πώς νιώθετε για αυτό; Πιστεύετε ότι είναι δύσκολο για ένα ελληνικό συγκρότημα να εξελιχθεί εκτός συνόρων;V.S.: Το πώς έγινε δεν το ξέρουμε και εμείς ακριβώς. Απλά μια μέρα μας ήρθε ένα mail που έλεγε ότι θέλουν ένα κομμάτι μας γι' αυτήν την συλλογή. Τους ρωτήσαμε ποιό κομμάτι τους άρεσε και μας είπαν το You're Gonna Hate Me. Οπότε το ηχογραφήσαμε ξανά, όπως το παίζουμε στα live, και τους το δώσαμε. Η αλήθεια είναι ότι είμαστε πάρα πολύ χαρούμενοι που είμαστε μέρος μια συλλογής με συγκροτήματα που ακούμε και θαυμάζουμε όπως οι Dead Skeletons, Underground Youth, αλλά και άλλα καινούργια συγκροτήματα όπως οι Black Market Karma που παίζουν ωραία μουσική. Όσων αφορά στις δυνατότητες ελληνικών συγκροτημάτων στο εξωτερικό, πιστεύουμε ότι τώρα πια δεν υπάρχει διαφορά ανάμεσα σε ελληνικές μπάντες και μπάντες του εξωτερικού.

Ενώ είστε ένα πολύ νέο συγκρότημα, έχετε ήδη καταφέρει να μιλούν για εσάς αρκετοί αξιόλογοι στο χώρο της μουσικής και της τέχνης. Από το κοινό το λαμβάνετε αυτό; Ποιά είναι τα επόμενα βήματά σας; Νέος δίσκος, εμφανίσεις;V.S.: Η αλήθεια είναι ότι έχουμε γνωρίσει πολλά και αξιόλογα άτομα σε αυτό το χώρο. Και υπάρχει αρκετός κόσμος που μας έχει μιλήσει στις συναυλίες και μας έχει πει καλά πράγματα, αλλά και να βάλουμε έναν ντράμερ! Στην συνέχεια έχουμε να γράψουμε έναν ολοκληρωμένο δίσκο που θέλουμε τόσο καιρό. Προς το παρόν δεν έχουμε κανονίσει κανένα live, εκτός απο μια εμφάνιση στο Βερολίνο στην Neuer Berliner Kunstverein, στην παρουσίαση της ταινίας των Anja Kirschner και DavidPanos.

The Dark Rags

Οι Dark Rags είναι ένα garage/punk r'n'r συγκρότημα από την Αθήνα, που σχηματίστηκε τον Μάιο του 2010. Οι μουσικές τους επιρροές εκτείνονται από το garage/punk των '60s και το νεοϋορκέζικο punk rock'n'roll των '70s έως τη σκηνή της garage αναβίωσης της Αυστραλίας των '80s. Έχουν κάνει πολλές εμφανίσεις στην Αθήνα, καθώς και δύο συναυλίες στο Βερολίνο το 2011, μαζί με τον κημπορντίστα Mike Strauss (Les Hommes Sauvages, Richard Ruin).Έχουν κυκλοφορήσει το EP Drunken Angel (2010) και το άλμπουμ The Dark Rags (2011). Αποτελούνται από τους: DD (φωνή, κιθάρα),Tolis (κιθάρα), Sidny Sinz (μπάσο),L.A. (τύμπανα)

Official BlogSpotGaragePunk.Ning Profile | FaceBook Page

Πώς σας φάνηκε το 14ο Φεστιβαλ Κόμικς; Ασχολείστε με τα κόμικ; Ποιοί είναι οι αγαπημένοι σας κομίστες;D.R.: Το Φεστιβάλ μάς άρεσε πολύ, ήταν μια πάρα πολύ καλή προσπάθεια, ενώ επίσης μας άρεσε και το κομμάτι της έκθεσης και το μουσικό μέρος, και ο χώρος ήταν πολύ ταιριαστός. Ευχόμαστε να συνεχιστεί και τις επόμενες χρονιές τόσο καλά.

The Dark Rags

37

Τα κόμικ μας αρέσουν πάρα πολύ, αν και δεν ασχολούμαστε όσο πρέπει. Εκτός απο τα κλασσικά, όπως Μίκυ Μάους, Βαβούρα, Σεραφίνο, Αστερίξ και Λούκυ Λουκ, διαβάζουμε και πιο underground κομικς και κομίστες, όπως Dan Clowes, το Hate του Peter Bagge, Milk And Cheese, Freak Brothers, καθώς και κόμικ τρόμου όπως Hellraiser, Sandman και Walking Dead.

Ποιά πιστεύετε ότι πρέπει να είναι η στάση ενός καλλιτέχνη τη σημερινή "δύσκολη" εποχή; Σας έχουν επηρεάσει οι κοινωνικές εξελίξεις και αν ναι, με ποιόν τρόπο;D.R.: Φυσικά και έχουμε επηρεαστεί ως συγκρότημα από τις κοινωνικές και οικονομικές εξελίξεις τα τελευταία χρόνια. Σε σύγκριση με όταν ξεκινήσαμε, δεν έχουμε πλέον την οικονομική άνεση να επενδύσουμε στον βαθμό που θα θέλαμε στο συγκρότημα. Είτε πρόκειται για μία ηχογράφηση, είτε για συναυλίες στο εξωτερικό. Μερικούς μήνες μετά την κυκλοφορία του πρώτου άλμπουμ, για παράδειγμα, σχεδιάζαμε να φύγουμε για μερικές συναυλίες στην Ευρώπη, αλλά, δυστυχώς είδαμε στην πορεία οτι δεν βγαίναμε οικονομικά, οπότε αναγκαστήκαμε να το αφήσουμε στην άκρη και να χρησιμοποιήσουμε αυτά τα χρήματα για την ηχογράφηση του επόμενου άλμπουμ. Πλέον είναι θέμα προτεραιοτήτων.Όσον αφορά στη στάση μας, προσπαθούμε να βοηθήσουμε και εμείς όσο μπορούμε. Έχουμε συμμετάσχει σε συναυλίες αλληλεγγύης και οικονομικής ενίσχυσης και γενικότερα προσπαθούμε οι συναυλίες μας, είτε να είναι δωρεάν ή να έχουν χαμηλή είσοδο. Επίσης, πρόσφατα κυκλοφορήσαμε ένα CD Single το οποίο το διανέμουμε δωρέαν στις συναυλίες μας, ή χέρι με χέρι, όπως ακριβώς κάναμε και με το Drunken Angel EP.

Σας έχουμε δει να "ανοίγετε" αρκετά συγκροτήματα του εξωτερικού, κάνατε και ένα μίνι τουρ πέρυσι στην Γερμανία. Πόσο δύσκολο είναι για ένα ελληνικό συγκρότημα να προωθηθεί εκτός συνόρων;

D.R.: Πλέον δεν είναι είναι τόσο δύσκολο όπως παλιότερα. Αυτή τη στιγμή, υπάρχουν αρκετές ελληνικές μπάντες που έκαναν το βήμα στο εξωτερικό, είτε με κυκλοφορίες σε ξένα label, είτε με περιοδείες στην Ευρώπη και στην Αμερική. Σίγουρα το Ίντερνετ έχει βοηθήσει πάρα πολύ στο να έρθεις σε επαφή με συγκροτήματα από το εξωτερικό, όπως και να σε ακούσουν ακροατές από διάφορες χώρες.

Έχετε ήδη εκδώσει ένα EP -Drunken Angel- και ένα άλμπουμ -The Dark Rags-, με την ελληνική Fuzz Overdose Records, μέσα στα δύο χρόνια της ύπαρξής σας. Η μουσική σας είναι ένα μείγμα rock'n'roll, garage. Πώς βλέπετε την αποδοχή τους από τον κόσμο στην Ελλάδα; Ποιά τα επόμενα βήματά σας;D.R.: Η ανταπόκριση που έχουμε λάβει γενικά είναι θετική και αυτό μας ευχαριστεί. Το πρώτο μας άλμπουμ εξαντλήθηκε τους πρώτους δύο μήνες της κυκλοφορίας του και πρόσφατα επανακυκλοφόρησε.Αυτή την περίοδο δουλεύουμε σε νέα τραγούδια και υπολογίζουμε αρχές του νέου έτους να μπούμε στο studio να ηχογραφήσουμε. Από εκεί και πέρα βλέπουμε...

GDaddie

Ο GDaddie (Μιχάλης Παπουλάκος) είναι παραγωγός ηλεκτρονικής μουσικής, hiphop αισθητικής, βασισμένης σε ένα κολάζ ήχων και ρυθμών, χωρίς αυστηρό όμως προσανατολισμό, από την Αθήνα. Μετά από δύο κυκλοφορίες μικρής διάρκειας, τα Gone (2009) και TheTruth (2011), τον Δεκέμβριο του 2011, κυκλοφόρησε το πρώτο μεγάλης διάρκειας album του με τίτλο Ride With Me από τη διαδικτυακή ετικέτα Memory Format. O συνδυασμός της hiphop ευφορίας, των jazz/soul περασμάτων και των heavy μπασσογραμμών του album ανέδειξαν το Ride With Me σαν μια από τις καλύτερες κυκλοφορίες της χρονιάς.

Official BlogSpotBandCamp Profile | FaceBook Page

38

Πώς σου φάνηκε το 14ο Φεστιβαλ Κόμικς; Ασχολείσαι με τα κόμικ; Ποιοί είναι οι αγαπημένοι σου κομίστες;GD.: Μου αρέσουν τα κόμικ. Δεν μπορώ να πω ότι είμαι φανατικός, λίγες φορές έχω αγοράσει ένα βιβλίο… Βαβέλ διάβαζα πολύ, περίμενα πάντα πώς και πώς να διαβάσω τον Εdika και όχι μόνο. Ακόμα και τα κείμενα της Βαβέλ ήταν πάντα τουλάχιστον αξιόλογα! Όσο για το φεστιβάλ, όλα νομίζω ήταν σε ένα ικανοποιητικό επίπεδο για τα δεδομένα της εποχής.

Ποιά πιστεύετε ότι πρέπει να είναι η στάση ενός καλλιτέχνη τη σημερινή "δύσκολη" εποχή; Σας έχουν επηρεάσει οι κοινωνικές εξελίξεις και αν ναι, με ποιόν τρόπο;GD.: Οι κοινωνικές εξελίξεις δεν αφήνουν κανέναν ανεπηρέαστο, πόσο μάλλον τους καλλιτέχνες, μια ομάδα ανθρώπων που, γι’ αυτούς, όλα είναι δύσκολα από τη φύση τους. Για 'μένα, ο καθένας, καλλιτέχνης ή όχι, πρέπει να κοιτάξει γύρω του και να αναθεωρήσει το νόημα της ουσίας, για τη ζωή του πρώτα ο καθένας, και στη συνέχεια για όλο το σύνολο. Ο μόνος δρόμος είναι η αλληλεγγύη και η ομαδικότητα.

Δραστηριοποιείσαι σε ένα αρκετά πολύπλοκο είδος μουσικής. Το οποίο μπλέκει τη funk με την electronica, ουσιαστικά ένα live mixing-djing. Πώς και ασχολήθηκες

με αυτό το είδος μουσικής; Υπάρχει ανταπόκριση στην Ελλάδα;GD.: Στα live set, όπως και στις κυκλοφορίες μου, υπάρχει μια ποικιλομορφία στη μουσική. Πάντα μου άρεσε να μπλέκω διαφορετικά είδη μουσικής, αν και δεν ξέρω το πόσο καλό είναι αυτό τελικά. Μου αρέσει το να μην ξέρει κάποιος που θα έρθει σε ένα live τί θα ακούσει ακριβώς. Το βασικό ζητούμενο είναι να περάσουμε καλά και επειδή παίζω με laptop, δε νομίζω ότι θα είχε νόημα να παίζω τα κομμάτια μου αυτούσια στο live. Η μίξη και οι εναλλαγές στο ύφος νομίζω ότι κρατάνε πιο πολύ το ενδιαφέρον και του ακροατή και το δικό μου σαν δημιουργό, είναι μια πρόκληση. Η μουσική μου πιστεύω απευθύνεται περισσότερο σε ανθρώπους που ψάχνουν τη μουσική γενικότερα έξω από ταμπέλες.

Έχεις ήδη βγάλει δύο EP, ένα single και ένα full length άλμπουμ, το περσινό Ride With Me, το οποίο έχει χαρακτηριστεί από πολλούς κριτικούς ως μία από τις καλύτερες κυκλοφορίες του είδους του των τελευταίων ετών. Απ' ότι μας είπες, ετοιμάζεις καινούργιο δίσκο όπου ακούσαμε και τρία τραγούδια στην εμφάνισή σου στο Φεστιβάλ. Πες μας περισσότερες πληροφορίες για αυτό. Εκτός από τον καινούργιο δίσκο, ετοιμάζεις κάτι άλλο; Νέες εμφανίσεις; Κάποια άλλη κυκλοφορία;GD.: Αυτή τη στιγμή, ετοιμάζω τα κομμάτια για το καινούργιο μου album το οποίο θα κυκλοφορήσει μέσα στο 2013. Νομίζω ότι στο προηγούμενο album το παράκανα με τις μελωδίες, και τα καινούργια κομμάτια έχουν βγει λίγο πολύ πιο μίνιμαλ. Τα sample έχουν ελαχιστοποιηθεί. Σημαντική επίσης διαφορά ότι έχω χρησιμοποιήσει αρκετά, φωνητικά δικά μου και άλλων τραγουδιστών, όπως της Γεωργίας Καρύδη, με την οποία έχουμε συνεργαστεί για σχεδόν όλες τις περσινές εμφανίσεις. Ήθελα να φτιάξω τραγούδια αυτή τη φορά, με δικούς μου όρους βέβαια, και σίγουρα πάλι χωρίς αυστηρό προσανατολισμό στο είδος. Από άλλες κυκλοφορίες, ετοιμάζω ένα κομμάτι με τον Spirea Syd από τους Cyanna, καθώς και έναremix στο Baby Douglas από το τελευταίοalbum των Transistor.

GDaddie

39

Do not remove before flight

Τον γνώριζες;…Όχι…! …… Εσύ;Όχι…Τώρα τον γνωρίζουμε κι οι δύο……Δυστυχώς!

Κι αναρωτιέμαι ξανά, μετά από καιρό… Πού πήγαν οι γειτονιές με τα γιασεμιά; Τα παιχνίδια μου, τά ‘κρυψα στο πατάρι. Και μετά από καιρό τά χάρισα. Και τώρα, μαύρο χαλίκι, κάτω απ’ τις μπότες μου. Πίσσα, σα μολυσμένη θάλασσα με πετρέλαιο. Κι οι γλάροι να κολλάνε μεταξύ τους. Κι αντί για φτερά, φθαρμένα ξύλινα παραθυρόφυλλα. Μπλεγμένα με καλώδια. Υψηλής τάσης καλώδια. Μια ηλεκτροπληξία στην μολυσμένη παραλία. Παρανάλωμα. Αγνώστου Ταυτότητας. Την έχασε στο νησί την στρατιωτική του ταυτότητα. Τότε που του την έπεσε ένας παπάς. Μέσα στο ασανσέρ. Το κουμπί STOP δεν λειτουργούσε. Κι έτσι αυτός τράβηξε τον γάντζο που έγραφε «Do not remove be-fore flight». Κι έτσι… Το μυαλό του άνοιξε.Και τα μάτια του. Τώρα είχε φτερά Ικάρου. Τον κυνηγούσαν θηρία μυθικά. Τέρατα του σκότους. Μέσα από φωτιές περνούσαν. Έτσι λοιπόν ξέφυγε… απ’ το θέμα της και πάλι. Κι έσωσε τον ήρωα απ’ τα τέρατα. Πήρε μια ανάσα κι’ αυτή … κι’ αυτός. Ξαπόστασε στην πηγή. Το μόνο σίγουρο μέρος. Και μια εικόνα θυμήθηκε από παλιό, πέτρινο πύργο, έρημο, στο ακρωτήρι. Πριν τον γκρεμό… τα σύννεφα. Κι αφού βουτήξεις… τα κύματα. Ξεβράζεσαι απ’ τη θάλασσασε μαύρη αμμουδιά, σα μολυσμένηαπ’ το πετρέλαιο.Μα την λούζει το κύμακαι το τοπίο φωτίζει…

CUT!

anna stereoδεκέμβριος 2008

40

Chaotic Thoughts [Johnny Negri - December 08]

Erik Von Ploennies

From Kandinsky to Atonal Sound A Conversation with Erik Von Ploenniesby Don Cook

A creative and inquisitive individual, Erik Von Ploennies (pronounced Play-nee-iss) has been involved in some of the most cutting-edge designs for the guitar player. Working on the first digital modeling guitar amplifier, Erik saw firsthand the birth of a new market segment and how technology is able to bring about a change in the artist's creative process.

As is the case with many creative types, Erik reached a point in his career where he was looking for new challenges outside of his known (engineering) world... art would be this new challenge. In 2007, Erik, along with his wife, moved from the sunny coast of Southern California to Brooklyn, New York, ready toimmerse himself in the New York City art scene. Since the move, Erik's art pieces have been displayed at well over 30 exhibitions in the New York area.

I met up with Erik on a recent trip to New York City at Christie's where he was exhibiting his current sound sculpture, Atonal Ecstasy II. As Erik gave me a guided tour of the piece I was intrigued by how art and technology had been seamlessly merged together to create a work that draws the individual in. Once the sculpture was brought to life, I enjoyed turning the knobs to experience the varying degrees of sine wave manipulations. Moving on from the sculpture to view the other art pieces on exhibit, I would glance over at the sculpture to watch people be drawn into its sonic orbit...

a testament to Erik's ability to create engaging art.

The interview that follows was conducted via cyberspace...

41

When did you start creating art pieces?EVP: I started experimenting with art in 2004, after visiting the Guggenheim Museum in New York and seeing a painting by Wassily Kandinsky called Painting With WhiteBorder.

What was your first piece?EVP: I did a lot of pencil drawings, thenstarted experimenting with oil pastels. The first one I remember being really proud of, and still have hanging on my wall, is a pastel draw-ing called Sonoma.

Who were/are your influences (e.g. people, styles)?EVP: My influences include Paul Klee, Wassily Kandinsky, Cy Twombly, Robert

Rauschenberg, and Jean Michel Basquiat. I am also drawn to anything raw and primitive such as Egyptian, African and Native American Indian rock paintings, Outsider Art andchildren’s art.

Where do you find your inspiration?EVP: Just about anything I see, hear, or experience has the potential to become inspiration. Things get stored away in my mind, and sometimes find their way into my paintings. I create art in a similar way to kids, where it is more about spontaneous creativity. I generally find that my artwork ends up being a collage of random things in my head. It’s very similar to dreaming.

Here is one example:

I have a painting called Flying South. There is a duck pond that my wife and I visit in Pros-pect Park, Brooklyn. It was our first winter in New York, and I remember wondering if the ducks would fly south. There are also turtles that live in the pond and I wondered what they

would do when the pond became frozen.

What was your motivation to change your focus from Engineering to Art?

Flying South - Erik Von Ploennies

Painting With White Border - Wassily Kandinsky

Sonoma - Erik Von Ploennies

42

EVP: I needed a new challenge and adventure. I was obsessed with art and spent all of my free time creating and learning about it. Livingin NYC was something both my wife and I wanted to experience, so that -in combination with a new direction in art- turned into my next adventure.

How has your Engineering Background influenced your art?EVP: Initially, they were separate entities. By 2006 things changed, and engineering had a direct influence on my artwork. I was work-ing on an engineering project that resulted in many sleepless nights. Art was my mental therapy. I have a painting from this period called Chaos Theory. It’s the only self portrait I have ever done. I am in the center of this small blue space of solitude surrounded in a world of chaos. The blue area symbolized the peaceful world I could enter through

painting, that would help me purge all chaos out of my mind. For my new sound sculptures, my previous engineering experience with product development has come in very use-ful. A wise Frenchman once told me, “There are no simple projects.” I have found this to be true even with art projects. Detailed project

planning is necessary, even for an art project. Keeping the technology simple, reliable, and intuitive is absolutely essential. The last thing a gallery wants is artwork that malfunctions, requires instructions to operate, oraccidentally catches the gallery on fire.

Have you had any formal art training?EVP: No. If I took art classes I might stop painting like a kid.

Describe the NYC art scene that you are involved in.EVP: I exhibit my artwork at local galleries, most recently Arcillesi & Homberg Fine Art in the DUMBO arts district, but have also done several art fairs such as Fountain, Red Dot, and the DUMBO Arts Festival. NYC is a magnet for all things creative. Nearly everyone comes to New York in pursuit of one common goal, to follow their dreams, whether it is in art,music, film, theater, writing, starting a busi-ness, or even making their fortunes on Wall Street. There is a creative energy here like no-where else and that is why NYC is the center of the art world.

What was the motivation/inspiration for your Sound Sculpture?EVP: So here is another example of how things floating around in my head influence my artwork. Back in 2009, I was experimenting with this software program called MAX which is used by many artists for realtime audio and video processing. I made this basic additive synth that just adds a bunch of sine waves together. It was so simple, yet it created these insane tones and atonal music improvisations. In parallel with that, I was working on a painting and a poem which inspired the title Atonal Ecstasy Improvised Slowly.

I set goals each year, and for 2012, I wanted to experiment with a different medium of art, particularly audio or video. By coincidence, I received an invite to participate in an artexhibition called The Toy Show with the

Chaos Thoery - Erik Von Ploennies

43

black version of the first sound sculpture Atonal Ecstasy I - Erik Von Ploenniesmetal version of the second sound sculpture Atonal Ecstasy ΙI - Erik Von Ploennies

simple objective of creating something fun and interactive. I immediately thought of my virtual additive synth and decided to make a physical version, but using electronics rather than a computer. The first one came together in about two months and then I made a se-cond one. I called them Atonal Ecstasy I, II.

The additive synth was well suited as my first sound sculpture project because it demon-strates the fundamental building block of sound, which is the sine wave. Anything that makes sound, from a musical instrument, an ocean wave, to a barking dog, can be broken down to sine waves. You may have to add thousands of sine waves at different frequen-cies, amplitudes and phases to create a com-plex sound, but in theory you can create any sound this way. The mathematics related to this concept is called Fourier Series Analysis.

We now live in a world where instant gratifi-cation is the norm. A second objective of the sculpture was to create a primitive musical instrument that anyone could instantly cre-ate abstract music with. Unlike a traditional instrument where you can play the same thing repeatedly, my sound sculpture encourages ongoing improvisation.

Audio Link to Atonal Ecstasy@ SoundCloud

How has this piece influenced your future art direction?EVP: I am intrigued by the possibilities ofmixing technology and art. I am currently work-ing on a project that I would describe as sci-fi poetry.

Atonal Ecstasy Improvised Slowly - Erik Von Ploennies (2009)

44

How has the piece been received by the art community?EVP: The positive feedback has beenincredible (which coincidentally, is how you make a sine wave oscillator). People are visu-ally drawn to it because they have no idea what it is. I found this to be especially true with the metal version Atonal Ecstasy II that looks a bit extraterrestrial. It’s instinctual for people to start playing around with the knobs, even though they are not labeled. People seemed to appreciate the intuitiveness and how they could immediately create interest-ing music. The great thing about abstract, atonal music, is there are no bad notes, and you can never be out of tune.

What are your plans for the future?EVP: I don’t plan too far into the future but the sound sculptures will continue into 2013. I go where my curiosities and interests take me, gathering ideas along the way, and sooner or later something will evolve, and take me in a new direction.

[[ useful links ]]Erik Von Ploennies [official website]Guggenheim MuseumWassily KandinskyArcillesi & Homberg Fine ArtDumbo Arts FestivalMax Software

Arcillesi & Homberg Fine Art gallery

45

Ο freequency στην Πάτρα

Θέατρο ΛΙΘΟΓΡΑΦΕΙΟΝκείμενο και συνέντευξη: Δημήτρης Μπ.

Σε ένα από τα πιο ενδιαφέροντα βιομηχανικά κτήρια της Πάτρας, το παλιό λιθογραφείο Διακίδη, στεγάζεται για χρόνια το Θέατρο Λιθογραφείον. Με αφορμή την νέα περίοδο λειτουργίας του που ξεκινάει φέτος (ο freequency συμμετέχει σε αυτήν την αλλαγή ως μόνιμος χορηγός επικοινωνίας), η Έλενα Αλεξανδράκη και η Κατερίνα Παππά, περιγράφουν τί είναι αυτό που θα βάλει το Λιθογραφείο πιο έντονα στην καλλιτεχνική ζωή της Πάτρας και, γιατί όχι, της υπόλοιπης Ελλάδας.

Τί αλλάζει φέτος Έλενα; Γιατί είσαι εδώ;Η πρόταση ήρθε από τον Φάνη (σημ. ιδρυτής και για χρόνια καλλιτεχνικός διευθυντής του Λιθογραφείου). Συνεργαζόμαστε από το 2006. Γνωρίζω και το Λιθογραφείο και την Κατερίνα. Υπήρξαμε υπάλληλοι του θεάτρου στο παρελθόν και το αγαπάμε. Υπάρχει βέβαια και ρίσκο. Κυρίως οικονομικό. Είμαστε με την Κατερίνα όμως χαρούμενες, ενθουσιασμένες. Σταδιακά, έχουμε πετύχει και μια αρκετά θερμή ανταπόκριση από τον κόσμο…

Τα νούμερα τί λένε;Το Λιθογραφείο δεν είχε ποτέ τόσες πολλές εκδηλώσεις όσες φέτος. Επόμενο είναι να αυξάνεται και το κοινό. Το σημαντικό για εμάς όμως είναι ότι έχει διευρυνθεί και η απεύθυνσή μας. Πέρα απ’ τις παραστάσεις, γίνονται τακτικά προβολές, συναυλίες, βιβλιοπαρουσιάσεις κτλ. που «ανοίγουν» τον χώρο και σε άλλες ομάδες του κοινού, πέρα των θεατρόφιλων. Το Λιθογραφείο πάντα στόχευε στην «ανοικτότητα». Η διαφορά από φέτος είναι στην

σκέψη, την επιλογή και κυρίως στην επικοινωνία αυτής της «ανοικτότητας», που οδηγεί σε περισσότερες επισκέψεις στον χώρο…

Και ο ανταγωνισμός;Το Θέατρο Λιθογραφείον υπήρξε η πρώτη ελεύθερη σκηνή της Πάτρας, από τον Σεπτέμβριο του 2000 και έχει μια σταθερή και συνεπή πορεία που εξελίσσεται παράλληλα με τις αλλαγές στην πόλη. Πέραν του ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ, με το οποίο υπήρξαμε πάντα συνοδοιπόροι, στην Πάτρα δραστηριοποιούνται τα θέατρα «Αγορά», «Πολιτεία», «Act». Η διάδραση, τόσο σε πρακτικό, όσο και σε δημιουργικό επίπεδο, είναι κατακτημένη από καιρό. Δεν θα μιλούσα λοιπόν για ανταγωνισμό, αλλά για παράλληλους δρόμους.

Ποιά είναι τα σχέδια, ακόμη και υπεραισιόδοξα, για τα επόμενα πέντε χρόνια;Να είναι ο χώρος ανοικτός 24/7! Με έντονα εξωστρεφή χαρακτήρα. Να συμπορεύεται με την κοινωνική κατάσταση, με τις συνθήκες, και να γίνεται ένας χώρος συνάντησης με ουσία! Να γίνει μια εστία καλλιτεχνών, αλλά και πολιτών ταυτόχρονα.

Μοιάζει να περιγράφεις μια εποχή, στην καλύτερη περίπτωση, ίδια με σήμερα. Μήπως η κρίση βοηθά τελικά το Λιθογραφείο;Όχι! Όχι βέβαια! Όχι! (γέλια) Το Λιθογραφείο δεν αποφάσισε να πάει «κόντρα στην κρίση» όπως ακούγεται γενικά. Το δίλημμα ήταν ανεξάρτητο για εμάς: ή κλείνουμε ή αλλάζουμε!Το Λιθογραφείο ήταν (και εν μέρει παραμένει)

46

ένα ερευνητικό θέατρο με μικρό έρεισμα στην πόλη. Οι επιλογές δεν είναι αυτό που θα ονόμαζες «εμπορικές». Όχι πως δεν απευθύνονται σε όλους. Αντίθετα. Έχουν όμως άλλη αφετηρία. Δες τον Δύσκολο του Μενάνδρου, που παρουσιάσαμε φέτος. Το έργο έχει ανέβει ελάχιστες φορές στο παρελθόν. Και η παράστασή μας δεν ήταν ακριβώς αυτό που θα χαρακτήριζες αστικό θέατρο. Είναι βέβαια κωμωδία, αλλά…

Μιλάς για το Άνθρωπος Χαμένος;Ναι. Το project λέγεται Περί Μισανθρωπίας. Αποτελείτο από μια εικαστική εγκατάσταση και από performances. Πήγε και στην Αθήνα. Ακόμα και εκεί ήταν «ασυνήθιστο». Όχι μόνο για την Πάτρα. Είχε όμως ενδιαφέρον. Και το παρακολούθησε ένα ευρύτερο κοινό...

Η συζήτηση ξεφεύγει και γίνεται προσωπική. Ευτυχώς θα διακοπεί από τις τελευταίες προετοιμασίες για την παράσταση που ακολουθούσε και τους πρώτους επισκέπτες της βραδιάς. Λίγες ώρες αργότερα, το επόμενο πρωί, την σκυτάλη παίρνει η

Κατερίνα. Το έτερον ήμισυ της ψυχής του Λιθογραφείου.

Κατερίνα, γιατί δεν έκλεισε το Λιθογραφείο; (σιωπή) …Αποφασίσαμε να γίνει μια προσπάθεια να καλυφθούν παλιές οφειλές (σημ. το κράτος επιχορηγεί κυρίως «στα χαρτιά» τα ελεύθερα θέατρα αφήνοντάς τα έκθετα απέναντι στις υποχρεώσεις τους), αλλά κυρίως η επιμονή και η καλώς εννοημένη «ματαιοδοξία» μας, έγινε ο οδηγός για την συνέχεια. Βέβαια, φέτος έχει γίνει ένας πολύ καλύτερος προγραμματισμός. Και τα λειτουργικά έξοδα έχουν μειωθεί ήδη κατά 40%...Οικονομικά, όμως, με όρους «επιχείρησης», το Λιθογραφείο θα έπρεπε να κλείσει πριν πέντε χρόνια.

Μου θυμίζεις τώρα την κουβέντα μου με την Έλενα… Πού θα είναι το Λιθογραφείο, λοιπόν, τα επόμενα πέντε χρόνια από σήμερα, για 'σένα; Δεν θα επιτρέπει στην κρίση να το πιέζει καλλιτεχνικά. Θα διατηρεί αξιοπρεπώς το

Θέατρο Λιθογραφείον [Πάνω Χώρος]

47

καλλιτεχνικό του στίγμα και θα πειραματίζεται με καινούργια πράγματα.

Δεν γίνεται ήδη αυτό;Γίνεται! Ένα παράδειγμα ήταν το «Music on Board» στις αρχές Νοεμβρίου. Ένας συνδυασμός μουσικής με πολύ αξιόλογους dj και διαγωνισμού skate! Το αποτέλεσμα μάς δικαίωσε όλους. Και ήταν κάτι που γινόταν για πρώτη φορά στο Λιθογραφείο.

Μίλησες πριν για «καλλιτεχνικό στίγμα» του Λιθογραφείου. Πώς θα το περιέγραφες;Κοίτα. Δεν έχω παρακολουθήσει και την δωδεκαετή του πορεία, ήμουν πολύ μικρή άλλωστε, (γέλια) αλλά ξέρω ότι όταν ξεκίνησε, όλη η ομάδα είχε έρθει από την Αθήνα. Και ήξεραν τί θα σήμαινε η δημιουργία της πρώτης ελεύθερης σκηνής της Πάτρας. Από μόνη της, η επιλογή ενός βιομηχανικού κτηρίου ήταν ήδη εντελώς ξένη για τα δεδομένα της πόλης. Καλλιτεχνικά τώρα, αυτό που χαρακτηρίζει τις παραστάσεις του Λιθογραφείου είναι, νομίζω, μια βαθειά έρευνα που οδηγεί μεν σε πειραματικές παραστάσεις, χωρίς όμως «την

πρόκληση για την πρόκληση». Μεγάλο ρόλο παίζει η δουλειά που γίνεται πριν καν ξεκινήσουν οι πρόβες, όπου η μελέτη μπορεί να διαρκέσει μήνες.

Και η ανταπόκριση;Όχι πάντα μεγάλη. Το κοινό έχει την εμπειρία του ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ., με μια πιο αστική αντίληψη. Κυριαρχεί η συνθήκη «βάζω τα καλά μου για να πάω θέατρο». Μεγάλο ρόλο παίζει επίσης και το καρναβάλι. Η Πάτρα έχει πολύ έντονο ερασιτεχνικό θέατρο, που, όπως είναι θεμιτό, βάζει άλλους στόχους. Το κοινό όμως συνηθίζει…

Το Λιθογραφείο όμως συνεχίζει…Και βέβαια. Κοίτα, όλα αυτά δεν είναι μια παγιωμένη κατάσταση. Την ίδια στιγμή που ισχύουν αυτά που είπα πριν, έχουμε και τις επιλογές του Λιθογραφείου. Είτε με τις παραστάσεις που παρουσίασε, είτε με αυτές που φιλοξένησε από άλλες πόλεις, και κυρίως από την Αθήνα, θα μπορούσαμε να πούμε ότι «εκπαίδευσε» το κοινό σταδιακά. Ή τουλάχιστον,

Θέατρο Λιθογραφείον [Music on Board project]

48

μια μερίδα του κοινού «άνοιξε» στο διαφορετικό, που ήταν αποτέλεσμα της διαρκούς πολιτικής του Λιθογραφείου. Το ίδιο γίνεται και φέτος. Ακόμα και οι παραστάσεις που θα μετακληθούν από αλλού, είναι παραστάσεις που είδαμε και αποφασίσαμε να καλέσουμε στην Πάτρα.

Θα μπορούσες δηλαδή να πεις ότι το Λιθογραφείο είναι η πρεσβεία του σύγχρονου (θεάτρου, χορού, μουσικής) στην Πάτρα;Θα συμφωνήσω εν μέρει. Σίγουρα ίσχυε μέχρι ένα σημείο. Όμως τώρα και το ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ., με την αλλαγή στην καλλιτεχνική του διεύθυνση, είναι πιο κοντά στην φιλοσοφία του Λιθογραφείου, αν μου επιτρέπεται να το πω έτσι, σε ένα πιο σύγχρονο θέατρο, με μια πιο φρέσκια ματιά. Και με δεδομένο ότι δεν μπορεί να κάνει μόνο δικές του παραγωγές, θα έλεγα ότι και αυτό επιλέγει παραστάσεις σύγχρονου θεάτρου από την Αθήνα. Με άλλα λόγια, αυτήν την στιγμή ο ένας συμπληρώνει τον άλλον και αυτό μας κάνει με την Έλενα, εδώ στο Λιθογραφείο, να χαιρόμαστε. Υπάρχει άλλος ένας συνοδοιπόρος.

Το Λιθογραφείο στέλνει στην Αθήνα;Είναι αλήθεια πως κάποιες παραστάσεις μας ταξίδεψαν και στην Αθήνα. Για εμας όμως, επίκεντρο είναι η παρουσία στην πόλη. Άλλωστε, και το δυναμικό του θεάτρου δεν είναι τέτοιο που να επέτρεπε τα συνεχή ταξίδια. Όπως και νά ’χει, όμως, στόχος παραμένει η Πάτρα.

Η οποία, όπως συνηθίζεται να λέγεται, έχει ένα ιδιαίτερα απαιτητικό κοινό…Είναι φήμη. Πριν έναν αιώνα, όταν η Πάτρα είχε μια έντονα δραστήρια αστική τάξη, έρχονταν ακόμη και όπερες από την Ιταλία στον Απόλλωνα (σημ. η Στέγη του ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ., μια μικρογραφία της περίφημης Σκάλα του Μιλάνου, σχεδιασμένη από τον Τσίλλερ). Σήμερα, όμως, δεν είναι έτσι. Ωστόσο, έχω την αίσθηση ότι τα τελευταία χρόνια έχει αρχίσει και αυξάνεται πράγματι το κοινό. Ίσως να κάνουμε και εμείς την δουλειά μας καλύτερα. Το σίγουρο είναι ότι έχουμε προσεγγίσει ο ένας τον άλλον περισσότερο από παλιότερα.

Τί θα δούμε, λοιπόν, φέτος;Τουλάχιστον τέσσερις παραγωγές, η μια παιδική, όλες από πατρινούς δημιουργούς. Σε αυτήν την λογική κινείται και η έναρξη λειτουργίας της δεύτερης σκηνής του θεάτρου, με το όνομα ΠΑΝΩ ΧΩΡΟΣ, που λειτουργεί κάθε Δευτέρα και Τρίτη, με παραστάσεις που έχουν δημιουργηθεί από καλλιτέχνες της πόλης. Και βέβαια τις πιο ενδιαφέρουσες παραστάσεις που «κυκλοφορούν» και επιλέξαμε να φιλοξενήσουμε. Τα υπόλοιπα από κοντά, και στον freequency…

Ο Δεκάλογος της Αλλαγής:

1. σωστός και έγκαιρος προγραμματισμός2. βελτίωση των υποδομών (φουαγιέ,

καμαρίνια)3. Πάνω Χώρος (μια μικρή σκηνή, με μικρό

κόστος, για θεατρικά «δευτερότριτα»)4. μόνιμη παιδική σκηνή 5. ποικιλία στο ρεπερτόριο∙ ταυτόχρονες διπλές

και τριπλές παραστάσεις και εκδηλώσεις 6. ο χώρος είναι ανοικτός καθόλη την διάρκεια

της ημέρας7. σύνδεση με το Τμήμα Θεατρικών Σπουδών

(ομάδες «υποστήριξης» του θεάτρου, από φοιτητές, που εξασκούνται πρακτικά)

8. προετοιμασία θεατρικής βιβλιοθήκης9. νέα πρόσωπα10. όλα αυτά δεν είναι παρά προϋπάρχουσες

ιδέες που απλά μπαίνουν σε εφαρμογή…

49

Οι πόλεις του Woody Allenτης Μαρίας Κουτρούμπα

Exposed To The Violence Of The Cosmos

50

New York, New York

Ο Woody Allen θεωρείτο πάντα ο σκηνοθέτης της Νέας Υόρκης. Άλλωστε, καλλιεργούσε και ο ίδιος αυτό τον χαρακτηρισμό, επιλέγοντας να κινηματογραφεί την πλειοψηφία των ταινιών του στο Μεγάλο Μήλο.

Annie Hall (1977), Manhattan (1979),Whatever Works (2009), ιστορίες γυρισμένες κυρίως στη Νέα Υόρκη. Ταινίες στις οποίες η πόλη έπαιζε έναν από τους βασικούς χαρακτήρες. Ταινίες στις οποίες η πόλη δεν είναι απλά ένα σκηνικό, αλλά ένας ζωντανός οργανισμός που καθορίζει την ίδια την ιδιοσυγκρασία των χαρακτήρων.

Οι κινηματογραφικές νευρώσεις του Woody Allen έβρισκαν τον απόλυτο σύμμαχο σε μία πόλη χαοτική και πολύβουη. Σε μία πόλη που δημιουργούσε εικόνες ικανές να παραμείνουν ανεξίτηλες στη μνήμη των απανταχού κινηματογραφόφιλων. Πού αλλού θα μπορούσε να κάθεται ο Isaac και η Mary αν όχι σε ένα παγκάκι με θέα την γέφυρα του Brooklyn στο ασπρόμαυρο Manhattan (1979);

Πιθανότατα καμία άλλη πόλη δεν έχει συνδεθεί τόσο πολύ με έναν σκηνοθέτη, με τον ίδιο να θεωρεί πως δεν θα μπορούσε ποτέ να γυρίσει κάποια ταινία σε άλλη πόλη∙ με τον ίδιο να προσπαθεί να την διατηρήσει ακόμα στο κέντρο των κινηματογραφικών εξελίξεων, μετά τις επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου (2001) στους δίδυμους πύργους. Με τον ίδιο να εμφανίζεται για πρώτη φορά το 2002 στην τελετή των βραβείων Oscar για να μιλήσει για την πόλη του. Τότε που η Νέα Υόρκη μπήκε στην λίστα με τις πιο επικίνδυνες, για την ασφάλεια, πόλεις.

Η απόβαση στην Ευρώπη– ταινίες καρτ ποστάλ

Το 2004 ο Woody Allen επιλέγει το Λονδίνο ως πρώτο ευρωπαϊκό προορισμό για να ξετυλίξει την ιστορία του Chris Wilton (Jonathan Ryes Meyers) στο Match Point. Επιλογή που

εξέπληξε πολλούς, επιλογή όμως όχι τυχαία. Τα τελευταία χρόνια, πριν από το 2004 οι ταινίες του Woody Allen θεωρούνταν, στην καλύτερη περίπτωση καλλιτεχνικά και εισπρακτικά χλιαρές, με πολλούς να θεωρούν πως η καριέρα του πλησίαζε στο τέλος. Μέχρι που ήρθε ζεστό χρήμα από την Ευρώπη για να αλλάξει τα δεδομένα.

Όπως έχει και ο ίδιος ο σκηνοθέτης αναφέρει σε συνεντεύξεις του, η χρηματοδότηση, αλλά και η επιθυμία του να γίνει κάποια στιγμή"foreign director", τον έπεισαν να μεταβεί στην Ευρώπη όπου και θα καταλήξει να μείνει κινηματογραφικά για επτά χρόνια, γυρίζοντας ισάριθμες ταινίες.

Λονδίνο – Βαρκελώνη – Παρίσι – Ρώμη

Στην Βρετανική πρωτεύουσα γυρίζει τέσσερις ταινίες, με πρώτο το Match Point (2004) που αναθέρμανε την καριέρα του. Αναφορές στον Ντοστογιέφσκι, λιγότερες νευρώσεις, στιλιζαρισμένα πλάνα του Λονδίνου και εξωτερικά γυρίσματα σε γνωστά τουριστικά σημεία, όπως η Tate Modern, αλλά και σε ακριβές γειτονιές, όπως το South Kensington. Είναι η αρχή της τουριστικής περιήγησης του Allen στην Ευρώπη και η πρώτη ταινία μετά από χρόνια στην οποία ξαναβρίσκει την φόρμα του.

Ακολουθούν, στην ίδια πόλη, το Scoop (2006), το Cassandra’s Dream (2007) καιτο You Will Meet a Tall Dark Stranger (2010),όλες γυρισμένες με το γνωστό στυλ του σκηνοθέτη.

Στην πέμπτη ταινία επί ευρωπαϊκού εδάφους, στο Vicky Christina Barcelona (2008), μεταφέρει την καινούργια του μούσαScarlett Johansson στην Βαρκελώνη όπου ξεδιπλώνεται ένα ερωτικό γαϊτανάκι, με την συμβολή του Xavier Bardem, της Penelope Cruz και της Rebecca Hall. Αλλά, πλεον, η ένσταση γίνεται προφανής. Η πόλη έχει αρχίσει να χάνει τον πρωταγωνστικό της ρόλο και η ταινία μετατρέπεται σε ένα καλογυρισμένο

51

τουριστικό οδηγό. Η Βαρκελώνη όπως δεν την έχουμε ξαναδεί και η Scarlett ως Αμερικανίδα τουρίστρια να περιδιαβαίνει σε κάποια από τα πλέον γνωστά αξιοθέατα της πόλης (Sagrada Familia, Las Ramblas κ.α.). Οι Αμερικανοί χαρακτήρες -τουρίστες άλλωστε- αποτελούν βασικό μοτίβο στις ταινίες γυρισμένες επί ευρωπαϊκού εδάφους.

Το Midnight in Paris (2011) που ακολουθεί το Vicky Christina Barcelona γίνεται η πιο επιτυχημένη εισπρακτικά ταινία του Allen και του χαρίζει πλήθος υποψηφιοτήτων για κινηματογραφικά βραβεία. Ο Owen Wilson, συγγραφέας με κρίση έμπνευσης, τριγυρνά στο πανέμορφο νυχτερινό Παρίσι όπου και καταλήγει να συναντηθεί με όλα τα ινδάλματά του από το παρελθόν, όπως ο Scott Fitzgerald και ο Ernest Hemingway.

Από την Ρώμη με αγάπη. H Ρώμη με ήλιο, με βροχή. Η Ρώμη την μέρα, την νύχτα. Τέσσερις διαφορετικές ιστορίες εξελίσσονται στην αιώνια πόλη του From Rome with Love (2012) και ο Woody Allen ακολουθεί τον Jesse Eisenberg, την Penelope Cruz, τον Roberto Benigni και τον ίδιο του τον εαυτό στα στενά σοκάκια της πόλης. Τέσσερις μεγάλες Ευρωπαϊκές πόλεις, τέσσερις δίωροι τουριστικοί οδηγοί και μία προσπάθεια απο τον Allen να επσκεφθεί όσους περισσότερους top τουριστικούς προορισμούς μπορεί.

Φήμες...

...μεταξύ άλλων, τον ήθελαν να επισκέπτεται μετά την Ρώμη, την Κοπεγχάγη, αλλά και τις Σποράδες, ψάχνοντας τον επόμενο κινηματογραφικό του σταθμό. Προς απογοήτευση όμως κάποιων, επιβεβαίωσε πως το καλοκαίρι του 2013 ξεκινά τα γυρίσματα της καινούργιας του ταινίας, πού αλλού, στην Νέα Υόρκη. Ένας κύκλος που έκλεισε;

52

Δισκογραφικές, που δημιουργούνται από μπάντες για να κυκλοφορήσουν τις δουλειές τους. Στούντιο, που φτιάχνονται από μουσικούς ή ομάδες μουσικών για να αποφύγουν τα λειτουργικά τους έξοδα. Συναυλίες, που οργανώνονται από τους ίδιους τους συμμετέχοντες σε ανοιχτούς ή κλειστούς χώρους με χαμηλό ή μηδενικό εισιτήριο.1

Με το ως άνω εισαγωγικό σημείωμα, ξεκινήσαμε στο freequency - thezine #4, το αφιέρωμά μας στο DIY.

Τo εφαλτήριo, ιστορικό άρθρο για το ρεύμα του No Wave, του Δημήτρη Πάλλη, που φιλοξένησε το προηγούμενο τεύχος, δίνει την σκυτάλη στην Δανάη Λειβαδά που μας περιηγεί στην Ουάσιγκτον και την DIY φιλοσοφία του hardcore. Αρκετά χρόνια πριν...

1Από το άρθρο Today's Ashes, Tomorrow's Empires: Η πολιτική έκφραση στην παραγωγή μουσικής και τέχνης γενικότερα, των κωστα γ, δώρα ιντζ., Άρη Παναγόπουλου, Γαβριήλ Φιλιππόπουλου [freequency – thezine #3]

Σχέδιο by ΚΜ

Σχέδιο εξωφύλλουStadium Tunnel [by Johnny Negri]

Aπαρχές του DIY hardcoreστην Ουάσιγκτον DCτης Δανάης Λειβαδά

Το hardcore punk σαν μουσικό ρεύμα δεν υπήρξε ποτέ ιδιαίτερα αναγνωρισμένο εμπορικά. Αυτό θα ήταν άλλωστε αντιφατικό, αν σκεφτεί κανείς τις απαρχές του είδους και την ταύτισή του, από την πρώτη στιγμή, με την ανεξάρτητη δισκογραφία και την ηθική του DIY (Do It Your-self). Από τα τέλη της δεκαετίας του '70 είχε αρχίσει να διαφαίνεται το ρήγμα ανάμεσα στο ολοένα εμπορευματοποιούμενο και θεαματικό punk -τόσο στην Αγγλία όσο και στις ΗΠΑ- και σε εκείνους που θεωρούσαν ότι θα έπρεπε να επιστρέψει στις σκληρές ρίζες του, τις βασικές του αρχές. Κάπως έτσι γεννήθηκε το hardcore στις ΗΠΑ, σε πολιτείες όπως η Καλιφόρνια, όπου οι Black Flag του Gregg Ginn, λίγο αργότερα και του Henry Rollins, πρωτοεμφανίστηκαντο 1977. Απαλλαγμένοι από το φορτωμένο

αισθητικό στυλ του punk, με απλά ρούχα και χωρίς την ακραία σημειολογία στην εμφάνιση (όπως είχε επικρατήσει μέσα από μπάντες όπως οι Sex Pistols), εστίασαν στο μήνυμα της μουσικής, αντισυμβατικό και αντιεξουσιαστικό, ενώ ο ήχος ήταν περισσότερο τραχύς και θορυβώδης και ο ρυθμός χαρακτηριστικά πιο γρήγορος. Έτσι, άρχισαν να επαναπροσδιορίζονται τα όρια και να ανοίγεται ο δρόμος για μια στρατευμένη μουσική σκηνή που εξακολουθεί να υπάρχει σήμερα.

Αν όμως σε γενικές γραμμές οι Black Flag υπήρξαν ιστορικά μια μπάντα-σταθμός για το hardcore, η τοπική σκηνή-ορόσημο που υπήρξε τόσο επιδραστική στο είδος όσο καμία άλλη, δεν ήταν παραδόξως ούτε η underground σκηνή στην Kαλιφόρνια, ούτε από την άλλη πλευρά,

Black Flag [1984]

1

ανατολικά, στη Νέα Υόρκη, αλλά η σκηνή της ίδιας της πρωτεύουσας: της Ουάσινγκτον.

Όταν το harDCore χόρευε στους δρόμους της πρωτεύουσας

Η Ουάσινγκτον DC (District of Columbia) ή σκέτο DC, δεν είναι πολιτεία. Είναι μια πόλη που μαζί με τα προάστιά της σχηματίζει την περιφέρεια της πρωτεύουσας, φτιάχνοντας έναν θύλακα ανάμεσα στις γύρω πολιτείες. Ανήκοντας στην δικαιοδοσία του Κογκρέσου, με κυβερνητικά κτήρια και κρατικούς οργανισμούς, είναι γεμάτη μνημεία και τουρισμό. Δεν ακούγεται σαν το πιο κατάλληλο μέρος για να ανθίσει μια σκηνή hardcore μουσικής, όμως τελικά αποδείχτηκε ότι ήταν ακριβώς αυτό.

Η πλειοψηφία των συγκροτημάτων που έμελε να παίξουν καίριο ρόλο στην διαμόρφωση της μετέπειτα σκηνής της πόλης δεν αποτελούνταν από παιδιά της εργατικής τάξης ή του περιθωρίου, όπως ίσως φαντάζεται κανείς ανατρέχοντας στην punk rock μυθολογία. Οι περισσότεροι ήταν παιδιά μεσοαστικών οικογενειών που είχαν πάει σε ιδιωτικά σχολεία και είχαν γονείς διπλωμάτες ή κυβερνητικούς υπαλλήλους, αντιπροσωπευτικά δείγματα της ανθρωπογεωγραφίας της κεντρικής DC. Βρέθηκαν, όμως, στο κατάλληλο μέρος την σωστή στιγμή για να εκφράσουν με το δικό τους τρόπο την αντίδραση απέναντι στην ασφυκτική κοινωνική ανισότητα του μητροπολιτικού τους περίγυρου.

Οι περιοχές στις οποίες το punk πρωτοεμφανίστηκε στην πόλη ήταν τα δημοφιλή μέρη τα οποία νωρίτερα, κατά την δεκαετία του '60, είχαν υπάρξει κεντρικοί άξονες στην ανάπτυξη της τότε νεανικής αντικουλτούρας: η Georgetown, στα βορειοανατολικά της πόλης γύρω από το ομώνυμο πανεπιστήμιο, με φοιτητές και αντίστοιχη πολιτιστική δραστηριότητα, το Dupont Circle, στην παλιά πόλη, με έντονη παρουσία του gay στοιχείου και το Adams-Morgan, η πιο πολυπολιτισμική

συνοικία όπου συνυπήρχαν μετανάστες από την Λατινική Αμερική έως την Ασία, την Αφρική και την Καραϊβική. Ιδιαίτερα, ο ραδιοφωνικός σταθμός στο campus του Georgetown University, είχε γίνει σημείο αναφοράς για τους ριζοσπαστικοποιημένους φοιτητές, ήδη από την έκρηξη του φοιτητικού κινήματος την δεκαετία του '60. Μετά από αρκετές περιπέτειες, καταγγελίες από ντόπιους φορείς για “φιλοκομμουνιστική προπαγάνδα” και κλείσιμο του σταθμού για τρεις μήνες το 1976, το ραδιόφωνο WGTB επέστρεψε στον αέρα εγκαίρως, για να παίξει βασικό ρόλο στην διάδοση του επερχόμενου σαρωτικού μουσικού κύματος.

Το 1976 σηματοδότησε την αφετηρία για την συνειδητοποίηση εκ μέρους της ανήσυχης νεολαίας της πόλης πως κάτι κινιόταν ξανά στα πλαίσια της ανατρεπτικής κουλτούρας. Ο Κim Kane, που από πιτσιρικάς μάζευε δίσκους των '60s και είχε αρχίσει να ακούει Sex Pistols και νεοϋορκέζικο punk, σαν αυτό του κλαμπ CBGB's, έστησε κάπου τότε την μπάντα του, τους Slickee Boys, που έπαιζαν ένα μείγμα ψυχεδέλειας και πρώϊμου γκαραζοπάνκ. To όνομα παρέπεμπε προβοκατόρικα στην αργκό των Αμερικάνων πεζοναυτών στον πόλεμο της Κορέας, όταν αναφέρονταν στους ντόπιους μαυραγορίτες που πούλαγαν τσιγάρα και μαχαίρια. Μαζί με τον κιθαρίστα Μarshall Keith και την Μartha Hull σαν αρχική βασική τραγουδίστρια, oι Slickee Boys έβγαλαν το 1976 τον δίσκο τους Ηοt and Cool, μετά την ίδρυση της δικής τους -DIY έμπνευσης- εταιρείας, της Dacoit. Η ιδέα ενός DIY εγχειρήματος ήταν μέχρι τότε σχεδόν ανύπαρκτη στο ροκ εντ ρολ, αν και περισσότερο γνωστή στους κύκλους της τζαζ και των μπλουζ. Αυτό το βινύλιο ήταν επίσημα ο πρώτος πραγματικά DIY punk δίσκος στην πόλη. Σιγά σιγά, οι Slickee Boys, μαζί με άλλες γκαράζ μπάντες που είχαν αρχίσει να κουράζονται με τον ήχο του ροκ των '60s και των '70s, όπως οι Overkill, oι Τhe Look και οι Razz, άρχισαν να δημιουργούν μια πρώτη αίσθηση under-ground κοινότητας, παίζοντας σε κλαμπ όπως

2

το ροκάδικο Keg. Ταυτόχρονα, άρχισαν να κυκλοφορούν το πρώτα fanzine, όπωςτο Vintage Violence, αφιερωμένο αποκλειστικά στον καινούργιο αναδυόμενο punk ήχο της πόλης.

Τα επόμενα δυο χρόνια, μέχρι το 1978, περισσότερες underground μπάντες είχαν αρχίσει να ξεφυτρώνουν στην πόλη και τα προάστια, και το κοινό, αν και ακόμα περιορισμένο, είχε αρχίσει να μεγαλώνει.

Όταν όμως πολλά γκρουπ άρχισαν να παίζουνστο Atlantis, το πρώτο εξ ολοκλήρου punk λαϊβάδικο της Ουάσινγκτον που λειτούργησε με αυτό το όνομα μόνο εκείνη την χρονιά, τα πράγματα άρχισαν να κινούνται γρηγορότερα.

Όταν έκλεισε ξανά ο WGTB στις αρχές του 1979, η κατάσταση έγινε σοβαρή, αφού οι φοιτητές έμαθαν ότι το ραδιόφωνο πουλήθηκε από την διοίκηση του Πανεπιστημίου, και μάλιστα για ένα δολάριο! Ακολούθησαν

Bad Brains live

Minor Threat

συναυλίες διαμαρτυρίας και διαδηλώσεις ενάντια στη φίμωση του σταθμού. Ανάμεσα στους κινητοποιημένους ήταν μια παρέα μαύρων πανκς με ρασταφάριαν λουκ και πολιτικό λόγο χωρίς περιστροφές. Ήταν η μπάντα που αργότερα θεωρήθηκε ίσως η επιδραστικότερη στο DC hardcore, oι Bad Brains. Αρχικά, ως jazz fusion σχήμα με το όνομα Μindpower, υπήρχαν ήδη από το 1975 και σταδιακά άρχισαν να ενδιαφέρονται πιο πολύ για το punk αλλά και το reggae τουBob Marley. Ο Η.R., frontman, και η παρέα του, έπαιζαν γρήγορα και νευρικά, αλλά ταυτόχρονα με την ακρίβεια που έχει κατακτήσει μια jazz μπάντα. Mετά την κυκλοφορία του ομώνυμου πρώτου τους άλμπουμ, το 1982, και ενώ είχαν κάνει αίσθηση σε όλη την σκηνή της DC, αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν την πόλη και να μεταναστεύσουν στην Νέα Υόρκη. Το χάος που επικρατούσε στις συναυλίες τους δεν τους επέτρεπε πλέον να κλείνουν μέρη για να παίξουν. Μέχρι σήμερα συνεχίζουν να βγάζουν μουσική με πολιτικοποιημένο στίχο, μετά από αρκετές αλλαγές στη σύνθεσή τους και τον ήχο τους.

Στο μεταξύ, κάποια στιγμή το 1978 ο δεκαπεντάχρονος Ian MacKaye, κάνοντας σκέιτ στην γειτονιά του, γνώρισε τον Jeff Nelson -που έφτιαχνε και ανατίναζε μικρές αυτοσχέδιες βόμβες- και τον Henry Garfield, που μετά

άλλαξε το όνομά του σε Henry Rollins, όταν το 1981 έγινε βασικός τραγουδιστής των Black Flag στην Καλιφόρνια. Η πρώτη μπάντα του MacKaye, οι Slinkees, έκαναν την πρώτη τους εμφάνιση το 1979, ενώ ήταν ακόμα μαθητές και έχοντας εμπνευστεί από ένα live των Bad Brains. Σύντομα μετονομάστηκαν σε Teen Idles και, προκειμένου να κυκλοφορήσουν το άλμπουμ τους, έφτιαξαν στα πλαίσια μιας DIY πρωτοβουλίας την δική τους εταιρεία που αργότερα θα γινόταν θρυλική για ολόκληρη την ανεξάρτητη σκηνή, την Dischord. Το MinorDisturbance ήταν η μοναδική τους κυκλοφορία το 1981, λίγο πριν διαλυθούν. Στην συνέχεια, ο Ian MacKaye, διαχρονικά η πιο κεντρική φιγούρα του punk της DC, σχημάτισε τουςMinor Threat, που, αν και κράτησαν μόνο από το 1980 μέχρι το 1983, μαζί με τους Bad Brains εξέφρασαν απόλυτα το πνεύμα της εποχής, με μοναδικά live και καταιγιστική σκηνική παρουσία. Από το κομμάτι τους Straight Edge, άλλωστε, oνομάστηκε και το straight edge κίνημα, μια έντονα πολιτικοποιημένη εκδοχή του hardcore, που στρέφεται ενάντια στη χρήση ναρκωτικών και αλκοόλ και προωθεί το veganism, τα δικαιώματα των ζώων κλπ.

Mετά την διάλυση των Minor Threat, o ΜacKaye έφτιαξε τους Embrace, που άφησαν έντονο το στίγμα τους αν και διήρκεσαν μόνο από το 1985 έως το 1986. Τα άλλα μέλη, εκτός από τον ίδιο, ήταν μουσικοί από την γνωστή μπάντα του πρώιμου DC hardcore,Τhe Faith. Σε αυτούς τους τελευταίους, μάλιστα, βασικός τραγουδιστής ήταν ο αδελφός του Ian MacKaye, Alec. Οι Τhe Faith -και το EP που κυκλοφόρησαν το 1983 “Subject to Change”, σκληρό αλλά παράλληλα πιο μελωδικό hard-

core- αποτέλεσαν επιρροή για τους περίφημουςFugazi, το επόμενο συγκρότημα που συστάθηκε από τον MacKaye το 1987 εγκαινιάζοντας

4

την post hardcore περίοδο. Κιθαρίστας και τραγουδιστής των Fugazi έγινε στην πορεία και ο Guy Picciotto, που έπαιζε στα μέσα της δεκαετίας του '80 με τους Rites of Spring. Με ήχο σαφώς διαφοροποιημένο από τα μέχρι τότε συνηθισμένα μοτίβα του hardcore -δηλαδή γρήγορο ρυθμό και δυνατά φωνητικά- εντάσσοντας πιο πειραματικά στοιχεία, περίεργα riff και post-punk επιρροές στην μουσική τους, οι Fugazi έβγαζαν εξαιρετικούς δίσκους μέχρι το 2001.

Επιστρέφοντας στις αρχές της δεκαετίας του '80, παρατηρεί κανείς ότι οι πιο σημαντικές παρουσίες της σκηνής αναδείχτηκαν σχεδόν ταυτόχρονα: οι Void (που αργότερα προσέγγισαν περισσότερο το thrash-metal) έβγαλαν το '82 το LP “Faith/Void split”, ένα άλμπουμ χωρισμένο στα δύο, ανάμεσα στους ίδιους και τους Faith, μέχρι και σημερα ένα από τα πιο σπουδαία άλμπουμ του “ακραίου” ήχου. Ακόμα, οι GovernmentIssue, οι Untouchables (όπου πρωτοτραγούδησε ο Alec Mac-Kaye), οι DC Youth Brigade, οι Iron Cross και οι Artificial Peace, ήταν από τις καθοριστικές μπάντες που χαρακτήρισαν τον πρώϊμο ήχο του DC hardcore, μαζί με τους State of Alert (SOA), την πρώτη βραχύβια μπάντα του Henry Rollins. Tα πιο πάνω σχήματα είχαν συνεισφέρει ενδεικτικά κομμάτια στην πρώτη συλλογή harDCore (δηλ. hardcore της Oυάσιγκτον, εν συντομία) που κυκλοφόρησε ήδη το 1982 η Dis-chord με τον τίτλο “Flex Your Head” και θεωρείται αντιπροσωπευτική του ιδιώματος της πρώτης εκείνης περιόδου. To 1983 ιδρύθηκαν οι Marginal Man, γκρουπ που προέκυψε από μέλη των Artificial Peace.Όταν το 1981 ο Ρόναλντ Ρήγκαν έγινε Πρόεδρος των ΗΠΑ, η σκηνή

του hardcore της Ουάσιγκτον δεν ήταν καθαρά πολιτικοποιημένη. Ωστόσο, οι στίχοι των κομματιών και η αντιεμπορευματική στάση των γκρουπ απέναντι στην μουσική βιομηχανία είχαν αντισυστημικό χαρακτήρα. Οι απρόβλεπτες performances στα live και τα συχνά βίαια ξεσπάσματα του κοινού αποδείκνυαν ότι η οργή των νεαρών πανκ ήταν μια απτή κοινωνική δήλωση που αδιαφορούσε για την mainstream πολιτική ατζέντα και είχε δικούς της κανόνες. Από το 1984-'85 και μετά, αν και η σκηνή της DC συνέχισε να υπάρχει και να εξελίσσεται μέχρι σήμερα, η ατμόσφαιρα άρχισε να αλλάζει. Πολλοί από τους πρωτεργάτες της

5

6

τα παρατούσαν για να πάνε στο κολλέγιο ή να ζήσουν πιο “φυσιολογικά”. Στα μέσα της δεκαετίας του '80, διάχυτη βία στον δρόμο και καινούργια πανκ “ήθη” δημιουργούσαν την αίσθηση σε πολλούς στο harDCore, όπως τον κόσμο γύρω από την Dischord, ότι η έννοια της “κοινότητας” είχε γίνει πιο διευρυμένη, αλλά και πιο ανεξέλεγκτη. Η σκηνή που οι πανκ αρχικά προστάτευαν, είχε πλέον μετατραπεί σε πεδίο μάχης.

Χρειάστηκε λίγος καιρός για να αποκατασταθεί μια ισορροπία που θα έθετε πάλι το DIY σε κίνηση προς τα εμπρός. Όταν αυτό άρχισε να συμβαίνει, το hardcore της DC άλλαξε στάδιο, με άλλα σχήματα να γεννιούνται και νέο κόσμο, μαζί με παλιό, να φέρνει νέες ιδέες. Το σημείο αιχμής ανιχνεύεται πάντως στις αρχές της δεκαετίας του '80, περίοδο κοινωνικής και καλλιτεχνικής αφύπνισης -για την Ουάσιγκτον, αλλά όχι μόνο- που όσοι την θυμούνται την περιγράφουν με ενθουσιασμό. Ήταν τότε, που η DIY μουσική και πολιτική έκφραση ήρθε για να μείνει.

Ο ιστός που θέλω να πιαστώΟι λέξεις είναι φασιστικά βίαιες. Ειδικά όταν διαρθρώνονται σε δίπολα. Αφήνουν έξω άπειρες ποιότητες για να συμπεριλάβουν ελάχιστες.

Στη γλώσσατης πρώτης δημοτικού υπήρχαν δύο δισέλιδα. Το φωτεινό αγροτικό χωριό.Η ζοφερή πόλη: Στενοί δρόμοι, πυκνοκατοίκηση, βοή.

Η καθαρή σκέψη είναι ανορθολογική.Το χωριό είναι πυκνοκατοικημένο. Αναλογικά με το χώρο που διαθέτει να διαχυθεί, είναι πιο πυκνοκατοικημένο από την πόλη. Διαρθρωμένο συνήθως γύρω από ένα κέντρο, τόπο, συνάντησης και δράσης, διαθέτει αποστάσεις που μετριούνται με ανθρώπινα βήματα.Το αστικό τοπίο συνιστά μια ποσοτική και άρα ποιοτική παραλλαγή, όχι έναν ποιοτικά Άλλο. Αδρά διαθέτει επίσης κέντρο και δίκτυο επικοινωνιακό μεταξύ των δομών, που στη μικροπροσέγγισή του είναι βατό.

Ο ένας πάνω στον άλλονΕίναι για να καθίσταται δυνατή με τον πιο φυσικό, τον πιο σωματικό τρόπο η επικοινωνία τους, η οργάνωσή τους, η εξέγερσή τους ή γενικότερη διάθεσή τους να ανταλλάζουν. Τα παραπάνω δεν είναι αποτελέσματα, είναι σκοποί του συλλογικού υποσυνειδήτου.Οι δομές που διαθέτουν πλατείς, τεράστιους δρόμους, ευρύχωρες κατοικίες με ιδιωτικές οάσεις πρασίνου, απροσπέλαστα διαζώματα στο οδικό τους δίκτυο, και ασαφές, παρακμάζον – όχι προφανώς υπό την έννοια του υποβαθμισμένου – κέντρο, δεν μπορούν να λειτουργήσουνως πόλ – εις.

Σε μια τέτοιαΤα σώματα αυτοκινούνται, πάντα με ιδιωτικά οχήματα, οι πεζοί είναι εκκωφαντικά αγνοημένοι από το τεράστιο υπεράνθρωπο οδικό δίκτυο.

Στην ίδιαΔεν γίνονται διαδηλώσεις,Η οποιαδήποτε συλλογική δραστηριότητα αφορά μόνο στην κατανάλωση.Η γλώσσα απέχει συστηματικά από το να αξιώσει τη μοναδικότητά της, κατακτώντας άλλες ποιότητες.Εκεί, ο τόπος γίνεται ο μη – τόπος του Auge.Εκεί, παύει η κοινωνία.

15-11-2012Πέφτοντας στην όμορφη βία του ιστού της.

Α.Π.

http://www.freequency.gr