1.0 FUNGSI BAHASA MELAYU

BAHASA KEBANGSAAN

Bahasa merupakan tunggak jati diri bangsa. Bak kata pepatah hilang bahasa

lenyap bangsa. Pepatah ini menggambarkan bahawa bahasa itu penting bagi

sesuatu bangsa. Sehubungan dengan itu, setiap Negara perlu mempunyai

sekurang-kurangnya satu bahasa kebangsaan untuk menjadi dasar bagi satu

identifikasi kebangsaan. Bahasa kebangsaan melambangkan identiti negara,

lambang penyatuan dan desakan semangat kebangsaan. Semasa penjajahan

British dahulu, bahasa Inggeris digunakan sebagai bahasa pendidikan dan

pentadbiran Negara. Hal ini kerana tidak ada usaha yang dilakukan oleh mana-mana

pihak untuk memilih satu bahasa sebagai bahasa kebangsaan.

Bahasa kebangsaan ialah bahasa yang diangkat menjadi bahasa utama

sesebuah negara yang berdaulat dan lazimnya digunakan sebagai bahasa rasmi

negara tersebut. Semua negara yang berdaulat mempunyai bahasa kebangsaan

sendiri. Misalnya, bahasa Melayu di Malaysia, bahasa Inggeris di United Kingdom,

bahasa Perancis di Perancis, bahasa Jepun di Jepun, dan bahasa Jerman di

Jerman. Lazimnya, terutama di negara yang baru memperoleh kemerdekaan

daripada penjajah, hakikat ini, yakni status dan kedudukan bahasa kebangsaan,

termaktub dalam Perlembangaan negara berkenaan.

Rasional bahasa Melayu dipilih sebagai bahasa kebangsaan adalah

disebabkan tiga faktor. Faktor pertama ialah bangsa Melayu merupakan golongan

majoriti yang menduduki Malaysia. Jadi, bahasa Melayu yang merupakan bahasa

komunikasi antara masyarakat Melayu dipilih sebagai bahasa kebangsaan. Faktor

seterusnya ialah bahasa Melayu dipilih kerana faktor sejarah. Pada masa dahulu

bahasa Melayu merupakan bahasa lingua-franca dan bahasa pentadbiran pada

abad ke-7 hingga abad ke-13 pada zaman kerajaan Sriwijaya . Oleh itu, sejarah ini

menunjukkan kegemilangan bahasa Melayu yang mendorong kepada pemilihannya

sebagai bahasa kebangsaan. Bahasa Melayu dipilih sebagai bahasa pentadbiran

kerana bahasa Melayu bersifat sederhana dan mudah menerima pengaruh

luar.Selain itu, bahasa Melayu tidak terikat kepada perbezaan susun lapis

masyarakat dan mempunyai sistem bahasa yang mudah dipelajari.

Bahasa Melayu sebagai bahasa kebangsaan dibuktikan melalui kewujudan

perenggan 152 Perlembagaan Malaysia seperti berikut:.

“Bahasa Kebangsaan ialah bahasa Melayu dan hendaklah digunakan dalam tulisan

yang diperuntukkan melalui undang-undang oleh Parlimen: Dengan syarat bahawa

(a) tiada seorang pun boleh dilarang atau dihalang daripada menggunakan (selain

bagi maksud rasmi), atau daripada mengajarkan atau belajar, apa-apa bahasa-

bahasa asing; (b) tiada apa-apa jua dalam Fasal ini boleh menjejaskan hak Kerajaan

Persekutuan atau hak mana-mana Kerajaan Negeri untuk memelihara dan

meneruskan penggunaan dan pengajian bahasa mana-mana kaum lain dalam

Persekutuan”

Di samping itu juga, Kedaulatan Bahasa Melayu sebagai Bahasa

Kebangsaan terkandung dalam Dasar Pendidikan Kebangsaan, iaitu sebagai

Bahasa Rasmi dan Bahasa Pengantar yang tunggal di sekolah-sekolah atau di

institusi-institusi pengajian. Usaha untuk mendaulatkan dan memperluaskan

penggunaan Bahasa Melayu ini telah dijalankan dengan lebih giat melalui pelbagai

aktiviti seperti minggu dan bulan bahasa, perjuangan politik bahasa, dan

melengkapkan bahasa serta buku-buku ilmu pengetahuan dalam Bahasa Melayu.

BAHASA RASMI

Bahasa Melayu merupakan bahasa rasmi bagi negara Malaysia. Bahasa

rasmi bermaksud bahasa yang digunakan dalam situasi rasmi iaitu dalam urusan

pemerintahan dan pentadbiran, perdagangan dan perusahaan, upacara rasmi,

perundangan dan kehakiman. Bahasa melayu juga dijadikan alat untuk tujuan

tertentu. Pada 1969 bahasa Melayu digunakan sepenuhnya sebagai bahasa rasmi

menggantikan bahasa Inggeris. Bahasa rasmi bagi sesebuah negara boleh terdiri

lebih daripada satu bahasa. Contoh negara Singapura yang mempunyai empat

bahasa rasmi iaitu bahasa Melayu, bahasa Inggeris, bahasa Manderin dan bahasa

Tamil.

Bahasa Melayu, dan bukan bahasa lain, digunakan sebagai bahasa rasmi

kerana beberapa sebab, Bahasa Melayu sudah menjadi bahasa kebangsaan dan

berupaya mengambil alih fungsi Bahasa Inggeris, maka layaklah Bahasa Melayu

dijadikan bahasa rasmi. Bahasa Melayu juga dapat difahami oleh semua kaum di

negara ini, maka dalam urusan rasmi, rakyat tidak menghadapi masalah

menggunakan Bahasa Melayu.

Bahasa Melayu sebagai bahasa rasmi termaktub dalam undang-undang iaitu

Akta Bahasa Kebangsaan 1963/67 yang mewajibkan penggunaan bahasa Melayu

dalam acara rasmi. Peruntukan ini sebenarnya memperkukuh ketetapan dalam

Perkara 152 (1). Butiran (6) Perkara 152 pula menyebutkan bahawa maksud rasmi

ertinya apa-apa maksud Kerajaan, sama ada Kerajaan Persekutuan atau Kerajaan

Negeri, dan termasuklah apa-apa maksud sesuatu pihak berkuasa awam. Walaupun

kedudukan bahasa Melayu sudah termaktub dalam Perkara 152 Perlembagaan

Persekutuan dan juga dalam Akta Bahasa Kebangsaan 1963/67 sebagai bahasa

rasmi dan bahasa kebangsaan negara Malaysia, namun disebabkan ketidaktekalan

dan ketidaktegasan dalam pelaksanaannya, kita masih membicarakan usaha

pemerkasaan bahasa ini selepas hampir 50 tahun mencapai kemerdekaan.

BAHASA PERPADUAN

Bahasa Melayu merupakan bahasa perpaduan. Penyataan ini bererti bahasa

Melayu adalah agen penyatuan masyarakat. Bahasa Melayu juga menimbulkan

kecintaan dan semangat kebangsaan di kalangan masyarakat menerusi fungsinya

sebagai bahasa perpaduan. Selain itu, asas kebudayaan dan bahasa kebangsaan

mewujudkan bangsa Malaysia. Contoh negara lain ialah Cina menggunakan bahasa

CIna, Manchuria dan Monggolia, British menggunakan bahasa Inggeris, Scottish,

Wales dan Irish, Amerika Syarikat menggunakan berpuluh-puluh bahasa di bawa

pendatang dan Indonesia menggunakan 300 bahasa serumpun. Pada tahun 1988,

Mathiot dan Garvin menyatakan fungsi simbolik sesuatu bahasa standard ialah

fungsi penyatuan.

BAHASA ILMU

Bahasa Melayu adalah bahasa ilmu. Bahasa ilmu adalah bahasa yang

mampu menjadi perantaraan bagi penyampaian ilmu pengetahuan moden sehingga

ke peringkat tinggi. Selain itu, bahasa Melayu berfungsi sebagai bahasa akademik,

lengkap dengan laras-laras bahasa dan mampu memperkatakan pelbagai bidang

keilmuan. Di samping itu, bahasa Melayu mempunyai perbendaharaan kata, istilah

dan bahasa yang sesuai untuk mengungkapkan konsep dan pemikiran yang abstrak

dan kompleks.

Ciri-ciri bahasa ilmu terbahagi kepada dua bahagian. Pertama,

keintelektualan bahasa yang bermaksud keupayaan sesuatu bahasa itu

menyampaikan buah fikiran dan hujah dengan tepat dan berkesan. Keintelektualan

bahasa boleh dicapai melalui perkembangan perbendaharaan kata (kosa kata) dan

struktur kata. Contohnya perbendaharaan kata lebih banyak dan khusus, struktur

kata yang kompleks dan asing bermakna senang menerima unsur baru, dan akhir

sekali ialah pengimbuhan lebih kompleks dan ada imbuhan asing yang sudah

mempengaruhi pembentukan kata bahasa Melayu.

Ciri yang terakhir ialah kesempurnaan bahasa. Hal ini dicapai melalui

kestabilan, kelenturan, kepelbagaian, keberkesanan dan keindahannya. Kestabilan

merujuk kepada kepatuhan terhadap peraturan-peraturan sedia ada pada aspek

system ejaan, pengimbuhan, sebutan baku dan ayat. Kelenturan adalah

kesesuaiannya terhadap pemnaharuan-pembaharuan yang berlaku dalam

masyarakat bahasa, boleh menyesuaikan diri dengan perubahaan masa dan selera

penuturnya tanpa mengorbankan sifat-sifat aslinya. Kepelbagaian pula merujuk

kepada gaya penyampaian yang berbagai. Keberkesanan bermaksud keupayaan

menjelaskan maksud dengan tepat dan berkesan. Akhirnya, keindahan iaitu

penggunaan bahasa yang sedap didengar, bertenaga dan menarik.

Bahasa Melayu sekian lama telah menjadi bahasa pengantar di sekolah,

maktab, politeknik dan universiti. Penubuhan Universiti Kebangsaan Malaysia

merupakan kemuncak bagi menentukan bahasa Melayu digunakan sepenuhnya

sebagai bahasa pengantar ilmu pengetahuan. Sehingga kini, universiti itu telah

melahirkan ratusan ribu siswazah yang menerima pendidikan dalam bahasa Melayu.

Ratusan tesis dan disertai pada peringkat ijazah sarjana dan kedoktoran ditulis

dalam bahasa Melayu, dan puluhan, malahan ratusan, profesor telah menyampaikan

syarahan perdana tentang pelbagai ilmu dalam bahasa Melayu. Semua perkara ini

tidak terhad kepada orang Melayu sahaja, tetapi melibatkan semua kaum yang

menjadi warganegara Malaysia. Tidak syak lagi bahawa bahasa Melayu telah

membuktikan kejayaan dan keupayaan sebagai bahasa ilmu, bahasa bagi wahana

ilmu pengetahuan dalam pelbagai bidang.

Dalam konteks ini juga, kita telah melahirkan ribuan pelajar, pensyarah, dan

penyelidik yang fasih berbahasa Melayu, yang dapat mengungkap ilmu yang tinggi-

tinggi dalam bahasa Melayu, di samping petah pula berbahasa Inggeris. Kita turut

melahirkan siswazah yang menerima pendidikan melalui bahasa Melayu, yang telah

memasuki dunia pekerjaan dan memegang pelbagai jenis jawatan, daripada guru

dan pentadbir kepada eksekutif, usahawan, peguam dan ahli politik. Bahkan, begitu

berjaya sistem pendidikan kita dari segi penguasaan bahasa Melayu sehingga jika

kita mendengar seseorang bercakap tanpa melihat mukanya, kita tidak dapat

memastikan asal-usul keturunannya. Kadangkala penguasaan bahasa Melayu

pelajar bukan Melayu lebih baik daripada pelajar Melayu sendiri, yang dipengaruhi

oleh ciri dialek dan bahasa basahan.

Oleh sebab itu, peranan bahasa Melayu sebagai bahasa ilmu pengetahuan

moden akan tetap kekal walaupun tidak dinafikan bahawa di negara ini, bahasa

Inggeris turut berfungsi sebagai bahasa untuk menimba ilmu. Keadaan ini tidak

bercanggah kerana sudah menjadi dasar pendidikan negara untuk menghasilkan

pelajar yang dwibahasa sifatnya. Itulah sebabnya bahasa Inggeris diperkenalkan

sebagai mata pelajaran sejak tahun satu sekolah rendah. Seseorang pelajar yang

telah mengikuti sekolah rendah dan sekolah menengah melalui sistem pendidikan

kebangsaan dijangka telah menerima pendidikan bahasa Inggeris selama 11 tahun

dan sepatutnya telah menguasai bahasa tersebut dengan baik.

Tetapi, jika seseorang ketua mekanik, misalnya, ingin menyampaikan ilmu

membaiki jentera kepada pekerja di bengkelnya, ilmu itu tidak mungkin disampaikan

dalam bahasa Inggeris, melainkan dalam bahasa yang lazimnya digunakan dalam

perhubungan sehari-hari. Demikian juga, seseorang pegawai pertanian, yang ingin

menyampaikan taklimat tentang sistem perairan yang terkini yang baru dipelajarinya

melalui kursus yang dianjurkan oleh PBB di Manila, yang dikendalikan dalam bahasa

Inggeris, akan tetap menggunakan bahasa Melayu dalam taklimat itu kerana

pendengarnya, yang merupakan petani biasa, lebih selesa berbahasa Melayu.

Sesungguhnya, itulah bahasa yang paling sesuai untuk digunakan dalam konteks

ini.

Dalam konteks ini juga, kita mengandaikan bahawa pegawai pertanian yang

berkelulusan ijazah itu dapat mengikuti kursus dalam bahasa Inggeris di Manila dan

menggunakan bahasa itu dalam perbincangan dengan penyelidik atau golongan

intelek. Untuk menyampaikan taklimat kepada petani, kita mengandaikan bahawa

dia mempunyai senarai istilah yang relevan.

Jelaslah bahawa bahasa Melayu tetap mempunyai peranan sebagai bahasa

ilmu dalam dunia abad ke-21. Namun, kejayaan bahasa Melayu dalam tugas ini

amat bergantung pada kesediaan pengamal bahasa Melayu untuk menggunakan

bahasa tersebut sebagai bahasa ilmu. Jika rasa megah terhadap bahasa Melayu

sebagai bahasa ilmu tidak ada dan jika semua pihak lebih selesa menggunakan

bahasa Inggeris, lama-kelamaan fungsi bahasa Melayu sebagai bahasa ilmu akan

berkurangan. Tetapi, kerana orang Melayu memang optimistik sifatnya, berdasarkan

kejayaan bahasa Melayu dalam 30 tahun yang lalu, potensi yang ada bagi bahasa

Melayu untuk kekal sebagai bahasa ilmu amat cerah.

Contoh bahasa melayu sebagai bahasa ilmu. Bahasa Melayu dijadikan

bahasa pengantar di sekolah bermula pada tahun 1970. Menteri Pelajaran ketika itu,

Abdul Rahman Yaakob telah mengarahkan semua sekolah kebangsaan aliran

Inggeris menggunakan Bahasa Melayu secara berperingkat-peringkat. Kini Bahasa

Melayu telah menjadi bahasa pengantar bukan sahaja di sekolah, malah ke

peringkat universiti. Penggunakan bahasa pengantar ini akan mewujudkan satu

suasana kebangsaan yang membabitkan semua rakyat tanpa mengira kaum.

Dengan itu, sistem pendidikan nasional dapat dicapai.

BAHASA KOMUNIKASI

Bahasa Melayu merupakan bahasa komunikasi yang juga dikenali sebagai

bahasa perhubungan. Tujuannya adalah melahirkan perasaan, menjana pemikiran

dan menjelaskan sesuatu yang tersirat dalam bentuk pertuturan. Selain itu,

penggunaan pelbagai laras bahasa mengikut situasi dan konteks (formal dan tidak

formal) mengukuhkan penyataan sebelumnya bahawa bahasa Melayu sebagai

bahasa komunikasi.

Seterusnya, bahasa Melayu telah menjadi bahasa perhubungan antara rakyat

jelata kerana bahasa itu dapat dipelajari dengan senang dan telah sekian lama

menjadi lingua franca penduduk kawasan ini. Rakyat jelata yang dimaksudkan ialah

masyarakat biasa, bukan golongan elit yang, oleh sebab sifat dwibahasa mereka,

lebih selesa menggunakan bahasa campuran (Melayu-Inggeris).

Selain golongan ini, dalam perbualan sehari-hari, perhubungan antara rakyat

pelbagai kaum dan antara orang Melayu biasanya dijalankan dalam bahasa Melayu.

Oleh sebab itu, tidak mungkin Pak Abu di kampung berbahasa Inggeris dengan

isterinya, atau dengan jirannya yang sama-sama turun ke ladang, atau dengan Ah

Chong penjual ikan, atau Kandasamy penjual putu mayam. Demikian juga, ahli

politik Melayu yang berkempen dalam pilihan raya akan tetap menggunakan bahasa

Melayu, walaupun dia fasih berbahasa Inggeris.

Dengan kata lain, pada abad ke-21, bahasa Melayu kekal sebagai bahasa

perhubungan masyarakat biasa, yang jauh lebih besar jumlahnya berbanding

dengan jumlah masyarakat yang menggunakan bahasa Inggeris atau bahasa

campuran Inggeris-Melayu dalam perhubungan harian. Akhbar dan majalah dalam

bahasa Melayu akan tetap laris. Siaran radio dan televisyen tetap ada dalam bahasa

Melayu walaupun siaran dalam bahasa Inggeris dapat juga bertahan.