GALVANO SEKTÖRÜNDE MESLEK HASTALIKLARI, … · kitab n yazm t r. Meslek hastal klar i çinin kendi çal ma çevresinde çe itli ... c- e al t rman n ne yoldan ve hangi esaslara

GALVANO SEKTÖRÜNDE MESLEK HASTALIKLARI,

ZEH RLENMELER VE LK YARDIM

Elektrik Cihazlar San. Tic. Ltd. ti.� nin ücretsiz olarak sektöre arma andr.

2005

GALVANO SEKTÖRÜNDE MESLEK HASTALIKLARI,

ZEH RLENMELER VE LK YARDIM

Sn.Mahmut Ye ilyurt � Sn.Ragip Acerer� e Haytek Galvano Kimyasallar Ltd. ti.

Sn.Ay e Sehhare Erker� e Net Kimya

Sn.Fethi Dirim� e Atlm Kimya A. .

Sn.Hüseyin Avni Yardmc� ya Elektrik Mühendisi

Sn.Seydi Rza Güney� e Kimya Yüksek Mühendisi

Sn.Alper Önsava � a Yldrm Elektrik Cihazlar Katklarndan dolay te ekkür ederim. Gültekin Yldrm

Elektrik Cihazlar San. Tic. Ltd. ti. 2005

2

Ç NDEK LER

MESLEK HASTALIKLARI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 Genel Bilgiler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 K MYASAL MADDELERLE MEYDANA GELEN MESLEK HASTALIKLARI . . 7 Arsenik ve bile ikleri ile zehirlenmeler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 Kadmiyum ve bile ikleri ile zehirlenmeler . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10 Krom ve bile ikleri ile zehirlenmeler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 Kur un ve bile ikleri ile zehirlenmeler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 Organik kur un (Alkil) bile ikleri ile zehirlenmeler . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20 Nikel ve bile ikleri ile zehirlenmeler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21 Nikel karbonil bile ikleri ile zehirlenmeler . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23 Karbonmonoksit ile zehirlenmeler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24 GALVANOTEKN K TES SLER NDEK KAZALARDA LK YARDIM . . . . . . . 27 Asitler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27 Yakc Alkaliler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28 Amonyak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28 Arsenik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29 Benzin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29 Benzol . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30 Karbon oksitlerin anorganik bile ikleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30 Siyanür . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30 Klor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31 Nitro gazlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31 Kur un tuzlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32 Cval bile ikleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32 Bakr sülfat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32 Flux asidi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32 GALVAN K AS TLER NE KAR I KORUYUCU TEDB RLER . . . . . . . 33 Patlama tehlikesi olan madde ve preparatlar (sv halde) . . . . . . . . . . . . . 35 Ate i besleyici madde ve preparatlar (sv halde) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38 Kolay alevlenebilen madde ve preparatlar (sv halde) . . . . . . . . . . . . . 41

3

Alevlenen madde ve preparatlar (sv halde) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43 Zor alevlenir madde ve preparatlar (sv halde) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45 Kolay alevlenebilen madde ve preparatlar (sv halde) . . . . . . . . . . . . . 48 Zehirli madde ve preparatlar (sv halde) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51 Da layc madde ve preparatlar (sv halde asitler) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53 Da layc madde ve preparatlar (kat halde asitler) . . . . . . . . . . . . . 56 Patlama tehlikesi olan madde ve preparatlar (kat halde) . . . . . . . . . . . . . 58 Ate i besleyici madde ve preparatlar (kat halde) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61 Kolay alevlenebilen madde ve preparatlar (kat halde) . . . . . . . . . . . . . 64 Zehirli madde ve preparatlar (kat halde) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67 S YANÜR ZEH RLENMELER VE LK YARDIM . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71 ENDÜSTR YEL TES SLERDE YANGIN GÜVENL . . . . . . . . . . . . . 81

SA LI I VE GÜVENL ÖNLEMLER . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98 AVRUPA TOPLULU U ÜLKELER NDE KULLANILAN R SK KODLARI . .107 ZEH R DANI MA MERKEZLER VE HASTANELER . . . . . . . . . . . . .117 TEHL KE VE KAZ SEMBOLLER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127

4

MESLEK HASTALIKLARI

Genel Bilgiler

Meslek hastalklar tarihten önceki ça lardan bu yana bilinmektedir. Ba ka bir deyimle yaplan i sonucu baz hastalklarn meydana geldi i milattan önce de biliniyordu. Örne in, Hipokrat i ile hastalk arasnda ili ki kurmu tu ancak meslek hastal sözcü ünü kullanmam t.

On altnc yüzylda Praselsus ve Agrcola, Orta Avrupa madenlerinde görülen toz hastalklarn iyi tanmlam lar ve i � ten ileri geldi ini dü ünerek i çinin toz solumasn önlemek için baz önlemler önermi lerdir. Ancak i ile hastalk arasnda ili ki kurup hastalk nedenlerini i ile ili kili olarak inceleyen, ünlü talyan i hekimi Bernardino Ramazzini olmu tur. Ramazzini

kendi çal malarndan edindi i bilgi ve deneyime dayanarak De Morbis Artificum Diatriba adn ta yan meslek hastalklar kitabn yazm tr.

Meslek hastalklar i çinin kendi çal ma çevresinde çe itli zararl etkenlere maruz kalmas, ba ka bir deyi le i çinin i ine sa lksz bir ekilde uymas sonucu meydana gelir. Bu duruma göre i hekiminin meslek hastal n kolay ve do ru olarak tanyp de erlendirmesi için hasta ile çevresini beraber incelemesi ve dü ünmesi gerekir. hekimi i çinin meslek hastalklarndan her i dalnda olmamakla birlikte, ço u kez korunabilece ini bilmelidir. hekimi her meslek hastal nn spesifik, patognomonik, klinik ve laboratuar belirtileri vermedi ini hesaba katarak çal ma çevresindeki zararl etkenleri iyi tanmaldr. hekiminin, meslek hastal na yakalanm i çinin hastal nn te his ve tedavisini güçle tirecek faktörleri de iyi

5

bilmesi gerekir.

Meslek Hastalklar, Sosyal Sigortalar Kanunu'nun onbirinci maddesinde u ekilde tanmlanmaktadr:

Meslek Hastal , sigortalnn çal trld i in niteli ine göre tekrarlanan bir neden veya i in yürütüm ko ullar yüzünden u rad geçici veya sürekli hastalk, sakatlk veya ruhi arza halidir.

4857 sayl Kanunu� nun 78. maddesi Çal ma ve Sosyal Güvenlik Bakanl � nn a a daki hususlar ilgilendiren bir tüzük (Sosyal Sigorta Sa lk lemleri Tüzü ü) hazrlamasn öngörür:

a- kazas ve meslek hastal sonucu sürekli i görmezlik hallerinin meslekte kazanma gücünü ne oranda azaltaca .

b- Sigortallarn hangi hallerde çal ma gücünün en az üçte ikisini yitirmi ve hangi hallerde ba ka birinin sürekli bakmna muhtaç durumda saylacaklar.

c- e al trmann ne yoldan ve hangi esaslara göre yaplaca ve Sosyal Sigortalar Kanunu'nun 122. maddesinin uygulanma biçimi ( e al trma Rehabilitasyon ile e anlamda).

d- Sigortal i çilerin hangi hallerde erken ya lanm saylacaklar.

e- Sosyal Sigortalar Kanunu'nun 129. maddesi gere ince olu turulan Sosyal Sigortalar Yüksek Sa lk Kurulu'nun görevleri ve çal ma ekilleri ve esaslar.

f- Hangi hastalklarn meslek hastal saylaca ve bu hastalklarn i ten ayrldktan en geç ne kadar zaman sonra meydana çkt takdirde o i ten ileri gelmi kabul edilece i.

Hangi hastalklarn meslek hastal oldu unu gösteren liste, yukarda sözü edilen Sosyal Sigortalar Sa lk leri Tüzü ü' nün sonuna eklenmi tir. Listede meslek hastal nn ad, hangi i lerde görüldü ü, belirtileri ve yükümlülük süreleri açklanm tr.

Türkiye'de pek çok hastalk, meslek hastal olarak yasa ile belirlenmi tir. Fakat Sosyal Sigortalar Kurumunun kaytlarndan, ilkemizde meslek hastalklarnn saysal ve nitelik bakmndan

6

çok az oldu u kansna varlabilir. Ancak son yllarda az da olsa de i iklik olmu ve toz hastalklar d nda kalan baz hastalklar da meslek hastal olarak i lem görmeye ba lam tr.

Bugün bu geli melere ra men Türkiye, i lem gören meslek hastal çok az olan ülkeler arasndadr. Hemen belirtelim ki mevcut rakamlar gerçe i yanstmaktan çok uzaktr ve gerçek meslek hastal skl kaytlara geçenin birkaç mislidir. Bu durum çe itli amaçlarla yürütülmü olan bilimsel ara trma sonuçlarndan anla lmaktadr.

Biz burada meslek hastalklarn yukarda sözü edilen tüzükteki sraya uyarak ele alaca z ancak, gruplandrmada fazla ayrntya girmeden ülkemizde görülen ve görülmesi olas hastalklar üzerinde durmay uygun bulmaktayz. nceleme sras a a daki gibidir.

A) Kimyasal maddelerle meydana gelen meslek hastalklar. B) Mesleki deri hastalklar. C) Pnömokonyozlar. a- Silikoz, b- Asbestoz, c- Bisinoz.

D) Mesleki bula c hastalklar. E) Fizik etkenlerle meydana gelen meslek hastalklar. a- Gürültü sonucu i itme kayb ve vibrasyon hastalklar. b- Hava basncndaki ani de i melerle meydana gelen hastalklar. c- Maden i leri nistagmusu.

7

K MYASAL MADDELERLE MEYDANA GELEN MESLEK HASTALIKLARI

ARSEN K VE B LE KLER LE ZEH RLENMELER A) Kaynak ve do ada bulunu u:

Arsenik çok eskiden beri bilinen bir metaldir. Bu eleman do ada tek ba na az bulunur. Do ada bulunu u daha çok öteki madenler iledir (bakr, kur un, çinko, altn cevherleri). Üretimi de bu madenlerle beraber yaplr. Arsenik ço unlukla arsenik trioksit (ASO3) eklinde elde edilir. Beyaz arsenik denilen bu madde sanayide çok kullanlr. Bütün arsenik bile ikleri beyaz arsenikten elde edilirler.

B) Endüstride kullanld yerler: * Pestisit üretim ve kullanlmasnda (potasyum ve kur un arseniyet).

* Cam sanayiinde, renkli cam üretiminde ve mine i lerinde.

* laç sanayiinde.

* Ya l boya sanayiinde ( özellikle gemilerin su ile temas eden ksmlarnn boyanmasnda).

* Kimya sanayiinde arsenikli bile iklerin üretiminde.

* Tabaklkta tüy ve kllarn temizlenmesinde.

* Sülfürik asit üretiminde, içinde arsenik bulunan piritin kavrulmas, ta nmas ve depolanmas srasnda.

* Ala mlara sertli i ve sya direnci artrmak için %0,3-0,5 orannda katlr.

8

C) Metabolizma: Arsenik insann normal metabolizmasnn temel

maddelerinden birisi olmad halde do adaki yaygnl nedeni ile, vücuda gayet az miktarda alnr ve çkartlr. Vücuda giren arseni in % 95-99� u önce eritrositlere girerek hemoglobinin globulini ile birle ir ve 24 saat içinde bu eritrositleri terkeder. Karaci er, akci er, dalak ve öteki dokularda yerle ir. Absorbe edilen arseni in % 28 kadar idrarla ilk günde çkartlr. Onuncu günde idrar ve d kda arsenik sfra yakla r. ki hafta sonra deri, saç ve kemiklerde saptanr ve arsenik vücudun bu bölümlerinde uzun süre kalabilir. drarla çkartlan arsenik miktar zehirlenmenin meydana çkarlmas için kesin indikatör olarak kullanlamaz, çünkü vücutta yüksek seviyede arsenik bulundu u halde, idrarla çkarlmad tesbit edilmi tir.

D) nsan sa l üzerindeki etkisi:

Arseni in etkisi serum protininin sülfhidril gruplarnn arsenik ile birle mesi eklinde olur. Bu kombinasyon ile hücre metabolizmas bozulur, bu durum dola m bozukluklarna neden olur. Arsenik hemoglobin ile de birle ir fakat hücre içerisindeki potasyum-sodyum al veri inin bozulmas ve hemolize neden olmas bakmndan önemlidir. Akut ve kronik zehirlenmeleri olur.

1- Akut zehirlenme:Endüstride çok görülmez. Belirtiler zehirli madde absorbe

edildikten en az yarm saat sonra ortaya çkar. Bu ortaya çk saatler sonra da olabilir. lk belirtiler a z kurulu u, yutmada zorluk, kusma, iddetli karn a rs ve ishal eklinde kendini gösterebilir. D k, kolerada oldu u gibi pirinç suyunu andrr. Ba a rlar, kas zayfl ve uur kayb, arseni in merkez sinir sistemi üzerinde etkisi oldu unu gösterir. Merkezi sinir sisteminin baz ksmlarnda ve görme sinirinde bozukluk görülür.

2- Kronik zehirlenme: Erken belirtiler; genel bir rahatszlk, karn ikayetleri, ka nt,

mafsal a rlar ve kilo kayb eklinde görülebilir. shal ve

9

kabzlk, nemli deri veya ödem görülebilir. Sinirsel olan belirtiler ise uyu ukluk, karncalanma, yanma, titreme eklinde görülebilir.

E) Korunma: * yerinde arsenik tozu bulundurulmamaldr.

* yeri zemini sürekli olarak slatlmaldr.

* Havalandrmaya önem verilmeli, özellikle çekici kullanarak havalandrma yaplmaldr.

* Cilt ikayeti olanlar, periyodik muayenelerle sürekli denetim altnda tutulmaldr.

* çilere özel elbise verilmeli, ykanma ve temizlenme kolaylklar sa lanmaldr.

* yerinde sigara ve içki kullanlmamaldr. F) Tedavi ve korunma:

Akut zehirlenmelerde a z yoluyla alnm sa, midenin ykanmas ve kusturulmas gerekir. Antidot olarak BAL (Britishantilevisit-Demercaprol) verilmelidir. lk 4 saat içinde uygulanacak BAL tedavisi çok etkili olur. BAL'in %10'luk solüsyonu adaleye zerkedilir (3-4 mg/kg dozda). Ayrca ilk iki gün 6 saate bir, sonraki 10 gün günde iki defa a zdan efedrin sülfat verilir. Karaci er korunmaldr.

Korunmada temel ilke i yerinde Arsenikli Hidrojen (Arsin) olu masn önlemektir. Arsenikli hidrojen endüsride üretilip kullanlan bir madde de ildir. Kimyasal olarak aktif olan hidrojenin ve arsenik ve arsenikli ala mlar üzerinde etki yapmas ile arsenik hidrojen meydana gelir. Örne in bir i yerinde sülfürik asit veya klor asidi mevcut ise, ayn yerde arsenik veya arsenik bile ikleri de varsa ve ala mlar sözü edilen asitlerle temizleniyorsa, çevre havasnda arsin meydana gelecek demektir. Arsin çok zehirli bir gaz olup, yeterli miktarda solunumu ölümle sonuçlanabilir.

Titreme, susama, gö üs yanmas ilk görülen belirtilerdir. Sarlk ikinci veya üçüncü gün ortaya çkar. Akci er ödemi de

10

skça görülen komplikasyonlardandr.

A r vakalarda kan nakli ve böbrek diyalizi yaplr. BAL tedavisi az etkilidir.

Korunmada temel ilke i yerinde arsin olu masnn önlenmesidir. E er çal ma ortamnda arsin olu mas engellenemiyorsa, solunum maskesi kullanmak gerekir.

KADM YUM VE B LE KLER LE ZEH RLENMELER A) Kaynak ve do ada bulunu u:

Kadmiyum do ada serbest olarak çok az bulunur. Belli ba l kayna çinko ve kur un cevherleridir. Üretilen kadmiyumun büyük bir bölümü çinko ve kur un üretimi srasnda ara madde olarak elde edilir. Çinko cevheri % 0.2-4.5 kadmiyum içerir. Kadmiyum beyaz mavimsi bir metal olup paslanmaya kar dayankldr. Çak ile kesilebilecek kadar yumu aktr. Havada stlnca parlak alevle yanar ve sar-kahverengi CdO meydana gelir. Kadmiyum organik ve inorganik asitlerde erir, suda erimez.

B) Endüstride kullanld yerler: * Akut zehirlenmelerin büyük bir ksm kaynak, pirinç lehimi ve di er lehim i lerinde meydana gelir. Kadmiyum hava etkilerine dayankl oldu u için büyük ölçüde elektrikli kaplama i lerinde,

* Çe itli metallerle (nikel, gümü , bakr) ala m olu turulmasnda,

* Cam sanayiinde kullanlan boya ve pigmentlerin üretiminde,

* Nükleer reaktörlerde nötron tutucu olarak,

* Kuru bataryalarda katod olarak,

* Uçak sanayiinin çe itli kollarnda kullanlr.

11

C) Metabolizma: Kadmiyum vücuda a z ve solunum yoluyla girer. Solunum

yoluyla alnan kadmiyum buhar ve dumanlar böbrek, karaci er, pankreas, tiroidde toplanr ve vücutta uzun süre kalr.

D) nsan sa l üzerindeki etkisi:

Akut kadmiyum zehirlenmesi, kadmiyum kayna ve lehim ile kadmiyumun stlmas sonucu meydana gelen kadmiyum toz ve dumannn solunmas sonucu meydana gelir. Zehirlenmenin ilk saatlerinde hafif bo az yanmas d nda, i çiye i ini braktracak ekilde belirtiler görülmez. Yine bu tip zehirlenmede, solunum

sistemi d nda ba ka organlarda de i iklik olmaz. Öksürük, gö üs a rs ve nefes darl ortaya çkar. Solunum sisteminde de i iklikler üç a ama gösterir. Birinci a ama, solunum sisteminde ödem husule gelmesi olup, yüksek konsantrasyona maruz kalnd zaman 4-48 saatte en yüksek seviyeye çkar. Solunum sistemi ödemlidir ve solunum güçlü ü çekilir.

1- Akut zehirlenme: lk belirtiler burun ve bo az bölgesinde kuruluk ve iritasyon

eklindedir. Daha sonra öksürük ortaya çkar ve a zda madeni tat hissi olu ur. Sigara bu hissi artrr. lk belirtilerden 8-12 saat sonra ürperti, ba a rs, bulant, kusma ve halsizlik görülür. Hastada gribal enfeksiyona maruz kalm insan hali vardr.

2- Kronik zehirlenme: Kronik zehirlenme, kadmiyumun oksit, toz, duman ve

kadmiyum sülfürün küçük miktarlarna uzun süre maruz kalnd takdirde meydana gelir. Kadmiyum bile iklerinin etkisi lokal olabilir, örne in akci erde ve yukar solunum yollarnda anfizem nedeni ile solunum güçlükleri ve burun içinde meydana gelen de i iklikler sebebiyle koku almada güçlükler olu abilir.

E) Korunma:

e giri kontrolleri dikkatli uygulanmal ve adayn akci er, karaci er ve böbreklerinin iyi çal r durumda oldu u saptanmal,

12

kan durumu da gözden geçirilmelidir. Böbrek ve solunum sistemi üzerinde periyodik muayeneler özenle uygulanmaldr.

Çal ma çevresinde lokal ve genel havalandrma sistemleri ile, havadaki kadmiyum konsantrasyonunu 0,2 mg/m3 �ün ve kadmiyum oksit miktarn da 0,1 mg/m3 �ün altnda tutmaya çal maldr.

çiler koruyucu elbise ile çal trlmal, üpheli durumlarda solunum maskeleri kullanmalar için bu maskeler el altnda hazr bulundurulmaldr.

yerinde yemek yenmesi yasaklanmal, i çinin i in sonunda ykanp temizlenebilmesi için gerekli olanaklar sa lanmaldr.

Periyodik muayenelerde böbrek ve solunum sisteminde arza saptananlar çal ma bölgesinden uzakla trlmaldr.

KROM VE B LE KLER LE ZEH RLENMELER A) Kaynak ve do ada bulunu u:

Krom beyaz, sert, nisbeten gevrek ve krlabilen bir metaldir. Do ada serbest element halinde bulunmaz. Kromit (FeOCr2O3) eklinde bulunur. Bu cevher krom oksitten ba ka, de i en

miktarlarda demir oksit, alüminyum oksit magnezyum oksit ve silis içerir.

Di er bile iklerle beraber üç seri bile ik olu turur: ki de erli krom bile ikleri, iki de erli krom içeren bile iklerdir (CrCl2, CrF2, Cr2O3, CrCO3). Kuvvetli redüksiyon güçleri oldu undan dolay kolaylkla okside olarak kromik bile iklerine dönü ürler. Bu nedenle dayanksz bile iklerdir. Bazik reaksiyonlu bile iklerdir ve sanayide az kullanlrlar. Üç de erli krom bile ikleri (CrCl3, CrF3, CrO3) kromun dayankl bile iklerini olu tururlar ve amfoterik reaksiyon verirler. Alt de erlikli krom bile ikleri (kromatlar), asit kromik ve bundan olu an tuzlar (K2Cr2O3 ve K2Cr2O7, dikromat, krom sülfat sanayide en çok kullanlan krom bile ikleridir.

13

B) Endüstride kullanld yerler: * Krom çe itli metallerle ala m üretiminde kullanlr. Çeli in sertli inin artrlmasnda ve paslanmaz hale getirilmesinde önemli bir elementdir. Kobalt ve krom ala m optik malzeme üretiminde kullanlr.

* Krom elektrikli kaplama i lerinde geni ölçüde kullanlr. Özellikle elektrolit olarak kromik asit önemlidir. Bu nedenle kaplama tanklarnn yüzeyinde kromik asit buharlar her zaman bulunabilir ve zararl olur.

* Krom ya l boyalarn yapmnda paslanmay önleyici madde olarak kullanlr,

* Deri ve tabaklama i lerinde derinin terbiyesi için alt de erli krom kullanlr, ancak proses sonunda üç de erli krom bile ikleri de olu ur ve bu nedenle de sanayide dermatit çok sk görülür.

* Foto rafçlkta hassasla trc olarak kullanlr.

* Seramik, lastik ve süsleme sanayiinde pigment üretiminde kullanlr. C) Metabolizma:

Alt de erli krom bile iklerinin biyolojik membranlardan geçme özelli i üç de erli krom bile iklerine göre daha fazladr. Solunum sisteminde absorbe edilme dereceleri iyi bilinmemektedir. Ancak vücutta en çok krom içeren organ akci erdir. Çevre havasndaki krom bile iklerine maruz kalmak akci erde bulunan krom miktarn artrmaktadr. Vücuda enjeksiyon yoluyla verilen kromun, vücuttaki da l de i iklik gösterir. Dalak, böbrek ve karaci erde daha yüksek konsantrasyonda bulunur. Krom kandan çabuk ayrlr ve dokuda toplanr. Bu durumda vücuttaki krom miktar için plazma ve kan seviyeleri iyi bir gösterge de ildir. Krom vücuttan idrar ve d k ile atlr.

14

D) nsan sa l üzerindeki etkisi: Krom bile iklerinin insan sa l üzerindeki etkisi daha çok

deri ve solunum sistemi üzerinde görülür. Deri üzerindeki etkisi korozif reaksiyon, ülser ve ülseratif olmayan alerjik dematitler eklindedir. Krom bile iklerine maruz kalnmas halinde korozif

etki ve bunun sonucu olarak da ülserle me ve krom delikleri denilen tipik lezyon meydana gelir. Bunlar asit kromik sodyum, potasyum kromat ve dikromatn deride kalmas sonucu, krom iyonlarnn etkisi ile olu urlar. Bu lezyonlarn ortaya çkmas için deride harabiyet meydana gelmi olmaldr. Kromun bir karakteristi i olan krom delikleri, zmba ile delinmi gibi muntazam bir görünümdedirler.

Krom ülserleri; trnak dipleri, elin üst ksmlar, bilek, ön kol ve daha çok temasa açk olan vücut ksmlarnda meydana gelir. Bu ülserlerin kemi e kadar derinle erek, kemik nekrozlarna sebep olduklar bilinmektedir. Bu durumlarda Versenat merhemi koruyucu olarak kullanlabilir. Solunum sistemi üzerindeki etkisi, alt de erli krom bile i i içeren toz, duman ve sis teneffüs edildi i takdirde solunum sistemi mukozasnda tahri , öksürük ve nefes darl görülür. Koku alma duygusu bozulmaz, a r yoktur. Akut a amada burun aknt ve kanamas rahatszlk veren belirtilerdir. Bile ik ile temas ortadan kalkarsa iyile me kendili inden meydana gelir.

Kromatlarn akci er kanserine neden oldu u tezi ilk kez 1930' larda, kromat üreten i yerlerinde çal an i çiler arasnda çok fazla akci er kanseri görülmesi nedeni ile ortaya atlm tr. Elde edilen istatistiki bilgiler kromatlarn akci er kanserine neden oldu unu göstermektedir ve bu görü genellikle kabul görmektedir.

E) Korunma: * Krom ile ilgili her türlü i lemler, mümkün oldu u oranda kapal sistem içinde yürütülmelidir.

* Krom bile iklerinin toz, sis ve buharndan korunmak için, kullanld yerlerde iyi i leyen çekici havalandrma sistemine

15

ihtiyaç vardr. Özellikle kromik asit kullanlarak yaplan kaplamalarda tanklarn üzerine aspirasyon davlumbazlar veya tankn kenarlarna özel çekici havalardrma sistemi kurulmaldr. Ayrca yardmc olarak genel havlandrmadan yararlanlmaldr.

* yeri son derece temiz tutulmaldr.

* çilere ki isel korunma arac olarak i elbisesi, lastik eldiven ve çizme verilip, kullanmna özen gösterilmelidir.

* çilerin temizli i için gerekenler yaplmal ve i ten sonra ykanmalar sa lanmaldr.

* Periyodik olarak ortam analizleri yaplmal ve elde edilen de erler kyaslanarak gereken önlemler alnmaldr.

* e giri muayenelerinde deri ve solunum yollar dikkatle incelenerek, tam sa lkl olmayanlar krom i lerinde çal trlmamaldr. Bünyenin kroma kar duyarl olup olmad ve alerji meydana gelip gelmeyece i de incelenmelidir.

* Periyodik muayenelerle cilt dikkatle incelenmeli, krom ülserasyonu veya ba langç belirtileri kontrol edilmelidir. Uzun süre kroma maruz kalarak çal m olanlarn akci er kanseri bakmndan kontrol altnda bulundurulmalar gerekmektedir. Sa lk bakmndan e itim, i çinin kendini korumay ve ilk belirtileri bilmesi son derece önemlidir.

KUR UN B LE KLER LE ZEH RLENMELER

Kur un, insanl n kullanmay ve i lemeyi ö rendikleri ilk metaldir. M.Ö. 4000 yllarnda kullanld n gösteren kantlar vardr. Romallarn kur unu boru ve kap kacak üretiminde kullandklar bilinmektedir. Kullanmna ba lad ndan beri kur un zehirlenmesi ile ilgili çok sayda çal ma yaplm olmasna kar n hala zehirlenme olaylarna skça rastlanmaktadr.

Endüstride kur un zehirlenmesi iki ekilde meydana gelir.

1- norganik bile iklere maruz kalmakla,

16

2- Organik bile iklere maruz kalmakla.

Her iki ekildeki zehirlenme de meslek hastal olarak belirtilmi tir ve endüstride kullanld yerler, insan sa l üzerine etkileri büyük farkllklar gösterir. Bundan dolay inorganik ve organik kur un bile iklerinin etkileri ayr ayr ele alnarak incelenmektedir ancak özel olarak belirtilmedikçe kur un zehirlenmesi tabiri, inorganik kur un zehirlenmesini ifade etmektedir.

NORGAN K KUR UN B LE KLER LE ZEH RLENME

A) Kaynak ve do ada bulunu u: Yumu ak, kur uni renkli, a r ve çak ile kesilebilen,

dövülerek ekil verilebilen bir metaldir. Erime derecesi 327°C, buharla ma ise 450°C� dir. Toz ve duman sözkonusu oldu unda, partiküller küçüldükçe oksitlenmesi kolayla r ve zehirlilik derecesi artar. Saf metal kur un ile temas tehlikeli de ildir fakat buhar ve kur un oksit tozlarnn solunulmas tehlikelidir.

Do ada az fakat yaygn ekilde bulunur. Endüstri d nda da kullanm sahas buldu u için içme suyunda ve besin maddelerinin içinde de az miktarda da olsa bulunur. Bu yolla insan vücuduna girer ve vücudun normal bir maddesi gibi dü ünülür.

Kur unun ba lca kayna PbS (kur un sülfür)� dür. Bu cevher genellikle gümü sülfür, bakr, arsenik, antimon, bizmut ve kalay ile beraber bulunur. Ticari kur unun önemli bir bölümü bu cevherden elde edilmektedir.

B) Endüstride kullanld yerler: * Sanayide; a- Metal kur un olarak kur un boru, kur un tel, çat malzemesi ve saçma üretiminde, b- Kur un oksit ve kur un tetra oksit olarak, boya sanayii,

17

kauçuk sanayii ve akü üretiminde, c- Kur un tuzlar olarak akü, lastik ve seramik sanayiinde kullanlr. Bu kullanm alanlarna göre maruz kalnabilecek i kollar;

* Kur un cevherinin ocaktan çkarlmas, izabesi ve ala mlarnn hazrlanmas, boru ve tel üretimi srasnda.

* Kur un içeren ya l boyalarla boyanm gemi hurdalarnn kaynakla parçalanmas srasnda ve bu boyalarn üretiminde.

* Kur un lehim ve kur un kayna yapm srasnda.

* Lastik ve plastik sanayiinde.

* Matbaaclkta.

norganik kur un vücuda sadece solunum ve sindirim yoluyla girer. Sa lam deriden kur un nüfuzu olmaz.

A z yoluyla yani yiyecek ve içeceklerle alnan kur unun %6� sna tekabül eden bir miktar idrar ile çkarlr. Mideye giren kur un ksa sürede kur un klorüre dönü ür ve sindirim yoluyla alnan kur unun %90� genel dola ma geçmeden, karaci erden safra yoluyla ba rsaklara atlarak d k ile çkarlr.

Solunum yoluyla alnan kur unun büyük bir bölümü solunum sisteminin çe itli bölümlerinde tutularak depo edilir. Bir ksm savunma sistemi tarafndan tutularak atlr ve bir ksm da absorbe edilerek kana geçer. Solunum sisteminde depo edilen miktar partiküllerin büyüklü üne, bile i in biyolojik svda erime özelli ine ve solunum kapasitesine ba l olarak azalp ço alr.

Vücuttan atl yolu idrar ve d k iledir. Bunun yansra ter, deri, saç ve trnak ile de küçük miktarlarda atlma meydana gelir.

Kur un zehirlenmesi genelde bir klinik hastalk olarak tanmlanr. Zehirlenmelerde belirtilerin yansra laboratuvar test sonuçlar da önemlidir. Di er bir önemli husus da hastalk olu madkça kur un zehirlenmesi te hisinin koyulamayaca dr.

Kur un zehirlenmesi meslek hastal olarak kabul edildi i için, tazminat talebinde bulunan i çilere hak tannmas, klinik ve

18

laboratuvar bulgularnn birle tirilmesi neticesinde sa lanabilir. Ancak bu bulgularn hangi a amasnda zehirlenmenin olu tu u kabul edilerek meslek hastal te hisi konulaca tart ma konusudur. Çünkü kur un zehirlenmesinin ayn a amalarnda, ayn sonucu do uran klinik ve laboratuvar bulgularn saptamak son derece güçtür. Ayn zamanda zehirlenme a amalarnn snflandrlmasnda da büyük güçlükler çkmaktadr. Buna ra men, kan kur un seviyesi ve klinik belirtiler arasndaki ili ki gözönünde tutularak, a a daki gibi bir zehirlenme a ama sralamas yaplabilir.

C) Te his:

Kur unun insan vücudu üzerindeki etkisi gözönüne alnarak üç grup belirti aranr. Zehirlenmenin ilk ve geçici belirtileri, zayflk, yorgunluk, ba , kas ve kemik a rlar, sindirim sistemi ikayetleri, i tahszlk ve kabzlktr. Geçici olan bu ikayetlerin

yansra objektif belirti ise beniz sarl dr.

A r zehirlenme hallerinde ise, bu belirtilere ek olarak daha a r ve artan ikayetlere neden olan a r sindirim sistemi skntlar ve merkezi sinir sistemi bozuklu u belirtileri ortaya çtar. Kronik zehirlenmelerde ise yukardaki bulgular daha a rla maktadr.

D) Korunma:

Burada temel amaç kur un ve bile iklerinin solunum veya sindirim yoluyla vücuda girmesinin önüne geçmektir.

1- Teknik korunma önlemleri: * kame: Burada olanaklar elverdi i ölçüde, kur un yerine ayn i i görebilen ba ka maddelerin kullanlmas için özen gösterilmelidir. Ancak kur unun temel madde olarak kullanld akü sanayii ve matbaaclkta bu önlemi uygulamak son derece güçtür fakat boya sanayiinde kur un içeren boyalarda kur un oksit yerine demir oksit, kur un oksit üstübeç yerine de çinko oksit kullanlabilir.

* Ayrma: Kur un i lerinde ayrma yöntemi, çok uygulanan

19

ve ba arl olan bir yöntemdir.

* Kapal sistem uygulamas: Kur un buhar, duman ve kur un eriyikleri ile çal lan i yerlerinde, madde kapal sistem içine alnarak sa lk bakmnda korunma sa lanabilir ve madde tekrar kullanlarak ekonomik yarar da sa lanabilir.

* Havalandrma: Kur un ile çal lan i yerlerinde özellikle çekici sistem kullanmak suretiyle, kur un buhar ve dumannn çal ma ortamna yaylmas önlenebilir. Bu tip i yerlerinde genel havalandrma sisteminin uygulanmas tavsiye edilmemektedir.

* Ki isel korunma araçlar: norganik kur un sa lam cilt yolu ile vücuda giremedi i için cilt koruyularna ve kimyasal süzücü maskelere gerek yoktur. Ancak yüksek kur un konsantrasyonu olan bir ortamda çal acak olanlarn solunum maskesi kullanmalar uygun olur. yerinde sigara içilmemesi, yemek yenmemesi ve ki isel temizli e önem verilmesi gerekmektedir.

* Kur un ile çal lan i yerinde, çevre havasndaki kur un konsantrasyonunun periyodik olarak ölçülmesi ve maksimum de erlerin altnda tutulmas gerekmektedir.

2- Tbbi korunma önlemleri: * e giri muayeneleri: Kur una maruz kalacak ortamda çal acak i çilerin i e giri muayenelerinde özellikle kan ve kan yapc sistem incelenmeli, sinir sistemi ve böbrek fonksiyonlar kontrol edilmelidir. Kur una duyarll olanlar, alkolikler bu tip i yerlerinde çal trlmamaldr.

* Periyodik muayeneler: Yürürlükte olan tüzük gere ince, kur una maruz kalacak i çiler her üç ayda bir sa lk kontrolüne tabi tutulmaldr. Bu kontrollerde kur un absorbsiyonunun erken görülen klinik ve laboratuvar belirtileri aranr.

Bu test sonuçlar absorbsiyon oldu u hakknda bir fikir olu turursa, i çinin kanndaki kur un seviyesinin tayini ve aktivitesinin saptanmas ve idrarda kur un aranmas için tam te ekküllü laboratuvar tetkikleri gereklidir.

20

E) Tedavi: Çelatör maddelerin bulunmas ile kur un zehirlenmesinin

tedavisinde büyük a ama kaydedilmi tir. Tedavide bir çelatör madde olan Etilen Diamin Tetraasetat� n kalsiyum ve sodyum tuzu olan Versenat kullanlr. Günlük doz 2 gr.� dr ve damar veya adale yolu ile verilir. Ancak çelatör maddelerin baz yan etkileri oldu u tesbit edilmi tir, bu nedenle tedavi altnda bulundurulanlar sürekli kontrol altnda tutulmaldr.

Kur un zehirlenmesinin tedavisi için genel bir ilkenin kabul edilerek, uygulamann bu ilkeye göre yaplmas gerekir. Tedavi emas hazrlanrken, zehirlenme sonucu olu an klinik tablonun

gözönünde bulundurulmas gerekir.

ORGAN K (ALK L) KUR UN B LE KLER LE ZEH RLENME

sa l bakmndan önemli olan organik kur un bile ikleri Tetraetil ve metil kur undur. Her iki bile ik de ya da erir. Tetraetil kur un sodyum kur un ala mnn kloretan ile reaksiyonu girmesi sonucu elde edilir ve Türkiye'de yaygn olarak kullanlmaktadr. Bilhassa akaryakta katk maddesi olarak katlr. Bundan dolay yakt tanklarnn temizlenmesi ve onarm srasnda dikkat edilmesi gerekmektedir.

Vücuda solunum, sindirim ve deri yolu ile girebilir. Metabolik de i ikli e karaci erde u rar ve tetraetil kur un trietil kur una dönü ür. Bu madde vücut svlarnda erir ve dola m sistemine geçer, beyin hücrelerinde tahribata neden olur.

Yeter derecede kur un tetraetil bir defada absorbe edilirse veya sürekli olarak az miktarlara maruz kalnarak zehirlenme için yeterli miktarda birikim olursa zehirlenme meydana gelir. Tetraetil kur unun kronik zehirlenmesi yoktur, akut zehirlenmesi merkezi sinir sisteminin etkilenmesi biçimindedir. A) Te his: Zehirlenme genellikle spesifik olmayan belirtiler ile ba lar ve

21

hafif vakalarda ba langç belirtileri görülmeyebilir. Buna kar n uzun süreli maruz kalma durumunda belirtiler a r ekilde ve birdenbire kendini gösterir. Ön belirtiler uyku hali, titremeler, endi e, kas spazmlar, hipertansiyondur. Sindirim sistemi belirtileri olarak bulant, kusma ve ishal görülür. Hastada halusinasyon, gülmeler ve gere inden fazla aktivite gözlenir. B) Korunma: * Üretildi i ve kullanld yerlerde özellikle çekici sistem havalandrma yaplmaldr.

* Ki isel koruyucu araçlarn kullanlmas ihmal edilmemelidir.

* yeri temizli ine ve düzenine özen gösterilmelidir.

* Sürekli olarak örnek almak suretiyle, i yeri havasndaki tetraetil kur un seviyesi tesbit edilmelidir.

* e giri muayenelerinde akl sa l üzerinde titizlikle durulmal ve alkol ba mls olanlar bu i lerde çal trlmamaldr.

* Periyodik muayeneler en fazla üç ayda bir olmal ve bilhassa idrarda kur un miktarnn tesbiti yaplmaldr.

N KEL B LE KLER LE ZEH RLENMELER A) Kaynak ve do ada bulunu u: Nikel serbest olarak meteoritlerde ve çe itli maden cevherlerinde kükürt, antimon veya arsenik ile beraber bulunur ve dünyada üretimi ve tüketimi sürekli olarak artmaktadr. Metalin en önemli kayna pentalandit (NiFeS), nikelferröz pyrotite (demir mineral) ve bakr mineral içeren sülfür cevherleridir. Bunlarn yansra küçük miktarlarda kobalt, selenyum, tellür, gümü , altn ve platin de bulunabilir. Nikelin elde edilmesinde uygulanan yöntem cevherin yapsna ba ldr. Örne in bakr nikel, konsantre cevherden nikel üretiminde, bakr üretiminde uygulanan yöntem uygulanarak bakr nikel oksit

22

kar m elde edilir, daha sonra bakr nikel kar mna dönü türülür. Bundan sonraki i lem Mond yöntemi ile nikel karbonil ve nikel üretilmesi eklinde olmaktadr. Nikel gümü beyaz bir metaldir ve yaprak, tel ve yuvarlak parçalar haline getirilebilir. B) Endüstride kullanld yerler: * Bakr, mangan, çinko, krom, demir ve molibden gibi metallerle ala mlar hazrlanr. Paslanmaz olmas nedeni ile kap-kacak üretiminde yaygn ekilde kullanlr.

* Metal olarak elektrikli kaplamalarda,

* Petrol ve ya hidrojenizasyonunda katalizör olarak,

* Madeni para basmnda,

* Plastik üretimi srasnda kimyasal sentezlerde katalizör olarak. C) Metabolizma: Deriden absorbsiyonu olmaz, sindirim yolu ile absorbsiyonu ise zor ve yava tr. A z yoluyla alnan nikel d k ile atlr, idrarla çok az çkarlr. Vücutta en çok beyin ve kalpte birikir fakat ara trmalar vücudun her yerinde bulunabilece ini göstermektedir.

Nikel tuzlar ile sistemik zehirlenme görülmez, uzun süreli etki altnda kalanlarda bulant, ba dönmesi ve kusma d nda a r belirtiler saptanmam tr. Nikelin en önemli etkisi dermatitlere neden olu udur. Meydana çkan belirtiler ve neden oldu u klinik tablo maruz kalnan nikel bile i inin yapsna, aktivitesine ve vücudun duyarll na ba ldr.

Nikel dermatiti metal ile temas halinde olu ur ve vücudun her yerinde meydana gelebilir. Nikel ka nts en sk görülen belirtidir. Dermatit genel olarak bir hafta kadar sürebilir ancak kronik egzama ekline dönü mesi de sözkonusudur. Bu halde deri belirtileri temas yerinin d nda da olu abilir. Bünyenin nikele kar duyarl oldu u genel olarak kabul görmektedir.

23

D) Korunma: Metalik nikel ve nikel tuzlar ile temas eden i çiler için ykanma ve temizlenme olanaklar sa lanmal ve mümkün oldu unca cilt temas önlenmelidir. Bunun için ki isel koruyuculara önem vermek gerekir. e giri muayenelerinde özellikle cildin sa lkl olmasna dikkat edilmelidir. Periyodik muayeneler srasnda nikel dermatiti saptanan i çilerin nikel ile temaslarna son verilmeli ve tedaviye alnmaldr.

N KEL KARBON L LE ZEH RLENME A) Kaynak ve do ada bulunu u: Nikel karbonil, metalik nikel ile CO� in reaksiyona girmesi sonucu meydana gelir ve bu reaksiyon, Mond yöntemi ile metalik nikel üretimi srasnda olu ur. Bu duruma göre i çi, nikel karbon ile metalik nikel üretimi srasnda maruz kalr.

Nikel karbonil çok uçucu bir svdr ve hava ile kar nca patlayc bir kar m olu ur. Nikel karbonil, endüstride maruz kalnabilecek nikel bile ikleri içinde en toksik olandr ve buharna maruz kalanlarda belli baz patolojik de i iklikler ve klinik belirtiler ortaya çkar. Solunum yolu mukozas çok etkilenir. Varl nn anla lmas zordur çünkü belirgin bir kokusu yoktur ve bu nedenle de tehlikeli olmaktadr.

Erken görülen belirtiler, ba a rs, bulant, kusma, ba dönmesi eklindedir. Daha sonra ortaya çkan belirtiler ise çok iddetli gö üs a rs ve öksürük, nefes darl dr. Maruz

kaldktan yakla k 10 gün sonra da sindirim sistemi belirtileri ortaya çkar.

Nikel karbonil yllardan beri akci er kanserinin nedeni olarak görülmektedir. Özellikle ngiltere ve Galler� deki rafinerilerde çal anlarda bu kanser türüne skca rastlanmas, nikel ve nikel karbonilin kanser nedeni oldu u fikrini ortaya koymu tur ancak üretim yöntemlerindeki iyile tirme ile bunun önüne geçilmeye çal lmaktadr.

24

B) Korunma: Nikel karbonilin i yeri ortamna yaylmas yangn, patlama ve zehirli etki göstermesi bakmndan tehlikelidir. Bu durumda i yerinde ate bulundurulmamal ve i yeri havas nikel karbonil bakmndan sürekli olarak kontrol edilmelidir. Nikel karbonilin kanserojen oldu u gözönünde bulundurularak, kapal sistem içine alnarak her türlü maruz kalabilme durumunun önlenmesi gerekmektedir. Bunun yansra ki isel koruyucular dikkatle kullanlmaldr. C) Tedavi: Hastalanan i çi i yerinden uzakla trlarak istirahate sevkedilmelidir. En tehlikeli durum olan akci er ödeminin önlenmesine çal lmaldr. Akut zehirlenme a r ise oksijen verilmelidir.

KARBONMONOKS T ZEH RLENMES Karbonmonoksit (CO) renksiz, kokusuz, tad hissi vermeyen bir gaz olup, karbon içeren maddelerin tam olarak yanmamas sonucu olu ur. Havadan biraz hafiftir ve suda erir. Normal s ve atmosfer ko ullarnda (25 °C ve 1 atmosfer) kimyasal olarak inertdir. Ancak yüksek sda reaktif olur ve redükleyici ajan özelli ini kazanr. Hava ile kar m alev alc ve patlaycdr.

Karbonmonoksit kimyasal bo ucu gazlardan olup, i sa l ve genel toplum sa l bakmndan tehlikelidir.

nsanlk, ate in kullanmna ba lad ndan bu yana karbonmonoksit tehlikesine maruz kalm lardr. Özellikle endüstrisin geli mesi ile birlikte bu tehlike daha da artm tr. Ate olan her yerde karbonmonoksit tehlikesi vardr.

Karbonmonoksit endüstride hidrokarbonlarn parsiyel oksidasyonu ile meydana gelir, bu nedenle maruz kalnabilme imkan çok geni tir.

25

Karbonmonoksite maruz kalnabilecek yerler:

* Demir-çelik sanayiinde kok frnlar, yüksek frn, çelikhane, dökümhane ve izabe frnlar çevresi. * Hava gaz üretim kurulu lar çevresi. * Petrol rafinerileri. * Kömür madeni ocaklar. * Otomobil tamirhaneleri ve kapal garajlar.

Karbon monoksit metalurjide özellikle nikel üretiminde redüksiyon ajan olarak kullanlr. B) Metabolizma: Karbonmonoksit zehirlenmesinde önemli husus, kandaki karboksihemoglobin seviyesidir. Bu seviyeyi etkileyen önemli faktörler;

* Solunan havadaki karbonmonoksit konsantrasyonu.

* Maruz kalma süresi ve bu sürenin aktif veya istirahat halinde geçmesi.

* Vücutta endojen karbonmonoksit olu ma hz.

* Kan basnc.

* Karbonmonoksidin kan hemoglobini ile ba lanma oran. Bu faktörlerle ilgili olarak baz açklamalar yapmakta fayda vardr. Özellikle endojen karbonmonoksit kaynaklar hakknda bilgi sahibi olmak gerekir.

Doku metabolizmasnn hayatiyetini sürdürebilmesi için gerekli olan oksijen, solunum ve dola m sisteminin birlikte i lev görmesi ile sa lanr. Bu i lemin olu turulmas ve sürdürülebilmesi için havadaki oksijenin vücuda alnmas ve çe itli dokulara ta nmas gerekir. Solunum yoluyla vücuda giren karbonmonoksit kann oksijen ta ma kapasitesini azaltr. Bu kapasite belli bir seviyenin altna inerse, karbonmonoksit kan terkederek kaslara geçer ve burada yüksek miktarda karbonmonoksit birikmesi olur. Bu birikimin kalp kaslarna da sirayet etmesi hayati tehlike ta r.

26

Akut karbonmonoksit zehirlenmelerinin ba lca belirtileri, ba a rs, ba dönmesi, gö üste sknt hissi ve bulantdr. Bacak kaslarnda zayflk ve halsizlik hissedilir. Karbonmonoksit oran arttkça önce beniz sararr, sonra pembele ir ve ileri a amada uur kayb ba lar. Karbonmonoksite ksa süre maruz kalnd

takdirde a r akut zehirlenmelerden kurtulma ans yüksektir ve bir kaç saat içinde iyile me olabilir. yile me sonras genelde kalc iz olmaz ancak baz durumlarda beyin fazla etkilenmi olabilir ve bunun sonucu olarak sinirsel belirtiler kalc olabilir. C) Korunma: * lemler karbonmonoksidin en az olu aca biçimde düzenlenmeli, olas karbonmonoksit birikimlerinin önlenmesi için genel ve lokal ekzost havalandrma sa lanmaldr.

* Gaz tesislerinin bakm dikkatle yaplmal, bu bakm yaplrken kaçaklar iyi kontrol edilmeli ve durdurulmaldr.

* Karbonmonoksit bakmndan çok tehlikeli olan yerlere i çilerin süzücü veya hava maskesi kullanmalar sa lanmaldr.

* Karbonmonoksit tehlikesi olan i yerlerinde sk sk bu gazn deteksiyonu yaplp, i yeri havas iyice kontrol edilmelidir.

* Tbbi korunma önlemi olarak i e giri muayenelerinde anemisi, tiroid hastal , astm, kronik bron iti olanlar karbonmonoksit sözkonusu olan i lere yerle tirilmemeli ve bu i lerde çal trlmamaldr. Karbon monoksit zehirlenmelerinde ilk yardm hizmeti son derece önemli oldu undan, üzerinde titizlikle durulmaldr. D) Tedavi: CO� e maruz kalan kimse acilen temiz havaya çkarlmaldr. Solunum durmu ise solunum yollar kontrol edilerek açk oldu u saptandktan sonra suni solunum ba latlmaldr. Kalp masaj gerekli olabilir. Hastaya derhal oksijen takviyesiyle solunum sisteminde olu abilecek enfeksiyonlar önlemek için antibiyotik verilmelidir.

27

GALVANOTEKN K TES SLER NDEK KAZALARDA LK YARDIM

AS TLER (Örnek : H2SO4, HCl, HNO3)

A- Cilt: Krmzlk, i lik ve iltihap te ekkülü (Nitrik asitlere kar yakc iltihap, krom asitinde yara te ekkülü).

lk Yardm: Cilt bol su ile ykanarak asitin tesiri azaltlacak, sonra kurulanp çok ince gazl bez ile sarlacak. B- Gözler: Kzarklk, devaml gözya ve pnarlarda i lik, göz kapa nda kuvvetli yanma.

lk Yardm: Gözler hemen en az 10 dakika bol su ile ykanmaldr. Kokainli göz damlas damlatn ve doktora gidin. C- Solunum organlar: Asit buharlar ve gazlar yukar solunum yoluna girince, bo azda yanmaya ve öksürü e neden olur (Krom asidi grtlak zarn zedeler ve hatta perdesini parçalar). lk Yardm: Temiz hava ve sakin bir yer. Doktor yardm. Kesinlikle suni tenefüs yaptrmayn. D- Sindirim organlar: E er asitler yutulursa dudaklarda, a zn içinde, yemek borusunda ve midede yanmalar belirir. Yutkunma zorluklar, bo ulma alametleri, baygnlk, kusma ve sonuçta kendini kaybetme.

lk Yardm: Bol miktarda süt, yumurta beyaz, yulaf ezmesi verilir. Tuz katiyen yasaktr. Kusmaya, mide yrtlma tehlikesi oldu undan te vik etmeyin. Acele olarak doktor ça rn.

28

YAKICI ALKAL LER (Sodyum, Kalsiyum, Potasyum Hidroksitler)

A- Cilt: Kzarklk, i lik. Yanan ve derine tesir eden yaralar.

lk Yardm: Bol su ile alkalinin tesirini azaltacak ekilde ykamak, sonra kurulayarak gazl bezle sarmak. Acil hallerde; yemek sirkesine yar yarya su katlarak tahri noktasna sürülmelidir. B- Gözler: Kzarklk, ya arma ve pnarda i lik. Göz kapa nda derine nüfuz etmi tahri lere de rastlanr.

lk Yardm: Gözler en az 10 dakika bol su ile ykanmaldr. Acil hallerde hemen doktora gidilmelidir. C- Solunum organlar: Alkali gaz ve buharlarn nefes alma esnasnda üst solunum yolundan girerek ince derilerde yanma hasl etmesi mümkündür. Öksürük ve grtlakta yanmalar olur.

lk Yardm: Scak, sakin bir ortamda bol temiz hava aldrn ve doktor ça rn. D- Sindirim organlar: E er alkaliler yutulduysa, a zda, yemek borusu ve midede yanmalar olur. Kuvvetli yutkunma sknts, bo ulma hissi, kusma ve baynlk kendini gösterir.

lk Yardm: Süt, yulaf ezmesi ve çi yumurta verilir. Mide yrtlma tehlikesi oldu undan, hiçbir zaman kusmaya zorlanmamaldr. Alkaliler asitlerden daha tehlikelidir, bu sebeple acele olarak hastaneye ba vurmak gerekmektedir. Bu tedbirler hemen her yakc madde için geçerlidir.

AMONYAK

A- Nefes alma esnasnda, Amonyak solunum yollarn yakar ve ince derileri tahri eder. Kuvvetli hallerde ba dönmesi ve grtlakta i lik ortaya çkar.

29

lk Yardm: Temiz hava ve mutlak istirahat, mümkünse oksijen vermek ve doktor ça rmak. KES NL KLE SUN TENEFFÜS YAPTIRMAYIN. B- Göze olan tesirler halinde, göz hemen bol su ile ykanmal ve acele olarak bir göz doktoruna ba vurulmaldr. GEÇ KALINIRSA GÖRME KAB L YET KAYBED L R. C- Yutma halinde, süt, yulaf ezmesi ve çi yumurta verilir. Mide yrtlma tehlikesi oldu undan, hiçbir zaman kusmaya zorlanmamaldr. Alkaliler asitlerden daha tehlikelidir, bu sebeple acele olarak hastaneye ba vurmak gerekmektedir. Bu tedbirler hemen her yakc madde için geçerlidir.

ARSEN K

Arsenik, önce szlamayan derin yaralar açar, sinir ve kanda zehirlenmeler, arsenik yutulursa bir kaç saat içinde a zda madeni bir tad, kuruma, yanma ve baylma, devamnda halsizlik, kusma, karn a rs ve baygnlk.

lk Yardm: E er ahs kendini biliyorsa kusturun, süt, yulaf ezmesi, yumurta ak verin ve acele olarak doktor ça rn.

BENZ N

Benzin sersemleten, cildi ve solunum giri yollarn yakan bir maddedir. Ekseri solunum yollarndan vücuda girer, ba dönmesi, ba a rs, sarho luk, baygnlk, yakc öksürük, titreme, kramp, kendini kaybetme, nefesin benzin kokmas gibi belirtileri olur.

lk Yardm: Temiz havaya çkmak, elbiseler benzin kokuyorsa çkarmak, mümkünse oksijen vermek, nefes alamama halinde suni teneffüs yaptrmak. Yutupta kendini kaybetme halinde kusturmak ve acele doktor ça rmak.

30

BENZOL

Benzol yaylnca sinir sistemine tesir eder. Nefes alma yoluyla kan zehirler. Belirtileri: Sarho luk, kusma, ba n a rla mas, yüz kzarmas, kramp, kendini kaybetmek ve nefesin benzol kokmas.

lk Yardm: Temiz havaya çkmak, elbiseler benzin kokuyorsa çkarmak, mümkünse oksijen vermek, nefes alamama halinde suni teneffüs yaptrmak ve acele doktor ça rmak.

KARBON OKS TLER N ANORGAN K B LE KLER (Trikloretilen, Perkloretilen)

Bu bile ikler yakc ve yaylcdr. Bunlar ekseri kuvvetli karaci er zehirleridir. Kan dola m ve solunum zorlanr.

Belirtileri: Sarho luk, adale sertle mesi, nabzn zayflamas, devaml krmz lekeler, nefes zorlu u, kuvvetli sersemlik, kalp ve nefes darl .

lk Yardm: Temiz hava, sükunet ve scak. Elbiseler çkarlp bir örtü ile örtmek, elleri ve ayaklar ovmak ve frçalamak gerekir. Nefes alamama halinde suni tenefüs yaptrlmal mümkünse oksijen verilmeli ve acele doktor ça rmaldr.

S YANÜR

a- Nefes yoluyla giren çok miktarda siyanür ani ölüme neden olur. Nefes alma esnasnda grtlakta yanma, soluma zorlu u, ba a rs, baygnlk, kusma, kollarda kramp, kpkrmz bir yüz ve halsizlik görülür. (0,2 � 0,3 ppm/m³)

lk Yardm: Soluma zorlu unda suni teneffüs yaptrn ve hemen doktor ça rn. b- Cilde temasta kuvvetli terleme.

31

lk Yardm: Temas yeri derhal bol su ile ykanmaldr. Soluma zorlu unda suni teneffüs yaptrn ve hemen doktor ça rn. c- Yutulmas halinde siyanür ani ölüme neden olur. Nefes alma esnasnda grtlakta yanma, soluma zorlu u, ba a rs, baygnlk, kusma, kollarda kramp, kpkrmz bir yüz ve halsizlik görülür.

lk Yardm: Uyank tutarak kusturmaya çal lmaldr. Soluma zorlu unda suni teneffüs yaptrn ve hemen doktor ça rn.

KLOR

Klor bütün giri yollarndaki derileri tahri eder, solunum yoluyla vücuda girince devaml gözya , yakc öksürük, nefessizlik, kramp, bo ulma ve gö üste sk ma hissedilir. Bol miktarda alnan klor ci erde su toplanmasna neden olur.

lk Yardm: Elbiseler klor kokuyorsa çkarlmal, temiz hava, scak ve sakin bir yerde istirahat. KES NL KLE SUN TENEFFÜS YAPTIRILMAZ.

N TRO GAZLARI

Nitro gazlar, nitrik asitle çal malarda hasl olan kahverengi veya krmz gazlar olup hayati tehlike arzeder. Bunlar nefes almay zorla trr ve nefes yollarn tahri eder. Öksürük, ba a rs ve kusma yapar. Ancak bir saat sonra nefessizlik, baygnlk ve ci erde öldürücü su toplanmas olur. Bazen hemen kramplar, dü me ve nefessizlik görülür.

lk Yardm: Temiz hava, scak ve sakin yer ve mutlak istirahat. Sv bir ey içirmeyin, doktora götürün. KES NL KLE SUN TENEFFÜS YAPTIRILMAZ.

32

KUR UN TUZLARI

Genellikle toz veya gaz halinde alnr. Büyük miktarda yutmalarda ani zehirlenmelere neden olur.

lk Yardm: Kusturularak süt verilmeli ve doktor ça rmaldr.

CIVALI B LE KLER

Bunlar yutulunca kana kar arak baygnlk, kusma, yanma, böbreklerde tahri husule getirir. Genellikle gaz veya toz olarak alnr ve yava zehirlenme görülür.


BAKIR SÜLFAT (Gözta )

Yutulursa ye il, mavi renkli kusmalar, salya akmas, grtlakta yanma görülür. Daha sonra baylma ve dola m bozukluklar görülür.


FLUX AS D

Kuvvetli bir asittir. Cilt ve ince deriyi yakarak derine iner ve çok ac veren yaralar açar.

lk Yardm: Yaray bol su ile ykayn. Acele olarak tbbi müdahale yaptrn.

33

GALVAN K AS TLER NE KAR I KORUYUCU TEDB RLER

Galvano tesislerinde çal an tüm i çiler tarafndan bilinmesi zorunlu olan yararl bilgiler: 1. Deri hastalklar:

Galvano tesislerinde çal anlar ve buna yakn faaliyetlerde bulunanlar tehdit eden deri hastalklarndan saknmann ilk yolu deri temizli ine önem vermektir. Bundan dolay, i e ba lamadan önce temizleyici maddelerle ykanan ellere koruyucu çal ma merhemi ve deri temizleme kremi haline getirilmi ya lar yeter derecede sürülmelidir. Ellerdeki, kollarn alt ksmlarndaki yara, kesik ve çatlaklar, i e ba lamadan önce yakc maddelerin tesirlerini önleyecek ekilde sarlmaldr. Korunma tedbiri alnmadan (örne in eldivensiz) elleri banyolara veya sv maddelere sokmak, kar trmak, banyoya dü en bir eyi çkarmak icabederse, muhakkak mekanik aletlerden (kanca, kürek, çengel vs.) faydalanmak, gerekti inde deliksiz, sa lam lastik eldivenlerle elleri banyoya sokmak gerekmektedir.

Krom banyolarnn çözücü maddelerinden sçrayan damlalar, elbiseleri deler ve deride yaralara, çbanlara neden olur. Hemen yarann temizli i yaptrlmal ve daha tehlikeli yanmalara neden olabilecek sçramalardan korunmaldr.

2. ÇALI MA YERLER NDE S GARA ÇMEK, TÜTÜN VE SAKIZ Ç NEMEK, YEMEK YEMEK ÇOK TEHL KEL D R.

3. Çal ma esnasnda koruyucu elbise, gözlük, tozluk, eldiven ve nefes koruma cihazlar kullanlmaldr.

4. Svya de ecek ve svy emerek cilde zararl olacak

34

uzun kollu elbiselerle çal mamak gerekmektedir.

yerindeki teçhizattaki eksiklikler ve arzalar (örne in havalandrma, çekme vs.) derhal idareye haber verilmeli ve onarm süratle yaptrlmaldr.

5. Banyolarn kurulmasn muhakkak tam yetkili ki ilerin yapmas gerekmektedir.

ASLA AS T ÜZER NE SU DÖKÜLMEMEL D R! Sçrama yapar, yüzü, gözü veya cildi yakar. Su içerisine asit yava yava dökülmelidir. Bilhassa sülfürik asidin derecesini dü ürmek için su ilave edildi i zaman, kendili inden ortaya çkan hararet çok tehlikelidir.

YAKICI ALKAL K KARI IMLARIN KARI TIRILMASINDA madeni boru de il, tahta çubuklar kullann. Yakc alkalileri küçük parçalar halinde banyoya atn.

Kat maddeleri küçültürken, ezerken muhakkak surette gözlük ve nefes koruyucu cihazlar kullann.

6. parçalarn banyolara koyarken mümkün olabilecek tehlikelere kar bilgi sahibi olun.

7. Kullanlmayan siyanür banyolarnn üstünü örtün.

8. Bir banyoyu veya banyonun bir ksmn bo altaca nz zaman, hiçbir ekilde içerisinde zararl kar m ve zehirli gaz kalmayacak ekilde bol su ile ykayn.

9. Banyolarn bo altlmas muhakkak surette yetkili ahslarn nezareti altnda yaplmaldr.

10. Hiç bir zaman siyanür tuzlarn ve elektrolitlerini asit banyolar ile veya asitli temizleme suyu ile bir araya getirmeyin.

11. Asitlerin doldurulmasnda evvelve hazrlanm aletleri kullann ve asit galonlarn itina ile sevkedin, doldurma ve bo altma i lemi hiçbir zaman emerek yaplmamaldr.

12. Bir galvanoteknik i çisi olarak, her an olu abilecek yaralanma, zehirlenmelere kar ilk yardm tedbirlerini ö renin. Beraber çal t nz arkada larnzn ö renmesinde de yardmc

35

olun.

13. Banyolarn iç ksmlarnn temizlenmesi esnasnda çok zehirli gazlar hasl olabilir. Bu banyolarn temizlenmesi i leminin ancak emniyet tedbirleri alndktan sonra ve yetkili ki ilerin nezareti altnda yaplmas gerekmektedir.

14. Zor nefes alma, bulant hissedersen temiz hava almaya çkn ve çal ma çevresini havalandrn.

15. Bilhassa nefessiz kalma, kusma ve benzeri arazlarn hissedilmesi durumunda hemen yetkililere haber verin ve doktora görünün.

PATLAMA TEHL KES OLAN MADDE VE PREPARATLAR (Sv halde)

Örnek: Etilnitrit, Etilnitrat.

Özellikler: Bu svlar stld nda veya azck vurulup sürtünmeye tabi tutuldu unda, ayrca stlmadan bile patlayabilirler. Bu da svnn son derece hzl bozunmasndan ve ayn zamanda fazla miktarda gaz te ekkülünden olur.

Bu gruba giren baz maddeler ayrca shhate zararl olup, cildi ciddi ekilde etkilerler. A) Emniyetle ilgili genel tavsiyeler: * Patlama tehlikesi olan maddelerle emin bir ekilde çal abilmek için bunlarn yangn ve patlama tehlikesi hakknda bilgi sahibi olmak, hem de bu svlarn kendilerine has baz özelliklerini bilmek gerekmektedir.

* Patlama tehlikesi olan svlarn bulundu u yerlerde dikkat edilmesi gereken en mühim ey, o yerin iyice havalandrlmas ve i ba nda temizli e önem verilmesidir. yerinde elektrostatik yüklemelere kar alnan tedbirlerin arzal olmamalarna ve elektrik cihazlar, açk alev gibi kvlcm veya s kayna olabilecek hiçbir eyin çal t nz yerin yaknnda bulunmamasna dikkat edin.

36

* ba ndaki dikkat ve yasak i aretlerine, sandk, kutu ve kaplarn üzerindeki dikkat ve tehlike i aretlerine ve emniyetle ilgili tavsiyelere uyun.

* Bu svlarla çal rken daima giyilmesi ve taklmas gereken - Alev kapmaz, antistatik koruyucu elbise veya önlük, - Tam koruyucu gözlük veya koruyucu yüz siperi, - Szdrmaz eldiven, - Çuha veya deri ayakkab, - Gereken filtre ve nefes maskesi, gibi vücudu koruyucu araçlar kullann.

* ten sonra daima ellerinizi su ve sabunla ykayn.

* ve depo mahallerinde sigara içmeyin, alkol yasa na riayet edin, ve açkta yiyecek maddeleri brakmayn. B) Bu maddelerle nasl çal lr? * Patlama tehlikesi olan svlar mümkünse sadece krlmaz kaplarda muhafaza edin. Kab dikkatli kullanp itmekten ve darbeden saknn. Kaplar sürüklemeyip ta yn. Çal t nz yerde sonras için yedek madde bulundurmayn. Bu maddeler çal t nz yerde asla uzun müddet kalmamaldr. Krlma tehlikesi daha az oldu undan dolay plastik kaplar cam kaplardan daha güvenlidir. Kirli kaplar çal t nz yere getirmeden önce temizleyin.

* Ufak, krlabilir i eleri daima, kulplu plastik kova gibi uygun kaplara koyarak ta yn.

* çinde patlama tehlikesi olan svlar bulunan kaplarn says çok ise, smsk ve szdrmaz ekilde kapal vaziyette, i mahallinden ayr, serin ve iyi havalanan bir yerde kilitli olarak muhafaza edin. Kolayca alevlenebilen malzeme, patlayc maddeler, kendi kendine alevlenebilen ve ate i besleyici maddeler ayn yerde depo edilemez.

* Çal t nz yerde hiçbir zaman açk kap brakmayn. Bu gibi kaplar güne ten ve di er s kaynaklarndan koruyun.

37

Kapal ve topra a ba lanm cihazlarla ve etkili bir ekilde i leyen bir emme tertibat altnda çal n. Tesisleri ve yerleri daima temiz tutun, elektrikli süpürge kullanmayn.

* Boru, kap ve iletici tesisler tamir edilmeden önce bo altlmal ve temizlenmelidirler. Tamirden sonra hareket eden takmlar üzerindeki vida, takoz, somun gibi parçalar tekrar gev emeyecek hale getirmeye dikkat edin. Kullanm oldu unuz aletleri ortalkta brakmayn.

* Svy bir kaptan ba ka bir kaba aktarrken, svnn lüzumsuz yere etrafa saçlmamasna, kabn devrilmemesine ve sürtünmemesine dikkat edin. Kullanaca nz kaplar tertemiz olmaldr. Kabn üstündeki yaz ile içindeki maddenin uygunlu unu kontrol edin.

* Ba ka maddelerle kar m yaparken, istenmeyen kimyevi geli melere yol açmamak için maddeleri gereken sra ve miktarlarda ilave etmeye dikkat edin. Önünüzdeki maddelerin, gerçekten istenen maddeler olup olmad n kontrol edin. Yanl madde kullanm büyük kazalara yol açabilir.

* Su yollarnda yangn ve patlama tehlikesine sebep olmamak için bu maddelerin kanalizasyona ula trlmalar yasaktr.

* Sv maddeler kabndan dökülür ise dikkat ve itina ile toplayn ve bu i leri yaparken mutlaka szdrmaz eldiven ve koruyucu gözlük kullann.

* Bu maddelerin cilt, göz ve elbiseleriniz ile do rudan do ruya temasndan kaçnn. Elbiseniz böyle bir madde ile slanrsa derhal çkarn, çünkü slak elbise patlama ve yangn tehlikesini büyütür. Sokak elbiseleri ile i elbiselerinizi ayr ayr yerlerde muhafaza edin. C) lk yardm hakknda tavsiyeler: * Cilde temas ederse derhal bol su ile ykayp gev ek bir sarg yapn. Göze kaçarsa göz kapaklarn iyice açp birkaç dakika müddetle akar su ile ykayp ondan sonra derhal göz

38

doktoruna gidin.

* Bir yeriniz yanarsa derhal ve ac yok oluncaya kadar so uk su ile ykayn. Yüz ve göz yanklarn sarmayn. Derhal doktora gidin.

ATE BESLEY C MADDE VE PREPARATLAR (Sv halde) Örnek: Dumanl Nitrat Asidi (Kezzap), Krom Sülfat Asidi, Hidrojen Peroksit.

Özellikler: Bu sv maddelerin kendileri yanmazlar. Fakat yanabilen maddelerle birlikte bulunduklarnda oksijen gaz serbest brakrlar ve bu arada öyle iddetli bir reaksiyon olu ur ki, bu yanabilen maddeleri ba ka bir alevlenme kayna olmakszn dahi alevlendirir ve yangn durumunda da bu sebeple yangn kuvvetlendirirler. Kolay alevlenebilir svlarla bir araya geldiklerinde meydana gelen reaksiyon son derece iddetli olabilir. A) Emniyetle ilgili genel tavsiyeler: Ate i besleyici sv maddelerle emin bir ekilde çal abilmek için gerek bu maddelerin, yanabilen maddelerle temas ettiklerinde meydana gelen tehlikeyi, gerekse bu maddelerin baz da layc özelliklerini tanmak arttr. Kendi emniyetiniz için a a daki tavsiyelere önem verin.

* Ate i besleyici sv maddelerle emniyetli bir ekilde çal abilmek için dikkat edilmesi gereken en mühim ey, bu maddelerin yanabilen malzeme ile temasn kati surette önlemektir. Bu sebepten intizam ve temizlik çok önemlidir. Elbiselerinizin ate i besleyici sv maddelerle temas etmelerini önlemeye bakn. Çal t nz yerin yaknnda odun, ka t ve benzerleriyle, yanabilen maddelerin bulunmamasna özen gösterin. Yerlerin ve dö emenin temiz olmasna dikkat edin.

* ba ndaki dikkat ve yasak i aretlerine, sandk, kutu ve kaplarn üzerindeki dikkat ve tehlike i aretlerine ve emniyetle ilgili tavsiyelere uyun.

39

* Bu svlarla çal rken daima giyilmesi ve taklmas gereken - Alev kapmaz, antistatik koruyucu elbise veya önlük, - Tam koruyucu gözlük veya koruyucu yüz siperi, - Szdrmaz eldiven, - Çuha veya deri ayakkab, - Gereken filtre ve nefes maskesi, gibi vücudu koruyucu araçlar kullann.

* ten sonra daima ellerinizi su ve sabunla ykayn.

* ve depo mahallerinde sigara içmeyin, alkol yasa na riayet edin ve açkta yiyecek maddeleri brakmayn. B) Bu maddelerle nasl çal lr? * Sv maddeleri yalnzca bu svlara mahsus kaplara koyun. Krlma tehlikesi bir yana braklrsa ta , porselen veya cam kaplar bu i e en uygun kaplardr. Dayankl plastik kaplar da kullanlabilir.


* Kaplar iyice ve szdrmaz ekilde kapanm olarak, iyi havalandrlan bir yerde muhafaza edilmelidir. Kaplarn %95'den fazla dolu olmamasna dikkat edin. Bir kaptan sv aldysanz, onu tekrar ayn kaba koymayn.

* Çal t nz yerde hiçbir zaman açk kap brakmayn. Bu gibi kaplar güne ten ve di er s kaynaklarndan koruyun. Kapal ve topra a ba lanm cihazlarla ve etkili bir ekilde i leyen bir emme tertibat altnda çal n. Tesisleri ve yerleri daima temiz tutun, elektrikli süpürge kullanmayn.

* Boru, kap ve iletici tesisler tamir edilmeden önce bo altlmal ve temizlenmelidirler. Tamirden sonra hareket eden takmlar üzerindeki vida, takoz, somun gibi parçalar tekrar gev emeyecek hale getirmeye dikkat edin. Kullanm oldu unuz aletleri ortalkta brakmayn.

* Svy bir kaptan ba ka bir kaba aktarrken, svnn

40

lüzumsuz yere etrafa saçlmamasna, kabn devrilmemesine ve sürtünmemesine dikkat edin. Kullanaca nz kaplar tertemiz olmaldr. Kabn üstündeki yaz ile içindeki maddenin uygunlu unu kontrol edin.



* Sv maddeler kabndan dökülür ise dikkat ve itina ile toplayn ve bu i leri yaparken mutlaka szdrmaz eldiven ve koruyucu gözlük kullann.

* Bu maddelerin cilt, göz ve elbiseleriniz ile do rudan do ruya temasndan kaçnn. Elbiseniz böyle bir madde ile slanrsa derhal çkarnz, çünkü slak elbise patlama ve yangn tehlikesini büyütür. Sokak elbiseleri ile i elbiselerinizi ayr ayr yerlerde muhafaza edin. C) lk yardm hakknda tavsiyeler: * Cilde temas ederse derhal bol su ile ykayp gev ek bir sarg yapn. Göze kaçarsa göz kapaklarn iyice açp birkaç dakika müddetle akar su ile ykayp ondan sonra derhal göz doktoruna gidin.

* Buhar teneffüs etti iniz takdirde temiz havaya çkn ve doktora gidin.


41

KOLAY ALEVLENEB LEN MADDE VE PREPARATLAR (Alevlenme noktas 21°C� nin altnda olan ve su ile kar trlamayan sv maddeler) Örnek: Eter, sirke esteri, heptan, heksan, toluol.

Özellikler: Bu maddeler umumiyetle sudan daha hafif olup oda ssnda kolayca uçar. Buharlar umumiyetle havadan daha a r olup, hava ile birlikte patlayabilen bir gaz kar m meydana getirir. Bu maddeler cildin üzerine uyu turucu ve kurutucu bir tesir gösterir. Bu maddeler ço u zaman plastik malzemeleri bozar. Hasarl aletler ise kaza tehlikesini artrr. A) Emniyetle ilgili genel tavsiyeler: Kolayca alevlenebilen sv maddelerle emin bir ekilde çal abilmek için, hem yangn ve patlama tehlikesini,hem de bu maddelerin kendilerine has özelliklerini tanmak arttr. Kendi emniyetiniz icab a a daki tavsiyelere önem verin.

* çinde kolay alevlenebilen bir sv madde bulunan yerlerde en mühim ey, i ba nda temizli e son derece önem vermek ve o yerin iyice havalandrlmasna dikkat etmektir.

yerinde elektrostatik yüklemeler kar alnan tedbirlerin hasarl olmamasna ve elektrik cihazlar, açk alev gibi kvlcm veya s kayna olabilecek hiçbir eyin çal t nz yerin yaknnda bulunmamasna dikkat edin.

* ba nda dikkat ve yasak i aretlerine, sandk, kutu ve kaplarn üzerindeki dikkat ve tehlike i aretlerine ve emniyetle ilgili tavsiyelere riayet edin.

* Mevcut teknik korunma tesislerinden faydalann.

* Bu svlarla çal rken daima giyilmesi ve taklmas gereken; - Alev kapmaz, antistatik koruyucu elbise veya önlük, - Tam koruyucu gözlük veya koruyucu yüz siperi, - Szdrmaz eldiven, - Çuha veya deri ayakkab, - Gereken filtre ve nefes maskesi, gibi vücudu koruyucu

42

araçlar kullann.

B) Bu maddelerle nasl çal lr? * Kolayca alevlenebilen svlar mümkünse yalnz bu i e uygun krlmaz kaplara koyun. Çal t nz yerde daha sonras için yedek sv madde bulundurmayn. Krlma tehlikesinden dolay madeni kaplar cam kaplara göre daha uygundur. Plastik kaplar yangn durumunda tehlikeyi artrr.



* Svy bir kaptan ba ka bir kaba aktarrken, svnn lüzumsuz yere buharla mas ve etrafa saçlmamas için ak yüksekli inin çok az olmasna dikkat edin. Buhar çkarsa emme cihaz veya nefes maskesi kullann.



* Sv maddeler kabndan dökülür ise dikkat ve itina ile toplayn. Bu i leri yaparken mutlaka szdrmaz eldiven ve koruyucu gözlük kullann.

* Bu maddelerin cilt, göz ve elbiseleriniz ile do rudan do ruya temasndan kaçnn. Elbiseniz böyle bir madde ile slanrsa derhal çkarn, çünkü slak elbise patlama ve yangn tehlikesini büyütür. Sokak elbiseleri ile i elbiselerinizi ayr ayr

43

yerlerde muhafaza edin. C) lk yardm hakknda tavsiyeler: * Cilde temas ederse derhal bol su ile ykayp gev ek bir sarg yapn. Göze kaçarsa göz kapaklarn iyice açp birkaç dakika müddetle akar su ile ykayn, sonra derhal göz doktoruna gidin.

* Böyle bir sv maddeyi yuttu unuz takdirde, süt ve alkol d nda bir içecekten bol miktarda için. Kusmaktan kaçnn.

* Buhar teneffüs etti iniz takdirde temiz havaya çkn ve doktora gidin.


ALEVLENEN MADDE VE PREPARATLAR (Alevlenme noktas 21 - 55°C arasnda bulunan

ve su ile kar trlamayan svlar) Örnek: Etilglikolasetat, dipenten, sirke asidi amilesteri, terebentin ya .

Özellikler: Bu maddeler umumiyetle sudan daha hafif olup oda scakl nda ksmen uçucudur. Buharlar genellikle havadan a r olup, alevlenme noktasnn üzerinde hava ile patlama tehlikesi olan bir kar m meydana getirir. Baz maddelerin cilt üzerinde uyu turucu ve kurutucu etkisi olur. A) Emniyetle ilgili genel tavsiyeler: Alevlenebilir svlarla güvenli bir ekilde çal abilmek için, hem yangn ve patlama tehlikesini, hem de bu maddelerin kendilerine has özelliklerini tanmak arttr. Kendi emniyetiniz icab a a daki tavsiyelere önem verin.

* çinde alevlenebilir bir sv madde bulunan yerlerde en mühim ey, i ba nda temizli e son derece önem vermek ve o yerin iyice havalandrlmasna dikkat etmektir. yerinde

44

elektrostatik yüklemeler kar alnan tedbirlerin hasarl olmamasna ve elektrik cihazlar, açk alev gibi kvlcm veya s kayna olabilecek hiçbir eyin çal t nz yerin yaknnda bulunmamasna dikkat edin.


* Mevcut teknik korunma tesislerinden faydalann.

* Bu svlarla çal rken daima giyilmesi ve taklmas gereken; - Alev kapmaz, antistatik koruyucu elbise veya önlük, - Tam koruyucu gözlük veya koruyucu yüz siperi, - Szdrmaz eldiven, - Çuha veya deri ayakkab, - Gereken filtre ve nefes maskesi, gibi vücudu koruyucu araçlar kullann. B) Bu maddelerle nasl çal lr? * Alevlenebilir sv maddeleri mümkünse yalnz bu i e uygun krlmaz kaplara koyun. Çal t nz yerde daha sonras için yedek sv madde bulundurmayn. Krlma tehlikesinden dolay madeni kaplar cam kaplara göre daha uygundur. Plastik kaplar yangn durumunda tehlikeyi artrr.



* Svy bir kaptan ba ka bir kaba aktarrken, svnn lüzumsuz yere buharla mas ve etrafa saçlmamas için ak yüksekli inin çok az olmasna dikkat edin. Buhar çkarsa emme cihaz ve ya nefes maskesi kullannz.

45




* Bu maddelerin cilt, göz ve elbiseleriniz ile do rudan do ruya temasndan kaçnn. Elbiseniz böyle bir madde ile slanrsa derhal çkarn, çünkü slak elbise patlama ve yangn tehlikesini büyütür. Sokak elbiseleri ile i elbiselerinizi ayr ayr yerlerde muhafaza edin. C) lk yardm hakknda tavsiyeler: * Cilde temas ederse derhal bol su ile ykayp gev ek bir sarg yapn. Göze kaçarsa göz kapaklarn iyice açp birkaç dakika müddetle akar su ile ykayp ondan sonra derhal göz doktoruna gidin.


* Buhar teneffüs etti iniz takdirde temiz havaya çkn.


ZOR ALEVLEN R MADDE VE PREPARATLAR (Alevlenme noktas 55 - 100°C arasnda bulunan

ve su ile kar trlamayan sv maddeler) Örnek: Asit sirke esteri, butilglikol, o-toluidin, dizel yakt.

46

Özellikler: Bu maddeler umumiyetle sudan daha hafif olup s yükseldi inde ksmen uçucu olur. Buharlar genellikle havadan a r olup, alevlenme noktasnn üzerinde hava ile patlama tehlikesi olan bir kar m meydana getirir. Bundan ba ka bu maddelerin bazlar cildi kurutur veya da layc olur. Plastik maddeleri genellikle bozar. Hasarl ve arzal aletler ve zemin kaza tehlikesini artrr. A) Emniyetle ilgili genel tavsiyeler: Zor alevlenir svlarla güvenli bir ekilde çal abilmek için, hem yangn ve patlama tehlikesini, hem de bu maddelerin kendilerine has özelliklerini tanmak arttr. Kendi emniyetiniz icab a a daki tavsiyelere önem verin.

* çinde zor alevlenebilir bir sv madde bulunan yerlerde en mühim ey, i ba nda temizli e son derece önem vermek ve o yerin iyice havalandrlmasna dikkat etmektir. yerinde kullanlan tedbirlerin, svlarn rastgele dökülmesinden meydana gelmi arzalar olmamasna ve elektrik cihazlar, açk alev gibi kvlcm veya s kayna olabilecek hiçbir eyin, çal t nz yerin yaknnda bulunmamasna dikkat edin.


* Mevcut teknik korunma tesislerinden faydalann. Bu tesisler sizi yanklardan ve shhatinize gelebilecek zararlardan korur.

* Kapa olan kaplar kapatn,

* Yalnz kvlcm sçratmayan,çözücülere kar dayankl aletler kullann,

* Emme tertibatnn verimli bir ekilde i leyip i lemedi ini kontrol edin,

* Svy bir kaptan bo altrken veya bir ba ka kaba iletirken gerekli aletleri kullann,

47

* Elektrikli cihazlardan sadece bu i için gerekli olanlarn kullann.

* Bu svlarla çal rken daima giyilmesi ve taklmas gereken; - Alev kapmaz, antistatik koruyucu elbise veya önlük, - Tam koruyucu gözlük veya koruyucu yüz siperi, - Szdrmaz eldiven, - Çuha veya deri ayakkab, - Gereken filtre ve nefes maskesi, gibi vücudu koruyucu araçlar kullann. B) Bu maddelerle nasl çal lr? * Zor alevlenebilir sv maddeleri mümkünse yalnz bu i e uygun krlmaz kaplara koyun. Çal t nz yerde daha sonras için yedek sv madde bulundurmayn. Krlma tehlikesinden dolay madeni kaplar cam kaplara göre daha uygundur. Plastik kaplar yangn durumunda tehlikeyi artrr.





* Su yollarnda yangn ve patlama tehlikesine sebep

48

olmamak için bu maddelerin kanalizasyona ula trlmalar yasaktr.

* Sv maddeler kabndan dökülür ise dikkat ve itina ile toplayn ve bu i leri yaparken mutlaka szdrmaz eldiven ve koruyucu gözlük kullan.

* Bu maddelerin cilt, göz ve elbiseleriniz ile do rudan do ruya temasndan kaçnn. Elbiseniz böyle bir madde ile slanrsa derhal çkarn, çünkü slak elbise patlama ve yangn tehlikesini büyütür. Sokak elbiseleri ile i elbiselerinizi ayr ayr yerlerde muhafaza edin. C) lk yardm hakknda tavsiyeler: * Cilde temas ederse derhal bol su ve sabun ile ykayn.

* Göze kaçarsa göz kapaklarn iyice açp birkaç dakika müddetle akar su ile ykayp ondan sonra derhal göz doktoruna gidin.




KOLAY ALEVLENEB L R MADDE VE PREPARATLAR (Su ile kar abilen ve alevlenme noktalar

21°C� den a a olan sv maddeler) Örnek: Aseton, metanol, etanol, dioksan.

Özellikler: Bu sv maddeler su ile her oranda kar abilir. Oda scakl nda kolay uçucu olur. Buharlar genellikle havadan a r olup, hava ile patlayabilen bir kar m meydana getirir. Bazlar cildin üzerinde uyu turucu ve kurutucu bir etki gösterir ve da layc olur. Plastik maddeleri ksmen bozar. Arzal aletler ve

49

zemin için tehlike yaratr.

A) Emniyetle ilgili genel tavsiyeler: Kolay alevlenebilen svlarla güvenli bir ekilde çal abilmek için, hem yangn ve patlama tehlikesini, hem de bu maddelerin kendilerine has özelliklerini tanmak arttr. Kendi emniyetiniz icab a a daki tavsiyelere önem verin.

* çinde kolay alevlenebilen bir sv madde bulunan yerlerde en mühim ey, i ba nda temizli e son derece önem vermek ve o yerin iyice havalandrlmasna dikkat etmektir.

yerinde elektrostatik yüklemeler kar alnan tedbirlerin hasarl olmamasna ve elektrik cihazlar, açk alev gibi kvlcm veya s kayna olabilecek hiçbir eyin çal t nz yerin yaknnda bulunmamasna dikkat edin.


* Mevcut teknik korunma tesislerinden faydalann. Bu tesisler sizi yanklardan ve shhatinize gelebilecek zararlardan korur.

* Kapa olan kaplar kapatn,

* Yalnz kvlcm sçratmayan, çözücülere kar dayankl aletler kullann,

* Emme tertibatnn verimli bir ekilde i leyip i lemedi ini kontrol edin,

* Svy bir kaptan bo altrken veya bir ba ka kaba iletirken gerekli aletleri kullann,

* Elektrikli cihazlardan sadece bu i için gerekli olanlarn kullann.

* Bu svlarla çal rken daima giyilmesi ve taklmas gereken; - Alev kapmaz, antistatik koruyucu elbise veya önlük, - Tam koruyucu gözlük veya koruyucu yüz siperi, - Szdrmaz eldiven,

50

- Çuha veya deri ayakkab, - Gereken filtre ve nefes maskesi, gibi vücudu koruyucu araçlar kullann.

B) Bu maddelerle nasl çal lr? * Kolay alevlenebilen sv maddeleri mümkünse yalnz bu i e uygun krlmaz kaplara koyun. Çal t nz yerde daha sonras için yedek sv madde bulundurmayn. Krlma tehlikesinden dolay madeni kaplar cam kaplara göre daha uygundur. Plastik kaplar yangn durumunda tehlikeyi artrr.







* Bu maddelerin cilt, göz ve elbiseleriniz ile do rudan do ruya temasndan kaçnn. Elbiseniz böyle bir madde ile

51

slanrsa derhal çkarnz, çünkü slak elbise patlama ve yangn tehlikesini büyütür. Sokak elbiseleri ile i elbiselerinizi ayr ayr yerlerde muhafaza edin. C) lk yardm hakknda tavsiyeler: * Cilde temas ederse derhal bol su ile ykayp gev ek bir sarg yapn. Göze kaçarsa göz kapaklarn iyice açp birkaç dakika müddetle akar su ile ykayp ondan sonra derhal göz doktoruna gidin.




ZEH RL MADDE VE PREPARATLAR (Sv halde) Örnek: Etilanilin, dimetilsülfat, karbon tetraklorür,benzol, nitrobenzol.

Özellikler: Zehirli maddeler ve buharlar solunur, yutulur veya cilt ile temas ederse, maddenin yo unlu una, sya ve temas süresine göre a r zehirlenmelere yol açabilir. Zehirli maddeler ço u zaman da layc ve ate i besleyici özellikler de ta r ve kendileri de yanabilir. Bu maddeler cilt yolu ile derhal vücuda girer. A) Emniyetle ilgili genel tavsiyeler: Zehirlerle emin bir ekilde çal abilmek için bu maddelerin shhate zararl özelliklerini ve kendilerine has di er özelliklerini de tanmak arttr. Kendi emniyetiniz icab a a daki tavsiyelere önem verin.

* En önemli ey çal ma ortamnn düzenli ve temiz olmasdr. Bu artlar altnda zehirle temas etme tehlikesi azalr ve ayn zamanda a ndrc etkileri olan zehirlerin i yeri

52

tesislerine hasar vermesi de önlenmi olur.

* Sandk, kutu ve kaplarn üzerindeki dikkat ve tehlike i aretlerine dikkat etmek gerekmektedir.

* Zehirlerle do rudan do ruya elle çal rken veya cihaz ve ta yc borular tamir ederken daima; - Koruyucu elbise veya önlük, - Koruyucu çizme, - Tam koruyucu gözlük, - Lastik veya plastikten yaplm dayankl koruyucu eldiven - Nefes maskesi, gibi vücudu koruyucu araçlar kullann. Bu araçlarn daima tam ve kusursuz durumda bulunmalarna dikkat edin. Bozuk ve hasarl araçlarn koruyucu etkisi azalr.

* yerinde ve depo mahallinde yemek yemeyin, sigara içmeyin. Yiyecek maddeleri brakmayn. B) Bu maddelerle nasl çal lr? * Zehirli maddeleri sadece bu i için verilmi , üzerleri iyice i aretlenmi , maksada uygun kaplarda muhafaza edin. Krlma tehlikesi bir yana braklrsa ta , porselen ve cam kaplar bu i için en uygunlardr. Polivinilklorür ve polietilen gibi plastik maddeden yahut madenden yaplm kaplar da kullanlabilir.



* Svy bir kaptan ba ka bir kaba aktarrken, svnn lüzumsuz yere buharla mas ve etrafa saçlmamas için ak yüksekli inin çok az olmasna dikkat edin. Buhar çkarsa emme cihaz ve ya nefes maskesi kullann.

* Ba ka maddelerle kar m yaparken, istenmeyen kimyevi

53

geli melere yol açmamak için maddeleri gereken sra ve miktarlarda ilave etmeye dikkat edin. Önünüzdeki maddelerin, gerçekten istenen maddeler olup olmad n kontrol edin. Yanl madde kullanm büyük kazalara yol açabilir.

* Buhar te ekkül ederse derhal maskenizi takn. Maskenin filtresi maddeye uygun olmaldr. Buhar çok fazla ise o yeri derhal terkedin. Buharlar teneffüs etmekten saknn. yerine ancak yeterli bir havalandrmadan sonra girin.

* Zehirli maddelerin cildiniz, gözleriniz ve elbiselerinizle temasndan kaçnn. Elbiseniz böyle bir madde ile slanrsa derhal çkarn iyice ykayn. elbiselerini sokak elbiseleri ile bir arada bulundurmayn. C) lk yardm hakknda tavsiyeler: * Zehirli madde cildinize temas ederse derhal bol su ve bu i için hazr bulunan özel temizleme arac ile ykayn. Gev ek bir sarg yapn. Göze sçrarsa göz kapaklarn iyice açp birkaç dakika müddetle akar su ile ykayn ve derhal göz doktoruna gidin.

* Böyle bir zehiri yuttu unuz takdirde içinize giren zehirin derhal seyreltilmesi ve çkarlmas gerekir. Zehiri yuttuktan az sonra süt ve alkol d nda bir içecekten bol miktarda için ve tekrar tekrar kusun. Zehirli madde veya kusmuk artklarn toplayarak doktora göstermek gerekmektedir.

* Buhar teneffüs etti iniz takdirde derhal temiz havaya çkn. Derhal doktora gidin. Özel bir tedaviye ihtiyaç olabilir.

DA LAYICI MADDE VE PREPARATLAR (Sv halindeki asitler)

Örnek: Tuzruhu, nitrat asidi (kezzap), sülfat asidi, florür asidi, sirke asidi.

Özellikler: Asitler ve buharlar cilde, gözlere ve mukoza zarna (dudak cildi, burun içi cildi) temas ederse, asidin yo unlu una, sya ve temas müddetine göre temas altnda

54

bulunan yerlerin tahri ine veya tahrip olmasna sebebiyet verir. Teknik tesislere temas ederlerse onlar bozabilir ve kaza tehlikesini artrr. Asitlerin ço unun shhati bozucu, ate i besleyici, yanabilir özellikleri vardr ve k altnda bozunabilir. A) Emniyetle ilgili genel tavsiyeler: Asitlerle emin bir ekilde çal abilmek için bu maddelerin shhate zararl özelliklerini ve kendilerine has di er özelliklerini de tanmak arttr. Kendi emniyetiniz icab a a daki tavsiyelere önem verin.

* En önemli ey çal ma ortamnn düzenli ve temiz olmasdr. Bu artlar altnda zehirle temas etme tehlikesi azalr ve ayn zamanda a ndrc etkileri olan zehirlerin i yeri tesislerine hasan vermesi de önlenmi olur.


* Asitlerle do rudan do ruya elle çal rken veya cihaz ve ta yc borular tamir ederken daima; - Koruyucu elbise veya önlük, - Koruyucu çizme, - Tam koruyucu gözlük, - Lastik veya plastikten yaplm dayankl koruyucu eldiven - Nefes maskesi, gibi vücudu koruyucu araçlar kullann. Bu araçlarn daima tam ve kusursuz durumda bulunmalarna dikkat edin. Bozuk ve hasarl araçlarn koruyucu etkisi azalr.

* yerinde ve depo mahallinde yemek yemeyin, sigara içmeyin. Yiyecek maddeleri brakmayn. B) Bu maddelerle nasl çal lr? * Asitleri srf bu i için verilmi , üzerleri iyice i aretlenmi , maksada uygun kaplarda muhafaza edin. Krlma tehlikesi bir yana braklrsa ta , porselen ve cam kaplar bu i için en uygunlardr. Polivinilklorür ve polietilen gibi plastik maddeden yahut madenden yaplm kaplar da kullanlabilir.

55




* Yo un asitler seyreltilirken genellikle çok snr. Onun için her zaman, asidi ince ak la ve azar azar ve ayn zamanda kar trarak seyreltici svya dökün. Tersini asla yapmayn. * Ba ka maddelerle kar m yaparken, istenmeyen kimyevi geli melere yol açmamak için maddeleri gereken sra ve miktarlarda ilave etmeye dikkat edin. Önünüzdeki maddelerin, gerçekten istenen maddeler olup olmad n kontrol edin. Yanl madde kullanm büyük kazalara yol açabilir.

* Buhar te ekkül ederse derhal maskenizi takn. Maskenin filtresi maddeye uygun olmaldr. Buhar çok fazla ise o yeri derhal terkediniz. Buharlar teneffüs etmekten saknn. yerine ancak yeterli bir havalandrmadan sonra girin.

* Zehirli maddelerin cildiniz, gözleriniz ve elbiselerinizle temasndan kaçnn. Elbiseniz böyle bir madde ile slanrsa derhal çkarp iyice ykaynz. elbiselerini sokak elbiseleri ile bir arada bulundurmayn. C) lk yardm hakknda tavsiyeler: * Bir asit cildinize temas ederse derhal bol su ve bu i için hazr bulunan özel temizleme arac ile ykayn. Gev ek bir sarg yapn. Göze sçrarsa göz kapaklarn iyice açp birkaç dakika müddetle akar su ile ykayn ve derhal göz doktoruna gidin.

56

* Asit yutana yaplacak en iyi ilk yardm, asidin üzerinden süt veya yumurta ak ve ekerle çrplm süt içirmek, hemen sonra kusmasna yardmc olmaktr.

* Buhar teneffüs etti iniz takdirde derhal temiz havaya çkn. Derhal doktora gidin. Özel bir tedaviye ihtiyaç olabilir. Florür asidi ile nefes yollarn yakanlar için derhal böyle bir tedaviye ba lamak gereklidir. Nitro gazlarnda oldu u gibi, asit buharnn teneffüsünden, etkisinin neticelerinin belli olmasna kadar belli bir sürenin geçti ini unutmayn.

DA LAYICI MADDE VE PREPARATLAR (Kat halindeki asitler)

Örnek: Kükürt trioksit, krom trioksit, fosfor pentoksit, difosfor asidi.

Özellikler: Kat madde halindeki asitler cilde, gözlere ve mukoza zarna (dudak cildi, burun içi cildi) erimi halde temas ederse veya kat halde temas edip yerine su katlrsa, ki bunun için cildin kendi nemi dahi yeterlidir; temas eden parçann büyüklü üne, sya ve temas müddetine göre temas altnda bulunan yerlerin tahri ine veya tahrip olmasna sebebiyet verir. Teknik tesislere temas ederlerse onlar bozabilir ve kaza tehlikesini artrr. Ayn zamanda daha ba ka zehirli veya ate i besleyici etki gibi özellikler de gösterebilir. A) Emniyetle ilgili genel tavsiyeler: Asitlerle emin bir ekilde çal abilmek için bu maddelerin shhate zararl özelliklerini ve kendilerine has di er özelliklerini de tanmak arttr. Kendi emniyetiniz icab a a daki tavsiyelere önem verin.

* En önemli ey çal ma ortamnn düzenli ve temiz olmasdr. Bu artlar altnda zehirle temas etme tehlikesi azalr ve ayn zamanda a ndrc etkileri olan zehirlerin i yeri tesislerine hasar vermesi de önlenmi olur.


57

* Asitlerle do rudan do ruya elle çal rken veya cihaz ve ta yc borular tamir ederken daima; - Koruyucu elbise veya önlük, - Koruyucu çizme, - Tam koruyucu gözlük, - Lastik veya plastikten yaplm dayankl koruyucu eldiven - Nefes maskesi, gibi vücudu koruyucu araçlar kullann. Bu araçlarn daima tam ve kusursuz durumda bulunmalarna dikkat edin. Bozuk ve hasarl araçlarn koruyucu etkisi azalr.

* yerinde ve depo mahallinde yemek yemeyin, sigara içmeyin. Yiyecek maddeleri brakmayn. B) Bu maddelerle nasl çal lr? * Asitleri srf bu i için verilmi , üzerleri iyice i retlenmi , maksada uygun kaplarda muhafaza edin. Krlma tehlikesi bir yana braklrsa ta , porselen ve cam kaplar bu i için en uygunlardr. Polivinilklorür ve polietilen gibi plastik maddeden yahut madenden yaplm kaplar da kullanlabilir.




* Yo un asitler seyreltilirken ço u zaman çok snr. Onun için her zaman, asidi ince ak la ve azar azar ve ayn zamanda kar trarak seyreltici svya dökün. Tersini asla yapmayn.

58


* Buhar te ekkül ederse derhal maskenizi takn. Maskenin filtresi maddeye uygun olmaldr. Buhar çok fazla ise o yeri derhal terkedin. Buharlar teneffüs etmekten saknn. yerine ancak yeterli bir havalandrmadan sonra girin.

* Zehirli maddelerin cildiniz, gözleriniz ve elbiselerinizle temasndan kaçnn. Elbiseniz böyle bir madde ile slanrsa derhal çkarn ve iyice ykayn. elbiselerini sokak elbiseleri ile bir arada bulundurmayn. C) lk yardm hakknda tavsiyeler: * Bir asit cildinize temas ederse derhal bol su ve bu i için hazr bulunan özel temizleme arac ile ykayn. Gev ek bir sarg yapn. Göze sçrarsa göz kapaklarn iyice açp birkaç dakika müddetle akar su ile ykaynz ve derhal göz doktoruna gidin.

* Asit yutana yaplacak en iyi ilk yardm, asidin üzerinden süt veya yumurta ak ve ekerle çrplm süt içirmek ve hemen sonra kusmasna yardmc olmaktr.

* Toz teneffüs etti iniz takdirde derhal temiz havaya çkn. Derhal doktora gidin. Özel bir tedaviye ihtiyaç olabilir.

PATLAMA TEHL KES OLAN MADDE VE PREPARATLAR (Kat cisim halinde)

Örnek: Yodilbenzol, pikrin asidi, trinitroklorbenzoller, amonyumperklorat.

Özellikler: Bu maddeler stld nda veya vurulup sürtünmeye tabi tutulduklarnda, stlmadan bile patlayabilirler. Bu da maddenin son derece hzl bozunmasndan ve ayn zamanda fazla miktarda gaz te ekkülünden olur.

Bu maddeler de shhate zararl olup cilt yoluyla vücuda geçer.

59

A) Emniyetle ilgili genel tavsiyeler: Patlama tehlikesi olan maddelerle emin bir ekilde çal abilmek için bu maddelerin shhate zararl özelliklerini ve kendilerine has di er özelliklerini de tanmak arttr. Kendi emniyetiniz icab a a daki tavsiyelere önem verin.

* Patlama tehlikesi olan maddelerin bulundu u yerlerde en önemli ey çal ma ortamnn düzenli ve temiz olmasdr.

yerinde elektrostatik yüklemelere kar alnan tedbirlerin arzal olmamalarna, elektrik cihazlar ve açk alev gibi kvlcm veya s kayna olabilecek hiçbir eyin çal t nz yerin yaknnda bulunmamasna dikkat edin.


* Mevcut teknik korunma tesislerinden faydalann. Bunlar sizi yanmalardan ve shhatinize gelebilecek zararlardan korur. - Kapa olan kaplar kapaynz. - Sadece kvlcm sçratmayan aletler kullannz. - Emme tesisatnn tesirli bir ekilde i leyip i lemedi ini kontrol edin. - Maddeyi bir kaptan ba ka bir kaba ta rken, kvlcm olu masna sebebiyet vermeyen aletler kullann ve toz kaldrmamaya dikkat edin.

* Bu maddelerle çal rken, tamirat yaparken daima giyilmesi veya taklmas gereken; - Alev kapmaz, antistatik koruyucu elbise ve önlük, - Tam koruyucu gözlük, - Szdrmaz koruyucu eldiven. - Çuha veya deri ayakkab, - Gereken filtre ile donatlm nefes maskesi, gibi vücudu koruyucu araçlar kullann. Bu araçlarn daima tam ve kusursuz vaziyette bulunmalarna dikkat edin. Bozuk ve hasarl araçlarn koruyucu etkileri azalr.

* ten sonra daima ellerinizi ve yüzünüzü bol su ve sabunla ykayn.

60

* yerinde ve depo mahallinde yemek yemeyin, sigara içmeyin. Yiyecek maddeleri brakmayn. B) Bu maddelerle nasl çal lr? * Patlama tehlikesi olan maddeleri mümkünse sadece krlmaz kaplarda muhafaza edin. Kab dikkatli kullanp itmekten ve vurmaktan saknn. Kab sürüklemeyin, ta yn. Dökülmü maddenin üzerine yerle tirmeyin ve sürtmeyin. Çal t nz yerde sonras için yedek madde bulundurmayn. Böyle maddeler çal t nz bölümde asla uzun süre kalmamaldr. Baz maddeleri uzun süre bir yerde brakmak için birtakm özel artlara dikkat etmek gerekir. Krlma tehlikesi daha az

oldu undan plastik kaplar cam kaplardan daha kullan ldr. Kirli kaplar çal t nz yere gelmeden önce temizleyin.



* Maddeyi bir kaptan ba ka bir kaba ta rken, maddeden lüzumsuz yere toz kalkmamasna, kabn dü memesine, vurulup sürtünmemesine dikkat edin. Patlamaya kar emniyetli, kvlcm sçramasna yol açmayacak aletler kullann. Kullanaca nz kaplar tertemiz olmaldr. Kabn üstündeki yaznn, kabn içindekine uyup uymad n daima kontrol edin. Tahrip olmu paketlerin içindekini gömmeyip, itina ile ortadan kaldrn.

* Yangn ve patlama tehlikesine yol açmamak için bu maddeleri hiçbir zaman çöp kutularna atmayn. Madde artklarn, bunlar yok etmekle görevli ki ilere verin.

* Madde kabndan dökülürse dikkatle alp, di er atklarda yapt nz gibi bunlar yok etmekle vazifeli olanlara verin. Bu i i yaparken muhakkak szdrmaz eldiven ve koruyucu gözlük kullann.

61

* Fazlaca toz çkarsa derhal nefes maskenizi takn. Takmadan önce filtresinin uygunlu unu kontrol edin.

* Bu maddelerin cildiniz, gözleriniz ve elbiselerinizle do rudan do ruya temasndan kaçnn. Elbiseleriniz böyle bir madde ile temas ederse derhal çkarn. Çünkü bu hem shhatinize zararldr hem de patlama ve yangn tehlikesi büyüktür. C) lk yardm hakknda tavsiyeler: * Bu maddeler cildinize temas ederse derhal bol su ile ykayn ve gev ek bir sarg yapn. Göze kaçarsa göz kapaklarn iyice açp birkaç dakika müddetle akar su ile ykayn ve derhal göz doktoruna gidin.


ATE BESLEY C MADDE VE PREPARATLAR (Kat halde) Örnek: Sodyum peroksit, sodyum perklorat, krom trioksit.

Özellikler: Bu maddelerin kendileri yanmaz. Yanabilen maddelerle birlikte bulunduklarnda oksijen gazn serbest brakrlar ve bu arada öyle iddetli bir reaksiyon olur ki bu; yanabilen maddeleri yanlarnda ba ka bir alevlenme kayna olmakszn bile alevlendirir ve yangn durumunda da bu sebepten yangn kuvvetlendirir. Kolay alevlenebilir svlarla bir araya geldiklerinde meydana gelen reaksiyon son derece iddetli olabilir. Bu maddeler da laycdr ve shhate zararldr.

A) Emniyetle ilgili genel tavsiyeler: Ate i besleyici kat maddelerle emin bir ekilde çal abilmek için gerek bu maddelerin yanabilen maddelerle temas ettiklerinde meydana gelebilecek tehlikeleri, gerekse bu maddelerin kendine has baz özelliklerini tanmak arttr. Kendi emniyetiniz icab a a daki tavsiyelere önem verin.

62

* Ate i besleyici maddelerle çal rken dikkat edilmesi gereken en önemli ey bu maddelerin yanabilen maddelerle temas etmelerini kesin olarak önlemektir. Bu sebepten temizlik ve intizama son derece önem vermek gerekmektedir. Elbiselerinizin, ate i besleyici maddeler ile temas etmelerini önlemeye çal n. Çal t nz yerin yaknnda odun, ka t benzeri yanabilen maddelerin bulunmamasna, dö emelerin temiz olmasna dikkat edin.

* ba ndaki dikkat ve yasak i aretlerine, sandk, kutu ve kaplarn üzerindeki dikkat ve tehlike i aretlerine dikkat etmek gerekmektedir.

* Mevcut teknik korunma tesislerinden faydalann. Bunlar sizi yanmalardan ve shhatinize gelebilecek zararlardan korur. - Kapa olan kaplar kapayn. - Sadece kvlcm sçratmayan aletler kullann. - Emme tesisatnn tesirli bir ekilde i leyip i lemedi ini kontrol edin. - Maddeyi bir kaptan ba ka bir kaba ta rken, kvlcm olu masna sebebiyet vermeyen aletler kullann ve toz kaldrmamaya dikkat edin.



* yerinde ve depo mahallinde yemek yemeyin, sigara içmeyin. Yiyecek maddeleri brakmayn.

63

B) Bu maddelerle nasl çal lr? Bu maddeleri bu i e mahsus krlmaz kaplarda muhafaza edin. Kab dikkatli kullanp itmekten ve vurmaktan saknn. * Kab sürüklemeyin, ta yn. Dökülmü maddenin üzerine yerle tirmeyin ve sürtmeyin. Çal t nz yerde sonras için yedek madde bulundurmayn.

* Kaplar iyice szdrmaz ekilde kapanm vaziyette kuru bir yerde muhafaza edin. Tahta raflar üzerine koymayn. Bir kere kabndan ald nz maddeyi tekrar ayn kaba koymayn.

* Çal t nz yerde hiçbir ekilde açk kap brakmayn. Kabn içine ba ka bir ey dü erse ani ve iddetli reaksiyonlar meydana gelebilir. Kabn üzerine, içindeki maddeyi belirleyici yaz yazn. Bu gibi kaplar güne ten ve di er s kaynaklarndan koruyun. Kapal ve topra a ba lanm cihazlarla ve etkili bir ekilde i leyen bir emme tertibat altnda çal n. Tesisleri ve

yerleri daima temiz tutun, elektrikli süpürge kullanmayn.


* Maddeyi bir kaptan ba ka bir kaba ta rken, maddeden lüzumsuz yere toz kalkmamasna, kabn dü memesine, vurulup sürtünmemesine dikkat edin. Patlamaya kar emniyetli, kvlcm sçramasna yol açmayacak aletler kullann. Kullanaca nz kaplar tertemiz olmaldr. Kabn üstündeki yaznn, kabn içindekine uyup uymad n daima kontrol edin.

* Ba ka maddelerle kar m yaparken, istenmeyen kimyevi geli melere ve alevlenmeye yol vermemek için, maddeleri gereken sra ve miktarlarda ilave etmeye dikkat edin. Önünüzde olan maddelerin, hakikaten gerekli maddeler olup olmad n kontrol edin. Bir maddenin yerine ba ka bir madde kullanm büyük tehlikeler yaratabilir.

* Yangn ve patlama tehlikesine yol açmamak için bu maddeleri hiçbir zaman çöp kutularna atmayn. Madde artklarn, bunlar yok etmekle görevli ki ilere verin.

* Madde kabndan dökülürse son derece dikkatli olun.

64

Dökülen maddeyi su kullanmadan ortadan kaldrmak birçok durumda mümkündür. Ba ka maddelerle kar ma tehlikesi oldu undan dökülen maddeler tekrar ayn kaba konulmamaldr. Artklar bol su ile ortadan kaldrlr. Bu i i yaparken muhakkak szdrmaz dayankl eldiven ve koruyucu gözlük kullann.


* Bu maddelerin cildiniz, gözleriniz ve elbiselerinizle do rudan do ruya temasndan kaçnn. Elbiseleriniz böyle bir madde ile temas ederse derhal çkarn. Shhatinize zararl oldu u gibi patlama ve yangn tehlikesi de büyüktür. C) lk yardm hakknda tavsiyeler: * Bu maddeler cildinize temas ederse derhal bol su ile ykayn ve gev ek bir sarg yapn. Göze kaçarsa göz kapaklarn iyice açp birkaç dakika müddetle akar su ile ykayn ve derhal göz doktoruna gidin.


KOLAY ALEVLENEB LEN MADDE VE PREPARATLAR (Kat maddeler)

Örnek: Magnezyum, polistirol köpü ü, kükürt, selüloz nitrat.

Özellikler: Yanabilen kat maddeler ve preparatlar hzla kar trlmasa bile bir alevlenme kayna nn ksa süren tesiri altnda kolayca alevlenip, bu alevlenme kayna nn uzakla trlmasndan sonra da tehlikeli ekilde yanmaya ve patlamaya devam ederler. Madde ne kadar ince parçalara bölünmü ise, alevlenme tehlikesi de o kadar büyüktür. A) Emniyetle ilgili genel tavsiyeler: Kolayca alev alabilen kat maddelerle emin bir ekilde

65

çal abilmek için gerek yangn tehlikesini ve meydana gelebilecek tehlikeleri, gerekse bu maddelerin kendine has baz özelliklerini tanmak arttr. Kendi emniyetiniz icab a a daki tavsiyelere önem verin.

* çinde kolayca alev alabilen maddelerin bulundu u i yerlerinde çal lrken dikkat edilmesi gereken en önemli ey temizlik ve intizama son derece önem vermektir. Çal t nz yerin yaknnda kor halinde parçalar ve açk alev gibi s ve alevlenme kaynaklarndan hiçbirinin bulunmamasna dikkat edin.


* Mevcut teknik korunma tesislerinden faydalann. Bunlar sizi yanmalardan ve shhatinize gelebilecek zararlardan korur.



* yerinde ve depo mahallinde yemek yemeyin, sigara içmeyin. Yiyecek maddeleri brakmayn. B) Bu maddelerle nasl çal lr? * Kolayca alevlenen kat maddeleri gerekirse sadece bu i e uygun, mümkün oldu u kadar krlmaz kaplarda muhafaza edin. Kab dikkatli kullanp, itmekten ve vurmaktan saknn. Kab sürüklemeyin, ta yn. Dökülmü maddenin üzerine

66

yerle tirmeyin ve sürtmeyin. Çal t nz yerde sonras için yedek madde bulundurmayn. Bir çok kabn düzensiz bir ekilde ortalkta durmas kazaya sebebiyet verir. Krlma tehlikesinden dolay madeni kaplar, cam kaplardan daha uygundur. Yangn durumunda plastik kaplar tehlikeyi artrr.


* çinde kolayca alevlenir maddeler bulunan birçok kabnz varsa, bunlar iyice szdrmaz ekilde ve kapal vaziyette, çal t nz yerden ayr, serin ve havadar bir yerde muhafaza edin. Ayn bölgede ate i besleyici maddeler bulundurmayn. Sigara içmeme ve kaynak yasaklarna kesin olarak uyun.


* Bu maddeler kolay alevlendi i için, ancak özel artlar altnda çöp kutularna atlabilirler.

* Dökülen kat maddeleri toplarken son derece dikkatli olun. ayet dökülen maddelerin bir daha kullanlma imkan yoksa, onlar yok etmekle görevli ki ilere verin. Bu i i yaparken muhakkak szdrmaz dayankl eldiven ve koruyucu gözlük kullann.


* Bu maddelerin cildiniz, gözleriniz ve elbiselerinizle do rudan do ruya temasndan kaçnn. Elbiseleriniz böyle bir madde ile temas ederse derhal çkarn. Shhatinize zararl oldu u gibi patlama ve yangn tehlikesi de büyüktür. C) lk yardm hakknda tavsiyeler: * Bu maddeler cildinize temas ederse derhal bol su ile

67

ykayn ve gev ek bir sarg yapn. Göze kaçarsa göz kapaklarn iyice açp birkaç dakika müddetle akar su ile ykayn ve derhal göz doktoruna gidin.


ZEH RL MADDE VE PREPARATLAR (Kat halde) Örnek: Sodyum siyanür, arsen trioksit,amonyum florür, atropin, cva.

Özellikler: Zehirli maddeler teneffüs, yutma ve cilt yahut mukoza zar (dudak ve burun gibi uzuvlarn cildi ve iç cildi) ile temas yoluyla a r zehirlenmelere yol açabilir. Zehirli maddelerin daha ba ka, mesela da layc veya ate i besleyici özellikleri de vardr. Baz maddeler cilt yolu ile derhal vücuda geçer. A) Emniyetle ilgili genel tavsiyeler: Zehirlerle emin bir ekilde çal abilmek için bu maddelerin gerek shhate zararl genel özelliklerini gerekse bu maddelerin kendine has baz özelliklerini tanmak arttr. Kendi emniyetiniz icab a a daki tavsiyelere önem verin.

* En önemli ey, çal t nz yerde temizlik ve intizama son derece önem vermektir. Bu ekilde zehirle temas etme tehlikesi ve ayn zamanda a ndrc etkileri olan zehirlerin, i tesislerine hasar verme tehlikesi de azalr.


* Mevcut teknik korunma tesislerinden faydalann. Bunlar sizi yanmalardan ve shhatinize gelebilecek zararlardan korur.

* Bu maddelerle çal rken daima; - tesislerinde bulunan koruyucu siperleri kullann. - Emme tertibatnn tesirli ekilde i leyip i lemedi ini kontrol edin.

68

- Kaptan kaba bo altrken fazla toz te ekkülüne ve tozun cihazlarn üstüne yerle mesine izin vermeyin.

* Zehirlerle do rudan do ruya elle çal rken veya cihazlar onarrken daima; - Koruyucu elbise ve önlük, - Koruyucu çizme (çal t nz zehirli madde fazla ise). - Tam koruyucu gözlük, - Lastik veya plastikten yaplm koruyucu eldiven, - Nefes maskesi, gibi vücudu koruyucu gereçleri kullann. Bu araçlarn hasarsz oldu unu kontrol edin. Bozuk ve hasarl araçlarn koruyucu etkisi azalr.


* yerinde ve depo mahallinde yemek yemeyin, sigara içmeyin. Yiyecek maddeleri brakmayn. B) Bu maddelerle nasl çal lr? * Zehirli maddeleri srf bu i için verilmi , üstleri iyice i aretlenmi , maksada uygun kaplarda muhafaza edin. Krlma tehlikesi bir yana braklrsa ta , porselen veya cam kaplar bu i için hemen hemen her zaman uygundur. Bunun gibi bir de, polivinilklorür ve polietilen gibi plastik maddeden yahut da metalden yaplm kaplar da kullanlabilir.


* Kaplar szdrmaz bir ekilde ve iyice kapanm vaziyette, haval ve kilitlenebilir bir yerde muhafaza edin. Kaplarnz düzene koyun. Kaplarn kar k bir ekilde ortalkta durmas tehlikelidir. Kat cisimler bazen nem kapp svla rlar. Size teslim edilen zehirli maddeleri sadece yetkili olan ki ilere teslim edin.

* Çal t nz yerde hiçbir zaman açk kap bulundurmayn. çine ba ka bir madde bula rsa, aniden iddetli kimyevi

reaksiyonlar meydana gelebilir. cabnda bir emme tertibat

69

altnda çal n ki, zehirli tozlarn nefes yollarna ula malarna imkan kalmasn. Kaplarn üzerine içindeki maddeleri tanmlayan yazlar yazn.

* Daima i yeri tarafndan verilen alet ve yardmc araçlar kullann ve onlar daima temiz tutup, intizam içerisinde muhafaza edin. Yerler ve i tesislerinden biri kirlenirse, derhal bu i için kullanlmas gereken özel temizleme malzemesi ile tamamen temizlenmesine bakn.

* Zehirli maddelerle ilgili tüm yasaklara riayet edin. Maddenin yaknnda açk alev bulundurmayn.

* Kaptan kaba bo altrken maddenin, serbest dü mesine ve toz kalkmasna yol vermeyin. Bunun için maddeleri çok az bir yükseklikten bo altn. Toz te ekkül ederse bir emme cihaz veya nefes maskesi kullann. Bir yerde fazla tozun yerle mesi, baz durumlarda patlama tehlikesine yol açabilir. Sade ve tertemiz kaplara bo altn. çinde yiyecek maddeleri bulunan kaplar kullanmayn. Kabn içinde hiçbir yabanc madde bulunmamasna dikkat edin. Kabn üzerinde yaz içindeki maddeye uymaldr.


* Atklar su yoluna dökmeyip, smsk bir ekilde kapanabilen ve üzerinde gerekli i aretlerin bulundu u kaplarda toplayp, yetkisiz kimselerin eline geçmemesi için özen gösterin. Kabndan dökülen maddeyi dikkatle toplayn ve iyice kapanabilen kaplara koyun, toz te ekkülüne izin vermeyin. Bu kaplar, di er artklarda yapt nz gibi, yok etmekle vazifeli olanlara teslim edin.

* Toz te ekkül ederse derhal nefes maskenizi takn. Takmadan önce filtresinin uygunlu unu kontrol edin.

* Bu maddelerin cildiniz, gözleriniz ve elbiselerinizle

70

do rudan do ruya temasndan kaçnn. Elbiseleriniz böyle bir madde ile temas ederse derhal çkarn. Shhatinize zararl oldu u gibi patlama ve yangn tehlikesi de büyüktür. C) lk yardm hakknda tavsiyeler: * Zehirli madde cildinize temas ederse derhal bol su veya bu i için hazr bulunan özel temizleme arac ile ykayn. Gev ek bir sarg yapn. Göze kaçarsa göz kapaklarn iyice açp bir dakika müddetle akar su ile ykadktan sonra derhal göz doktoruna gidin.


* Böyle bir maddeyi yuttu unuz takdirde içinize giren zehirin derhal seyreltilmesi ve çkarlmas gerekir. Zehiri yuttuktan hemen sonra bolca sv için (süt ve alkol d nda) ve kusun. Zehirli maddeden arta kalan doktora götürün.

* Buhar teneffüs etti iniz takdirde derhal açk havaya çkn ve doktora gidin. Bu durumlarda özel bir tedavi gerekebilir.

71

S YANÜR ZEH RLENMELER VE LK YARDIM

Fethi D R M Atlm Kimya A. .

Giri : Siyanür birçok nedenden dolay endüstride çok kullanlr. Maden, metal, kimya sektörlerinde ve çok iyi bir komplensan olmas nedeniyle kaplamaclkta da yaygn olarak kullanlmaktadr. Ancak sektörümüzde siyanürün neden olabilece i zehirlenmelere kar hemen hemen tüm i yerlerinde herhangi bir önlem alnmad gibi çal anlar da e itilmemi tir. Ayrca alnmas zorunlu ilk yardm önlemleri alnmamakta ve hatta siyanür risklerine kar ilgisiz davranlmaktadr. lk yardm e itimi alm olanlar bile bu konuda yeterli bilgiye ne yazk ki sahip de ildir.

Burada siyanürün özellikleri ve riskleri, alnmas gereken önlemler ile zehirlenmeler kar snda neler yaplmas gerekti i üzerinde durulacaktr. Siyanürün özellikleri : Siyanür zehirlenmelerine kar alnacak en etkin yöntem zehirlenmemektir. Bu nedenle öncelikle siyanürü tanmak gerekir.

Sodyum siyanür piyasada granül veya briket halinde satlmaktadr. Ergime noktas 564°C, suda çözünürlü ü 20°C� de 580 gramdr.

Asitler ile temas halinde son derece zehirli hidrojen siyanür gaz çkartr. Hidrojen siyanür gaz renksiz ve zayf (az)

72

kokuludur.

Ayrca su veya zayf alkaliler ile temas halinde de az miktarda hidrojen siyanür (HCN) gaz çkartr.

Sodyum siyanür havann nemini çekerek dihidrat kristali olu turur (NaCN.2H2O). Scak doymu siyanür çözeltisi 35°C� nin altna so utulursa sodyum siyanür dihidrat olu maya ba lar.

Sodyum siyanürün sudaki çözeltisi iyonla m sodyum siyanür ile çok uçucu hidrojen siyanür (HCN) arasnda bir denge kurar. Sodyum siyanür çözeltisindeki HCN miktar, çözeltinin pH de erine ve scakl a ba ldr. Çözeltinin pH de eri yükseldikçe toksik HCN buhar miktar azalr. Bu nedenle çözeltinin pH de eri yükseltilmelidir. Bu grafikten de anla laca gibi en uygun pH de eri 12� dir (tercihen 12.0 - 13.0), Ancak pH de eri 8 veya daha altnda tüm siyanür HCN haline dönü ür. Örne in 240 gr/lt siyanür çözeltisinin oda scakl nda havadaki HCN buhar miktar pH ayarlamas yapmadan 250 mg/m³, pH de eri 12 - 12,5� a yükseltildikten sonra 125 mg/m3 e, 13� e yükseltildikten sonra 50 mg/m3 e dü er.

Scaklk yükseldikçe çözelti konsantrasyonu ve dolays ile hidrojen siyanür buhar miktar artar. pH ayarlamas sodyum hidroksit ile yaplmaldr. Sodyum hidroksitin siyanür üzerinde zararl bir etkisi yoktur. Kostik yerine kireç kullanlabilir fakat kirecin çözünürlülü ünün az olmas nedeniyle etkisi azdr. Ayrca pH de erinin logaritmik bir asit ölçümü oldu u bilinmelidir. Di er bir anlatmla her 1 pH de i imi 10 misli asit veya kostik ilavesine tekabül eder. Örne in pH 9� dan pH 10� a yükseltmek için 500 gram kostik gerekiyorsa, pH 10� dan pH 11� e yükseltmek için 10 kat yani 5 kg kostik ilavesi, pH 11� den pH 12� ye yükseltmek için 50 kg kostik ilavesi gerekecektir.

Hidrojen siyanür molekülleri polimerize olur ve hiçbir reaksiyona girmeyen HCN polimeri olu turur. Özellikle kostiksiz ve yüksek scaklklarda saklanmas durumunda polimerizasyon olu ur. Seyreltik çözeltilerde HCN polimeri mat sardan koyu krmzms kahverengine kadar bir renk, konsantre çözeltilerde ise demir pasna benzeyen koyu kahverengi bir çökelti olu turur

73

ve belirgin bir siyanür kaybna neden olur. Yüksek pH de eri HCN konsantrasyonunu dü ürerek polimerizasyon e ilimini azaltr.

Siyanür ayrca suyla reaksiyona girerek amonyum ve format iyonlar olu turur. Asidik ortamda hidroliz ürünleri formik asit ve amonyum tuzlardr. Alkali ortamda format tuzlar ve uçucu amonyak olu turur. Konsantre çözeltilerde buharla an amonyak hacmi tehlikeli miktara ula r. Bir litre 300 gr/lt sodyum siyanür banyosu 175 litreden fazla amonyak üretebilir.

Normal artlarda siyanür ile suyun reaksiyonu yava ilerler. Ancak scaklk arttkça reaksiyon hz logaritmik olarak artar. Burada krtik scaklk 60-70°C� dir. Bu scakl n altnda reaksiyon so utma veya mümkünse seyreltme ile kontrol edilebilir. Ancak yüksek scaklklarda kontrol edilemez.

Bir çok organik malzemenin sentezlenmesinde sodyum siyanür kullanlr. Örne in çift ba lara veya aldehit/ketonlarn karbonil gruplarna ba lanarak cyanohidrin ve daha sonra hidrolize olarak asitlere dönü ür. EDTA üretiminde formaldehit ile birlikte kullanlr.

Hipoklorit, permanganat ve peroksit gibi yükseltgenler sodyum siyanürü sodyum siyanata yükseltger. Bu tür oksidanlar siyanürlü atklarn artlmasnda kullanlr. Bu i lemler seyreltik çözeltilerde ve do ru pH de erinde yaplmaldr (bu i lemler iki a amada yaplr). Depolama, kullanm ve ta ma önlemleri : Siyanürlerin sakland depolar mutlaka kuru tutulmal ve iyi havalandrlmaldr. Bu depolarda maske, eldiven, önlük gibi koruyucu malzemeler bulundurulmal ve buralarda asidik, zayf alkali ve kuvvetli yükseltgen kimyasallar ile gda maddeleri bulundurulmamaldr. ayet bu tür malzemelerin de ayn depoda tutulma zorunlulu u varsa, bu taktirde mümkün olan en uzak mesafede tutulmal ve depoda sadece açlmam siyanür saklanmal, yeni ambalaj açma i lemi depo d nda yaplmaldr. Açlp bir ksm kalan fçlar mümkünse bir daha depoya

74

getirilmemelidir. Siyanürlerin depoland yerlere mutlaka uyarc levhalar aslmal ve zehirlenmeler kar snda yaplacak i lemlerin yazld panolar duvarda asl olmaldr. Bu depolarda yanc ve patlayc malzemeler bulundurulmamaldr. Çünkü bu tür malzemelerin sakland yerlerde bir takm yangn önleyici ve söndürücü tedbirler alnr. Bir yangn olu umunda kullanlacak su, siyanürlerin etrafa saçlmasna ve böylece çevrenin siyanürle kirlenmesine neden olacaktr. ayet yangn söndürme vanalar varsa siyanür fçlar uzak tutulmaldr çünkü siyanür yanc de ildir. Deponun kaps sürekli kilitli tutulmaldr. letme içine sadece gerekti i kadar alnmal kalan daima depoda saklanmaldr. Bu depolarda ya mur, kar, rüzgar ve rutubete kar izolasyon yaplmaldr.

Depolarda alnan önlemler i letme içinde de alnmal, koruyucu malzemeler kullanlmaldr. Ço u i yerinde 50 kg'lk ambalaj bir defada bitirilemez. Yeteri kadar siyanür alndktan sonra fçnn a z iyice kapatlmal ve uzaktan rahatlkla görülebilecek gibi üzerine uyarc bir etiket konarak ayak alt olmayan, tercihen üzerinde "S YANÜRLÜ MALZEME BÖLGES " tabelas ile tecrit edilen bir bölgede saklanmaldr.

ayet bu fçlar uzun bir süre kullanlmayacaksa depoda saklanmas daha uygundur ancak bu taktirde depodaki asidik, zayf alkali ve kuvvetli yükseltgen kimyasallara en uzak mesafede tutulmaldr.

Bo alan fçlar önce içinde siyanür kalp kalmad kontrol edilmeli ve bol suyla ykanmaldr. Bu ykama i lemi iki defa daha tekrar edilmelidir. Ykama sular siyanürlü atk kanalna verilmelidir.

Siyanür fçlar geri dönü ümsüz malzemedir. Bu nedenle yeteri kadar ykanm fçlarn etiketi sökülüp, tekrar kullanlmasn önlemek amacyla ezilmelidir. Daha sonra hurda demir i lemi görür.

Siyanür fçlar mutlaka kapal kasal araçlarda, uyarci aretler konarak ta nmaldr. Böylece bir kaza halinde etrafa saçlma ihtimali azalr. Sürücü mutlaka ayr bir bölmede bulunmaldr. Asla ilaç, gda veya gda imalinde kullanlan

75

ürünler, insan veya hayvan kullanm için malzemeler ile asidik, zayf alkali, kuvvetli yükseltgen kimyasal maddelerle birlikte ta nmamaldr. Yanc veya patlayc maddelerle birlikte ta nmas, kazada çkabilecek yangnn söndürülmesinde, siyanürün akp gitmesi de dahil olmak üzere bir çok ciddi çevre problemi yaratr. Siyanür zehirlenmeleri ve belirtileri : Siyanür zehirlenmesi üç yolla olur: - Deri temas, - Solunum, - Yutma. Ayrca göz temas da tehlikelidir.

Siyanürle u ra an herkes, zehirlenme belirtilerini ve bu durumda ne yapmas gerekti ini bilmek zorundadr. Zehirlenme belirtileri, ba kaca nedenlerle de çkm olsa da, civarda siyanür varsa, ciddi ekilde ele alnmaldr. Siyanürlü maddelerin yutulmas veya konsantre hidrojen siyanür gaznn bir iki defa solunmas hzl bir ölüme neden olur. A a da de i ik konsantrasyonlarda siyanür buharna maruz kalnmas halinde zehirlenme tepkileri ile ilgili veriler verilmi tir : 2-5 mg/m3 Koku hissedilir. 11 mg/m3 OSHA ve MSHA (ABD) kurulu larna göre

maruz kalmann üst limiti. 20-40 mg/m3 Birkaç saat sonra hafif zehirlenme

belirtileri görülür. 45-54 mg/m3 30 - 60 dakikada zehirlenmeler olur. 100-200 mg/m3 30 - 60 dakikada öldürür. 300 mg/m3 Aniden öldürür (bir müdahale yaplmazsa). Bu de erler baz çal malar sonucu elde edilmesine kar lk kesin de ildir, çünkü her insan üzerinde farkl bir etki yapacaktr. Ayrca yaplan i daha sk nefes almay gerektiriyorsa zehirlenmeler daha ksa sürede olacaktr.

76

Zehirlenme belirtileri : Gözler kzarr, burun akar ve ba a rs olur. Bunlar ve cildin kzarmas dü ük dozda zehirlenmenin erken belirtileridir. Grtlakta yanma ve ka nma duygusu, kalp çarpnts, kol ve ayaklarda halsizlik, nefes alp vermede zorlanma, tükrük salglanmasnda art , ba dönmesi, sersemlik, uyu mu luk, kaslp kalma ve kvranma, mide bulants ve kusma di er zehirlenme belirtileridir. Ani uur kayb, solumann veya kalp at nn durmas çok ciddi zehirlenme vakalarnda gözükür.

Ancak siyanür vücutta biriken bir zehir de ildir; do ru tedaviyle kaza kurbanlar, hzla ve tamamen, hiç bir iz kalmakszn kurtulurlar. Havadaki gazn ciltten emilme ihtimali oldu undan hava maskesi kullanlsa bile ortamdaki HCN miktarn ölçülmesi gerekir. lk yardm : lk yardm sadece siyanür zehirlenmelerinde de il ayn zamanda di er tüm yaralanma ve acil tbbi müdahale gerektiren hastalklarda da hayati önemde bir konudur. Burada esas olan, çal ann nasl davranaca n bilmesidir. Acil bir durumla kar la t nda ne yapaca n bilmeli ve asla tek ba na çal mamaldr, acil durumlarda ne yapaca n bilen, güvenlik önlemlerine yabanc olmayan, en azndan bir ki i daha olmaldr. Bir ilk yardm çantasnda neler olmaldr? - Öncelikle oksijen tüpü ve uygun yüz maskesi, - ki düzine kadar amil nitrit ampulü, - ki adet yarm litrelik aktif karbon çamuru (iki bardak suya 50 gram aktif karbon katlarak hazrlanr), - Antidotlar, - Sodyum tiyosülfat ampulleri (%50 a rlk/hacim). Siyanür zehirlenmeleri için antidotlar : Siyanür zehirlenmelerinde kullanlmas yaygn olarak tavsiye edilen 3 (üç) antidot vardr:

77

1) A ve B çözeltileri (a z yoluyla verilir). A çözeltisi : 158 gr/lt Demir (II) sülfat kristali + 3 gr/lt sitrik asit. B çözeltisi : 60 gr/lt anhidrit (susuz) Sodyum karbonat. 2) Amil Nitrit (solunum yoluyla verilir). 3) Dikobalt EDTA (Kelocyanor, damardan verilir). 300 mg dikobalt EDTA. 20 mg glikoz. A ve B çözeltilerinin bir kar m verildi inde yutulan siyanürün indirgenmesi sa lanr ancak rastlanlan zehirlenmelerin ço u tenefüs veya cilde temasla olmaktadr. Bu çözeltilerin çok ksa raf ömrü vardr. ICI tarafndan yeni yaplan bir ara trmada bu çözeltilerin yanl kullanm ve verimleri üzerine dikkat çekilmi tir. Ayrca yanl kullanmn yol açt demir zehirlenmeleri de rapor edilmi tir. Bu antidot kullanlmamaldr.

Kelocyanor damardan enjeksiyonla verilir, ileri derecedeki siyanür zehirlenmesi vakalarnda yararll görülmü tür. Malzemenin kendisi de zehirlidir ve yanl kullanlmas öldürücü olabilir. Bu kitler ilk yardm müdahalesinde kullanlmak için de ildir. Siyanürü kullanan ki inin yannda bulunmal ve zehirlenen ki iyle birlikte hastaneye sevkedilmelidir. Ama bu ekildeki sevklerin baz hekimlerde yanl önyarglara yol açt

ve zehirlenmenin kesin olmad durumlarda da siyanür zehirlenmesi tedavisi yaptklar görülmü tür. Kelocyanor sadece yetkili tbbi personel tarafndan, hastann durumu a rsa ve te histen emin olundu unda kullanlmaldr. lk yardm yapan ki ilerce kullanlmamaldr. En iyisi siyanür kullanclarnn zehirlenme annda yaplmas gerekenleri yaknlarndaki bir hastaneyle görü erek kararla trmalardr. Yaknnzdaki hastanenin i yerinizde siyanür kullanld n bilmesi ve acil durumlarda nasl davranmanz gerekti ini açklamas, çok önemlidir.

78

Oksijen verilmesi ve suni solunum : Siyanür zehirlenmesinin teorik mekanizmas, oksijen verilmesinin faydal olmayaca n söylese de, pratikte oksijen verilmesinin faydalarn gösteren birçok örnek anlatlmaktadr. Meslek uzmanlarnn anlatmlarnda, hafiften orta iddete kadar olan zehirlenmelerde, hastalarn sadece oksijen verilmesiyle kendine geldi i belirtiliyor. Daha da ötesi de i ik ülkelerin sa lk te kilatlarnca ve malzeme güvenlik bilgilerinde de (MSDS) oksijen vermek, zehirlenmede yaplacak ilk i olarak tavsiye edilmektedir. Bu da i yerinde en az bir ki inin, oksijen maskesi kullanma konusunda e itilmesini gerektiriyor. Solunum durmu sa, suni solunum esastr. Her ne kadar a zdan a za suni solunum ilk yardm yapann sa l açsndan tavsiye edilmiyorsa da, ba kaca yaplmas gerekenler hakknda da pek fazla bir açklama da yoktur. En iyisi bir oksijen tüpüne ba l uygun bir maskeyle solunumun sa lanmasdr. Ba ka araçlar da kullanlabilirse de, burada önemli olan, olayn oldu u mahalde, bu araç gereci kullanabilecek e itilmi elemann bulunmasdr. S YANÜR ZEH RLENMES NDE LK YARDIM REHBER Hzl olmak esastr. Hekime annda haber verin. Kendinizi ve kazazedeyi yeniden bula malardan koruyun. Solunum yoluyla zehirlenmelerde: Hastay derhal temiz havaya çkarn. Srt üstü vaziyette, sessiz bir yerde ve scak tutun. Derhal üstündeki bula m giyecekleri çkartn, bu elbiselerin di er insanlarla temas etmemesi için, hava geçirmez plastik bir torbaya kapatlmas gerekir. Hastann bilinci yerindeyse oksijen verilmelidir.

Bilinç kaybolmu ancak hasta hala nefes alyorsa, önce amil nitrit sonra da oksijen verilmelidir. Amil nitrit ampulleri bir gazlbez veya mendilin içinde krlmal ve hafifçe tutulmal, hastann a znn veya burnunun 2-3 santim ötesinde 20-30 saniye kadar tutulmal ve bu hareket 2-3 dakikada bir ampul bitene kadar tekrarlanmaldr.

79

Solunum durmu sa, oksijen ve maske ve torba gibi gerekli donanmla suni solunum yapn. A zdan a za suni solunum yaptrmayn. Hem amil nitriti hem de oksijeni ayn anda verin. Bilinci yerinde olmayan birisine asla a z yoluyla bir ey vermeye kalk mayn. Cilde temasta: Derhal bula an tüm elbiseleri çkartn ve cildi bol bol suyla ykayn. mkan varsa elbiseler du un altnda çkartlmaldr. En az iki saat, zehirlenmenin gecikmi etkileri için, hastay gözetim altnda tutun, zehirlenme belirtileri gösteriyorsa, solunum yoluyla zehirlenmedeki gibi muamele edin. Srt üstü vaziyette, sessiz bir yerde ve scak tutun. Yutmada: Hastann bilinci yerindeyse, kilo ba na 5 ml. aktif karbon çamurundan (80 kiloluk birisi için iki su barda ) içirin. A zdan ba ka hiçbir ey vermeyin, hastaya solunum yoluyla zehirlenmedeki gibi muamele edin, hekim ça rn, oksijen verin, srt üstü vaziyette, sessiz bir yerde ve scak tutun.

Bilinç kaybolmu ancak hasta hala nefes alyorsa, veya solunum durmu sa yaplacak i lemler solunumla zehirlenmedekinin aynsdr. Nefes alyorsa önce amil nitrit sonra oksijen, almyorsa amil nitrit ve oksijen beraberce verilmelidir. Göze temasta: Gözler en az 10 dakika bol suyla ykanmal ve bir hekime görünmelidir. Hastaneye gidilirken gözleri ykamay sürdürmelidir.

80

TRAF K KAZALARINDA NASIL DAVRANMALI?

Etrafa saçlmalarn oldu u kazalarda: - Önce güvenlik güçlerine haber verin ve rüzgarn yönünü belirleyin.

- Aracn aküsünden dökülebilecek asit, yerdeki su veya rutubet ile olan reaksiyonda siyanür gaz aç a çkabilir. Siyanürlerin en tehlikeli reaksiyonu asitlerle ve suyla temasta siyanür gaznn aç a çkmasdr. Kat haldeki siyanürlerden saknlmas nispeten kolaydr.

- Bölgeye girilmesine engel olun. Uyar bant çekmeye çal n.

- Saçlmalarn oldu u bölgeyi, ya mur ya ma ihtimali varsa, plastik örtüyle örtmeye çal n.

- Svlarn saçlmas söz konusuysa, kuru toprak veya kumla örtün.

- Toplayabildi iniz kat maddeleri bir kürek vastasyla szdrmaz bir kaba toplayn. Plastik torba, teneke kutu, naylon kova bu i e yarar. Kalanlar süpürerek, frçayla aln. Referanslar:1- ICI sodium and potasyum cyanide technical handbook. 2- DuPont Sodium cyanide properties uses and storages 3- MSDS Sodium cyanide.

81

ENDÜSTR YEL TES SLERDE YANGIN GÜVENL ve YANGINLA MÜCADELEDE

TEHL KEL MADDELER N YER

Seydi Rza GÜNEY Kimya Yüksek Mühendisi

Giri

nsano lu ya amla olan mücadelesinde daima kendisi gibi "Madde" denilen eyi kullanm tr ya da kullanmak zorunda kalm tr. Kullanlan maddenin miktar, boyutu, özellikleri veya düzeyinin istenilenden az ya da çok sapmas halinde "tehlike" dedi imiz mücadele veya önlem gerektiren sorun ba lam demektir.

Bu gerçekten hareket ederek, herhangi bir nedenle kullanmak zorunda oldu umuz bir maddenin, gerekti i ekilde kullanlmamas halinde mutlaka onun tehlikeli olaca ndan bahsedebiliriz.

u halde, maddeden bahsederken onun tehlike yaratlma özelli ini de dikkate almamz gerekir. Bu tehlike az ya da çok iddette veya etkime özelli i açsndan farkl nitelikler

gösterebilir. Bir fabrika i çisinin, bir mühendisin veya bir ev hanmnn kulland maddelerden ötürü kar la t tehlikeler hem farkl iddette, hem de farkl özelliktedir. A a da geni ekilde açklanacak olan tehlike çe itlerini en fazla sayda

ya ayan meslek gruplarnn ba nda itfaiyecilik gelir. tfaiyecilikte mücadele ve önlem faaliyetleri, hem itfaiyenin hem de insanlarn tehlikeli maddelere kar güvenlerini de kapsamaldr.

82

Endüstride Kullanlan, Üretilen veya Depolanan Maddelerin En Çok Rastlanan Tehlikelilik Özellikleri

1. Patlama 2. Parlama 3. Yakma 4. Zehirleme 5. Bo ma 6. Tahri etme 7. Hastalk yapma 8. Al kanlk yaratma 9. Kanser yapma

10. Fiziksel etki 11. Radyoaktivite 12. I n etkisi 13. Ses etkisi 14. Da lama 15. Tahrip etme 16. Kalc ve geçici psikolojik etkiler 17. rendirici etki

Endüstride bu tehlikelerin hemen hemen hepsi ile

kar la mak mümkündür. Artk bu etkilerin ço u ile konut olarak kulland mz evlerimizde bile kar la maktayz. Bu nedenle konu ile ilgili, gerek kapsaml bilgiye sahip olmak gerekse önlem ve mücadele yollarn bilmek zorunlulu unu hissetmeliyiz. Türkiye ve dünyadaki yangn istatistiklerini incelemek, bize u ram oldu umuz can ve mal kayplar konusunda çok üzücü sonuçlar gösterecektir.

"Kadercilik" dedi imiz can ve mal güvenli ini Allah� a havale etme i i, bu kayplar artrmaktan öteye bir fayda sa lamayacaktr. Bugün ne yazk ki ulus olarak tercihimizi bu yönde kullanmaktayz.

Ayrca gerek "Yangn Güvenli i ve Yangnla Mücadele" de, gerekse " çi Sa l ve Güvenli i" konusunda ihtiyaç duyulan araç, gereç, malzeme ve teçhizat, e itim sorunu bilinçsiz ve sadece kazanma hrsyla hareket eden yatrmclar

83

tarafndan atl ve kardan zarar olarak görülmektedir. Bu görü , akraba, dost yani "Ahbap Çavu li kileri" do rultusunda yasal açdan da bo luk bularak, insanlarn hayat ve ulusal servetimiz tehlikeye atlmaktadr. Dolaysyla bu ilkel dü ünceli insanlar da bu zarardan nasiplerini almaktadrlar. Sonuç olarak can yanan bu insanlar, yeni yatrmlarnda bu defa ya çok daha yüksek mebla larla önlem almakta, ya da daha az oranda ayn hatalar tekrar etmektedirler.

u çok iyi bilinmelidir ki; " çi Sa l ve Güvenli i ile Yangn Güvenli i ve Yangnla Mücadele konusunda yetersizlik söz konusu olamaz, veya dostlar al veri te görsün misali formaliteyi yerine getirmek, kalitesiz malzeme almak, o ki inin kendini ate e atmasndan farkl de ildir".

Endüstride Kullanlan Tehlikeli Maddelerin Snflandrlmas

1. Patlayc maddeler 2. Gazlar 3. Yanc svlar 4. Yanc kat maddeler 5. Oksitleyici maddeler 6. Zehirli ve i rendirici maddeler 7. Radyoaktif maddeler 8. Da layc maddeler 9. Di er tehlikeli maddeler

Ülkemizde Tehlikeli Maddelerle lgili Yasal Kaynaklar: 1. 24.12.1973 tarih 14752 sayl resmi gazetede yaynlanan

7/7551 karar sayl "Parlayc, patlayc tehlikeli ve zararl maddelerle çal lan i yerlerinde ve i lerde alnacak tedbirler" hakknda tüzük.

2. 24.09.1987 tarih ve 19589 sayl resmi gazetede yaynlanan 87/12028 karar sayl "Tekel d braklan patlayc

84

maddelerle, ev malzemesi benzerlerinin, üretim, ithali, ta nmas, stoklanmas, depolanmas, sat , kullanlmas, yok edilmesi, denetlenmesi usul ve esaslarna" ili kin tüzük.

3. 01.01.1974 tarih ve 14765 sayl resmi gazetede yaynlanan 7/7583 karar sayl " çi sa l ve i güvenli i tüzü ü".

4. 17.01.1992 tarih ve 1992/30 sayl stanbul Büyük ehir Belediyesi meclisinin 'karar ile yürürlü e giren " stanbul Büyük ehir Belediyesi Yangndan Korunma Yönetmeli i".

5. 26.10.1983 tarih ve 19203 sayl resmi gazetede yaynlanan Sa lk ve Sosyal Yardm Bakanl nn "508 sayl gayri shhi müesseseler" yönetmeli i.

6. 08.10.1952 tarih ve 8227 sayl resmi gazetede yaynlanan 3/14831 karar sayl "Tehlikeli e yann ticaret gemileri ile ta nmasna dair" tüzük.

7. TSE tarafndan hazrlanm çe itli maddelere ait standartlar (LPG standartlar gibi).

8. stanbul Büyük ehir Belediyesi "Yanc, Yakc, Parlayc ve Bo ucu Kimyevi Maddelerin Depolanmasna li kin" yönetmelik.

Patlayc Maddeler Sürtme, darbe, vibrasyon, s ve k etkisi altnda stabil olmayan kat, sv ve gaz maddelerin fiziksel veya kimyasal reaksiyon sonucu, çevredeki her türden maddeye zarar vermesi olayna "patlama", buna yol açan maddelere de "patlayc maddeler" denir. Patlamaya yol açan maddeleri öyle snflandrabiliriz:

1) Kimyasal özellikleri nedeniyle patlayc nitelik gösteren kat veya sv maddeler.

a. Stabil olmayan patlayc kimyasal maddeler, b. Peroksitler,

85

c. Yükseltgen maddeler.

2) Yanc ve parlayc özellik gösteren gazlar. a. Oksijen veya hava ile kar ma oran dü ük ve kar ma

entervali yüksek gazlar, b. Bünyesinde serbest oksijen bulunduran veya fazla

hidrojeni olan gazlar.

3) Yanc özelli i olmayan gazlar. 4) Yanc ve parlayc özellik gösteren svlar. 5) Yanc özellik gösteren kat partiküller.

a. Karbon tanecikleri, b. Tekstil tozlar, c. Gda tozlar, d. A aç ürünlerinin tozlar, e. Di er yanc kat madde tozlar, f. Metal tozlar.

6) Nükleer enerji elde edilmesinde kullanlan elementler.

Patlama Olayn Meydana Getiren Ko ullar

Patlama olay, patlamaya yol açacak maddenin yan sra ortamn ko ullarna da ba ldr. Bu ko ullar patlamann türüne göre açklamakta yarar vardr. Tüm patlama ekillerini 4 ana grupta toplamak mümkündür.

1) Patlayc Nitelik Gösteren Kimyasal Madde ya da Kar mlarn Patlamasna Neden Olan ve Artran Etkenler

Patlayc maddenin stabilitesi, ortamn s, vibrasyon, darbe ve sürtme etkisi, maddenin yo unlu u ve safl , bünyesinde bulundurdu u serbest oksijen durumu, bulundu u kabn mukavemeti, oksijene olan gereksinmesi, patlamann iddeti ve yaylma hz üzerine etki eden önemli faktörlerdir.

Stabilite: Patlayc maddelerin en önemli özellikleri unstabil yani

86

kararsz ve dengesiz olu lardr. D etkenler tarafndan kolaylkla "Decompoze" olarak hzla parçalanrlar. Bu da beraberinde yüksek oranda bir basnç ve s olu umuna neden olur.

Is: Çplak ate ya da ani veya tedrici snma tüm patlama

ekillerinde önemli bir olu um nedenidir. Isnma sebebi bir ate kayna ndan meydana gelebilece i gibi ekzotermik bir reaksiyondan, herhangi bir çözünme reaksiyonundan, spontenous bir reaksiyondan veya s konveksiyonundan kaynaklanabilir. Is miktarnn patlamann iddeti ve yaylmas üzerine etkisi büyüktür. Zincirleme bir patlama olaynda enerji çok önemli bir kriterdir. kcal/kg (kilokalori/kilogram) olarak ölçülen enerji, gerek ba langçta, gerekse patlama esnasnda patlayc madde gazlarnn yaratm oldu u basnç ve parçalama gücü ile yakndan ilgilidir.

Nem: Kimyada birçok madde veya bile ik, belirli sürede nemle

temas etti i takdirde ekzotermik bir çözünme reaksiyonuna u rayarak bozunur. Olu an çözünme ss tehlikenin ba lamasna neden olur. Bu bir yanma, patlama ya da zehirli bir gazn çk demektir.

Sürtünme: Unstabil patlayc maddeler özellikle nakli esnasnda

sürtünmeden dolay meydana gelen bir s ile decompoze olurlar.

Darbe ve vibrasyon: Gerek nakil esnasnda gerekse dikkatsizlik sonucu devrilme

ve dü melerde patlayc maddeler decompoze olabilirler.

Statik elektrik: Patlayc maddelerin istem d reaksiyona girmelerine neden

olan en büyük etkendir. Depolanmalar, üretilmeleri, nakilleri ve kullanlmalar esnasnda kusursuz bir topraklama yapma zorunlulu u vardr.

87

Maddenin yo unlu u ve safl : Patlayc maddenin yo unlu u ve safl mükemmele ne

kadar yakn olursa, patlama gücü ve yaylmas da o kadar büyük olur.

Serbest oksijen: Peroksitler ve bünyesindeki oksijeni dekompozisyon

srasnda serbest hale geçiren patlayc maddelerin gücü ve yaylmas daha iddetli olacaktr. Patlama esnasnda yetersiz oksijenden dolay olu an karbonmonoksit ve karbon partikülleri, patlama gücü ve yaylma iddetine olumsuz yönde etki edecektir.

Kabin mukavemeti: Esasnda patlayc maddeler için kabin hacmi veya

mukavemeti önemli de ildir. Çünkü patlayclarn "Detonasyon Hz" veya "Explozyon yaylmas" çok büyük boyutlardadr. Bu nedenle olu an hz ve güç havada bo alma özelli inden çok, havay yrtma özelli ine sahiptir. Dolaysyla tahrip etme gücü her türlü engele homojenli e yakn düzeyde etki etmektedir. Tahribat patlayc maddenin miktar ve özelliklerine ba l olarak o alan içerisindeki her eye e ite yakn düzeyde zarar verecektir. Bu olay nükleer patlamalarda daha idealdir. Genellikle askeri amaçlarla kullanlan bu özellik patlayc madde miktarlar üzerinde oynayarak ya da çe itli teknikler geli tirilerek patlamann faydal olmas sa lanm tr. Eski binalarn etrafa zarar vermeden yklmas ya da nükleer enerjinin teknolojiyi geli tirme amacyla kullanlmasn örnek gösterebiliriz. Patlama gücü dü ük olan maddelerle, gaz atlamalarnda, detonasyon hznn çok dü ük olmas nedeniyle havann yarataca bo luk, patlama gücünü çok kolaylkla bo altmaya neden olacaktr. çinde tehlikeli madde bulunan (patlayclarn haricinde) kaplarn

hacimleri ve mukavemetleri oldukça dikkate alnmaldr.

Patlayc Maddelerin Tahrip Gücünü Belirleyen Ana Faktörler

Patlayc maddelerin gerek snflandrlmasnda gerekse tahrip güçlerinin belirlenmesinde üç ana faktör baz olarak

88

alnm tr. Bunlar;

1) Patlayc maddenin konsantrasyonu ve yo unlu u, 2) Patlayc maddenin patlamas sonucu ortaya çkan enerji, 3) Detonasyon hz dedi imiz patlama basncnn yaylmas.

1) Kristalize bir patlayc maddenin yo unlu u 1 cm3 veya

litrelik bir hacimde hava bo lu u olmakszn bulunan patlayc maddenin a rl olarak anla lr. Patlayc maddeler preslenerek veya eritilerek belirli bir hacme doldurulduklarnda, burada eri ilen yo unlu a kullanm yo unlu u denir. Kullanm yo unlu u de eri daima kristal yo unlu undan küçüktür.

2) Patlama sonunda olu an ve kcal/kg olarak enerji her

patlayc madde için çok önemli bir kriterdir. Çünkü patlama tahrip gücü aç a çkan enerji miktar ile ilgilidir. Olu an gazlar aç a çkan bu sy kinetik enerji haline dönü türür. Patlama ss kalorimetre veya parçalanma denklemlerinden hesaplanabilir. Bunun için patlayc maddeyi olu turan bile iklerin te ekkül slar ile her bile ikte mevcut atmlarn yanma slarn bilmek gerekir.

3) Detonasyon hz dedi imiz patlama basncnn yaylmas,

patlayc maddelerin ba lca karakteristi idir. m/sn veya km/sn olarak ifade edilir. Örne in 7000 m/sn'lik bir patlama hzna sahip bir patlaycnn, 7000 m. uzunlu unda bir borunun içine doldurulmas sonucu, bunun bir uçtan ate lendi inde öbür uca bir saniyede ula mas demektir. Patlama hz ne kadar büyük olursa, tahrip etkisi o kadar büyük olur.

2) Gazlarn yol açt patlama tehlikeleri Gazlar patlayc kimyasal maddelerden sonra tehlikeli

özelliklerin zenginli i açsndan, üzerinde en çok durulmas gereken madde grubudur. Olaylarn da lmn yüzde olarak inceledi imizde, gazlarn yüksek bir de ere sahip oldu unu görürüz.

Bugün, brakalm sanayiyi artk evlerimizde bile çok miktar ve

89

çe itlerle gaz kullanmaktayz. Bol sayda ve büyüklükte LPG tüpleri, do algaz, Karbondioksitli söndürme cihazIar, aeresoller hatta kulland mz televizyonlarn tüplerindeki gazlar.

Acaba kaçmz bu gazlarn özelliklerini bilerek kullanyoruz? Herhangi bir olay kar snda hangimiz "gaz patlad, tüp patlad, hacm patlad" diye bilerek olay izah etmeye çal yoruz?

Toplum olarak oldukça büyük bir bo lu a sahip oldu umuz bu konuyu temelden ö renmeye çal alm.

Gaz nedir? Uzayda yer kaplayan ve a rl olan her eyi MADDE olarak

tanmlarz. Maddeler "KATI, SIVI, GAZ" olarak üç fiziksel halde bulunurlar. "Scaklk ve Basnç" altnda bu maddeler kat özellikten gaza, gaz özellikten katya dönü ebilirler. Bu durumda gazlar üç snfa ayrabiliriz:

a) Kat halden gaz hale dönü en maddeler, b) Sv halden gaz hale dönü en maddeler, c) Normal gaz halindeki maddeler.

ster yanma özelli i olsun isterse olmasn scaklk ve vakum altnda kat ve sv maddeler gaz hale dönü ürler. Bu ko ular devam etti i sürece gaz hale dönü en maddeler, gaz özelli i gösterirler. Yanma olayndaki temel unsur buna dayanr. Patlayc maddeler ve baz kimyasallar hariç yanabilmek için mutlaka gaz hale geçmesi gereklidir. Bu bölümdeki konumuz "a" veya "b" klarnda belirtti imiz maddelerle ilgili de ildir. Normal ko ullar altndaki gazlar 20°C scaklkta ve 1 atm. basnçta (N. .A.) gaz halde bulunan maddeleri göstermi olduklar özelliklere göre iki ekilde snflandrabiliriz. 1) Gazlarn kimyasal özelliklerine göre snflandrlmas:

a) Yanabilen ve alevlenebilen gazlar (Flammable gases) Normal ko ullarda havann oksijeni ile belirti oranlarda

90

kar tklarnda, alevlenme ve yanma özelli ini gösteren gazlardr. Bunlarn etkinli i, çok dü ük oranlarda havann oksijeni ile kar mas ve kar madan do an bu özelli in geni bir envantere sahip olmasyla izah edilir.

Ayrca bünyesinde oksijene kar açl gitmemi gazlarla, Karbon atomuna ba l Hidrojen says da, alevlenme ve yanma özelli ine etki eden unsurlardr.

b) Alevlenme özelli i olmayan gazlar (Nonflammable gases)

Bu gazlar hava veya oksijenle hiçbir konsantrasyonda yanc ve alevlenici kar m olu turmazlar. Ba ta oksijen olmak üzere baz oksijenli kar mlar herhangi bir yanma olayna dolayl olarak katlp, oksijen ta yc rol oynarlar Argon, Helyum, Neon gibi inert gazlar, CO2 , SO2 , N2 gibi gazlarda alevlenme özelli i olmayan gazlardr.

c) Reaksiyona yatkn aktif gazlar Bu gazlar kimyasal aktivitelerinden dolay bir çok madde ile

reaksiyona girerek, yeni maddelerin olu umu yansra, tehlikeli sonuçlara da neden olurlar. Örne in Flor gaz çok aktif olmas nedeniyle bir çok kimyasal madde ile iddetli ekilde reaksiyona girerek tehlikeli bir çok olu uma neden olur.

Baz gazlar s, darbe nem gibi etkenlerle reaksiyona girerek tehlike yaratrlar. Bunlar için özel önlem alnr.

Asetilen, metil asetilen, propadien ve vinil klorür bu tip gazlara örnektir.

d) Zehirleyici, bo ucu ve tahri edici gazlar Bir çok gaz ya saf halde iken, ya da bir kimyasal reaksiyon

sonucu olu arak atmosfere da ldklarnda ppm oranlarnda canllarn üzerinde çok çe itli tehlikeli etki yaratrlar. CI2,H2S,SO2,NH3,CO vs. gazlar buna örnektir.

2) Gazlarn basnç uygulanmasna göre snflandrlmas Gazlar basnç ve scaklk altnda özelliklerine göre de i ik

91

tepki gösterirler.

a) Sk trlm gazlar Baz gazlar normal scaklkta ve yüksek basnçta çelik tüpler

içinde sk trlarak, kullanm miktarlar arttrlr. bu uygulama genellikle svla trlamayan gazlara uygulanr.

b) Svla trlm gazlar Gazlarn kendilerine has kritik scaklklarda ve basnç altnda,

çelik tüpler içinde svla trlmalardr. Bu ekilde elde edilen sv gaz hem miktar açsndan sk trlm gazIardan fazladr, hem de patlayclk tehlikesi daha azdr. (Bir tüpte gaz faz ne kadar az ise patlama iddeti o oranda daha azdr).

c) Basnç altnda bir svda çözülmü gazlar Baz gazlar, gaz halde kullanlmasnn ve naklinin çok tehlikeli

olmas nedeniyle, kendisiyle reaksiyona girmeyen bir sv içerisinde, basnç altnda çözündürülürler.

Gazlar patlama etkilerini nasl gösterirler?

Yanabilen veya yanmayan gazlar, kap içerisinde ya da serbest halde, s, kvlcm veya çplak alevle üç ekilde patlama özelliklerini gösterirler.

Gazlarn patlamas srasnda olu an "patlama yaylma hz, patlama scakl , patlama ürünü gaz miktar ve patlama k iddeti" patlayc maddelerinkine göre oldukça dü üktür.

Bu özellikten yararlanlarak bu etkilere kar önlem almak mümkündür.

a) Tüp patlamas: Yanabilen veya yanmayan gazlarn (sk trlm veya sv

olabilir) tüp içinde iken artan scaklk kar snda, tüpün emniyet ventilinin açlmamas halinde, tüp içinde artan basncn kabn mukavemet gücünü yenerek, kab yrtmasdr. Yrtlma olaynn iddeti, kabn içindeki gaz faz hacminin büyüklü üne, gazn sv

veya sk trlm olup olmad na, kabn hacmine, patlamaya sebep olan scakl n ani yükseli ine, kabn yapsna ve gazn

92

kimyasal özelli ine ba ldr.

b) Hacm patlamas: Herhangi bir sebeple bir kaptan szan yanma ve alevlenme

özelli i olan bir gazn, yaylm oldu u hacm içerisinde özelli ine uygun ekilde hava ile uygun kar m yapmas durumunda, bir kvlcm veya çplak alevle o hacm içerisinde patlamasdr. Bu patlamann iddeti olu an basncn bo alma olana ile olu tu u hacmin mukavemetine ba ldr.

Dayankl malzemeden yaplm ve zemin altnda bulunan bir hacmin bo alma a z küçük ve bo alma yolu uzunsa patlama tahribat yüksek olacaktr.

c) Gaz patlamas: Büyük hacimlerde, bo alma olana nn yüksük oldu u

yerlerde, gaz kaça nn henüz ba lad durumlarda veya kvlcm kayna nn gaz kaça na yakn oldu u hallerde gazn ani ve iddetle parlama yaparak, fazla güçlü olmayan bir basnç ve alevle çevreyi yaralamasdr.

3) Svlarn yol açt tehlikeler Svlar normal ko ullarda maddenin ara halidir. Kendine has

özelli i olar baz kimyasal maddelerin haricinde katlar scaklk kar snda sv halden gaz hale, gazlar ise basnç altnda ve so utulduklarnda sv halden kat hale geçerler.

Her sv madde normal artlar altnda buharla ma basklar nedeniyle mutlaka az yada çok miktarda gaz hale dönü ürler. Su ve asetonun ayn scaklkta farkl buharla malar gibi. Bu özelliklerinden ötürü svlar e it düzeyde olmasa bile, gazlar gibi de erlendirmekte yarar vardr.

Gazlarda oldu u gibi svlar da çe itli özelliklerine göre

snflandrmak mümkündür.

a) Parlayc svlar: Parlama noktas 37,8°C ve buhar basnc 2,8 atm'in altnda

93

olan svlardr. Bu snfa giren svlar en tehlikeli grubu te kil ederler. Bunlar da kendi aralarnda üçe ayrlrlar.

lA snf parlayc svlar: Parlama noktas 22,8°C ve Kaynama noktas 37,8°C' nin altnda

IB snf parlayc svlar: Parlama noktas 22.8°Cve Kaynama noktas 37.8°C' nn üstünde veya e it

IC snf parlayc svlar: Parlama noktas 22,8°C'nin üstünde veya e it, Kaynama noktas 37,8°C' nin altnda

b) Yanc svlar: Bu svlardan IlA snfndan olanlar da tehlikeli sv grubundan

saylabilirler. Genel olarak yanc snfn parlama noktalar 37,8°C'nin üstünde veya e ittir.

IlA snf yanc svlar: Parlama noktas 37,8°C � 60,0°C arasndadr.

IllA snf yanc svlar: Parlama noktas 60,0°C � 93,4°C arasndadr.

IIIB snf yanc svlar: Parlama noktas 93,4°C' ye e it veya üstündedir.

c) Yanc olmayan fakat çok dü ük scaklklarda bile uçucu olan svlar:

d) Yanc olmayan ve scaklk kar snda zor buharla an svlar (yüksek scaklklarda buharla abilen svlar):

c ve d klarndaki svlar canllar için bir tehlike te kil etmiyorsa söndürücü olarak kullanlabilirler.

c kkndaki svlar kapal kaplarda bulunuyorlarsa, kabn mukavemetine ba l olarak, artan scaklkla beraber bir "KAP YIRTILMASINA" veya "KAP PATLAMASINA" sebep olarak

94

tehlike yaratabilirler. Özellikle a kkndaki svlar olmak üzere, b kkndaki svlar,

artan scaklkla beraber, yanc ve parlayc gazlar gibi hareket ederler. Serbest ya da bir kap içinde bulunmalar halinde, tpk gazlarda oldu u gibi "SIVI BUHARI PATLAMASINA, HAC M PATLAMASINA, KAP PATLAMASI veya KAP YIRTILMASINA" sebep olurlar. Ancak bu etkiler genellikle gazlara göre daha az iddette olur.

4) Patlayc maddelerin d ndaki, yanc özellik gösteren

kat maddelerin yaratt tehlikeler Genellikle günlük ya ammzda yanma etkisiyle

kar la t mz kat yanc maddeleri fazla korkutucu olarak görmeyiz. Ancak endüstride ve özellikle ihmalkarlklarn en üst düzeyde oldu u atölye ve imalathanelerde, hem oldukça çok sayda, hem de büyük boyutlarda kat madde tehlikeleri ya anmaktadr.

Kat maddeleri de gösterdikleri tehlikelere göre a a daki gibi snflandrmak mümkündür.

a) Normal kat yanc maddeler: Günlük ya ammzda kulland mz veya herhangi bir maksat

için i ledi imiz yanc kat maddelerdir. A aç, tahta mobilya, ka t, üretilmi tekstil maddeleri, plastik vs.

b) Hafif ve aktif metaller: Oldukça tehlikeli kat maddelerdir. Bulunmu olduklar fiziksel

büyüklüklerinden ba layarak, saflklar ve içinde bulunduklar ko ullara göre tehlike yaratan maddelerdir.

Sodyum, potasyum, ma nezyum, kalsiyum gibi metaller suyla bile iddetle reaksiyona girerek patlama eklinde tehlike yaratrlar. Ba ta aluminyum olmak üzere hafif metaller ve ala mlar özellikle yonga halinde iddetle yanarlar ve yüksek s nedeniyle söndürülmeleri güçlük yaratr.

95

c) Yanc kat madde tozlar: Günlük ya ammzda iç içe bulunmamz ve çok sayda

olayna rastlamamz dolaysyla, patlayc kat maddelerden sonra, tehlikeli saylabilecek ve üzerinde dikkatle durulabilecek önemli bir yanc, parlayc ve patlayc kat madde grubudur.

Genellikle kar la lan yanc kat madde tozlar unlardr:

- Tekstil tozlar, - Gda tozlar, - Metal tozlar, - Kat yakt tozlar, - A aç ürünleri tozlar, - Bitkisel tozlar, - Çe itli yanc kimyasal madde tozlar, - Plastik, lastik ve kauçuk tozlar.

Yaplan ara trmalarda kat yanc tozlarnn yangn sebepleri açsndan önemli bir yüzde te kil etti i anla lm tr. Ba ta metal tozlar olmak üzere yukardaki ve di er tozlarn yanmasna, parlamasna ve patlamasna neden olan en önemli enerji kayna ise elektrik olarak tespit edilmi tir.

Bunun haricinde yanc tozlar sürtünme, kz ma, s, nem, basnç, darbe, statik elektrik ve çplak ate gibi ba langç enerjileriyle barut gibi yanarak oldukça hzl bir yaylma e ilimi gösterirler. Ksa aralklarla yaplan periyodik vakumlu temizlikler, bu konunun en sa lkl mücadelesidir.

d) Yukardaki yanc kat madde snflarna girmeyen ve kendilerine has özelli i olan tehlikeli kat kimyasal maddeler:

Bu maddeler kendi kendine yanabilen, sudan, nemden, havadan etkilenerek reaksiyonel tehlike yaratan maddelerdir. Sodyum polisülfat, karpit, fosfor ve yüksek oksidan maddeler bu gruba girerler. Bu maddelerin kullanlmas, i lenmesi ve depolanmas kendilerine has de i ik önlem gerektirmektedir.

Yanc, parlayc ve patlayc maddelerin tehlike yaratmasna ve yaratmamasna neden olan önemli etkenler

96

1) Ba langç enerjisi kaynaklar: Çplak ate kvlcm ve alev, Elektrik, Sürtünme, Darbe, Statik elektrik, Is, Do al olaylar, Ekzotermik reaksiyonlar, Vibrasyon, Nem, Çözünme, Saf oksijen, Su. Gazlar ve svlar moleküler yapda olduklarndan saf halde

yaltkandrlar. Bu maddelerin herhangi bir nedenle hareketi veya ak halinde, iletken kaplar ve borular üzerinde statik elektriklenme meydana gelece inden, sa lkl bir topraklanma mutlaka yaplmaldr.

Tehlikeli gaz ve svlarla çal lan yerlerde elektriki sistemler mutlaka EXPROOF (patlama güvenlikli) olmaldr.

Bu maddelerin miktarlarnn az kullanlmas, i lenmesi veya depolanmas bu sistemlerin yaplmamasn gerektirmez. Yaplan istatistiklerde BÜYÜK OLAYLARIN, ÖLÜM VE YARALANMALARIN çok yüksek bir yüzde ile küçük kapasiteli imalathane, atölye ve depolarda meydana geldi i anla lm tr.

Buna neden olan en büyük sebep ise "Ben bu maddeleri az kullanyorum. Bu kadar madde tehlike yaratmaz. Yapm oldu um yatrm için bu önlem sistemleri çok pahal" dü üncesinden kaynaklanmaktadr. bu dü ünce baz büyük endüstriyel kurulu sahiplerinde de mevcuttur.

2) Havaya ve suya göre yo unluk: Her açdan tehlikeli özellik gösteren gazlarla, kolay

buharla an svlarn havaya göre yo unluklar çok önemlidir. Bu

97

özelli in ilgili ki iler tarafndan mutlaka bilinmesi gereklidir. Havalandrma ve tahliye açklklar bu özelli e göre yaplmaldr.

Tehlikeli svlarn suya göre yo unluklar da ayn önemi ta maktadr. sudan hafif ve a r svlarn dökülmeleri halinde özellikle kanallarda yapacaklar tehlikeler önceden bilinmelidir.

3) Havalandrma ve klimlendirme

Tehlikeli gaz ve buharlarn bulunduklar hacimden, tehlike snrna gelmeden tahliyeleri gerekir. Bu da tehlikeli maddenin havaya göre yo unlu una ba l olarak, exproof tesisatl bir havalandrma ile yaplr. Özellikle havann neminden etkilenerek tehlike yaratan maddeler için, bulunduklar hacimde maddenin ko ullarna göre iklimlendirme yaplmaldr.

4) Çözünme

5) Aktivite ve reaksiyona yatknlk

6) Stabilite 7) Basnç 8) Mevcut binann ve çevrenin uygunlu u 9) Periyodik bakmlar 10) Müdahale sistemleri 11) çi sa l i güvenli i malzemeleri 12) Sa lkl ve teknik eleman seçimi 13) E itim 14) Çevre ile i birli i

98

Üretim Süreçlerinde Alnmas Gereken çi Sa l Güvenli i Önlemleri

Hüseyin Avni YARDIMCI

Elektrik Mühendisi

GÜVENL G N N TANIMI

nsano lunun varolu u ile birlikte ba layan do aya kar verdi i sava , beslenme, barnma ve tabiat olaylarna kar korunma güdülerinin bir sonucudur. Böylelikle do ay ekillendirme ve arzularna göre yönlendirme yolunda geli tirdi i

tekniklerde büyük ba arlar kazanmasna kar n neticede do abilecek tehlikeleri ne kadar farkedebilmi ti?

Bugün çal ma hayatnn içinde hemen hemen her kesimde, endüstride, tarmda, denizcilikte insanl n yararna sunulmu bilim demek olan teknoloji adna yaratt mz tehlikelerin sa l mz nasl tehdit etti i gerçe ine dikkatinizi çekmek isteriz.

Çal ma hayatnda kar la t mz makine ve tezgahlar, el aletleri, tacmacl n yaratt sorunlar her gün küçümsenmeyecek sayda insan hayatna malolmakta veya geçici ve sürekli i görmezlikle sonuçlanan kazalara sebep olmaktadr. Özellikle son yllardaki bilimsel ve teknolojik geli me o kadar hzl olmu tur ki, bugün dahi bu geli menin ürünü olan makine, araç gereç ve kimyasal maddelerin insanlar üzerindeki bedensel ve ruhsal etkileri henüz kesinlikle bilinmemektedir.

te böyle sanayile me ve teknik potansiyelin ba langçtan beri bilinçsiz olarak ve geli igüzel yaylmas, kazalar ve meslek hastalklarn anormal ekilde ço altm tr. Bu ise hakl olarak toplumun duyarll nn artmasna neden olmu , teknik

99

elemanlarn ve bilim adamlarnn konuyla daha yakndan ilgilenmeleri sonucunu getirmi tir.

Belirtti imiz tehlikelerle bilinçli olarak mücadele ihtiyacnn duyulmas " GÜVENL " kavramnn da do mas ve geli menin temel nedeni olmu tur. Genel anlamda ya amn her kesimini ilgilendiren teknik güvenlik, i yerleri söz konusu oldu unda " GÜVENL " terimi ile dilimize girmi tir. Tanmlamasn ise; i yerlerinde i in yürütülmesi ile ilgili olarak olu an tehlikelerden, sa l a zarar verecek ko ullardan korunmak ve daha iyi bir i ortam yaratmak için yaplan metotlu çal malara " GÜVENL " denir eklinde yapmamz mümkündür.

AMAÇ

Güvenli inin ilk amac ku kusuz ya ammz tehdit eden tehlikelerden ki bunlar genel olarak kaza ve hastalk olarak ortaya çkar, tüm insanlar korumak zarar verecek olaylar en alt düzeye indirmek ve insanlarn ya amlarnda daha güvenli dolaysyla mutlu olmalarn gerçekle tirmektir.

KAZA NEDENLER ÜSTÜNE

Bilindi i üzere KAZA NEDENLER klasik yakla m biçiminde iki temel grup içinde toplanmaktadr. Bunlardan birincisi GÜVENS Z KO UL dedi imiz ve daha çok bir kaza olasl n arttran fiziksel çevre faktörleridir. Bir ba ka deyi le bireyin d nda olu an ve yine onun iradesinin d nda kalan ko ullardr. GÜVENS Z HAREKETLER ise bireyin bir kaza olasl n davet eden bilinçli yada bilinçsiz davran larndan ibarettir.

Burada vurgulamak istenen husus, tablodan da anla laca gibi bu güvensiz ko ullarn ve güvensiz hareketlerin olu umunda etken olan baz temel nedenlerin varl dr.

Bugün artk fiziksel çevre güvensiz ko ullarn ortaya

100

çkmasnda tek faktör olarak dü ünülmemekte, buna kar lk bireyin fiziksel ve psikolojik özelliklerinin de etkili oldu u kabul edilmektedir. Güvensiz ko ullar olu turan belli ba l faktörler u ekilde dü ünülmektedir:

F Z KSEL ÇEVRE FAKTÖRLER Isnn, aydnlatmann, uzun çal ma sürelerinin kazalar

üzerinde etkili faktörler oldu u esasen bilinmektedir. Yaplan baz ara trmalar ya ama ko ullarnn yetersiz oldu u yoksul bölgelerde kurulmu olan i letmelerde kaza oranlarnn daha yüksek oldu unu ortaya koymu tur. Kötü beslenmenin de olumsuz etkileri kantlanm tr. Pis ve özellikle terletici i lerde çal anlarn kazaya u rama olaslklar da fazla kabul edilmektedir.

ÇALI ANLARIN ÖZELL KLER VE N TEL KLER

Bu alanda YA önemli bir faktördür. Genç ve tecrübesiz i çilerin daha çok kaza yaptklar gözlenmi tir. Tecrübeli, kdemli ve de evli i çiler daha az kaza yapmaktadrlar. Reflekslerini yitirmekte olan ya llar ise kazaya yatkn hale gelmektedirler. Bunlarn yan sra görme, i itme, koku alma gibi duyular zayflam ki ilerde daha çok kaza yapmaktadrlar.

ÇALI ANLARIN PS KOLOJ K. ÖZELL KLER

Kazalarn olu umunda psikolojik fiziksel çevre ko ullar ve fiziksel ki i özelliklerinden daha etkili oldu u savunulmaktadr.

e veya i yerine intibakszl n kazalar üzerinde önemli bir etken oldu u saptanm tr.

Hepsi bir veya birkaç kazaya u ram 100 i çi arasnda yaplan bir ara trma, bunlarn yarsndan ço unun geleceklerinden endi eli, tedirgin ve duygusal özellikleri a r

101

basan ki iler oldu unu ortaya çkarm tr. Yine az kaza yapan bir grupla çok kaza yapan bir grup arasnda yaplan kar la trmalar, birincilerin oldukça iyimser ve d a dönük ki ilerden olu mu bir grup oldu unu, di erlerinin ise içine kapank ki iler oldu unu göstermi tir.

PS KOLOJ K ÇEVRE FAKTÖRLER

Denemeler yine göstermi tir ki, bir i letme içindeki psikolojik ortam, daha ba ka bir deyi le çal anlarn moral durumu ile güvenlik konularna duyulan ilgi ve yaplan katk arasnda bir ili ki vardr.

Örne in; iç transfer ve terfi olanaklar kstl olan i letmelerde kaza sklk oranlar daha yüksektir. Yine i letme tarafndan önemsenmedikleri kansnda olanlar daha çok kaza yapmaktadrlar.

Üst düzey yönetiminin konuya bak açs da bu alanda önemli bir etken olmaktadr. bir ara trmacnn be yl süreyle 62 kurulu un kaza istatistiklerini inceleyerek ula t bir sonuca göre yönetimin i güvenli i konusunu ciddiye ald ve yönetim elemanlarnn bu alanda sorumluluklarn kabul etti i i letmelerde gerek sklk, gerek a rlk açsndan çok olumlu sonuçlar alnmaktadr.

KAZANIN TEMEL NEDENLER

Bir kaza (yaralanma, zarar görme olay) 5 adet temel nedenin arka arkaya dizilmesi sonucu meydana gelir. Bunlardan biri olmadkça bir sonraki meydana gelmez, ve dizi tamamlanmadkça kaza ve yaralanma olmaz. Bu 5 faktöre "KAZA Z NC R " denir.

102

KAZA Z NC R

1. nsann do a yada evrim kar sndaki zayfl : nsann do a kar sndaki bünyevi ve sosyal yapsndan

meydana gelen zayfl , kazann ilk nedenidir. Bunun ancak tarih zamanlar içinde de i mesi söz konusudur. E er insanlarn do a kar snda bu zayf durumu olmasayd kaza olmazd.

u halde tüm kazalarn ilk nedeni budur ve do ada kaza yapsal bir olaydr; tam bir kesinlikle önlenemez.

2. Ki isel özürler: Dikkatsizlik, pervaszlk, önemsemezlik, sinirlilik, ihmal gibi

ki isel özürler kazalarn ikinci nedenidir. Bu kusurlar insann do a kar sndaki zayfl nn ki isel yönü olup yanl ve gereksiz bir hareket yapmasna neden olur. Kaza olmas için böyle bir nedenin bulunmas da ko ullardan biridir. nsanlarn bu be eri zaaflar e itim ve disiplinle belki ksmen düzeltilebilir. güvenli i bilimi bu konuda faaliyet göstermekle u ra maz. Ki isel özürlerin ne zaman ortaya çkaca bilinemeyece i için insan özürlü bir varlk olarak kabul eder.

3. Güvensiz hareketler ve artlar: nsann ki isel özürleri olmas her zaman için kazaya

u ramasn gerektirmez. Bir insann örne in; dikkatsiz çal ma itiyadnn bir kazaya neden saylabilmesi için çal ma srasnda dikkatsiz bir hareket yapm olmas gerekir ve kazann asl nedeni de i ba nda yapt bu yanl davran tr.

Di er taraftan çal t makine de, örne in; bir pres kalbnda gerekli koruyucu elamanlarn bulunmay i yerindeki güvensiz bir ko uldur. Buda kaza nedeni olabilir. çi yanl bir hareket yapmasa veya i yerinde güvensiz bir durum olmasa, çal ann dikkatsiz tabiatta olu u bir kazann olmas için yeterli olamaz, u halde kaza olaynn meydana gelmesi için bu üçüncü neden de bulunmaldr.

103

4. Kaza olay: Yukarda belirtilen üç faktörden arka arkaya dizilmesi de

kazann olmas için yeterli olmaz. Önceden planlanmayan ve bilinmeyen, zarar vermesi muhtemel bir olayn da meydana gelmesi gereklidir. u halde yaralanma yada zararn meydana gelmesi, yani kazann bütün unsurlar ile gerçekle ebilmesi için bir "kaza olay� da mevcut olmaldr.

5. Yaralanma (zarar veya hasar): Kaza zincirinin sonuncu halkasdr. Bir kaza olaynn özellikle

yasal kaza tanmndaki duruma gelmesi için bu safhann da tamamlanmas gerekir.

ELEKTR K NED R?

Elektrik, kapal ve yüklü bir elektriksel devrenin uçlarna bir V potansiyel fark uyguland zaman, devrenin iletken ksmlarnda, iletkenin madde yapsndaki, daha ziyade serbest elektronlarn bütün devre boyunca meydana gelen hareketidir. Yani ksaca elektrik, bir elektron akmdr.

Maddeler, elektrik akmna kar gösterdikleri mukavemet bakmndan, LETKEN ve YALITKAN olmak üzere ba lca iki ksma ayrlrlar. letkenler, elektrik akmnn geçi ine mani olmayan veya çok az direnç gösteren maddelerdir. letkenlerin atomik madde yapsnda, d yörüngelerde bolca serbest elektron mevcuttur. En küçük bir kuvvet bile bu elektronlar harekete geçirebilir. Bu sebepten, iletkenlerin Ohm olarak dirençleri çok azdr. En iyi iletkenler altn, gümü ve bakrdr. Yaltkanlar iletkenlerin aksine, elektrik akmnn ak na kar fazla direnç gösterirler. Bunun neticesinde, yaltkanlardan akm geçmez veya çok az bir akm iddeti geçebilir.

104

ELEKTR K VE NSAN

nsan vücudunun direnci: Elektrikle insann ili kisini incelemeden evvel, insan

vücudunun elektrik akmna kar gösterdi i dirençten bahsetmek gerekir. nsan vücudunun elektrik akmna kar gösterdi i dirençten bahsetmek gerekir. nsan vücudunun belli noktalar arasnda de i ik direnç de erleri vardr. Bu de erler insandan insana de i mekte ve ayrca vücudun kuru, ya ve terli olmasna da ba l olmaktadr. A a da ortalama de erler belirtilmi tir.

Ya Ciltte (ortalama) 1000 Ohm Kuru Ciltte (ortalama) 200.000 Ohm Kulaktan Kula a 100 Ohm Eller Arasnda 500 Ohm Eller Ayaklar Arasnda 1.000 Ohm

ELEKTR K AKIMININ, VÜCUTTA YAPTI I ETK BAKIMIN-DAN SINIFLANDIRILMASI

S. Koeppen tarafndan yaplan ara trma neticesinde, elektrik akm, insan vücudunda yapt etki bakmndan ba lca 4 ksma ayrlm tr.

A GRUBU: Etkin de eri, 30 mA (1000 mA= 1 A� dir.) kadar olan akmlardr. Bu akmlar, kazazede tarafndan hissedilir ve kendi iradesiyle temas yüzeyini brakabilir. Kalp hareketlerinin düzeni bozulmaz, sempatik sinir sistemi normal durumdadr.

B GRUBU: Etkin de eri, 30 mA� den 80 mA� e kadar olan akmlardr. Genellikle, kan basnc yükselir, kalp at larnda düzensizlikler olabilir, 50 mA� i a an iddetlerde uur kayb, sempatik sinir sisteminden gelen kaslma ve sert refleksler görülür.

C GRUBU: Etkin de eri 80 mA� den 3 A� e kadar olan akmlardr. Bu akmlar, iddetle hissedilir. Kalp hareketlerinde

105

düzensizlik yaratr ve uur kaybna sebep olurlar. En önemlisi, kalp odacklarnn düzensiz titre imleri bu grup akm de erlerinde ba lar.

D GRUBU: Etkin de eri 3 A üzerinde olan akmlardr. Bu akmlar iddetli kan basnc yükselmesine ve tersinir kalp durmasna sebep olurlar. Solunum felci meydana gelir, akci erlerde hava toplanr ve akci er i er. Kesin uur kayb vardr.

Yukardaki bu snflandrmada, insan vücudundan geçti i kabul edilen akm de eri akm yolu kol ve ayaklar olmak üzere (50 Hz.) frekansl alternatif akmn etkin de eri olup, etki süresi 1 saniye veya daha fazla olarak kabul edilmi tir.

ELEKTR K LER NDE KAZALARINA KAR I ALINA-CAK BELL BA LI TEDB RLER:

1) zole etmek: "Elektrik Nedir" bahsinde incelendi i gibi, elektrik akm iletkenlerden geçmektedir. Yaltkan olan maddeler ise elektrik akmn iletmemektedir. Elektrik enerjisinin üretiminde, iletiminde, da mnda ve kullanlmasnda (iç tesisatta) çe itli özellikte iletkenler kullanlr. Bu safhalarn her birinde, bu iletkenler tehlike yaratmamalar için uygun bir ekilde izole edilirler (yaltlrlar). Bu metoda izole etme veya yaltma metodu denir.

2) Topraklama: Topraklama metodu çok kullanlan bir metotdur. Topraklamadan maksat, direkt faz veya kaçak akm intikal etmi , normal olarak gerilim altnda bulunmayan madeni aksamlara (mesela, makine ve tezgah madeni aksam) temas eden bir insan üzerinden insan sa l için zararl bir akm iddetinin geçmesine mani olmaktadr.

TOPRAKLAMA ÇE TLER : Ba lca 3 ksma ayrlr.

a. Koruma Topraklamas, b. letme Topraklamas,

106

c. Hususi Topraklama.

3) Güvenlik otomati i kullanmak: Güvenlik otomati i, normal olarak gerilim altnda bulunmayan makine ve cihazlarn madeni aksamna, belli bir de erde kaçak akm intikal etti inde, madeni aksama de er ahslarn güvenli ini sa lamak üzere devreyi bütün kutuplarda kesen bir cihazdr.

4) Küçük gerilim kullanmak: Daha önce, 65 Volt� tan yüksek gerilimlerin insan sa l için tehlikeli oldu undan bahsettik. O halde, mümkün mertebe KÜÇÜK GER L M (EN ÇOK 42 VOLT) kullanlrsa bu tehlike ortadan kalkar.

5) Güvenlik (ayrc) Transformatörü kullanmak: Güvenlik transformatörü, primer ve sekonder sarglar birbirinden ayr sarlan, sekonder çk larndan hiçbirinin topraklanmad , di er bir deyi le çk uçlar topraktan izole edilmi bir transformatördür.

6) Çift zolasyonlu aletler kullanmak: Çift izolasyonlu aletler, d ta, elle tutulan ksm yaltkan tabakas ile izole edilmi aletlerdir.

107

Avrupa Toplulu u Ülkelerinde Kullanlan R SK KODLARI

R1 Kuru oldu unda patlar. R2 ok, sürtünme, ate ve di er ate leyici kaynaklara maruz

kalnmas durumunda patlama riski vardr. R3 ok, sürtünme, ate ve di er ate leyici kaynaklara maruz

kalnmas durumunda patlama riski çok yüksektir. R4 Çok hassas patlayc metalik bile ikler olu ur. R5 Istma patlamaya neden olur. R6 Hava ile temas etmesi/etmemesi durumunda patlar. R7 Yangna neden olur. R8 Yanc malzeme ile temas etti inde yangna neden olur. R9 Yanc malzeme ile kar t nda patlar. R10 Yanabilir. R11 Kolay yanabilir. R12 Çok kolay yanabilir. R13 Çok kolay yanabilir, svla trlm gaz (artk kullanlmamaktadr). R14 Suyla iddetli reaksiyona girer. R15 Suyla temas etti inde kolay yanabilen gazlar olu ur. R16 Oksitleyici maddeler ile kar t zaman patlar. R17 Havada kendili inden yanar. R18 Kullanm esnasnda yanc/patlayc buhar hava kar m

olu abilir. R19 Patlayc peroksitler olu abilir. R20 Solunmas zararldr. R21 Cilt ile temas etti inde zararldr. R22 Yutuldu unda zararldr. R23 Solundu unda zehirlidir. R24 Cilt ile temas etti inde zehirlidir. R25 Yutuldu unda zehirlidir. R26 Solundu unda çok zehirlidir. R27 Cilt ile temas etti inde çok zehirlidir. R28 Yutuldu unda çok zehirlidir. R29 Suyla temas etti inde zehirli gazlar aç a çkar. R30 Kullanm esnasnda kolay yanabilir olabilir.

108

R31 Asitler ile temas etti inde zehirli gazlar aç a çkar. R33 Gittikçe artan etkiler tehlikesi vardr. R34 Yanklara neden olur. R35 Ciddi yanklara neden olur. R36 Gözler için tahri edicidir. R37 Solunum sistemi için tahri edicidir. R38 Cilt için tahri edicidir. R39 Çok ciddi, geri dönü ü olmayan etkiler tehlikesi vardr. R40 Geri dönü ü olmayan etkiler, risk olasl vardr. R41 Göze ciddi zarar verme riski vardr. R42 Solunmas ile hassasiyet olu turabilir. R43 Cilt ile temas etti inde hassasiyet olu turabilir. R44 Kapal olarak stld nda patlama riski vardr. R45 Kansere neden olabilir. R46 Kaltmsal genetik zarar olu turabilir. R47 Do umsal sakatlklara neden olabilir. (Artk kullanlmamaktadr). R48 Uzun süre maruz kalnd nda sa l a ciddi zarar verme

tehlikesi vardr. R49 Solundu unda kansere neden olabilir. R50 Suda ya ayan organizmalar için çok zehirlidir. R51 Suda ya ayan organizmalar için zehirlidir. R52 Suda ya ayan organizmalar için zararldr. R53 Çevredeki su ortamnda uzun vadede ters etkilere neden

olabilir. R54 Bitki topluluklar için zehirlidir. R55 Fauna için zehirlidir. R56 Toprakta ya ayan organizmalar için zehirlidir. R57 Arlar için zehirlidir. R58 Çevrede, uzun vadede ters etkilere neden olabilir. R59 Ozon tabakas için tehlikelidir. R60 Verimlili in azalmasna neden olabilir. R61 Anne karnndaki çocu a zarar verebilir. R62 Verimlili in azalma riski olasl vardr. R63 Anne karnndaki çocu a zarar verme riski olasl vardr. R64 Anne sütüyle beslenen çocuklara zarar verebilir.

109

Kombine Risk Kodlar R14/15 Suyla iddetli reaksiyona girer ve kolay yanabilen

gazlar aç a çkar. R15/29 Suyla temas etti inde kolay yanabilen zehirli

gazlar aç a çkar. R20/21 Solundu unda ve cilt ile temas etti inde zararldr. R20/22 Solundu unda ve yutuldu unda zararldr. R20/21/22 Solundu unda, yutuldu unda ve cilt ile temas

etti inde zararldr. R21/22 Yutuldu unda ve cilt ile temas etti inde zararldr. R23/24 Solundu unda ve cilt ile temas etti inde zehirlidir. R23/25 Solundu unda ve yutuldu unda zehirlidir. R23/24/25 Solundu unda, yutuldu unda ve cilt ile temas

etti inde zehirlidir. R24/25 Yutuldu unda ve cilt ile temas etti inde zehirlidir. R26/27 Solundu unda ve cilt ile temas etti inde çok

zehirlidir. R26/28 Solundu unda ve yutuldu unda çok zehirlidir. R26/27/28 Solundu unda, yutuldu unda ve cilt ile temas

etti inde çok zehirlidir. R27/28 Yutuldu unda ve cilt ile temas etti inde çok

zehirlidir. R36/37 Gözler ve solunum sistemi için tahri edicidir. R36/38 Gözler ve cilt için tahri edicidir. R36/37/38 Gözler, solunum sistemi ve cilt için tahri edicidir. R37/38 Cilt ve solunum sistemi için tahri edicidir. R39/23 Zehirli. Solundu unda çok ciddi geri dönü ü

olmayan etkiler tehlikesi vardr. R39/24 Zehirli. Cilt ile temas etti inde çok ciddi geri

dönü ü olmayan etkiler tehlikesi vardr. R39/25 Zehirli. Yutuldu unda çok ciddi geri dönü ü

olmayan etkiler tehlikesi vardr. R39/23/24 Zehirli. Solundu unda ve cilt ile temas etti inde

çok ciddi geri dönü ü olmayan etkiler tehlikesi vardr.

R39/23/25 Zehirli. Solundu unda ve yutuldu unda çok ciddi geri dönü ü olmayan etkiler tehlikesi vardr.

110

R39/24/25 Zehirli. Cilt ile temas etti inde ve yutuldu unda çok ciddi geri dönü ü olmayan etkiler tehlikesi vardr.

R39/23/24/25 Zehirli. Solundu unda, cilt ile temas etti inde ve yutuldu unda çok ciddi geri dönü ü olmayan etkiler tehlikesi vardr.

R39/26 Çok zehirli. Solundu unda çok ciddi geri dönü ü olmayan etkiler tehlikesi vardr.

R39/27 Çok zehirli. Cilt ile temas etti inde çok ciddi geri dönü ü olmayan etkiler tehlikesi vardr.

R39/28 Çok zehirli. Yutuldu unda çok ciddi geri dönü ü olmayan etkiler tehlikesi vardr.

R39/26/27 Çok zehirli. Solundu unda ve cilt ile temas etti inde çok ciddi geri dönü ü olmayan etkiler tehlikesi vardr.

R39/26/28 Çok zehirli. Solundu unda ve yutuldu unda çok ciddi geri dönü ü olmayan etkiler tehlikesi vardr.

R39/27/28 Çok zehirli. Cilt ile temas etti inde ve yutuldu unda çok ciddi geri dönü ü olmayan etkiler tehlikesi vardr.

R39/26/27/28 Çok zehirli. Solundu unda, cilt ile temas etti inde ve yutuldu unda çok ciddi geri dönü ü olmayan etkiler tehlikesi vardr.

R40/20 Zararl. Solundu unda geri dönü ü olmayan etkiler risk olasl vardr.

R40/21 Zararl. Cilt ile temas etti inde geri dönü ü olmayan etkiler risk olasl vardr.

R40/22 Zararl. Yutuldu unda geri dönü ü olmayan etkiler risk olasl vardr.

R40/20/21 Zararl. Solundu unda ve cilt ile temas etti inde geri dönü ü olmayan etkiler risk olasl vardr.

R40/20/22 Zararl. Solundu unda ve yutuldu unda geri dönü ü olmayan etkiler risk olasl vardr.

R40/21/22 Zararl. Solundu unda ve cilt ile temas etti inde geri dönü ü olmayan etkiler risk olasl vardr.

R40/20/21/22 Zararl. Solundu unda, cilt ile temas etti inde ve yutuldu unda geri dönü ü olmayan etkiler risk olasl vardr.

111

R42/43 Solundu unda ve cilt ile temas etti inde hassasiyet olu turabilir.

R48/20 Zararl. Uzun süre solundu unda sa l a ciddi zarar verme tehlikesi vardr.

R48/21 Zararl. Uzun süre cilt ile temas etti inde sa l a ciddi zarar verme tehlikesi vardr.

R48/22 Zararl. Uzun süre yutularak alnmas durumunda sa l a ciddi zarar verme tehlikesi vardr.

R48/20/21 Zararl. Uzun süre solundu unda ve cilt ile temas etti inde sa l a ciddi zarar verme tehlikesi vardr.

R48/20/22 Zararl. Uzun süre solundu unda ve yutularak alnmas durumunda sa l a ciddi zarar verme tehlikesi vardr.

R48/21/22 Zararl. Uzun süre cilt ile temas etti inde ve yutularak alnmas durumunda sa l a ciddi zarar verme tehlikesi vardr.

R48/20/21/22 Zararl. Uzun süre solundu unda, yutularak alnmas durumunda ve cilt ile temas etti inde sa l a ciddi zarar verme tehlikesi vardr.

R48/23 Zehirli. Uzun süre solundu unda sa l a ciddi zarar verme tehlikesi vardr.

R48/24 Zehirli. Uzun süre cilt ile temas etti inde sa l a ciddi zarar verme tehlikesi vardr.

R48/25 Zehirli. Uzun süre yutularak alnmas durumunda sa l a ciddi zarar verme tehlikesi vardr.

R48/23/24 Zehirli. Uzun süre solundu unda ve cilt ile temas etti inde sa l a ciddi zarar verme tehlikesi vardr.

R48/23/25 Zehirli. Uzun süre solundu unda ve yutularak alnmas durumunda sa l a ciddi zarar verme tehlikesi vardr.

R48/24/25 Zehirli. Uzun süre cilt ile temas etti inde ve yutularak alnmas durumunda sa l a ciddi zarar verme tehlikesi vardr.

R48/23/24/25 Zehirli. Uzun süre solundu unda, yutularak alnmas durumunda ve cilt ile temas etti inde sa l a ciddi zarar verme tehlikesi vardr.

112

R50/53 Suda ya ayan organizmalar için çok zehirlidir, çevredeki su ortamnda uzun vadede ters etkilere neden olabilir.

R51/53 Suda ya ayan organizmalar için zehirlidir, çevredeki su ortamnda uzun vadede ters etkilere neden olabilir.

R52/53 Suda ya ayan organizmalar için zararldr, çevredeki su ortamnda uzun vadede ters etkilere neden olabilir.

113

Avrupa Toplulu u Ülkelerinde Kullanlan S EMN YET KODLARI

S1 Kilit altnda tutunuz. S2 Çocuklardan uzak tutunuz. S3 Serin yerde tutunuz. S4 Ya am merkezlerinden uzak tutunuz. S5 çeri i *** (üretici firma tarafndan belirtilen sv) altnda

tutunuz. S6 *** (üretici firma tarafndan belirtilen inert gaz) altnda

tutunuz. S7 Kab skca kapatlm olarak tutunuz. S8 Kab kuru tutunuz. S9 Kab iyi havalandrlan bir yerde tutunuz. S12 Kab kapal tutmaynz. S13 Yiyecek, içecek ve hayvan besinlerinden uzak tutunuz. S14 *** (üretici firma tarafndan belirtilen uyumsuz

malzemelerden) uzak tutunuz. S15 Isdan uzak tutunuz. S16 Ate leyici kaynaklardan uzak tutunuz. Sigara içilmez. S17 Yanc malzemelerden uzak tutunuz. S18 Kab dikkatli ta ynz ve açarken dikkatli olunuz. S20 Kullanrken yemeyiniz ve içmeyiniz. S21 Kullanrken sigara içmeyiniz. S22 Tozu solumaynz. S23 Gaz/buhar/duman/spreyi (üretici firma tarafndan uygun

olan sözcük belirtilmelidir) solumaynz. S24 Cilt ile temas ettirmeyiniz. S25 Gözlerle temas ettirmeyiniz. S26 Gözlerle temas etmesi halinde hemen bol miktarda su ile

durulaynz ve doktora gidiniz. S27 Malzemenin döküldü ü elbiseleri hemen çkarnz. S28 Cilt ile temas etti inde hemen *** (üretici firma tarafndan

belirtilen uygun madde) ile ykaynz. S29 Kanala dökmeyiniz. S30 Bu ürüne hiçbir zaman su ilave etmeyiniz. S33 Statik bo almaya kar gerekli önlem ölçümleri yapnz.

114

S34 ok ve sürtünmeden koruyunuz. (Artk kullanlmamaktadr).

S35 Bu malzeme kabn emniyetli bir ekilde yok ediniz. S36 Uygun koruyucu elbise giyiniz. S37 Uygun eldiven giyiniz. S38 Yetersiz havalandrma durumunda uygun solunum aygt

giyiniz. S39 Göz/yüz koruyucusu giyiniz. S40 Zemin ve malzemenin bula t maddelerin temizlenmesi

için *** (üretici firma tarafndan belirtilen) kullannz. S41 Yangn ve/veya patlama durumunda buharlar

solumaynz. S42 Dumanlanma/spreyleme srasnda uygun solunum aygt

kullannz. S43 Yangn durumunda ***(üretici firma tarafndan belirtilen

yangn söndürme cihazn) kullannz. S44 Kendinizi iyi hissetmezseniz hemen doktora gidiniz

(mümkün oldu u takdirde etiketi gösteriniz). (Artk kullanlmamaktadr).

S45 Kaza durumunda veya kendinizi iyi hissetmezseniz hemen doktora gidiniz (mümkün oldu u takdirde etiketi gösteriniz).

S46 E er yutulursa hemen doktora gidiniz, etiketi veya kab gösteriniz.

S47 *** OC'n (üretici firma tarafndan belirtilen) altndaki scaklkta muhafaza ediniz.

S48 *** (üretici firma tarafndan belirtilen) ile slatlm olarak tutun.

S49 Sadece orijinal kabnda tutunuz. S50 *** ile (üretici firma tarafndan belirtilen) kar trmaynz. S51 Sadece çok iyi havalandrlm bölgede kullannz. S52 Çok geni yüzeylerde, içeride kullanlmas tavsiye

edilmez. S53 Maruz kalmaynz. Kullanm öncesi, ilgili özel talimatlara

baknz. S54 Atk su artm tesislerine vermeden önce yetkili

otoritelerden izin alnz. (Artk kullanlmamaktadr). S55 Kanala veya çevredeki su kaynaklarna vermeden önce

115

mevcut en iyi teknikleri kullanarak i leme tabi tutunuz. (Artk kullanlmamaktadr).

S56 Bu malzeme ve malzeme kabn tehlikeli veya özel atklarn topland yere koyunuz.

S57 Çevresel kirlilik yaratmamak için uygun kap kullannz. S58 Zararl atk olarak i leme alnmaldr. (Artk

kullanlmamaktadr). S59 Geri kazanma/i leyip yeniden kullanlabilir hale getirme

konularnda bilgi için üretici/tedarikçiye ba vurunuz. S60 Bu malzeme ve kab, zararl atk olarak i leme

alnmaldr. S61 Çevreye brakmaktan saknnz. Bu konudaki özel

talimatlara ve malzemenin emniyet data sheetlerine ba vurunuz.

S62 E er yutulursa kusturtmaynz. Hemen doktor tavsiyesine ba vurunuz ve malzeme kabn veya etiketini gösteriniz.

116

Kombine S Kodlar

S1/2 Kilit altnda tutunuz ve çocuklardan uzak tutunuz. S3/7 Kab skca kapatlm olarak serin yerde tutunuz. S3/9 Kab iyi havalandrlan serin bir yerde tutunuz. (Artk kullanlmamaktadr). S3/7/9 Kab skca kapatlm olarak iyi havalandrlan

serin bir yerde tutunuz. (Artk kullanlmamaktadr). S3/9/14 Kab iyi havalandrlan serin bir yerde ve *** (üretici

firma tarafndan belirtilen uyumsuz malzemelerden) uzak olarak tutunuz.

S3/9/49 Sadece orijinal kabnda ve iyi havalandrlan serin bir yerde tutunuz.

S3/9/14/49 Sadece orijinal kabnda ve kab iyi havalandrlan serin bir yerde ve *** (üretici firma tarafndan belirtiler uyumsuz malzemelerden) uzak olarak tutunuz.

S3/14 Kab serin bir yerde ve *** (üretici firma tarafndan belirtilen malzemelerden) uzak olarak tutunuz.

S7/8 Kab skca kapatlm olarak ve kuru tutunuz. S7/9 Kab skca kapatlm olarak ve iyi havalandrlan

bir yerde tutunuz. S20/21 Kullanrken yemeyin, içmeyin ve sigara içmeyiniz. S24/25 Cilt ve gözlerle temas ettirmeyiniz. S36/37 Uygun koruyucu elbise ve eldiven giyiniz. S36/39 Uygun koruyucu elbise, göz/yüz koruyucusu giyin. S37/39 Uygun eldiven ve göz/yüz koruyucusu giyiniz. S36/37/39 Uygun koruyucu elbise, eldiven ve göz/yüz

koruyucusu giyiniz. S47/49 Sadece orijinal kabnda ve *** OC' nin (üretici firma

tarafndan belirlenen) altndaki scaklkta muhafaza ediniz.

S7/47 Kab skca kapatlm olarak ve *** OC' nin (üretici firma tarafndan belirlenen) altndaki scaklkta muhafaza ediniz.

S29/56 Kanala dökmeyin, bu malzeme ve malzeme kabn tehlikeli veya özel atklarn topland yere koyun.

117

ZEH R DANI MA MERKEZLER NOT: laç dan ma merkezleri Türkiye'nin her yerinden aramalara cevap vermektedir. Fakat zehir tarama ve dan ma süresi uzun olaca için, konu ma ücreti açsndan her ilin telefonlar ayr ayr verilmi tir. Tüm Türkiye'de ksa acil dan ma telefonlar: - 128 SIHH DANI MA - 114 ALO ZEH R - 112 HIZIR AC L STANBUL

Süreyyapa a Meslek Hastalklar Hastanesi (SSK)

Ba büyük � Maltepe Tel : (0216) 441 23 50 (19 hat) Faks : (0216) 352 09 54 T.C.S.B. stanbul Bölge Hfzsshha Enstitüsü Müdürlü ü

10. Yl Cad. Zeytinburnu Tel : (0212) 679 93 13 (4 hat) Faks : (0212) 679 93 20 � 21 web : www.isthen.com e.posta: [email protected] ANKARA Hacettepe laç ve Zehir Bilgi Merkezi (H ZB M)

Hacettepe Üniversitesi Eczaclk Fakültesi 06100 Hacettepe Tel : (0312) 311 89 40 - 310 35 45 / dahili 2133 - 2134 Faks : (0312) 311 47 77 web : www.farma.hacettepe.edu.tr/hizbim/faal.shtml e.posta: [email protected]

118

T.C.S.B. Refik Saydam Hfzsshha Merkezi Zehir Ara trmalar Müdürlü ü - C.Gürsel Cad. No:18 Shhiye

Tel : (0800) 314 79 00 � 4 hat (Ücretsiz) Tel : (0312) 433 70 01 � 435 56 80 / dahili 1292 Faks : (0312) 433 70 00 www.rshm.saglik.gov.tr/bolumler/bolumdetaylari/zehir/danisma.html e.posta: [email protected]

Türkiye laç Advers Etkilerini zleme ve De erlendirme Merkezi (TADMER) laç ve Eczaclk Genel Müdürlü ü, lkiz Sok. No:4 Shhiye Tel : (0312) 230 16 74 Faks : (0312) 230 16 10 ZM R

laç ve Zehir Dan ma Merkezi

Tel : (0232) 277 73 33 web : http://web.deu.edu.tr/zdm/zehirlenme.html e.posta : [email protected] BURSA Uluda Zehir Merkezi

Tel : (0224) 442 82 93 Faks : (0224) 442 81 23 web : http://zehirinf.uluda .edu.tr

119

STANBUL - SSK HASTANELER - EYÜP HASTANES Tel : (0212) 581 01 40 - GÖZTEPE E T M HASTANES Tel : (0216) 566 40 00 - STANBUL SAMATYA HASTANES Tel : (0212) 588 44 00 - KARTAL HASTANES Tel : (0216) 441 39 00 - OKMEYDANI HASTANES Tel : (0212) 221 77 77 - PA ABAHÇE HASTANES Tel : (0216) 322 22 10 - SÜREYYAPA A MESLEK HASTALIKLARI HASTANES Tel : (0216) 441 23 50 - L HASTANES Tel : (0212) 232 06 05 - ERENKÖY S N R HASTALIKLARI HASTANES Tel : (0216) 360 91 63 - PTT ERENKÖY HASTANES Tel : (0216) 362 10 10 - POL S HASTANES / Ba larba -Üsküdar Tel : (0216) 310 53 03 - SÜMERBANK BAKIRKÖY HASTANES Tel : (0212) 571 09 88 - AC L YARDIM VE TRAF K HASTANES / E5 Üzeri Avclar Tel : (0212) 591 34 16

120

STANBUL - ÖZEL HASTANELER

- 4. LEVENT HASTANES Büyükdere Cad. No:31 i li Tel : (0212) 264 64 53 - AKSOY HASTANES 2. Ta oca Cad. No:2/1 Mecidiyeköy Tel : (0212) 274 88 90 - ALMAN HASTANES Sraselviler Cad. No:119 Beyo lu Tel : (0212) 293 21 50 - ANADOLU ÖZEL HASTANES Halk Cad. No:8 Üsküdar Tel : (0216) 391 60 20 - AVCILAR CANDAN HASTANES Gültekin Sok. No:13 Tel: (0212) 695 55 00 - BALAT MUSEV HASTANES Yemenici Sok. No:37 Tophane Tel : (0212) 524 11 26 - BALIKLI RUM HASTANES Lütfi Krdar Cad. No:5 Yedikule Tel : (0212) 582 73 30 - B LG HASTANES Tayyareci Cad. No:39 i li Tel : (0212) 234 31 10 - BÖBREK SA LI I HASTANES E5 Karayolu Üzeri Bahçelievler Tel : (0212) 507 99 50

121

- BÜYÜK ANADOLU HASTANES Mahmutbey Yolu Polat Sok. No:2 irinevler Tel : (0212) 551 62 19 - ÇAMLICA HAYAT HASTANES Alemda Cad. No:85 Ümraniye Tel : (0216) 521 30 30 - DDY YAKACIK HASTANES So anlk Yolu / Kartal Tel : (0216) 377 23 96 - DRAGOS FA HASTANES Ba dat Cad. No:147 Cevizli-Kartal Tel : (0216) 399 94 50 - ESNAF HASTANES Süleymaniye - Beyazt Tel : (0212) 513 92 10 - GÖZ NURUNU KORUMA VAKFI � BAYRAMPA A Numuneba Cad. Özgür Sok. No:5 Bayrampa a Tel : (0212) 612 79 20 - HUZUR HASTANES A. Haseki Cad. No:28 Fatih Tel : (0212) 589 55 75 - HALKALI KENT HASTANES Merkez Mah. No:4 Halkal Tel : (0212) 471 20 00 - HATTAT HASTANES Yeni Sülün Sok. No:85 3.Levent Tel : (0212) 282 36 46

122

- INTERNATIONAL HOSPITAL Üst. Cad. No:82 Ye ilköy Tel : (0212) 663 30 00 - STANBUL MEDICINE HOSPITAL Hoca Ahmet Yesevi Cad. No:19 Ba clar Tel : (0212) 489 08 00 - TALYAN HASTANES Defterdar Yoku u No:37 Tophane Tel : (0212) 249 97 51 - KADIO LU KL N Fulya Cad. No:25 i li Tel : (0212) 272 91 04 - KÜÇÜKYALI PREVANTORYUMU Ba dat Cad. No:33 Küçükyal Tel : (0216) 354 01 14 - ÖZEL NEYAN HASTANES Kocayol Cad. Kozyata Sok. No:9 Kadköy Tel : (0216) 410 77 90 - ÖZEL ACIBADEM HASTANES Tekin Sok. No:18 Acbadem Tel : (0216) 326 33 36 - ÖZEL AKÇA HASTANES Fevzipa a Cad. Üzeri Fatih Tel : (0212) 534 11 10 - ÖZEL AMER KAN HASTANES Güzelbahçe Sok. No:20 Ni anta Tel : (0212) 231 40 50

123

- ATAKÖY HASTANES Hürriyet Mah. Hürriyet Cad. No:1 Yenibosna Tel : (0212) 653 93 00 - AVCILAR ANADOLU HASTANES Esenyurt Yolu Kayaba Sok. No: 1/3 Avclar Tel : (0212) 591 28 14 - ÖZEL AVCILAR HOSPITAL Üniversite Mah. Uran Cad. No:10 Avclar Tel : (0212) 591 10 00 - AVCILAR HAYAT HASTANES Marmara Cad. anl Sok. No:32 Avclar Tel : (0212) 695 48 30 - ÖZEL AVRUPA HASTANES Mehmetçik Cad. Aydn Sok. No:1 Mecidiyeköy Tel : (0212) 288 20 95 - HAZNEDAR ÖMÜR HASTANES Eski Londra Asfalt No:2 Haznedar Tel : (0212) 571 87 38 - ÖZEL BA CILAR HASTANES Yavuz Selim Mah. 26/1-A Sok. No:3 Ba clar Tel : (0212) 611 21 50 - ÖZEL BAKIRKÖY ÖMÜR HASTANES Gençler Cad. No:42 Bakrköy Tel : (0212) 542 99 21 - ÖZEL BALKAN HASTANES A.Yesevi Cad. Gümü Sok. No:9 Yenibosna Tel : (0212) 654 33 91

124

- ÖZEL BAYRAMPA A HASTANES Demirkap Cad. No:79 Eyüp Tel : (0212) 577 98 97 - ÖZEL ÇAPA M LLET HASTANES Ba vekil Cad. No:2 Fatih Tel : (0212) 587 00 67 - ÖZEL ÇAPA HASTANES Necip Asm Sok. No:23 Çapa Tel : (0212) 530 58 00 - ÖZEL DO AN HASTANES Cennet Mah. Ziya Gökalp Cad. No:2 K.Çekmece Tel : (0212) 540 00 32 - ÖZEL FLORANCE NIGHTINGALE HASTANES Abidei Hürriyet Cad. No:1 i li Tel : (0212) 224 49 50 - ÖZEL GAZ OSMANPA A HASTANES Çukurçe me Cad. No:51 Gaziosmanpa a Tel : (0212) 615 38 38 - ÖZEL GÖKSOY HASTANES Ba dat Cad. No:189 Kartal Maltepe Tel : (0216) 441 20 20 - ÖZEL GÖZTEPE HASTANES ahika Sok. No:32 Göztepe Tel : (0216) 362 94 60 - ÖZEL NC RL HASTANES Pelinli Sok. No:14 Bakrköy Tel : (0212) 571 19 18

125

- ÖZEL MARMARA HASTANES Atatürk Cad. Çam Sok. No:52 Maltepe Tel : (0216) 399 97 50 - ÖZEL KADIKÖY FA YURDU Cafera a Mah. Sakz Sok. No:7 Kadköy Tel : (0216) 345 09 66 - ÖZEL KARTAL HOSPITAL Ba dat Cad. No:101 Rahmanlar-Kartal Tel: (0216) 488 31 80 - MARMARA HOSPITAL Beylikdüzü Migros Yan Tel : (0212) 875 85 54 - ÖZEL MERTER VATAN HASTANES Gülbayr Sok. No:10 Merter Tel : (0212) 557 89 80 - ÖZEL OKMEYDANI HASTANES Osmano lu Sok. No:2 Okmeydan Tel : (0212) 256 35 65 - ÖZEL ORTADO U HASTANES Ba dat Cad. No:319 Kartal Tel : (0216) 371 39 90 - ÖZEL SARAY HASTANES Horhor Cad. No:8 Fatih Tel : (0212) 635 06 60 - ÖZEL TOSUNO LU HASTANES enesenevler Aycl Sok. No:28 Kadköy Tel : (0216) 372 14 95

126

- ÖZEL UMUT HASTANES Üsküdar Cad. No:45 Kartal Tel : (0216) 488 72 00 - ÖZEL VATAN HASTANES Vatan Cad. No:19 Aksaray Tel : (0212) 524 30 69 - ÖZEL YA AM HASTANES Radyum Sok. No:2 Bahçelievler Tel : (0212) 441 77 71 - ÖZEL YA AR HASTANES ncirlik Cad. No:22 Bakrköy Tel : (0212) 543 26 11 - TÜRK YE GAZETES HASTANES Çifte Ceviz Sok. No:2/2 i li Tel : (0212) 222 64 64

Documents

GALVANO SEKTÖRÜNDE MESLEK HASTALIKLARI, … · kitab n yazm t r. Meslek hastal klar i çinin kendi çal ma çevresinde çe itli ... c- e al t rman n ne yoldan ve hangi esaslara