Nastavna jedinica: 1

Postorno planiranje

Geodezija u prostornom

planiranju i urbanizmu

Geodezija u prostornom planiranju i

urbanizmu

Cilj nastavne jedinice:

Da se razume značaj prostornog planiranja

Osnovni pojmovi i definicije

• Prostor je jedinstvena, nedeljiva celina fizičkih uslova, prirodnih i stvorenih resursa i vrednosti

• Prostor je sistem, s osnovnim podsistemima: – priroda,

– stanovništvo,

– ekonomske aktivnosti,

– javne službe (socijalna infrastruktura) i

– komunikacije (tehnička infrastruktura i komunikacioni sistemi).

Karakteristike prostornog sistema:

• složenost – veliki broj međusobno zavisnih elemenata;

• dinamičnost – kao rezultat neprekidnog kretanja ljudi i roba i razvoja brojnih procesa u prostoru;

• predvidljivost – postoje zakonitosti koje se istražuju i pomoću kojih se predviđa razvoj prostornog sistema;

• hijerarhičnost – svi elementi imaju svoje mesto i ulogu, ali su neki značajniji zbog svog uticaja na druge elemente;

• neravnomernost – posledica neravnomerne razvijenosti podsistema u vremenu i prostoru;

• konfliktnost – prostor ima diferenciranu vrednost i njegovo korišćenje dovodi do konflikata u zadovoljavanju različiitih potreba i interesa;

• nepodudarnost – vremena planiranja i sprovođenja planskih odluka;

• nemogućnost eksperimentisanja – na nivou celog sistema, tako da se rezultati znaju tek po realizaciji plana (programa, projekta); i

• geografska determinisanost – ogleda se u geografskim granicama, prirodnim i demografskim odlikama i razmeštaju elemenata podsistema u prostoru, što utiče na način života, vrste proizvodnje i razvoj društvenih procesa.

PROSTOR je

• ograničen resurs, diferencirane vrednosti

• raste njegov značaj

• Korišćenje prostora predstavlja uvekkonfliktnu situaciju, jer ne postoje izgledi ravnopravne deobe između zainteresovanih korisnika.

Korišćenje prostora

• stvarni način korišćenja prostora, i

• planirani način, to jest namena prostora

• Katastar nepokretnosti (struktura i promene

načina korišćenja zemljišta )

Kako ćemo koristi prostor?

• potencijali i ograničenja prirodnih uslova, prirodnih i stvorenih resursa;

• faktori okruženja – položaj u odnosu na okruženje, saobraćajna dostupnost, način korišćenja okolnog prostora, različiti oblici regulacija (porezi, krediti, stimulacije i dr.);

• ciljevi korisnika prostora – ekonomski, socijalni (ujednačavanje uslova života i rada, status, prestiž i sigurnost) i psihološki (afiniteti, estetski doživljaj, simboličke predstave o prostoru i dr.);

• način donošenja odluke o korišćenju prostora – raspoloživa sredstva, dostupnost informacija, prinude (plan je vrsta prinude, kao i dozvola/odobrenje za izgradnju), vlasništvo (privatno, javno/državno, korporacijsko i mešovito).

Opšta namena prostora

• poljoprivredne površine – obradive površine (njive, vrtovi, voćnjaci, vinogradi, livade), pašnjaci i vlažna zemljišta (trstici, bare, ribnjaci);

• šumske površine – šume i šumsko zemljište;

• vodne površine – reke s pritokama, kanali, akumulaciona/veštačka i prirodna jezera; u slučaju kada se radi o malim površinama uvršćuju se u kategoriju ”ostale površine”; i

• ostale površine – izgrađene (naselja, infrastrukturni objekti, industrijski, energetski, komercijalni i drugi kompleksi) i ostale površine (rudarske, degradirane, neplodne, močvarne).

Opšta namena prostora - zemljište

• Zemljište je najvažniji resurs sa kojim

raspolažemo (sporo obnovljiv resurs)

• Zemljište ima veliku važnost za

privredni razvoj

• Odnosi ljudi prema zemljištu su

složeni i obuhvataju različite vrste

interesa

Zemljište

• Zemljište je neprocenjivo dobro celog čovečanstva, a nikako jedne generacije, nacije, grupe ili pojedinaca.

• Zemljište obezbeđuje neophodan životni prostor za čoveka, biljke i životinje, doprinosi funkcionisanju i stabilnosti u lancu ishrane, na njemu se podižu kuće, fabrike i razni infrastrukturni objekti, utiče na globalne cikluse i ravnotežu na planeti Zemlji

Zemljište

• Korišćenja zemljišta je osnovni

interes svakog društva

• Zemljište je najvažniji izvor

prihoda

• Porast stanovništva doveo je

do toga da odnosi ljudi prema

zemljištu budu sve složeniji

Prostor i društvene promene

• U 6. veku u zapadnoj Evropi živelo

14 miliona stanovnika

• U srednjem veku taj broj je uvećan

na 22 miliona

• U 13. i 14. veku došlo do velikog

demografskog skoka na 73 miliona

stanovnika

Opšta namena prostora u naseljima

• Stanovanje (domaćinstvo i stambena zajednica);

• Saobraćaj (spoljni/daljinski i unutrašnji - utiče na organizaciju prostora i determiniše razmeštaj namena)

• Industrijske i radne zone, kompleksi i lokacije

• Centri (koncentraciju gradskih aktivnosti i funkcija)

• Zelenilo i rekreacija – otvoreni prostori

Organizacija prostora

• lakše zadovoljenje ljudskih potreba i postizanje poželjnog kvaliteta življenja

• omogućiti racionalizaciju društvenih troškova/gubitaka i maksimiziranje opštih dobiti/koristi

• Granski razvoj (koncentracija) i regionalni razvoj (disperzija) – prostorno planiranje

Zaštita i rezervisanje prostora

• trajno korišćenje i očuvanje prostora za neku

namenu, dok je rezervisanje prostora zaštita

prostora za određeni vremenski period do

realizacije planirane namene.

Stroga zaštita

• Nasleđe - očuvanja posebnih prirodnih,

kulturnih, istorijskih i estetskih vrednosti od

internacionalnog, nacionalnog, regionalnog ili

lokalnog značaja, kombinovanu s ograničenim,

selektivnim i kontrolisanim korišćenjem njihove

ekonomske vrednosti

• Prirodni resursi

- površinski i podzemni resursi vode za piće,

- kvalitet poljoprivrednog zemljišta,

- šume i šumsko zemljište

Nasleđe:

prirodno nasleđe – prirodnih i predeonih celina zbog njihove jedinstvenosti, izuzetnosti, osetljivosti na pojedine aktivnosti, održivog korišćenja prirodnih ekosistema i očuvanja staništa pojedinih vrsta;

kulturno nasleđe – pojedinačnih objekata i celina arhitektonskog, arheološkog, istorijskog, naučnog, tehničkog, urbanog i ruralnog nasleđa i predela

Selektivna zaštita prostora

• Zaštitne zone oko područja zaštićenog prirodnog i

kulturnog nasleđa ili prirodnih resursa, radi

eliminacije ili smanjenja negativnih uticaja i

zagađenja iz okruženja.

• Zaštitne peri-urbane zone, radi zaštite od širenja

urbanog naselja, s kontrolisanim i selektivnim

razvojem rekreativnih, poljoprivrednih i drugih

aktivnosti i funkcija.

Sanacija i obnova prostora

• Sanaciju degradiranih površina i predela,

rekultivacijom zemljšta i obnovom predela posle

površinske eksploatacije mineralnih sirovina i

energetskih izvora.

• Sanaciju i obnovu urbanih i ruralnih područja u cilju

zaštite i povećanja kvaliteta življenja i racionalnog

korišćenja građevinskog zemljišta i fondova.

Planiranje i plan

• planiranje je permanentan - stalan proces, što znači

da je dinamička kategorija;

– proces pripremanja skupa odluka o akcijama u budućnosti,

koji je usmeren na postizanje ciljeva preferiranim

sredstvima

• plan je predstava nekog željenog budućeg stanja, što

znači da je statička kategorija.

Upravljanje i usmeravanje

• Upravljanje (regulacija) razvojem označava sistem

legitimnog uticanja na ponašanje pojedinaca i

društvenih/interesnih grupa prema prethodno

postavljenim ciljevima.

• Usmeravanje razvoja obuhvata objedinjen i

koordiniran sistem kontrole ”od gore prema dole” i

”od dole prema gore”.