FUNKCJE ZAŁOŻONE I RZECZYWISTE PROMOTORA …cejsh.icm.edu.pl/cejsh/element/bwmeta1.element.desklight-9ebaf9ce... · Funkcje założone i rzeczywiste promotora pomocniczego… 103

ROCZNIK LUBUSKI • tom 41, część 2, 2015polskie szkolnictwo wyższe – stan i perspektywy

Bogusław Śliwerski*

FUNKCJE ZAŁOŻONE I RZECZYWISTE PROMOTORA POMOCNICZEGO

W DYSERTACJACH DOKTORSKICH

Wstęp

Przedmiotem analizy czynię uprawomocnioną ustawą sejmową z dnia 18 marca 2011 r . o zmianie ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym, ustawy o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki1 nową rolę akademicką w przewo-dach doktorskich, którą określono mianem promotora pomocniczego . W 2014 r . miała miejsce jej nowelizacja, która w tym przypadku niczego nie zmieniła mimo wielu krytycz-nych opinii w stosunku do rozwiązań wprowadzonych nowelizacją z 2011 r . (Kiełba 2012) .

Jak piszą autorzy komentarza do tej legislacji – Hubert Izdebski i Jan Michał Zieliński: Nazbyt wiele w niej niedookreśleń, lapsusów i luk – a to w oczywisty sposób utrudnia jej rozumienie i, w konsekwencji, wykładanie. Uznawana za podstawową wykładnia językowa okazuje się w wielu wypadkach nie tylko zawodna, ale wręcz myląca, a wobec tego stosować trzeba wykładnię systemową i wykładnię funkcjonalną – w tym przypadku o tyle szczególnie zawodną, że uzasadnienie projektu rządowego z reguły nie wyjaśnia wystarczająco przyjętej redakcji tekstów, a zatem nie dostarcza potrzebnego materiału interpretacyjnego (Izdebski, Zieliński 2013, s . 13) .

Postanowiłem zatem odnieść się do nowej roli akademickiej nie tylko ze względu na wiele wątpliwości natury niejednoznacznego rozumienia zapisów prawnych, ale

* Profesor nauk humanistycznych, pedagog . Przewodniczący Komitetu Nauk Pedagogicznych PAN, członek Centralnej Komisji ds . Stopni i Tytułów (w tym członek Prezydium – przewodniczący Sekcji Nauk Humanistycznych i Społecznych na lata 2013-2016) . Profesor zwyczajny w Katedrze Pedagogiki Szkolnej Chrześcijańskiej Akademii Teologicznej w Warszawie oraz w Katedrze Podstaw Pedagogiki Akademii Pedagogiki Specjalnej im . Marii Grzegorzewskiej w Warszawie . Ostatnio wydał m .in .: Edukacja (w) polityce. Polityka (w) edukacji (Kraków 2015); Diagnoza uspołecznienia szkolnic-twa publicznego III RP w gorsecie centralizmu (Kraków 2013); Szkoła na wirażu zmian politycznych. Bez cenzury (Kraków 2012), Pedagogika ogólna. Podstawowe prawidłowości (Kraków 2012); Klinika akademickiej pedagogiki (2011); Teoretyczne i empiryczne podstawy samowychowania (Kraków 2010); Myśleć jak pedagog (Gdańsk 2010); Współczesna myśl pedagogiczna. Znaczenia. Klasyfikacje. Badania (Kraków 2009) .

1 Ustawa z dnia 14 marca 2013 r . o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki (Dz . U . Nr 65, poz . 595; zm .: Dz . U . z 2005 r . Nr 164, poz . 1365; z 2010 r . Nr 96, poz . 620, Nr 182, poz . 1228; z 2011 r . Nr 84, poz . 455) .

100 Bogusław Śliwerski

i z perspektywy pedagogiki szkoły wyższej, edukacyjnej, której częścią badań jest także proces kształcenia kadr naukowych . Przewodnicząc w kadencji na lata 2013-2016 naj-większej pod względem liczby dyscyplin naukowych Sekcji I Nauk Humanistycznych i Społecznych Centralnej Komisji musiałem nie tylko zapoznać się z literą prawa, ale i jego duchem, bowiem wiele problemów nabiera polemicznych kontekstów w sytu-acjach podejmowanych przez rady jednostek akademickich negatywnych decyzji doty-czących stopni naukowych lub wniosku o nadanie tytułu naukowego .

Profesorów jednostek akademickich, które posiadają uprawnienia do nadawania stopni naukowych, nie trzeba przekonywać do pracy w relacji mistrz-uczeń, gdyż jest ona naturalną sytuacją w ich pracy z młodymi pracownikami naukowymi . W środo-wisku naukowym fenomen mistrzostwa odnosi się w sposób jednoznaczny do hum-boldtowskiej idei i relacji między naukowcem a jego uczniem . To w tym fenomenie kumuluje się niemalże większość cech, jakie przypisywane były szczególnym postaciom, mistrzom różnych ról społecznych, dziedzin życia czy profesji2 Lider szkoły naukowej w uniwersytecie czy akademii pracuje zespołowo, z asystentami, doktorantami powie-rzając im do wglądu i opinii nie tylko prowadzone przez siebie rozprawy doktorskie, ale także oceniane przez niego osiągnięcia naukowe kandydatów do habilitacji z różnych uczelni w kraju czy poza granicami . Relacja mistrz-uczeń w tym właśnie się przejawia, że ma miejsce bliska współpraca profesora z jego współpracownikami, którzy – z racji niesamodzielności naukowej – także są określani w ustawie mianem pracowników pomocniczych .

Nic dziwnego, że politycy rządzącej koalicji PO i PSL wprowadzili w okresie przy-gotowań do kolejnej reformy szkolnictwa wyższego i nauki (l . 2008-2011) propozycję ukonstytuowania nowej roli akademickiej w pracy na rzecz kształcenia młodych kadr w postaci promotora pomocniczego w przewodach doktorskich . W toku prac parla-mentarnych wnoszono do projektów kilkunastu ustaw liczne poprawki, które dotyczyły kluczowych rozwiązań . W trakcie plenarnego trzeciego czytania głosowano ich aż 136, niektóre tak daleko idące, jak odrzucenie ustawy w całości . Największe jednak emocje budziły sprawy projektowanego wprowadzenia odpłatności za kształcenie w publicz-

2 Por .: J . Brzeziński, Rozważania o uniwersytecie, [w:] Edukacja wobec zmiany społecznej, red . J . Brzeziński, L . Witkowski, Wydawnictwo EDYTOR, Poznań-Toruń 1994; R . Cierzniewska, Wokół przemian akademickiego środowiska pedagogów w Polsce. Ostatnia dekada XX i początek XXI wieku; Wydawnictwo UKW, Bydgoszcz 2000; Fabryki dyplomów czy universitas?, red . M . Czerepaniak--Walczak . O „nadwiślańskiej” wersji przemian w edukacji akademickiej, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2013; Z . Kwieciński, Między patosem a dekadencją. Studia i szkice socjopedago-giczne, Wydawnictwo Naukowe DSWE TWP, Wrocław 2007; Z . Melosik, Uniwersytet i społeczeń-stwo. Dyskursy wolności, wiedzy i władzy, Wydawnictwo Wolumin, Poznań 2002 (wyd . II, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2009); K . Musiał, Uniwersytet na miarę swego czasu. Transformacja społeczna w dobie postindustrialnej a zmiany w szkolnictwie wyższym krajów nordyckich, Słowo/obraz terytoria, Gdańsk 2013; R . Nowakowska-Siuta, Uniwersytet w systemie szkolnictwa wyższego Niemiec na europejskim tle porównawczym, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2005; B . Śliwerski, Klinika akademickiej pedagogiki, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2011 .

101Funkcje założone i rzeczywiste promotora pomocniczego…

nych szkołach wyższych, oceniania jakości edukacji, likwidacji wieloetatowości kadr akademickich, bezpłatności studiowania na drugim kierunku studiów czy postulat całkowitej likwidacji habilitacji .

Sądzę, że pewnym kompromisem było z jednej strony zachowanie obowiązku habi-litowania się doktorów nauk przy równoczesnej zmianie samego procesu i uciążliwości procedur, z drugiej zaś wyjściem ku przyszłemu odejściu od tego stopnia miało być wzmocnienie jakości dysertacji doktorskich . Im bliższy światowym standardom będzie ich poziom, tym szybciej powinno nastąpić skrócenie czasu od uzyskania stopnia naukowego doktora do profesora, z pominięciem potrzeby uzyskiwania habilitacji . Badanie realizacji funkcji założonych określonego prawa w szkolnictwie wyższym jest ważne o tyle, że pozwala z jednej strony na prowadzenie analiz stanu rozwoju szkol-nictwa i nauki w skali makro, korzystanie z różnych raportów badawczych lub wyni-ków własnych badań oraz z drugiej strony na dostrzeganie wewnętrznej sprzeczności w postulowanych przez rząd projektach politycznych a ich rzeczywistym spełnieniem . Granica pomiędzy tym, co jest, a tym, co być powinno, jest historyczna, tzn. zmienna w czasie i obecna w świadomości człowieka (Stemplowski 2013, s . 21) .

Funkcje założone promotorstwa pomocniczego

Funkcje założone nowej roli akademickiej określają następujące regulacje prawne: – Ustawa o stopniach wraz z jej uzasadnieniem i komentarzem prawnym; – Rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 3 października 2014 r .

w sprawie szczegółowego trybu i warunków przeprowadzania czynności w prze-wodzie doktorskim, w postępowaniu habilitacyjnym oraz w postępowaniu o nada-nie tytułu profesora (Dziennik Ustaw RP z dnia 14 października 2014, poz . 1383);

– Uchwalona przez rady jednostek naukowych procedura powoływania i odwoływania promotora pomocniczego w przewodach doktorskich i określenie jego zadań .

– Komentarze Centralnej Komisji Do Spraw Stopni i Tytułów .Ustawodawca raz używa określenia instytucja promotora pomocniczego, by

w następnym sądzie normatywnym określić go rolą . Wskazuje zarazem, że ma ona potencjalny, a nie obowiązkowy charakter w przewodzie doktorskim . Rada jednostki może bowiem powołać promotora pomocniczego, ale nie musi . Jakie jest uzasadnienie dla tego rozwiązania w procesie kształcenia kadr naukowych? Istotą tej zmiany w obo-wiązującej ustawie o stopniach i tytułach naukowych jest, co następuje: Wprowadza się instytucję promotora pomocniczego przy przewodzie doktorskim. Rolę tę może pełnić osoba posiadająca stopień naukowy doktora w zakresie danej lub pokrewnej dyscypliny naukowej lub artystycznej. Stanowić to będzie z jednej strony wsparcie przy opiece nad rosnącą liczbą doktorantów ze strony doktorów prowadzących wiodące badania, z dru-giej zaś strony pełnienie funkcji promotora pomocniczego będzie przygotowywać tychże


doktorów do pełnienia w przyszłości roli samodzielnych promotorów (Ustawa z dnia 14 marca 2013 r . o stopniach naukowych) .

W powyższym świetle nasuwającą się odpowiedzią na pytanie: Komu jest potrzebny promotor pomocniczy? byłoby wskazanie na ministerstwo, a więc administrację pań-stwową, która jest odpowiedzialna za nadzór nad szkolnictwem wyższym i regulowanie procesów w zakresie nauki . Pojawienie się roli promotora pomocniczego nie wynikało przecież ani z wyników wcześniejszych diagnoz, badań naukowych na temat wywiązy-wania się promotorów z prowadzenia przewodów doktorskich, ani też z żadnego ruchu . Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego informowało społeczeństwo, że celem reformy nauki (2010) i reformy szkolnictwa wyższego (2011) była poprawa warunków rozwoju doktorantów i młodych naukowców (https://www .nauka .gov .pl/g2/orygi-nal/2013_10/eb41ed7840c46a66db57fc3e1a4e4796 .pdf, data odczytu: 12 .02 .2015) .

Została powołana do życia Krajowa Reprezentacja Doktorantów (KRD) jako ogólno-polskie przedstawicielstwo środowiska Doktorantów, której zadaniem jest m .in . repre-zentowanie ich interesów, prowadzenie działania na rzecz rozwoju samorządności doktoranckiej i wspieranie inicjatywy tego środowiska .

Nie było jednak w kraju oddolnej presji młodych naukowców, by wzmocnić powoływaniem promotorów pomocniczych ich starania w nabyciu jak najwyższych kwalifikacji do napisania koncepcji własnych projektów badawczych, ich przeprowa-dzenia i potwierdzenia aktem obrony dysertacji doktorskiej . Opublikowany bowiem w 2014 r . dokument KRD pt . Diagnoza stanu studiów doktoranckich . Najważniejsze problemy (Dokowicz, http://www .krd .ogicom .pl/include/user_file/Rumianek_pliki /DIAGNOZA%20STUDIOW/Diagnoza%20Stanu%20Studiów%20Doktoranckich%201_0 .pdf [data odczytu 12 .02 .2015]) nie poprzedzał przecież reformy nauki w naszym państwie, ale powstał w jej wyniku . Młodzi naukowcy przedłożyli w nim raport z moni-toringu problemów, z którymi borykają się doktoranci w trakcie planowania, przygo-towywania i obrony pracy doktorskiej . Raport zawiera wiele ważnych danych, które pozwalają dostrzec wagę czy potrzebę ustawowego wprowadzenia roli promotora pomocniczego .

Według danych Głównego Urzędu Statystycznego ogólna liczba doktorantów w Polsce wzrasta. W ciągu ostatnich trzynastu lat liczba doktorantów zwiększyła się ponad dwu-krotnie, by w roku akademickim 2012/2013 osiągnąć liczbę 42 295 osób [ . . .], z czego 73,7% stanowią doktoranci studiów stacjonarnych (Dokowicz 2014, s . 5) . Tak dynamiczny przyrost liczbowy osób ubiegających się o stopień naukowy doktora istotnie mógłby rodzić wśród urzędników niepokój o to, czy aby wcale niewzrastająca liczba samo-dzielnych pracowników naukowych była w stanie nie tylko kształcić najzdolniejszą czy/i najbardziej ambitną młodzież akademicką w naszym kraju, ale też doprowadzić ją do finalnego sukcesu w postaci uzyskania stopnia naukowego doktora . Tymczasem – jak piszą autorzy tej diagnozy – Efektywność studiów doktoranckich jest mierzona stosunkiem


liczby doktorantów do liczby nadanych tytułów doktora w danym roku. [ . . .] wskaźnik ten utrzymuje się na tym samym poziomie, jest bardzo niski (jego średnia wartość w latach 2000-2013 wynosiła 16,046% ± 2,127) i nie zwiększa się, nawet pomimo wzrostu liczby doktorantów (Dokowicz 2014, s . 7) .

Z powyższych danych można wyciągnąć wniosek, że profesorowie czy doktorzy habi-litowani w latach 2000-2013 panowali nad właściwą selekcją wśród studentów studiów III stopnia, by nie wszyscy kończyli je obroną dysertacji doktorskiej . Prawdopodobnie, albo część doktorantów z różnych przyczyn zrezygnowała z przedłożenia dysertacji, albo nie spełniała ona wymogów naukowych i nie została skierowana do recenzji . Co ciekawe, z przeprowadzonej wśród badanych doktorantów analizy mocnych i słabych stron oraz szans i zagrożeń studiów doktoranckich ani razu nie pojawiła się rola pro-motora pomocniczego w ich pracy . W mocnych stronach środowiska akademickiego prowadzącego studia III st . wskazywali na 10 miejscu, że panuje Wysoki poziom kompe-tencji kadry naukowej prowadzącej zajęcia oraz sprawującej opiekę naukową, natomiast do słabych stron już na 4 miejscu wskazali: Brak zdefiniowanej roli opiekuna naukowego oraz właściwego wsparcia doktorantów (Dokowicz 2014, s . 11-12) . Dość ogólnikowo i równie niekonsekwentnie brzmi w tej diagnozie, w kategorii „szanse” wskazanie na: „Nowe” zasady przeprowadzania czynności w przewodach doktorskich. Wśród zagro-żeń nie pojawił się ani promotor ani promotor pomocniczy, natomiast padło równie ogólnikowe stwierdzenie, jakoby były nim m .in . Złe postawy etyczne w środowisku akademickim (Dokowicz 2014, s . 11-12) .

Ważna jest ta część niniejszego raportu, w której doktoranci odsłaniają m .in . rolę promotora w przygotowywanej przez nich rozprawie doktorskiej . Największym pro-blemem jest dla nich brak możliwości zmiany promotora pracy, bowiem istniejące prawo nie przewiduje wprost takiej sytuacji czy możliwości . Jak stwierdza się: Sytuacja taka generuje problem swoistego „uzależnienia” doktoranta od promotora, który, przy-kładowo, w sposób nieuzasadniony i nieobiektywny może opóźniać zakończenie przez doktoranta pracy nad rozprawą, wszczęcie przewodu doktorskiego, czy też wymagać od doktoranta nieobjętej programem studiów doktoranckich lub obowiązkami doktoranta aktywności. Trudno byłoby zgodzić się z sytuacją, w której istniałby brak możliwości zmiany promotora, chociażby z przyczyn losowych. Jednocześnie, dokonując wykładni przytoczonego przepisu, można dojść do wniosku, że zmiana promotora rozprawy doktor-skiej w trakcie trwania przewodu doktorskiego powoduje, że niemożliwym jest spełnienie warunku niniejszego przepisu – rozprawa doktorska nie będzie „przygotowywana” pod opieką nowego promotora. Z drugiej strony, można założyć, że skoro rada jednostki organizacyjnej wyznacza promotora, to jest ona uprawniona także do wyznaczenia kolejnego promotora w przypadku jego zmiany. Kwestia to nie jest zatem jednoznacznie rozstrzygnięta (Dokowicz 2014, s . 19-20) .


Powołanie promotora pomocniczego może pogarszać sytuację doktoranta, ale też może w okresie przejściowym do powołania nowego promotora spełniać wspomagającą rolę . Dodatkowo pojawia się kwestia nieliczenia się z wolą doktoranta, jeśli zaistnieje konieczność nie tylko zmiany promotora, ale i promotora pomocniczego . Nie dostrze-gam zatem stricte naukowego powodu do wprowadzenia roli promotora pomocniczego w procesie awansu na pierwszy stopień naukowy osób masowo kształconych w uczel-niach w systemie studiów III stopnia, skoro powyższy sondaż miał miejsce dopiero w 2014 r . Dobrze, że Krajowa Rada Doktorantów postanowiła monitorować sprawy związane z ogólnie pojętym doktoratem i przewodem doktorskim . Nie oznacza to jednak, że nie można nie dostrzec w zakresie prawnego umocowania roli promotora pomocniczego określonych walorów .

Opiekunom prac doktorskich wprowadzona regulacja prawna nie była do niczego potrzebna, niejako wymuszając włączenie do prac naukowo-badawczych w przygotowa-niu dysertacji doktorskiej akademickiego pomocnika . Nie w tym zatem upatruję szcze-gólną wartość rozwiązania, jakie znalazło się w prawnych regulacjach dla środowiska akademickiego, ale w trosce o te kadry wykładowców, doktorantów i asystentów, które są pozbawione w swoim środowisku szkolnym naukowego wsparcia . Mamy bowiem w kilkuset szkołach wyższych setki wykładowców, nauczycieli ze stopniem zawodowym magistra czy inżyniera, którzy chcieliby być włączani do procesu naukowego znaczących środowisk akademickich i funkcjonujących w nich szkół naukowych, ale nikt nie był i nie jest tym zainteresowany . Zostały one powołane głównie do tego, by kształcić do zawodu w ramach studiów I stopnia, a jeśli nawet któraś ze szkół posiada prawo do kształcenia na studiach magisterskich, to i tak prowadzenie w nich badań ma charakter przyczynkarski, a często nawet to je pozorujący, by utrzymać uprawnienie głównie w celach powiększania zysków właściciela szkoły prywatnej (Śliwerski 2011) .

W jednostkach uczelnianych czy w instytutach naukowo-badawczych z pełnymi uprawnieniami akademickimi, a więc tam, gdzie prowadzone są studia doktoranckie, kandydaci do rozwoju naukowego mają naturalny kontakt z profesorami . Są bowiem objęci przez nich opieką, w wyniku której powstaje dysertacja doktorska czy dorobek habilitacyjny . Najczęściej przedmiotem analiz i dyskusji pracowników instytutów, katedr czy zakładów są właśnie kwestie zainteresowań badawczych pracowników pomocniczych, zakresu podejmowanych problemów i metodologii badań . To w tych jednostkach najczęściej pracuje z nimi promotor rozpraw doktorskich czy profesor doświadczony także w procesie recenzowania osiągnięć naukowych akademików z róż-nych uczelni w naszym kraju . Można zatem byłoby przypuszczać, że zatrudnieni w tego typu jednostkach doktorzy nie powinni być zainteresowani pełnieniem roli promotora pomocniczego, gdyż i tak uczestniczą na różnych etapach przewodu doktorskiego w roli konsultantów, dyskutantów czy koleżeńskich recenzentów . Właściwie każdy


członek zespołu akademickiego, bez względu na swój stopień czy tytuł naukowy staje się promotorem pomocniczym, jeśli można liczyć na jego opinię, konsultację, poradę czy krytykę .

Tymczasem na funkcję promotora pomocniczego zostali potencjalnie niejako „skazani” wszyscy doktorzy jako przyszli doktorzy habilitowani czy kandydaci do tytułu naukowego profesora, jeżeli poważnie myślą o swoim awansie naukowym w najbliższej przyszłości w ramach obowiązujących powszechnie już regulacji praw-nych . Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 15 stycznia 2004 r . w sprawie szczegółowego trybu przeprowadzania czynności w przewodach doktorskim i habilitacyjnym oraz w postępowaniu o nadanie tytułu profesora (Dz . U . z dnia 3 lutego 2004 r . oraz art . 31 ustawy z dnia 14 marca 2003 r . o stopniach naukowych i tytule nauko-wym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki [Dz . U . Nr 65, poz . 595]) wprowadza peł-nienie roli promotora pomocniczego jako jedno z kryteriów w ubieganiu się o stopień doktora habilitowanego oraz jako względny warunek do pozytywnej opinii wniosku o nadanie tytułu naukowego profesora . Dotyczy to tylko tej sytuacji, gdy samodzielny pracownik naukowy nie wypromował trzech doktorów . Art . 26 . 1 . pkt . 3 . Ustawy brzmi: Tytuł profesora może być nadany osobie, która uzyskała stopień doktora habilitowanego lub osobie, która nabyła uprawnienia równoważne z uprawnieniami doktora habilitowa-nego na podstawie art. 21a, oraz posiada osiągnięcia w opiece naukowej – uczestniczyła co najmniej trzy razy w charakterze promotora lub promotora pomocniczego w przewodzie doktorskim, w tym co najmniej raz w charakterze promotora, oraz co najmniej dwa razy w charakterze recenzenta w przewodzie doktorskim lub postępowaniu habilitacyjnym, z zastrzeżeniem ust. 2 i 3. (Izdebski, Zieliński 2013, s . 112) .

Natomiast rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 1 wrze-śnia 2011 r . w sprawie kryteriów oceny osiągnięć osoby ubiegającej się o nadanie stop-nia doktora habilitowanego określa w § 5 . pkt . 10 . kryteria oceny w zakresie dorobku dydaktycznego i popularyzatorskiego oraz współpracy międzynarodowej habilitanta m .in . w zakresie sprawowania opieki naukowej [ . . .] nad doktorantami w charakterze opiekuna naukowego lub promotora pomocniczego, z podaniem tytułów rozpraw dok-torskich (Izdebski, Zieliński 2013, s . 72) .

Od 1 października 2011 r . doktorzy, którzy lokują swoje nadzieje i pasje w pracy naukowo-badawczej powinni brać pod uwagę także i to kryterium lub warunek jako konieczny do ubiegania się o awans akademicki . Mimo obowiązywania w latach 2011-2013 vacatio legis na uwzględnianie nowego trybu przeprowadzania przewodów dok-torskich, postępowania habilitacyjnego czy na tytuł naukowy profesora, tylko nieliczne jednostki zachęcały do nowej praktyki . Dopiero od 1 października 2013 r ., kiedy zaczęło bezwzględnie i powszechnie obowiązywać nowe prawo, rady jednostek akademickich, naukowych z uprawnieniami do nadawania stopnia naukowego doktora zaczęły przyj-


mować na podstawie prawa regulaminy czy zasady jego stosowania, w tym szczególnie w zakresie powoływania promotorów pomocniczych3 .

Usankcjonowanie zatem nowej roli akademickiej, jaką jest promotor pomocniczy w przewodach doktorskich, stwarza okazję ku temu, by profesorowie z uczelni akade-mickich zapraszali do siebie w tej właśnie roli doktorów o zbliżonych zainteresowaniach naukowych czy prowadzonych już w danym obszarze badaniach . To właśnie m .in . dla nich ustawa z dnia 18 marca 2011 r . o zmianie ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym, ustawy o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakre-sie sztuki oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz . U . nr 84, poz . 455) w art . 14 . ust . 2 . przewiduje powołanie w ramach czynności przewodu doktorskiego, a przy jego wszczęciu i wyznaczeniu promotora, dodatkowo promotora pomocniczego . Może to także zwiększać mobilność naukową, bowiem na promotora pomocniczego niektórzy powołują adiunktów z innych ośrodków akademickich kierując się przede wszystkim ich dotychczasowymi osiągnięciami naukowymi i tożsamością przedmiotu zaintere-sowań i badań naukowych .

Funkcje rzeczywiste pomocniczego promotorstwa

Rada jednostki naukowej może powołać na wniosek promotora pracy doktorskiej lub kierownika jednostki organizacyjnej – do wyznaczanego promotora dysertacji doktor-skiej – promotora pomocniczego tylko w tym momencie, kiedy następuje zatwierdzenie tematu pracy doktorskiej i powołanie jej opiekuna naukowego . Powołanie promotora pomocniczego może być poprzedzone zawarciem kontraktu między promotorem a promotorem pomocniczym i doktorantem, w którym zostaną określone obowiązki (zadania) promotora pomocniczego i sposób ich realizacji w toku przygotowywanej przez doktoranta rozprawy . Zasady tego kontraktu są suwerennie określane przez promotora pracy doktorskiej .

Promotorem pomocniczym w przewodzie doktorskim może być tylko jeden pra-cownik naukowo-dydaktyczny zatrudniony w tej samej lub innej jednostce akade-mickiej, posiadający stopień naukowy doktora, którego kwalifikacje i zainteresowania naukowo-badawcze są zgodne z art . 20 ust . 7 ustawy z dnia 14 marca 2003 r . o stop-niach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki oraz uzasadniają merytoryczną zgodność z prowadzonym przewodem doktorskim . Rada jednostki organizacyjnej – jak zostało to doprecyzowane w najnowszym rozporządzeniu z 2014 r . – określa maksymalną liczbę kandydatów, nad którymi może równocześnie spra-

3 W pedagogice pierwszą jednostką, która przyjęła uchwałą niniejsze zasady, była Rada Wydziału Nauk Pedagogicznych Akademii Pedagogiki Specjalnej im . Marii Grzegorzewskiej w Warszawie . Zob . B . Śliwerski, Promotor pomocniczy, czyli o potrzebie ucieczki do przodu, „Forum Akademickie” 2013, nr 9 .


wować opiekę naukową promotor lub promotor pomocniczy Rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 3 października 2014 r . w sprawie szczegółowego trybu i warunków przeprowadzania czynności w przewodzie doktorskim, w postę-powaniu habilitacyjnym oraz w postępowaniu o nadanie tytułu profesora, Dziennik Ustaw RP z dnia 14 października 2014, poz . 1383) .

Centralna Komisja wydała w 2014 r . odrębny komunikat, w którym odpowiada na kwestię, czy uzyskanie przez doktora–promotora pomocniczego stopnia doktora habilitowanego zwalnia z realizowania zadań, których podjął się w ramach tej roli:

Mając na uwadze chęć prezentowania spójnego z Ministerstwem Nauki i Szkolnictwa Wyższego poglądu na sprawę możliwości dalszego pełnienia funkcji promotora pomocni-czego w przewodzie doktorskim po uzyskaniu stopnia doktora habilitowanego, Prezydium Centralnej Komisji raz jeszcze przedyskutowało sprawę i informuje, jak poniżej. Zgodnie z art. 20 ust. 7 ustawy z dnia 14 marca 2003 r. o stopniach naukowych i tytule nauko-wym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki (Dz. U. nr 65, poz. z późn. zm.) w dacie powoływania danej osoby na ww. funkcję musi ona formalnie dysponować stopniem doktora i nie posiadać uprawnień do pełnienia funkcji promotora. Jeżeli w trakcie trwania przewodu doktorskiego promotor pomocniczy uzyska stopień doktora habi-litowanego, to może pełnić tę funkcję do czasu zakończenia przewodu. Niemniej jed-nak Centralna Komisja stoi na stanowisku, iż na omawianą funkcję rady jednostek organizacyjnych nie powinny powoływać osób, które w dacie podejmowania uchwały o ich powołaniu mają wszczęte postępowania habilitacyjne (Komunikat Nr 2/2014 Centralnej Komisji Do Spraw Stopni i Tytułów w sprawie funkcji promotora pomoc-niczego w przewodach doktorskich http://www .ck .gov .pl/index .php/komunikaty- ck/3300-k-o-m-u-n-i-k-a-t-n-r-22014, data odczytu: 12 .02 .2015)

W toku prac nad doktoratem mogą wydarzyć się różne sytuacje losowe . Tak, jak może być zmieniony opiekun naukowy rozprawy, tak i może być odwołany ze swojej roli promotor pomocniczy na dowolnym etapie przewodu doktorskiego, do którego został przypisany, jeśli promotor rozprawy doktorskiej złoży w tej sprawie wniosek do jednostki . Przerwanie udziału promotora pomocniczego nie może być wówczas powo-dem do posługiwania się przez niego informacją na ten temat we własnym awansie naukowym . Dopiero pozytywne zakończenie przewodu doktorskiego skutkuje prawem do legitymowania się przez naukowca funkcją promotora pomocniczego . Promotorstwo pomocnicze może też wygasnąć automatycznie w sytuacji, gdy w danym przewodzie doktorskim zmienia się w wyniku różnych sytuacji losowych czy akademickich promo-tor dysertacji . Udział promotora pomocniczego w przewodzie doktorskim ma charakter społeczny, tzn . nie jest objęty żadną formą umowy, która skutkowałaby wypłatą z tego tytułu honorarium .

Komitet Nauk Pedagogicznych PAN był pierwszym środowiskiem akademickim w kraju, które zaproponowało publikowanie na swojej stronie internetowej http://


www .pan .uz .zgora .pl/index .php/promotorzy-pomocniczy [data odczytu 12 .02 .2015] deklaracji doktorów gotowych włączyć się (w roli promotora pomocniczego) do prze-widywanych do otwarcia przewodów doktorskich . Od 2013 r . tak profesorowie, jak i doktorzy mogą zapoznać się z konkretną ofertą doktora i nawiązać z nim kontakt celem współpracy naukowo-badawczej . Skoro promotorem pomocniczym nie musi być doktor z macierzystej uczelni, a i w tej nie zawsze przecież można znaleźć adiunkta, którego kwalifikacje i dorobek naukowy sprzyjałyby włączeniu go do prac nad pla-nowanym doktoratem naszego doktoranta, to warto pozyskać do pomocniczej roli pracownika o przydatnych kompetencjach . Dzięki stworzeniu jednego miejsca na portalu dla wszystkich zainteresowanych: zarówno poszukiwaniem promotora głów-nego – profesora do tematu przygotowywanych przez jego doktorantów rozpraw, jak i dzięki stworzeniu „Tablicy ogłoszeń” o kwalifikacjach i gotowości do współpracy w roli promotora pomocniczego młodych doktorów, nastąpiło większe otwarcie przestrzeni akademickiej w tym zakresie . W dwóch przewodach doktorskich, jakie zostały otwarte pod moim kierunkiem na Wydziale Nauk Pedagogicznych APS w Warszawie, włączy-łem doktorów z UAM w Poznaniu i z Uniwersytetu Zielonogórskiego .

Współcześnie pozanaukowym źródłem wiedzy na temat tego, jak są wdrażane w życie regulacje prawne i społeczne związane z promotorem pomocniczym, staje się Internet, gdzie w blogach4 czy na różnych portalach medialnych5 pojawiają się pytania, wątpliwości czy oczekiwania konkretnych porad w zakresie wchodzenia w tę rolę i właściwe realizowanie w jej ramach pożądanych zadań . Można te kwestie ująć w następujących kategoriach:

1. Sens powoływania promotora pomocniczego: „Profesorowi nie potrzeba nikogo do pomocy . Tyle lat otwierane były przewody i było dobrze, więc niby dlaczego teraz ktoś OBCY ma się nam wtrącać do procesu powstawania projektu badawczego i jego realizacji?”;

– „Nie będę służył bzdurnym prawom, jakie wymyśliło sobie ministerstwo”; „To narusza moją suwerenność”; „Nie będę nikogo poszukiwał do tematu pracy doktorskiej mojej doktorantki” itp . Są też i inne postawy: „No i dobrze, niech ktoś za friko wykona za mnie pracę, bo i tak mam co robić”; „Trzeba pomóc koleżance z katedry i wcisnąć

4 Zob . przykładowe dla tej problematyki wpisy naukowców prowadzących blogi: B . Śli-werski, Promotor pomocniczy w przewodzie doktorskim – nowa rola dla habilitantów i kandyda-tów do tytułu naukowego, http://sliwerski-pedagog .blogspot .com/2012/11/promotor-pomocniczy- w przewodzie .html [data odczytu 12 .02 .2015]; E . Kulczycki, Promotor pomocniczy w świe tle nowego trybu awansu naukowego, http://ekulczycki .pl/warsztat_badacza/promotor-pomocniczy-w-swietlenowego trybu-awansu naukowego/ [data odczytu 12 .02 .2015] .

5 Forum także dla tej problematyki miało swoje miejsce w portalu „Gazety Wyborczej” . Zob .: http://forum .gazeta .pl/forum/w,16566,133927607,,Promotor_pomocniczy .html?v=2 [data odczytu 8 .03 .2012]; http://forum .gazeta .pl/forum/w,87574,148630439,,Promotor_pomocniczy .html?v=2 [data odczytu 22 .12 .2013] .


jej doktora jako promotora pomocniczego, mimo że się nie zna na tej problematyce, no ale skoro mus, to mus, nie można zostawić przyjaciółki w biedzie” .

2. Podmiot, moment i procedura powołania promotora pomocniczego . Czy można go powołać w trakcie już realizowanego po otwarciu przez radę jednostki przewodu doktorskiego, czy tylko w momencie otwierania przewodu? Czy w przewo-dzie doktorskim, który został otwarty w starym trybie, może być powołany promotor pomocniczy? Najczęściej doktorzy i doktoranci pytali o to, czy trzeba mieć pismo polecające od dziekana swojej uczelni, by móc być powołanym do roli promotora pomocniczego . Część adiunktów nie pracuje na stanowiskach naukowo-dydaktycz-nych, ale na naukowych, naukowo-badawczych (jako nauczyciele akademiccy), w wielu przypadkach bez szans na bycie promotorem pomocniczym . Nie wiedzą zatem, co w tej sytuacji należy zrobić, by móc pełnić taką rolę .

Chociaż nie ma to znaczenia, na jakich stanowiskach osoby ze stopniem naukowym są zatrudnione w szkolnictwie wyższym, to jednak sami muszą wykazać się inicjatywą, by promotor spoza ich jednostki powołał ich na funkcję promotora pomocniczego . W gorszej sytuacji znajdują się akademiccy nauczyciele, którzy pracują w niepublicznym szkolnictwie wyższym lub w wyższych szkołach zawodowych, a chcieliby w przyszłości ubiegać się o habilitację .

3. Formalno-prawna konieczność a zaszczyt/misja pełnienia roli promotora pomocniczego . Doktorzy najczęściej pytają o to, czy zapis w rozporządzeniu MNiSW z dnia 1 września 2011 r . w sprawie kryteriów oceny osiągnięć osoby ubiegającej się o nadanie stopnia doktora habilitowanego wskazuje na wymóg konieczny do uzyskania habilitacji, czy tylko na jedno z kryteriów do sformułowania pozytywnej oceny dorobku habilitanta? Skoro pełnienie tej roli przed habilitacją nie jest wymogiem formalnym, to niektórzy zastanawiają się nad tym, czy ma sens ubieganie się o możliwość spełnienia tego kryterium . Kto będzie na tym etapie własnego rozwoju analizował przydatność owej roli w ubieganiu się o tytuł naukowy profesora, skoro i w tym przypadku wystarczy mieć wypromowanych trzech doktorów . Promotorstwo pomocnicze zostało bowiem wprowadzone do wymogów koniecznych do ubiegania się o tytuł naukowy na zasadzie alternatywy dla tych naukowców, którzy nie mogli, nie mieli szans lub nie chcieli wypro-mować trzech doktorów . Kandydaci do tytułu profesora nie muszą być promotorami pomocniczymi, jeśli sami wypromują co najmniej trzech doktorów . Doktorzy natomiast, jeśli chcą uzyskać habilitację, mogą liczyć się z uwzględnieniem przez recenzentów w ocenie ich osiągnięć naukowych, dydaktycznych i w kształceniu kadr akademic-kich spełnienia kryterium bycia tymi promotorami . Wynika z treści rozporządzenia: § 5. Kryteria oceny w zakresie dorobku dydaktycznego i popularyzatorskiego oraz współpracy międzynarodowej habilitanta we wszystkich obszarach wiedzy obejmują: [ . . .] 10) opiekę naukową nad doktorantami w charakterze opiekuna naukowego lub promotora pomocniczego, z podaniem tytułów rozpraw doktorskich . Rozporządzenie


Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 1 września 2011 r . w sprawie kryteriów oceny osiągnięć osoby ubiegającej się o nadanie stopnia doktora habilitowanego) . Czy i w jakim zakresie jest to egzekwowalne?

4. Zakres tematyczny rozprawy doktorskiej a kwalifikacje promotora pomocni-czego . W tym przypadku żadna z reguł prawnych nie wskazuje na to, czym powinien kierować się promotor pracy doktorskiej w pozyskiwaniu do jej prowadzenia promotora pomocniczego . Jego kwalifikacje wcale nie muszą pokrywać się z merytoryczną stroną dysertacji, gdyż mogą dotyczyć np . poprawności obliczeń czy analiz statystycznych wyników badań doktoranta, konstruowania modeli czy narzędzi w nowej technolo-gii itp . Art . 20 .7 . ustawy o stopniach naukowych i tytule naukowym brzmi: Promotorem pomocniczym w przewodzie doktorskim, który pełni istotną funkcję pomocniczą w opiece nad doktorantem, w tym w szczególności w procesie planowania badań, ich realizacji i analizy wyników może być osoba posiadająca stopień doktora w zakresie danej lub pokrewnej dyscypliny naukowej lub artystycznej i nieposiadająca uprawnień do pełnienia funkcji promotora w przewodzie doktorskim (Izdebski, Zieliński 2013, s . 85) .

5. Poczucie i stan wyizolowania w środowisku akademickim . Bardzo często dokto-rzy dopytują się o to, w jaki sposób można niejako „zmusić” daną jednostkę (np . własny wydział), aby zostać powołanym na promotora pomocniczego w danej dziedzinie, jeśli nie są w niej z różnych względów, także pozamerytorycznych, dostrzegani . Przymusić do tego nikogo z władz zwierzchnich nie można . Tu jest potrzebny naturalny kon-trakt w relacjach mistrz-uczeń . Jeżeli doktor nie znajdzie w swojej uczelni promotora, to powinien poszukać go poza tą jednostką, w innej uczelni . Co ciekawe, to władze wydziału mogą zobowiązać doktora do pełnienia roli promotora pomocniczego . Ustawa o stopniach i tytułach naukowych w art . 30 określa to wyraźnie: „Przyjęcie funkcji promotora, promotora pomocniczego, członka komisji egzaminacyjnej w przewodzie doktorskim, recenzenta w przewodzie doktorskim lub postępowaniu habilitacyjnym oraz postępowaniu o nadanie tytułu profesora, a także sporządzenie opinii na wnio-sek Centralnej Komisji jest obowiązkiem nauczyciela akademickiego lub pracownika naukowego” (Izdebski, Zieliński 2013, s . 127-128) .

Przytoczę poniżej opinie-komentarze, jakie zostały zamieszczone w moim blogu na temat promotorstwa pomocniczego (http://sliwerski-pedagog .blogspot .com/2012/11/ promotor-pomocniczy-w-przewodzie .html [data odczytu 1 .12 .2012]):

• Sam pomysł w moim odczuciu jest bardzo dobry i twierdzę tak z pozycji „świeżo upieczonego habilitanta”. Nie uczestniczyłam nigdy w seminarium. Pracę doktorską napisałam samodzielnie, którą bez poprawek zatwierdził promotor (wysyłałam ją pocztą, wtedy zwykłą, nie elektroniczną). Habilitację zrobiłam również samodzielnie, otrzy-mując dobre rady od Profesorów poznanych na konferencjach. Ale to również nie było systematyczne prowadzenie i rozwój przy Mistrzu. Onegdaj, gdy istniały szkoły naukowe przy Mistrzu zgromadzeni byli uczeni kilku pokoleń i wspólnie podnosząc szczegółowe


kwestie, uczyli się, interweniowali, doradzali sobie wzajemnie. Naturalnie młodsi uczyli się od starszych, „łykali” wiedzę i tę szczególną atmosferę. Doktor, bywało, zainteresował się głębiej lub był przez Mistrza zobligowany do przygotowania koreferatów. Cóż, to wła-śnie było pomocnicze promotorstwo. Przeraża, że prawa wręcz naturalnie funkcjonujące w nauce, muszą być skodyfikowane w formie nakazów, wymogów legislacyjnych. Inną sprawą jest sposób wykonywania tych przepisów. Mam poważne obawy nadużywania tego pomocniczego promotorstwa. Z jednej strony może być dobrym blokerem niepokornych doktorów, a z drugiej ich niecnym wykorzystywaniem (poprowadzisz trzech a formalnie jeden). Przecież każdy obroniony doktor to kasa dla promotora.

• Moim zdaniem funkcja promotora pomocniczego została wprowadzona, aby a) uła-twić spełnienie wymogu na „profa”, jeśli istnieje bardzo uzdolniony dr, który jest w stanie się zaopiekować doktorantem, staje się jego opiekunem, a wszystko nadzoruje „dla picu” ktoś z tytułem. Takiej osobie taki doktorant wlicza się do dorobku, i potem szybciej zrobi awans na profa. Proszę wziąć pod uwagę, że w niektórych dziedzinach nie ma tak dużo doktorantów jak w pedagogice, a jednocześnie są znacznie bardziej wyśrubowane wymogi na hab./prof., dlatego wcześniejsze bycie promotorem pomocniczym skraca późniejszą drogę hab-prof. Promotor pomocniczy ma też sens, kiedy ktoś robi dr pomiędzy dzie-dzinami – Pan opiekuje się doktorantem z dziedziny pedagogiki, ale doktorat zahacza o biologię, ja jestem biologiem (tylko przykład ;-), więc mu pomogę, aby moja praca została doceniona mianuje się mnie promotorem pomocniczym. Dlatego robienie się na siłę i na wzajem promotorami pomocniczymi uważam za niezgodne z duchem nowej ustawy. Równie dobrze, mogą się tu pojawiać wpisy, o tym że konieczne jest otrzymanie nagrody naukowej za granicą (jest w wykazie) i niech teraz państwo rozmyślają jak to zrobić :-)

• W związku z tym zapisem pojawia się ciekawy układ wśród doktorów, czasem takich, co po doktoracie są dopiero co, ale ambicje maja ogromne. Czynią więc wszelkie zabiegi, by „dobrze wyposażonych samodzielnych pracowników naukowych – posiada-jących licznych doktorantów” uprosić, by wpisali ich jako promotorów pomocniczych”. To nic, że pan/i dr ma zerowe doświadczenie w promowaniu dyplomantów czy magi-strantów – bo tu często są na uczelniach obwarowania, że osoba tuż po doktoracie nie powinna od razu „wskakiwać” w takie działania. Tutaj nikt nie wymaga ani doświad-czenia, ani wiedzy, ani nawet określonego dorobku świadczącego o dojrzałości do takiej roli. Wystarczą znajomości i dobre układy z płodnym w doktorantów samodzielnym pra-cownikiem. Czy nie sądzi Pan Profesor, że rodzi się kolejna patologia szkoły wyższej?

• Rozpatrzmy kwestię promotorstwa pomocniczego w kontekście tytułu naukowego. Prawo nie tyle uwzględnia sytuację, w której ktoś „nie może wypromować trzech dok-torów”, ile daje pewną ulgę doktorom (ale nie doktorom habilitowanym), którzy mogą, choć nie muszą, być promotorami pomocniczymi. To, że stawia to obecnych doktorów habilitowanych w sytuacji gorszej, niż doktorów, zostało już dawno zauważone. Nie sądzę


wszakże, żeby był to błąd ustawodawcy. Raczej jest to działanie zamierzone, celowe. Celem „reformy Kudryckiej” jest przecież wzmocnienie pozycji osób z tytułami naukowymi i wyraźne zamknięcie się tego kręgu. Doktorzy, nawet jeśli będą pomocniczymi, na tytuł naukowy poczekają, więc nie stanowią bezpośredniego zagrożenia dla interesów kasty profesorów z tytułem naukowym. Doktorzy habilitowani tak długo nie musieliby czekać, więc trzeba ich zablokować, żeby nie stanowili konkurencji.

Z moich doświadczeń promotora współpracującego już w trzech przewodach dok-torskich z promotorami pomocniczymi – gdzie każdy był spoza jednostki, w której przewód został otworzony – wynikają niedostrzegane jeszcze w debacie publicznej i naukowej kwestie natury komunikacyjnej:

1) Każda z trzech stron: doktorant – promotor – promotor pomocniczy, kierując korespondencję w sprawie władnej dysertacji, w dowolnej fazie jej powstawania, musi adresować ją do obu promotorów, a ci powinni, odpowiadając doktorantowi, także kierować je wzajemnie do siebie .

2) Nie ma znaczenia, który z promotorów zareaguje jako pierwszy na pytania, wątpliwości czy dylematy doktoranta . Ważne jest wzajemne informowanie się o tym, w jakim terminie nastąpi reakcja – odpowiedź . W przeciwnym razie promotor pomoc-niczy może czekać, aż najpierw zajmie stanowisko promotor, albo promotor może czekać, aż najpierw wypowie się promotor pomocniczy . Musi tu być pełna lojalność i rzetelna współpraca ze strony promotora pomocniczego, a nie przerzucanie obowiązku wyrażenia opinii, zaproponowania rozwiązania na promotora . Najgorszą sytuacją, jaka mogłaby się wydarzyć, to wyczekiwanie przez każdego z promotorów, aż któryś z nich zareaguje jako pierwszy lub też zlekceważenie przez promotora pomocniczego wyrażenia swojej opinii, sugestii tylko dlatego, że tą podzielił się już z doktorantem jego promotor . To nie zwalnia z wysiłku twórczego promotora pomocniczego .

3) Najtrudniejszy jest moment przyjęcia rozprawy przez promotora w sytuacji, gdy pojawiają się rozbieżności w opinii między nim a promotorem pomocniczym . Każdy z nich może mieć przecież – tak jest w naukach humanistycznych i społecznych – inną propozycję argumentowania czy interpretowania danych w przedłożonej pracy . Ostateczna decyzja należy tylko i wyłącznie do promotora pracy .

W Rozporządzeniu MNiSW w sprawie szczegółowego trybu i warunków przepro-wadzania czynności w przewodach doktorskich, w postępowaniu habilitacyjnym oraz postępowaniu na tytuł naukowy profesora pojawiają się następujące słabości w kwestii dotyczącej promotora pomocniczego: § 3 . Rada jednostki organizacyjnej określa maksy-malną liczbę kandydatów, nad którymi mogą sprawować opiekę naukową promotor lub promotor pomocniczy (Dziennik Ustaw RP z dnia 14 października 2014, poz . 1383) .

Jakie jest kryterium temporalne tego ogranicznika? Czy to dotyczy jednego roku akademickiego, rocznika studiów doktoranckich, całego życia promotora? O co tu chodzi? Przecież prowadzimy przewody doktorskie dla eksternistycznych doktoran-


tów . To chyba powinno dotyczyć tylko promotora pomocniczego w odniesieniu do jednej pracy doktorskiej, tzn . że w przypadku powołania promotora pomocniczego tę rolę może spełniać jedna tylko osoba . Po co więcej promotorów pomocniczych do jednego doktoratu?

• Kandydacidotytułuprofesoraniemusząbyćpromotoramipomocniczymi,jeślisami wypromują co najmniej trzech doktorów . Doktorzy natomiast, jeśli chcą uzyskać habilitację, muszą liczyć się z uwzględnieniem przez recenzentów ich osiągnięć nauko-wych, dydaktycznych i w kształceniu kadr akademickich, spełnienia kryterium bycia tymi promotorami, co wynika z treści rozporządzenia: § 5. Kryteria oceny w zakresie dorobku dydaktycznego i popularyzatorskiego oraz współpracy międzynarodowej habi-litanta we wszystkich obszarach wiedzy obejmują: [ . . .] 10) opiekę naukową nad dokto-rantami w charakterze opiekuna naukowego lub promotora pomocniczego, z podaniem tytułów rozpraw doktorskich (Rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 1 września 2011 r . w sprawie kryteriów oceny osiągnięć osoby ubiegającej się o nadanie stopnia doktora habilitowanego) .

• §3.1.pkt.2.W skład komisji przeprowadzających egzaminy i komisji doktorskiej rada jednostki organizacyjnej może powołać promotora pomocniczego bez prawa głosu (Dziennik Ustaw RP z dnia 14 października 2014, poz . 1383) .

Rada jednostki powinna mieć obowiązek, a nie możność powołania w skład Komisji Doktorskiej (chociaż bez prawa głosu) promotora pomocniczego . To w końcu nie jest pracownik techniczny czy korektor techniczny, tylko pracownik naukowy, który powinien uczestniczyć w obronie pracy doktorskiej osoby, której pracę także opinio-wał na bieżąco . Także Komisja Doktorska powinna mieć możliwość bezpośredniego kontaktu z promotorem pomocniczym szczególnie, gdy jest on powoływany spoza danej jednostki . To nie powinny być anonimowe postaci . Niech to będzie czynnikiem zobowiązującym promotora pomocniczego do większej odpowiedzialności za osta-teczny kształt pracy razem z opiekunem doktoratu . Określenie „może uczestniczyć” powinno dotyczyć jedynie Komisji przeprowadzającej egzamin doktorski, skoro pro-motor pomocniczy nie partycypuje w kształceniu doktoranta .

• §8.1.Obrona odbywa się na otwartym posiedzeniu rady jednostki organizacyjnej albo komisji doktorskiej z udziałem recenzentów i wyznaczonego promotora par. 2. pkt. 1-2. (Dziennik Ustaw RP z dnia 14 października 2014, poz . 1383) .

Moim zdaniem promotor pomocniczy powinien być uwzględniony w tym etapie przewodu doktorskiego, a został pominięty .

Psycholog, a zarazem wieloletni członek Centralnej Komisji Do Spraw Stopni i Tytułów – Jerzy Brzeziński, już po wejściu w życie ustawy dokonał jej krytyki, zwra-cając także uwagę na niestosowność wprowadzenia do procesu awansowego nauczycieli akademickich promotora pomocniczego . Jak stwierdził: Największe zdziwienie budzi powołanie – co wywołało moje skojarzenia z „kultowym” obrazem Kobzdeja „Podaj


cegłę” – tzw. promotora pomocniczego. [ . . .] Pomocnik murarza pełnił wyraźnie sprecyzo-waną rolę i być może w jakiejś przyszłości mógł wejść w rolę głównego murarza. Zatem, dalej snując analogię, i „pomocnik” promotora, jeżeli profesor będzie z niego zadowolony, jeżeli dostatecznie sprawnie będzie podawał cegły (przepraszam – doktorantów) doczeka się nagrody i uzyska uprawnienia promotorskie i recenzenckie. Kto wie? W proponowa-nej nowej ustawie przewidziano pozytywne wzmocnienie (to język psychologii uczenia się). Oto, po latach, gdy profesor nadzwyczajny uzna, że „dojrzał” do kolejnego awansu naukowego – uzyskania tytułu naukowego profesora – to okaże się, że terminowanie w roli „pomocnika murarza” jednak się opłacało (J .M . Brzeziński, Podaj cegłę! http://forumakademickie .pl/fa/2010/11/podaj-cegle/ [data odczytu 12 .02 .2015]) .

Profesor wyrażał oburzenie tej części środowiska profesorskiego, które potraktowało ów ustawowy zapis dwojako: jedni, ci najbardziej twórczy, aktywni i zaangażowani aka-demicy sądzili, że powoływanie promotora pomocniczego jest obrazą dla ich majestatu, bowiem nie potrzebują żadnego wsparcia do wypromowania doktora nauk w swojej dyscyplinie . Inni, będący ich przeciwieństwem, być może także już „leciwi” wiekiem, skrzętnie z tego skorzystają, uwalniając się od jakiegokolwiek wysiłku i wsparcia dok-toranta . Niech promotor pomocniczy wykona za nich odpowiednią pracę . Tym samym to rozwiązanie jest wskaźnikiem kolejnego obniżania przez władze resortu standardów akademickich . Teraz potrzebne są nam rzetelne, reprezentatywne badania naukowe, które pozwoliłyby uchwycić uwarunkowania, przebieg i skutki pomocniczego promo-torstwa tak dla rozwoju dyscyplin naukowych, jak i młodych kadr akademickich .

W relacjach między mistrzem a uczniem zostaje niewidoczna hierarchia, pewien dystans, który Anglicy określają mianem gentleman’s agreement . Jest to ten typ wza-jemnych stosunków, jaki wytwarza się oddolnie nie przez tego, kto jest mistrzem, ale rodzi się w toku spotkań z nim z własnej woli uczącego się, który go takim postrzega i takim też mianem obdarza . Ten typ relacji budowany jest na obustronnym zaufaniu, a więc generuje kapitał społeczny, dzięki któremu mistrz i uczeń mogą być wobec siebie otwarci, szczerzy, a przez to wzajemnie wymagający . Jest wreszcie jeszcze jeden, etyczny wymiar bycia mistrzem, który nie może być pomijany, kiedy doszukujemy się jego fundamentalnych, a składowych znamion . Nie wystarczy być profesorem uniwer-sytetu, by z racji akademickiego tytułu zasługiwać na miano mistrza w bezwarunkowy sposób, jeśli samemu nie postępuje się w sposób godny, szlachetny, dzielny, w zgodzie z systemem wartości i obowiązującymi w środowisku normami moralnymi i obycza-jowymi . Mistrz nie jest jedynie strażnikiem uznawanych przez siebie wartości, ale i ich nośnikiem, osobą żyjącą w pełnej z nimi zgodzie, harmonią (Śliwerski 2014) .

Nie ulega jednak wątpliwości, że wraz z prawnym uregulowaniem roli promotora pomocniczego w przewodach doktorskich następuje urzeczywistnianie idei zwięk-szania i intensyfikowania mobilności pracowników naukowych oraz włączania ich do prowadzonych przez profesorów zespołów naukowo-badawczych . Jestem przekonany,


że będzie to dobrze służyć nauce i jej pasjonatom . Czekamy teraz na rzetelne badania nowej roli akademickiej w przewodach naukowych .

LiteraturaBrzeziński J .M ., Podaj cegłę!, http://forumakademickie .pl/fa/2010/11/podaj-cegle/ [data od-

czytu 12 .02 .2015] .Dokowicz M . (red .) (2014), Diagnoza stanu studiów doktoranckich . Najważniejsze problemy,

http://www .krd .ogicom .pl/include/user_file/Rumianek_pliki/DIAGNOZA%20STUDIOW/Diagnoza%20Stanu%20Studiów%20Doktoranckich%201_0 .pdf [data odczytu 12 .02 .2015] .

Dz . U . z dnia 3 lutego 2004 r . oraz art . 31 ustawy z dnia 14 marca 2003 r . o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki (Dz . U . Nr 65, poz . 595) .

Dziennik Ustaw RP z dnia 14 października 2014, poz . 1383 .http://forum .gazeta .pl/forum/w,16566,133927607,,Promotor_pomocniczy .html?v=2 [data

odczytu 8 .03 .2012] .http://forum .gazeta .pl/forum/w,87574,148630439,,Promotor_pomocniczy .html?v=2 [data

odczytu 22 .12 .2013] .http://sliwerski-pedagog .blogspot .com/2012/11/promotor-pomocniczy-w-przewodzie .html

[data odczytu 1 .12 .2012] .http://www .pan .uz .zgora .pl/index .php/promotorzy-pomocniczy [data odczytu 12 .02 .2015] .https://www .nauka .gov .pl/g2/oryginal/2013_10/eb41ed7840c46a66db57fc3e1a4e4796 .pdf [data

odczytu 12 .02 .2015] .Izdebski H ., Zieliński J .M . (2013), Ustawa o stopniach naukowych i tytule naukowym . Ko-

mentarz, Wyd . Wolters Kluwer Polska – LEX, Warszawa .Kiełba A . (2012), Kariera naukowa – zdobywanie stopni i tytułów naukowych [w:] Kariera

naukowa w Polsce, Warunki prawne, społeczne i ekonomiczne, red . S . Waltoś, A . Rozmus, Wyd . Wolters Kluwer Polska – LEX, Warszawa .

Komunikat Nr 2/2014 Centralnej Komisji Do Spraw Stopni i Tytułów w sprawie funkcji promo-tora pomocniczego w przewodach doktorskich http://www .ck .gov .pl/index .php/komunikaty- ck/3300-k-o-m-u-n-i-k-a-t-n-r-22014 [data odczytu 12 .02 .2015] .

Kulczycki E ., Promotor pomocniczy w świetle nowego trybu awansu naukowego http://ekulczycki .pl/warsztat_badacza/promotor-pomocniczy-w-swietle-nowego- trybu-awansu-naukowego/ [data odczytu 12 .02 .2015] .

Rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 1 września 2011 r . w sprawie kryteriów oceny osiągnięć osoby ubiegającej się o nadanie stopnia doktora habilitowanego .

Rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 3 października 2014 r . w spra-wie szczegółowego trybu i warunków przeprowadzania czynności w przewodzie doktorskim, w postępowaniu habilitacyjnym oraz w postępowaniu o nadanie tytułu profesora, Dziennik Ustaw RP z dnia 14 października 2014, poz . 1383 .

Stemplowski R . (2013), O prowadzeniu i analizowaniu polityki państwa, Oficyna Wydawnicza ATUT – Wrocławskie Wydawnictwo Oświatowe, Wrocław .

Śliwerski B . (2011), Klinika akademickiej pedagogiki, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kra-ków .

— (2013), Promotor pomocniczy, czyli o potrzebie ucieczki do przodu, „Forum Akademickie”, nr 9 .

— (2014), The master, „Pedagogika Społeczna”, nr 4 .—, Promotor pomocniczy w przewodzie doktorskim – nowa rola dla habilitantów i kandydatów

do tytułu naukowego, http://sliwerski-pedagog .blogspot .com/2012/11/promotor-pomocni-czy w-przewodzie .html [data odczytu 12 .02 .2015] .


Ustawa z dnia 14 marca 2013 r . o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki (Dz . U . Nr 65, poz . 595; zm .: Dz . U . z 2005 r . Nr 164, poz . 1365; z 2010 r . Nr 96, poz . 620, Nr 182, poz . 1228; z 2011 r . Nr 84, poz . 455) .

Bogusław Śliwerski

THE ASSUMMED AND THE REAL FUNCTIONS OF AUXILIARY SUPERVISOR IN Phd DISSERTATIONS

SummaryIn the article I present a multidimensional analysis of the Act of 18 March 2011 on the amendment of the Act – The Law on higher education, The Act on academic degrees and academic titles as well as on degrees and titles related to art study – in particular – a new academic role in Phd studies, defined as auxiliary supervisor . In 2014 it underwent an amendment, which has not changed anything in this case, despite numerous critical opinions towards solutions introduced as an amendment in 2011 .

Documents

FUNKCJE ZAŁOŻONE I RZECZYWISTE PROMOTORA …cejsh.icm.edu.pl/cejsh/element/bwmeta1.element.desklight-9ebaf9ce... · Funkcje założone i rzeczywiste promotora pomocniczego… 103