CMYK

faqe 23

BRENDËSI

faqe4-5

Në

faqe6

faqe16

faqe14-15

faqe8-9

faqe10-11

Si të riorganizohet Institutii Monumenteve të Kulturës

nacionalGazetë javore, letrare, kulturore, politike

BOTIM I “NACIONAL GRUP” VITI IV BOTIMIT NR. 181 13-20 JANAR 2013 ÇMIMI 30 LEKË / 0,20 EURO

Gazeta e përditshme online:www.gazeta-nacional.com

Adresa: Ish-kinostudio “Shqipëria e re”, TiranëE-mail: nacionalalbania@yahoo.com

Bashkësia Kulturore e Shqiptarëve të Rumanisë dherevista “Shqiptari” në Bukuresht nderojnë poetin e njohur

50-vjetori i baletit të parë kombëtar “Halili dheHajrija” dhe 90-vjetori i lindjes së Artist të shquar

Panajot Kanaçi, themeluesii baletit modern shqiptar

Mujë Buçpapaj merr, “Mirënjohjee shqiptarëve të rumanisë”

Ruajtja e trashëgimisë tonë kulturore dhe roli i shtetit dhe institucioneve të kulturës në këtë proces

faqe19

faqe13

faqe 21

faqe2

Rethi i Kolombit

TTTTTrrrrreeeeegggggim nim nim nim nim nggggga a a a a ALALALALALBBBBBAAAAANNNNNA M LIA M LIA M LIA M LIA M LIFSFSFSFSFSCCCCCHHHHHIIIIINNNNN

Mrekullia e natyrës shqiptare

MARTA

TTTTTrrrrreeeeegggggim nim nim nim nim nggggga a a a a IDIDIDIDIDRRRRRIIIIIZ POZ POZ POZ POZ PONNNNNAAAAARRRRRIIIII

Kur kujtojmë Bilal Xhaferrin,paralelizmi shkon tek Kadare

Esse nEsse nEsse nEsse nEsse nggggga a a a a H YH YH YH YH YQQQQQMMMMMEEEEET ZT ZT ZT ZT ZAAAAANNNNNEEEEE

NEKROLOG I HESHTUR, NË NJË PËRVJETOR VDEKJEJE, NDREKË LUCA 1924-1993

OpOpOpOpOpiiiiinnnnnioioioioion nn nn nn nn nggggga a a a a FLFLFLFLFLAAAAAMMMMMUUUUUR BR BR BR BR BUÇPUÇPUÇPUÇPUÇPAAAAAPPPPPAAAAAJJJJJ

Skifter Këlliçi,krijuesi i “Rubrikëssportive” në TVSH

faqe 12

Në ‘Hanin e dy Robertëve’

PPPPPoooooeeeeezzzzzi ni ni ni ni nggggga a a a a ZEZEZEZEZELLLLLIIIIIJJJJJE KRE KRE KRE KRE KRAAAAASSSSSNNNNNIIIIIQQQQQIIIII

Dielli poetik qëshëndrit mbi Dukagjin

ReReReReRepopopopoportrtrtrtrtazazazazazh nh nh nh nh nggggga a a a a H AH AH AH AH ASSSSSAAAAAN HAN HAN HAN HAN HASSSSSAAAAANNNNNRRRRRAAAAAMMMMMAAAAAJJJJJ

NNNNNggggga a a a a DDDDDEEEEEDDDDDIIIIIN SN SN SN SN SUUUUULLLLLIIIII

Faqe 21

Poezi nga Danimarka

PPPPPëëëëërrrrrkkkkkttttthhhhheueueueueu: : : : : ANANANANANTTTTTOOOOON PN PN PN PN PAAAAAPPPPPLLLLLEEEEEKKKKKAAAAA

www.

radio

nacio

nal.a

l

Nga MARK SIMONI

Përherë kam menduar se qeniet e

para që kanë banuarfantazinë e fëmijëvejanë kuajt, të ardhurprej përrallash elegjendash, historishmistike, librash endodhish. E aq mëtepër atëherë kur mbi kuaj ikin kalorës tëçmendur, fantazia e fëmijëve harliset, merrtrajta të çuditshme, skutat e fshehta të kokëssë të vegjëlve mbushen me ngjarje të habit-shme, njerëz që bëjnë çudira...

Historia e vjetër ështëhistori kalorsiake

Faqe 18

Nga NDUE UKAJ

Tekstet letrare narrative, janë struk-

tura të hapura komu-nikuese, prej të cilavengjizen kuptimet in-finite, sipas UmbertoEcos, ngase tekstiletrar, sipas këtijsemiologu e shkrim-tari, është makinë e krijuar, për nxjerrjen eapo reflektimin e interpretimeve... Faqe 3

E DITORIAL

Universi i kuptimeveletrare, arti

i rrëfimit faustian

NNNNNggggga a a a a BABABABABAKKKKKI YMI YMI YMI YMI YMEEEEERRRRRI, I, I, I, I, BuBuBuBuBukkkkkuuuuurrrrreeeeessssshhhhhttttt

aktori i interpretimeve madhështore

Sinopset e Moikom Zeqos, letërsiasi kuptimshmëri e shumëfishtë

StStStStStudududududim nim nim nim nim nggggga a a a a VLVLVLVLVLAAAAADDDDDIIIIIMMMMMIIIIIR MR MR MR MR MUUUUUÇÇÇÇÇAAAAA Ndrekë Luca

Po shkruaja poezipër dashurinë

PPPPPoooooeeeeezzzzzi ni ni ni ni nggggga a a a a QAQAQAQAQAZZZZZIIIIIM DM DM DM DM D. SH. SH. SH. SH. SHEEEEEHUHUHUHUHU

2/ E Diel,13 janar 2013nacional REPORTAZH

Nga HASAN HASANRAMAJ

Gjurmëve të fëmijërisëAtë ditë nëntori kur po fotografoja atë pamje

mahnitëse të Shkollës së Mesme të Ulët “Liria”,në Milloshevë, po vështroja mësimdhënësen dhepoeten, Shahbaze Vishaj, vargjet e së cilësshndritin si diell. Shahbazja u lind më 1963, nëqytetin e bukur të Pejës dhe më pas u rrit në visetrurale( Ratish i Epërm- Deçan). Ajo fëmijërinë ekaloi si gjithë fëmijët e tjerë. Ishte fëmijëri e vësh-tirë për te dhe për moshatarët e saj. U rrit në ska-mje, se të tilla ishin vjetët gjashtëdhjetë-shtatëdh-jetë të shekullit të kaluar për njerëzit në Kosovë.Trupit të njomë të saj iu deshtë të merret edhe mepunë të rënda fizike për t’u dalë në ndihmëprindërve, vëllezërve dhe motrave për të mbijetu-ar. Ajo iu bë krah atyre në ara e livadhe, në mal egjetiu; korri misër e grurë, shkoi në mulli për tëbluar, mihi, ujiti arat, mblodhi fasule, iu bë krah ifortë babait duke prerë qerpiçë për të ndërtuar njëkasolle banimi për një jetë më të mirë.

Krahas gjithë këtyre, Shahbaze Vishaj u dal-lua edhe në shkollë. Suksesi i dalluar e përcolli nëbankat e shkollës fillore, të mesmes si dhe gjatëstudimeve, në Degën gjuhë shqipe, në Universite-tin e Prishtinës. Ky është rrugëtimi i fëmijërisë ikrijueses dhe pedagoges së ardhshme, i talentesqë bëri emër dhe shkëlqeu në qiellin hijerëndë tëDukagjinit dhe më gjerë.

27 vjet me ditar në dorëNjë kapitull jete në veprimtarinë e Shahbaze

Vishajt e përbën puna e palodhshme 27-vjeçare sipedagoge e gjuhës dhe e letërsisë shqipe, eduka-tore e brezave të rinj, ku për 27 vjet pandërprerë,përherë e përgatitur doli para nxënësve, në shpir-tin e të cilëve mbolli dashurisë për librin, për di-turinë, për atdheun, ashtu siç na kishin mësuar ril-indësit tanë nëpër vite e dekada. Historia dhe letër-sia kombëtare ishin dy segmente dhe qëllimet esaja kryesore që pedagogia Shahbaze Vishaj iakishte vënë vetes për detyrë që t’i rrënjosë nëmendjet e fëmijëve, t’ua transmetoi dituritë e vetaqë kishte marrë gjatë shkollimit. Dhe këtij qëllimitë shenjtë ia arriti. Sot nxënësit e saj gjenden kudo,në arritje të larta shkollore dhe profesionale... Këto27 vjet në procesin edukativo-arsimor i kaloi nëkomunën e Prishtinës dhe atë të Obiliqit (Kastri-otit). Andaj nuk është e rastit që u nderua me çmim-in “Mësimdhënës i dalluar”,(7 mars 2004), në nivelkomunal, në Kastriot. Rezultatet janë të dukshme,rezultate që shkollës ku punon ia ngritin namin jovetëm në nivel komunal, por edhe shtetëror.

Përveç pasionit edukativo-arsimor, dhuntitëe Shahbaze Vishajt u duken qartë edhe në fushatë tjera. Nxënësit e saj janë të dalluar në garaditurie dhe shumë aktivë në veprimtarinë letrare.Krijimet e tyre në vargje dhe prozë janë pasqyramë e mirë e kësaj që thuhet për Shahbaze Vishajn.Madje, falë kësaj, shumë nxënës dhe nxënësekanë dalë me libra më poezi dhe proza të sh-kurtra para lexuesve. E mos të flasim për bash-këpunimin e tyre me gazetat dhe revistat për fëm-ijë ku përherë janë të pranishëm.

Rrugëtim i gjatë nëpër krijimtari letrareAjo që e bëri emër Shahbaze Vishajn është kr-

ijimtaria letrare. Fillet e saj datojnë që nga viti 1976kur edhe e botoi vjershën e parë me titull Nënës,në “Gazetën e pionierëve”. Nga ajo kohë e deri mësot, krijimtaria letrare e kësaj shkrimtareje gjithnjëshënon ngritje cilësore. Lulëzimi i saj arrin dukebashkëpunuar me të gjitha gazetat dhe revistat qëbotoheshin para lufte në Kosovë, si “Pionieri”,“Gazeta e pionierëve”, “Shkëndija”, “Kosovarja”,“Fjala” etj, për të vazhduar pas luftës në gazetat“Bota e re”, “Kosova sot”, “Epoka e re”, “Zëri ishqiptarit” etj, për të shënuar angazhimin më tëmadh të saj në gazetën “Nacional” që botohet nëTiranë, ku shkrimet e saj, bisedat me krijues të ndry-shëm dhe poezitë e shumta, gjetën vendin meritortë tyre. Angazhimi i saj shpërtheu në të gjitha fush-at e krijimtarisë letrare, për të rritur dhe për fëmijë,në poezi dhe prozë, në publicistikë dhe kritikëletrare. Dhe si kurorëzim i gjithë kësaj vjen viti 2000kur edhe botoi vëllimin e parë me poezi për të rri-tur. Për dymbëdhjetë vjet botoi dymbëdhjetë vepraletrare: katër vëllime poetike me poezi për të rritur:“Shenjë dhe vragë” (2000), “Shtjellë dhe vurratë”(2004), “Shiu i harresës” (2007) dhe “Shtrezë nëvetulla” (2010); tri përmbledhje me poezi për fëm-ijë: “Shend e verë” (2006), “Shegë vjeshte” (2010)dhe “Shporta me vishnje” (2012); një përmbledhjeme tregime për fëmijë: “Shtatori me violinë” (2010);një roman për të rritur: “Shtigje vashërie” (2011);dy libra me kritika dhe studime për letërsinë:“Shfletim veprash” (2011) dhe “Shpalim vlerash”(2011), si dhe librin bisedë (me H. Hasanin) mepoetin, tregimtarin, romancierin, kritikun, studiuesinAnton N. Berisha me titull: “Letërsia si art dhe in-terpretim poetik” (2011) që vije si kurorëzim i mëshumë së tridhjetë intervistave me personalitete tënjohura të kulturës dhe artit në Kosovë dhe Shqipëri.

Shahbaze Vishaj është laureate e shumë shpër-blimeve letrare si: e çmimit të parë me poezinë“Variant i legjendës”, më 6 qershor 2003; çmimii tretë me poezinë “Ekspozitë e tmerrit”, ngaUnioni i Shkrimtarëve dhe Kritikëve, më 17 Sh-kurt 2010, çmimi i parë me poezinë “Teutë e glo-bit”, në vigjilje të 100 Vjetorit të Pavarësisë, më27 Nëntor 2012 etj.

Lirika intime e dhembjesOpusi poetik i poetes Shahbaze Vishaj shtri-

het në katër vëllime (libra) poetike të botuara nëdekadën e fundit të këtij mileniumi. Këto poezishquhen për lirizmin e hollë, plot ndjenja dhe gjak,plot jetë dhe dashuri që i japin kuptim jetës nëpërgjithësi. Me studimin e veprës poetike (poez-inë për të rritur) të kësaj poeteje u morën shumëkritikë dhe studiues bashkëkohorë të letërsisë.Ndër ta shquhen Prend Buzhala dhe Hasan Hasani.Ky i fundit botoi edhe një libër vështrimesh e për-shtypjesh, recensionesh e kritikash për dhjetë li-brat e Shahbaze Vishajt, qofshin ato në poezi eprozë për të rritur e për fëmijë, publicistikë e kri-tikë. Këto i gjejmë në librin “Metaforë e dhem-bjes” (2012) që paraqet interpretimin më seriozrreth analizës së veprave poetike të shkrimtaresShahbaze Vishaj. Megjithatë, kur është në pyetje

poezia për të rritur, atëherë këtu po japim mendi-min e kritikut e studiuesit Prend Buzhala, i ciliduke interpretuar poezinë për të rritur të Shahba-ze Vishajt, thotë: “Lirika e Shahbaze Vishajt ësh-të këngë e periudhave tona tragjike dhe post/tragjike. Mirëpo poeten, së pari, e përcjell njëëndërr e fshehur e një yll; ajo e vëren yllin e saj tëpoezisë, një yll të pashuar, kaq i njënjëshëm - ngauniversi për në zemër, që i ligjëron së brendshmimetaforat dhe figurat e para-pëlqyera e mandej ai ibëhet një zë që i ligjëron nga fshehtësitë e thëniespoetike. Nuk ka poet që nuk i ka misteret e veta,ekzistenciale e krijuese, ëndrrën e vet të fshehur, metë cilën shtegton e shtegton me plagomat e pritjes,kurse shqiptimi i këtij zëri teksa shfa-qet i lagur, pla-gosshëm... Dhe kur e heton misterin e këtij zëri, nukke se si të mos e shqiptosh edhe forcën e inspirimitdhe shprehjen ekspresive tronditëse të një përjetimiburimor: “të flet zë i lagur / nga zemra e fshehur”.

Ky mendim më se miri flet për lirikën intime qëburon nga shpirti i Shahbaze Vishajt, lirikë kjo shumëe veçantë, lirikë jo e ndikuar nga autorë e lirikë tëtjerë, por krejtësisht e veçantë, e papërsëritshme.Andaj nuk është çudi, kur studiuesit e lirikës së Shah-baze Vishajt me plot bindje e ngritin talentin e Shah-baze Vishajt në kulmet e lirikës intime shqipe.

Hap i qëndrueshëm edhe në romanEdhe pse Sahbaze Vishaj botoi vetëm një ro-

man për të rritur (pas disa librave me poezi për tërritur dhe për fëmijë) dëshmoi se edhe në fushën ekësaj gjinie të vështirë për krijuesit, do të befa-sojë për të mirë, duke afruar një prozë të lexuar, tëbukur, tërheqëse. Vetë tema që shtjellon dhe real-izon shkrimtarja, imponon edhe vlerësimin e tillë.Duke vlerësuar pikërisht këtë roman, shkrimtaridhe kritiku Hasan Hasani pohon: “Romani “Sh-tigje vashërie” vjen si kurorëzim i veprave të sajatë deritashme në fushën e poezisë për të rritur, përfëmijë, të prozës për fëmijë, rrugë kjo e trasuarme një përvojë letrare për t’u rrokur edhe me ro-manin si forma më e lartë në krijimtarinë letrare

në përgjithësi. Kjo vepër përveç se është një ro-man më të gjitha atributet që ka dhe duhet t’i ketënjë vepër letrare romanore, është edhe një romanese, ku problemet dhe situatat nuk përshkruhenbardhezi, por paraqiten si sinteza jetësore, të stu-diuara, të shkoqitura, duke nxjerr përfundime qëflasin për autoren si njohëse të shkëlqyeshme tëmentalitetit shqiptar si sociologe dhe psikologe,meqë problemet trajtohen dhe shikohen gjithnjëme theks të caktuar në raport me kohën dhe rre-thanat kur ndodhin ato.

Edukimi i brezave nëpërmjet vepraveEdhe me tri vëllimet (librat) me vargje për fëm-

ijë, poetja e talentuar nga Dukagjini, ShahbazeVishaj, i ka vënë vetes mision të fortë, e ky ështëedukimi i brezave dhe filizave të rinj nëpërmjetvargjeve, pra fëmijëve dhe nxënësve. Për lirikëne saj për fëmijë, ku spikat dashuria ndaj atdheut,heronjve dhe dëshmorëve të kombit nëpër peri-udha të ndryshme, nga ato të Lidhjes Shqiptare tëPrizrenit, të kohës së Pavarësisë (1912) e deri tëshqiponjat e Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës, qëme gjak të ngrohtë dhe me sakrificën e popullittonë, ia sollën lirinë e ëndërruar për më shumë senjë shekull, Shahbaze Vishaj me vargje të gdhen-dura, rima, fjalë dhe figura të zgjedhura, gjithnjëmelodike dhe harmonike duke kënduar, përherëzgjon ndjenjat e lexuesve të vegjël për ta dashu-ruar atdheun, heronjtë kombëtarë, artin e fjalës, tëbukurën që është ndër virtytet më të larta njerë-zore. Këtë ndjenjë në vargjet për fëmijë të Sh.Vishajt e kanë hetuar edhe shkrimtarët të cilëtvlerësuan poezinë për fëmijë të saj, siç janë RifatKukaj, Agim Deva, Hasan Hasani, Prend Buzha-la, Abdullah Thaçi etj.

Këtë reportazh (kur është fjala për poezinë përfëmijë) do ta ilustrojmë me tri mendime të ndry-shme nga tre autorë (shkrimtarë). Rifat Kukajthotë: “Poezia e Shahbazes është intelektualisht eformësuar, që ka arkitekturën e vet të ndjenjës dheseriozitetin e domethënies së definuar qartë. Var-gu i saj nuk është spekulativ – që shkruhet paqëllim. Idetë janë të definuara dhe poetikishtbukur”. Ndërsa Agim Deva vazhdon: “Vargjet ekësaj poeteje janë më shumë pasqyrëza idesh, eqë secila prej tyre e ka mënyrën e vet të rrezatimitartistik e figuracional. Ajo mban pezull kërshërinëe lexuesit për nëntekstin kuptimor të vargut”. DheAbdullah Thaçi e përmbyll: “Secila vjershë kamarrë ngjyrë nga natyra dhe fenomenet e saj, ngajeta familjare, shkollore, vendlindja, ditëlindja eKosovës, krenaria jonë, nga arkivi i kujtimeve tëfëmijërisë – ku parakalon një galeri personazhesh”.

Bota e shikuar me syrin e fëmijëveShahbaze Vishaj në vitin 2010 botoi një vëllim

me tregime për fëmijë me titull “Shtatori me vio-linë”. Shikuar realisht, ky libër edhe pse i pari ngakjo autore në fushën e tregimit për fëmijë, ngërthennë vete vlera të njëmendta ideoartistike. Ështëdobësi e shumë tregimtarëve për fëmijë që ta shk-ruajnë tregimin e shkurtër për fëmijë, gjë që sh-krimtarja Vishaj nuk e ka këtë problem.

(vijon në faqen 6)

Dielli poetik që shëndrit mbi Dukagjin“Ka mbi dy dekada që emri i poetes e tregimtares, romancieres dhe kritikes Shahbaze Vishaj, gjendet në faqet e periodikut tonëditor dhe revial, me shkrimet e saj rreth problemeve të ndryshme shoqërore, reportazheve, vlerësimeve e sidomos bisedat e saj të

shumta me njerëz të ndryshëm të artit dhe të kulturës, rreth krijimtarisë letrare e artistike që përbëjnë trungun tonë kulturor.”

nacional3/ E Diel,13 janar 2013 ESSE

Nga NDUE UKAJ

Tekstet letrare narrative, janë struktura tëhapura komunikuese, prej të cilave ngjizenkuptimet infinite, sipas Umberto Ecos,

ngase teksti letrar, sipas këtij semiologu e shkrim-tari, është makinë e krijuar, për nxjerrjen e aporeflektimin e interpretimeve. Duke ndjekur këtëlinjë të mendimeve, synoj të bëjë një udhëtim nëpyllin e narrativ të shkrimtarit gjerman Erich MariaRemark-ut, gjegjësisht nëpër tiparet karakterizuesetë romanit “Një Natë në Lisbonë” (1964), romanky i përkthyer shqip nga Aristidh Ristani.

Çdo interpretim letrar, bëhet në relacion interak-tiv me tekstin, i cili është një botë komplekse, e kon-struktuar nga gjuha specifike, apo përdorimi specifik isaj dhe nga sekuenca të shumëfishta, ku dimensionetsemantike dhe estetike, janë shtresa të mëvetësishme,që janë në epiqendër të tekstit letrarl. Në procesin ekonstruktimit të mendimeve për një tekst narrativ, in-terpretimi letrar, i parë nga perspektiva e Kritikës sëRe (New Criticism), orientohet te vetë teksti letrar, teqenia e tij autonome. Ndërkaq, semiologu italianUmberto Eco ka një metaforë shumë domethënësepër tekstin, i cili, është si një “piknik” ku autorët sjellinfjalët e tyre, ndërsa lexuesit ndjesitë e tyre.

Loja narrative Një anije në limanin e Lisbonës dhe një burrë i

vetmuar, i cili endet me një dëshirë të pamundur- tëlargohet për në Amerikë- janë imazhet që fillojnënarracionin e romanit “Një natë në Lisbonë” tëshkrimtarit Erich Maria Remark. Kjo hyrje, e tipit inmedias res, e përmbys paradoksalisht gjendjenemocionale të këtij njeriu të panjohur dhe kthenkahen e narracionit në drejtim tjetër. Ai, takon njënjeri tjetër të panjohur, gjithashtu refugjatë, i cili, iaofron dy bileta për në Amerikë, mirëpo, me një kushtkrejtësisht të çuditshëm, të dëgjoj nga ai, përgjatëasaj nate, historinë e arratisjes së tij, e cila është njëdramë e thellë njerëzore. Kjo anije, e cila do të ish-te shpëtim për të, për faktin se qyteti më i bukur nëbotë është ai ku njeriu rron i lumtur, bëhet shenjë emotivueshme, e cila e cyt të dëgjoi historinë tragjiketë njeriut që ja ofroi papritur e kujtuar dy bileta, e tëcilat bileta kanë një ndërlidhje semantike e semi-otike me këtë anije, si instancë ideo-letrare që pro-jekton dhe motivon shpëtimin. Anija, nuk ështëshenjë e rastësishme e romanit. Kjo shenjë, e trans-figuruar në figurë letrare, gjatë zhvillimit të roman-it nënkuptohet se esencialisht, është in-tenca e romanit. Gjatë zhvillimit të fab-ulës së tekstit në fjalë, anijazhvendosetnga vëmendja e narratorit dhe nuk ështëpjesë e lojës narrative, mirëpo shtjelli-mi i historisë, shpie te fundi, i cili erikthen anijen, prandaj ajo intencional-isht bëhet paradigmë letrare, do të thoshanjë shenjë tipologjikisht e motivueshmeletrare, e cila shenjon njëherësh edhemodusin narrativ, atë korpus të ideve dheprojektimeve filozofike të autorit. Sishenjë letrare, nëse e analizojmë në pla-nin empirik për letërsinë, anija ndërfutintertekstin letrar dhe evokon Arkën eshpëtimit të Nohes biblik, edhe pse kjosekuence letrare përmendet vetëm sh-karazi në tekst. Autori përmes kësaj sim-bolike letrare, krijon analogji dhe mjesh-tërisht i “deshifron” shenjat e nënkup-tueshme të tekstit letrar, përgjatë një nar-racioni që të rrëmben me fuqinë e tij dinamike dheteknikat e shumëfishta të rrëfimit. Autori, duke eevokuar në tekst imagjinar, këtë simbolike biblike,sforcon dimensionet e shumëfishta semantike qëkanë sinonim shpëtimin, si katharsis letrar, brendanjë konteksti tmerrësisht të zymtë, në të cilën mar-rin jetë personazhet e Remarkes dhe nga ku kono-tojnë idetë letrare të romanit. Autori e ndërton tek-stin brenda një konteksti kohor të afishuar, por menjë pikëmbështetje të fuqishme tek empiria, për jetëndhe letërsinë. Ky segment letrar, funksionalizon

diskursin biblik, veçanërisht topikën e mirënjohurpër Arkës së Nohes. Duke e ndërfut këtë ide empir-ike, si shenjë letrare, autori “zbulon” realitetinimagjinar të heroit, i cili gjatë një rrugëtimi me për-masa odisejade, kërkon me ngulm Itakën, ikjen ngaferri i Luftës së Dytë Botërore, drejt tokës së prem-tuar, që identifikohej atëbotë me Amerikën, përmesnjë anije që niset nga limanet e Lisbonës. Pikërishtkjo anije, si sinonim i shpëtimit, është pikëmbësh-tetje prej ku zë fill narracioni i romanit në fjalë dhebrenda këtij qerthulli narrativ, zhvillohet totaliteti injë historie thellësisht tragjike, ku gërshetohen fu-qishëm pasioni i dashurisë në kohë lufte, në dy-luftim me urrejtjen, politikat e kohës, krizat e thellaidentitare, elemente këto letrare që përcillen tek lex-uesi nëpërmjet një dimensioni të thellë psikologjike etik, ku ndeshim herë koncepcionet romantike përtekstin letrar dhe herë ato realiste. Kjo lëvizje letrarenë tekst, i jep mundësi autorit të sforcoj statusin etekstit, duke dhënë njëherësh tablo jetësore dhegjendjen psikologjike të personazheve, nga prizmatë shumëfishta dhe perceptime universale.

Konfrontimi i reales dhe irealësPranë kësaj anije, si shenjë simbolike dhe e mo-

tivueshme narrative, lexuesi ndesh dy personazhe,që njëherësh janë dy botë, dy tregime, që brenda njënate nëpër kafetë e Lisbonës, riprodhojnë historinë enjë arratisje, nga Gjermania naziste, nëpër Zvicër,Austri, Spanjë e Portugali, deri te fundi tragjik, pranëlimanit të Lisbonës. Këta dy personazh, janë dy botë,të cilat konfrontojnë heshtur, por thellë, iluzionet dherealitetin. Ky është fati i emigrantit, i cili sipas autoritështë i destinuar të jetë tragjik, ngase ajo është:njëjetë që s’mund të qëndrojë në asnjë vend, që nuk ilejohet kurrë të lëshojë rrënjë, që duhet të rrotullo-het gjithnjë. Jeta e emigrantit.

Duke rrëfyer dramën njerëzore të Jozef Shfar-cit, e cila dramë e rrëmben burrin e panjohur tëpranoi e të dëgjoi golgotën e arratisjes së tij, au-tori përçon mesazhe të fuqishme, të cilat shpërthe-jnë bashkë me zbërthimin e enigmës së fabulës.Ai ka dy bileta, të cilat kanë përmbyll aventurën etij romantik, prandaj këto dy bileta dëshiron t’iafalë njeriut të panjohur, sepse janë fundi i arrat-isjes së tij, një fund tmerrësisht tragjik, që e vëlexuesin para përsiatjeve të thella etike e filozo-fike. Në këtë formë, shkrimtari nëpërmjet person-

azhit Jozef Shfarcit dëshiron të përcjell te njeriu ipanjohur dhe në mënyrë implicite te lexuesi, qëështë në kërkim të tokës së premtuar, një testa-ment thellësisht tragjik, se toka e premtuar nukarrihet lehtë, mbase ajo nuk ndodhet përtej, sepseajo mbetet vetëm një projektim fiksional. Heroi iromanit, Shfarci, një njeri që jeton me identitet tërremë, sepse rron me dokumentet e një të vde-kuri, duke ju ikur nazistëve që e ndiqnin, mbanemrin e një njeriu të vdekur, është njëri nga mijëratë përndjekurit e luftës së dytë botërore, i cili dukekërkuar tokën e premtuar, pranë një anije që ështëshpëtimi, përmbyset në tmerrin e një tragjike tëthellë, ngase pikërisht kur ai mendoi se kishteardhur çasti i triumfit, pas peripecive të jashtëza-konshme, burgosjeve, ikjeve, vrasjeve, ndodh ekundërta, gruaja e tij Helena, i vetëvritet. Në tëvërtetë, këta dy personazh letrare, Shfarci dheHelena bëjnë një odisejad të vërtetë, nëpërshkretëtirë, një shtegtim përmes Detit të Kuq, mirë-po, nuk arrijnë në tokën e premtuar, sepse Helenarrënohet nga brenda, brenda një konteksti të zymtë,që e shkatërron njeriun, në të cilin ajo është e ek-spozuar sëmundjes, ndjekjes së vëllait, i cili ishtepjesë e Gestaposë Gjermane dhe një dashurie qëçdo ditë rrënohej nga brenda. Dhe një natë, parase të merrnin anijen e “shpëtimit” për në Amerikë,ku burri i saj Jozef Shfarci planifikonte rifillimine jetës së re, madje duke planifikuar rimartesën,ajo i jep fund jetës së saj. Këtu është fundi tragjiki fabulës dhe fillimi i infiniteve letrare.

Universi i kuptimeve letrare

Romani “Një natë në Lisbonë” i autorit ErichMaria Remark, është një rrëfim me përmasa thellë-sisht tragjike, në të cilin gërshetohen fuqishëm tematë mëdha, si lufta dhe liria, dashuria dhe urrejtja,

humania dhe antihumania, përmes tab-oleve të fuqishme narrative, ku përshk-ruhen me detaje përjetimet e njeriut nëkriza të mëdha, siç është lufta, mungesae atdheut, kërkimi i shpëtimit, ikja ngapersekutimet, dashura e zjarrtë, etj.Përmes një narracioni përshkrues e të fu-qishëm, autori zhbiron në kohë dhe hapë-sire, në psikologjinë e personazheve tëtij dhe kështu krijon tablo të fuqishme qëpërshkruajnë luftën, peripecitë e njeriutnë një gjendje terrori, pasionet e fuqishmetë dashurisë, vrasjet, ikjet, gjithë këto el-emente të veshura nga një nënshtresë efuqishme etike dhe humane, tipare këtoqë e karakterizojnë këtë tekst letrar funde krye. Ky roman, i cili ka përmasa uni-versale, paraqet dramën e thellë të njeri-ut në luftë dhe kësisoj mbetet një ngaprelat e fuqishme të shkrimtarit ErichMaria Remark, por edhe një nga roma-

net më interesante të shekullit që lamë pas.Në një kohë kur lufta ishte e pashmangshme,

dramat njerëzore kanë përmasa të tmerrshme.Mirëpo, dëshirat për të kaluar nëpër Detin Kuq,në drejtim tokës së premtuar, janë të flakta, mbaseato nuk njohin vështirësi, sfida, pamundësi. Nëkëso gjendje emocionale, njeriu kërkon shpëtimindhe atë e gjënë më së miri tek simbolika kuptim-plote për tokën e premtuar, si një mënyrë për tëikur nga skëterra mizore, në të cilën ndodheshinpersonazhet Jozefi dhe Helena. Kështu motivo-

Një udhëtim në pyllin e narrativ në romanit “Një Natë në Lisbonë”(1964) të shkrimtarit gjerman Erich Maria Remark

Universi i kuptimeve letrareARTI I RRËFIMIT FAUSTIAN

“Fundi tragjik i Helenës, në roman, shtron para lexuesit, dilema të fuqishme, të cilat personazhi, Shfarci ithellon, me pyetjet të karakterit filozofik dhe etikë, nëse ai e vrau apo e bëri të lumtur Helenen, nëse e dashi ajo,apo, ai ky ishte vetëm një shkop për t’u mbështetur?- përsiatje këto që përbëjnë universin e kuptimeve letrareinfintite të autorit t, Remarku-t, proza e të cilit përbën një aureolë të vërtetë në letërsinë e përbotshme. Edhepse kujtesa e tij përpiqet t’i rrënojë kujtimet, ai i ngjall ato, duke ja rrëfyer njeriut të panjohur, në një natë

të bukur në Lisbonë, për t’i dhuruar kështu botës, një thesare të përjetshme letrar e kulturor.”

het edhe odisejada e tyre. Romani është një rrëfimpikëllues, i përshkuar nga sekuenca të fuqishmetrimërie e guximi, dashurie e vdekje, ku sakrificapër dashurinë është tej mase e madh dhe ku e keq-ja është e pafund, e pashpirt, mizore, vrastare. Kyroman me përmasat ideore, është një histori bren-da një histori, ku semantika e tekstit gërshetohetme shenjat semiotike, që konotojnë fuqishëm, nëplanin ideo-estetik. Duke rrëfyer për një histori tëshumëfishtë, ku përfshihen me tone dramatike,romanca dhe aventura, dhuna dhe terrori, dashu-ria dhe urrejtja, peripecitë për jetë dhe vdekja,makthi dhe trishtimi, autori jep tablo të jashtëza-konshme të Europës së Luftës së Dytë Botëroredhe krizat e thella identitare, me të cilat ballafaqo-hej njeriu i kohës. Shkrimtari i shquar Erich Mar-ia Remerke duke rrëfyer dramën personale të JozefShfarci dhe Helenës, ka dhënë mesazhe të fu-qishme universale, ku etika dhe filozofia përplotë-sojnë synimet e një arti, i cili ka substrat të fu-qishëm humanen. Këtë dimension kërkimor letrar,autori e sforcon në pasuesin e mëposhtëm: Më sanjoh unë legjendën, zjarrin nuk na e kanë dhuru-ar, por e ka rrëmbyer Prometeu.

Autori, e ndërton tekstin letrar, brenda një natedhe atë me paradokse narrative të lëvizshme, që zh-vendosen në kohë e hapësirë dhe lëvizin nëpër shumëvende europiane, ku lufta kishte shpërthyer apo pritejtë shpërthente. Me këto lëvizje narrative mjeshtërore,ai ndërton një galeri personazhesh të gjithfarshëm,ku marrin jetë salvuesit dhe të salvuarit.

Romani ka një fabule të thjeshtë, mirëpo bren-da saj rrëfehet një dramë e pikëllueshme, me tonedramatike, një dramë që është përherë e pranishme,drama e njeriut shtegtar, në kërkim të lumturisë,ikja nga makthet e luftërave, ndjekjeve, persekuti-meve. Teksti konstituhet nëpërmjet një përshkimitejet prekës, ku dialogjet luajnë një rol të posaçëm,brendapërbrenda një narracioni dinamik, që ec qetë,por që të rrëmben me fuqinë e tij imrpesionuese.Autori është mjeshtër i rrëfimit, i krijimit të situat-ave paradoksale, që lexuesin e mbajnë pa frymëderi në faqen e fundit. Mirëpo, për më tepër, autoriështë mjeshtër i ndërtimit të tekstit me konotimeideore e estetike. Në të vërtetë, në këtë roman kemipërplot sekuenca faustiane, në të cilat Jozef Shfarciduhet të hedhet nëpër skëterrën e trishtuar, me be-simin se rruga për në parajsë është e rrezikshme,por e mundshme. Kështu ai bënë lojërat më të çu-ditshme, duke u kthyer nga emigrimi në Gjermanidhe duke u arratisur së bashku me Helenen, gruan etij, vallua i të cilës ishte një njeri i Gestaposë Na-ziste, që ndiqte Shfarcin dhe vetë atë kudo, e të cilinpersonazh ky detyrohet ta vras, që të shpëtojë vetë.

Përfundim

Fundi tragjik i Helenës, në roman, shtron paralexuesit, dilema të fuqishme, të cilat personazhi,Shfarci i thellon, me pyetjet të karakterit filozofikdhe etikë, nëse ai e vrau apo e bëri të lumtur Hele-nen, nëse e dashi ajo, apo, ai ky ishte vetëm njëshkop për t’u mbështetur?- përsiatje këto që për-bëjnë universin e kuptimeve letrare infintite të au-torit t, Remarku-t, proza e të cilit përbën një aure-olë të vërtetë në letërsinë e përbotshme. Edhe psekujtesa e tij përpiqet t’i rrënojë kujtimet, ai i ngjallato, duke ja rrëfyer njeriut të panjohur, në një natëtë bukur në Lisbonë, për t’i dhuruar kështu botës,një thesare të përjetshme letrar e kulturor.

4/ E Diel,13 janar 2013nacional POEZI

Johannes V. Jensen, 1873-1950Çmimi Nobel më 1944

NË STACIONIN E MEMFISIT(fragment)

Gjysmë i zgjuar, gjysmë i përgjumurI përplasur pas një realiteti të lagësht, por ende i përhumburNë një mjegull të brendshme prej ëndrrash danaidiane,Në këmbë, kërcas dhëmbëtNë stacionin e Memfisit, në Tenesi.Bie shi.

Nata është kaq e shkretë, pa kurrfarë shkëlqimiDhe shiu e fshikullon tokënMe një energji të paktë, të marrtë.Gjithçka është e ngjitshme dhe e padepërtueshme.

Përse treni qëndron këtu me orë të tëra?Dhe përse fati im ka ngecur këtu?Mos vallë u desh të ikja nga shiu, nga dekadenca intelektualeNë Danimarkë, në Indi, në Japoni,Për t’u qullur deri në palcë në Memfis, në Tenesi, SHBA,Rob i shiut ?...

Thorkild Bjorvig, 1918

MAKTH

Gjatë makthit,Ti nuk je as trup,as shpirt,Je vetëm frymëMidis mokraveTë të patruptës dhe të joshpirtërores.Aty, shpëtimi i vetëm është PlatoniApo trupi i dashuruar.

Jorgen Nash, 1920

PËLLUMBI I EGËR

Hu-hoo-hoo-hohooOooo roooOooo roooOooo roooHu-hoo-hooo-ho-hooUHu-hoo-hooU

Ole Sarvig, 1921

MURE

Të heshturaBërthamat e murrme qëndroninNë kishën e mollës.

Dhe rreth e qark në mjegullVareshin tempujt e frutësTë gjelbër e të qartë.

Ne të gjithë shkonim drejt tyreDhe u trokitnim në derë.

Priftërinjtë ishin zeshkanë dhe të heshtur.

Erik Knudsen, 1922

ALBRECHT DÜRER: MELAKOLIA

16 3 2 135 10 11 89 6 7 124 15 14 1

Mblidhi nga poshtë-lart, nga lart-poshtë. Në të gjitha drejtimet.I njëjti përfundim. GjithmonëI njëjti përfundim.Udhë të shumta. Të gjitha të çojnëTek i njëjti përfundim . Bota është një numër.Udhë të shumta.Të gjitha u provuan.Derën e qiellit e godita me çekanë diamanti,Analizova spektrin e metaleve,mata me sahat rëre dhe me vjet-dritë.Ylberin e kontrollova me kompas.Me tejqyrë e pashë kometën kur u zhyt në det.Me një vizore trekëndëshee zgjidha enigmën e kristalit.

Mblidhi nga poshtë-lart, mbaj shënime.I njëjti përfundim. GjithmonëI nëjti përfundim.

Atomet, molekulat –të gjitha luhaten rreth të njëjtit numër.

Sipër kokës sime bie ora.Koha është një numër.

Unë qëndroj këtu, i rënduar, me flatra të lodhura.Gjithçka e zhbirova, e ndriçova,Gjithçka mund të shndërrohet në një numër.

Vetëm jetën timenuk e kuptoj dot.Vetëm vuajtjen timenuk mund ta pakësoj.

Frank Jaeger, 1926

CINNA, POETI

Vegjëlia ma bëri zemrën copë e thërrimeKur së pari disa vetë më pyetën kush ishaDhe pastaj, pasi u përgjigja Cinna,Më pyetën: Cili Cinna.Cili Cinna?

Cinna të vërtetëA kishte të tjerë përveç meje?Një Cinna komplotist. Ç’lajthitje !A isha përzier unë në politikë ndonjëherë ?

Kisha punë të jera më të rëndësishme.« Atëherë vriteni për vargjet e tij mediokre ! »Si, si, mediokre?Ata i quajnë kështu, sepse nuk i kanë kuptuar.Madje as që i kanë lexuar fare.Rruga është e qetë,Një shkulm gjaku më rrjedh pareshtur në grykë.Zverku më dhemb. Dielli të përvëlon. Pa shihniSa e bukur është kjo re që vapa e davarit.

Dhe ata e vranë Cinna-n ! AtaE shkulën emrin nga kraharori i Cinna-s.Kuptomëni: unë nuk jam ai që pandehni ju.« Hijet e bukura të pasdites zgjaten tutje. »Unë jam poeti Cinna. Shoh me tmerr ca hije të njohuraQë zmadhohen e bëhen gjithnjë e më shumë…

Per Hojholt, 1928

KAQ E KAQ LAURESHA

383 lauresha erdhën 384

SECILI KADRITAT E VETA…

Poezi nga DANIMARKAPërktheu: Anton PAPLEKA

nacional5/ E Diel,13 janar 2013 POEZI

Kurorat e mështeknave brufullojnë (385) siCa topa po ca topa që i fryjnë krijesa gaziMbi ca kërcej që përkulen me nderim si mështeknaPo krejt si mështekna që brufullojnë388 lauresha erdhën të këndonin mbi shporet e urithëve389Udhë-gjumi të dimrit të zhveshura udhë-gjumiTë dimrit që dergjen të zhveshura e plot ujë ku bie dielliNjë motoçikletë ngjit të përpjetën zbretuturin në rrugën që kalon midis ledheshAfrohet duke zhurmuar përgjatë pishaveMotoçikleta e postës duket nën 390 lauresha

Vagn Steen, 1928

POEMË ME FJALË

Poema është poemaPoema poemaFillon ende nuk është pjekurE mbaron nga me diçka tjetër përveçPoemës poema

Poema poemaNuk përfundon hartohet vetvetiuNga diçka tjetër veçse duke u bërëPoemë poemëPoema

Uffe Harder, 1930

PËRKËMBIME

Ca fytyra vijnë drejt teje si të qenë mbi karroca të voglaElementet kanë prirje të përkëmbehen :Këmba futet në derë para zëritOse zëri para këmbësTakimi vjen para njeriutOse njeriu vjen pa ndodhur ndonjë takimNjeriu vjen para kuptimit të njeriutOse kuptimi njeriut vjen para njeriut të lartpërmendurApo një njeriu krejt tjetër.

Paul Borum, 1934

PAS NJË MURI

Nëse ti nuk e di ç’është ajo që vjen,Atëherë është errësira që vjen.Është pikërisht errësira dhe errësira është muri,

Pas të cilit ngjishesh duke pëshpëritur.Nëse ti nuk e di kush dëgjon,Atëherë janë njerëzit e tjerë që dëgjojnë,Me veshët bigë, të shtrirë matanë muritDhe kundruall njëri-tjetrit shtiren sikur flenë.Nëse ti nuk e kupton nga vjen vetmia jote,Atëherë ajo vjen nga njerëzit e tjerë.Të ishe i vdekur e i qetë, ja ç’do t’i uroje vetes,Por ti nuk e di çfarë po ndodhDhe pret duke pëshpëritur,Të tjerë dëgjojnë aty, matanë murit,Sidoqoftë ti nuk pret i vdekur e i qetë.Nëse ti nuk e di ç’kuptim ka jeta jote,Atëherë kjo gjë është kuptimi i saj.

Bent Irve, 1934

KASANDRA

ParafrazëKasandra qëndron te këndi, ca gishta të bardhëI gërvishtin me furi plasat e murit.Flokë flakëritës, buzë të përveshura. Më thuaj:A ka rëndësi që populli t’i zërë besëValës së pezmit tënd?

Njerëzit e kanë frikë të vërtetën, u pëlqen më shumëLigji i bishave të egra.

Poetët e gënjeshtrës e sheqerosin sigurinë e tyre.Politikanë dhe ithtarë të zellshëmHedhin çengelin e gënjeshtrës dhe mbulohen me lavdiPër urtësinë e tyre që as të ngroh as të ftoh.

Ti ua përplas në fytyrë të vërtetën tëndeNga skuta jote e errët. E shpërfillur nga perënditëDhe nga njerëzit. Kështu e ka jetë, Kasandër!

Henrik Nordbrandt, 1945

KONTI K.

Ndonse ti ke vdekur, teksti vazhdon.Faqe 253Një gjethe larushku bie në librin tënd.

Ti nuk ke vajtur më tutjeDhe ajo që ka ndodhur pastajTa ndez përfytyrimin.

“Të gjithë këtu ia kanë frikën kontit K.”Është tepër vonë për të lexuarTepër vonë për t’u ndarë.

Hëna e vjeshtës e ka burgosur librinNë hijen e tendës.Gjethet bien pa ndërprerje.

Faqja 254 është e zezë. «Të gjithë këtuKanë frikë.»Konti K. lexon me zë të lartë një tekst të bardhë.

Dan Turell, 1946

SECILI KA DRITAT E VETA…

Secili ka dritat e veta arkivat e veta nervoreSecili ka brenda tij një shkulm imazheshAtë ditë që brofin ato e bëjnë asfaltin të brofëAto fshijnë togje letrash i hedhin poshtë procedurati hedhin poshtë ndalimetAto shtien në dorë parlamentin. Ato pushtojnë botënAto vijnëe vijnë pareshturBlake e Poe i panëPound e Burroughs i panë më vonëGinsberg e Dylan hodhën dritë mbi toNuk ka dyshim Jerry Garcia është një vërtetim i riAshtu si John e Yoko apo John CageAsgjë nuk mund ta ndalëDhe çdo çastMund të ndodhë një shpërthim. Luletmund të shpërthejnë kudoDhe ti ke ndijimin se mund t’i çliroshviset e pushtuaraMe një lëvizje të madhe përkëmbimi

6/ E Diel,13 janar 2013nacional PROZË

(vijon nga faqja 2)

Ajo sikur ka lindur që pikërisht në tregimin eshkurtër të jep rezultate të bindshme, mahnitëse.Andaj nga libri i H. Hasanit “Metafora e dhem-bjes”, kur është fjala për këtë libër, shkëputem këtëmendim: “Bota imagjinative e shkrimtares Shah-baze Vishaj në këto tregime gërshetohet me botënimagjinative të personazheve fëmijë të këtyre tregi-meve që paraqesin një pasqyrë të bindshme kri-juese në artin e të shkruarit letrar, duke paraqiturkompleksitetin e të rrëfyerit letrar. Shahbaze Vishajnë këto tregime e shikon botën me syrin e fëm-ijëve, me fantazinë e tyre, duke na dhënë një rrëfimbesnik, një rrëfim të sinqertë, por edhe kompleksashtu siç është në të vërtetë bota e fëmijëve. Sepse,Shahbaze Vishaj artin e të shkruarit e merr meseriozitetin më të madh si krijuese. Tregimi i saj

merr frymë lirshëm. Ai shtrihet në kohë dhe hapë-sirë. Secilin lexues e bën për vete. Ata i mahnitme kthjelltësinë e të rrëfyerit. Kjo tregon shkath-tësinë, zotësinë dhe afinitetin e saj.

Poete, prozatore dhe kritikeViti 2011 për Shahbaze Vishajn shënoi një

kapërcim nga një fushë të lëruar deri atëherë (poezie prozë për fëmijë dhe të rritur), pra në fushën ekritikës letrare. Ajo në librin e parë “Shfletim ve-prash” mblodhi shkrimet e saja të ndryshme, si re-censione, përshtypje, vlerësime të botuara në peri-odikun tonë në Kosovë dhe në Shqipëri. Ndërsa pokëtë vit boton edhe librin e dytë “Shpalim vlerash”,duke bërë kështu një kapërcim të madh nga ai ipari. Librat që merr në shqyrtim këtu janë të dësh-muara si kryevepra autorësh, qoftë ato për NaimFrashërin, Hasan Tahsinin, Irakli Koçollarin, Imam

Vehbi Ismailin, Hafiz Ali Korçën, Muhamet Çamin,Vexhi Buharanë e shumë autorë të tjerë, veprat e tëcilëve vazhdojnë së jetuari jetën nëpër breza dheshekuj. Kjo tregoi qartë së Shahbaze Vishaj edhenë këtë segment të krijimtarisë dëshmoi talentin esaj që tërheqin vëmendjen e lexuesve të shumtë.

Publicistika, ç’është kjo për Shahbazen?Ka mbi dy dekada që emri i poetes e

tregimtares, romancieres dhe kritikes ShahbazeVishaj, gjendet në faqet e periodikut tonë ditordhe revial, me shkrimet e saj rreth problemeve tëndryshme shoqërore, reportazheve, vlerësimevee sidomos bisedat e saj të shumta me njerëz tëndryshëm të artit dhe të kulturës, rreth krijimtarisëletrare e artistike që përbëjnë trungun tonë kultur-or. Në këtë vazhdë duhet përmendur numrin emadh të bisedave që kjo krijuese ka bërë me Ramiz

Kelmendin e Zejnullah Rrahmanin, AdelinaMamaqin e Laurant Bicën, Agim Gjakovën e JusufBuxhovin, Astrit Bishqemin e Xhavit Aliçkajn,Mujë Buçpapajn e Kismete Hysenin, MiradijeRamiqin e Rrezeart Galicën e shumë të tjerë qëkanë zgjuar kërshërinë e lexuesve në përgjithësi.

Në vend të përfundimitKy është reportazhi për Shahbaze Vishajn, një

rrugëtim i gjatë me jetën, peripecitë e saj, fëm-ijërinë, shkollimin, rrugën si edukatore dhe peda-goge e mbi të gjitha si shkrimtare: poete,tregimtare, romanciere, kritike, publiciste. Tëgjitha këto bënë që Shahbaze Vishaj të shkëlqejësi një diell që lëshon rreze mbi Dukagjin, dukerrezatuar deri në cepin më të skajshëm të Kos-ovës, por edhe përtej majave të Bjeshkëve të Ne-muna, andej kah zemra përherë rri pezull!

Para se të punoja taksist me taksitë e verdha të Nju Jorkut, unë kisha zënë një punësi portjer në një institucion, në

Broadway. S’kishte punë më të rehatshme. Rri-ja ulur para një tavoline e kush hynte edilte firmoste në një rregjistër të madh, aty për-para meje. S’kishin nevojë për ndihmën time.Gjashtë muaj e vrava kohën duke lexuar libra.Drajzerin e kisha lexuar ne shqip, këtu e thavanë anglisht, po kështu Heminguejn, Witman e… deri tek shkrimtaret limonada të Amerikës.Zgjedhje më e mirë për një përkthyes të anglish-tes- punë që e kisha bërë tërë jetën në vendintim, nuk kishte. Ndihesha si në biblotekë deriatë pasdite shiu kur para derës së godinës ndal-oi një taksi e verdhë.

Prej andej doli një grua elegante që i zgjatitaksistit një 20 dollarësh dhe taksia u zhduk nëçast. Ishte menaxherja e firmës së katit të pestë.Me atë buzëqeshjen e saj tejet femërore më tre-goi se nuk kishte qenë veçse disa blloqe më tutjekur e kishte zënë shiu fare papritur e “në këtoraste taksia është zgjidhja më e mirë”.

“20 dollarë për disa blloqe më tutje?” Rro-ga ime qe 7dollarë e gjysëm në orë. Ndërsa aitaksisti, pakistanez, libanez a kushdoqoftë mer-rte disa herë më shumë se unë vetëm brenda tre-katër minutave. Mu duk vetja fare i mjerë paratij. Paguaja për një dhomë të vetme 700 dollarënë muaj, pa përfshirë pagesën e elektrikut dhetelefonin dhe ndihesha i kënaqur që me ato qëmë tepronin mbuloja shpenzimet e tjera Madjekisha filluar të gatuaja (që s’e kisha bërë kurrënë jetën time) që të kurseja diçka. Ndihesha mirënë varfërinë time pa e ditur se isha i varfër. Ajotaksi e verdhë më prishi qetësinë. Mora infor-macion për taksitë e qytetit. Pastaj bleva njëhartë të Nju Jorkut dhe fillova ta studioj.

Që të ngisje një taksi të atillë duhej ndjekurnjë kurs i veçantë, jepej një provim dhe pastajmerrej liçensa. Një moment mu duk se po i hyjanjë aventure. A s’është e gjithë jeta një aven-turë? Erdhi puna që një llotari më solli nëAmerikë kur s’më kishte vajtur mendja kurrë.Tani jam këtu. Sapo i mbusha të 60-tat dhe po efilloj jetën nga fillimi. Kush e di se ku të për-plas e ardhmja? Vetëm dy vjet më parë isha drej-tor dikasteri në Ministri. Shisja mend me rrogënqë kisha, të cilës i shtoheshin e dhe burimet eshërbimeve jashtë. Në një shërbim të tillë nëGjermani kisha blerë makinën. Qe një makinëqë e njihte i gjithë qyteti. E tregonin me gisht.Dhe tani po kërkoja punë si taksist. I mësovapërmendësh emrat e urave që lidhnin pjesët mëtë rëndësishme të qytetit, rrugët e avenjutë emëdha dhe ato të vogla. I bëra të tëra këto në dyjavë kurs. Kur instruktori na pyeste ku binte kjoapo ajo rrugë, unë ngrija dorën. Kursantët ameri-kanë çuditeshin kur u thoja që s’kisha bërë endedy vjet në këtë vend. Taksinë e mora me qera:700 dollarë në javë. Rroga javore, apo më mirëfitimi javor shkonte nga 1200-1400 dollarë.Dmth çdo muaj bëja 5000 dollarë. Si portjerrroga mujore qe e barabartë apo më pak se ajojavorja. Ndryshim i madh, apo jo.

Punoja natën e flija ditën. Natën bëhet para-ja. I mësova ku ishin e ku s’ishin baret, e u zijapritë. Pas mezit të natës, nga baret dilnin çifte,burra, gra te reja apo edhe të vjetra. Një të gdhirë

më doli përpara një çift. Gruaja kishte një tualettë rënduar, ai mbante një kapele meksikani. Mëthanë t’i shpija në avenunë e pare, pranë lumit.Aty burri doli jashtë taksisë, gruaja e re qëndroibrenda. Burri u vërtit reth një dyqani që ishtembyllur me qepena hekuri e zuri t’i binte fort.Askush s’përgjigjej, i ra rotull bllokut disa herëe u kthye duke sharë me vete. Më tha që t’i kthe-ja aty ku i kisha marrë, nën urën e Bruklinit, pranënjë picerie italiane. Pata një ndjenjë që kisha nëtaksi pasagjerë që merreshin me drogë. Në televi-zor vazhdimisht jepen lajme për taksistët e natësqë goditen nga pasagjerë të dehur apo të droguar.Përfundojnë në spital apo edhe humbasin jetën.

Nuk jam nga ata që dorëzohem kollaj, vërtetjam tek të gjashtëdhjetat, por jam akoma i fortë.Pastaj e kush e ka të garantuar jetën? Vdekja vjensi me shaka edhe në mes të ditës po ju mbushmendja, apo jo. Përfytyroja sikur na rethonte poli-

cia. Si nëpër filma. Pasagjerët e mi më urdhërojnët’ja shkel taksisë me 100 mile në orë. Në rrëzë tëveshit kam koburen. A ja vlejnë tërë ato para qëmarr për… Çlirohem nga këto imagjinata tëfrikëshme. Çifti, më dha një bakshish të mirë.

Marr kthesën në rethinat e bareve në Kresh-ent. Aty janë dy të tillë përballë njeri tjetrit. S’ekanë frikë konkurencën, janë plot çdo mbrëmje.Tek dyert sheh klientë që pijnë cigare, shkëmbe-jnë ndonje llaf me njeri tjetrin e pastaj hyjnë sër-ish brenda. Unë shikoj orën. Po shkon dy emëngjezit. Tani është koha kur nxirren gjithë paratëe ditës, e kur është fundjave ato të gjithë javës.Nga bari dalin dy çifte e drejtohen tek makinat etyre. Pastaj shoh një benz që ndalet pranë derës.Që andej del një grua elegante tek të dyzetat. Tekshoh silueten e saj përtej xhamave, e kundroj sikliente të vonuar. Apo ndoshta frekuenton baret enatës, del nga njeri e hyn tek tjetri. Pesë minuta

më pas ndrrova mendim. Gruaja doli nga bari dukembajtur për krahu një zonjë reth të 70- tave. Zon-ja e moshuar kishte hedhur një mantel të zikrahëve, e reth qafës një zinxhir floriri. Nga veshëti vareshin gjithashtu vathë në formë rathësh. Kishtenjë fytyrë borë të bardhë, a thua se s’kishte dalëkurrë ditën jashtë, por vetëm natën. Mezi ecte. “Kapirë”, thashë me vehte.

Gruaja e ndihmoi zonjën të hynte në taksi,përplasi derën pas saj e më tha shkurt: Në rre-thin e Kolombit!

Pastaj u largua në drejtim të makinës së saj.Adresa ishte më se e qartë. Zonja e moshuarpas në sedile, dukej se po dremiste. Çuditërishtfytyra e saj mu duk më e re , nga sa e përcakto-va. Ndoshta duhej të ishte më pak se 70-të. Kurmbërritëm tek qarku i Kolombit, ndala taksinë.

- Madam, i fola dhe prita. Asnjë përgjigje. Poflinte. Zbrita nga taksia dhe i hapa derën. I thirrapërsëri. Ajo hapi sytë e vegjël me qerpikë të lyer,krejt e pasigurtë se ku ishte. Pastaj ngriti krahunsikur të regullonte flokët. Më trëmbi. Lëkura ekrahut iu var poshtë nga kocka e hollë që e mban-te. Më shëmbëlleu me një flamur të lëshuar. Du-hej të ishte shumë më tepër se 70 vjeç. Për gratës’duhet të ketë plakje kurrë, thashë më vehte.

- Madam, mbërritëm, thashë unë. Ajo vështroi që nga brenda vendin përreth.

Disa dyqane të mbyllura. Dy shtëpi private tëbukura. Një bllok më tej një godinë e lartë.

E ndihmova të zbriste nga taksia, duke men-duar se qe akoma përgjumësh. Ajo drejtoinjëherësh trupin e më dha krahun.

- Nuk po orientohem dot, tha.- Jemi pikërisht në ‘Rrethin e Kolombit’, sqarova.- Unë nuk dal kurrë më këmbë nga shtëpia,

gjithnjë vijnë më marin.Kaluan dy-tre minuta e ajo s’po dinte të ori-

entohej. Ashtu për dore e nxorra në udhëkryqinmë të afërt.

- A të kujton gjë ky dyqani i likernave këtu?Nën dritën e dyqanit shkisnin gërmat e

ndriçuara “ Liquor store”Ajo buzëqeshi.- Po, po, ky dyqan është afër me apartamen-

tin tim.Doli që apartamenti i saj ishte në godinën e lartë

12 katëshe, vetëm një bllok më tutje. Ishte një god-inë e bukur me strehë të kuqe, e ruajtur nga roje meuniformë. Nuk kishte asnjë dyshim që aty banoninqytetarë të pasur. E shoqërova deri tek hyrja. Ajohapi çantën e dorës. Qe një çantë e vogël, lustrinë ezezë. Rruga kishte bërë 25 dollarë. Pasi rrëmoi nëçantë, u ankua se s’po gjente dot të holla që të mëjepte aq sa kishte ndërmend. Mendova se kisharënë në ndonjë çifute. Më kishin thënë që ato janëkoprace të mëdha. Geri u shmangej sepse nuk jep-nin bakshish kurrë. Së fundi zonja nxori nga çanta3 njëzet dollarëshe të reja fringo.

- Ju më trajtuar si xhentelmen- tha. E falen-derova dhe i futa dollarët në xhep duke më ardhurkeq për hamendjen time të mbrapshtë. Gjesti ibujarisë së saj më bëri ta shoqëroj deri brenda nëhollin e godinës. Dy rojet duke menduar se ishanjeriu i saj më buzëqeshën, ndërkohë që ajo nisitë rrëmonte përsëri çantën.E shoqërova deri tekashensori. Ç’dreqin kërkonte ashtu? Qe një çelës.

- Ky është çelsi i apartamentit tim. A nuk do tëngjiteni lart? Im shoq nuk është në shtëpi sonte.

Rethi i Kolombit

Nga ALBANA M LIFSCHIN

nacional7/ E Diel,13 janar 2013 POEZI

VIOLINA DHE HARKU…Violina me harkun shaluarËshtë një grua seksiKëndon,Vajtone klith në mijra zëra

Harku mashkullorI lodhurbijeGjer te tingulli i fundit.

Përsëri violina mbetet e virgjërE përsëri pretVuanhesht

Po gishtat ,Gishtat kush i luan?...

* * *Paske një nepërkëQë ruan majtas e djathtas cicvave të tuaQë nuk më lë ta thith aromën e flokëveQë nuk më lë t’i bije pianosBrinjëve të holla

Ah,që nuk e di gjuhën tëndeTa kaloj kufirin e gjiritAh,që nuk kam dhëmbë të mprehtëT’ia këput kokën nepërkës

E të flas siç flasin gjitarëtNepërka të futet në folezën e vet.

FRIGORIFERKanë zënë brymëTë gjithë demonët e dashurisë në frigoriferin timDhe buzët dhe puthjet. Të detyruar jemiOrë e çast t’i falemi tiranisë së dimrit qëMe mirkuptim po na i merr të gjitha stinët.

Bula djerse çelin limonatat e ftohtaDhe mollët. Me akull është mbuluar mishiNë katin e sipërm.Vdiq nga torturatPjeshka me pushin në faqe. Plasi një shishe birreE harruar.

Zgjatemi nëpër katet e borës SadopakDimrin ta zbutimMe frymën e duarve tona.

KULPRAU zgjata në ferra e drizaPor erëmirënKërcellhollën si nepërkaDot nuk e këputa.M’u pleks në trup, m’u mbështoll në grykë,E më mbytiMushkërinë ma shpoiParfumi si thika

* * *Dy copa vetëtimashMe njeratjetrën u bashkuanNjera me të bardhë tjetra me të ziKashta e Kumtrit u hedh kokrra oriziNjë yll i vrejti vetullatTjetri ma bën me syNë stinën e vjeshtës era luan, qesh e qanNë degët e një pemeCicërojnë zogj vetëtimash

REPORTAZH PËR CA KUJTIMEDASHURIE DHE NJË PLEPKy plep bardhosh Na i fshihte vështrimet e

kalimtarëve

Strehë i kishim fëshfërimat Dhe mornicat eargjenta nëpër trup. Ai merrte lulkuqet e faqevetë tua E i shpërndante gjeth më gjeth

Tani plepi i ka fikur dritat Të heshturhapojmë pranë kujtimeve

Vjeshta i ka fshirë stinët Me këpucët tona tëpamëshirshme

Shkelim gjethet e verdhadhe vezullimet

ÇIFTI PLAK I AP.nr.2Ia ndjej zhurmën e flokëve kurAjo stis forma zambakëshpara pasqyrës së ashensorite zambakët e hirtë i shprishen

I tij është bastuni nëpër pllakat e bardha të korridoritDhe dora që i dridhet.

Zogj të lodhur shfaqen në xhamE tremben..

Nuk është hënaQë pa Adami për herë të parëKjo kafe s’është e zezëAs ky filxhan nuk është i bartdhë.

HERMETIKETi je vajzë prej letre. E palexueshme.E bardhë shkruar me të bardhë. Nuk e dijaQë kodi i leximit Ishte puthja ime në kërthizë.

Sytë e tu shkrepënDhe m’u hodhën në qafë.Pasdita e Adamit ishte e qetëFlokët e tumbanin erë mollë.

SHAKIRËSSonteShakira këndoi lakuriqKrejt lakuriq Sytë i vesonindhe nga qerpikët shpërthenin shtiza

vezullimeshNjë gji i kërcente si kokërr breshritjetri hidh e prit në duar spektatorëshNjë nepërkë e hollë i niset nga mesiDredhon e i zgjatet mbi flokë.Dhe në çdo shkarje të belittelat e kafazit një nga një i këput.

Yjet përplasen

E digjen. Zezakët të dehur zezojnë.

Gruaja ime e hutuardiçka pyet për këngënpor unë nuk kisha dëgjuar gjë...

PASIONETPasionet e shpirtit tim janë mashkullorezgjasin duart drejt vatrës sime me prushe ndezurDhe ngrohen për shtatë palë qejfeÇelin Të gjithaprovojnë ta kapërcejnë ylberinE gra të bukura me fustane mëndafshiDehen e kërcejnë leshlëshuar Vesidhe virtruti bëjnë festë.Një sy ziliqar sheh përtej xhamitDiamante të bardhë e të zinjNjëlloj shkëlqejnënetëve të thata.

DIVORS......Ishin të bukur të dy.Ai i thërriste nepërkë pikaloreAjo i thoshte gjarpër me zile.Me dredhka futeshin te njeri tjetri si çdo gjarpër.

Nuk i pamë gjysmërrathët që linim pas.As kur u bashkuan.

Kur gjarpri u pre në mesata vazhduan të skiconim përsëri rrathëpor më të vegjël , natyrisht

Kurrë nuk u kuptuanNë ç’pjesë ishtë helmi,Në kokë a në bisht...

SYTHIU këput kopsa e jakës së kaltërLehtë lehtë ra fustani i heshtur në parketKur sythet e gjinjve filluan të kërcejnë mbi

dorën timeFaqet e mureve u mbushën me zambakëDhe yjet e qeshurçelën në xham.

SYRI ME MBETI NGA DETI...Nuk ka ishulli imas ngrica as furtuna të nënujshmeTë ma këputin spirancën.Më shtrëngon në fyt Ky zinxhir metalik,i përjetshëm E monoton.

Sytë më mbetën nga deti Endennga një barkë në tjetrën

Fshehtas hodha dorashkat dhe këpucët në dallgëDhe buzët i nisa në në një sqep pulbardhe

Mu kthyen duart prej ujiKëmbët e saj si barka të përmbyturaDhe këmishën nuk di ku e shpuri shkuma.

Në dhëmbët e dyshimitPezull valavitemNë spirancën e florinjtë

Atëhere, shkula zemrën E hodha në detdhe u mbyta..

DIALOG BESNIKËRIE- Fol,-tha Penelopa me sy të shqyer nga habia- Hiç,-tha Odisea,..ja u ktheva- Fol,pra,ku ishe njëzet vjet?- Nuk mundem,- tha ai- Unë e di që të ndali Nausika…- ….- Atëherë po flas unë,-tha ajo-pasi i provovatë gjithë princat e oborrit,Shpika qilimin e besnikërisëBota kish nevojë për simbole.- Kalipsoja ishte magjike,por…- Ne duhet ta vazhdojmë udhëtimin, -

tha ajo-unë me qiliminTi me kthimin- kaluar mbi kalin e Trojës, - tha ai.

* * *Ata qeshnin, grindeshin e putheshinsi të gjithë çiftet e dashuruar. Ai i thoshte seështë si një glob driteqë ndriçon gjithë botën. Ajo i thoshte seështë si top sheqeri që ëmbëlson vetëm mua.Të dy qenë të tretshëm. Por nuk mbanin mend

kush filloi të tretej i pari, globi i dritës apo topi isheqerit.

Nëpër xhamet e dhomës së gjumitNata rridhte me litarë shiu të ftohtë.

* * *Ishte e trishtuar në ditën e dasmësFustanin ia dogji një rreze dielliDiku u përplas e u verbuaMespërmes ballit u plagos

Dielli duke qeshurDinakërisht,Një shami të kuqe nxorri nga plagaSi puthje të gjaktëE tund nëpër muzg

PA TITULLDy pulëbardha të kapërthyeraKlithën në ajër.Tre-katër pendë mëndafshiSi puthje të lehtaRanë e u mbytën në ujë si petale.

Qeshën valëzat vesh më veshDiçka i pëshpëritën njera tjetrës

Femra ra si shigjetë në shkumëE deti u mbush me zambakë të bardhë.

PIKA VESEPika pika e mblodha vesënQë të laj fytyrën tëndeDhe petalet e trëndafilit çelën në buzëHapat e tua hapën fusha me bar të njomëYjet shkundnin supetDhe pikonin manushaqe mbi flotat e tua.

GRUAS SIMEQë të mos më humbiste mes shoqeshNë gushëI vara një kumborë të argjentë

Ajo shpesh mallohet për lëndinat me vesëE si drenushëMe hapa të plagosur vrapon

Në injë ka gjurmët e mamuzeve të miaE qan, këndon, hingëllin

Nëpër turma grash të bukuraKëmborë e ergjentë tringëllin

Dhjetor, 2012

ErotikaNga PIRRO LOLI

8/ E Diel,13 janar 2013nacional POEZI

KJO FURKË E LISIT MBLEDHSHTËLLUNGA MUZGU

Me shtëllungu muzgu të butë,U mbush furkë e lisit,Si mjekra mitike të të parëve të mi,Të fisit.Këta njerëz që s‘deshën të iknin,Në lis mjekrat lanë,Fryma e tyre muzgjeve trishtueshëm s‘bëzan.Kur ndizen yjtë e mbrëmjesSytë e tyre hapen,Diku sytë e nënës,Diku të babës.Diku të gjysh stërgjyshitGjer tek njeriu i parë,Dhe furka tjer shtëllungat,Në fije si litar.Me to unë të thur,Një ëndërr të pambaruar,Gjersa mëngjesi të shkrijë,Një vegim të trishtuar…

NË KËTË NATË TË CIFLOSUR

E vetme në këtë natë të ciflosur,Në këtë natë e thyer,Ku nuk gjendet asnjë ndjenjë,Brengën për të ngjyer.Kur hëna rri si thikë në ajër,Të ngulet në gjoks të dikujt,Që është fshehur tek e keqja e madhe,Dhe s‘duket asgjëkundi.Në mill të reve thikë e hënës,Futet me dëshpërim,Siç duket fat i verbër,S‘paska ndëshkim…

NË KËTË BOTËGJITHNJË TË STISUR

Në këtë botë gjithnjë të stisur,Në ngjyra të shpëlara,Ç‘është nisur është gremisurGjurmëve të saja.Në këtë botë rrokullepsur,Brengash e trishtimesh,Nuk mund ta dishë ku është mbledhurNjë këshill intrigash.Që njerëzit ia thurin njëri tjetrit,Pa asnjë kuptim,Sikur kjo botë të ish e vogël,Sa hija për njerinë…Sikur kjo botë të ish sa mali,Që gjithnjë na rri përballë,Ndaj e stisim me dështimeDuke e kthyer në një andrrallë.Që pakuptueshëm e mbartim,Si ankth e bezdi,Këtë botë të ashpër,Jashtë çfarë ajo është…kush e di…

GJURMËT

Era zvarrit gjethet mbi gjurmët tonaSikur do ti mbulojë,T‘i ruaj nga ngricat e tetorit,Gjurmët e pagoja.Një qen që lehu iku tutje,Si pulle e zezë e brengës,Stuhia e fortë shkoi të ndjekëInatin e tjetrës.Pastaj era me vërtik.Gjurmët i zbuloi,Mardhin tani ,kanë ftohtë,

Në dimrin që afron…

RRETHI

Çdo mbrëmje ndodh të mbledh,Njerëz në vijën e një rrethi,Brenda tij asgjë mos hedh,Qoftë nje hije gjethi.Ata të gjithë rrijnë pak,të kapur dorëpërdore,pastaj rrethi si një lak,u hidhet në grykore.

OVEND I NGRICAVETË MËDHA

O vend i ngricave të mëdha,Me ngrohje globale,Gjithnjë ngrihesh e rrëzohesh,Fitoreve finale.Ç‘ndodh me ty, askush e di,As guxon të kuptojë,Kristale ngricash si stoli,Nxirojnë nëpër lojë.Sepse kjo ngricë s‘mund të shkrijë,As me ngrohje globale,Gjersa të ngrihet me tepri,Kanosja fatale;E shfarosjes së njeriut,Të malit ,pyllit, dashurisë,Gjithnjë ngricat e uritura,Nuk do duan të shkrijnë…

KJO BORË QË RA

Kjo borë që ra nëpër male,I ngjan qeleshes së malësorit,I ikur në metropole,Duke lënë hijen e ikësit, dhe ujqërit që

hedhin valle.Kjo borë që ra s‘guxon të avitet, pak më

poshtë në fushë,Qeleshen e saj e ruajnë vetëm mitet,Dhe s‘guxon ta verë në kokë asnjë burrë…

NË HALË TË PISHËS

Në halë të pishës pëlcet,Tullumbac i heshtjes së përsosur,Ky pyll e ruan qetësinë e vet, në krahë

të ngrefosur.Mes tij si në zemër të bujarisë, kap,Një enigmë të heshtjes që nuk sos,Gjithë ai gjelbërim i dhënë për natyrën,Trishtimeve më fundos.Pse s‘mund ta marrrim sa duhet,Të mbjellim shkretëtirën e fjalës,Heshtja nga supet shkund hijen,E bezdisur për këtë të paktën…

VIZATIM

Sot vizatova një ëndërr dhe ia dhashë,

Një vogëlushi në dorë,Sepse nuk mundet kush ëndrrën ta kapë,Dhe pastërtinë t‘ia tregojë.Merre i thashë dhe çoje atje ku do,Me ëndrrën tënde shoqëruese,Si dy krahë të një zogu të mirë,Hapësirave të murrme..Pastaj e hodha në letër, në germa si miza

të tokës,Për ti siguruar përjetësinë e vlefshme,Si krijimin e botës.Veçse këto miza do ishin të tilla, që

të bëheshin bletë,Që ëndrra të merrte jetë..

DASHURIA

Ti këndosh dashurisë sot,Është si ti këndosh humbjes së saj,Gjysmën e gotës e mbush me lot,Gjysmën me reflekse pa faj.Ajo s‘gjendet sikur të ishte,Dinosaur i zhdukur,Si gjethe fiku është shkërmoqur ,Në pikën e turpit.Megjithatë një shpresë na mban,Përderisa emrin s‘e ka të zhdukur,Si qytetërimet e vjetra ,Në pluhur tempujsh të humbur.Si lumë në burimBurim në rrënjë malesh,Ti këndosh dashurisë sot,

Më tepër me emrin e saj,Duhet të çmallesh…

GËNJESHTRA

Në Shqipëri të gjithë gënjejnë,E kjo më lumturon,Se fundja mbaj një shpresë,Për ditën që agon.Gënjeshtra më e madhe është,Se jemi vend i lulëzuar,Aq sa xhepi im mjeran ,S‘më duket më i shpuar.Në fund pse mos gënjejmë,Mbase ia hedhim botës,Kur veten tonë të rrëfejmë,Do i biem me grushta kokës…

KLONIM

Sot mund të klonosh një njeri, vështirë tëklonosh një poet,

Po kinse poetin lehtë mund ta klonosh,Duke nxjerr një xhuxh gjithë lezet. Mund të

klonosh një gazetar, një politikan, ambasador,Ti japësh trajtë, me pamje njeriu,

sa vështirë është,Njeriun lehtë mund ta klonosh, po sa e pa-

mundur mbetet poeti tek njeriu të shkojë…

KRAHËT E RRUGËVE

Krahët e rrugëve zënë për fyti,Qytete të shtrira nën beton,Si ëndrra shpresash të mbytura,Të njeriut që nxiton.Ti gjejë këto ëndrra në qytete,Ku njerëzit përqeshin njëri tjetrin,Si rrënjë mitesh të mbetura,Në dordolecë të ngeshëmRrugët si krahët e ëndrrave, shtërngojnë

qytetin nga pak,Të tregojë poshtërsitë e veta,Dhe rrugët i bëhen lak.

SHTEGTIM

Të gjithë shtegtarë jemi në këtë botë,Bujtim nga pak nëpër të, sado enigma ajo

të ketë,Ëndrrën më të madhe para na vë:ti zbulojmë

bukuritë e ndrojtuaqë ajo fsheh në vete, çastet e dremitura

të lodhjes,Duke na duruar ne si hije të panevojshme…

BRAKTISJA

Ikën të gjithë, lëkura e malit u rrudh,Pyjeve ujku qesh hidhur,Dhe të mendosh se në këtë ikje s’ka asnjë

pikëllim,Ç‘ikje është kjo, drejt kujt shkohet kështu?

PO SHKRUAJA POEZI PËR

dashurinëNga QAZIM D. SHEHU

Po shkruaja poezi për dashurinë,Kur në rrugë ndodhi një vrasje,Plumbat vargun ma grinë,Gjaku e spërkati.

Hidhur ndjeva veten atëbotë,Dhe kaq të mjerë,Vargu u këput si krande e djegur,Në zjarrin e ferrit të zjerë

Sikur të mundja atë çast,Vrasjen ta kisha ndaluar,Do qe poezia më e bukur,Që do kisha shkruar…

nacional9/ E Diel,13 janar 2013 POEZI

Zajet e bardhë lodrojnë nën diell meshkumën e tyre,

Sikur prej saj të lindin një Afërditë të re.Ikën të gjithë dhe s‘mbeti anjë fishkëllimë

në muzgun e vonë,Asnjë zë në rrugë, asnjë kanatë e hapur,Rrugët u mbuluan nga ferrat dhe hijet e

shekujve,Që e bënë këtë vend kaq të bukur, duke

mbjellë lule në gur,Dhe gur në zemër sot mbjellin njerëzit e ikur.

PËR DASHURINË TËNDE

Për dashurinë tënde,Rri dhe vras mendjen,Duke shkoqitur me dhembje,Fjalën dhe brengën.

Hepohesh, lartësohesh, sikur,Paraja gjithçka të jep,Ndoshta edhe madhështinëE Murit Kinez.

Ç‘është kjo etje e pashurNdaj pisparasë së gjorë,Që trupin ta ka dërmuar,Dhe shpirtin copë copë?

Dhe dashurinë ta ka hedhur,Greminave të ëmbla,Te ti pa mbetur,as gjurma,Jo më ëndrra.

Më bëhet të vë ulërimën,Po s‘ndjen asgjë,Në udhë të secilit,Sikush ec në të.

Në udhë të secilit,Në secilën udhë,Po nuk u bëka vetëm,Ndaj të flas butë…

ROMANCË

Nganjëherë më bëhet se romancat e dashurisë,Kanë lindur në Korçë,Dhe dashuria s‘mund të digjet me muzgjet,Më mirë se këtu.Të rinjtë e sotëm në romanca,Nuk ngjethen shumë në to,Të djegur në flirte kalimtare,Moderniteti veten u tepro.Unë paskam mbetur romantik i vonuar,Digjem për një sy e një zë,Nën blirin e aromuar,Me zefirin e mbrëmjes në të.Për pak me një vajzë rashë në dashuri,Po floku im i thinjur më shkeli syrin,Plot ironi.

NJERËZ TË TRISHTUARNËPËR MUZGJE

Njerëz të trishtuar nëpër muzgje,Që rendni s‘di se ku,Për të kërkuar një fill muze.Që detonon detin blu.Për të kërkuar veten tuajKur muzgu jep lehtësim.Kur vetja bëhet me e huaj,Si çdo e huaj në fajësim.Veç muzgu si gjithnjë,U gënjen me butësi,O ç‘e madhe është kjo gjëmë,E muzgut, me tepri.

HERONJTË

Gjithnjë dua tu këndoj heronjve,Pena ndalon një çast,Mos vallë mendja i krijoi,Në një aureolë pa takt?Kjo brengë më sëmbon,Një angështi e bezdi,Se futem atje ku s‘duron,Anatemë ose alibi.Megjithatë vazhdoj të prek,Këtë tabu delikate,Heronjtë njerëz ishin vërtetTë rritur me ne bashkë.A s‘ishin ata që deshën jetën,Dhe jeta u dha hov,Në zjarr u hodhën vetëm,Dalluar ndër shokë?E pas kësaj ne i ngritëm,Në këngë e në buste,Sikur pas tyre do të vinteNjë tjetër provë lufte.Po duke u marrë shumë me ta,Harruam të zakonshmen jetë,E cila pa stolinë e tyre,Do qe vërtet e shkretë….

ÇFARË JE

Je ferr dhe je parajsë,Kur vjeshta pyllit i jep flakë,Kur ditet ecin një nga një,Dhe ti prish diçka në to,Unë diçka mundem të ndreq,Nga ti diçka të heq,Diçka të plotësoj, të shtoj,Në këngën si i bletës hoj.Të futem brenda teje megjithësej,Aty të djersij të dëfrej.Aty të bëhem një me ty,Dy duar, një gjoks, dy sy,Kaq e pamundur kjo qenka,Sa hidhem shpejt e shkoj tek vetja.Më mirë po rrimë tok përball,Ti gjysma ime,unë hija jote e çalë,Po prapë s,më lë ide e parë,Tek ti të vij si shegë e çarë.Të thithësh tek unë ëmbëlsinë,Të shkrirë së bashku të rrimë.Të dy shtyhu dhe tërhiqu,Ngjitu shqitu gjithashtu,Si në humnerë me grimca dielli,Gjithnjë feksin sytë e tu.

NATA NJË MBALLOMËTRISHTIMI

Me që netët na mbulojnë ,Me një shtresë të vlefshme pikëllimi.Ne thirrim yjet që të shpojnë ,Shtresën e saj prej pelini,Si qirinj të fikur imagjinate,I ndezim me frymën tonë,Duke u mjaftuar me pak fat,Që në fantazi gjëmon.Dhe duke u shkrirë tok me to,I bëjmë dritë vetes, sonë,Në ritualin e përhershëm ,Të dritës që afron…

HISTORIA JONË

Historia jonë është e pafajshme,Në lotë e helm krijuar,Nga egërsia e të tjerëvepër të na gllabëruar.Të na zhbënin megjithësej deshën,serbë e grekë,hordhi me rrebeshe,derdhur me rrëshekë.Veç ne qëndruam,Duke vënë piketa,Dhe veten ngujuam,Në llogore të nxehta.Në çdo prag e hon,Trokitëm e ramë,herë ngritëm e hodhëmprijësit tanë.Kur zbardhi pavarësia,Aq qemë tëhutuar,Sa shteti i ri,Na mbeti në duar…

FOTOGRAFIA

Sot fotografova një ndjenjë të re,Në gjirin e një reje në qiell.Qenia ime e grimcuar,Nga smogu i kryeqytetit,Deshi ta përthithë.Në një qethull lëvizjesh,të tymta me vërtik,Kur ngrita vështrimin sërish ta shihja,Era ish bërë sa një pikë.Në krahë të shpresës,Ajo ndjenjë rri,Si pikë e vesës,Në një shkreti….

10/ E Diel,13 janar 2013nacional STUDIM

Nga VLADIMIR MUÇA

1. FORMATURA MOZAIKORE SI NJEALMANAK HISTORIKO - NJEREZOR

Të analizosh me parametra shkencorë “Librine Sinopseve” mbi të gjitha nevojitet një njohje en-ciklpoedike-historike e botës nga e cila autori karrëmihur ato; të jetosh në një botë sa racionale aqdhe iracionale, të futesh në mistikën e saj, të jetoshme mitiken, epin dhe legjendën, duke e tjetërsuaratë me të sotmen. Duke e lexuar me modesti shkro-njëtori, jam munduar të hedh disa refleksione, tëtregoj diçka nga gjithë ai mal xeherorë librareshbotërorë. Sa e çfarë kam nxjerrë le ta gjykojnëkolegët e lexuesi ynë i dashur. Ka do kohë, që medaljen në dritë të “Shitësit të Kaosit”, “Refuzimit tëShkrimit” dhe “ Vetullave Hyjnore” që MoikomZeqo po interferon në simbolika letrare për njëmodernitet, një stilim të ri të prozaizmit të shkurtërshqiptar, në përqasje drejt asaj çka është më mod-ernja, më e pranushmja nga prurjet e letërsisë perën-dimore. Vëllimi “ Libri i Sinopseve”, si një blen ivazhdimësisë të “Refuzimit të Shkrimit” është njërrugë e hapur tashmë nëpër tunele interefore, mepërcaktueshmëri të qarta të konvencioneve nga kuduhet të ecë proza e shkurtër, e urbanizuar, drejtkëtij moderniteti, me një sui generis shqiptar. Kon-centrati prozaik në këto tregime e sinopse vjen metrajtat e një formëzimi detajor, ku linearitetit të fjal-isë e periudhës, ja ka zënë vendin, lineariteti i men-dimit qëllimor dhe idesë. Lihen hapësira nënshtre-sash kuptimore ku një intuitë psiko-analitike inter-feron mbi atë çka ke lexuar, nën dritën e një kon-ceptimi të ri personal. Evaziviteti është çelësi i artëi këtyre prozave, i cili hap kanatet e një gjykimiindividual. Me këto sinopse hapen shtigjet e prozëssë re moderne shqiptare, ku korsitë rrugëtare janëtë shtruara me asfalto-betonin e ashpër të sentiment-eve ndërshekullore, ku i lihet dorë e lirë krijuësvetë vazhdimësisë moderniste të hedhin shtresat e vetatë rifiniturave stilistikore në krijimin e një autostradetë re sa racionale aq dhe të ndërlikuar. Në to gjejmëvlera përcaktuese, ku valencat arrijnë kuotat domi-nante të vlefshmërisë ku krahasueshmëria në no-cione historike, kulturore, etnike elaboruese sociale,vjen si pllenim i vazhdimësisë. Me poliedritetin tash-më të hipotekuar Moikomi depërton në shumël-lojshmërinë e dijeve mbarë botërore, duke marrëqë andej gjithçka që është shqiptare e natyralizonatë me anë të metaforizimit duke rrekur të na sjellëato ide të bekuara që mëkohen nën zhgunin shek-ullor të etnisë, pse jo dhe të një fsahati malor nëveri të Shqipërisë, por që u ka dhënë frymë e jetëdhe miteve dhe legjendave të gjithë fqinjëve ndër-ballkanikë dhe më tej. Në këtë aspekt, modernitetiborgesian e kafkian vjen bashkë me mitiken elegjendaren, rrjedhshëm, pa shtresëzimet e stilizmitmodern, si një pjesë e kahmoçme e tërë zhvillimitkulturor, historik dhe social. Krahasueshmëria dhepotenciali metaforik janë të tilla sa që nuk lenë sh-teg për dallime në maksimalet përfaqësuese si tek“55 milion vjet më parë” dhe tek “Prifti i Isisës “.Burimoren këto potenciale e kanë në thagmën epatjetërsueshme të kurajos hulumtuese të autorit,evidentimin e të vërtetave historike, zgjimin e kujte-save ku edhe një element i së vërtetës mund tëgllabërojë të tërën të mistifikuar e merr përsipërpërfaqësimin e të gjithë së vërtetës. Kësisoj, autoriu bën thirrje studiuësve me anë të këtyre sinopse-promemorie (do ti quaja unë) që sot mbas shumëmjegullnajash shekullore, ajo që nuk e dimë ako-ma, që është mbuluar nga zhguni i historisë së saj(mitike), vjen si në ftillëzimin e kësaj të vërtete parashumë shekujsh. Me to autori evidenton se historiae vërtetë nganjëherë sfumohet dhe humb, kur asgjënuk humb por çdo gjë transformohet siç na më-sojnë ligjet e dialektikës. Legjenda e zëvëndëson

të vërtetën historike duke u bërë vetë një realitethistorik. Ndaj jo më kot autori ngulmon me këtosinopse nëpër kullat, birat e dheut të këtyre legjen-dave dhe miteve. ADN- ja e tyre pa tjetër që do tëpërkojë me ADN-në e të sotmes historike. Kjo ësh-të dhe detyra fondamentale që shkrimtari i ka vënëvetes në nocionin atdhetar. Në formaturë mozaiko-re libri vjen si një almanak historiko-njerëzor, qësipas mendimit tim mbruhet nga një mënyrë dia-loguese me idhujtarët, me të shenjtëruarit për këtëtokë, me Makabeun refraktar, parakalojnë para lex-uesit vlera e antivlera, qëndrime e antiqëndrime,thënie e antithënie, çka e bën librin paksa tëmundishëm, por shumë interesant dhe fiksionant.Për lexuesin me kapacitet enciklopedik, njohje tëhistorisë, të vëmendshëm e të kulturuar e kërkues,gjatë aktit të leximit analitik ai bën të mendohesh,të vrasësh mendjen për ta pasuruar atë bashkë meshpirtin e kur të përfundosh së lexuari të meritoshvetveten si “intelektual i mirëfilltë”. Një letërsi etillë merr atributet e aerosolit, pastron e rigjallëronalveolat e mushkërive të letërsisë kombëtare ngadogmat e shabllonet e stisura.

2. INTELIGJENCE EKULTUROLOGJI SHKRIMORE

Me konceptin e vet krejt origjinal dhe njëkohë-sisht stoik në perceptimet matematikore të të bëritletërsi, me arketipin e tij stilistik se “ Nuk ka letërsishqipe, po ka letërsi botërore të shkruar në gjuhënshqipe”, ( unë do të komentoja edhe – letërsi sh-qipe shkruar në gjuhët botërore-), autori shtron udhëtpër një letërsi të madhe globaliste, interurbane.Gërmimi që ai u bën shkencave humane në arkivatbotërore, në esencë të çdo sinopsi, nxjerr substan-cialen e stërgjyshëve krijues (historianë, teologë,kronikanë, muzikologë ) duke nxjerrë nga labora-tori i tyre krijues, tashmë të transformuar në njëtjetër materie, në atë të librave. Në raporte inte-grale autori ka guximin dhe meritën që të bëjë kra-hasimtarinë e niveleve, përqindjeve përfaqësuesetë letërsisë shqipe ( temave, ndodhive) me atëbotërore; hapat e hedhura në këtë reçension letrargjatë këtyre 22 viteve. Në fakt çdo sinops na vjen sianamnezë e sëmundjeve të letërsisë shqipe, porbashkëngjitur me të dhe fletë- recetën e ilaçeve dhetë herbariumeve të vendit për të kapërcyer këtëgjëndje reçesioni, duke rimodeluar kritere të rejandaj konservatorizmit provincial mbisundues,qorollepsur me rrëfimtaritë standarte” na ishte seç’na ishte”. Nën dritë- hijet e Migjenit të Madh,Zeqo me këtë libër u jep lexuesve tematika, op-sione si ato terrakotat mijra vjeçare, të konturuaramirë por pa rifinitura. Çdo gjë vjen si një antropolgjishkrimore, ku lexuesit dhe krijuesit të gjejnë në toveten e tyre, duke identifikuar jetesën ndër shekujme artin e të shkruarit, në mozaikë subjektesh, dukemarrë rrolin e ngacmuesit mendor, duke nxitur lex-uesit dhe krijuesit që sipas shijeve, mbi këto sub-jekte të prevalojnë personalitetin e vet, ndoshta,ndoshta dhe në rezonancë të plotë me autorin e kë-tyre tregim-sinopseve. Po ti vëresh me kujdes, mevëmëndje analitike këto shkrimore, përshkohen nganjë bosht unik interlokutor të letërsisë të mirfilltëshqiptare dhe asaj botërore, të ngërthyera në este-tikë e stilistikë. E kjo është stilistika e re postmod-erne e letrarizimit interurban, një estetikë e re e tëbërit letërsi. Më shkoqur është integrimi shkrimor ikësaj letërsie në kuadrin e një globalizmi ndërqytetarnë rrang botëror, që për habinë tonë tani ka ndodhurqë mijraveçarë më parë. Mbajtja e lakonizmit tëmotiveve rrëfimtare të ngurtësuara në format ngamë të dukshmet metafizike ( siç është libri, tabllot epikturës, partiturat, skulpturat) mbajtja stoike e mosshkuarja në rëndomësi, bënë që këto proza anti pro-fanike të ruajnë të paprekur epikat përforcuese edilemat shtjelluese të tyre. Pikërisht këto shtjella në

turbulenca kohore nuk lejuan e nuk lejojnë në këtosinopse që kumti me të cilën ato përfaqësohen tëmos pluhurizohet. Rastësia shëmbëlltyrizohet dukeu rregjistruar një disketën e historisë si kujtesë his-torike e një subkoshienca sublime. Nuk ka se si tëreflektohet më qartazi se sa tek “Ungjilli i Kolodit”,ku forca e fuqia shprehëse e kësaj psiko-analitikemasazhinizmi që ai përcjell në përmasa universalejanë të pavdekshme e jetojnë të shpirtëruar në njëtjetër materie. Qëndrimi i njeriut ndaj ekologjizmitnatyror të sotëm ku çdo dru si në konceptin biblikbe metafizik është një jetë në trajta të ndryshme tësaj. Mbas shumë e shumë shekujsh, kur dhe mbet-jet humane janë tretur në rërat e Saharasë apo janëbërë njësh me rërën e deteve, ata vinë nëpërmjetmetafizikës të tjetërsuar librore, po aq të përkush-tuar, asketik, stoik, studiues, si vite e vite më parëkur gjithçka frymonte dhe si gjallesë.

3. ARKITEKTURE E RE PROZAIKETipologjia moikomiane në të shumtit në këto

katër librat e fundit, por në veçanti në “ Librin eSinopseve” më përqaset si një shkrimtar arkitekt.Koncepti në ndërtimin e këtyre pavioneve shkri-morë i shkon për shtat një arkitekture modernisteme konturime tepër të qarta dhomash, shkallaresh,vështrimoresh, pavionesh që interkulohen nga kon-cepte gjeometrike horizontale e vertikale me njëllogaritje matematikore ekzakte në perspektivat erifiniturave që do të dëshirojnë të bëjnë më pas(banorët) pasardhësit. Përfytyrimet arkitekturalejanë aq të rrepta dhe rigorioze, aq të përputhshmeme identitetin, por hera herës pak si kryengritës,si nga dora e një reformatori inkuizicional, tekshfaqet bindshëm mbi provincializmin në letërsi.Ai rreket, e kërkon një arkitekturë letrare mod-erne që nxjerr pamësinë e saj bulevardeve, në ve-pra panteonike botërore e që të imponohen megjithë pushtetshmërinë e tyre duke sfiduar kohërat.Me rrënojat e apokalipsit gjuhësor që bëri kërdinënë historinë e qytetërimit ilir, shkencëtarët, ndoshtame këto rradhë librore gjejnë gurët e themeleve tëharkoreve, dritareve, bedenave e me to të përa-frohet shkenca e të shkrojturit ndër shekuj, topon-omistika, onomomistika e të vërtetat historike qëlindin prej tyre, sepse pushtuesit ndër shekuj nuki mposhtën dot fizikisht në shuminë e rasteve, porduke ja atrofizuar gjuhën e shkruar e të pa shkru-ar, ata pushtojnë vetëm shpirtrat e tyre. Në esencëmateria njerëzore, palca e etnisë, AND –ja e sajqëndron e pa ndryshuar gjenetikisht. Ky është dhegjykimi referencial që hedh me aq guxim në aspe-ktin e shkencave humane dhe Moikom Zeqo përpërfaqësitë shkencore , si një dorashkë e hedhurnë një dyluftim që ka filluar që në ndërvitet e Motittë Madh për jetë a vdekje të identitetit tonë të mjeg-ulluar i cili duhet zgjidhur sa nuk është vonë. Nëbotën e globalizuar ne duhet të futemi të komple-tuar dhe atë çka na ka marrë kjo botë ndër shekuj,ta marrim prej saj, atë që gjenetikisht është e jona.Kjo është përmbajtja e sinopseve “Mensur Hal-laçi”, “Libri i Thotit”, “Monedha”, “Filipi Flutu-ruesi”, “ Mark Pork Sopartri”, “ Princesha Rugi-na”, “Admirali Gedik”, “Eustathi i Durrësit”, “Murgu Teodor”, të cilët Zeqo na i afron aq shumëtë dokumentuara historikisht me ata përfaqësuestë cilët në “ testamentet” e tyre shkrimore e kanëdeklaruar botërisht qenësinë e tyre të pa rinv-endikueshme. Ndër biseda midis letrarësh, para-doksi i dyshimit ose “Vdekja e muzave” të GeorgSteinerit është tepër refraktare në problemet qëhedh hera herës për të ndriçuar sado pak rrënjëtgneosologjike të kultures shqiptare të të shkruaj-turit, i prirur nga virtuti ndriçues i kërkimit të sëvërtetës. Por njerëzit zakonisht nuk e pëlqejnë tëvërtetën; e kjo duke u kthyer në një ves në percep-time, merr rrolin e valiumit duke u vënë në gjumin

e harresës historike, duke e atrofizuar subko-shiencën kombëtare në tërësi. Në rolin e një Per-seu të kohërave moderne Zeqo e “ ka kuptuarforcën shkatërruese të opinionit publik të kohëravemodern me pabesinë dhe mosmirnjohjen”, ndajai me atë” çantën mitike prej lëkure”, me “ kokëne Meduzës “ historike të kombit shqiptar e cila epërçudnoi këtë histori me lloj lloj pushtimesh,ç’përbërjesh duke e terratisur si zogjtë e korbitanë e kënd perandorive të botës. Autori këto co-pra identitetesh i ka mbledhur me kujdes në tor-bën e tij ( në këtë libër sinopsesh) duke ja nxjerrëpërkarshi kokës së Meduzës., me flokët gjarpërinjtë pajetë. Në kontekstin e tjetërsuar kjo vjen si njëpasthirrmë e Julius Fuçikut “Popull vigjëloni “ pore transkriptuar : “Popull, lexues, studiues mos jenimosbesues ndër vedi. Shikoni, kjo është koka eMeduzës histori që ju ka vënë në gjumin e harruarkujtesën historike, kjo është historia e vërtetë ejuaja. Unë veçse mblodha anë e kënd perandorivee thellësive të shekujve, jua solla si palcën, gjakun,gjenezën tuaj shkrimore. ”Inteligjenca ka qenë dheështë një ndër cilësitë më vitale të etnisë sonë ko-mbëtare. Mjafton të lexosh sinopsin “Shahisti” icili ngre lart në panteone diturie genin e inteligjencësshqiptare në zhbirimet psiko-analitike si një pasurime përmasa që i kalon ato të krijimtarisë sëhiptekuar botërore, ku autori i kthen në një nul logjikçdo gjë në rrafshin e komentimeve, të admirimitapo përbuzjes, shpërfilljes, të cilët në konteksinspiritual – shkencor s’kanë asnjë kuptim.

4. TRILLI PROZAIK DHERINGJALLJA E MUZAVE

Kritiku dhe eseisti amerikan i kohës GeorgeSteiner, duke marrë në analizë zhvillimet kontem-porane të letërsisë dhe arteve, dhimbshëm peri-frazon : “ Nuk mund të gjëndet as edhe një hop ivetëm në historinë e artit dhe të letërsisë ku ush-truesit dhe kritikët e këtyre arteve të mos kenë pika-sur shenja të rënies, shpërbërjes dhe farën e vul-garitetit. ” (Revista Alef, nr 15, 2004, ”Lamtumirae Muzave”). Siç mund të hulumtojë dhe më tejlexuesi, autori në fjalë nëpërmjet një analizeapokaliptike sjell në koshiencën e krijuesve “lam-tumirën e muzave”. Po në të njejtën revistë, nëmënyrë refraktare Wallas Stevens nëpërmjet njëartikulli tepër bindës me “ Racionalitetin dhe dheiracionalitetin në poezi”, gjë që për mua interfer-ohet në të gjitha zhanret e të shkruarit ku “ iracio-naliteti nuk përbëhet vetëm nga një pjesë dhe evetmja arsye pse akoma s’ka një traditë, është setradita e saj është në zhvillim. ” ( Revista Alef nr15, 2004)Jo për koinçidencë, por për skrupuloz-itet hulumtues, nga përtej Atllantikut, këtu buzëbrigjeve të Adriatikut një opozitar i George Stein-erit, dhe një perceptues konkret i promemorieveeseistike të Wallas Stevensit, Moikom Zeqo hedhnjë arketip voluminoz, “ Librin e Sinopseve”. Nëkontravers të “lamtumirës së Muzave” të Steiner-it, për mua këto sinopse janë një inkubator Muza-sh, ku brezat e ardhmë do të inkubojnë një letërsimodern në kondicion me modernitetin që ata dotë përjetojnë. Nga deti mendor i autorit në këtoinkubatorë muzash janë ankoruar në molin egjykimit estetik anije lloj lloj të kohërave dheteknologjive nga më të ndryshmet; nga ato të prim-itivitetit gjer në ato modernet oqeanike me kar-burant bërthamor të kohës, me një qëllimor tëvetëm që të vozisin në mendjet e lexuesve e tëkrijuesve po me atë madhështinë e dikurshme nëdetin botëror të kulturës shqipe duke krijuar për-fytërime substanciale ndërshekullore. Autori mearkeologjinë e mendimit nxjerr në sipërfaqen men-dimore ekstraktet përfaqësuese të etnisë shqiptareku gjallon historia dhe e vërteta të cilën për fat tëkeq vakumet historike e mjegulluan në Androme-

Shënime për “Libri i Sinopseve” i shkrimtarit të njohur Moikom Zeqo

Sinopset e Moikom Zeqos,letërsia si kuptimshmëri e shumëfishtë

“Në konceptin e Moikom Zeqos ekziston një lidhje permanente ndërmjet mitikes, epit të shkrojtur dhe atij të kahmoçëmgojor me kohërat e sotme si dhe vazhdimësinë. Kjo vjen si palca e kësaj letërsie. Me saktësinë e origjinës, ajo përjashtonmundësinë e çdo plagjiature në kuadrin botëror, shpreh autentiken, ruan personalitetin krijues në kuadrin kombëtar. Për

autorin aplikimi i artit të krijimit nuk vjen me boshllëqe, shkëputje si në aspektin e liberalizimit dhe të tyre gojore”

nacional11/ E Diel,13 janar 2013 STUDIM

dat Pagane. Krahasueshmëria dhe sinonimiteti qëi bën autori ngjarjeve dhe fenomeneve si tek si-nopsi “Aisa” është një instrument jo vetëm shumëbindës por dhe shkencërisht i pranueshëm. Zeqojep instrumentin, jep lëndën e parë xeherore dheu bën thirrje krijuesve, studjuesve, lexuesve :”Sh-trydheni trurin e vijeni në punë, duke parësuar kro-nologjitë e humbura nën topuzet e invazioneveduke e jetësuar historinë e vjetër të letërsisë nëformatura e ksombla nga më të ndryshmet. Këtoformatura e ksombla lidhin imazhet duke i trans-formuar përmasat e kësaj shkence humane, kuduke u future në këtë mbretëri imazhiniste, lehatzimund të kalohet në kultin e objekteve, të qenësisëtë etnisë shqiptare si një materie e prekshme dukei bërë ezheizmin transfigurant historisë. Thënë mëshkoqur një sinops i tillë është si ai materiali kobal-tik në qendër të makinerisë letrare që jo vetëmshëron ndërgjegjen kombëtare por energjikishtrizgjon nga letargjia kujtesat historike. Në tërës-inë historike të kombit shqiptar nga ilirizmi e gjernë fillesat e rilindjes kombëtare është stopuar ngavakume historike, humbje muzash, për plotësimine të cilëve pak është bërë nga historigrafia jonë nëhulumtimin e historisë botërore e mbledhjen ecopëzave të asaj palce që përfaqëson AND- në epopullit tonë. Një gjë e tillë ka ndodhur dhe mehistorinë e letërsisë shqipe. Gjithçka fillohet meGjon Buzukun, por sipas koncepteve shumë tëdrejta, të argumentuara të Moikom Zeqos, jo nërangje akademike dhe nga të tjerë, kultivimi iletrave shqipe, të shkruarit, të bërit libra ka filluarnga iliro-shqiptarët që herët. Thjeshtë dua të nën-vizoj vrojtimet me poetët ilirikë të Moikomit nërevistën Albanica nr 60 . Studimi i bizantologjisë,teologëve, kronikanëve me origjinë shqiptare nëmemoriaret dokumentare arshivore nëpërbiblotekat e muzetë e botës. Për këtë vrojtim fletdhe Antologjia eNdoc Palekës për poetët shqiptarëtë shek. XII deri në XIX, e kështu me radhë deritek referencat prej 130 faqesh të kronikanit- his-torian Çelebiu mbi figurat në kulturën shqiptare.Të bërit letërsi shqipe sipas konceptit moikomi-an, e tashmë dhe i imi, nuk është të shkruarit vetëmnë shqip. Sikundër sot dhe në kohërat ilirike, ro-make e turke globalizmi letrar ka qenë normë enjë kulture botërore. Me anën e këtyre prozave,Zeqo evidenton atë që është iliro-arbër- shqiptare,merr palcën e kësaj letërsie dhe siç e thotë dhevetë me cilësinë amebike e vetshumon gjenetik-isht duke u lënë hapësira perceptimi, nxjerrjen ekonkluzioneve të sakta mbi vjetërsinë, gjallimin ehistorisë së një letërsie si vazhdimësi e një gjen-eze me të njejtën origjinë të ADN –së përcaktuese,pavarësisht nga sistemet shtetërore e konvencio-net shkronjore ( që do të ishte alfabeti sipas meje). Duke u mbërthyer fort mbas këtyre sinopseve,studjuesit dhe lexuesit duhet ta lëvrojnë me mëshumë përkushtimshmëri këtë livadh të letraveshqip me fillesa që në ata shkrimtarë, studjuues,teologë ilirikë, në ata kronikanë të pushtimeveromake, në bizantologjinë, e kronikanëve e mur-gologjinë e shekujve pasardhës ku vulën e tyreteologjike kanë lënë dhe diturakët shqiptarë. Ril-indja shqiptare nuk e rdhi nga hiçi se asgjë nuklind nga asgjëja. Duhet vetëm ngulmim, përkush-tim në zgjimin kombëtar, në përfitimin e një sub-koshience etnike, që pa dyshim e ka ndjekur ko-mbin shqiptar ndër shekuj, se ndryshe pa këtë sub-koshiencë nuk do të kishte mbijetuar. Trilli proza-ik i të qëmtuarit të ngjarjeve, miteve, detajeve,personazheve hipotekohen në artin e të shkruaritnë një mënyrë të tillë sa që i kapërcen caqet e pa-besueshmërisë, jetësohen në shpirtëzimin bash-këkohor, xhvishen nga konvencionaliteti i përfaqë-simit mitiko- historik duke u vendosur një detantemidis letërsisë të mirëfilltë e një kronike të trioru-ar. Kësisoj autori krijon resurse historike –sho-qërore, personazhe të një lloi paksa të veçantë, tëcilët notojnë midis racionales mitike-historike dheiracionales të së tashmes kohore. Në konteksin filo-zofik gjithçka vjen jo si një proces Hegelian porsi një burimore integrale me koncepte kafkiane tënatyralizuara ndër ujemet e mendimit autokton.Në personalitetin shkrimtor të Zeqos shkenca hu-mane e të shkruarit alkimohet me shkencat e tjerametafizike në hipotekimin e produkteve. Një risiqë i ka fillesat që në dorëshkrimet e murgjëve tëashekullit të XII –të, por që po e afirmon gjithçkanë nj stilistikë në këto fillime të shekullit 21. Racio-naliteti i konceptualiteteve memorial e qelavemurgjerore vinë nga palimpsestet e viteve me ira-cionalitetin e ditëve të sotme moderne duke i ush-qyer ato me limfën studimore të tyre, si një vazh-dimësi e domosdoshme e shkencës në aspektin

burimor. Nga këto referenca murgologjia moiko-miane vjen më bindëse e ç’mitizuar, më përfaqë-suese në konteksin historiko-përfaqësues, më pre-valuese në aktualizimin historik të ngjarjeve efenomeneve. Ajo ç’kishërohet nga valencat sho-qërore që përftohen nga konceptimi i sotëm filoz-ofik. “Këmisha prej flokësh” si një burimore mis-tike, është një nga konçentratet prozaike në etal-one përfaqësuese, ku në bërthamën e super-mataforave, evidentohen jo vetëm tragjikomikjae një shoqërie në një totalitarizëm shpërfytërues,por jepet kompleksi i neutralizimit të shqisimitnatyror të qënieve njerëzore. Duke ballafaquar tëburgosurin e atrofizuar me kategoritë e asketëvendër shekuj. Metafora merr ngarkesa të jashtëza-konshmeduke tejkaluar imagjinatat. Në këtë kon-tekst dhe thënia e Dostojevskit se “ realiteti ështëmë fantastik se të gjitha imagjinatat” në koncep-tin filozofik vjen i sfumuar nga ky realitet. Shem-bëlltyra e këmishës prej flokësh, kapërcen çdoapokalips ndjenjësor. Detaji artistik i rifinituar mekapacitetet e lazerit shpirtëror të autorit nuk lë mëvend për tolerance të tjera. Shkrimore. Ai merrmbi vete gjithë përfaqësinë e një tragjikomedijeduke qëndruar në platen e paskuintave si një për-bashkësi e asaj shoqërie në formatin e një parabole.

5. KONCEPTI FILOZOFIK EPSIKO – ANALIZA NDER SHEKUJE PERSONAZHEVE SINOPTIKE

Konceptimi i sinopseve në fund të fundit ësh-të një tip i ri eufemizmi stilistikor për të shkruarnë mënyrë të konçentruar, nëpëmjet metaforavekuptimplote, simboleve ; krijimin e personazheveefemere që na serviren në formatura të ndryshme,jashtë një metafizike të mirëfilltë si substrakte nd-jenjësore, perceptuar nëpërmjet tingullit tëmumjefikuar në një alfabet sa të ndryshëm në kon-

ka diçka të kapshme nga fluiditeti kohor me njëarsyetim të thjeshtë të përkorë. Lexuesi i mirë-filltë vetiu përfton një mbushamendje. Nga kjombushamendje në zonat e fjetura të intelektitshpërthen sensi gjykues me cilësi kundrathënieshgjer në përfitimin e një aprirorie. Po ta studioshkëtë apriori në sensin krahasimtar sinopsi vjen menjë shumësi jo vetëm në arkitekturë romaneske,por dhe në tërësinë librore kanë përbashkësi. Siçe konfiguron dhe autori : “ Eshtë vetë substanca eamëshuar e letërsisë. Kompleksi i ndërlidhjeve, ibën fragmentet një tërësi “. Ku shtrirja e gjetjevetë detajeve e temave, shpërfill modulet e ndryshmegjeografike, thellësitë historike, veçantitë etnike,identitetet e ndryshme ku kanë bashkëjetuar përarsyen e antropologjisë shkrimore, si ato kromo-zonet e të njejtës lëndë i bashkangjiten palcës ko-mbëtare si pjesë e AND- së kulturore. Ajo vërtitetrreth orbitës të kësaj AND-je. Gjithnjë forca erëndesës së letërsisë botërore në këtë kontekst, ehumb gravitetin e qenësisë globale. Valencat e et-nicitetit shtojnë dukshëm veprimtarinë e protonisëletrare në reaksionin shpërthyes bërthamor.Domethënëset më tipike janë “ Omo”, “Fytyra”,“Ungjilli i Kolodit”, “ Centauri”, “Qengji”, “ 55milion vjet më parë”, ku ngrihet në nivele të lartasuporioriteti i etnicitetit shqiptar, ku gjithçkambahet gjer në flijim. Ky interpretim iracionalpërtej imazhinizmit, gjer në një të parë e në tëprekur, në një interferim të të gjitha shqisave mbinjë vepër letrare. Gjithçka vjen si një kumt te tregi-mi “Omo” në paradigmat drejt një të vërtete tejiracionalen Danteske. Pa intervenimet e këtyreshqisave të mirë plotësuara shkrimtari kthehet nënjë grafoman i përsëritshëm nga një gjeneratë nëtjetrën. Triniteti shkrimtar-fabul-lexues vjen si njëfilozofi permanente me trinitetin historitë- njerëz-it- shteti, një trinitet si ai biblik ku populli bën

për të panjohuart e vendit të tij, shkojunë deri nëkumte të fshehta të proklamuara në ato kohëra, porqë në veten e tyre reflektonin universialitetin e njëgjykimi të përparuar shoqëror. Në komplecitetinpsiko-analitik dhe psiko-kritik, autori merr ato frag-mente që kushtëzohen nga përbërje njerzore. Ndajpërgjithësisht këto proza si në planin epiko – mitik,historik si dhe në sensing tragjiko-grotesk me lëndëne trioruar në konglomarate artistike vinë si elementndërlidhës duke reflektuar një dhunti që ndodhetbrenda tyre. Gjithçka supotrohet nga niveli i lartë igjuhës estetike në kategori të reja, si e bukura,grotesku, e tmerrshmja, e përbindshmja, të cilët mepjellëshmëri amebike të ndërvarur nga njera tjetravinë si pjesë të pandara të të tërës jetësore. Metrokolloaren e tij, në këtë libër unikal sot për sot nëletrat shqip, autori troket tek horizontet e pritjes tëlexuesit universal, largpamës në mardhëniet me di-mensionet e natyrave të njeriut. Duke ngulmuar nëpanunitarizmin urban të sotëm, duke zbuluar lidh-jet e kahmoçme, i katarsuar nga doktrinat e soc-realizmit, ai na ka dhënë një letërsi që rrezaton mbiletërsitë provinciale me refleksione “deri te gardhii shtëpisë”. Në galeritë shkronjore të këtij libri lex-uesi nga ai i specializuar por dhe i rëndomtë do tëkarikohet me njohje historiko-shoqërore, diku dotë gjejë dhe vetë-veten në gjenezën e mbijetuar nësisteme të ndryshme shoqërore, do të gjejë pjesë tëvlerave kombëtare si dhe vlera shpirtërore jo vetëmtë një ilir-arbër-shqiptari por dhe vlera universale.Ky përfytërim vjen nga se autori bën një aktualiz-im perfekt të ndodhive, sendeve, personazheve efenomeneve. Në to me fjalë, me fjalë të pakta porimponuese, barazvlerësohen epokat perandorakeme ato të globalizmit të sotëm, nënvizojhet mendi-mi imponues se çdo njeri i sfumon kufijtë e origjinësnë aspektin kulturoe, etnik, të pavarur, duke u bërëpjesë e asaj origjine. Kjo thirrmë autoriale vjen ngathellësitë e kohrave si një domosdoshmëri e kohëssë sotme. Vjen si një domosdoshmëri eantropologjisë së sotme letrare, një antropologji qëMoikom Zeqo e ka shkoqitur me aq përkushtim nëxhevahiret e kulturës botërore. Pikërisht kësaj kul-ture autori, jo pa qëllim, i ka ballafaquar tregimin “Zonja “, ku personaliteti, virtuti i njeriut tek e thjesh-ta vjen aq bindshëm në sensin kohor, në eviden-timin e një kulture të lartë komunikuese si një ngavirtutet më fondamentale brenda familjes shqiptare,ku mitologjikja është bërë e besueshme njerëzore.Me këto detaje autori na e rikujton në akcentin stil-istik e estetik se magjia e faktit është mekanizmi qëhyn e mbyll siparin e një rrëfimtarie, aty është dhethelbi i së vërtetës. E këto të vërteta vine në këtëgodinë madhore librore në pavine interlokutore, meçelsin e artë në dyert e tyre. Kritikët, studjuesit, lex-uesit e apasionuar mbas kulturave ndërbotërore,vetëm duhet ti hapin ato brava e si në një kinema-tikë, ndoshta do të gjejnë stërgjyshërit, gjyshërit,shembëlltyrat e tyre tek ekspozohen aq krenarishtnë ato pavione. Në to do të gjejmë “Personazhet A.B. C. ” me konceptet moderne, me një peshë tëpakufishme, delirues i ndërgjegjes. Tek “ Meridi-ani i Durrësit” një prozë e fuqishme, ku person-azhet historikë shndrohen në një personazh letrar.Një prozë ku atdhetarizmi ngrihet madhërishëm nëart duke prevaluar mbi gjithçka botërore, dukemarrë ftillesën në një parameter gjeografie, në “Meridianin e Durrësit”, një supermetaforë dhe njëparabolë interhistorike e një kujtese kombëtare. Kjoparabolë në letrarizimet botërore të shqipes lëviznë kohë dhe hapësirë drejt këtij meridiani metaforikme emrin e vendlindjes, si një intervenues, por dhesi një ndërlidhës kohor. Në të shpërfaqen si merid-ianë shumë linja të ndërthurura, ku kompliciteti ipërket më shumë thellësisë dhe dëndësisë së men-dimit. Ky triller me distance kohore e sjell sub-stancën në të sotmen modern në përmasa europi-ane, në kontravers me të sotmen politike. Ne jemiletrarisht, shkencërisht antarë multivalent që nëshekullin e XIV në Europë. Ose trajtimi homeriki figures së Jan Kukuzelit, të këtij muzikologu,shprehje e një kulture të lartë në kulturologjinëbotërore. Të vërtetat historike, muzeale ku eshtratveshur me argjend, kafka me ar, në zgavrën e syvejanë dy xhevahirë, si askush shenjtor në Manasti-rin e Athosit. Historia dhe muzeologjia botëroreflet shumë ; po ne vallë pse jemi kaq mosmirnjo-hës, nënvlerësues thesaresh të kombit tonë, dukeu mjaftuar vetëm me emrin e një shkolle muzike.Një indiferentizëm që e ka dëmtuar shumë kul-turën e historigrafinë tonë ndër shekuj. Zgjohuniakademikë, studjues, mishërojeni atë skelet e kaf-kë veshur me ar, merrni dritësinë nga ata dy xhe-vahirë, bëjeni pjesë të qenies suaj. Jan Kukuzelinuk e mohon kurrë se ishte Durresak.

ceptin piktural, hieroglif apo gjeometri e rregullt,por me një bashkësi tingullore që vjen konserva-tor nga zanafilla e tingullit të parë komunikues.Të pakta në zanafillë ishin dallimet, më të shumtaishin përbashkësitë. Ndaj dhe sot komunikimiletrar nga një kontinent në tjetrin jep e merr meanë të biorrymave letrare nën efektin e një shqisekrejt të veçantë. Nuk ka se si të shpegohet remin-ishenca e tercinave në të njëjtën kohë në Europëme format haiku dhe tankat në Lindjen e largët.Kjo është mendoj unë, intereferenca e tingullit tëshkronjës në të cilën kapet fort Zeqo në letrarizminbotëror. Bota letrare mbijeton në forma nga m tëndryshmet, por thelbi gjenerues është i njejti mefjalën e fjalëve. Më shkoqur, sipas Moikomit, kyështë dhe koncepti estetik i të bërit një letërsibotërore. Në intervistën e gazetës “Shqiptarja. com“ dt. 19. 12. 2012, duke marrë një qëndrim të thek-ur “opozitar”, duke u mbështetur në këto konceptesinoptike të vëzhguara me aq shumë kujdes nëreferencat mbarë botërore Moikom Zeqo replikon:“ …asnjë tjetër (veç Migjenit dhe Kadaresë e Kon-icës) nuk ka arritur dot të bëj një letërsi të madheuniversale, urbane “. Shkrimtarit egjiptian të parakatër mijë vjetëve, i cili ka hedhur në papyrus kum-tin me referencial në analitikën botërore “ Ah kybrez i ri “, as që i ka shkuar në mendje se dikur ediku në brigjet e Adriatikut, mes shkrimeve polif-ere arkeologjike, Zeqo, ky “humbës i madh” do tabënte të tijën këtë kumt tepër referencial e do tëngulmonte në shkrimin e një letërsie ndërqytetareme sharm botëror, duke shpjeguar me vrojtime tëthella sinoptike raportet psiko-analitike që ndjekinrregullsinë e ligjëshmërinë globaliste e autentiketë popujve në të gjitha kohërat. Në çdo sinops apotregim të mirëfilltë në individualitetin tregimtar

historinë arkivat e sistemojnë (ruajnë ) – shteti edemostron. Këto janë dy trinitete që në rast se nukazhornohen, humbin në terrin e vetë historisë,çorodisin subkoshiencat shoqërore. Por siç parash-tron tek “Shekspiri i shfytëruar” në pranimin e plu-ralizmit krijues, ndër breza, në lulëzimin e shumërrymave, do ketë gjithmonë konvergime por dhevetëpërjashtime. Ligji dialektik i ndryshimit ve-pron dhe në letërsi, sado madhështor të jetë kykrijim. Shembull tipik është teatri absurd i Jones-kos i cili arrin gjer në caqet e një shpërfytërimimadhështor të shekspirianes. Nga autori gjithçkakategorizohet në suazat e një interceptimi shkri-mor kafkian, ku iracionaliteti vendoset në një dy-luftim me racionalen e fantazmagorinë. Në këtëkontekst vitaliteti mistik, biblik me imazhin e mbiikonografeve të gjallë natyrorë, shembëlltyra tëShën Marisë, atje, diku në Alpet shqiptare, kunatyra e universialiteti i pjellshmërisë shqiptarekapërcen caqet e natyrores.

6, JO VETEM TRINITET BIBLIKNë konceptin e Moikom Zeqos ekziston një

lidhje permanente ndërmjet mitikes, epit të shkroj-tur dhe atij të kahmoçëm gojor me kohërat e sotmesi dhe vazhdimësinë. Kjo vjen si palca e kësajletërsie. Me saktësinë e origjinës, ajo përjashtonmundësinë e çdo plagjiature në kuadrin botëror,shpreh autentiken, ruan personalitetin krijues nëkuadrin kombëtar. Për autorin aplikimi i artit të kr-ijimit nuk vjen me boshllëqe, shkëputje si në aspe-ktin e liberalizimit dhe të tyre gojore. Duke u ush-qyer me përvojat ndërshekullore në këtë aspekt këtosinopse vinë si proza artikulore e një moderniteti tëri. Referencat dhe artikulimet që u bëhen kroni-kanëve, teologëve, shkrimtarëve botëror, kërkimi

12/ E Diel,13 janar 2013nacional

CMYK

OPINION

Nga FLAMUR BUÇPAPAJ

Dëmtimi i rëndë i një pjese të afreskut tëOnufirt në kishën e Shën Premtes nëVlash të Elbasanit, që daton prej vitit

1554, ka rikthyer përseri debatin tek ruajtja etrashëgimnisë tonë kulturore dhe roli i shtetitdhe institucioneve të kulturës në këtë proces.

Është e qartë për këdo në këtë vend se the-saret tona kulturore dhe traditave duhet të ru-hen, vlerësohen dhe promovohen si brendaashtu edhe jashtë vendit. Zhvillimi i një klimetë përshtashme të kujdesit ndaj këtyre vleravei shkon për shtat jo vetëm ruajtjes së themelevetona kulturore europiane, perendimore , poredhe në aspektin e turizmit kulturor edhe kr-ijimit të të ardhurave të të cilat do të riktheninnë një kohë të shkurter çdo investim të bërëtani si për ruajtjen e këtyre objeteve, ashtu edhepër restaurimin e tyre. Kisha e Shën Premtesndonëse konsiderohet një kishë e vogël, përnga vlerat e afresket është çmuar nga eskpertët“si unike”, duke u shërbyer specialistëve siekzemplar studimi dhe kërkimi shkencor.

Shqipëria, ndonëse është një nga vendet mepasurinë më të madhe të trashëgimnisë kultur-ore në Ballkan dhe në Mesdhe, nuk ka paturfondet nevojshme për të restauruar dhe rujaturato. Kjo tashmë dihet nga të gjithë, por çeshtjaështë se çfarë duhet bërë në këtë situatë.

Si një studiues, por edhe person që drejtojnjëren prej kompanive më të medha restauruesenë vend, mendoj se duke shfrytëzuar më të mirëne asaj që kemi arritur në këto vite të ndertojmënjë strategji të vertetë kombëtare për për ruajtjendhe restaurimin e objekteve të kulturës tonë his-torike. Strategjia siguron një strukturë të përgjiths-

hme, por në të njëjtën kohë krijon përkushtime tëveçanta, për të cilat mendoj se do t’i shtojnë jetëskulturore të Shqipërisësë më shumë kuptim.

Për të arritur objektivin tonë na duhet të mbësh-tetemi në kontribute dhe në shumë partnerë, indi-vidë dhe organizata, duke punuar shumë për tëbashkërenduar punën me ta.

Për këtë kërkohet për të sjellë në këto punë njerëz-it e duhur të cilët do të pasqyrojnë zhvillimin në zba-timin e strategjisë dhe në identifikimin e mëtejshëmtë mundësive për të bashkëvepruar në mënyrë të tillëqë të garantojë që trashëgimia jonë kulturore nuk dotë shkatërrohet, se jeta kulturore në përgjithësi do tëshkojë përpara.

Për këtë mendoj:1. Instituti i Monumenteve të Kulturës të rior-

ganizohet dhe të behet drejtori e pergjithshme emonumenteve te cultures, e varur nga kryeminis-tri i Shqipërisë Sali Berisha.Të gjitha drejtoritërajonale të varen nga drejtori i pergjithshem imonumenteve të kulturës.

2. Të shkurtohet administrata në qender të çdodrejtorie, punonjësit e të të cilave nuk bëjnë thua-jse asnje pune per shtetin dhe monumentet, porvetem rrinë në klube, kafene, apo punojnë në sek-torin privat etj. Në qënder mendoj se duhet të sh-kurtohet përsoneli dhe të rekrutohen punonjës tëvertetë shkencorë që dine te bejne projekte të verte-ta dhe bashkëkohore. Gjatë këtyre viteve kam reas-tauruar rreth 20 monumente kulturore me projekteshumë te dobëta bërë nga njerez jo kopetent, qëbëjnë me shumë foto dhe histori, se sa një punimshkencor per objektet e tenderuara për restaurim.

Shumë nga këto projekte i kam ribërë vetë,dhe ka rezultuar të kenë dalë në mënyre tëkënaqshme në realitet.

3. Mendoj se nga shkurtimi i ketyre punonjesvenë qendra drejtorishë rajonale, do të dalin fondesa të duash për të marrë në punë, jo vetëm roje,por dhe punonjës të cilët e duan vertetë kulturendhe trashgimninë tonë kulturore.

4. E vlerësoj shumë punën me përkushtim tëzotit Bumçi, dhe shpirtin e tij patriotik, por nukmë duket me vend që prej dy dekadash nuk kapatur thuasje asnjë minister kulture, jo vetëm qënjihet si një përsonalitet i kulturës dhe arteve nëvend, por as që ka mbaruar thjeshtë për letersi,arkeologji, muzikë apo për arte në përgjithësi.

Siç është vënë re, në krye të MTKRS-së, kanëqënë dhe janë e njerez pa lidheje direkte me kul-turen, monumentet e kulturës apo me arkoelogjinë.

5. Rasti i Kishës së Shën Premtes duhet të nabëjë që të realizojmë edhe një inventar kombëtartë objektve të kultit dhe objetëve të tjera kulturorenë rrezik. Nga të dhënat tona ka shumë kisha dhemonumente te tjera që janë në duart e injorantevedrejtorë të rretheve që nuk kanë lidhje me monu-mentet e kulturës dhe as me kulturen e trashgiminetonë kombëtare. Mendoj se nuk mungon edhepërvoja e mirë manaxhuese në këtë fushë, ku du-het të marrin mesim nga drejtoria e monumetevetë kulturës Gjirokastër dhe drejtori i saj SpartakDrrasa, si per menyren e menaxhimit por edhe tëdrejtimit te puneve në një stacion të rendesisdhëmtë UNESCO-s siç është qyteti i Gjirokastrës.

Mendoj se ky fenomen nuk ka ndodhur vetëmnë këtë fillimviti. Ai ka mbi njezet vjet që ndodhë

Ruajtja e trashëgimnisë tonë kulturore dhe roli i shtetit dhe institucioneve të kulturës në këtë proces

Kisha e Shën Premtes, si duhet të të riorganizohet

Instituti i Monumenteve të Kulturës“Instituti i Monumenteve të Kulturës të riorganizohet dhe të behet drejtori e pergjithshme e monumenteve te cultures, e varur ngakryeministri i Shqipërisë Sali Berisha.Të gjitha drejtoritë rajonale të varen nga drejtori i pergjithshem i monumenteve të kulturës.”

dhe jo vetëm për faj të shtetit dhe styrkturavetë tij. Mendoj se fajtore është edhe vetë KishaOrtodokse e Shqipërisë që nuk merr masa permbulimmin me prifterinj të këtyre kishave tërralla per Ballkanin e më tej.

6. Thuhet se Kisha Ortodokse ka lënë meqellim në degradim dhe në shkatrrim shu-micën kishave shqiptare në Jug të vendit dhesidomos në zonën e Bregut. Në të gjitha reas-taurimet e bëra në këto zona nga KishaOrtodokse ka ndodhur tjetërsimi i ndertesavetë Kishës, zevendsëimi i simboleve autektiketë kishave tona mijëravjecare, në pikëpmajetë arkitekturës etj, dhe zevendesimi i tyre mesimbolet autentike greke. Kjo ndërhyje ështënjë rrënim dyfish i objekteve tona kishtare dhenuk duhet ndaluar.

Zelli albanofob i fqinjëve tanë shkon deritek mohimi i të kaluarës tonë 2000-vjeçare sitë krishterë, dhe bashkë me të edhe mohimi ivlerave që ne ia kemi dhënë krishterimit, dukeperqafuar atë qysh në shekullin e parë pasKrishtit. Ata duke mohuar vlerat dhe shtratintonë të krishtërë, kanë synuar të na etikojnëvetëm si myslimanë fanatik dhe jo si komb qëi ka dhënë krisherimit, jo vetem kisha e papë tëshquar si Klemendi, por dhe perandorë të mëd-henj si Anastasi, Diokleciani, Justiniani, etj.

* * *Rasti i Kishës së Shën Premtes duhet të na

bëjë të mendojmë gjatë për gjetjen e zgjidhjevetë qëndrueshme për ruajtjen e objekteve të kul-turës. Ne të gjithë e dimë se në kuptimin e sajmë të gjerë, kultutura është një kompleks i ti-pareve shpirtërore, materialit, veçorive intele-ktuale dhe emocionale të cilat karakterizojnëshoqërinë apo një grup të tërë. Ajo përfshin jovetëm artin dhe letrat e shkruara, por në tënjëjtën kohë modifikon jetën, të drejtatthemelore të qenieve njerëzore, sistemet e vler-ave, traditat dhe besytnitë. Ajo përfaqësohetnga një sfond natyror dhe historik, si arkeologji,ndërtim, muze, galeri, dhe biblioteka, arkiva,regjistrime, kujtime dhe eksperienca. Prandajmendoj se është koha që të merremi gjerësishtme ruajtjen e trashegiminsë tonë kultuore sipjesa më origjinale e identitetit tonë kombëtar.

Bashkësia Kulturore e Shqiptarëve të Rumanisë dhe redaksia e revistës “Shqiptari” në Bukuresht nderojnë poetin dhe studiuesin Mujë Buçpapaj

Buçpapaj mirënjohje e shqiptarëve të rumanisë“Poeti Mujë Buçpapaj është përfshirë gjithashtu në një antologji me autorë shqiptarë dhe rumunë”Nga BAKI YMERI

Bashkësia Kulturore e Shqiptarëve të Rumanisë dhe redaksia erevistës “Shqiptari” në Bukuresht, në 100-Vjetorin e Pavarësisë e

nderoi poetin dhe studiuesin Mujë Buçpapaj me “MIRËNJOHJE”, “Përkontribut dhe bashkëveprim përmanent me komunitetin shqiptar tëRumanisë.”Më parë poeti Mujë Buçpapaj ishte përfshirë në një an-tologji me autorë shqiptarë dhe rumunë.

(Shija e padurimit, Amanda Edit, Bukuresht 2012)Bota më së miri lexohet në shpirtin e poetëve. Me këtë motto

hapet atologjia më e re “Shija e padurimit”, me 8 poetë shqiptarëdhe 8 rumunë, që e pa këto kohët e fundit dritën e botimit në Buku-resht, në kuadrin e Bibliotekës Shqiptari. Një vepër e re që trasonshtigje të reja për ta njohur njëri-tjetrin konform shijeve estetikes që

e përforcojnë urën e miqësisë. Redaktor i kësajvepre të re është Dr. Luan Topçiu, ndërsa au-tor i parathënies, poeti Visar Zhiti.Ky libër delnë dritë në bashkëpunim me Bashkësinë Kul-turore të Shqiptarëve të Rumanisë. Nga kri-juesit rumunë shquhen Theodor Damian, poetdhe prift, autor i vëllimit në gjuhën shqipe Shen-ja e Isarit.Pasojnë poetë të tjerë si Aurel Pop,Cassian Maria Spiridon, Mariana Pandaru,Marius Chelaru, Doina Dragut, Artur Silvestri(prezent me prozë poetike), Silvia BlendeaZamfir. Vargjet e tij me trillet e dashurisë, sëbashku me Golgotën Kosovare të FehmiKelmendit (Zvicër), apo me vlerat e mirëfillta lir-ike të Mujë Buçpapajt (Shqipëri), Izet Shalës (Ko-

sovë), Ismet Hasanit dhe Sokol Demakut (Suedi), boto-hen në të dy gjuhët, ndërsa disa krijues tjerë si MazllumBaraliu nga Kosova, apo Silva Tërnava nga Zelanda ere, dalin në gjuhën e hyjnive, që është gjuha shqipe.

Poezia e Mujë Buçpapajt qëndron nën ndikiminmetaforik të ujit të ringjalur të frymës së nëntokës sh-qiptare “thellë rrënjëve/ deri në qiell”, në kohën e përm-bushjes së planetit me ujë, e të portave të grisura tëikjes që kërcejnë mbi pemë, të “dhembjes së drurëve/nën kopshte”. Në vargjet e tij shndrrit imazhi i qiellit medhuratat e dheut, dhe uji si “mospërfillës i duarve tëjetës nën qiell”. Ai është poet i qiellit që ta përkujtonlumturinë e kumtit të egër të shpirtërave “të pashpjeguartë jetës në fjalë”. Bucpapaj ka fituar vitet e fundit disaçmime nderkombëtare në Greqia deri në SHBA.

nacional13/ E Diel,13 janar 2013

CMYK

PERSONAZH

Skifter Këlliçi kremton 75-vjetorin e lindjes dhe 55-vjetorin krijimtarisë si gazetar dhe shkrimtar

Krijuesi i “Rubrikës sportive” në TVSH“Më 17 janar 2013 shkrimtari dhe publicisti i mirënjohur Skifter Këllçi kremton 75-vjetorin e lindjes si dhe 55-vjetorin e krijimtarisë së tij si gazetar dhe

shkrimtar. Skifter Këllçi, përpos si shkrimtar i spikatur njihet edhe si komentator i sporteve dhe veçanerisht i futbollit në Radio Tirana qysh më 1959 dhe nëTVSH nga viti 1970, deri më 1999, ku, sipas shtypit dhe specialistëve, duke ndjekur shembullin e veprimtarit të madh sportiv, Anton Mazreku, Këlliçi “ka

krijuar edhe gjuhen profesionale të komentimit televiziv”, pra per 40 vjet.Këllçi prej vitesh jeton në SHBA dhe është edhe një nga bashkëpunëtorët enderuar të gazetës tonë. Me këtë rast redaksia i uron jetë të gjatë dhe krijimtari të mbarë, duke botuar edhe një përmbledhje të krjimtarisë së tij.”

Në fushën e publicistikës:- “Historia e futbollit, ” (boteror dhe sh-

qiptar, 1981)), e para i ketij lloji ne Shqiperi,qe ka pasur sukses te madh ato vite edhe perte dhena shkencore per futbollin tone, (shi-fra, ngjarje dhe fakte historike);

- “Yjet e futbollit boteror”, (1998), liberqe plotesoi nje nevoje te apasionueve te fut-bollit per t’u njohur jo vetem me historine ekampionateve boterore, por edhe me protag-onistet e tyre.

- “Neper fushat e futbollit”, film doku-mentar, prodhim i Kinostudios “ShqiperiaRe” (1972), me regjisor Sajmir Kumbaron,mbi historine dhe zhvillimin e futbollit neShqiperi, i cili edhe sot, sherben si mjet ilus-trimi per dokumentare te TV-ve shqiptare.

Në fushën e gazetarisë radio-televizive:

- Krijuesi i “Rubrikes sportive” ne RadioTirana, (1960);

- Krijuesi i “Rubrikes sportive” neTelevizion, (1970), te cilat i kam drejtu-ar vete dhe kane qene nga me populloretne RTVSH;

- Komentator i sporteve dhe veca-nerisht i futbollit ne Radio Tirana qe me1959 dhe ne TVSH qe nga viti 1970,deri me 1999, ku, sipas shtypit dhe spe-cialisteve, duke ndjekur shembullin eveprimtarit te madh sportiv, AntonMazreku, Kellici “ka krijuar edhe gju-hen profesionale te komentimitteleviziv”, pra per 40 vjet.

Cikle dhe dosier:- Qe nga viti 2003, pervec shkrimeve

me karakter sportiv, sidomos per vep-rimtarite sportive nderkombetare, tepublikuara qe me 1958, kur isha 20 vjec,kam botuar dhe vazhdoj te botoj thuajsene te gjitha gazetat shqiptare, duke perf-shire edhe ato te diaspores, (“Illyria” neNju Jork dhe “Bota Sot, ne Zyrih), mbi600 faqe, me cikle dosiere ne fushat eletersise, historise, gjuhesise, artit dhesportit, secila nga 15 deri 40 faqe, qejane botuar me vijim, te tilla si:

- “Gjashte ditet tragjike te Konfer-ences se Tiranes, (1956)”, botuar trihere me 2004 dhe 2008, ne gazeten“Shekulli”, “Koha Jone”, ( me ripun-ime) dhe se fundi “Enver Hoxha, Kon-ferenca e Tiranes (prill 1956), Ramiz

Alia dhe Peco Kagjini”, botuar ne gazeten“Metropol”, (2011).

- Enver Hoxha kundruall Festivalit te 11-te ne RTVSH”, (botuar dy here te “Shekul-li”, (2004 dhe 2007 me ripunime) dhe sefundi dossieri “Enver Hoxha, Festivali I 11-te i Kenges ne RTVSH, (dhjetor 1972) dheRamiz Alia” bazuar vepren “Jeta ime”(2010)te Ramiz Alise.

- “Enver Hoxha, poetet e vjeter dhe poetete rinj, (1961)”, botuar te “Koha Jone”, me2005 dhe ne gazeten “Metropol”, ne nentor2010, ( me ripunime);

- “Atentati i Avni Rustemit ne Paris me1920 kunder Esat pashe Toptanit”, botuar me2005 te “Shekulli” dhe tetor 2010 u ribotuane gazeten “Metropol” (me ripunime);

- “Plumba mbi pafajesine”, kushtuar push-katimit mizor te atdhetarit Themistokli Ger-menji nga Sigurimi francez me 1917 neSelanik;botuar te gazeta “Koha jone”, (2007)dhe “Sot” ne dhjetor 2012.

“Si i be toskerishtja gjuhe letrare”, botuarme 2008 te “Koha Jone” dhe ribotuar meripunine ne gazeten “Metropol”, (2011).

- “Radio Tirana ne rrjedhen e e viteve”,botuar, te “Koha Jone” me 2005 dhe 2008 negazeten “Ndryshe”, me rastin e 60-vjetorit tethemelimit te Radio Tiranes.

- “Faqe nga historia e Televizionit Shqiptar”,botuar te “Koha Jone” me 2007 dhe 2010, merastin e 50-vjetorit te krijimit te TVSH-se, (meripunime);

- “Lojerat Ballkanike ne syte e nje 8-vjecari”,(kujtime), botuar me 2006 ne gazeten “KohaJone”, me rastin e 60-vjetorit te tyre;ribotuar negazeten “Metropol ne tetor te ketij viti , me rastine 65-vjetorit te zhvillimit te tyre.

- “Boteroret e futbollit, Nando Martelini,Anton Mazreku, dhe une”, (1930-2006, kuj-time), botuar ne gazeten”Albania”, (2010);

- “Fadil Kokomani dhe Vangjel Lezho, dymartire te Radios Tiranes”, botuar se pari me2005 te “Shekulli” dhe 2009 te “Tema, ” me ras-

tin e 40-vjetorit te pushkatimit te ketyregazetareve nga diktatura komuniste, (meripunime)si dhe se fundi te gazeta “Metropol”ne korrik te ketij vti perseri me ripunime;

-Kadareja ne kujtimet e mia”, me rastin e70-vjetorit te lindjes e shkrimtarit tone te madh,botuar te “Tirana Observer” (2006) dhe meripunime ne gazeten “Metropol”, me rastin e 75-vjetorit, (2011);

- “Tragjedia e 11 shtatorit ne perjetimet e njeshqiptari”, me kujtimet e mia nga Bostoni perkete ngjarje, botuar ne gazeten “Ndryshe” me2008;ribotur ne shtator me ripunime ne gazeten“Metropol”, ne shtator te vitit 2010 me rastin e10-vjetorit.

Nuk po rendis cikle te tjera artikujsh ,vec artikujve dhe recensioneve me nga 4-5faqe per probleme te tilla te botuara negazeta te ndryshme, si dhe ne gazeten“Sporti Shqiptar” .

Disa nga keto cikle si ato per atentatin eAvni Rustemit ne Paris dhe dy te tjera ,kushtuar Radio Tiranes dhe TVSH-se qepermenda me siper, jane cilesuar dhe pervlera shkencore te mirefilla. (Ato mund telexohen edhe ne internet, duke klikuar negoogle).

Vepra shkencore:- “Nga 2-3-5 ne 4-42, ”, (veshtrim his-

torik mbi evoluimin e sistemeve taktike tefutbollit shqiptar, (1930-1987), botuar me1987 nga katedra e futbollit te IKF “VojoKushi”.

- “Historia e Radiotelevizionit Shqiptar,(1938-1999)”, me nje shtojce ne anglisht,veper qe ka pasur jehone dhe studiues tehistorise se publicistikes e kane vleresuar sinje nga nga veprat me te mira ne fushen ehistorise se publicistikes shqiptare.

- “History of Albanian Football”, veperkryesisht statistikore, botuar me 1987 neBelgjike, ne bashkepunim me publicistin enjohur belg, Serge Van Hoof, e para e ketijlloji edhe ne Shqiperi, deri me 1987, metabela te kampionateve tona nga viti 1930,

me shifra, fakte per tera veprimarite tjerakombetare dhe nderkombetare te futbollit,historine e shoqerite tona sportive, qe kapasur jehone dhe ne vende te tjera tebotes. (Midis te tjerash, eshte shkruar me1987 edhe ne gazeten “Dojce Herald”, qebotohet ne RF Gjermane).

-Nga viti 1987 e deri me 1999, pra per12 vjet, kur u vendosa ne SHBA, kamqene bashkepunetor i vepres madhore“The Europian Football Yerbook”, (perkapitullin e Shqiperise, rreth 50 faqe cdovit ), edicion i pervitshem qe botohet neAngli, duke u cilesuar nder autoret me temire, me te dhena histrike, komente, shi-fra, fakte, tabela per veprimtarite kombe-tare dhe nderkombetare te futbollit tone.

Nga krijimaria letrare:-Shkrimtari i pare dhe qe ka trajtuar

me nivel artistik sportin ne letersi me ve-pra te tilla te tilla si:

”Nje ndodhi ne stadium”, (1968), ”Sh-kallet e murrme”, (tregime), (1969), “Netoke te huaj”, novele, (1969), “Shperthimi”roman, (1979), mbi bazen e te cilit eshtexhiruar filmi i pare dhe deri tani i vetem,me teme sportive, me metrazh te gjate“Fushe e blerte, fushe e kuqe, (1985), me

regjisor Gezim Erebaren, kushtuar skuadresse njohur “Shprefeja” e Tiranes dhe romani ifundit “Tirana dy ore para denimit”, qe i kush-tohet perjashtimit mizor te skuadres Tiranesnga kampionati i futbollit I vitit 1966-67,botuar se pari ne faqet e “Sportit Shqiptar “dhe pastaj si liber me 1998.

-Kam levruar sipas kritikes me sukses negjinine e romanit historik me romane te tilla,si:

”Atentat ne Paris”, (1978), vleresuar ngakritika se nder romanet e mira me kete teme,dramatizuar nga Teatri “Bylis” i Fierit dhenga nje trupe profesioniste ne Edinburg(Skoci), me 1983, (per te eshte shkruar negazeten “Drita” po ate vit).

-Ky roman u ribotua me ripunime te thel-la nga Shtepia Botuese “OMBRA GVM”;

- “Vrases me duar te bardha’”, (1991),kushtuar vrasjes se atdhetarit te njohur,Themistokli Germenji nga Sigurimi francezme 1917.

- “Dashuri e gdhendur ne shkemb”,(2007), i cilesuar ne shtyp, si nga romanetme te mira te letersise sone me teme his-torike te ketyre viteve te fundit.

- “Shtatori i gjemes se madhe”, kushtuartragjedise se 11 shtatorit te viti 2001, në NjuJork, ku midis 3000 viktimave humben jetenedhe tre bashkatdhetaret tane , Rrok Camaj,Mon Gjonbalaj dhe Simon Dedvukaj, per-sonifikuar ne kete veper, qe eshte pritur mirenga lexuesit dhe kritika letrare.

Në fushën e letërsisë për fëmijeNovela “Kujtimet e mehalles se vjeter”,

(1968), perfshire ne programin mesimor perklasat e 6-ta nga Ministria e Arsimit, (1978-1992), (nje fragment nga kjo novele eshteperfshire vitet e fundit ne librin e leximit teklases se 4-te shkollave fillore).

Romani “Pas gjurmeve”, ekranizuar ngaKinostudioja “Shqiperia e Re”, me 1979,(regjisore “Xhanfise Keko), film qe ka fituarcmimin ne trete ne Festivalin Nderkombetarte Filmit per Femije ne Xhifoni (Itali, 1979).

14/ E Diel,13 janar 2013nacional PROZË

Po më ndiqte një rigë shiu ndaj nxitova të kapjastrehen e parë, hyrja e një godine. Për habinëtime aty gjeta dy shokët e mij që më kishin parë

nga larg e po qeshnin me mua. Ne banonim në njëdhomë në Qytetin e Studentit dhe i kishim emrat tëshkurtuar siç ndodh tek ne, Antoni, thërritej Toni,Arturi, Turi ndërsa unë Kreshniku, Niku. Megjithatëkishim një shoqëri të mirë dhe kudo ishim bashkë pasmësimit në Fakultetin Gjeologji Miniera që e kishimpërballë dhe që na kushtonte disa minuta që tëngjiteshim çdo mëngjes më këmbë që ne e kishimedhe si gjimnastikë. Toni me atë humorin e tij na linteshpesh herë pa prekë libër me dorë, pa le gjumin. Teke fundit ky ishte edhe argëtimi ynë kur nuk dilnimnga dhoma jonë e ngushtë dhe e varfër. Aty nga mezii këtij viti që është i fundit, në dhomën tonë iku hare-ja. Tonit ja rrëmbeu zemren një vajzë në fillim kur nenuk dinim asgjë, pastaj e mori atë të gjithin e ne mbe-tem dy vetë në dhomë. Nuk e shamë për asgjë sepseai erdhi e na e prezantoi të dashurën e tij e cila jetontenë një lagje periferike vetem me të jëmën e cila e kishhumbur të shoqin pilot ushtarak në një stërvitje ajrore.Vajza studente në Gjuhë të Huaja dukej e pashmedhe e dashur sa Toni ynë sikur fluturonte përkrah saj.Njohjen me të dashurën e shokut tonë ne e festuamnë një lokal që njihej si streha e të dashuruarve, pastaju ndamë sepse Toni kish vendosur të jetonte në sh-tëpinë e saj. Deri këtu nuk kish asgjë për t u çuditur asne nuk i vumë shokut tonë vulën e kollovarit, por kjoi shërbeu Turit ta vijonte gjatë bisedën për të duke elidhur kryesisht me leverditë që kishte Toni pas kësajlidhjeje. Pastaj më tregoi se si edhe ai i qe vardisurnjë vajze që ish shoqe me të dashurën e Tonit. Kjo ikishte të dy prindërit shëndosh si molla dhe çka ishtemë e bukura, i jati ishte drejtor me rendësi në Minis-trinë tonë. E kishte fjalën për Ministrinë e Industrisëdhe Minierave të asaj kohe. Ndonse të dy shoqetflisnin ndoshta përditë për ne, rasti për t’u takuar enjohur nuk ju dha asnjëherë, ndaj Turi i vërsulejshokut shpesh herë pa të drejt me pretekstin se po tëdonte ai mund të sajonte një takim sa për t’u njohur.Toni ja kthente me shaka duke i thënë se nuk mundta bënte punën e shkesit për një përson si zotria qënuk garanton as një palë këpucë si shpërblim. Kjoishte e vertet se Turi i kish një palë këpucë të vjetraqë e çonin tek këpuctari për riparim çdo javë ndaj jakthente se ishte vertet zotëri por me këpucë të grisu-ra... Kështu fillonin shakatë dhe harrohej edhe taki-mi që pritej edhe e bija e drejtorit...

Dhoma jonë në fillim kish një numur që u bë mëpas numur fiktiv treqind!Askush nuk i vuri rëndësidhe ne e jepnim si adresë po këtë numur që mund tëketë qenë tre dhe i është shtuar një zero apo tridh-jete por jo treqind as tremijë sepse kaq dhoma, asokohe, nuk mund të kishte gjithë qyteti i Studentit ejo më godina e konviktit tonë. Pra deri këtu askushnuk i kushtoi vëmëndje numrit të dhomës pa le tëdyshonim se cili kish guxuar ta bënte këtë shaka.Pas ikjes Tonit u harrua numri e dhoma jonë u quajtdhoma “Kollovari. ”Unë dyshova se shoku mëfshihte diçka. Të paktën unë kështu dyshova, madjee pyeta në se i kish treguar ndonjerit duke u mburrurse edhe ai po gjurmonte një vajzë me peshë që ish sie bija e një drejtori në Ministri. Ai ma preu shkurt.Të fshehtat e mija vetem ti i din dhe ma mbylli gojënpër një çast, por jo përgjithnjë sepse unë e ngavapërseri duke i thënë se edhe ti më duket kollovar dotë përfundosh. Ai u kthye ballas e më pyeti se ku ekisha hallin, se do të mbetesha vetem në dhomë apose nuk isha i zoti të gjeja një vajzë. Unë qesha, vet-em qesha sepse mendimi i tij mu duk teper minor.

Një ditë tjeter Turi erdh me vrap duke ju zënëfryma. Dukej i gëzuar, madje shumë i gëzuar. E kishparë vajzën. Sa më shumë e zbukuronte vajzën qëdeshironte, aq më i qesharak më dukej. Në të vërtetë,nuk shquhej për asgjë të shëmtuar në portretin e tij,ishte jo vetem i gojës por edhe një nga studentët mëtë mirë dhe që u nxirrte telashe profesorëve sa herëata jepnin leksione kur i pyeste për ca gjëra që as ikish përmendur. Disa nga profesorët i jepnin përgjigjenë vënd, të tjerë i bënin bisht duke premtuar për njëtrajtim të veçantë të asaj që donte të dinte Turi. Nëfakt disa e vlerësonin kureshtjen e tij për dije por ndon-jeri e merrte edhe si provokim, madje ja kthenin re-ston në seminare apo në provim me pyetje po aq tëveçanta vetem për ta ulur në vlerësimin me notë. Turitërbohej, madje se pranonte noten dhe ish gati të rijepteprovimin, pa teza, çka provonte sigurinë e tij në për-gatitje të lartë. Po këtë siguri vështirë se mund ta ar-rinte me femrat. Kjo bindje mu krijua kur Turi erdhhundë e buzë e tha me dëshprim se i kishin rënë këm-bët duke e ndjekur gati çdo ditë të bijën e drejtortit,

por ajo as që i hidhte sytë. Unë e nxita të vijonte dhetë mos e humbte shpresen. Atij i shkëlqyen sytë ndonsei deshpruar më lavdroi mua që nuk ngatrrohesha mefemrat. Qesha dhe i kujtova një batutë nga filmi“Kapedani”. Ai u hodh përpjetë, i bindur se ai do t imposhte nazet e të bijës së drejtorit!

Një ditë më ftoi edhe mua që të shkoja me të dhetë vlerësoja zgjedhjen e tij, por e kundershtova dukei thënë se për kesi rastesh shijet janë përsonale. Pastajti ende je në hapat e parë... Ti ende nuk ke folur me të,mbase ajo don një tjeter... Turi ngriti hundën përp-jetë, madje sikur më vuri një epitet që s e degjovamirë dhe as u ineteresova për të. Kjo e bëri nervoz.Po mirë ore më tha pastaj me të butë, a nuk më thuaçfarë të keqe ka të dalim bashkë sikur shetisim dheunë të tregoj atë vajzë që dashuroj? Unë tunda kokënnë shënjë pohimi. U gëzua si fëmijë dhe ne dolëm tëdy që të shikonim vajzën që po çmend shokun tim tëmirë. Fliste vetem Turi, unë dëgjoja, vetem dëgjoja.Pritem gjatë por vajza nuk erdhi. Turi u mërzit, unë eftova për kafe. Ish një mbrëmje bukur. Frynte një erëe lehët që të përkëdhel fytyrën, ndërsa qielli i kuqer-remtë në perendim po ngrysej ngadalë. Ne qendru-am gjatë dhe u kthyem vonë në konvikt.

Për habinë tonë gjetem në dhomë Antonin.Po ti këtu?Ai ishte shtrirë në shtrat dhe kish vënë dorën mbi

ballë. Dukej i mërzitur. Nuk më pranoni më në dhomë?Kaq shpejt më bëtë dalje? Po unë nuk jam mall mag-azine more kokrroshat e mij. Kaq tha e ne iu hodhempërsipër gjithë gaz.

Kadalë, more se ma zutë frymën!Na kish marrë malli për shokun por ai nuk na e

kish ngene ne kur na tha që të mos mërziteshim mësepse ai përseri do të banonte me ne dhe sëbashku dotë këndonim këngën “Kthimi i Kollovarit”.

Turit i qeshi fytyra sepse siç dukej nuk ish i vetminë dështime ndaj ngulte këmbë që të mësonte te fshe-hten e tjetrit. Më në fund Toni foli: “U dashurova mevjerren”, tha e më përzuri e bija.

Pika ty o Toni, po edhe tashti e gjete të bësh sha-ka, i thashë unë.

Ç’shaka more Niku, ky ka hall, nuk e degjon?Po akoma se ke njohur Tonin ti ore? Ngrita zërin

ndersa tjetri qeshi me të madhe e tha: “Hapeni pakatë dollapin, hë ç’më shikoni? Nuk kam sjellë vjer-ren ore por një pulë të pjekur, raki e birrë që të fes-tojmë sëbashku. “Turi rrinte ende si i ngrirë. Mëdukej sikur i pëlqente të kish ndodhur e para ndaj ithashë të shtronte tavolinën. Ç’tavolinë more po kyfaqeziu na ngriu gjakun.

Hë se ta shkrin rakia e rrushit që është nga vresh-tat e Shtoit në Shkodër, i tha Toni duke hapur shishen.Apo do birrë?

O të marrtë e mira, shëmoi Turi dhe afroi kar-riken: Eja ulu këtu, pastaj duke e veshtruar e pyeti ado të vinte sëbashku me të dashuren në një mbrëmjetë madhe të rinisë që bëhej ato ditë në Pallatin eKultures. Tjetri si i zënë ngushtë vonoi të përgjigjejçka tregonte se ai tashti po e degjonte për herë tëparë. Dhe Turi si për ta nxitur i kujtoi se keto mbrëmjejanë si të thuash të detyrueshme.

Toni nuk ktheu përgjigje, vetem tundi kokën sikurpo thoshte se kish kohë ta mendonte këtë punë.

Tashti që ne kishim mbaruar dhe prisnim emë-rimet e ndjenim veten si në ethe dhe secili bentehesap rrugën e tij në jetë që do të fillonte vetem disajavë më vonë. Sa për Turin puna ndryshonte sepseai kish një njeriun e tij në ministri dhe besonte që t iplotësohej deshira duke e caktuar në ndonjë vënd tëlakmueshëm prej ku mund t i vijonte studimet, madjeedhe kërkimet shkencore siç thoshte ai vetë. Ne ebesonim se tek e fundit shoku jo vetem që studjonteshumë, por edhe se ambicia e tij premtonte për t’umarrë me tema të veçanta kërkimore siç ishin meta-let e rralla apo Dolomidet. Kur përmendte dolomi-det unë i thosha që të kërkonte që të shërbente nëAlpe, sepse vetem atje mund t’i prekte nga afër. Turinuk nguronte të më thoshte se ish gati që të shkonteedhe në Alpe. Kjo ish temë e bisedave tona të përher-shme, ndërsa tashti kemi mbrëmjen e rinisë që do tëfillonte diten e shtunë në orën tetëmbëdhjetë. Unë eTuri u veshëm e u zbukuruam me ato që kishim, menjë përjashtim të vogël. Shoku se ku kish gjetë një

kollare të re, me ngjyra të ndezura që e nxori papri-tur. Hë si të duket, më pyeti duke e tundur në dorë.Dhe pa marë përgjigje më tha se nuk dinte ta lidhte.Ai m’i nguli sytë sikur po më thoshte hë more ç’mërri si hu gardhi, di ta lidhësh apo jo? Unë nuk mbajakollare, megjithatë ja mora nga dora. Copa prejmendafshi po më shkiste në dorë. E lidha por nyjatek qafa sikur doli ca e madhe për qafën e hollë tëshokut tim që tundi kokën i pakënaqur. E nisa prapnga e para nën britmat e Turit që trembej se copa dotë rrudhosej. Për fat të mirë kjo nuk ndodhi e ai si evuri qendroi gjatë para pasqyres. Turi është trupsh-kurtër dhe i hajshëm, kokëvogël dhe fytyrëhequr.Flokët i ndan në mes për të mbuluar rrallimet qëkanë filluar të shtohen në ballë kryesisht, por edhepaskoke. Ai krihet me shumë kujdes dhe tashti mekostum e kollare, këmishë të kollarisur duket i ko-mpletuar ndaj e përgëzoj e atij i bëhet qejfi ndajshpreh aty për aty deshiren sikur të vinte në mbrëmje“Ajo”. Me këtë ai nënkuptonte vajzen që kishzgjedhur e gjurmuar gjithë ato ditë dhe mbrëmja qëbëhej ishte rasti më i përshtatshëm për tu takuar enjohur nga afër. Tashti ai kish jo vetem kostum ekollare të re, por edhe diplomën e inxhinjerit në xhepdhe nuk do të prezantohej më si student, sepse emrittij i qe shtuar një parashtesë titulli inxhinier dhe paskësaj dite do të nënshkruante ing. Artur Kasaj.

Këto kujtoi ai tek shihej përpara pasqyres dhevuri buzën në gaz. Nisi të këndonte:Veç një herë unëdashurova/Vetëm zotit i tregova. Kur më pa që po evëzhgoja, më pyeti: Hë si të dukem? Dhe pa marrëpërgjgje më tha se nuk isha shumë entuziast përmbrëmjen dhe se nuk po na çonte njeri me zor. Unë ikujtova se keto mbrëmje ishin të detyruara, ndërsapër të dytën unë nuk isha i dhënë pas mbrëmjeve tëtilla dhe kur merrja pjesë nuk ndihesha.

E theksoj këtë për një arësye timen përsonalesepse nuk isha shumë i dhënë, për të mos thënë aspaki dhënë pas këtyre ahengjeve. Madje as nuk dija tëkërceja mirë dhe nuk shpresoja që ndonjë ditë do tëshkelqeja në këtë fushë.

E di ti, më foli Turi, isha sot andej nga xhaxhi(xhaxhi i thërriste një shefi që s e kish xhaxha) dhe edi si më tha!Unë ngrita veshët, nuk fola. Më dha njëlajm shumë të bukur, e gjen dot?

Jo i thashë.Ai vuri buzën në gaz. Ta them unë ty. U shkëput

nga pasqyra. Dy nga studentët më të mirë do t’i mbajnëpër asistent pedagog..

Dhe, pyeta unë...Por mos e hap fjalën, vijoi shoku, student i

zgjedhur mund të jem unë, mund të jesh ti, poredhe mund të jemi të dy... Ai i hapi sytë fort pastajqeshi. Unë përdrodha buzën. Tashti mendova unëme vete shoku im i veshur me kostum, këmishë ekollare të re po kompletohet ngadalë në ëndrrën etij edhe me punë edhe me...

Hë si thua, më pyeti. Unë vetem rrudha krahët.Nuk dija ç’përgjigje t’i jepja por ai vijoi. Po të jemunë njëri nga të zgjedhurit do të më pëlqente të kishanjë laborator ku mund të gërmoja diçka në shkencë.Kaq tha dhe më vështroi mua që isha i bindur seshoku im po komletohej në ëndrrën e tij duke shtuarpara emrit jo vetem ing por edhe as/pedagog ing.Artur Kasaj. Qesha. Hë ç’pate, më pyeti ? Po mëpëlqen, i thashë. Ai dyshoi. Vërtet thua?!

Sigurisht, i thashë.Pas pak dolëm. Frynte një erë e lehtë. Si nuk

erdhi Toni, pyeti. Takohemi në mbrëmje. Pse do tëvijë këtu, i thashë. Ai tundi kokën dhe heshti. Vijuamrrugën të heshtur një copë herë pastaj Turi ndaloi pa-paritur e më pyeti: “Ore ç’ke që rri i ngrysur sikur potë çoj në burg e jo më në një mbrëmje defrimi”? Vurabuzën në gaz. Nuk kam qenë asnjë herë shumë entu-ziast për keto lloj mbrëmjesh, përserita... Mbase pre-jardhje nga fshati, ma preu shoku.

Kjo nuk është shkaku, ja ktheva sepse njoh shumëqë janë me prejardhje nga fshati dhe shkëlqejnë nëveprimtari të tilla, madje, shtova edhe ua kalojnëqytetarëve si puna jote.

Turi ish lindur e rritur në Fier, por me origjinëishte nga Mallakastra. I jati kish qenë oficer në njërepart artilerie. Turi thoshte se jati kish mbaruar jash-të shtetit në vitet e para dhe shquhej në drejtimin e

zjarrit të artilerisë. Unë në fillim nuk e kuptoja, porkur ma shpegoi m’u duk interesante. Turi e theksontekëtë fakt për të mburrur të jatin edhe për diçka tjeterqë siç thoshte ai qe bërë shkak që të ish kaq i zellshëmdhe i dashuruar pas studimit. Im atë ma futi në gjaketjen për dije, thoshte. Im atë kish mbaruar shkëlqye-shëm, e në këtë pikë unë e kam zbatuar në praktikëatë thënjen e popullit në kuptimin e mirë të fjalës,“Bëm baba të të ngjaj... ”

Kishim mërritur në hyrje të sallës ku do të zhvil-lohej mbrëmja. Tingujt e shthurur të orkestres përzjerëme zhurmat, zërat, lëvizjet plotsëonin kuadrin e pro-logut të mbrëmjes. Të rinjë të shumtë, të panjohur,grupe grupe qendronin në këmbë deri sa u vendospak rregulli e të gjithë u rehatuan me shoqërinë e tyreduke krijuar një hapsirë që do të sherbente për të kër-cyer. Pllakat e kuqerremta të mermerit shkelqenin nënpeshen e dritave që llamburinin gjithëandej. Salla umbush shpejt e Toni nuk po dukej. Ne kishim rezer-vuar karrike për atë dhe të dashurën e tij. Turi endeqendronte në këmbë. Unë i thashë që të ulej i bindurse po të vinte Tonin do ta dallonim lehtë sepse ai ishdy metra i gjatë dhe të dashuren e kish bjonde, siçtheksonte si vetë, bjonde të pangjyrosur.

Ehu sa mbrapa je ti, o Niku, ma ktheu shoku,kujton ti se po druaj se mos na humbet Toni? Po ulu,atëhere ç’më rri sikur po numuron të rinjtë që vijnë.Atë po bëj ma ktheu, por një që pres nuk bëhet egjallë... E kuptova se për kë e kish fjalën mavria... eunë kujtova vargjet e këngës: “Veç një herë, unëdashurova... Vetem zotit i tregova... ”

Pra ishim në mbrëmje vallzimi, kishin kaluar dyorë e ca e ish ngrohur ambienti, kënga, vallja, kurTuri më afrohet e më thotë se po vjen. Unë pyes,kush.. Ajo pra dhe i ngul sytë vajzes që po afrohejdrejt nesh. Turi po bëhej gati që të ngrihej e të kër-cente me të. U gëzova, desha t i them diçka por nukpata kohë sepse ndodhi çudia e madhe, ndodhi ajo qënuk pritej, vjen ajo, qendron perball meje dhe me njëluhatje elegante të kokës më fton për vallzim. Më ftoimua, më foli në emer Niku, sikur ishim rritur bashkë.Ngriva po të them, ngriu edhe Turi i befasuar edhe ai.E ndjeva gjakun që më vërshoi në fytyrë, në kokë, nëtrup. Atë po e priste shoku im që e ku më gjete muamoj e bekuar po thosha me vete. Nuk po ngriheshadot sepse trupi im ish mpirë i tëri. Shoku në krah mënguli një bërryl sa mu duk se më kish thyer brinjën. Potë mos ngrihesha ishte fyerje për vajzën, por edhe muaqë do të më shikonin shokët e shoqet si kaun balash. Ungrita më në fund sikur kisha mbi kurriz peshen e atijpallati. Ajo më priti me duar të ngritura në gjysëm lartësi,pastaj sikur donte të më çlironte mua që druhesha sedo t i shkelja këmbët vajzes, më shtrëngoi dorën, pastajsupin dhe më vuri nën komandë. Çuditërisht po vallzojamirë, fatmirësisht nuk veçonim në mes të turmës. Kjomë qetësoi pak, më solli në vete, i degjova këmbët që ikisha të mijat, dëgjova duart në trupin e saj, pastaj upërqendrova tek njëra dorë që ish ngjeshur fort në dorëne saj. Aty dëgjova pulsin që rrihte fort dhe ndalovapër një çast e shikova me dyshim. Edhe ajo më padhe vuri buzën në gaz.

Muzika kish pushuar. Unë se ndjeva kur vajzaqendroi, madje më tha edhe faleminderit mua që jovetem se kisha hapur gojën por e meritoja ta quajaveten trap!U ktheva në vëndin tim me shpresë se domë thoshte ndonjë gjë Turi. Po Turi nuk ishte as Tonis’dukej gjëkundi. Zura vend si i trullosur dhe pritaduke shpresuar se shoku im më në fund do ta takonteatë që priste dhe që siç thoshte po i vlon zemra për të.Po Turi nuk erdhi, filloi muzika përsëri. Ishte rradhae djemëve, kavalierë. Unë nuk lëviza nga vendi edhepse pashë ish damën time që rrinte ulur, vështrontenga unë, nga unë që isha ngurosur në karrike. Mbasemë pret që edhe unë duhej ta ftoja në vallëzim dysho-va, pastaj ndërrova mendje. E përse do të më presëmua, pyeta veten. Dhe kisha të drejtë, ish dama imes’kish pse të më priste mua. Ja, shikoje, u ngrit dhenisi të vallëzoje me një djalë. E vështrova. Edhe ajo imbante sytë nga unë. Portreti i saj sikur vetëtiu, sytëshkreptinë si blici i beftë i një fotoaparati. Për herë tëparë po e hetoja portretin e saj dhe m’u duk e bukur,për herë të njëqintë po e shaja e mallkoja veten pse ishatreguar aq miop e i pa gojë. Ja vajza që nuk ia di asemrin po vështron ende. Apo më bëhej mua ndersa ajoështë duke treguar me gisht një guak që kish takuar jorastësisht atë mbrëmje. Dyshoj se ajo po kërkon Turinqë nuk bëhej i gjallë, jo mua. Po në këtë anë nuk ishavetëm unë, nisa të mbrohem, pastaj si njeriu që e din tëhumbur betejen, shtova, le të shikojë kë të dojë!

Po ku humbe more Turi, apo e gjete parajsen dheje fshehur që askush të mos guxojë të të shikojë, apotë të nxjerrë gjuhën siç po ndodh... E lash përgjysëm

MARTATregim nga IDRIZ PONARI

nacional15/ E Diel,13 janar 2013 PROZË

frazen sepse nuk më vinte mirë që ta rëndoja vetenmë shumë me hamendsimet e mija. Tashti isha mby-llur në kotësinë time dhe as dëgjoja dhe as shikoja seçfarë po ndodhte rreth meje.

Turi erdhi papritur. Hë, më tha si dole, ç’ të tha, tëpyeti për mua, rëndit ai.

Kush? Marta!Cila është kjo Martë?Ai tundikokën, pastaj duke shikuar nga salla shtoi:Ajo qëvallzoi me ty, ajo që të foli në emer... Ore vërtet mëfoli në emër por.. Turi qeshi, pastaj pa e zgjatur memua nxitoi përmes të rinjëve. Qendroi përpara vajzesme emrin Martë një çast duke pritur deri sa ajo u ngritsi me delikatesë duke shikuar shoqen në krah sikurpo i thoshte, ja ky është ai që më ndjek ditë e natë emë është bërë rrodhe. U gëzova që i pashë më nëfund bashkë. Turi vallzon bukur, është veshur bukur,ndërsa Marta më e gjatë se Turi një pëllëmbë duketsikur kontrollon podin e kaptinës së tij. Nuk folën njëcopë herë. Po i vështroja me kujdes sepse ndjeja kënaqë-si e më vinte për të qeshur. Turi ngriti kokën kur mjekrae tij sikur takonte gjoksin e bëshëm të vajzes. I thadiçka. Unë i dallova mirë buzët e saj që u hapën vetemnjë herë. Po Turi e ngau më tej biseden e ajo ajo thafjalë njërrokshe, me një hapje goje. Pastaj shikoi ngaunë dhe qeshi. Më pushoi zemra vëlla kur mendova seata po flisnin për mua. Ja edhe Turi shikoi nga unë dheqeshi. Unë harrova tua ktheja buzëqeshjen ndaj mëshikojnë ende e vijojnë të flasin sikur të kishin ndonjëtë sëmurë a të pafuqishëm që duhej ta ndihmonin. Dheky duhet të isha unë. Po, po unë që mendoja kështudhe prita deri sa ndaloi muzika e çiftet u shpërnadanë.Për habinë time Turi po vinte sbashku me Marten.

Çifti qendroi në këmbë sikur të ishin mysafirë. Ungrita edhe unë, pastaj Turi na tha që të uleshim. Unëhapa vend që vajza të ulesh në mes dhe kështu ndo-dhi. Turi teper i gezuar s’e mbante vendi. Unë pashëse si ishin skuqur faqet e Martes. Ajo rrinte ende pafolur dhe më ngjante me nuset e sapoardhura në sh-tepinë e burrit. Turi kish futur duart në mes të këm-bëve dhe vështronte sallen. Priste që të ngrihej përserie të kërcente me Marten. Edhe unë këtë prisja. Filloimuzika. Turit sikur iu ngriten qimet e kokës përpjetë.Po vështronte Martën. Marta dukej e menduar. Fy-tyra e saj pa shprehje dukej e ngurtë dhe shpërqen-druar deri sa më pa mua dhe u ngrit në këmbë. Po mëpriste që të ngrihesha mua që kujtoja se si i kishahedhur hapat heren e parë dhe se a mund të mos gabojaherën e dytë. Marta vuri buzën në gaz që për mua ishnjë torturë e vërtetë. Më dukej sikur ajo e kuptontepaaftësinë time në vallzim. Më dukej sikur ajo poluante me mua, megjithatë u ngrita. Ish hera e parë qënuk mendoja asgjë për shokun. Marta po sillej shumëmirë me mua. Mbase për respekt të Turit. Ajo tashmëe din që jemi shokë. Kështu mendova. Eja më tha,pastaj më pyeti pse rrija si i hutuar. Unë nuk i kthevapërgjigje, më saktë bëra sikur nuk dëgjova. Ajo mashtërngoi dorën fort. Paske emër te bukur i thashëunë që nuk dija ç’të thosha. Është zgjedhje e tim eti,më tha e unë e vështrova në bebëza pa folur. Më pëlqenshumë, i thashë unë e ajo më pyeti se kush më pëlqente.Emëri, i thashë. Ajo vuri buzën në gaz. Ç të bësh tha,të gjithë nuk do të bëhemi Kreshnikë.

Buzëqesha për herë të parë. Nga ma ke mësuaremërin, e pyeta.

Ajo pa nga Turi pastaj foli. Po ja mësova rastë-sisht se ju të dy kishit dalë një natë si komision vlerë-simi... Turi ma tha me mburrje se kish qenë me ty. Nëfakt të mbaja mend sepse ju shikoja gjithnjë bashkë.Unë i thashë se shoku im është shumë i mirë dhe sebën shumë për shoqërinë. Ajo qeshi. Siç dukej nuk ihynte në punë vlerësimi im.

Është shumë i bezdisëshëm, më tha.Desha ta kundërshtoja por ajo më tha se këto

vlerësime nuk kishin ndonjë rëndësi, mjafton ta dija.Mbeta jashtë rolit në këtë rast sepse Marta po mëshfaqte hapur një farë antipatie për Turin, ndaj hesh-ta. Po më vinte keq për shokun sepse e dija që ai ishdhënë shumë pas saj. U kthyem të heshtur në karrikettona ku na priste Turi me buzagas. Mbrëmja, vazh-doi gjatë por jo pa limit, rregullat nuk mund të shke-leshin as në një natë pranverore.

Fjala e Turit se do të mbanin dy studentë të diplo-muar tashmë, si asistent pedagog doli e vertetë sa çish e vertetë që kandidat të vetëm të mundshëm ishimpo ne të dy. Këtë e kish mësuar edhe Toni që erdh tëna takonte para se të nisej për në Shkoder. E kishincaktuar në një ekspeditë gjeologjike në zonën e Shalësndaj edhe ishte shumë entuziast për atë që prisnimne. E shikoni që zoti nuk t’i jep të gjitha na tha gjysemme shaka, gjyesëm me të vertetë. Mua më dha nusenë Tiranë e punë në Shalë... Ne qeshëm edhe pse nukishim të sigurt ende në se do të qendronim të dy, njëriapo... edhe mund të ndodhte, asnjëri.

Ditët zvarriteshin duke shetitur sepse nuk kisha aspara për të prishur as ndonjë punë për të bërë veç asaj

që do të vendosej në se do të merrnim emrim në fakultet,përpara se të benim pushimet e verës, do të merrnimedhe detyrën që na priste ç ka kërkonte një angazhimtë veçantë sepse ish një fushë që kërkon veç përgatitjesprofesionale edhe artin e mësimdhënies.

Në një nga këto ditë takova krejt papritur Martenme të cilën deshiroja të përshendetesha sepse ne tash-më ishim të njohur por mbeta i befasuar kur pashëedhe tek ajo një gezim të veçantë që ndodh sa herëpërballesh me një të dashur për të cilin të ka marrëmalli fort. Madje edhe i rrodhi fjala. Oh, Niku ç’ubëre, prita se mos më pyeste edhe për Turin e unë dot’i tregoja pas largimit nga qyteti i studentit, unë zurahotel ndersa ai kish shkuar tek prindërit në Fier për tëndenjur vetem të shtunë e të diel. Më kish ftuar edhemua që të shkoja në fakt, por nuk pranova duke sa-juar një pretekst koti sa të mos fyhej shoku im i mirë.Ishim përpara pallatit të Kulturës, aty ku edhe ishimnjohur. Qe pikëditë dhe bënte vapë. E ftova për kafee ajo pranoi pa fjalë. Pa fjalë i ngjitem edhe shkallët emermerta që shkëlqenin. Kish veshur një fustanngjyrëvjollcë ndërsa flokët e gjatë i vareshin në shpinëtufalak i mbledhur. Kish sy të shkruar e buzëqeshje tëëmbël. Në njeren mollëz të faqes një nishan i vogëlqë mezi dukej. Po vështronim që nga lart sheshinSkenderbeg ku kish filluar të djersinte asfalti. Nehanim akullore në heshtje. Vështrimet tinzare që ihidhnim njeri tjetrit sikur na nxisnin që ta hapnimgojën. Unë doja të kthehesha edhe një herë tek lumiMarta, por u pendova se po të ndodhte kjo me siguri,vajza që kish përballë e që priste të thosha ndonjë gjëtë bukur a të mënçme që do ta fuste në hulli biseden,do mendonte me vete. ”Po ky budallaj din gjë tjeter?”

ra e tij më troket në dorë. Jam i hutuar, i magjepsur, inënshtruar nga ai vështrim dhe i prangosur nga ajo dorë.

Unë tunda kokën në shënjë mohimi se nuk kishandonjë punë. Më duket se isha shpërfytyruar aq sapër të më thënë ik o Trap!

Por ajo vetem ma shtrëngoi doren fort sikur nukdonte të ma lëshonte. Në fytyren e saj ai buzagaz iëmbël më kish mbërthyer vështrimin tim dhe ndjejakeqardhje se fundi i kësaj dite ish pikërisht me këtështrëngim duarsh, me këtë buzagas.

Të pres, më tha.Qesha. Qeshi edhe ajo. Pastaj vendi sikur u ndez

flakë nga projektorët e një autoveture që na ndaloifare pranë. Prej andej doli një burrë rreth të pesëdh-jetave, i gjatë, me pamje e një zyrtari klasik, veshurme kostum e kollare, me një republikë gri në kokë.

Mirëmbrëma, na përshendet. Kish zë të trashë.Dukej i dashur e babaxhan.

Ne ja kthyem përshendetjen njëheresh: Mirëm-rëma, por Marta ndryshe nga unë shtoi: Mirëmbrë-ma bab, . pastaj më përshendeti mua dhe u largua nëshoqërinë e të jatit, Shezo Kalemi.

Isha befasuar nga takimi i papritur me të jatin esaj. Më dukej si zyrtar nga veshja, ndersa nga ecja sinjë sportist që ka lënë sportin dhe ben mësuesin efizkulturës, a trajnerin në ndonjë ekip. Marta nuk mëkish folur asgjë për prindërit e saj, madje as më kishpyetur në se kisha prindër a isha djalë jasht marteserritur në shtëpinë e fëmijës. Jo ajo kënaqej vetem memua, natyrisht edhe unë që isha i befasuar në radhë tëparë me veten time se si më kish kapluar deshira përtë qenë në shoqërinë kësaj vajze krejt të panjohur.Dhe e bukura apo e shëmtuara apo e rralla ishte se neas që çanim kokën për ta njohur njeri tjetrin, siç ndodhrëndom dhe të rinjtë e hetojnë me dyshim çdo vep-rim dhe e peshojnë çdo fjalë deri sa të kalojnë nëetapën e pasnjohjes kur është krijuar një bindje ështëfituar besimi që rendom del edhe falls. Pra këto nuknjiheshin nga ne dhe e para bisedë qe ajo e rrugës kulam takimin për të nesermën çuditrisht pa caktuar orëçka tregonte se ne vetem nata do të na ndante padrejt-sisht dhe takimi do të bëhëj sapo të shkoja unë parashtepisë prej ku vrojtonte në ankthin e pritjes Marta.Në të vërtetë kështu ndodhi pas një nate me gjumë tëtrazuar unë ngrihem heret, më shpejt se çdo ditë, dalnga hoteli me ngut pa shikuar sahatin e qytetit, papyetur njeri sa ish ora, përfundoj para shtepisë, kurdielli po puthte malin e njerëzit ende nuk kishin dalënë rrugë. Prita fare pak. Marta erdh e veshur me tuta,e pa lare e pa krehur, por sytë e saj të mëdhenj sh-këlqenin edhe kur më tha se isha nxituar pak dhe seas i jati ende nuk kish dalë nga banesa. Unë i zënë sinë faj, nuk fola, vetem tunda kokën. Erdha, më thaajo dhe vrapoi oborrit. Mu duk më e gjatë, më e bukur,më e dashur sepse në tërë qenjen e saj nuk kish asnjëzbukurim. Nejse, ajo iku për tu kthyer shpejt, ndërsaunë u mënjanova pak sepse pallati kish një si portë tëmadhe që mbyllte oborrin. Dhe bëra mirë sepse nukvonoi të vinte autovetura gri e të qendronte në të njëj-tin vënd ku kish qendruar mbrëmë. E mora me mendqë vinte për të jatin e Martes dhe nuk më vinte osh qëtë më shikonte duke pritur të bijën. Nisa të vështrojaca lule të rrjepura dhe një fik i egër. Natyrisht qeshkthyer me shpinë nga rruga e nga makina. Nuk e kup-ton se po bëhesh qesharak, po i thosha vetes. Fitoi ekundërta. Bëra një prapaktheu me ngut sikur do tëtregoja se kush isha por për fat të keq apo të mirë atëçast po kalonte i jati i Martes, i qetë, me hap të ngad-alt duke shikuar diku larg, dukej i menduar. Nga unëas që i hodhi sytë sepse një funksionar i lart që e pristevetura tek dera ish edhe i ngarkuar me probleme ndajnuk kish sesi të merrej as me ata që prisnin si hajduttek dera e shtepisë as me qentë e rrugës. Nuk e diende se çpo ndodh me mua. Kam degjuar se kur lindnjë dashuri e madhe e mund atë dashurinë e vogëlpor nuk e besoj që të jetë e vertetë. Unë që mezi pris-ja që të mbaroja shkollën e të kthehesha atje ku mëkish marrë malli edhe për gurët, tashti për çudi jamngulur përpara këtyre luleve të rrjepura dhe nuk sh-kulem pa le që smë bjen ndërmënd që të kthehem nëPesjanë e të gëzoj prinderit e të afërmit të cilët mezi epresin që djali, vëllai, shoku, miku i tij kthehet pasiështë diplomuar në Universitetin e Tiranës. Tashti siçma bën qejfin Turi, njerëzit në vënd të Kreshnik, mundtë thërrasin Inxhinjer, ose inxhinjer Kreshniku. Po përkëto as që më binte ndërmënd sepse mendja ime evogël ish pushtuar nga një vajzë me emërin Marta.Po ta dinte im at se si qendronte puna me siguri do tëvinte buzën në gaz e do të thoshte:Paske humbur përnjë fëmër o bir, nuk durove dot apo dyshove se janëmbaruar vajzat në Pesjanë?Ndersa nëna ime e mirëdo të më ferkonte gjoksin e do të më thoshte:Ardht ebardhë ajo ditë kur do ta shoh nusen në krah o bir!Këto mendime të ngatrruara më vinin sa herë nukpajtohesha me ato që bëja, apo që më bënin, në rastin

konkret ishte Marta që po vonohej. Fiku i vjeter dhelulet e rrjepura po më joshnin ashtu siç ishin bashkëme qentë e rrugës që grindeshin...

Marta me ra në sup. Kish ardhur deri tek unë pa udëgjuar sikur po luante kukamsheftas me mua. U vono-va, pyeti dhe pa marrë pergjigje vijoi, i thashë babit.Unë kërceva përpjete, e pyeta se çfarë i kish thënë.

Për ty i thashë, pse habitesh?E si të mos habitem xhanëm, ne si kemi mësuar

emrin njeri tjetrit dhe ti drejt e...Më ngadalë, njëherë, këtu nuk ka asnjë gjë për

t’u shqetsuar edhe pse babi nuk më premtoi asgjë.Pse nuk është dakort, nxitova unë ?E si do të jetë

dakort ai kur nuk më njeh...Ore Niku përse e ke fjalën, pyeti ajo e ma nguli

vështrimin në lule të ballit. Mbeta si guak, nuk dijaç’ti thosha ndaj përserita:Ja që ti u nxitove që të flisjeme babain...

Kur të shkosh në atë ekspediten tënde në mes tëAlpeve do të më kuptosh se pse u nxitova... Ishimkeqkuptuar. Thash se hapi tjeter temë. Sepse mua mërrinte mendja tek Marta. Uaa as që më kish shkuarndërmend për një gjë të tillë. Marta vijonte se “Im atështë në ministrinë nga vareni ju dhe është drejtor mepeshë. Shpresova të të mbanin këtu.”

Mua këtu? Bëra të padurin.E pse jo? Ështe një varjant për asistent pedagog

në fakultet, por im atë më tha se më mirë të shkojë e tëpunojë ca kohë siç punova edhe unë para se të shkojapër studime jasht. Mirë i thashë por ishte tjeter kohëathere. Babai e pranoi se ishte tjeter kohë, por atëvënd që thua ti e kanë gjuajtur dikush përpara teje,megjithatë edhe po s’u bë uroj atij shokut punë tëmbarë atje ku do ta caktojnë.

Ou, qenka parimor i madh ky babi jot, i thashëme shaka. Parimor nga halli, s’ka ç’bën, ma ktheuduke më vështruar.

Unë i zgjata doren Martes. Tashti më uro, do tënisëm që sot. Isha i papergatitur për një lajm të tillë.”Atë vënd, pra ishte vetem një vënd e ka gjuajt dikushtjeter. Dhe kujtova shokun tim Turin..

Prit një herë tha ajo, ktheu pak këtej, ua i paskesytë jeshil, nuk t’i kisha vënë re.

Unë vura buzën në gaz. Ajo nuk ma lëshontedorën. Mbase ngrohtësia e asaj dore sikur më zhytinë ëndërrime...

Po humba këtë betejë, mund ta humbas edheMarten. Ky arsytim më vinte sepse ajo vetë, pa i thënëunë kish biseduar me të jatin i cili ish i mirëinformuarpër problemin e caktimit të një, e jo dy siç thoshteTuri, pra një asistent, vetem një e ky as isha as mundtë isha unë. Megjithatë, më tha Marta, prap duhet tëshpresojmë. E shikon si e thotë ! Fut edhe veten nëshpresen time. U ktheva dhe e vështrova në bebëza.Ajo buzëqeshi me pafajsinë e saj, por nuk e dinte dheas mund ta besonte se përpara kish një derr që shihteëndrra me sy hapur, ku dyshim përfshinte atë që tek efundit po bënte diçka ose po përpiqej të bënte diçkaqë ish e mirë jo vetem për mua por për të dy.

Cili mund të jetë ky “njësh” që kanë zgjedhur,pyeti pastaj kur ne ishim ulur në një një lulishte kusherbenin pije freskuese dhe birrë.

Arturi, ai shoku im që... Aaa, më ndërpreu Marta,ai ma tha edhe mua se ish i bindur që do ta mbanin nëfakultet. Madje më foli edhe për një “xhaxhi”. Kandonjë xhaxha me pozitë ai Turi?Turi është i shkëlqyerja ktheva unë, edhe pa ndonjë përkrahje nga lart, ai emeriton. Nuk më besohet, më ndërpreu Marta, im atëe dinte mirë këtë punë dhe unë e besova kur më tha seishin dy kandidat dhe mbajten njërin për të cilin u folme superlativa. Kjo tregon se... Të lutem Marta, le tëmbajnë Turin, ai e meriton, madje nuk është fajtor aipse të tjeret e lavdrojnë. Një vënd i vetem, dy kandi-dat, njërin do të caktonin... Marta hapi sytë fort e unëpash në vështrimin e saj një far dyshimi kur më tha.Po të ndjell bjeshka më duket o Niku. Unë qeshasepse kur më kujton vendlindjen, sikur më kujtonnënloken time. Këtë ia pohova me kënaqsi edhe psee dija se të punoje inxhinier në një ekspeditë në Alpe,ish krejt ndryshe nga puna e si asistent pedagog. Pa letë tjerat. Ajo kerkoi që ta zbërtheja shprehjen e funditkur më pyeti:Cilat janë këto të tjerat?Më duket sikuru bëra më serioz kur nisa t’i rendis të gjitha ato qëkishin të bënin me punën, me jetesen, me argetimin,me studimin. Shumë i thashë dhe më dukej se nukkish gjë për të shtuar kur ajo më përseriti pyetjen gër-ryese për mendjen time. Tjetër... ?U shikuam në sy.Ajo po priste përgjigje e mua më dukej vetja sikurkisha para një pedagoge të rreptë dhe që më kish bërënjë pyetje të fundit që përcaktonte marrjen ose jo tëprovimit. Tjetër? Tjetër? Marta sikur kish hyrë at çastnë tërë qenien time dhe kontrollonte gjithëshka ndajnuk munda t i thosha dhe mbi të gjitha, do të më mu-ngojë një vajzë me emrin Marta.

Ajo më pa me dyshim e më tha që të ngriheshim.

Ku do t i kalosh pushimet, e pyeta. Ajo më padrejt në sy e sikur po më uronte që e hapa gojen mëtha: Im at pëlqen Sarandën, por të shohim nuk e kemivendosur. Po të jetë për mua zgjedh Vlorën, e dipse?Vlora jo vetem që është e bukur, deti i pastër, poredhe se atje kam shkuar për herë të parë në plazh dhenuk më shlyhet nga mendja, perendimi i diellit, valëtqë lëpijn shkëmbin, aroma e luleve, anijet që shkojnëe vijnë, Llogaraja... Po ti, m’u kthye ku do t’i kaloshpushimet? I tregova se prisja emërimin, por sido qëtë ndodhte unë do shkoja në Pesjanë, mbase edhe nëbjeshkë. Marta nuk e kuptonte se si pushonin njerëzitatje dhe a kishte hotele. Unë qesha me naivitetin e sajdhe nisa t i tregoja për stanet, për krojet, orteket ebores, për pllajat e blerta që vëndasit i quajnë rudina,për pyjet me ah e pishë, bredh e pajë, për luleshtryd-het, medrat e boronicat... Ajo u befasua kur degjoigjithë këto duke i quajt një mrekulli e vertetë, njëdiçka që rrallëkush e ka provuar.

Orët kalonin e nuk po ndaheshim dot nga njeritjetri. Tavolinat reth nesh kishin ndrruar dhjetra klientë.Kamarieret nuk na afroheshin sikur ta dinin hallin tonë.

E përcolla deri në shtepi. Jo se ajo më tha që tashoqroja, por se ne nuk kishim deshirë që të ndaheshim.Kjo dukej qart sikur kishim kohë që njiheshim, sikurkishim kohë që edhe duheshim në kuptimin e njëmiqesie ndaj edhe folëm, nuk e mbaj mend se për çfarëfolëm sepse kemi thyer rekordin e temave sa për tëmos heshtur. Më duket se të dy ishim të bindur se edhedita edhe rruga e gjatë na u duk e shkurtër. Ajo nuk mëftoi në shtepi dhe as më foli për prindërit, nuk më pyetipër asgjë veçse dukej qart tek gërmonte në fytyren timeme një buzagas që i ngjante një peneli të hollë ku ngjyrae bojës nuk shfaqet qartesisht.

Ç’do bësh neser, pyeti kur duart i kishim ende tështrënguara. Unë vështrova qiellin e yjëzuar dhe rrugëtme drita. Prap ai zogu i dimrit më vjen pranë dhe zem-

16/ E Diel,13 janar 2013nacional POEZI

LITTLE MAN

Isha duke të thënëdo të dehemi vrazhdëme shtriga kulubruese shetisim secilën rrugë dhjamoresecilën fotografi ta fiksojmë në dyert e kokëbashkuttë fishkëllejmë dritareve të humburatë bekojmë njëherit varfërinë përcëlluese përmes lëkurës

kundërmuesetë dehemi o njeri i vogëlmë dëgjo se të shkundamos fli karshi tuneleve nuhatësetë lutem mos e tymos atë qe ke dredhuarkisha dashur të të shtrëngoj fortpor ti je shum brendasa shum të dua tanitë ndaloj të mendosh vdekjentë ndaloj të godasësh muret pakënaqshëmtë mos diskutosh me muatë verifikosh ekzistencën tënderreptësisht të ndaloj të sjellësh të dashura brendaisha duke të thënë,do të shohim sonte një filmaktorët rrinë palëvizur,e ne kalojmë dorëpërdore pranë tyre me inatmos e kthe kokën pas se fundosen qytetetmos i shiko në sy,të shpërlajnë qetësishtkarnevalet të shpuajnë xhepate lejleket përplasin sqepat që të hargjojnë errësirënnë sqepat e tyre do mbijnë plot duare nga toka do të mbijnë retë e kurdisuratregimtarët do nisin të mbledhin fantazmaflokëgjatat do heqin dorë nga jeta,se ne ju kemi fryer

në veshin e djathtëandaj rrojmë harmonishëmisha duke thënëc’të duhet ajo mjekrra yte e gjatëpo ajo kapele pse mbulon përtej ballit tëndgishtat të janë rrudhurti ngadalëson në tymzhdukesh në lumenjtë e boshllëkeve të miharron të kthehesh,unë e bëjti harron të kthehesh,prapë unë e bëjkokë në vete në mënyrën timeetur në tingujt e njëllojtë vjen I caluarurren rendin që vurahidhërohesh se të prita zgjuarme vjen keqdhe ti shtrëngon nga atje dhëmbëte un nga këtu shtrengoj kokënshtrëngohemi aq fort nevojshëmndoshta i rikthehemi zakonittë qenit endacakëduke prekur pa kaluar kurrë në eksperimente botrashdhe prap mbetesh NJERIU I VOGËLisha duke të thënë… sonte do shpëndajmë mend

TË DUA

Të dua në mënyrën time më të egërqë nuk e ke njohur kurrëderisa të të shtrydh brenda vetespër të të mësuar si duhet të duash gratë tjera

Dua të të dua siç duhet burri i vdekur i prostitutësqë s’e ndjen dhimbjen e askujt të gjallëqë shkarraviten e përpëliten vetëm për një ditëe të nesërmen zgjohen me këmishën e tij

Dua të të dua për të gjitha ëndrrat e pamunduraqë i kam mbledhur rrugëve të qytetitpër të të treguar se edhe unë jam njerëzore dhe delikate

kur bëj dashuri

Dua të besoj se të dua për të s’di satën herënë të njëjtën mënyrëpër të qarë secili që na përgjon kur rrëfehemi te njëri-tjetriderisa të kthej fytyrën nga dielli

e hija ime zgjatet duke ikur nga trupi ytpër të larë mëkatin në një trup tjetër më të njomë

Dua të të dua,që të mendosh se bota e egër është më e bukur.

NUK TË DUA

Në një natë si kjo nuk të duaas për veteas për Zotin tim Mjafton shiuqë më mbush gojën djersëe derdhet në gjoksin tim të hajthëm Ti s’duhet të jesh në çdo kohëkjo nuk është për t’u matur me frymëprandaj nuk të dua sonte Në një natë të lagur si kjos’mund të kujdesem për dashurinë e çmendurmund të rri larg çdo dëshire për të të patur brenda Dridhem nga frikase ti s’do të vish,por do të të doja më shumë nëse nuk vjendhe e ikën veten për atje ku s’kam si të të arrij Në një natë tjetërjo si kjo,do të të kërkojpor nuk dua të të gjej

NË ‘HANIN E DY ROBERTËVE’

Kur një ditë karrocieri do të Fishkëllejë kuajtë pranë ‘Hanit të dy Roberëve’Mbase ne do të qëllojmë krejt rastësisht atySi dy të pafytyrë që përgojojnë gjithë njerëzimin modernDhe është mëse normale të mendojmë se Gjithçka ekzistente është poshtëruese dhe e frikshmeDerisa të na djegin sytë prej hidhërimit që s’na lëshon

të gjallëE një kamarier krejt i përkulur deri në tokëMashtrimet tona i fsheh në sirtarë të vjetërE ne vazhdojmë të tymosim në minuta mbijetese

të stërgnarkuarEdhe pak sa kemi mbetur pa u çnjerëzuarSi dy papagaj të frikshëm përsërisim fjalëE pyesim njëri tjetrin

Për gjërat më intime Oh,sa shumë e dëshiron tregimin tonëNjë kapelengjeshur deri në rrashtAjo s’do të mbarojëNe s’duam të mbarojmëE karrocieri për herë të parë pret për ne Që të marrim veten me të mirë dhe të shtrihemi butësisht Në dërrasën e vetme ku thuhen lutje të sinqertaDhe falenderohet Zoti i panjohur.

STINËT DO MARRIN EMRA

Ka kohë që s’kam vdekur duke bërë dashuri me ty,në shtëpinë tonë të vogël në mal,dashuroheshim pa turp,derisa filloje të rrëfeje trillime,se stinët nuk kanë emra,se unë isha më e bukura, me gjoksin më të vogël,nga ato sa i kishe çjerrë dhimbjesh,e i kishe lënë me barrë gjithnjë në mëngjes.

Mund të jesh duke djersitur,sipër ndonjë të mjere që digjet për burrë.E mëkatin e saj e qon nëpër mend,bash kur ti më thirr mua në emër,e lutesh që të mos bëhet mëngjese stinët të mos marrin emra .

Ka kohë që s’të mbaj mend të vërtetështëpia jonë në mal është mallkuargjinkallat e natës shumohen atjee veç ne të dy s’mund të përsërisim veten më .

TË TRASHËGOHESH

Buzëqesh!Aq sa burrat e mençur,të kujtojnë se sot u bëre burrë.

Buzëqesh kur të vallëzosh,të gjithë do të buzëqeshin,e vetëm ti sot je në lëkurën tënde.

Gjysma e buzëqeshjes tëndeështë buzëqeshja e saj.

Fytyra jote është e butëngjan shpirt hyjnor.

Buzëqesh!Gratë e të të ftuarve do të të dëshirojnë,do dëshirojnë guximin e buzëqeshjes tënde,për të të thënë se tani je prej nesh.

E ndjej se bëhem me mendime të tjera,të frikshme,të pamëshirshme.

Por asgjë nuk ndryshon!Nëpër sytë e tu sot ka vetëm ëndërr,Në duart tua djersë të ftohta.E do të pyesësh: po tani çfarë jam?!

Në anën tjetër,Zbrazëtisë së shpirtit i rrjedhin mendime që s’marrin më

emra njerëzish,emra premtimesh,emra ndijesish.

Buzëqesh!Nëpër shtratin tënd kalojnë mijëra shenjtër,

mijëra këngë,mijëra drita.

E kështu me radhë,Derisa kurora jote zhytet në natë,Ku nis të trashëgohet shpirti, e gjaku.Buzëqesh!

Nga ZELIJE KRASNIQI,(studente, dega letërsi, shqipe - master)

NË ‘HANIN E DY ROBERTËVE’

nacional17/ E Diel,13 janar 2013 LIBRI I RI

Nga MARISA KËRBIZI

Vëllimi poetik “Paqe pa profet,” i Mimoza Erebarës përbëhet nga shtatëcikle: “Moriah”, “Liria”, “Frymë”,

“Kur thyhen ditët e mia”, “Pantallonatpritëse”, “Kohëkruajtje” dhe “Ditët e pajetu-ara”. Teksti mund të konsiderohet si Arka po-etike e Noes që kërkon të shpëtojë Vizionin,Lirinë, Shpirtin, Lojën erotike, Kohën e Vet-en në kohë tallazesh që nuk mbarojnë. Nga samë sipër del se të gjitha ciklet lidhen ndërmjettyre me fillin e jetës, e cila i përcillet marrësitnëpërmjet shumisësë së imazheve poetike egjendjeve emocionaleve .Në dukje vëllimi po-etik ka një drejtim horizontal nga jashtë-bren-da, nga larg-në brendësi. Ai nis me një vend tëlargët si përmasë gjeografike e të afërt njëherëshsi ndjesi, përjetim, dëshirë, Izraelin. Cikli i parë“Moriah”, vesh me simbolikën e tij, jo vetëmtoponimet e ciklit (TelAviv, Arad, Jeruzalem,etj.), por gjithë vëllimin poetik. Sipas Jacobs-itdhe Seligsohn-it në Enciklopedinë Hebreje, njënga kuptimet e leksemës Moriah është toka evizionit. Vizioni poetik që mbështjellen tekstine Erebarës është vizioni i jetës që gjithsesi du-het të fitohet, edhe nëpërmjet anonimatit tëemrave e imazheve, si= titulli sugjeron. PorIzraeli si toka e premtuar merr një përmasë vet-anake për Erebarën. Ai është toka e saj e prem-tuar. Vendi barazohet me dashurinë që rrjedhnë thellësinë e indeve (“Shalom loti im”), iden-titetin (“Profecitë”), ninullën e gjumit (“Mori-ah”) ëndrrën (“Jam në Tiranë, por në Jeruza-lem dua të jem”, “Në Arad”), sekretin e mbi-jetesës (“Tek muri i lotëve”), kujtesën (“Ha-Shoah”), besimin (“Kam harruar të mbyll dri-taren”) etj. Në këtë këndvështrim drejtimi icikleve poetike riformësohet në një përmasëvertikale, nga rrënjët në sipërfaqe.Cikli i dytë,“Liria” përbëhet nga vetëm një poezi, e vetëm-jaftushme nga “bota” semantike për të qëndru-ar më vete. Të dhënat paratekstuale e lidhinpoezinë me një ngjarje shumë të rëndësishmëhistorike, Pavarsinë e Kosovës. Vargjet e këtijcikli janë shumë intime, tërësisht të zhveshuranga retorizmi i shprehjes. Liria konceptohet sifrymë, si ndjesi e brendshme e qënies që po-tenciohet nga amaneti kombëtar i realizuar.

Alkimia e ciklit të tretë poetik të Erebarëse kthen dashurinë në hi, hiri në trup, trupin nëvdekje, vdekjen në shndërrim, shndërrimin nëzhvillim e zhvillimin në univers e njeriu është

aty në gjithë këtë zinxhir ndryshimesh të një-pasnjëshme. Ky cikël shenjohet me dashurinëajrore (Erosin), që herë formësohet si puthjeshëtitëse që fluturon nga njëri tek tjetri (“Puth-ja”), herë si ndjenjë që merr ditën përdore(“Në mëngjes”) e herë si trupa të çliruar solem-nisht para kufijve të jetës (“Sytë e tu”), etj.Dashuria përmbyt qënien me lëngun magji-plotë të jetës; pa të ajri ngec në fyt si halë pesh-ku, liria nuk ka më kuptim, e vetmia i akullonkëmbët qenies.

Fluiditeti i ndjenjës që të gjallon, ia le ven-din një tjetër faze të ciklit poetik. “Kur thyhenditët e mia”, është cikli i katërt, i ndërtuarmetaforikisht mbi barazimit dikotomik Dashu-ria = Dritë, Perëndimi i ndjenjës = Muzg. Boshtisemantik i tekstit pasurohet në këtë cikël mepërmasën e Vdekjes (Thanatosin), e cila herëformësohet në trajtën e kujtimeve (“Fati”), herë

si filozofi që të mëson si jetohet më mirë (“Kurduhet”), herë si dhimbje e humbjes , herë siurrejtje që bluhet në heshtje (“Qëndresa”), vet-mi (“Dikur…flutur”) e herë si ndarje që të plak100-vjet përnjëherësh (“Ndarja”), dualitetin eshpirtit, ku gjysma dashuron ndërsa gjysmatjetër urren (“Thirrje e shpirtit”). Nëse në njërënanë dashuria si Eros tkurret, në poezinë e Ere-barës lartësohet një tjetër formë dashurore, mëe madhja, më e pakushtëzuara, dashuriaprindërore (e njohur si Storgç,në greqishten elashtë) tek “Misteri i gjuhës” e “17 mars 1994”.

“Pantallonat pritëse” është cikli i pestëpoetik, me titull ndërtuar mbi metoniminë; njëimazh pothuaj ekspresionist i figurës mash-kullore, qe tkurret në një palë pantallona , gjith-monë në pritje të dikujt, të di=kaje. Cikli ngri-het mbi lojën e papastër, që ngatërron engërthen kombinime objektesh erotike, ku Uni

lirik pret gruan e të dashurit të vet, ndërsa edashura e të dashurit hesht (“Pritje”), apo edashura e të dashurit të Unit fluturon, sapo tëdashurin e tij sheh (“Trupasgjëja”, “Hum-bësit”) etj. Ky cikël vjen si vazhdim i Frymës(si Ditë) dhe “Kur thyhen ditët e mia” (Simbrëmje e ndjenjës). Pantallonat pritëse ështëe mbramja fazë, nata e cila vesh me mister in-stiktet libidore që kërkojnë veç shfrim. “Ko-hëkruajtjeje”, emërtohet cikli i parafundit, njëneologjizmë metaforike që zbulon të dhënatkontekstuale të lidhura me një kohë specifike,bashkekohesine. Kjo është koha e njeriut që pohumbet veten në ritualin arkaik të fitimit tëparave (“Letër e pahapur vegimi”), padijen engrefosur (“Gruaja-presje”), shitjen e shëmtu-ar të vetes (“Vemjet”), besimin e rremë (“Be-simtarët”), etj. Imazhet poetike zhvishen ngakonvencionet dhe fitojnë një ekspresivitet tron-ditës, vargjet thyhen, shenjuesit riarbitrarizohen,analogjia mes konceptit dhe fjalës zbret ngasipërfaqja në drejtim të thellësisë, etj. Fluidite-ti i ndjenjës i ciklit “Frymë” ia lë vendinlakuriqësisë së ftohtë të imazhit, psh. në poez-inë “Koncert”, gruaja barazohet me një copëmishi harruar në dritare e bashkëshorti i saj cilë-sohet nëpërmjet tiparit mbizotërues (dashurisëimpersonale për pushtetin) si njeriu-kolltuk.“Ditë të pajetuara” mbyll shtatëshen ciklike.Ditët e pajetuara në konceptin e Erebarës nukjanë ditët prospektive që do të vijnë, por më sëshumti refleksioni I Unit për ditët bosh, ditët ebraktisura mizorisht nën kthetra nate (“E brak-tisa ditën mizorisht”) , ditët kur qënia ndihetme përgjysmë gjymtyrë, përgjysmë argument,me ajrin që peshon rëndë në gjoks (“Refuzi-mi”), me erën që fryn humbëtirave të shpirtit(“Oqean”), etj.Si përfundim duhet thënë sepoezia e Erebarës është tharm poetik i shpirtitqë reflektohet herë si ëndërr që kërkon rrënjëtnë paqen e brendshme a botërore, herë si dashuriqë mbush ajrin e të deh me praninë dhe mung-esën, herë si libido që kërkon shfrenim e herë sifrymë që mbush ashtin. Paqe pa profet karak-terizohet nga kalime të fista nga fluiditeti ajrori ndjenjës në ashpërsinë ekspresioniste tëimazhit. Ekonomizimi i fjalës poetike bën qëpoezia e Erebars, shpeshherë të jetë e thukët nënjësi formale (rreshta, fjalë), por me dendësitë madhe semantike e ndjesore. Në mbyllje,poezia e Erebarës me natyrshmërinë e vargutdhe fjalës vjen si një shkulm tronditës, që lëpeshën pas , atëherë kur libri mbyllet.

Poeti shqiptaro-kroat Tomislav Marijan Bilosniç merr çmimin “Vlado Puljiç” në Mostar

Bilosniç merr votat unanime te jurisë“Përmledhja voluminoze me vjersha “Afrika” është pak sa më ndryshe, nga se në ndërkohë ka zgjuar interesimtë madh të kritikës letrare dhe për te janë shkruar numër i konsiderueshëm vrojtime, shqyrtime dhe esse cilësor.”

Nga MUSTAFA SPAHIU

Në Shtëpinë Kroate të dukës Stjepan Kosaça, në Galerinë e mbretëreshes Katarina Kosaça, në qytetin Mostar (Herce-

govinë), SHSHK të Herceg-Bosnjës nën patr-onatin e qytetit të brigjeve të lumit Neretva,Mostarit, Dega e veprimtarisë shoqërore, përherë të parë më 21 nëntor, e ndau të sapo theme-luarin Shpërblimin ndërkombëtar letraro-artis-tikë të emërtuar si pas poetit e piktorit te mirën-johur mostaras Vlado Puljiç.

Shpërblimi i parë “Vlado Puljiç” sipas men-dimit të komisionit dhe vlerësimit profesional itakoi shkrimtarit të shquar e piktorit të mirën-johur Tomislav Marijan Bilosniç (kroato-ar-breshit me prejardhje e gjenezë shqiptare ngaRumia e Malësisë së Shkodrës që nga viti 1726- nënvizimi im), i cili është nga qyteti i Zarës,përmblejdhjen e tij me vjersha lirike “Afrika”nga edicioni i Unionit 3000 vjetë “ Za dar” (Përdhuratë) po nga Zara, botuar më 2011.

Përmledhja voluminoze me vjersha “Afrika”është pak sa më ndryshe, nga se në ndërkohë ka

zgjuar interesim të madh të kritikës letrare dhepër te janë shkruar numër i konsiderueshëm vroj-time, shqyrtime dhe esse cilësor. Në këtë inter-val kohor u gjenden në shqyrtim më të ngushtetë këtij shpërblimi me veprat e tyre edhe poetëtme prestigjioz jo më pak te rëndësishëm. Përm-bledhja me vjersha “Afrika” është vazhdimsi epashkëputshme e lirikës më sublime refleksive-filozofike e TM Bilosniç-it. Në opusin e tij tëgjërë është e rëndësishme esencialja e mëparshmee veprave të shpërblyera të këtij autori siç janë“TIGRI” rikënduar me sukses në shqipe, Tiranë,2011, nga autori i këtyre reshtave me sime bijë;(Shpërblimin ndërkombëtarë “Ilinden”, Shkup dhe“Trëndafilat e kuq të Elbasanit”) dhe vepra tjetërpoetike “Molitve” (Lutjet) e vlerësuar me shpër-blimin “Tin Ujeviç”. Vepra me vjersha “Afrika”është në suaza tematiko-motivore homonime qëvet imponohet si shtylla qëndrore, bosht i men-dimit ekzistencial dhe esencial i autorit. Hapësira eAfrikës gjithashtu është e njëvlershme në hapësirëne vjershes, gjegjësisht hapësirë e egzistences kuautori bën gjurmime duke e kërkuar egzistencen evet nga parahistoria deri tek më bashkëkohorja,

pra prej egzistencës së hapësirës mitologjikenëpërmjet njëmendësisë së realitetit-politik, e cilanga parandjenja lirike rritet në vërejtjen e ngje-shur të kohës; klithmë dhe ulërimë tmeruse paraardhjes së papritshme të vërtet globale.

Krahas veprës “Afrika” të Bilosniç-it, për Shpër-

blimin ndërkombëtarë letrarë “Vlado Puljiç” garu-an numër i konsiderushem me autorë të mirënjohurnga Bosnja-Hercegovina, Kroacia, Mali i Zi (Mon-tenegro) me veprat e tyre të botuara prej 1 tetori2010 deri me 1 tetor 2012. Shpërblimi në fjalë për-bëhet nga pllakati dhe një shumë e konsiderueshmetë hollash. Në programin e shfaqur u nda shpërbli-mi poetik “Vlado Puljiç”, ku ishin edhe të pran-ishëm prindërit e Vlados, publiku letrar i qyteta-rëve të shumtë mostaras, natyrisht morrën pjesë nëkëtë ngjarje muziktarët e shquar Josip e MarkoPalameta (arbëresh), nipërit e të ndjerit Vlado Pul-jiç, aktorët Maja Lasiç, Robert Pehar, Sherif Aljiçdhe poetesha Alma Fazil-Obad, kuarteti i orkestrëssimfonike Mostar. Programin e organizoi dhe erealizoi Alma Fazil-Obad, derisa TM Bilosniç-itsi laureat i parë dhe meritor me aklamatizmin e tëpranishmëve, Shpërblimin ia dorëzoi poetesha mepërmasa ndërkombëtare zonja Marina Kljajo-Radiç, presidente e SHSHH të Herceg-Bosnjës.Në emër të javorës më prestigjioze “NACIO-NAL”, në emër të lexuesve të devotshëm dhe nëemrin tim personal poetit e piktorit TMB, vëlla ilisit të qumështit i urojmë sukses e shëndet...

Për vëllimin poetik “Paqe pa profet”, të Mimoza Erebarës

Kthimi i dashurisë në hi“Paqe pa profet, është dekodifikimi poetik i një filozofie që ka si vektor paqen e dëshiruar,të artikuluar si ëndërr a realitet të munguar. Në rrafshin sintagmatik paqja e Erebarës njehsi të barasvlershme dashurinë, harmoninë, qetësinë, rritjen, të cilat kërkohen me çdo kusht.Kjo domosdoshmëri e saj, kushtëzon përcaktorin e titullit, pa profetë. Emrat (qofshin dheprofetësh) humbasin identitetin e tkurren përpara rëndësisë e sublimitetit të paqes. Nëse

lufta (qoftë dhe e drejtë) ushqehet nga emrat, le të jetë paqja e paemërt.”

18/ E Diel,13 janar 2013nacional KRITIKË

Nga MARK SIMONI

1. Përherë kammenduar se qeniet epara që kanë banuarfantazinë e fëmijëvejanë kuajt, të ardhurprej përrallash elegjendash, historishmistike, librash endodhish. E aq mëtepër atëherë kur mbikuaj ikin kalorës tëçmendur, fantazia efëmijëve harliset,merr trajta të çuditshme, skutat e fshehta të kokëssë të vegjëlve mbushen me ngjarje të habitshme,njerëz që bëjnë çudira, emra të frikshme kalashë,stema e flamuj, që me figurat e tmerrshme mbi totë kallin frikën dhe fantazinë.

Imazhet e kuajve janë sëmundja e fantazisëfëmijnore. Kuaj përrallash e legjendash, kuaj his-torikë, madje dhe kuaj të çuditshëm katundesh tëlargët e të humbur, sillen kujtimeve të mugëta bren-da kokave të vogla. Vërtetë kur mbi këto kuaj kaudhëtarë të luajtur mendsh, kalorës të krisur e tëçuditshëm që përherë janë nisur për diku që vetëmato e dinë dhe askush tjetër, atëherë ndodh mrekul-lia. Bota e fëmijëve bëhet më e madhe, mbushetme vringëllima armësh e gjak, pabesi dhe udhë-time të largëta për në vende të pashkelura, lugje ebjeshkë të panjohura, heronj fitimtarë apo të vrarënë njëmijë mënyra, kuaj të verbër, luftëra të shen-jta e urdhra mistikë, lajmëtarë mortesh e gjëmash,lahutarë që shkojnë të këndojnë heroizmat e tëvdekurve, (ai që mund të quhet teli i lahutës nukështë gjë tjetër veçse jele kuajsh të egjër), kuaj qëkthehen prej Jutbine përrojeve me gjak, kalorës tëdalë mendsh të hipur mbi kuaj imagjinar por kuajs’ka askund, kavalierë legjendash që kanë dalë prejandej dhe shëtisin xhadeve moderne të botës, kalii çuditshëm i Kostandinit që s’është gjë tjetër veçse pllakë varri, rrëmbime robinash hipur mbi vithetë kuajve. Fantazia e fëmijës shëtit pafund mazgal-lave të fshehta nëpër oborrin e botës. Ajo gjallëro-het si asnjë herë tjetër, hidhet mbi të e rend, kalëronhipur mbi fantazinë më të çmendur. Më vonë, nëskutat e fshehta të kokës së fëmijëve hyjnë kuj-time, personazhe e fantazi të tjera. Dhe ato, rrinëaty gjatë, për aq kohë sa njeriu është i vogël. Vetëmatëherë kur njeriu nis e rritet, shumë prej ndodhive,imazheve, ngjarjeve fëmijnore dalin nga bujtina ekokës, ikin e harrohen përgjithnjë. Të vetmit qënuk e braktisin asnjëherë, kurrë, kujtesën e njeriutjanë pikërisht imazhet e kuajve të famshëm dhekalorësve në zë. Njeriu duke u rritur në një farëmënyre çlirohet prej fantazisë fëmijnore, vegimevetë dikurshme, letohet përditë nga fëmijëria e vet,nga ndodhitë e saj, nga rrëfimet tronditëse.Megjithatë është diçka që e mbanë akoma pengatë, përherë lidhur me atë kohë të fëmijërisë. Ësh-të pra, gracka e imazheve të kuajve të çartallosurdhe bëmat e çuditshme të kalorësve të çmendur.Kështu që në një farë mënyre kalorësia mbetetpërralla më jetëgjatë e njeriut. Aventura e saj ar-kaike vetëm sa tenton të bëhet ndonjëherë mod-erne, dhe nganjëherë vetëm sa ndërron modul,por si shije mbetet po ashtu zanafillore, e dikur-shme, po me atë shkëlqim, po aq magjepsëse dhetunduese si dikur, në kohërat e fëmijërisë së her-shme. Pikërisht sjellja si kavalierë i të rriturve,është padyshim jehonë e kujtimeve të vogëlisë,ku vazhdojnë të rrinë akoma e përditë kalorësit edikurshëm fisnikë, që rendin hipur mbi kuajt etyre. Secili nga ne e ka kalorësiakun brenda vetes,përderisa ka dëshirën për të shkuar drejt aven-turës, drejt vendeve të pashkelur e të çuditshme,drejt rrisqeve.

Kuajt edhe veçmas kalorësve kanë shenjtërinëe tyre, kanë po të njëjtën lavdi. Dhe ashtu të vet-muar kanë bërë që bota të ndjekë bëmat e tyre.

“Historia dhe epopeja e kalorësisë” një volum që e kthen kalendarin e ngjarjeve kalorësiake në një disiplinë

Historia e vjetër është histori kalorsiake*“Libri “Historia dhe epopeja e kalorësisë” është një volum që e kthen historinë dhe kalendarin e ngjarjeve kalorësiake në një disiplinë. Ka skedim

skrupuloz të të gjithë kronologjisë, ngjarjeve kruqale, personazheve dhe traktateve, rregullave dhe Urdhërave, lavdisë dhe rrënimit të tyre, letërsisë që umor me kalorësinë dhe tërë dinamikë që thamë. Me këtë libër krijojmë një ide të qartë mbi origjinën legjendare dhe origjinën historike që ka kalorësia.”

Kali i Kaligulës, kali që tërheq karrocën me flakëdhe e zbret nga Olimpi, kali me flatra, dhe Pegasotë tjerë, e kanë dinjitetin në vetmimin e tyre, janëplot shkëlqim e mister, sa nuk kërkojnë e as duansajdisje nga të tjerët. Vetëm kur bëhet fjala përheronjtë mbi ta, atëherë ndërron puna, kalorësit emarrin shpesh mbi vete dritën e famës, ryben elavdisë, dhe rriskun e ndodhive po ashtu. Sa herëkemi dëgjuar që kuajt kthehen të përlotur, të rraska-pitur e gërmuq nga sheshet e luftërave, mbasikalorësi i tyre është vrarë, apo rrinë atje mbi kokëne të vrarit kur ai jep shpirt. Por ka dhe heronj qëkanë po aq lavdi sa dhe kali i tyre. Këto të dalënga fantazia e shkrimtarëve që janë marrë me his-tori fisnikësh e vepra kavalereske. Nuk ka aspakmë shumë lavdi Don Kishoti nga Rosinanti i tij.Kali i Trojës, në fantazinë e fëmijës nuk ka shkël-qimin e të tjerëve. Ai është një kalë tjetër lloji,kalë me rreng. E veçanta e tij është tek tipi ikalorësve të fshehur në të, dhe tek gjithë ajo his-tori me rropamë që ndodhi më pas.

2. Duke i hedhur vetëm një sy, sado shqitas,kalendarit të madh të ngjarjeve të historisë sëvjetër, e kupton menjëherë se ajo periudhë e gjatë,një histori e tërë për shekuj e shekuj, nuk ështëgjë tjetër veçse histori kalorësish e kalorësie. Përrreth pesëmbëdhjetë shekuj, në oborrin e trazuartë botës, ngrihen e bien shtete e kombe, rendinkryqtar e marshojnë kryqëzata, themelohen Ur-dhëra nga më të çuditshmit, sillen pelegrinë,bëhen traktate, tregtarë e matrapazë të fshehtë ibien kryq e tërthorë Evropës, shfaqen emblemanga më misteriozet me elementë të frikshëm emistikë, luhen varre të shenjtë.

Duke qenë se në prag të shekullit të pestë niskalimi i ushtarëve nga tribu në kalorës, kjo mundtë quhet dhe si periudha ku zë fill kalorësia dheepoka e gjatë e saj. Tre mijë ushtarë kthehen në tëkrishterë. Kalendari na dëshmon ngjarje të vrul-lshme, kontinenti nuk gjen më rehatinë e më-parshme. Frankët fitojnë mbi Alamanët e Tolbi-akut, tributë “Cimbre” shpallin luftë anglo-sak-sonëve, Emiri Tarik i arabëve pushton Spanjën,Aliu (dhëndri i Muhamedit) shpallet kalorësi i parëi Islamit, Kalifi Omar, merr Jerusalemin, gadishulliIberik zaptohet i tëri nga arabët që aty themelojnëkalifatet e tyre, mbi malet e Asturias themelohetmbretëria e parë e Krishterë në Spanjë, mbreti ifrangave Karl Marteli ndalon arabët.

Viti 800 është ndoshta pragu që e ndanbiografinë e kalorësisë. Në atë kohë kalorësia delnga legjenda e miti dhe futet në disiplinën e his-torisë së dokumentuar. Panorama nuk është fare eçetë. Arabët pushtojnë Italinë e jugut, dhe pas njëgjysmë shekulli e lëshojnë atë, skandinavët kthe-hen në të krishterë, tributë strehohen në Islandë, tëkrishterët e Spanjës themelojnë kontenë e Kastil-ias, turqit selçuk marrin Jerusalemin, Sidi legjen-dar çliron Valencian nga arabët, nis kryqëzata eUrbanit të Dytë deri në Azinë e vogël, kryqtarëtmarrin Jerusalemin, Gofredi i Bulionit fiton titullin“Avokat i Varrit të shenjtë”, krijohet vëllazëria përndihmën e pelegrinëve që do të quhet “Urdhri spi-talor i Shën Gjonit” e më vonë Kalorësit e Maltës.

Pas tërë këtyre ngjarjeve nis të reagojë dheajo që mund të quhet letërsi. Bash të kësaj kohejanë “Kënga e Orlandit”, “Kënga e Gulielmit” dhe“Pelegrinazhi i Karlit të madh”, këngë qëmrekullojnë një kontinent të tërë, që i japinnjerëzve një vetëdije tjetër nga ajo e mëparshmja,vezulluese dhe tronditëse njëkohësisht. Lavdia ekalorësve shkon deri në cepat më të largët, deriatje ku mundin të mbërrijnë këto këngë.

Në Spanjë del “Kënga e Sidit” (dokumenti iparë poetik që flet për luftën mes arabëve dhe tëkrishterëve në Gadishullin Iberik). Poeti më imadh i Mesjetës para Dantes, Kretien i Troyesshkruan romanet e ciklit Breton që i kushtohenheronjve të Urdhrit të “Tryezës së rrumbullakët”.Fillon dekadenca e poezisë trobadorike dhe e gju-hës me të cilën shkruhej ajo. Nga Franca e deri në

Gjermani përhapet e këndohet e këndohen“Këngët e dashurisë sublime”.

Bota kalorësiake mbanë frymën, po vijnë nëhistori Tempullarët. “Urdhri spitalor” kushtëzo-het ushtarakisht dhe frat Gjerardi është i pariMjeshtër i Madh, kalorësit e Varrit të Shenjtë unënshtrohen rregullave agustiniane. Tetë prej tyrethemelojnë në Jerusalem “Urdhrin e Tempullit”.

Diku mes këtij nervoziteti luftrash e push-timesh shkëlqen një dasmë. Eleonora e Gjerman-isë martohet me mbretin Luigj të Francës. Krijo-het në Spanjë “Urdhri i parë Femëror”. Eleonorabën martesën e dytë, tani me Henrikun e II. Delkronika e parë e mbretërve të Kastilias, në Egjiptvjen në pushtet Saladini, (periudhë e gjatë ku Sal-adini është protagonist me bëmat e tij).

Gjeografia e bëmave kalorësiake zmadhohetpa masë. Mbërrin në qosh të Azisë. Rreth shekul-lit të 12 nis në Japoni të zotrojnë shogun-ët dhe nëkëtë periudhë zhvillohet fenomeni i samurajëve.Xhinxhis Kani mbledh tributë mongole dhe trembEuropën. Më vonë do të shohim që tartarët e BatuKhan kërcënojnë kufijtë e Evropës.

Historia e kalorësve dhe e kuajve është historinë lëvizje, duke shtegtuar drejt vendeve të largët,drejt pusish të fshehta, drejt bëmash misterioze.Madje është pikërisht kjo shpejtësi që i ka dhënëatë energji, impuls, dinamikë e ritëm historisë sëvjetër dhe periudhave të saj. Fati i asaj kohe kaqenë i lidhur kryekëput me fatin e kalorësve, ur-dhrave kalorësiake, bëmave të këtyre njerëzve qëshëtisnin nga njëri cep i botës në tjetrin , hipurmbi kuaj që iknin revan. Pikërisht ngjarjet dhebëmat e kalorësisë bënë që ajo kohë e trazuar tëmos bjerë kurrë në gjumë.

Lind në Kostandinopojë “Urdhri Konstand-injan i shën Gjergjit” (urdhri më i vjetër që funk-sionon dhe sot e kësaj dite). Shfaqet RikardZemërluani. Vdes Saladini (personazhi myslimanmë i nderuar në Mesjetë nga evropianët, ndër tëtjerë dhe nga Dante Aligeri). Peshkopi Albertthemelohet urdhri “Shpatëmbajtësi” që më vonëdo të shkrihet me urdhrin “Teotonik”, në Kostan-tinopojë themelohet Perandoria Latine e Orientit,masakra e tmerrshme në Beziers, shfaqet fenom-eni i mistershëm i kryqëzatës së “Djelmënisë”,vjen Kryqëzata e 5, Shën Françesku është nëEgjipt, polakët themelojnë urdhrin e “kalorësit eDobrinit”, Veldemari i II i Danimarkës, Frederikui II martohet me Izabelën e Brienës, princat gjer-manë fitojnë dominimin e Balltikut, Kryqëzata eVI. Jarosllaviç mund danezo-suedezët e Nevit ndajdo të quhet Nevskij. Merret Mali i Sigurt, Jerusa-lemin e marrin përfundimisht myslimanët ndërsanë Spanjë bien kalifatet e Kordovës dhe Seviljes,zihet rob Luigji IX dhe pengu lirohet kundrejt 400mijë dukatë të artë (paguar nga tempullarët), Tokae Shenjtë, bie fortesa Krak e kalorësve (fortesamë legjendare e të krishterëve), mamlukët plaç-kitin Çiliçanë, frangët ikin nga lindja, Kastilianëtçlirojnë Spanjën (veç Granadës). Vite të gjata per-sekutimi ndaj tempullarëve, kalorësit Teotonikë,Papa Klementi V ratifikon “me vulë” shkrirjen e“Urdhrit të Tempullit”, shkojnë në turrat e druve,digjen të gjallë kalorës të Tempullit bashkë meMjeshtrin Zhak De Mole, Tempullarët e mbeturnën përkrahjen e Dionisit të Portugalisëthemelojnë “Urdhrin e Milicisë së Krishtit”, nëSuedi “Urdhri i Serafinëve” (ndryshe “i Keru-binëve” ose “i Kordonit të Kaltër”), Eduarti i IIInë Angli, “Urdhri i Medaljonit”.

Ramon Llull mbështetur mbi legjendat shk-ruan librin e “Urdhrit të Kalorësisë”. Del poe-ma “Meliador” e Frojssard-it (që na kujton tra-ditën arturine), duke bërë bashkë histori tëcikleve bretone dhe atyre karolinge. Në prag tëshekullit të 14 mblidhen në librin “treqind nove-la” dëshmi të jetës kalorësiake. Shkrimtari dhekëngëtari i shesheve dhe rrugëve, Andrea DaBarberino, shkruan “Mbretërit e Francës”, mehistori të ripërpunuara. Një prozë anonime rreth

legjendës së Karlit të Madh, Bojardo shkruan“Orlandi i dashuruar”.

Mbreti Ladislavo i II i Polonisë, “Urdhri ishën Mikelit”, Perandori Sigismondo themelon“Urdhrin e Dragoit të Rrëzuar”, “Urdhri i Ele-fantit” i Kristianit të II të Danimarkës, del njëlibër satirik i Pulcit rreth sipërmarrjeve kalorë-siake, botohet romani “Vdekja e Arturit” e To-mas Malory (autorësia e të cilit do të tregohetvetëm pas pesë shekujsh), ekzekutimi nga per-andori Maksimilian i I i robërve mbas dorëzimit(që si akt do të quhet dhunim i çdo rregulli kalorë-siak), Ariosto shkruan “Orlando i tërbuar”, përça-hen kalorësit teotonikë dhe Mjeshtri i Madh Al-berti lidhet me protestantizmin, spitalorët zënëvend përfundimisht në Maltë, krijohet një urdhëri hapur edhe ndaj kristianëve edhe ndaj mysli-manëve (Urdhri i Tunizit dhe i Borgonjës), nëSkoci hapet “Urdhëri i Shën Andresë”, vdes nërrethimin e Maltës nga turqit pirati i dhunshëmDërgut Pasha, persekutohen në Francë kalorësite urdhrit, Napolon Bonaparti pushton Maltën dhekonfiskon pasuritë e “Urdhrit...”

Torkuato Taso shkruan “Jeruzalemi i çliruar”,nisin të përhapen në Spanjë romanca nga reper-tori historik i kalorësisë, Servantesi shkruan “DonKishotin” (që në një farë mënyre shpall fillimin eperëndimit të kalorësisë), publikohet një poemëheroiko-komike e Aleksandro Tasonit me sfondkalorsiak, publikohet një sagë tragjike me një temëtë përdorur në letërsinë japoneze mbi shogun dhesamuraj, pastaj vjen Valter Skoti me “Ivan Hoe”roman me frymëzim kalorësiak, pas tij dhe një libërpo kaq i suksesshëm sa dhe “Ivan Hoe” po i ValterSkotit, editoriali i d’Alezcios ku ideali kalorësiakbëhet pretekst patriotik, botohet “Beteja e Ben-eventos” i Françesko Guerraçit ku e shkuara traj-tohet si në veprat e rilindjes, Lordi Alfred Tenisonshkruan poemën tregimtare “Idilet e Mbretit” embështetur mbi legjendat për Mbretin Artur,Themelohet urdhri i parë kolonial anglez “Ylli iIndisë”, Selia e shenjtë miraton normat e reja tëurdhrit teotonik. Këtu bie perdja e kësaj skene tërëndë, marramendëse, të shkëlqyer e të zymtënjëkohësisht, plot lavdi e disfata, me heronj, rob-ina, gjak, rrëmbime, luftra, stema dhe flamuj.

3. Libri “Historia dhe epopeja e kalorësisë”është një volum që e kthen historinë dhe kalen-darin e ngjarjeve kalorësiake në një disiplinë. Kaskedim skrupuloz të të gjithë kronologjisë, ngjar-jeve kruqale, personazheve dhe traktateve, rreg-ullave dhe Urdhërave, lavdisë dhe rrënimit të tyre,letërsisë që u mor me kalorësinë dhe tërë dinamikëqë thamë. Me këtë libër krijojmë një ide të qartëmbi origjinën legjendare dhe origjinën historikeqë ka kalorësia. Trajtohen kryqëzatat që invaduanTokën e Shenjtë dhe Europën. Në faqet e kësajantologjie historike plot ngjarje informohemi mbikalorësinë si institucion (Ritet e fillesës, “Kalorë-si i fundit” dhe Urdhërat dinastikë). Njihemi meimitime dhe analogji me kalorësinë evropiane,(Dragojtë kinezë, Yjet e Afrikës, Perandorët eAmerikës, Kalorësia islame, rrënjët e integralizmit,Urdhëri i vrasësve, Modelet evropiane, Samurajtetj.). Një vend të rëndësishëm në këtë volum zënëedhe komentet e analizat rreth Letërsisë Kalor-siake (Këngë bëmash dhe romane fisnike, “Mine-sang”-u gjermane dhe “Favolelli” italiane, vepratë Ariosto, Tasso, Bojardo, Pulçi, periudhën ngaSidi deri tek Don Kishoti, heronjtë romantikë Ivan-hoe dhe Fieramoska).

Lexuesi që del nga ky libër doracak nuk kamësuar një grusht dijesh, por shumë më tepër sevolumi i këtyre faqeve. Ka në vemendjen e tij tash-më panoramën energjike të plot 15 shekujve. Dukeqenë se historia e kalorësisë, epopeja e saj, nukështë aspak më e ngushtë se historia e vjetër, porështë vetë shkëlqimi dhe realiteti i saj, themi qëduke qenë se kemi shfletuar “Historinë e Kalorë-sisë”, së bashku me të kemi tagrin e njohjes sëvetë historisë së vjetër.

nacional19/ E Diel,13 janar 2013 ESSE

Nga HYQMET ZANE

Vlerësimi për shkrimtarin e shquar BilalXhaferri si “Nderi i Kombit’ përkrahHasan Tahsinit, ka qenë një nga nderimet

që mbeten në kujtesën e kombit. Për shkak të ve-prës që shkroi dhe për integritetin që pati, shkrim-tari ynë i madh duket se ende shqetëson ndokëndapo atë pjesë të të ashtuquajturës elitë që në këtëjubile një shekullor të 100-vjetorit të Pavarësisënuk u tha një fjalë, askujt nuk iu kujtua që ta uron-te publikisht ditëlindjen e 77 të këtij meteori tëletërsisë shqiptare më 2 nëntor. Ndoshta motra etij, por edhe të afërmit, pa folur pastaj edhe përdashamirësit dhe fansat e këtij shkrimtari, të gjithëdo të ndjenin se Bilal Xhaferri meriton jo vetëmtë kujtohet, por edhe të nderohet siç e kërkon za-koni shqiptar. Nuk është një titull “Nderi i Ko-mbit” që të jep kënaqësinë, se sa kujtesa e veprësdhe jetës së tij, po aq sa edhe fokusimi në të gjithëliteraturën që ka lënë pas ky bilbil i letrësisë.

Shpesh kur kujtojmë Bilal Xhaferrin, paralel-izmi i kujtesës shkon tek Ismail Kadare. Përse dotë pyesë lexuesi. Sepse spekullantët dhe matrapazëte letërsisë dhe të politikës kërkojnë të përplasinkolosët që njeri prej tyre të thyhet, të mposhtet. Dhenë këtë rast ai që do mposhtet nuk është vetëm Bi-lali, por edhe Ismaili. Se duke goditur Ismailin,goditet edhe Bilali, se letërsia jonë e vlerave të vërte-ta dhe jo ajo e realizmit socialist, nuk mund të ishtee tillë pa penën e Bilal Xhaferrit dhe Ismail Ka-daresë. Bilali nuk mund të thyhet se tashmë vepra etij është e përjetësuar edhe për shkak të ribotimit qëiu bë në disa volume veprës së tij. Por as IsmailKadare nuk mund të thyhet se nuk e meriton dhe senuk mund të lidhet emri i tij me atë të Bilalit. Pastajvepra e Kadaresë është identiteti ynë kombëtar.Kolosët mbeten dhe respektohen si të tillë. Unë ekam dëgjuar disa herë dhe e kam intervistuar Ka-darenë. Është njëintervistë që i kam marrë unë Is-mail Kadaresë për Bilal Xhaferrin në maj 11996tek Shtëpia Botuese “Onufri” në Elbasan”.

“Ju e dini fare mirë se, nëse ka shkrimtar qëështë kritikuar në Shqipëri, jam unë. Nuk ka sh-krimtar që i është hedhur baltë në atë kohë si mua.Antisocialist jam quajtur, dekadent, modernist etj.Kush nuk shkruante, por në shtyp kanë dalë shumëpak. Zakonisht shteti shqiptar nxiste kritikënkundër shkrimtarëve. Goditini !, - u thuhej, - mose çani kokën. Dhe është e vërtetë se kurrëkushnuk dënohej se godiste një shkrimtar. Është ab-surditeti më i madh të mendohet që një shkrimtarqë bën një kritikë të majtë të dënohet. Kjo ështëpër të qeshur. Çdo njeri, çdo nxënës shkolle, po të

Një kujtesë për Bilal Xhaferrin edhe pas 100-vjetorit të Pavarësisë

Kur kujtojmë Bilal Xhaferrin,paralelizmi shkon tek Kadare

“Shpesh kur kujtojmë Bilal Xhaferrin, paralelizmi i kujtesës shkon tek Ismail Kadare. Përse do të pyesë lexuesi. Sepse spekullantëtdhe matrapazët e letërsisë dhe të politikës kërkojnë të përplasin kolosët që njeri prej tyre të thyhet, të mposhtet. Dhe në këtë rast ai

që do mposhtet nuk është vetëm Bilali, por edhe Ismaili. Se duke goditur Ismailin, goditet edhe Bilali, se letërsia jonë e vleravetë vërteta dhe jo ajo e realizmit socialist, nuk mund të ishte e tillë pa penën e Bilal Xhaferrit dhe Ismail Kadaresë.”

Nga BAJAME HOXHA - ÇELIKU

Të dashur miq

Me hidhërim të thellë po ju njoftoj për tëndarë bashkë me ju dhimbjen time tëmadhe e cila me goditi përfundimisht

dhe më preu krahet e fluturimit në prag festen eVitit të Ri 2013. Pikërisht më 19 dhjetor, në njëditë plot diell, plot shkelqim, im shoq, bashkeshortiim, shoku im më i dashur, shoku im më i ngushtë,shoku me të cilin kapërcyem hendeqe e tela, që urritëm sebashku në ato kampe të thella, që ndamëdhimbjet e thella gjatë vuajtjeve të pafund nëpërkampet e internimit, Ndërroi jetë pas një ataku nëzemër në moshën 57 vjeç, duke pire kafe te kafe“Tajvani” Tiranë. Nje ditë plot diell e mbushurme gëzim për të dhe për të gjithë familjen pasigjyshi i tij, Tahir Avdulla Hoxha, U shpall pasvdekjes “Qytetar Nderi” Nga Bashkia e Tropojes,dhe mua me rastin e 100-vjetorit të pavarësisëkombëtare. Ganiu im i dashur, dashuria ime hynore

shkonte atje, merrte guximin të sulmonte. Pse keshkruar kështu, pse nuk ke shkruar për punëtorët,pse këtë, pse s’bëre atë. Ishte një rrugaçëri, njëterrorizëm i ndyrë koomunist në të gjithë Lindjen.Shkimtari ishte fajtori gjithmonë. Çdo njeri duhett’i shante shkrimtarët. Dhe shtei i përkrahte sevetëm udhëheqësit e shtetit duhet të nderoheshin.Prandaj është absurde të mendohet se mund tëdënohet dikush se kritikoi një shkrimtar. Aq mëpak të dënohej Bilal Xhaferri se më kritikoi mua.Unë nuk i njoh këto prapaskena të ndyra. BilalXhaferri shkoi në Amerikë. Ka qenë një shkrimtari talentuar. Bilal Xhaferri është shkrimtar që doli ilirë i pari. Ishte shkrimtar i aftë.

Çdo njeri me mend në kohë nuk e beson njëgjë të tillë dhe, në fund të fundit, ju e bëni njëpyetje: Ju çamët ankoheni me të drejtë se nuk jeniparë me atë dashamirësinë që duhet të shikohet,jeni parë si çdo pakicë që ka mbetur jashtë kufijëve.Çdo vend ka një prirje të keqe ndaj pjesës tjetërjashtë kufirit, ka ftohtësi. Edhe çamët e kanë pë-suar dhe kanë vuajtur nga kjo gjë. Një izolim kaekzistuar për ta, një prirje veçimi. Tani ju keni njëshkrimtar të shquar, më të shquarin shkrimtar çam.

Atëherë pse kjo këmbëngulje që këtë shrimtar patjetër ta vëmë në kundërvënie me një shkrimtartjetër? Unë jam më i njohur se ai. Prap duhet izolimnga ju? Kjo lloj pseudoarmiqësie artificiale bënqë fanatikët e rinj të vihen kundër fanatikëve tëvjetër. Nuk kuptoj se çfarë kërkohet në këtë gjë?Pse duhet krijuar veçime përsëri? Kjo për muanuk ekziston. Edhe unë në mbeldhje kam qenë. Ungrit Fadil Paçrami dhe i tha: “Na dole ti me babatë pushkatuar të na mësosh partishëmrinë neve”.Këto të thëna në mënyrë arrogante, sigurisht. Jakjo qe e gjitha. Në këtë mënyrë, kur sulmoheshinshkrimtarët, shteti duartrokiste. As që mund tëkonceptrohej që shteti të mbronte shkrimtarët nëatë kohë. Ata ishin si gjysmë të internuar. Dhe asqë mund të mendohet se Bilal Xhaferri u perseku-tua se kritikoi Ismail Kadarenë. Kjo është njëgënjeshtër. Kjo është e gjitha”.

Mos ndoshta ka faj Kadare që nuk u kujtouaBilal Xhaferri? Jo, kurrë jo. Cfarë bëri ShoqataÇamëria, PDIU apo ata që krenohen me Bilalindhe veprëne tij, marrin edhe doktoratura apo kre-kosen duke mos ia përmendur emrin në njjë përv-jetor kaq madhor në historinë tonë kombëtare.

Do ta pyesja në distancë kritikun Rexhep Qos-ja që më së shumti është kthyer në një kritizer përSali Berishën dhe punën e tij si kryeministër, se sanjë letrat apo analist, duke shmangur hapur dhe menjëanshmëri të theksuar opozitën, duke dëshmuarse është thjesht një socialist se sa një demokrat nëshpirt. As ky i mbajtur për kritik nuk ka thënë njëfjalë për Bilal Xhaferrin në këto rrugëtimet e tij.Siç duket ka frike se mos i thonë gjë pinjollët ediktaturës dhe nuk e pret kush ma në Shqipëri.

Këtë vit Bilali do të mbushte 77 vjeç dhe po tëishte gjallë ai, do të shpërthente me talentin e tij dukezhbiruar në thellësitë e shekujve si me Krasta Krause famshëmu. Hapur duhet thënë se Bilali ishte njëatdhetar i madh që u plagos në 100 vjetorin e Lidhjessë Prizrenit në Çikago, kur do të mbante edhe fjalëne rastit. Ndërsa në 100 vjetorin e Pavarësisë që për-gatiti Lidhja e Prizrenit, Bilali nuk u kujtua.

Ai u shkeput si një yll duke lenë pas nje shkël-qim .Bilali për fat të keq nuk arriti të gëzonte rëniene regjimit të urryer ,por ndoshta e kishtë ndier qëbisha ishte në vitet e fundit të përpëlitjes, sepsekishte filluar të hante kelyshët e saj. Por vepra eBilalit nuk mundi të “hahej” nga bisha e kuqe sekushërira e tij Ballkëze Halili ia ruajti, Namikmane, po ashtu bëri të pamundurën për të ruajturç’të mundëte edhe pse rrezikonte shumë, po aq saedhe Sabri Hamiti që e ruajti veprën në Kosovëdhe shkroi i pari për të. Të gjithë meritojnë mirën-johje, por nuk mund të falet harresa ndaj këtijkolosi të letrave shqipe nga bashkëatdhetarët parasë gjithash, ata që ai i deshi e shkroi për të bal-adën e dhimbshme. Ëndrra e shkrimëtarit ishte tëmartohej me vajzën e ëndrrave kur diktatura as nënjë kasolle nuk e linte të qetë duke i prishur edheëndrrën e dashurisë. Në këte përvjetor të lindjessë tij ne duhet të kujtonim atë që kurrë nuk mundte harrohet :të madhin Bilal Xhaferri, “Nderi iKombit”. Sidoqoftë, edhe pse vitet shkojnë e ikin,por edhe më shumë do ti shtojnë shkëlqimin e nje-riut që luftoi me një diktaturë. Nuk ishte forca,ishte vargu i nje biri, i një vëllai si grushta të fortëthyenin fytyra diktatorësh.

Bilal Xhaferri meriton shumë, shuëm më tepërse i japim ne se më shumë se i bëjmë nder ne atij,është ky kolos i letërsisë që na bën nder neve meveprën e tij duke merituar të cilësohet shpesh emë shpesh si “Nder i Kombit?.

Shkrimtarja vajton humbjen e burrit të saj besnik në vuajtje dhe dashuri

Homazh për shokun jetës“Ganiu im i dashur, dashuria ime hynore u nda prej nesh vetëm me vdekjen.”

u nda prej nesh vetëm me vdekjen. Na ndau vde-kja Gan! Për mua nuk ishte thjesht burri dhe babai mirë i tre femijeve. Ai ishte më shumë se kaq,më shumë se çdo gje tjetër për mua e për fëmijët.Ai ishte një hero i kohës.

I vetmi djalë i ri që kundërshtonte hapur komu-nizmit e egër ishte ai. Trimi që nuk i dridhej qer-piku, që nuk iu nënshtrua kurrë atij regjimi barbar,kurrë! Njeriu plot botë që mbështeta jetën plot be-sim tek ai, dhe për të arritur te njeri-tjetri s’ishte elehtë. Në atë kohë duhej të thyheje kohën, opinionebarbare e patriarkale. Ne ishim të fortë e arritëmnjeri-tjtrin me shumë sakrifica aq sa meriton njëdashuri vërtet e pastër. Dhe unë e dashurova mar-rëzisht se e meritonte, sepse ishte djali më i mirë,

më trimi, djali më i ndershëm, dhe djali më besnike më i pashëm që kisha njohur deri atëherë. Ishte iriu me vlera te pa tjetërsuara, njeri fisnik, që vintenga një familje fisnike, me tradita patriotike, menjë zemër të gjerë ku kishte vend për të gjithë.

Ishte njeri përparimtar me shokë shumë qëmburrusha me të. Njeriu që më zbukuroi krahunme gximin e tij prej qytetari të vërtetë në ato vitekrenarie, në atë rini të bukur brenda kampit e apelit.Ganu i harmonisë familjare, i dashurisë së madhe, ibuzëqeshjeve pranverore. Njeriu i paqes, njeriu iqytetruar deri te shpirti i tij i kulluar, që me lejoi tëshkruaja poezi ashtu siç i ndjeja pa censurë famil-jare e pa xhelozi. Ai donte që unë të isha poete evertetë me ndjenja të lira. E qava shumë zemrën

time se e desha shumë. U ndamë për jetë! Eh, S’nandau dot askush! As hipokritët, as operativët e sig-urimit, e as hetuesit gjakpires që na thërrisnin e nabënin presione psikologjike e tek Ganiu edhe tor-tura. Por ne! Na ndau veç vdekja e tij që qe më efortë! Medet! Do ta qaj gjithë jetën time Ganiun tim,zemrën time, shpirtin tim, pa harruar asnje fjalë të tij,asnjë këshillë, asnjë buzëqeshje të ëmbël e të çilter,asnjë kujtim sado i vogël që të jetë. E humbën fëm-ijët babanë e urtë, shokun e ngushtë, mësuesin e tyretë parë, e qanë me gjithë shpirt të katër fëmijët (Efejuara e djalit) se e kishin dhe shok e baba të mirë.E qanë dhe shokët me ngashërim përpara meje se edonin aq shumë sepse e meritonte lotin e dalë ngazemra e tyre e ngrohtë. E kush s’e deshi Gani Hox-hën? E kush nuk e deshi paqen? Të gjithë ata që enjohin, jam e bindur që e vuajnë shumë humbjen etij të parakohshme. Addio zemra ime e vërtetë! Uroj,dhe shpresoj të kesh marrë udhën e parajsës për tëmë pritur mua! Zemra jote që të do shumë.

Bilal Xhaferri Ismail Kadare

20/ E Diel,13 janar 2013nacional OPINION

Njëzet vjet më parë nuk ishte thjeshtë njëkontratë, ishte një frymëzim. Një besimfjale. Demokratët premtuan lirinë me ob-

jektivin e madh për t’i dhënë fund tiranisë, pastajerdhi ndryshimi. Një transformim që u quajt his-torik për shkak të rrënjëve të forta të lirisë qëthemeloi dhe barazisë ligjore, të të drejtës së sipër-marrjes së lirë dhe krejt asaj që u quajt si rendi i ri,lidhet me demokratët. Sido që në vitet 1997-2005vendi shpesh u ndalua, duke bërë edhe hapa dra-matik prapa, ajo që ishte punuar aq mirë nga ide-alistët e dhjetorit, nuk u shemb. Ndryshimi do tëvinte në korrik 2005. Sistemi i sigurisë së vendittë kërcënuar përjetësisht nga fiqnjët agresorë moripërgjigjen më të qartë duke anëtarësuar Shqipërinënë NATO, duke ofruar atë me tepër me SHBA-tëdhe aleatët pëerendimor nëpërmjet levizjes së lirëtë qytetarëve shqiptarë në kontinentin e premtuarnë dhjetor1990. Shpjetësia me të cilën kjo qeverirealizoi ndertimin e infrastrukturës rrugore, ishtebefasuese.Qytete dhe provinca që gjendeshinvetëm në hartë, për shkak të vshtirësve tëtmerrshme të lidhjes, u gjenden befasisht pranënjera -tjetres, përmes autoestradash dhe tuneleshtë klasit të parë. Ajo që kishte mbajtur peng zhvil-limin e këtij kombi prej mijëra vjetësh, komuniki-mi përmes rrugësh të ngushta dhe torturuese derinë deshperim, mori zgjidhje për dy mandate, dukekrijuar një komb modern të komunikimit shum-fish nëpërmjet 9 mijë kilmetrash rruge të afaltuar,përmes 400 km auoestradë dhe disa qindra kilo-metrash të tjerave në ndertim e sipër.

Në takimin e fundit me kryesinë e PD-së,kryeminsitri Berisha premtoi një kontratë të re meshqiptarët, atë të vijimit të ndryshimit, të rujatjessë besimit dhe stabilitetit. Berisha po kërkon njërol aktiv për kombin në rajon, një dimension imunguar ky për vendin.Kontrata e re është rritja ebrendshme e bazuar në projeket që e bëjnë ven-din konkurentë me fuqitë tjera ballkanike. Bash-kimi me njëri-tjerin dhe bashkimi me Europën eshndërron vendin pikë së pari në një fuqi tregtare.Shqipërisë nuk i duhet të bëjë luftë për të zgjeruartregun e saj nga 5 milion sa ç’është vetë, në 8 mil-ionë. Shqipëria nuk po flet për të drejta territori-ale të dyshimta, por thjeshtë për territorin e saj,për politikën e derës së hapur jo vetëm për sh-qiptarët në rajon, por edhe për fqinjët.

Luftën e bëri UÇK-ja dhe SHBA-të me ale-

atët perendimorë. Shqipëria bëritë sajin këto 8 vite, ndertoi aus-tostradat me të medha në Europëçfarë bëri që kombi të prekëvetëveten në çdo hapsirë. Hapjae Shqipërisë ka rezultuar të jetëpërparësia e Shqipërisë. Izlomiishte një kufizim. Një vetëtkurjeabsurde. Tashmë Durrësi, Vlora,Shëngjini po tërheqin gradualishttransportin rajonal. Sherbimet eshpejta, tarifat e ulta, siguria elartë dhe mikpritja janë të dukshme, jo vetëm përsipërmarrjen, por edhe për turistëtët.

Biznesi shqiptar ndodhet përpara shanseve tëtregjeve të shtuara. Kjo është strategjike për tëardhmen e çdo kombi. Kryeministri Berisha poapelon ndaj kombit për të ecur përpara dhe nukduhet ndalur përpara asnjë pëngese. Ajo që thoshtepresidenti Ruzvelt “e vetmja gjë që duhet të nafriksojë është vetë frika.”

Tashmë askush nuk mund t’i lërë shqiptarët jas-htë. Kontra e re e demokratëve i bën shqiptarët kre-nar jo vetëm për atë që kanë ndertuar këto 8 vjet,por edhe për atë që i pret në 4 vitet e ardhshme.Shqiptarët në fakt sapo kanë filluar të pohojnë vler-at e veta në liri dhe demokarci. Dy dekada qenëvertetë pak për t’u shkeputur nga dy mijëvjeçarëizolim dhe varfëri. Rritja ekonimike, taksat e ulëta,turizmi me një prurje fantastike, një monedhë eqendrueshme dhe resurset e shumta natyrore dhenjerëzore e bëjnë Shqipërinë të jetë e privilegjura edekadës që kemi përpara. PD është vetë era e re endryshimit të këtij vendi.Të gjithë e dimë Shqipërinëe përzishme të para 22 marsit 1992. Pastaj erdhirregullimi i jetës sociale, veshja, ushqimi, orenditë,elektroshtepiaket, një standard i panjohur më parëu përshtat në çdo familje. Dhe ky ishte një ndry-shim fondamental që lidhte vetëm me PD-në, siçlidhet anëtarësimi në Keshillin e Europës dhe insti-tucionet e tjera nderkombëtare që do të pasonte ngashumë ndryshime të tjera gjatë viteve 2005-2013.

PD dhe Berisha kanë shumë përparësi në këtozgjedhje. Nëse të tjerët predikojnë, PD po flet mevepra, me fakte. Njerëzit udhëhiqen nga interesamateriale, tokësore, sepse nevojat janë të përdit-shme. Ata e dinë se një votë për demokratët shndër-

rohet sot në një të mirë për sho-qërinë, në një rrugë, në njëujësjellës, në të ardhura të nder-shme për çdo individ, ndërsa tëmajtit po predikojnë dhepredikuesit si rregull i arrijnë re-zultatet në botën tjetër. PD dheBerisha kanë shumë përparësi nëkëto zgjedhje. Nëse të tjerët fla-sin për rritje progresive taksash,qevera e PD-së dhe aletaëve të sajpo kujdeset për beznesin privat.

Qellimi është i madh. Përfitimet të shkojnë tek shu-mica tjetër e popullsisë.Në kohë krize askush nukmund të flasë për rritje taksash. Rritja e taksave nëkëtë kohë është shprehje e urrejtjes, është një aktforce, apo siç e quan një filozof “tarifë e urrejtjes.”

Është e qartë taksat e larta dekurajonë biznes-in. Demokratët kanë bërë qysh në fillim ndryshimin.Kanë themeluar sipërmarrjen e lirë. Vija e parë embrojtjes të të ardhmes së një vendi, të ecjes “Për-para”, qëndron tek siguria ekonomike. PD ka pro-vuar se e garanton këtë siguri. Të jesh vendi i 40-tënë botë për liritë ekonomike është një ndryshim.Të jesh në dhjetë vendet më atraktive për turizminnë botë është një tjetër ndryshim. Të rritet me kaqshpejtësi numri i shqiptarëve që e quajnë vetën pjesëtë klasës se meseme dhe që kanë nga 2 apo tre shte-pi është padyshim një ndryshim madh.

Kontrata e re e demokratëve është një kon-tratë e ndershme, është emri me të cilën u pagë-zua sllogani: “Ne jemi ndryshimi-Përpara “, qëdo të thotë mundësi më të medha ekonomike, sta-bilitet shoqëror, praktika të drejta punësimi, ko-mpensim më të madh për të varfërit. Kontrata e reështë neokonservatorizmi dinamik i PD-së, ështëbesnikëria ndaj kombit dhe zhvillimit, pra ështëkonservatorizmi modern i saj, i bazuar tek idel-ogjia e Roland Reganit që ribëri Amerikën “qyte-tin e shndëritshëm mbi kodër” dhe sfidoi botën,duke fituar “Luftën e ftohtë.” Lufta kundërvarfërisë, dhënja e mundësive çdo njeriu, shansetë verëta punësimi, shtimi i lindjeve, parandalimii largimit për arsye ekonomike nga vendi dhe perpasojë edhe prandalimi i plakjes së popullisë, janëtë tjera sfida të ndryshimit të madh. Siç janë mëshumë shkolla, me shumë spitale, me shumë in-

frasukturë digitale të komunikimit.Kontrata e re mbeshtetet në parimet e liberal-

izmit dhe demokracisë së provuar, duke gjeturburme të reja, tregje të reja, zgjidhje që përputhenme demokracinë dhe paqën, me atë që Xhon Lokunënkupton kur flet “për drejtësinë sociale dhe tëdrejtat e lindura.” Tashmë PD ka bërë ndryshym-in ose me saktë është vetë ndryshimi në kuptiminhistorik të këtij vendi, por PD tashmë kërkonzgjidhje në shkallë kombi. Kjo është e drejta eshumiciës për reformim rrenjësor dhe arsyeja përnjë mandat tjetër qeverisës.

Kryeministri Berisha është duke punuar për tëkrijuar një komb të njësuar, siç thotë XhorxhW.Bush “të pasur në drejtësi dhe në mundësi.” Dhekjo do të arrihet, sepse siç thotë profeti “na prin njëfuqi më e madhe se sa e dimë dhe e njohim.” Besi-mi ynë në parimet që na bashkojnë dhe na prijnë tëecim përpara, është shumë më i madh se sa sfidat.

Duke ecur mbi interesat tona përsonale, mbimeskinitetet, mbi hatërmbetjet, mbi dallimetideologjike, duke shpalosur përkushtimin tonëndaj lirisë, do të mbajmë deri në fund premtiminndaj kombit, bazuar në respektin ndaj njëri-tjetërit,përkushtimin dhe faljen. Ndryshimi dhe ecja për-para janë alterantivat e demokratëve, janëpërgjegjësia e kësaj qeverisje. Duke ndertuar njëShqipëri të dhemshur, duke pranuar se varfëriaështë plagë e këtij kombi, se braktisja e femijëve,e të moshurave dhe abuzimi me të pambrojturit,janë kundër parimeve të zotit dhe lirisë, duke pran-uar se vuajtja nuk është humane, duke pohuarshpresen e anëtarëve të këtij kombi, do të mund tëarrijmë të arrijmë symin tonë.

Shqipëria është një vend i hapur, një treg ihapur, ndyshimi vjen nga vendosmeria dhe besi-mi ynë tek lira. Bashkimi kombëtar është lufta edytë për pavarësi, është vetë kauza e lirisë. Mebashkim do të zhduken shumë nga veshtirësitë metë cilat jemi ballafaquar këto 100 vjetët e fundit,bashkimi ëshë rruga e arritjeve të përbashkëtakombëtare. Duhet të tregojmë guxim për t’izgjidhur problemet në vend që tua lëmë atobrezave të ardhshëm.

Shqiptarët duhet të bashkëohen për të krijuarekuilibrin e fuqisë në të mirë të lirisë dhe paqes nëBallkan, duke qëndruar besnikë të aletave tanëamerikanë, duke deshmuar vlerat që sollën kombintonë në jetë, paqën dhe dashurinë.

REFORMA ARSIMORE, SFIDA 2013Nga MARSELA XHAFA*Të rinjtë, veçanërisht ne, rinia studentore, du

het ta konsiderojmë veten e ardhmja e kombit tonë. Ky princip, mbi të gjitha kërkon

arsimimin e specializimin tonë, në sfonde masivedhe kualitetative. Duke ecur në këtë risi intelektu-ale, të brezit të ri, mëndja të shkon te investitori emenaxhimi kryesor, që, në këtë çështje, është embetet qeveria dhe donacionet e saja. Unë men-doj (jo vetëm...), jashtë çdo ndikimi milintatist aporegresist, se qeveria Berisha ka bërë një punë tëkonsiderueshme për masivizimin e “gjeografinë”interesante të arsimit të lartë. Në këto vite qever-isëse të kësaj qeverie, u hap universiteti Publik iDurrësit, filiale publike në Kukës, Peshkopi, Po-gradec, Lushnje, Sarandë e gjetkë. Pra, aktualishtShqipëria, në çdo qark e qytete kryesore ka uni-versitete e filiale publike, duke mos llogarituruniveristetet private, që pa dyshim është një suk-ses tjetër shkollor e social, i përkrahur masivishtnga qeveria Berisha. Aktualisht, me këtë kapac-itet të universiteteve publike mund të arsimohen,me arsim të lartë të gjithë të rinjt, që përfundojnëarsimin e mesëm. Kjo s’është pak. Po, më e rëndë-sishme, që kërkon vlerësimin pozitiv nga të gjithë,qëndron edhe hapja e shumë degëve të reja nëuniversitetet publike, këto vitete e fundit, e përsh-tatur edhe me kushtet e nevojat metropoliste e ra-jonale të vendit, por edhe për mundësi arsimimi,që i afrohen edhe specializimit e intelektualizimiteuropian, e më tej.

Një shtet, që i siguron të gjitha kapacitetet earsimit të lartë publik, për të rinjtë e vendit të tij,

bile të zgjedhin sipas preferen-cave të tyre dhe me një çmim sim-bolik financiar, është arritja emadhe e një shteti demokratik.Këtë s’duhet ta mohojmë,veçanërisht ne të rinjtë studentë.Pra, kemi siguruar nga shteti, gatifalas, një degë universitare. Ësh-të tjetër sens social e ligjor, nive-li ynë arsimor dhe tregu global ipunës pas studimeve tona. Qever-ia Berisha edhe brenda një degeuniversitare ka krijuar variacione e lehtësira tënevojshme, (sipas dëshirës e intelektit tonë). Po eilustroj me dy shembuj konkret:

Nuk mendoj se, fjala vjen, ne studentët e gaze-tarisë së përgjithshme do të dalim gazetarët më tëmirë se studentët e degës anglisht-gazetari, bilekëta të fundit përveç diplomës së gazetarisëligjërojnë edhe më një gjuhë të huaj, çka i bën mëtë aftë, jo vetëm në vëndin tonë.

Këtu është vënë e lirë zgjedhja, sipas dëshirëssonë. Po, kështu mund të themi fjala vjenë, stu-dentët e histori-gjeografi dhe dega një gjuhë e huajplus histori apo gjeografi. Pupulizmi, në zgjedhjene lirë, në përshtatje me vëndin dhe qytetëriminndërkombëtar, është nocioni më i lartë i një shteti.

Ecuria e arsimit të lartë, në standarte progre-siste, ka dhe pengesat e saja, nga subjekte objek-tive dhe subjektive. Jo të gjitha “të metat”, në

arsimin e lartë publik, po edhenë universitetet private, t’i fatur-ohen qeverisë. Në këto, të metaapo subjekte regresizmi arsimorkemi pjesën tonë edhe ne stu-dentët, stafi i pedagogëve, par-titë politike, biznesi, apo edhevetë shoqëria civile, së bashkume komunitetin mediatik. Sig-urisht, shteti dhe qeveria s’duhettë mbeten me slloganin “Të rin-jve u kemi dhënë të drejtën e stu-

dimeve”, por të interesohen edhe se, ku “hanë epinë” këta të rinj universitarë?. Ka ardhur kohaqë shteti, t’u krijojë “bono” lehtësuese e lirësieme menca e banesa të veçanta. Kështu, studentëtjanë edhe më të kontrolluar e më pranë dijes ejetës sociale me variacione ngrohtësie e shlo-dhëse( nevojë kjo e shumë studentëve). Por, edhevetë studentët, përfundimin e universitetit most’a quajnë “vetëm një dipllomë në xhep” porshpresë për kontribute, për të mirën e tyre dhe tëkombit. Nga kjo ndjesi “pa shpresë” bënë, që, jopak studentë të kenë nivele të ulëta, në vitet aka-demike(!). nga ana tjetër, studentët duhet të spos-tohen vetë nga jeta “boshë” që, jo në pak raste içonë edhe në sfonde jo të moralshme për sta-tusin e studentit. Edhe vetë pedagogët, së pari,duhet të jenë me studentët e tyre “më familjarë”e artkomunikues, para se të jenë mësimdhënës.

Sigurisht, disa pedagogë kanë edhe “hak”, siç ithonë fjalës. Jo pak studentë janë edhe problem-atikë, me sjelljen dhe nivelin e tyre akademik.Duhet ta kuptojmë se, liria demokratike s’duhettë na shpjerë në pupulizëm regresist.(E ndjeshme,veçanërisht tek, ne të rinjtë). Rektoratet, dekan-atet dhe vet pedagogët duhet ta dallojnë mirë stu-dentin e nivelit të lartë me atë që pretendon vetëmpër një notë kaluese. Ndaj studentëve rezultativ,kërkohet më shumë investim e vlerësim. Dhe,këtë duhet ta bëjë shteti me donatorët e saj. Njënga “të metat” e arsimit të lartë, mbetet puna prak-tike e studentëve. Kjo e “çalë arsimore” ka shumëarsye, që s’vijnë vetëm nga indiferenca e qever-isë. Duhet të shtohen më shumë ditë e orë të punëspraktike, direkt në “terenë” e me baza specializ-imi të mirëfilltë kopetentë e jo në mënyrë fik-tive. Puna praktike e studentëve s’duhet të kon-siderohet pa “kokëçarje”, por produkt e deduk-sion aftësimi, i përgjithshëm nga ana e univer-siteteve. Është për të ardhur keq se, politika, ar-simin e lartë veçanërisht opozita e shfrytëzon përkredi politike. Ky indiferentizëm apo konflikl-tualitet universitar ka edhe këtë fakt: Shumë fëm-ijë të politikanëve kanë studjuar ose studjojnënë shkollat europiane e më tej , prandaj interesi ityre është, vetëm përfitimi politik. Edhe vetë sho-qëria civile qëndron largë “të metave” universi-tare të rrafshit publik. Sidoqoftë, rezultate tëmëtejshme ka. Ne studentët, duhet t’i jemi mirën-johës qeverisë Berisha.

*Studente e gazetarisë, Viti i tretë, Elbasan

KONTRATA E RE E NDRYSHIMITNga MUJË BUÇPAPAJ

nacional21/ E Diel,13 janar 2013 PERSONAZH

Nga ENVER S. MORINA

Përvjetorët as nuk ngushëllohen , as nukfestohen. Si një prerje mes mortjes dhedasmës përvjetorët, me rikujtimin

madhështor që ka herë-herë vdekja dhe mepavdekësinë e tyre, krijojnë një pikë lidhëse,krijojnë imazhin në këtë dekadë të pambaruarpër pathyeshmëri dhe aktualitet që, fatkeqë-sisht, rrjedh ende dhembje. Dy dekada pa ak-torin Ndrekë Luca. Para 20 vitesh i dha lam-tumirën e fundit jetës fizike, por jo “jetës” ar-tistike, sepse artistët nuk vdesin kurrë. Sa herëqë shohim krijimet dhe interpretimet e tyresikur ringjallën dhe gjenden pranë nesh. Njërikujtim madhështor ka vdekja me (në) pavde-kësinë e artistëve.

Në fillimvitet 70-ta nisi një bashkëpunimmes dy kulturave të një etnikumi (Kosovë- Sh-qipëri) që ndikoj në përfytyrimin e gjithëm-barshëm se kemi “diçka” në mes veti. Nëmbrëmjet e vona, në pëlhurën e bardhë, nëpërvende publike (atëherë numëroheshin 2- 3 ki-nema në mbarë Kosovën), u shfaqen filma tëKino-studios “Shqipëria e Re” anekënd Kos-ovës. Nëse ai bashkëpunim u cenua nga regjimii atëhershëm serbo-sllav, valët televizive nukmund të ndaloheshin në një pjesë të madhe tëKosovës, që përcillnin programin e vetëm tëpastër shqip. Mu në ato vite u shfaq në kulmine talentit dhe krijimtarisë së aktrimit dhe inter-pretimit aktori i njohur i skenës dhe kinoaktoriNdrekë Luca. Përveç dy-tri roleve pozitive (Nëdramat :”Baca i Gjetajve”, etj, në filmat: “Njësitigueril”, “Operacioni zjarri”,”Shtigje të luftës”,etj) Ndrekë Luca dallohet në artin e interpretim-it, në rolet e vështira (të atyre negative) me tal-entin dhe prirjen për të mishëruar nëntekstin edialogut dhe monologut, format e ligjërimitfjalësor, (ri)krijimet e figurave të realizueshme,shëmbëllimin mimeitik, interpretimin brilant,identifikim me personazhet dhe tipet të cilatkanë lënë gjurmë të thella te shikuesi dhe tekata të cilët frymëzim dhe mbështetje kanë teat-rin dhe kinemanë.

Në të gjithë filmat interpretues, në të cilët uparaqit Artisti i Popullit Ndrekë Luca “Detyrëe posaçme” (1963), “Komisari i dritës”(1966),“Oshëtim në bregdet” (1966), “Dueli i hesh-tur”(1967), “Prita”(1968), “Plagë të vje-tra”(1969), “Njësiti gueril”(1969), “Gjurma”(1970), “Operacioni zjarri”(1973), “Shpërthi-mi”(1974), “Shtigje lufte”(1974), “Në fillim tëverës”(1975), “Rrugicat që kërkonin di-ell”(1975), “Thirrja”(1976), “Pylli i lir-isë”(1976), “Tingujt e luftës”(1976), “Udha eshkronjave”(1978), “Nusja”(1980), “Skëterrë43” (1981), “Një natë pa dritë” (1981), “Qor-timet e vjeshtës” (1981), “Flaka e maleve”(1982), “Fundi i një gjakmarrjeje (1983), “Kohanuk pret” (1984), “Lundrimi i parë” (1984),“Guri i besës” (1986), “”Balada e Kurbinit”(1990), “Viktimat e Tivarit” (1996), pastaj përnjë gjysmëshekulli jetë artistike në Teatrin Ko-mbëtar me individualitet dhe role mbresëlënëse(“Halili e Hajrija”, “Shtatë Shalianët”, “ArturoUi”, “Othello”, “Baca i Gjetajve”, “Përmbys-ja”, “Orët e Kremlinit”, “Makbethi”, “Tokajonë”, “Hamleti”, etj.) dhe si dramaturg (shk-roi dramat: “ Shtatë Shalianët”, “Votra e huaj”,“Bardha”, “Andrra në diell”) pati një qasje ideo-emocionale dhe estetiko- artistike.

“...Interpretimi i Ndrek Lucës është, nëpërgjithhësi , i natyrës ekspresive e shpërthyese.Ai shquhet për dinamikën dhe vrullin, për zërine fortë, për gjestin dhe plastikën e shkathët...Ndrek Luca, ky aktor energjik , ngjanteparabolës së Proteut, me një shumësi fytyrashqë ndërroheshin njëra pas tjetrës, ngaherë tëndryshueshme e ngaherë po ai, ashtu si vetë ar-tisti dinte të luante në ekuilibrin e madh të kar-aktereve njerëzor, duke mbetur në analet ekujtesës: I paharruar!...” (Josif Papagjoni)

“...Ndrek Luca nuk vuante nga ‘’kompleksi iduartrokitjes’’ dhe kjo tregonte se ai ishte një njeri

me sens më se të qartë në raportin e tij me punëndhe rolin, me partnerin, me regjisorin, me spek-tatorin, me dashamirësit që i kishte me shumicënë gjithë Shqipërinë, kudo, në rrugë, në dyqan,në fshat, në kafene... Me temperamentin e tij tëjashtëzakonshëm, dhe me ndershmërinë e tij tëkristaltë që buronte nga edukata dhe kulturafamiljare dhe e tokës që e lindi, ai nuk pranonteasnjë lloj hipokrizie, demagogjie a kompromi-si... Ndreka është gjallë, është gjallë në gjithëveprën e tij aktoriale, edhe atë të shkruar, ështëgjallë edhe në të gjithë vdekjet e panumërta qëka interpretuar. Fenomeni NDREK LUCA ishtemadhështia e thjeshtësisë. Duhet studiuar dheduhet marrë shembull... (Rikard Ljarja)

Tek “Të fala nga Ndrekë Luca”,Rudolf Marku do ta cilësoj aktorinsi “Xhek Nikolsoni shqiptar”

Pas filmit për Vangjush Furxhin, regjisoriMevlan Shanaj realizon dokumentarin përNdrekë Lucaj. Filmi dokumentar “Të fala ngaNdrekë Luca” në vetvete nga mbërthyer dheshpërfaq personalitetin e aktorit të madh, i cilinë këtë mesjanar i bënë 20 vjet nga ndarja. Dhesi një prerje njëzetë vite më parë, vjen pikërishttash me dimensionin më përmbajtësor, portretii aktorit më të falat e të dhe më kushtimin endërtimin në këtë përvjetor.

Regjisori dhe bashkëskenaristi Mevlan Sha-naj nis rrëfimin, kontaktin e parë me aktoringjysmëshekulli më parë. Më pas regjisori PiroMilkani rrëfen vitin 1966 duke e quajtur duk-agjinasin njeri të besës, karakterit dhe personindramaturgjik. Përmes imazheve të marra ngaArkivi i Filmit, intervistës radiofonike të NdrekëLucaj të vitit 1987, zërit të nxjerrë nga filmat etij, fotografive të rralla etj. e mbi të gjitharrëfimet e jo vetëm kineastëve por edhe famil-jarëve e miqve të tjerë, vjen në rrjedhshmërinëkohorë formësimi, veprimtaria artistike e aktorittë madh shqiptar. Miku i Ndrekës Luigj Marti-ni kthimin nga Kroacia, në vitin 1948, ku kish-te shkuar për shkollim për pilot, të aktorit tëardhshëm do e kujtoj si “i burrnuem me dy valix-he librash”. Bashkëshortja Mimika Luca pasika treguar takimin e parë me Ndrekën rrëfen

Nekrolog i heshtur, në një përvjetor vdekjeje, Ndrekë Luca 1924-1993

Ndrekë Luca,aktori i interpretimeve madhështore

Në historinë e një kombi, të shumta janë ditët që i përkujtojmë, si ngjarje që kanë lënë gjurmë të pashlyeshme. Dhe personalitetet

gjithashtu. Një ndër to, tek populli ynë, është mesjanari. Dhe në këtë mesjanar vdes aktori Ndrekë Luca. Shfaqja e kinematografisëshqiptare në Kosovë, në vitet 70-ta dhe qasje në interpretimet e aktorit Ndrekë Luca. Përkitazi edhe për filmin e Mevlan Shanaj të

realizuar tash së fundit. Filmi dokumentar “Të fala nga Ndrekë Luca” në vetvete nga mbërthyer dhe shpërfaq personalitetine aktorit të madh. Në mesjanar 1993 Kinostudio shqiptare apo “Alba-Filmi” do të mbetët pa ikonën e interpretimit...

Nga filmi “Udha e shkronjave” (Ndrekë Luca dhe Sandër Prosi)

lindjen e fëmiut të parë dhe takimin me nënën eNdrekës. “Fisniket ja nisin me vajza!”, i ka thënëmalësorja. Gjeneratat më të vjetra dhe ne enderuajmë kujtimin e jo vetëm Ndrekë Lucaj, pran-inë e tyre në Kosovë. Aktorja Tinka Kurti rikuj-ton dramën “Baca i Gjetajve”, dhënien në Kos-ovë, pritjen që ja ka bërë publiku këtu. Ndërsakineastët tjerë, njohësit e veprimtarisë së tij dota quajnë “aktor emocional” (Vladimir Prifti),“Ndreka ishte Makbeth katunar” (Tinka Kurti),“Zë i mrekullueshëm” (Lazër Filipi), “Ekspre-sivitet të brendshëm” (Timo Floko), “Xhek Ni-kolsoni shqiptar” (Rudolf Marku), etj. Janë mbi20 personalitete të kulturës dhe artit si PiroMilkani, Kristaq Dhamo, Muharrem Fejzo, Tin-ka Kurti, Kujtim Çashku, Vladimir Prifti, RozaAnagnosti, Lazër Filipi, Timo Flloko, Ilia Tër-pini, Shyqyri Sako, Rudolf Marku etj. pastajLuigj Martini, vajza Rozafa Luca- Pali, djaliGjergji, bashkëshortja aktorja e mirënjohurMimika Luca që do të shpërfaqin gjykimet,rrëfimet, përshtypjet e tyre për aktorin e për-masave të veçanta interpretative dhe i karakter-eve të thella psikologjike Ndrekë Luca.Regjisori Mevlan Shanaj i mbështetur edhe ngaskenaristja Natasha Lako, me një strukturë tëngjeshur dokumentariteti, në një rrjedhë në kohëe hapësirë, nga shkëndijat e para të talentit tëaktorit në Shkodër e deri te vdekja e tij me 13janar 1993. 13 janar? As sot nuk e di se psepërgjatë këtyre njëzet viteve gjithmonë më fik-sohej se aktori vdiq me 17 janar?! Dhe ashtuedhe kam shkruar në disa përvjetor (Nuk mënxiti as “Enciklopedi Teatri & Kinematografiashqiptare”e J. Papagjonit që e jep si datëvdekje16 janar)! Ndoshta më shumë për të përafruarsi nj humbje të madhe, pas asaj te Skënderbeut,apo vëllezërve Gërvalla e Kadri Zeka! Paravdekjes amaneti i aktorit është sublim. Kësajradhe për djalin e tij Gjergji (që interpretuan sëbashku te “Flaka e maleve”): “T’kam la pasunit’madhe: t’kam la me faqe t’bardhë!”

Rrëfimi “ndaras” nga rrëfimi i Ndrekësnë filmin dokumentar dhe shprehjet e“urryera” për rolin e Ndrios në Kosovë

Përveç disa rrëfimeve te Ndrekë Lucaj përmediat e kohës në filmin dokumentar “Të Falanga Ndrekë Luca” ka gjetur vend një momentemocionues e i veçantë. Ndreka rrëfen momen-tin pas premierës së filmit “Udha e shkronjave”.Vajza ankohet dhe “akuzon” aktorin “Pse na evrave mësuesin?!”, ndërsa Ndreka do t’ipërgjigjët: “Ndriot na e vranë mësuesin!”

Me “Udha e shkronjave” i dha filmit një rolaq të përjetshëm sa dhe popullor, i identifikuar(përkrah legjendës së aktrimit S. Prosi dhe “tëriut” që premtonte B. Lako) në figurën e Ndri-os. Mishërimi me këtë personazh bëri që NdrekëLuca të vjen në syrin e “shikuesit fëmijëror”edhe tek Ne në Kosovë si një figurë e urryer,deri tek shprehjet: “Sa mirë që e mbyti Tunx-hi!”, “Po ta takoj do ta vras!”, etj. Ai e deshiartin dhe jetoj për dhe me të aq sa e deshi edheKosovën. Dashamirët e artit dramaturgjik dhetë filmit pa aktorin Ndrekë Luca por me roletdhe interpretimet antologjike të cilat do të mb-esin të përjetshme në skenën teatrore dhe nëekranin kinematografik.

22/ E Diel,13 janar 2013nacional INFO

“Ëndrra e njënate vere”në TeatrinKombëtar

“Ëndrra e një nate vere” eShekspirit, është një ngaprojektet më të rëndë-sishme të ketij viti ne Teat-rin Kombëtar. Regjisoriamerikan Xhon Bolton, njënga studiuesit e njohur tëShekspirit, do të kryejë au-dicionet në janar, për të fil-luar punën në mars bën medije dije drejtori Kristaq Sk-rami. Spunton për të bash-këpunuar me trupën sh-qiptare regjisori Bolton emori nga pjesëmarrja në“Globus theater” nëLondër.Premiera e shfaqjespritet të jetë në muajin maj.Kjo është shfaqja e 11 eShekspirit që vjen për pub-likun shqiptar që pas ngjitjessë Otellos në vitin 1953.

Eurovizion,Sejko &Lulgjuraj dotë këndojnënë shqip

TIRANE - Bledar Sejko &Adrian Lulgjuraj, dyshja qëdo të përfaqësojë Sh-qipërinë në Eurovizion 2013do të këndojë në gjuhën sh-qipe, në Malmö tëSuedisë.Fituesit në Festiva-lin e 51-të të Këngës, Bel-dar duo Sejko & AdrianLulgjuraj kanë vendosur tambajnë këngën “Identitet”të pandryshuar nga versionii dëgjuar në Festival. Siçnjofton, esctoday.com, por-tali i Festivalit Europian,gjatë një interviste në Ra-dio, Sejko dhe Lulgjurajjanë shprehur: “Kënga jonënuk mund të përcjellë tënjëjtin mesazh në një gjuhëtjetër, sepse ajo është ko-mpozuar duke menduardhe kënduar në gjuhën sh-qipe. Për këtë arsye kemivendosur ta mbajmëkëngën tonë në gjuhën sh-qipe dhe jo ta përkthejmëatë në anglisht.” Sipas Ble-dar Sejkos, autorit tëkëngës, tashmë ka nisurpuna për përgatitjen dheparaqitjen sa më dinjitoze tëShqipërisë në Eurovizion.

Aldo Bumçi:Institucionet e kultit nukmund të mbrohen me roje

Ministri i Kulturës sqaron dhunimin e kishës së Shën e Premtes në Elbasan

“Vjedhja në kishën eShën e Premtës, e paralajmëruar”

Vuajtjet e shqiptarëve në dramë“Përplasjet” nga regjisori Ekrem Kryeziu

paraqet të kaluarën e hidhur

Nuk po e len vetëm me film. Vuajtjet e shqiptarëve EkremKryeziu ka vendosur t’i paraqesë edhe në skenën e teatritkombëtar të Kosovës. Me premierën e shfaqjes “Perplas-jet” të cilës ia ka bërë edhe regjinë edhe skenarin, ky do tasjellë para shikuesve të kaluarën e hidhur në ish-Jugosllavi.“Drama Përplasjet është një reflektim për jetën në burg,për fatin e njerëzve që kan kaluar nëpër kazamatet e jo-gusllavisë, jo vetëm të serbisë, krejt jogusllavia ka qenënjë burg i madh për shqipëtarët”-thotë Kryeziu.Drama re-flekton gjithashtu edhe disa nga përjetimet personale tëvetë Kryeziut. “Kam qenë edhe vet ne burg, e kjo dramë ireferohet një pjese të burgjeve të mia, dhe personazhet qëjanë këtu, janë ndoshta pak Ekrem Kryeziu”Me role nëkëtë dramë paraqiten aktorët, Cun Lajci, Afrim Mucaj dheGenta Retkocerit.Kjo e fundit luan Even imagjinare.Tëgjithë këtë punë, Ekrem Kryeziu e konsideron si ëndërr tëkeqe, por ëndërr që shqiptarët nuk duhet harruar, sepserrezikon të përseritet. Ndërsa premton se edhe filmit “Kodii Jetës, së shpejti do t’ia finalizojë pjesën e dytë.

Cirku Kombëtar nis provatpër shfaqjen e parë të 2013-ës

“Fllad Rinor” do të ngjitet në skenë në fundjavë

Cirku Kombëtar ka filluar provat në çadër për shfaqjen epare të këtij viti “Fllad Rinor”. Drejtori i komanduar KristiBello na bën me dije se në këtë vit synohet që të ngjiten 6premiera. Synimi kryesor është ndërthurja mes brezave. Pro-fesionistët shprehen të kënaqur për prurjet e reja në Cirk.Ndërsa vetë të rinjtë kërkojnë që të jenë sa më koherentëme numrat. Akrobatja profesioniste Fritnete Duro pranonsa me marrjen e statusit Kombëtar kushtet janë përmirë-suar, por duhet akoma më shumë sidomos rikthimi ishfaqjeve në rrethe. Çdo të shtunë dhe të dielë shfaqjet vazh-dojnë rregullisht që këtë javë në çadrën e Cirkut Kombëtar.

“14 vjeç dhëndër” çel sezoninnë Teatrin e Metropolit

Shfaqja me regji të Elma Dorezit

Shfaqja “14 vjeç dhëndër” me regji të Elma Dorezit do tëçelë sezonin artistik në Teatrin e Metropolit. DrejtoreshaSuela Konjari bën me dije se të rinjtë do zënë hapësirën mëtë madhe edhe për këtë vit. Gjithashtu veprat shqipe do dom-inojnë edhe në këtë sezon.Përsëri mbrëmjet poetike do zënënjë hapësirë të veçantë. 3 premiera do të ngjiten në skenë nëTeatrin e Metropolit. Buxheti i vënë në dispozicion nga Bash-kia e Tiranës do të jetë 10 milionë lekë të reja.

Ministri i Kulturës Aldo Bumçi gjatë njëkonference për shtyp ka dhënë detajepër dhunimin e afreskeve murale të

Onufrit në kishën e Shën e Premtes në Elbasan.Sipas tij kisha është thyer për t’u vjedhur dhe jorrënim nga mungesa e vëmendjes së shtetit.Duke u ndalur në akuzën për mosruajtjen e mon-umentit Bumçi tha se në asnjë moment, momu-mente të tilla nuk janë ruajtur me roje. “Janë107 kisha në Shqipëri monunment kulture, të

cilat kanë vlera të kosniderueshmeartistike. Ke-mimonumente, xhami e teqe dhe 26 monumentekulture. Nëse i shtojmë bazilikat, mozaikët,kalatë, varret monumentale, a mund të ketë njëpolic që të qëndrojë pas një varri monumental?Cila është kostoja? Më mirë do ishte për res-taurim apo për t’i mbrojtur, një gjë që s’kandodhur ndonjëherë?”, u shpreh Bumçi.Ministriështë ndalur edhe në investimet e dikasterit qëai drejton për trashëgiminë kulturore.

Vjedhja e kishës së Shën e Premtës në Elbasan ka hapur një debat publik. Drejtori i

monumenteve të kulturës Apollon Bace e quannjë vjedhje të paralajmëruar, pasi këto monu-mente nuk kanë më kujdestar. Kisha e vjedhursipas specialistës së zyrës së inventarizimit re-zulton e regjistruar, por jo objektet e brendshmetë sajNë databazin e objekteve të humbura rezu-

ltojnë 2186. Sipas specialistit veprat kulturorejanë të paijsura me foto e cila është e shpërndarënë pikat kufitare dhe në pikat e Interpolit. Vjedhjae fundit e regjistruar në regjistrin elektronik ipërket parkut arkeologjik të Bylysit dhe janë dyenë prej bronxi. Ndërsa afresku i Onufrit endenuk është regjistruar në këtë regjistër, pasi pritetanliza nga drejtorit rajonale të monumenteve.

Flet Drejtori i Monumenteve të Kulturës Apollon Baçe

nacional23/ E Diel,13 janar 2013 PERSONAZH

50-vjetori i baletit të parë kombëtar “Halili dhe Hajrija” dhe 90-vjetori i lindjes sëPanajot Kanaçit, Artist i Popullit dhe koreograf i kësaj shfaqjeje nacionale

Themeluesi i baletit modern shqiptar“Panajot Kanaçi ishte një studiues i mirëfilltë i artit të kërcimit. Ai nuk e shihte balerinin apo valltarin thjesht si një person që do kryente një detyrë para

publikut. Ai studionte çdo lëvizje të balerinit e të valltarit, çdo mimikë të tyre dhe këshillonte që të gjitha lëvizjet të shkonin drejt profesionalizmit.”

Nga DEDIN SULIStudiues - Koreograf

Vërtet e nisi karrierën e koreografit me njëgrup djemsh e vajzash të moshës më të re,vërtet e hapi siparin e baletit në fundin e vitit

‘46 për të vazhduar më me temp në fillimvite ‘50,për të hedhur hapa të sigurta mbas studimeve jashtështetit e po kaq i sigurt të vinte në skenën shqiptarebalete të repertorit të huaj, si “Shatërvani i Bahçisa-rajit”, “Esmeralda”, “Françeska da Rimini” dhe“Paganini”pa harruar se skenës shqiptare i duhej edhebaleti shqiptar, boshllëk të cilën ai e plotësoi me ba-letin e parë nacional “Halili dhe Hajrija” e duke eplotësuar kolanën artistike edhe me balete të mirë-fillta shqiptare e me kompozitorë shqiptarë si “Sho-ta dhe Azem Galica”, “Familja e peshkatarit”, “Jo-niada” e të tjera balete të suksesshme.

Panajot Kanaçi kishte diapazon të gjerë në njo-hjen e muzikës botërore, të asaj muzike që do sho-qëronte baletet e shumta dhe me këtë ritëm ai ecidisa vite radhazi. Por, të bisedoje me Panajotin nëato vite mbi “kombësinë” e baletit, ai, me orë të tëramund të fliste rreth baleteve ndërkombëtare me thellë-si mendimi, me profesionalizëm të pashtershëm, porme shpirt do të dëshironte që skena shqiptare të kishteedhe një balet puro shqiptar, me frymë e taban ko-mbëtar, me krijues artistë të vërtetë shqiptarë.

Në bashkëpunim me dramaturgun e kahershëmKolë Jakova dhe me muzikën e të mrekulluesh-mit Tish Daija, Panajot Kanaçi arriti të vinte nëskenën e baletit një perlë, një gjerdan, një pjesënga shpirti i tij, diçka nga dheu mëmë. Ishte viti1963 kur koreografi tejet i shquar Kanaçi vuri nëskenë baletin “Halili dhe Hajrija”. Kush e pa nëato vite e kush e ndoqi më pas për pesë dekada,mbeti i befasuar nga ajo dramë shqiptare, memuzikë shqiptare e nga kërcimi po aq shqiptar.

U desh viti 1963 kur nën drejtimin e një stafiprofesionistësh: Panajot Kanaçi – libretist dhebaletmaestër, Tish Daija – kompozitor, MustafaKrantja – dirigjent dhe Stavri Rafael – piktor, nëskenë të vihej baleti “Halili dhe Hajrija”.

Ishte janari i vitit 1963, kur spektatorët, tëmardhur nga acari i asaj stine të ftohtë, teksa shih-nin nga afër skenën me balerinët e mrekullueshëmqë kërcenin plot zjarr, këtë zjarr ata e morën mevete nëpër rrugët e ftohta të Tiranës, por në shpirte në zemër ndienin ngrohtësi si rrallëherë. Baleti ikoreografit të përkryer Panajot Kanaçi i kishte bërëtë gjithë për vete – me balerinë e me spektatorë.Kaq shumë u dashurua balerini apo spektatori mekëtë balet të mrekullueshëm, saqë për vite të tërae ka ndjekur, e ka duartrokitur, e ka përgëzuarmjeshtrin e koreografisë shqiptare, i cili në këtëbalet derdhi tërë shpirtin e tij prej artisti.

Pak dite mbas shfaqjes, shtypi foli rreth këtijbaleti. Duke marrë shkas nga gazeta “Drita” e datës20 janar 1963, shohim shkrimin kushtuar këtijbaleti. Dha ja si shprehet gazeta në fjalë: “Dramae bukur “Halili dhe Hajrija” e Kolë Jakovës, tash-më e njohur nga publiku ynë, u paraqit në skenëe mishëruar në balet klasik nga kompozitori imirënjohur Tish Daija, dhe nga mjeshtër-baleti italentuar Panajot Kanaçi...

Panajot Kanaçi... me një kreshendo të vazh-dueshme kalon në maestezo, ku intonohet temashqiptare me një fuqi të madhe, që tregon fitorene malësorëve mbi ushtritë turke. Këtë përleshje,që zhvillohet në mes të “tymit” dhe “flakës” e kakrijuar mjeshtri Panajot Kanaçi dhe e realizoi mezotësi dhe temperament të zjarrtë trupa e baletit...

Për sa i përket realizimit koreografik, është përt’u lavdëruar e përgëzuar mjeshtri shumë i talen-tuar Panajot Kanaçi, i cili ka ditur të mishërojë nëskenë, me figura plastike aq të qarta, tiparet e se-cilit personazh me lëvizje harmonioze të marranga vallet tona popullore, por të ngritura me mjesh-tëri të madhe artistike në lëvizjet e baleteve klasike,si kërcimi me puante, piruete etj. Ai na jep një ba-let origjinal shqiptar, që për asnjë moment nuk të

lë të largohesh nga atmosfera e përgjithshme elëvizjeve të valleve tona popullore. Edhe në valletme karakter oriental, mjeshtri Kanaçi nuk ka mar-rë asnjë kallëp nga të tjerët, por ka ditur të reali-zojë valle origjinale me karakter oriental”.

Panajot Kanaçi nisi me detyrën që shteti ingarkoi – baletmaestër në skenën e baletit pranëTeatrit të Operës dhe Baletit. Fillimisht e nisi mebalete nga repertori i huaj, me synimin që një ditëtë vinte në skenë një balet me brumë e frymë sh-qiptare. Më në fund, ky artist arriti e realizoidëshirën e zemrës – Halili dhe Hajrija, dramati-zuar nga Kolë Jakova, me motive nga lufta e pop-ullit shqiptar kundër otomanëve të shekullit XV,të ishin personazhet kryesore të këtij baleti.

Baletmaestri Kanaçi e ka trajtuar baletin nënprizmin dramaturgjik përmes gërshetimit të bukurkoreografik të valleve të hershme shqiptare si dheme motive të Lindjes me motive kohore. U lind nëDelvinë më 2 gusht 1923 në gjirin e një familjeje tërespektuar qytetare. Ishte i përkëdheluri i familjessepse ishte më i vogël nga të gjithë fëmijët e tjerë.

Ishte një fëmijë i lindur në Delvinën e largët etë bukur këtu e gati 90 vjet të shkuara. Ishte njëfëmijë që u “mëkua” me vallen e bukur të krahinëssë vet e që e njihte të bukurën qysh në fëmijëri.Vallet që ai pa me sytë e veta në sheshin e qytetit tëlindjes e tërhoqën dhe kurrë nuk e lëshuan. Vërtet,mbas jo pak vitesh, por mbas dy dekadash, këmbae tij shkeli në rrugët e Tiranës dhe dora e tij trokitinë qendrën e kultit të artit, në dyert e Teatrit Ko-mbëtar. Dhe këtë e bëri në përfundim të LiceutKlasik, në vitin 1943. Në përfundim të shkollës sëmesme Panajoti, në një formë a në një tjetër e ndo-qi artin e kërcimit popullor kudo që të ndodhej, nërrugë, në skenë, në dasma e kudo.

Ishte viti 1946 kur Panajot Kanaçi mblodhi rrethvetes djem e vajza të cilët kishin dëshirë të kërcenine të vallëzonin e me to ai krijoi bërthamën e parë tëtrupës artistike të baletit. Dhe këtë trupë ai e përgatiti

vlerësoi së tepërmi artin e saj të kërcimit. Dhe ushpreh për të: “Midis vajzave të talentuara dallo-hej ajo më e talentuara, Melushe Bebeziqi”. Pokështu edhe të madhërishmin Agron Aliaj e të tjerë.Vite në vonë, në trupën e Ansamblit të Këngëvedhe Valleve Popullore prof. Kanaçi ofroi RexhepÇelikun dhe Lili Cingun, duke bërë përzgjedhjenqë nga më i madhi valltar i shumë viteve skenike,Besim Zekthi. I zgjodhi me syrin prej artisti sepsetek ata pa që mund të bëheshin dikush, por mëtepër mund të bëheshin valltarë që do të lënë emërtë mirë në skenën shqiptare. Në shkurtin e vitit

P. Kanaçi. Ishte fundi i marsit të vitit 1952 kur Pana-jot Kanaçi ideoi shfaqjen “Flamuri i Paqes”, shfaqjeqë mori karakter mbarëkombëtar e pse jo, la gjur-më të pashlyera edhe në koncertet e organizuarajashtë vendit. Panajot Kanaçi vuri në skenë “Rap-sodi hungareze”, “Valle spanjolle”, një pjesë muz-ikore të kompozitorit Prengë Jakova “Dritë mbi Sh-qipëri”, pjesë e cila do të njihej si preludi i operëssë parë shqiptare “Mrika”. Ishte po ky Panajot qëpërgatiti vallet për operetën e parë shqiptare “Agi-mi” të kompozitorit Kristo Kono.

Nuk do kalonin shumë vite kur, nën drejtimine Panajot Kanaçit, nën jehonën e Festivalit të Rin-isë që u organizua në Varshavë (Poloni), me“Vallen e TIranës” grupi ynë fitoi çmimin e dytë.

Por, si e nisi odisenë në fushën e kulturës Pana-jot Kanaçi, të një kulture më diapazone profesion-ale? U desh fillimviti 1950, kur u krijua FilarmoniaShqiptare, që me kërkesën e koreografit të ri Kanaçi,të vinte në Shqipëri koreografi sovjetik GeorgiPerkun. Bashkë do të vinin në skenë shfaqje mbasshfaqjeje e bashkë do të arrinin sukses mbas sukse-si. Koreografi i ri këtu do të provonte të shpalosteedhe artin e balerinit. Nën koreografinë e Perkunit,Panajoti dha provat e para në rolin e Gireit nga ba-leti “Shatërvani i Bahçisarait” dhe të Klod Frollostek “Esmeralda”. Dhe doli me sukses.

Panajot Kanaçi ishte një studiues i mirëfilltë iartit të kërcimit. Ai nuk e shihte balerinin apo vall-tarin thjesht si një person që do kryente një detyrëpara publikut. Ai studionte çdo lëvizje të balerinit etë valltarit, çdo mimikë të tyre dhe këshillonte që tëgjitha lëvizjet të shkonin drejt profesionalizmit. DheKanaçi nisi të vërë në skenë shfaqje të shumta ngazhanri i baletit si “Mbrëmje baleti” (1954), ““Françeska da Rimini” (1962), “Halili dhe Hajrija”(1963), me të cilën ai vuri një gur themeli në baletinkombëtar, “Delina” (1964), “Paganini” (1965), “Bijtëe peshkatarit” (1972), “Shota dhe Azem Galica”(1982), “Joniada” (1984) e tjerë e tjerë. Baletet evëna në skenë nga baletmaestri Kanaçi kishin nëboshtin e tyre anën artistike, ndjenjën e balerinitteksa trokiste mbi parketin e sallës nga ku i dukejse merrte hov dhe ... në fund dilte një shfaqje ecila duartrokitej nxehtësisht nga publiku artdashës.

Duartrokitej nxehtësisht e plot zjarr nga pub-liku, por ftohtë, tepër ftohtë nga kokat e shtetit qëasistonin në shfaqje. Atyre u pëlqente vetëm parti-zani, vetëm kooperativisti, vetëm punëtori musku-loz dhe asgjë më tepër. Kurrsesi nuk e miratontedashurinë mes djalit e vajzës në skenën e baletit,qoftë edhe shkarazi, mungesa e së cilës dhe vënia evulës proletare e rëndonte shfaqjen, e rëndonte edhebaletmaestrin ndaj të cilit Partia –shtet mori masënekstreme – ta largonte nga kreu koreografik i ba-letit dhe... pa ç’pa, e vuri të drejtonte trupën e An-samblit të Këngëve dhe Valleve Popullore po bren-da tempullit të artit e po me misionin e koreografit.

Ata që e çuan në këtë detyrë me qëllim që tëkalitej me frymën e klasës punëtore menduan se elarguan nga arti. Por talenti mbetet talent. Harru-an se Panajoti nektarin e valles popullore e kishtethithur që në fëmijërinë e hershme.

Nga mendja e tij prej intelektuali, nga shpirti i tijprej artisti ai vuri në skenë mjaft nga perlat e vallespopullore duke e nisur me “Vallëzimin e shqipeve”ku çdo valltar ishte një shqip e gjallë në skenë.Shumëkujt i kujtohet se si shkëputej e se si i haptekrahët mjeshtri i valles popullore Besim Zekthi.

E më pas koreografi Kanaçi vijoi me të tjera valleme frymë shqiptare, me tabanin e secilës krahinë veri-jug. Dhe repertori i koreografit të mirënjohur P.Kanaçi regjistroi një shirit të gjatë kilometrash tëvalleve që ai vuri në skenë si “Mal e ngritëm lumtur-inë”, “Festë në Dropull”, “Sup me sup të lidhur jemi”,“Motive çame”, “Valle me motive kosovare”, “Osh-tima e maleve”, “Luftëtarët e lirisë”, duke arritur majatartistike me vallen madhore “Festë të madhe ka sotShqipëria”, valle, me të cilën, siç e kam përmendurnë një nga shkrimet e mia, ansambli ynë hapte embyllte shfaqjet e veta nëpër skenat botërore.

PanajotKanaçi

në ambientet e Shtëpisë së Pionierit Tiranë.Koreografi i ri e pati të vështirë krijimin e këtij

grupi, sepse ishin hapat e para drejt artit të një vendiqë pak kishte që kishte dalë nga lufta barbare. Porkjo rëndesë sikur nuk u ndje shumë sepse kishte tëbënte me një gërshetim arti – koreograf e valltarë,koreograf e balerinë. Të dy e donin artin e kërcimit –edhe koreografi edhe valltari apo balerini. PanajotKanaçi kishte një dhunti si rrallëkush; ai penetrontenë shpirtin e artistit që në përzgjedhje. Syri i tij ishtesyri i një specialisti. Qysh në vështrimin e parë ai,teksa i hidhte sytë një djali apo një vajze, ishte nëgjendje të krijonte imazhin që ky djalë apo kjo vajzëdo të bëhej valltar e balerin i mirë.

Ai njohu nga afër Melushe Bebeziqin dhe e

1948 Panajot Kanaçi emërohet instruktor i baletitpranë Teatrit Popullor. Dhe aty, si përherë i pal-odhur, ai përgatiti balerinët dhe valltarët e parë.Me balerinët adoleshentë ai krijoi grupin e quaj-tur “Baleti i vogël”. Dhe ky grup, nën drejtimin ekoreografit të ri nisi të interpretojë pjesë nga bale-tet e repertorit botëror si “Hirushja”, “Bukuroshjae fjetur”, “Valsi i Moskës” e mjaft krijime të tjera.

Trupa e balerinëve dhe e valltarëve, e krijuardhe e drejtuar nga mjeshtri Kanaçi, nisi të përfaqë-sojë Shqipërinë e vogël, Shqipërinë e mbasluftësedhe në skenat jashtë vendit. Dhe ishte FestivaliNdërkombëtar i Budapestit, ku grupi shqiptar me“Vallen e Tiranës” mori çmimin e tretë. Në gjirin ekëtij kolektivi valltar u angazhua si i tillë dhe vetë

(Foto nga baleti “Halili dhe Hajrija) Premiera janar 1963):Ganimet Vendresha në rolin e Hajrijes; Xhemil Simixhiu në rolin e Halilit;

24/ E Diel,13 janar 2013nacional

CMYK