PHNG HOI NGC

CNG BI GING

C S VN HA VIT NAM

Lu hnh ni b I HC AN GIANG 2002

PHN MT

VN HA HC I CNGVn ha l ci cn li khi ngi ta qun i tt c, l ci vn thiu khi ngi ta hc tt c . Edouard Herriot Chng I : VN HO V VN HA HC 1. Vn ha l g ? Theo cch hiu thng thng, vn ha l hc thc, trnh hc vn v li sng lnh mnh. Theo ngha rng,VH bao gm ton b i sng con ngi Trn th gii c nhiu nh ngha v VH. Chng ta chn nh ngha c UNESCO cng nhn:

Vn ha l mt h thng hu c cc gi tr vt cht v tinh thn do con ngi sng to v tch ly trong qu trnh hot ng thc tin v trong s tng tc gia con ngi vi mi trng t nhin v x hi2. Tnh cht v chc nng ca vn ha 2.1. Tnh h thng v chc nng t chc x hi VH gm nhiu b phn c lin quan mt thit vi nhau, nh hng ln nhau. Nhng con ngi c chung mt nn VH s sng chung thnh mt cng ng n nh 2.2. Tnh gi tr v chc nng thc y x hi vn ng i ln C nhiu cch phn loi gi tr vn ha: Gi tr vt cht, gi tr tinh thn, gi tr hn hp vt cht tinh thn Gi tr s dng, gi tr o c v gi tr thm m Gi tr vnh cu, gi tr nht thi, gi tr lch s v gi tr ang hnh thnh Tnh gi tr cn c vai tr iu chnh x hi, bng cch to ra nhng mu mc mi ngi noi theo.

2.3. Tnh lch s v truyn thng c chc nng gio dc, duy tr cng ng 2.4. Tnh dn tc to nn c tnh, bn sc ring, phn bit vi dn tc khc 3. Phn bit vn ha, vn hin, vn vt v vn minh. Vn ho Vn hin Vn vt Vn minh

Hi ho gia vt Thin v cht v tinh thn gi tr tinh thnC tnh dn tc C tnh dn tc

Thin v gi tr vt chtC tnh dn tc

Thin v gi tr vt cht, k thutC tnh quc t

C b di lch s C b di lch s C b di lch s C trnh pht trinThin v nng Thin v nng Thin v nng Thin v thnh th, thn,nng nghip, thn, nng nghip, thn, nng nghip, thng mi, v cng phng ng phng ng phng ng nghip, phng Ty

4. Cu trc ca mt nn vn ha C th chia ra 4 thnh t, gm: 1 B phn vn ha nhn thc 2 B phn vn ha t chc cng ng x hi v i sng c nhn. 3 B phn vn ha ng x trong mi trng t nhin. 4 B phn vn ha ng x trong mi trng quc t. 5. Cc b mn nghin cu vn ha Gm nhng chuyn ngnh : Vn ha hc i cng, cn gi l L thuyt vn ha, nghin cu cc khi nim, quy lut hnh thnh v pht trin vn ha... a l vn ha : tm hiu vh. ca cc vng (theo chiu ngang). Lch s vn ha: kho st qu trnh din bin ca mt nn vn ha dn tc(theo chiu dc) C s vn ha nhm nghin cu mt nn vn ha dn tc, bao hm c a-vn ha v s -vn ha, nhm hng vo thi hin i, vi mc ch bo tn v pht trin nn vn ha y . 6. Hai loi hnh vn ho c bn trn th gii Ngi ta thng phn chia th gii ra hai khu vc vn ha: phng ng v phng Ty. Cch chia nh th ch l tm thi, v n thiu c s khoa hc v khng chnh xc.Tiu ch phn loi phi cn c vo li sng ch yu (cch sn xut), m sn xut ph thuc vo a hnh, kh hu . Thu xa, con ngi trn tri t c hai ngh sn xut ch yu: trng la nc v chn nui du mc.

Bng i chiu hai loi hnh vn ho. Tiu ch a hnh, kh hu Ngh nghip chnh Cch sng (ni ) Quan h vi t nhin n ung Quan h x hi Giao lu i ngoi Vn ho nng nghip (Ch yu phng ng) ng bng, nng, m, thp trng la nc nh c, nh n nh gn b, ho hp n thc vt Vn ho du mc (Ch yu phng Ty) tho nguyn, lnh, kh, cao chn nui du mc du c, cm tri, lu tm b chim ot, khai thc n ng vt

trng tnh, trng c, trng trng l (nguyn tc), trng ti, vn, trng n, dn ch, trng v, trng nam gii, trng trng tp th c nhn (th lnh) hiu ho, dung hp, mm hiu chin, c tn, cng rn do khi i ph bng bo lc

c im t duy

ch quan, cm tnh, kinh khch quan, l tnh, thc nghim, tng hp v bin nghim, phn tch v siu hnh chngthin v th, nhc tr tnh thin v truyn, kch, ma si ng

Vn hc ngh thut Xu hng khoa hc Khuynh hng chung

thin vn, trit hc tm linh, khoa hc t nhin, k thut tn gio thin v vn ho nng thn thin v vn minh thnh th

Trn y trnh by nhng du hiu khc bit c bn nht gia hai loi hnh vn ha ch yu ca loi ngi. Trn c s , sinh vin tip tc tm hiu nhng nt khc nhau trong cc lnh vc khc.

PHN HAI

C S VN HA VIT NAMChng 2 XC NH TA NN VN HA VIT NAM Ba yu t c bn to nn mt nn vn ha : Ch th vn ha Khng gian vn ha Thi gian vn ha

1. Ch th vn ha l cc dn tc Vit NamCch y trn 30 vn nm, loi ngi sng hai khu vc chnh : pha Ty v pha ng. Khu vc pha Ty gm 2 i chng l chng u (Europeoid), v chng Phi (Negroid) Cn pha ng, c i chng (Mongoloid) sng pha Bc, i chng c (Australoid ) sng pha Nam gm khu vc ng Nam v nam o Thi bnh dng. Cch y khong 10 ngn nm (thi gia), chng tc Melanesien (thuc i chng Australoid) ang sinh sng trn khu vc ng nam A, tnh t pha nam sng Dng T tr xung. Mt dng ngi du mc thuc i chng t phng Bc thin di xung, vt qua sng Dng T (cn gi Trng giang), dng li v hp chng vi dn Melanesien nng nghip bn a, to ra mt chng mi gi l Indonesien (M lai c), nc da ngm en, tc hi qun, tm vc thp. Cch y khong 5000 nm (thi mi, u thi i ng), tip tc din ra s tip nhn v hp chng dng ngi Mongoloid pha Bc i xung vi dn c Indonesien bn a, to ra chng mi, Austroasiatic -gi l chng Nam . Dn dn, chng Nam chia tch ra nhiu dn tc gi chung l nhm Bch Vit, nh Dng Vit, ng Vit, in Vit, Lc Vit, Mn Vit, Nam Vit... sinh sng t pha

nam sng Dng T cho ti bc Trung b. Nhm ny hnh thnh theo 4 nhm ngn ng l Vit -Mng, Mn-Khmer, Ty-Thi, Mo-Dao.Trong , dn tc Vit (kinh) chim a s, ti 90 %. Trong khi , mt b phn dn Indonesien khng mun li hp chng vi cc dng du mc phng Bc nn di chuyn dc theo dy Trng Sn vo pha Nam, nh c li vng Ty nguyn v Trung b, l cc dn tc Bana, E, Gia rai, Churu, Vn kiu... v dn tc Chm ngy nay. Nh vy, ngi Vit ngy nay u c chung mt ngun gc l chng Indonesien nhng li a dng v sng ri rc khp t Bc n Nam.

2. Khng gian vn ha (cn gi : lnh th vn ha)2.1. Hai tam gic khng gian vn ha Vit Nam Hy xc nh v tr sng Dng T trn bn v ng bin gii Vit -Trung ngy nay. Tam gic th nht : cnh y l b nam sng Dng T, cn nh l bc Trung b (khong o Ngang). y l giai on cc dn tc phng Nam cn sng chung vi cc dn phng Bc xung. Cch y khong 4000 nm, cc dn tc Vit li xung, hnh thnh quc gia u tin gi l Vn Lang, ng thi m mang b ci v phng Nam. Tam gic th hai hnh thnh, cnh y l ng bin gii Vit -Trung ngy nay cn nh l cht Mi C Mau (chnh xc hn, l cc o cc Nam ca T quc) 2.2. Su vng vn ha Vit Nam t nc Vit Nam c a hnh, kh hu a dng nn hnh thnh nhiu vng vn ha khc nhau. 2.2.1. Vng vn ha Ty Bc H thng ni non trng ip bn hu ngn sng Hng,thuc lu vc sng ., ko di ti pha bc tnh Thanh Ha v Ngh An.C trn 20 dn tc sinh sng, tiu biu l hai dn tc Thi v Mng. Thnh tu vn ha ni bt : H thng mng phai dn nc t sui vo rung trng la. Trang phc hoa vn sc s : khn vy o. Ca ma xe, khn, so... Gm cc tnh Lai Chu, Sn La, Ha Bnh v mt s vng ca tnh Thanh Ha, Ngh An gip gii nc Lo. 2.2.2. Vng vn ha Vit Bc (cn gi : vng ng bc) Ni non him tr bn t ngn sng Hng. C dn ch yu ngi Ty v Nng. Gm su tnh: Cao Bng, Bc Cn, Lng Sn, Thi Nguyn, Tuyn Quang, H Giang. Trang phc gin d, qun o chm C h thng vn t sm, vn hc pht trin. 2.2.3. Vng vn ha Bc B (vng Thng long, vng sng Hng )

Gm cc tnh ng bng Bc B: H Ni, H Ty, H Nam, Hi Phng, Qung Ninh, Hi Dng, Hng Yn, Bc Ninh, Bc Giang, Nam nh, Ninh Bnh, Thi Bnh,Thanh Ha, Ngh An. C dn ch yu l ngi Vit Kinh, sng thnh lng x.Vng ny t ai tr ph, pht trin ton din, s l ngun ci ca vn ha Trung b v Nam b sau ny v tr thnh trung tm vn ha c nc. 2.2.4. Vng vn ha Trung B Di t hp v di dc theo bin ng, t tnh Qung bnh ti tnh Phan Thit. Kh hu khc nghit, t ai kh cn. Dn Vit t ngoi vo, sinh sng ch yu bng ngh bin. Con ngi chu ng gian kh, cn c, hiu hc. Ch nhn u tin l ngi Chm (gc Indonesien), trc y dng nn vng quc Chmpa, sau sp nhp vo nc i Vit (thi L). B phn vn ha Chm chu nh hng vn ha n vi nhiu thnh tu c sc v kin trc v iu khc...tiu biu l nhng Thp Chm. Trung tm ca vng vn ha Trung b l tnh Tha Thin - Hu.

2.2.5. Vng vn ha Ty Nguyn Pha ng dy Trng Sn, bn tnh Gia Lai, Kontum, ak Lak, Lm ng. Trn 20 dn tc, y l vng c nhiu thnh tu vn ha c c sc, nh cc l hi, nhc c cng ching, dn ca, l hi, trng ca c (am San, Xing Nh...). 2.2.6. Vng vn ha Nam b Hai lu vc sng ng Nai v sng Cu Long gi l min ng Nam b v Ty Nam b, trung tm l thnh ph Si Gn - Gia nh. ng bng rng ri, kinh rch chng cht, kh hu 2 ma ma v kh r rt, iu ha. Nhng c dn bn a nh Khmer (min Ty) v M, Stieng, Ch ro, Mnng sinh sng (min ng) cng vi nhng c dn n sau nh Vit, Hoa, Chm xy dng cuc sng. Nh dc theo knh rch v ng l trong nhng lng x m Sn xut ch yu lm rung la nc v ngh nh bt c sng bin. n thin v thy sn. Tn ngng, tn gio rt phong ph v a dng. Tnh cch con ngi phng khong. Vng t ny tip xc sm vi phng Ty. Nhng trong lng ngi dn vn in m hai cu th : T thu mang gm i m ci ngn nm thng nh t Thng long. Nhn chung, cc dn tc Vit lin h gn b mt thit vi cc dn tc ng Nam t trong ngun gc : ging ngi, ngn ng, li sng. y l c s to ra s khc bit c bn gia vn ha Vit Nam v Trung Hoa. 2.3. Mi quan h khng gian vn ha Vit Nam - Trung Quc

Khi u, ngi Hn mt dn tc du mc, sng thng ngun sng Hong H..V sau, h lm thm ngh nng nghip trng k mch (nng nghip kh). Dn dn, h di chuyn t Ty sang ng, dc theo sng Hong h xung h lu.n y, nh c v hnh thnh nn vn ha sng Hong H.Thi k ny li t ng tin nh mt phng hng sinh tn v quan trng nht trong i sng (ng cung, ng sng...) K tip, ngi Hn tip tc qua sng Hong, qua Trung nguyn, vt sng Dng T (Trng giang) i xung phng Nam ni c kh hu d chu vi t ai mu m hn. l cuc Nam tin vi khi nim kim ch nam (nhiu dng ngi hp chng vi cc dn tc phng Nam - xem li phn Ch th vn ha Vit ; ngun gc cc dn tc Vit nam). Trong giai on ny, chc chn ngi Hn thu nhn khng t thnh tu vn ha phng Nam gp vo nn vn ha Hn - sng Hong H. Nh vy, ngay t nhng bui u hnh thnh vn ha, dn tc Vit v Hn c nh hng ln nhau, qua li mt cch t nhin trong thi k sng chung pha Nam sng Dng T. Vn ha Trung Hoa = Vn ha du mc Ty Bc + Vn ho nng nghip kh Trung nguyn + Vn ha la nc phng Nam. (hoc: Vn ha du mc Ty Bc + Vn ha nng nghip kh Trung nguyn = Vn ha Hong H) Vn ha Vit Nam = Vn ha nam sng Dng t + Vn ha sng Hng, sng M + Vn ha min Trung v sng Mekong.

3. Thi gian vn ho Vit Nam(cn gi: Llch s vn ha / Tin trnh vn ha / Din trnh vn ha) C th chia thnh 6 giai on / ba lp. 3.1. Lp vn ha bn a Giai on 1: giai on tin s K t thng c n khi hnh thnh nc Vn Lang. Thnh tu ln nht l to ra ngh trng la nc (khc hn vi trng la kh / nng ry) hun dng mt s gia sc (b tru, g vt, heo) Trng du nui tm, dt vi Lm nh sn. Dng cy thuc nam cha bnh Ung tr. Giai on 2: giai on Vn Lang - u lc Quc gia u tin ra i gi tn l Vn Lang, c l hn ch dng ngi du mc phng bc i xung. Sau khi An dng vng i tn l u Lc, thi i Hng vng kt thc vi triu i Triu k tip. Thnh tu vn ha chnh: Ngh luyn kim ng, c ng v iu khc ng (thp ng, trng ng...). Vn hc dn gian, truyn thuyt, thn thoi... C th to ra h thng vn t, ch vit, nhng v sau b xa b. 3.2. Lp vn ha giao lu vi Trung Hoa v n

Giai on 3: giai on vn ha chng Bc thuc K t Triu (238.tr.CN) n khi Ng Quyn ginh li c lp dn tc (938) thc i khng kin tr, bt khut trc nguy c xm lng ca phong kin phng Bc. Tn nc Nam Vit ra i t thi Triu t r thc phn bit ch quyn t nc ; T v sau, tri nhiu ln i tn, ch nam vn c duy tr Nhng cuc khng chin lin tip qua cc th k nh Hai B Trng, B Triu, L B,Triu Quang Phc, Mai Thc Loan, Phng Hng, Cha con h Khc, Dng Din Ngh v nh cao l cuc i thng ca Ng Quyn nm 938. Mc d lc ny nn vn ha Vn Lang - u Lc lc hu, suy thoi cn c s tip nhn thm vn ha khu vc pht trin hn, nhng gi gn ch quyn dn tc, nhn dn ta kin tr tm mi cch chi t vn ha Hn ang trn vo theo gt nga qun xm lc Tuy nhin, trong khi chi t, dn tc ta vn chp nhn tip thu mt phn vn ha Hn. Giai on ny khng c nhng thnh tu vn ha ng k. Nu c, chng ta cn ni n hai ngun vn ha n truyn vo nc ta theo con ng ha bnh, l vn ha Pht gio thm nhp vo min Bc v vn ha Hi gio, B la mn i vo min Trung b to dng nn vng quc Chmpa. Bn phong kin phng Bc ra sc ph hu, tiu dit thnh tu vn ha dn tc ta nh: thu gom sch v, bt thay th trang phc Hn.v.v nhng khng t c mc ch C th h thng vn t Vit b xa b trong sut ngn nm h ny. Giai on 4: Vn ha i Vit thi t ch Sau chin thng ca Ng Quyn, nc ta li xy dng nn c lp.Tri qua cc triu i ngn inh B Lnh, L Hon, phi n thi nh L nn vn ha i Vit mi pht trin mnh vi tinh thn phc hng mnh lit. Tip theo l nh Trn, nn vn ha i Vit t c bc pht trin rc r, gi chung l thi i vn ha L - Trn. t ti nh cao rc r l thi nh L, nc ta c mt nn vn ha phong kin ngang tm khu vc, sc t cng v gi vng c lp dn tc. Dn tc ta pht trin v phng Nam va nhm mc ch bo v lnh th, va pht trin t nc. Xa b vng quc Chm pa min Trung thng quy ph sau lng theo s xi gic ca bn xm lc phng Bc. Dn tc ta khn trng tip thu vn ha phong kin Trung Hoa, ch yu l h thng gio dc Nho Gio, Pht gio Trung hoa, k c o gio, theo xu hngTam gio ng quy. Vi phng chm Vit nam ha nhng th vn ha ngoi lai, ngha l tip nhn vn ha v vn dng cho ph hp hon cnh v bn lnh, tnh cch dn tc Vit, nhn dn ta to nn mt nn Nho gio Vit Nam, Pht gio Vit nam... Nhn dn ta tip nhn ch Hn, nhng to ra cch c bng m Hn Vit. Ri li sng to ra ch Nm ghi m ting Vit. Nhng lp tr thc Hn hc ng vai tr nng ct trong b my quan li phong kin Vit nam cc triu i L, Trn, L v Nguyn. Th bn vng t y t ti Thng Long, vi Quc T Gim c coi l trng i hc u tin, cng vi Vn Miu, khng nh mt giai on pht trin cao ca dn tc 3.3. Lp vn ha giao lu vi phng Ty v th gii Giai on 5: Vn ha i Nam

i Nam l quc hiu do Nh Nguyn Minh Mng t sau tn Vit Nam do Gia Long t. Giai on ny tnh t thi cc cha Nguyn cho n khi thc dn Php chim c nc ta lm thuc a. Sau thi k hn n L - Mc,Trnh Nguyn phn tranh, n nh Nguyn, Nho gio li c phc hi lm quc gio, nhng n n hi suy tn, khng cn kh nng p ng yu cu pht trin vn ha tin kp phng Ty. Thin cha gio bt u thm nhp vo Vit Nam do cc gio s phng Ty n cc vng duyn hi nc ta truyn o. Nh Nguyn ban u cho h vo, v sau li ngn cn.Thc dn Php kim c bo v o ko qun vo, n sng cp nc ta t 1858. Giai on 6: Vn ha hin i K t khi thc dn Php t c nn cai tr trn ci ng dng v Vit Nam, u th k 20, vn ha phng Ty t do trn ngp vo nc ta : Khoa hc x hi-nhn vn nc ta vn c mt b dy nhng cn tip thu nhng phng php mi Khoa hc t nhin k thut hu nh hon ton mi c tip thu nhanh. . C s h tng k thut nh ng quc l, nh my in, khai m, nh Bu in,nh my in.v.v...bt u xy dng. Mt s trng trung hc, sau cao ng, c thnh lp. Ting Php a vo dy nh trng. H thng ch quc ng c sng to, gip cho phong tro hc tp, truyn b vn ha mi c nhanh chng. H t tng dn ch t do t sn truyn b vo nc ta. Li sng phng Ty nh hng ch yu thnh th. Vn hc, ngh thut phng Ty gy nh hng su sc trong i sng vn ngh nc ta (giai on 1930 -1945). c bit, t tng cch mng v sn Mc - L nin c tip thu sng to vo VN qua nhng tr thc tr giu lng yu nc nh Nguyn i Quc. Nhn chung, dn ta va chp nhn u ho, va chng u ha trong chng mc nht nh, bo m va tin kp trnh th gii, va gi gn bn sc dn tc. Nhng gi tr vn ha mi ang nh hnh cn c thi gian th thch v la chn. Tm tt qu trnh hnh thnh vn ha Vit Nam: Lp vn ho bn a Lp vn ho giao lu Trung Quc, n Lp giao tip phng Ty v th gii

1. Giai on vn ho tin 3. Giai on chng Bc thuc 5.Giai on vn ho i Nam s 2. Giai on vn ho Vn 4.Giai on vn ho i Vit 6. Giai on vn ho hin i Lang - u Lc

Chng III: NI DUNG CH YU CA VN HO VIT NAM1. Vn ho nhn thc (Nhn thc v v tr v con ngi) Tri qua lch s, con ngi t c nhng hiu bit v v tr v v chnh bn thn mnh, tng bc t n gin n phc tp.

Trong lp vn ha bn a, ngi xa bit: Trit l m dng Cu trc ng hnh Trong lp vn ha giao lu vi Trung Hoa v n , ta tip nhn c: Tam gio: Nho, Pht v o Trong lp vn ha giao lu vi phng Ty v th gii: Tri thc khoa hc hin i v nhiu thnh tu khoa hc chung ca nhn loi. Bi ny ch yu trnh by v nhng nhn thc dn tc ta t c ngay t lp bn a nhng bui u, theo li t duy tng hp v bin chng ca ngi nng nghip phng ng. l nhng t tng trit l ca o hc phng ng, khc hn vi cc h thng trit hc phng Ty. 1.1. Trit l m dng a/ Khi nim ng trc th gii bao la, ln xn, con ngi khao kht v cn phi hiu c chng tn ti. S hiu bit u tin l phn loi, nhn din mi th gn, xa c lin quan n cuc sng con ngi. Trc ht, ngi ta nhn thy c hai th: Tri v t. M v Cha, v nhiu cp i khc, gi chung l cp m - Dng. Vy l, th gii khng ln xn, lung tung m c mt trt t, l: tng cp i tn ti vi nhau. TRI cao nng bc ma ng ngy sng trn ng s l T thp lnh nam ma h m ti vung tnh s chn M / N yu chm du dng tnh cm yn tnh CHA / NAM kho nhanh nng ny l tr vn ng

Trong th gii cn v s cp khc, c suy ra t nhng cp bit. Lu : t cp ny suy ra cp khc: V d: T cp Tnh - ng, suy ra cp Vung-Trn, v hnh vung yn tnh, hnh trn nng ng. T cp Nng - Lnh, suy ra cp Sng - Ti. Suy rng ra (khi qut): Nn vn ha nng nghip yn tnh = m, Nn vn ha du mc di ng = Dng. b/ Hai qui lut ca trit l m dng (quan h gia m v dng) Qui lut 1 Trong m c dng, trong dng c m (ngha l khng c ci g thun cht.) V d: Trong nng cha ng ci ma. N c khi d tn, nam c lc hin lnh. Tri nng thin v dng nhng Tri ma thin v m t hn hn: dng nhng t l lt: m Lu 1

Mun xc nh mt vt l dng hay m, phi chn i tng so snh V d: nm mu sc (ca l cy) en (t en) l trng l xanh l vng l Mu xanh l m (so vi mu ) Mu xanh l dng (so vi mu trng) Mt con ngi tri qua nhiu giai on, lc l dng lc l m so vi mt ngi khc: V d: ngi m tr khe - a con trai / gi mi sinh (dng ) (m ) M cha gi (m) - con trng thnh (dng) Lu 2 Khi c i tng so snh, cn phi xc nh c s so snh (tiu ch so snh c th ) V d: khi c mt cp so snh sau y: Nam (20 tui ) - N (20tui ) Xt v cng sc khe: Nam (dng ) - N (m) Xt v dai bn: Nam (m) - N (dng ).v.v... Qui lut 2 m v dng lun gn b mt thit vi nhau, v c th chuyn ha, i ch cho nhau theo xu hng: m cc sinh dng, dng cc sinh m. V d: Nng lm, ma nhiu Tro cao, ng au X nng (dng ) ph hp trng trt (m) X lnh (m) ph hp chn nui (dng) Nh yu, ln khe Ln khe gi yu... Trit l m dng v tnh cch ngi Vit: Ngi Vit a thch s qun bnh m dng, trnh s thi qu (m cc, dng cc ) T quc l: t -Nc (phng Ty du mc, t quc ch l land - t ) ng ng b Ct Cp bi trng Cng cha ngha m (ni v sui ) Ngi m ngi dng: M trn con vung ( ni ha hp nhau khi sinh l tt nht) Xin m dng khi bi (tung hai ng tin, mt sp mt nga l tt nht ) Trm nm tnh cuc vung trn (ha hp l tiu chun cao nht, khc vi giu sang thin v dng ) Khng ai giu ba h, khng ai kh ba i. Tuy vy, ngi Vit vn c m "ba vung snh vi by trn, i cha vinh hin, i con sang giu". Ngha l: y t dng ln hn m s c s pht trin mnh v sau. Tm li, trong li sng, ngi Vit a s qun bnh m dng. iu dn n cuc sng yn tnh, n nh nhng cuc sng km pht trin. Thm nhun trit l m dng chuyn ha, ngi Vit sng trong gian kh vn ngh n mt tng lai tt p t s n. Sng lc quan chu ng, khng cn bi quan nn ch. (Nhng nu thiu s n lc nng ng...th tng lai s pht trin ra sao ?! ) c/ Hai hng pht trin ca trit l m dng * Hng ln pha Bc

(T phng Nam i ngc qua sng Dng T i ln ti sng Hong H) m dng pht trin kiu s chn Thi Cc Lng nghi T tng Bt qui v cng l ni dung c bn ca Kinh Dch - h thng trit hc c ca Trung Hoa. Lng nghi T tng Bt qui Bi s m Thi m, thiu dng Khn, Cn, Khm, Tn Nhiu qu m Dng Thi dng, thiu m Cn, oi, Ly, Chn Nhiu qu dng

Mi qui c 3 ho m hoc / v dng. em qu ny chng ln qu kia s cho mt qu mi V d: qu Tn chng ln qu Ly cho qu Gia nhn. qu Cn chng ln qu Cn,cho qu Cn 1 (Kin 1) l ni dung ca thut T Vi theo Kinh Dch. Ngoi ra t duy s chn cn vn dng trong i sng rng ri: T m, t tr, t bnh, t tuyt, t c v thn... Bt bu, bt m, bt c, bt vng gia... (v hnh bt qui xen gia l m dng) * Hng xung phng Nam Tam ti v Ng hnh m dng sinh Tam ti Tam ti sinh Ng hnh. S 5 pht trin cao n s 9 ( 9 nt) v v cng. 1.2. Tam ti 3 cp m dng kt hp vi nhau to ra tam ti:

l b ba ln nht, khi qut nht. Cn rt nhiu b ba khc: khng gian - thi gian - con ngi ci tri - ci th - ci m ba cha con, ba m con cha, m v con v, chng, chng c ba anh em, ba ngi bn... Ng ba ng, king ba chn, Tru - cau - vi Sn Tinh -Thy Tinh - M Nng Tam ti (s 3 ) thin v tnh dng, pht trin, nng ng: Trong v tr tn ti rt nhiu b ba c quan h tam ti nh vy. Mt cch khi qut l: Dng - m - Trung ha (trung dung ): (+) (-) (- +)

1.3. Ng hnh 2 b tam ti hp nhau m thnh 1 ng hnh. Tam ti 1: Th - Thy - Ha (th dng) Tam ti 2: Th - Mc - Kim (th m)

1.3.1 H - c s ca Ng hnh Truyn thuyt ngi Hn k rng : vua Phc Hy i chi sng H, thy con Long M (u rng mnh nga) ni ln, trn lng c bc v (). Vua chp ly gi l bc H . Bc v gm cc on dy tht nt en, trng theo cch m ca ngi tin s: V d: s 1 -o- (dng) s 2 --- (m) , v.v. . . Chuyn bc v H thnh con s Rp, ta c:

C 5 cp s trong bc v (s l: dng, s chn: m ), l 5 yu t ca ng hnh. Cc phng hng: Bc, Nam, ng,Ty (ngc chiu vi bn phng Ty hin i ) Thm hng: trung tm ( gia) 1.3.2. Phn tch cu trc ng hnh Mi cp s c mt s l (dng ) v mt s chn (m) , mi cp gi l mt yu t / mt hnh. S nh nm trong (s sinh ), s ln nm ngoi (s thnh ) Trt t s ng vi phng hng: 1. 2. Bc Nam

3. 4. 5.

ng Ty Trung tm - S 5 c t l to nn bi 2/ 3, y l t l bn vng v pht trin nht (dng ln hn m mt cht, khng qu chnh lch)

1.3.3. Ni dung cu trc ng hnh STT 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Lnh vc vt cht s H tng sinh tng khc phng hng thi tit (ma) mi v th t mu biu vt biu Thu nc 1 mc ho bc ng mn ngon ngoo en ra Ho la 2 th kim nam h ng nhn chim Mc cy 3 ho th ng xun chua di xanh rng Kim kim 4 thu mc ty thu cay trn trng h Th t 5 kim thu trung ng/ trung tm khong gia cc ma ngt vung vng ngi

Ng hnh c tham vng khi qut ton b v tr v con ngi. Trn y ch trnh by mt s ni dung tiu biu ca ng hnh Lu : hai quan h rt quan trng l tng sinh v tng khc, y l nguyn nhn ca s vn ng ca v tr. Phn tch: 5 con vt biu c nhiu ng dng trong vn hc - ngh thut Vit Nam v phng ng (so snh vi phng Ty, th bc u tin khc nhau ). Vng sng nc: Chim, Rng, Ra. Con Ra: s 1, phng Bc, thuc hnh Thy ng ch l 3 con vt biu ca phng Nam: hin lnh, chm chp, tui th cao nht trong gii ng vt.Tr tu cao siu. c suy tn l thn Kim Quy (ra vng ) trong nhiu thn thoi truyn c. Th hin c m sng lu, bn vng v c tr tu.Th hin tnh cch chm ri, gi th th (xem truyn thuyt An Dng Vng, s tch H Gm,..). Ra gn vi Nho Gio ( tm bia tin s t trn lng ra Vn Miu - Quc T Gim, v cc nh thn, ni th cng thnh nhn ) Con Chim: s 2, phng Nam, thuc hnh Ha. Ngi Vit t nhn mnh thuc dng h Hng Bng (tn mt loi su, hc ln, c di, chn di, cn gi l chim Lc (hoc Lc Hng). l loi chim sng phng Nam sng nc. Trong thn thoi c xa, loi chim ny mang hnh dng ngi ph n (hoc ngc li) gi l Tin - v tin n u tin l u C. Loi chim Lc hnh dng p, hin lnh, t do tr thnh biu tng ngi m ging ni dn tc. (Trn mt trng ng ng Sn c khc mt n chim Lc) Con Rng: s 3, phng ng, thuc hnh Mc: Mt con vt tng tng ghp t nguyn mu con c su v con rn - 2 con vt c c. Th hin c m dn tc: bin d ha lnh, con Rng cao qu, nng ng, c ch ch phun nc lm ma cho ngi trng la. Rng khng cnh m bay khp tri, ni tr ng l bin v sng. Con H: s 4, phng Ty, thuc hnh Kim. N l biu tng ca sc mnh du mc. Ngi Vit phng Nam khng a thch, ch dng tr t ma yu qui. (V ba ng h, v sau tip thu vn ha Trung Hoa c thm ba Bt qui ).

Con ngi v tr s 5, trung tm, thuc hnh Th, cai qun mun loi v bn phng. Tm li, hai con vt biu cao qu nht c t hai phng p nht l ng v Nam. Truyn thuyt u C - Lc Long Qun tin rng dn tc ta thuc dng di Rng Tin. 1.3.4 Lc th (sch trn sng Lc) Truyn thuyt ngi Hn li k rng : vua V i tr thu sng Lc, thy con Ra ni ln trn lng c ch vit (th) sai chp ly, ri da theo m t ra php cai tr thin h. Ng Hnh lc th l giai on pht trin cao hn ca Ng Hnh h : t s 5 ti s 9, t trung tm ti hng Nam.

1.4. Trit l v cu trc thi gian - lch m dng (The Cosmic Time Structure, Calendar of Zin - Zang ) Trit l m dng v ng hnh gii thch cu trc v bn cht ca ton b v tr v con ngi. V = khng gian (vt cht ) Tr = thi gian (phi vt cht ) Con ngi = mt b phn quan trng ca v tr. Bi ny chuyn nghin cu v trit l thi gian v ng dng vo php lm Lch 1.4.1. Lch Do nhu cu cn hiu r thi tit - thi gian nn vng nng nghip sng to ra lch 1.4.1.1. Lch dng Pht sinh t vng vn ha nng nghip Ai Cp (lu vc sng Nil) khong 3000 nm trc cng nguyn da trn chu k chuyn ng biu kin ca mt ttri: mt nm = 1 chu k = 365 ngy Lch m pht sinh vng nng nghip Lng H da trn chu k Mt trng di 29.5 ngy ( mt thng ), mt nm c 354 ngy (t hn dng lch 11 ngy). Ngi La M du mc tip thu lch m v s dng t th k 7 tr.cng nguyn n nm 47 trc cng nguyn th hong Julius Caesar thay th bng lch dng. ng dy cng nghin cu, kho st v iu chnh, t li nm s 1 ghi nm sinh ca cha Jesus, gi l cng lch. Lch ngy nay c dng rng ri trn th gii (ng t tn thng 7 bng tn mnh l Julius (July, v sau hong Auguste iu chnh thm v t thng 8 l Auguste/August)

1.4.1.2. Lch m dngVng nng nghip ng dng mt th lch tng hp c lch m v lch dng. C 3 nm dng lch m, nm th 4 li iu chnh theo lch dng - gi l nm nhun (c 13 thng). Do lch m gi vai tr ch o nn nhn dn ta quen gi l m lch (chnh xc

gi l lch m- dng).Mun xc nh nm nhun, ly nm dng lch (/ cng lch/ ty lch) chia cho 19, nu s d l 0, 3, 6, 9,11, 14,17, th nm y l nm nhun. Lu : nm nhun c thi tit tht thng do nh hng ca mt tri v mt trng i vi tri t. m lch (chnh xc l lch m dng) bao qut c c quy lut ca mt trng v mt tri, do rt cn thit cho nng nghip (v lm,ng nghip). Ch tnh ring mt trng c tc ng r rt n: thy triu ( nc ln, nc rng, nc rong ) chu k sinh n ca con ngi v cn trng, sinh vt khc (khong cch t tri t n mt trng ch bng 1/20 khong cch t tri t n mt tri nn tc ng mnh hn ). Ngoi mt trng, mt tri, m lch cn kho st c h thng sao (hnh tinh, nh tinh ) o m thi gian. Nm ngi sao quan trng: thy, ha, mc, kim, th, nm pha ui sao Bc u. (Sao Bc u l mt chm sao 7 ngi to hnh ci go). 5 sao ng hnh tinh kt hp vi Nht, Nguyt to ra tht tinh ( tht hnh tinh ). T chm sao Bc u ko dc xung (vung gc vi mt t) nhn thy h thng 28 ngi sao c nh (nh tinh) hng ngy xoay quanh chm Bc u, gi tn l nh thp bt t, gm 4 chm, mi chm 7 ngi. Mi ma nhn r nht 1 chm, mt phng tri. Chm Huyn V (ra en) - phng Bc, ma ng Chm Chu Tc (chim s ) - phng Nam, ma H Chm Thanh Long (rng xanh) - phng ng, ma Xun Chm Bch H (h trng) - phng Ty, ma Thu Mi chm sao cn ng vi mt tun l, mi ngi sao ng vi mt ngy. (Nhng ngi sao i vo truyn thuyt vn hc: sao Khu, sao Ngu, sao Chc, sao Tm, sao u,...). l c s ca b mn thin vn hc. 1.4.2. H m Can - Chi gi tn cc n v nh nm, thng, ngy, gi, ngi xa chn mt h m gi l h Can - Chi, gm: H Can - H Chi - H Can Chi 1.4.2.1. H Can Gm 10 yu t t tn: Gip, t, Bnh, inh, Mu, K, Canh, Tn, Nhm, Qu, xut pht t 5 hnh phi hp 2 m dng ( 5 x 2 = 10 ) Do s 5 l gc nn h ny mang tnh dng, gi l thin Can.( Ngy xa khi lch m c nc ta ch c 10 thng / nm nn t tn theo h Can. V sau khi dng 12 thng th sau thng 10 ni thm thng Mt v thng Chp ). 1.4.2.2. H Chi Gm 12 yu t: T, Su, Dn, Mo (Mo), Thn, T, Ng, Mi, Thn, Du, Tut, Hi (tn ca 12 con vt theo ting c). Xut pht t 6 cp m dng (ng hnh c bit c 2 hnh Th: th m v th dng ), thin v tnh m (gi l a chi). H Chi c dng nhiu hn h Can. Dng m gi trong mt ngy: (gi T: 23h - 01 h...gi Ng:11 - 13 h....) Dng m thng trong nm. Dng m ngy trong hai thng Ni chung, h Chi thng c ghp vi h Can m, dn gian thng ch gi tn rt gn theo Chi. 1.4.2.3. H Can -Chi Ghp 2 h nh, to ra h m 60

T CAN/CHI + Gip + t Bnh + inh Mu + K Canh + Tn Nhm + Qu -

Su -

Dn Mo + -

Thn +

T -

Ng +

Mi -

Thn Du + -

Tut +

Hi -

Nguyn tc kt hp: Can vi Chi ng tnh to ra mt yu t mi, ghi bng con s (m s ) dng t tn nm, ta c mt chu k = 60 nm, gi l mt Hi. Hi u tin bt u p dng vo nm th 4 dng lch, tc l chm hn dng lch 3 nm (4 - 1 = 3). Hi hin nay l hi th 33 k t nm 1984. Lu Cch i nm dng lch sang m lch: C = d ca (D - 3): 60. C: nm Can chi ( m lch ) D: nm dng lch d: s d. (c bit, khi d = o, th C = 60, nm Hi) Cch i nm m lch thnh dng lch: D = C + 3 + ( h. 60 ) trc ht phi tm h (s chu k). Cn nh nm D gn vi mt s kin c bit (ct mc ng nh nm no), t tm ra h. Nu khng ta s c kt qua 33 nm dng lch trng vi nm m cho. Gii thch v sao phng ng cho rng thi gian tun hon vi chu k l 01 hi ? (trong khi phng Ty xc nh rng: thi gian khng bao gi lp li: khng ai tm 2 ln trn mt dng sng ). Gi nghin cu: theo quan nim thi phong kin, vn nc ty thuc vo ng vua. i mt ng vua khong 60 nm. Khi qut hn, i ngi cng vn ng trong chu k 60 nm thng trm. Quan nim phng ng c tnh tng i. Quan nim phng Ty c tnh tuyt i.

1.5. Trit l - nhn thc v con ngi (Cognition of man ) Con ngi l mt b phn c bit ca v tr, gi l mt tiu v tr. V tr c cu trc m dng, ng hnh th con ngi cng c cu trc tng t nh vy. 1.5.1. Nhn thc v con ngi t nhin Mi ngi c quan h vi mt ngi sao trong v tr Tn ngng cng sao, ng vi mi nm tui. C th ngi c 2 phn m dng. + T ngc tr ln l phn dng.T bng tr xung l phn m. + Phn trn gm: mt sau (gy, lng) l dng, mt l m. + Phn di gm: trc bng l dng, sau lng l m. + Mu bn tay, bn chn l dng. + Lng bn tay, gan bn chn l m. + ng quyn l dng. Bng chn l m. l xt b ngoi. Phn ni tng c cu trc ng hnh: ng tng v ng ph, y l nhng b phn quan trng nht ca c th. Ng tng: thn, tm, can, ph, t Ng ph: bng quang, tiu trng, m, i trng, v. Cc b phn c th c quan h tng sinh v tng khc ging nh quan h ng hnh. Trong , thn v tm l b phn quan trng nht (phng ng trng thn, phng Ty trng tm). ng Y hc Vit Nam cn c vo lut m dng v ng hnh chn tr cho con ngi. Bnh l do mt qun bnh m dng hoc / v ny sinh quan h tng khc trong ng hnh. Khi xc nh c nguyn nhn th tm cch iu tr ( chn / tr ). Thuc thang ton l cy, c, hoa, tri vn ly t thin nhin -mi trng sng ca con ngi. Chm cu l k thut tc ng phn ny nhm kch thch phn khc (ni b trc trc). Khun mt ngi gm: trn (ha), mi (th), ming (thy), tai tri (kim), tai phi (mc). Bn tay gm ngn ci (mc), ngn tr (ha), ngn gia (th), ngn p t (kim), ngn t (thy). 1.5.2. Nhn thc v con ngi x hi Mi ngi c mt v tr v quan h trong x hi cng nh mt hnh c quan h vi cc hnh khc. Tuy vy, khng nn hiu rng th gii c 5 hnh th cng ch c 5 loi ngi, bi v ng hnh pht sinh ra bi s. Mi ngi c xc nh bng thi gian c sinh ra i: gi, ngy, thng, nm tnh theo h Can chi. Nh th ngha l: mi ngi c quan h tng sinh v tng khc i vi ngi khc. Mi ngi c mt l s (da theo gi, ngy sinh) nm trong h thng 110 sao (tc l 110 kiu tnh cch, s phn) thuc v mt trong 12 cung (h chi). l thut T Vi xem on tng s. ngi chia ra 2 nhm: Nhm c nhn: bn thn, tin kip, bnh tt, C 12 vn ln chi phi cuc sng con nh ca, ca ci, s nghip, i li (7) Nhm x hi: cha m, anh em, v chng, con ci, b bn.

Vic gii on T vi c kt qu ng hay khng ty thuc vo 2 iu kin: C d kin lp ra l s chnh xc hay khng. Thy tng s c kh nng gii on hay khng. Tm li, thut T vi da trn 2 c s trit hc Ng Hnh v Bt Qui nhm d on tng lai ca c nhn hoc c mt cng ng. Ngy nay c ngnh D on hc rt cn thit cho x hi. T thi c i, Khng T dy hc tr (sch Lun Ng):khng nhng vic 10 i sau m 100 i sau cng suy on c. Nhiu truyn thuyt phng ng k v nhng danh nhn c ti suy on c pht ngn bng li sm k, ng dao tr em nh Nguyn Bnh Khim (Trng Trnh), Nguyn Thip (La sn phu t), Khng Minh v cc v o s ... c gi l cc nh tin tri.

2. Vn ho ng x trong mi trng t nhinGm mt s hot ng ch yu sau: n ung (tn dng thin nhin) Mc (i ph vi thin nhin) v i li (i ph vi thin nhin). Tnh trng a l, a hnh, kh hu, sinh thi v li sn xut nc ta quyt nh chi phi c 3 vn sinh tn ni trn ca ngi dn Vit t xa n nay. 2.1. n ung Quan nim v n ung : C thc mi vc c o D thc vi tin Rt nhiu hnh ng c gi l n: n , n mc, n chi, n ni, n hc, n tiu (xi), n nm, n trm, n thua. Th mi bit ngi Vit coi trng vic n ung hng u. Nhng n ung cn l mt hin tng vn ha n ty ni, chi ty chn Ming n l ming nhc n trng ni, ngi trng hng .v.v... Bit bao cu tc ng, thnh ng ca t tin lu con chu vic n ung sao cho tt p. C cu ca ba n ngi Vit l : Cm - rau - c (hoc nc mm ) Nhn chung, n ch yu l thc vt. Sau cm - rau - c l hoa qu, ma no th y. i n rau, au ung thuc. Li c v s gia v cc mi v, mu sc va l thc n va l thuc ung. Tht ng vt l thc n t khi dng n, nhng c ch bin tinh xo, a dng chng t khu v rt tinh t, snh si. c bit mn tht ch c o. ung ht c tru cau, ru go, nc ch, nc vi v nhiu th l, hoa, ht, r cy khc. c bit thuc lo c a thch hn thuc l. Ht thuc lo bng iu cy l phi hp m dng (la v nc: khi phi chui qua nc) cn thuc l iu ch c la. Tnh tng hp trong li n Vit: Phi hp nhiu mn n trong mt ba. Mt mn n gm nhiu th kt hp vi nhau. Nu nng nh vy kt hp hi ha cc mn (hi ha m dng, tam ti, ng hnh / ng v ). Hi ha cc mu sc n. Nh vy gip c th d ha hp vi thin nhin.

Mi ngi n chung mt mm, khng chia phn, ty nhng nhn nhau. Trc khi n, ct ting mi cho l . Ring vi khch c u tin hn ngi nh n bng a th hin tnh linh hot, kho lo ca ngi Vit. C nhiu mn n ch bin c sc: da, c, nc mm, nem, gi...Nht l mt s mn n nonang gia qu trnh chuyn ha - giu cht dinh dng nh ht vt ln, mng, gi, cm, di trng, heo sa, nhng (tm)... Vn ha m thc Vit Nam cn nhiu mn c sc tng vng t. 2.2. Mc ( trang phc, trang im ) Sau n ung ti mc trang phc. Nhng mc l i ph, trc ht vi kh hu thi tit, sau nhm tha mn nhu cu thm m v ph hp vi cng vic. Mi dn tc c cch n mc ring, do tr thnh thi quen c chp nhn trong tng cng ng dn tc, v xa hn, tr thnh biu tng vn ha dn tc. Trong nhng cuc chinh phc, ng ha dn tc khc, bn xm lc c cng p dn chng i cch n mc, nhng ngi Vit Nam cha bao gi khut phc.(Ngi Hn c thi b dn Mn Chu p thay i trang phc, u tc ti vi th k ). Trang phc Vit Nam, trc ht, thch hp vi kh hu, thi tit v ngh nng nghip. Sau na, theo quan im thm m, ngi Vit a n mc bnh d, kn o (khng thch sc mu sc s v h hang)... 2.2.1. Cht liu may mc S dng cht liu thc vt nh thong. T tm l loi c bit na thc vt na ng vt (con su tm ch bin l du thnh si t). Sau trng la, vic trng du nui tm c coi trng (nng v tang). T tm dt nn rt nhiu loi vi t n gin n qu gi: t, la, lt, l, the, nhiu, on,si, i, lnh, thao(nn quai thao) ni, a,...n gm vc. Ngoi nui tm, cn dng cc loi cy thng thng khc nh si gai, si ay, si bng v t chui (c bit t chui mn mng, nh, mc ma nng rt mt mc d d rch) [ So snh vi phng Ty du mc: cht liu mc l lng th, da th chc b, m ph hp x lnh...] 2.2.2. Kiu trang phc Ph n: vy, o, v ym. Nam gii: ng kh, qun i (x ln) c bit chic khn v tht lng ca ph n rt tin li, linh hot khi s dng. Chic o lu bn nht n nay cn li l o cnh (cch gi min Bc) hoc o b ba Nam b. o l hi ca ph n l chic o di c hai loi t thn v nm thn, ci khuy bn tri. Ring nam gii v sau ci khuy bn phi (o cnh lch t) theo nh hng phn no ca Trung Quc. Sang th k 20, chic o di ph n c ci tin mt bc na (c l nh hng u M) v tr thnh kiu o c sc va truyn thng va hin i m vn c coi l biu tng vn ha Vit Nam. Nam gii cng mc o di khi trang trng (cng l, hi h v nhng cng vic nghim trang nh cng s ni dy hc,...). Ngy nay u phc hu nh thay th hn loi o di nam gii.

Nhn chung, trang phc n gii gi theo truyn thng lu bn hn nam gii. Mu sc: chn mu m tnh, du nh, mt. Mt s trang sc khc: Nh vng c, vng tay, nhn, bng tai,....ni chung n gin, gin d. 2.3. Nh Cn nh trc ht phc v yu cu i ph vi thin nhin, kh hu v thun tin vi ngh nng nghip. Cuc sng nh nng yn tnh. Do ngi nh c xy dng n nh thnh ci t m.An c lc nghip Ngi nh Vit Nam thch hp vi sng nc v kh hu nng m gi ma. c bit kiu nh sn, v nh b, nh thuyn. Kin trc mi cong (hnh thuyn) c tnh thm m. Ni chung, nh cao ca rng ph hp thi tit. Nh cn phi bn chc chng gi bo.Do , b khung (sn) nh phi c kh nng chu lc cc hng. Nh khng cn mng. Cy tre l vt liu thng dng nht, sau ti cc loi g a dng.Vn chn hng nh rt quan trng, trnh pha Ty v Bc, a thch ng Nam. Cu trc ngi nh Gian nh trung tm trang trng nht dnh lm bn th t tin, kim lun ni tip khch (trng t tin v hiu khch). Do li sng cng ng, cn nh khng chia cc phng bit lp, ch c cn bung (1,2 cn) ngn h, vn lin thng vi gian chnh. ( phng Ty ngn bit lp tng phng cho mi c nhn). Do li coi trng bn tri, nn cn bung bn tay tri (pha ng) dnh cho s u tin (m chng bung tri, con du bung phi).Trn bn th chung ni ngoi th bn ni bn tri, bn ngoi bn phi ca bn th). Do coi trng s l, c bit ng hnh nn s gian nh l 1, 3, v 5 (ti a) Bc thm 3 bc (tam cp). Cng nh c 1 hoc 3 ci (tam quan). Mi nh lp bng cc loi l c cho mt, nu mi ngi th dng ngi m dng va mt va bn. V tr ngi nh chn t ni trung bnh, khng cao khng thp. Ghp cc b phn theo li ghp mng (m dng) trnh dng inh kim loi (kim khc mc) r st lm h hng nh. Ni chung, vic lm nh da theo nguyn l hi ha m dng, hng ti mt cuc sng n nh. 2.4. S i li ng ph vi khong cch l vic t chc giao thng vn ti. Hot ng i li ca ngi dn nng nghip Vit Nam trong mt phm vi ngn, t nh ra rung ng, g bi. Do , ch yu ch dng sc ngi m vn chuyn trong sn xut v sinh hot. S lng t ng (ng t) ch hot ng rt phong ph. T khi qut nht l mang (tng ng vi to carry, to take trong ting Anh, porter ting Php). Bn cnh ting Vit cn nhiu ng t: cm, xch, ko, i, khing, b, bng, m, b, m, bng, cng, gnh, u, gi,... Giao thng ng b Vit Nam rt km pht trin. Trn nhng con ng nh, ch c sc i chn (i b, li b) him khi c xe tru b, nga, voi. Quan li, nh giu i bng kiu, cng. V sau c xe tay, ri n xe p, xch l. Giao thng ng thy pht trin mnh hn nhng cng ch c phng tin th s trn sng ngi chng cht, t c tu chy bin

Sch Gia nh Thnh Cng Ch ca Trnh Hoi c vit Gia nh, ch no cng c ghe thun, hoc dng thuyn lm nh , hoc i thm ngi thn thch, hc ch go ca i bun bn rt tin li. Ghe thuyn cht sng, ngy m i khng ngt. Sch Trung Hoa vit Nam i chu, Bc i m (chu: thuyn, m: nga) Ghe thuyn Vit Nam rt nhiu chng loi. Thuyn c v thm i mt nh con ngi. Theo sch Tn Th, th k 3 nc Vit c nhng con thuyn i bin ch c 600-700 ngi. Nh L c con thuyn nng ti 50 tn, 50 mi cho. Ngi H Lan ghi chp rng thuyn chin ca cha Trnh v cha Nguyn c th nh bi thuyn chin ln ca H Lan quen i bin nh ch nhn ca n Dng..) Cc loi cu qua sng rch cng kh nhiu: cu tre, cu cy (ti sng), cu vn, cu phao (ghp nhiu thuyn li ). Hnh nh con thuyn v sng nc in m du n trong i sng tinh thn ngi Vit Nam, va gn gi thn thit va lng mn bay bng. Hng trm cu tc ng, ca dao, dn ca truyn c gn lin vi sng nc, i b, u sng, cui sng, ngang, dc.... Nhng sng tc vn hc - ngh thut dn tc a thch ti, bi cnh sng nc... c bit ngi Nam b gi c vic i b l li b (....). Khi ngi cht, cng theo tn ngng dn gian, cn i chuyn cui cng qua chn sui. Khi ht cu kinh trong m tang, cc b vi ht bi cho a tin linh hn.

3. Vn ho t chc i sng cng ng v c nhnBi ny gm 2 phn 1. Nghin cu t chc cng ng ln, c tnh bt buc, gi l thit ch x hi nh lng x, quc gia, th. 2. Nghin cu nhng t chc do c nhn t nguyn t gic to ra, nh l hi, sinh hot vn ngh, phong tc tp qun... 2.1. T chc cng ng 2.1.1.T chc nng thn: lng x Cc loi lng x Nng thn c lng x, hun, tnh. Nhng tn ti lu bn c tnh vn ha n nh l lng x. Do chng ta ch nghin cu c im ca lng x Vit Nam. Cn huyn, qun, tnh thuc phm vi vng vn ha (xem li bi Khng gian vn ha. chng 1 ). Ngi Vit (kinh) sng theo lng x t lu i, c 3 loi lng x nh sau: a/ Lng x theo huyt thng Ton b dn lng sinh ra t mt dng h (mt gia nh) tri qua nhiu i ni tip. Ngy nay, tuy khng cn loi lng x y do s thay i dn c nhnh cn mang tn c: X, Nguyn X, L X, ng X. Nhng tn lng ghi nh dng h u tin c cng lp lng. Quan h ca loi lng ny l: on kt m bc nhau, c tn ti trt t theo th bc trong dng h. Trng h mc nhin lm cng vic trng lng.

b/ Lng x theo a bn c tr Nhng ngi sng trn mt khu vc mc d thuc cc dng h khc nhau cng hp li thnh mt lng. Dn lng sng bnh ng vi nhau, tn trng ngi ln tui. c bit c quan h lng ging gn b. (Bn anh em xa, mua lng ging gn). Dn lng cn c s h tr ln nhau trong sn xut ma v, lm i cng cho nhau. Dn lng c tnh dn ch.Tuy vy, vn c khuyt im l da dm, li, ch i, chng ai bo c ai, chy rng cng si . c/ T chc lng ngh, phng v hi Nhng ngi cng lm mt ngh (khng k trng la), nh ngh nh c (lng chi),ngh th cng (lng gm, lng rn, lng nn, v sau gi l phng. Nhng phng ny s l mm mng ca thnh th. H Ni ngy xa c 36 ph phng/phng-ph), mi ph phng nguyn l mt lng ngh. Ngy nay cn gi tn gi c: ph Hng Bn, Hng Bng, Hng o, Hng C... d/ T chc trong lng + Hi ng chc sc Gm nhng ngi c bng cp thi c do vua ban, t t ti tr ln, v nhng ngi c cng lao c vua cha phong tc. y l hi ng c vn ca lng x. + Hi ng chc dch Gm l trng, ph l, chng b, trng tun... do dn lng bu ra, cp trn ph chun. Nhng ngi ny iu hnh cng vic hnh chnh ca lng. * T chc dn lng Gm 3 loi: Ti u: tr em inh: nam gii n tui trng thnh, c ngha v x hi bt buc (thu thn, dn cng, qun s,) B lo: t 50 hoc 60 c ln lo, min cc ngha v x hi. Hi ng b lo tham gia bn cnh hi ng chc sc v hi ng chc dch bn bc, quyt nh vic lng. (60 tui ngi ngang hng t ti, 70 tui ngi vi c nhn, 80 tui ngi vi tin s, ph bng,) c gi chung l quan vin . Truyn thng trng tui gi mang tnh vn ha cao (vn ha o bng thi gian, tng tri, bn vng). Tuy th dn gian cng chm bim nhng ngi gi thiu kh nng nhng hm danh (sng lu ln lo lng ) Ghi ch: c ni vi ba x lin kt vi nhau lp ra tng h tr cho nhau. e/ c im ca lng x Tnh cng ng v tnh t tr - l hai c trng c bn ca lng x Vit Nam. + Tnh cng ng Biu tng l : Sn nh - Bn nc - Cy a.

Ngi nh lng trc ht l ni th cng v thnh hong - ngi c cng lp lng. Do dn ngh, nh vua k sc phong thnh hong - mt v thnh ca a phng ( Nam B gi l nh thn). Ngi nh c nhiu chc nng: Ni th cng tn nghim, biu hin o c nh n ngi lp lng. Bn cnh cn th cng Tri, t Ni tr s ca hi ng lng x, thng trc c cc v hi ng chc dch ngi iu hnh vic lng. Trung tm vn ha khi lng m l, hi, vn ngh, thi u, tr chi. Ch c dp ny, ph n, tr con mi c dp ti y. Trong vic iu hnh, qun l vic lng, bn cnh lut l ca nh nc phong kin, dn lng cn c l lng do cc hi ng hp v quyt ngh. C thng, c pht. Khuynh hng x l mu thun xung t kin co trong dn lng l ha gii (thnh ng: ha c lng) Bn nc / Ging nc: Ni sinh hot, gp g ca ph n hng ngy. Gc cy a u lng, c thm qun nc tr, ni dng ngh chn cho khch qua ng v ngi lng i lm - ni gp g, trao i thng tin + Tnh t tr Biu tng : Ly tre Ly tre bao bc lng qu, nh hng ro ca ngi nh, c cng lng nhng li c 2 cng ). Cuc sng khp kn, mi lng u c ch ring, c mi ngh th cng dch v nhm t cp t tc. Do vy kinh t hng ha km pht trin, thiu cnh tranh.( Ly c ngha l thnh ly bo v) Lng t qun, t ra nhiu l lng. Cn c vo 2 c tnh trn, c th nhn xt: lng x Vit Nam truyn thng thin v m tnh: n nh nhng km pht trin. l loi lng x khp kn, cc b a phng. Hai c tnh trn mang tnh nc i, va i lp va thng nht (cng ng v t tr, hng ngoi v hng ni), l s qun bnh m dng trong vn ha lng x. TNH CNG NG CHC NNG BN CHT BIU TNG Lin kt cc thnh vin Dng tnh, hng ngoi Sn nh, bn nc, cy a Tinh thn on kt, tng ng Tnh ho ng tp th Np sng dn ch, bnh ng Vai tr c nhn b th tiu Thi da dm, li Thi co bng k TNH T TR Gi s c lp ca lng m tnh, hng ni Lu tre Tinh thn t lp Tnh cn c Np sng t cp, t tc Thi t hu ch k Thi b phi a phng cc b Li gia trng tn ti

H QU TT

HU QU XU

Lu Lng x Nam B c mt s c im khc: Khng c kiu lng x huyt thng, ch c kiu lng x theo a bn c tr (dn t x) Tnh dn ch cao. Do a hnh knh rch thun tin qua li, lng x c iu kin m rng giao lu, kinh t hng ha pht trin (lng x m)

L lng khng g b, tnh cch ngi dn phng khong t do, ci m hn. Nhn chung, nhng truyn thng tt p xa xa ca lng x Vit Nam vn thm su trong tim thc ngi dn lng Nam B nh tnh cn c, t lc, gip nhau, thch l hi c dp giao lu vi nhau. 2.1.2. T chc quc gia T LNG N NC Lng c trc, nc c sau. Sng lng, sang nc Tnh, qun, huyn khng c vai tr ng k trong lch s vn ha dn tc. Tn gi v a gii ca n thng xuyn thay i. Cp tnh tri qua nhiu ln i tn: B, qun, chu, l, o, tha tuyn, trn, dinh, doanh,...tnh. Huyn ngy xa l ph, qun. Lng v Nc l hai t chc quan trng nht Vit Nam v c hai mt hnh chnh v vn ha. Cc n v trung gian phng Ty du mc l cp tnh th gi vai tr quan trng: ngy xa l lnh a ca mt lnh cha, sau ny l mi bang c lut php ring. Cp lng x ca h rt m nht, tm b. Nu lng x Vit Nam l mt ly tre th lng x phng Ty nh mt bao ti khoai ty (ri rc - theo nhn xt ca Marx). thc quc gia ca ngi Vit rt cao. Ranh gii lnh th l quan trng, thing ling. Cn vi ngi phng Ty, ranh gii c th thay i. Khu vc Trung Hoa du mc (min Bc) cng vy. Ngi dn b qu qun i lp nghip ni khc kh d dng. Tri li ngi Vit khng ch ti quc t (ngy nay cc t chc quc t u do phng Ty thnh lp . Bng so snh C nhn Vit Nam Lng x + Vng bang) + (tnh, Quc gia + Quc t +

Phng Ty +

Du - : tnh m, yu Du + : tnh dng, mnh Nhng cuc chin tranh xm lc u xut pht t phng Ty hng sang phng ng, t vng du mc hng ti vng nng nghip. Kt qu: nhng cuc khng chin ca vng nng nghip cui cng u thng li. T trong lp vn ha bn a, nhu cu thnh lp quc gia gi gn lnh th c hiu qu to ra nc Vn Lang ca cc vua Hng. Xy dng nc theo kiu lng x. T ng hng pht trin thnh ng bo. Du sao, qun l mt quc gia khng ging nh qun l mt lng x. V sau, dn tc ta tt yu phi la chn mt m hnh cht ch nh kiu ch phong kin Trung Hoa Vit Nam xy dng ch phong kin theo kiu Trung Quc t sau khi nc i Vit thnh lp nhng vn dng ph hp hon cnh v bn sc vn ha dn tc ta. S c ti ca nh vua b hn ch. Pht huy tnh dn ch. iu chnh php lut Trung Hoa cho ph hp tnh cch Vit Nam. (V d: sa i b sung lut hn nhn gia nh ). Mt truyn thng lnh o tp th c hnh thnh. Php lut, php ch cn phi tng cng. Trong mt quc gia khng th trng cy vo tnh dn ch, tnh cng ng theo kiu lng x. Cn phi c mt h thng t chc cht ch cng vi php lut nghim chnh.

Lut php ca nh nc c thm lut l (lut vua, l lng - khng mu thun vi nhau). Lut Vit Nam c khuynh hng gim ti v tnh, u tin ph n (p dng iu lut Trung Quc ph n phm mt trong Tht xut s b b: ph n khng con, dm dt, ci cha m chng, trm cp, lm iu, ghen tung, c c tt th b ui. Vit Nam thm iu lut tam bt kh xut gm: tang cha / m chng, lm giu cho nh chng v khng cn ni nng ta. Vit Nam ra thm lut b chng khi ngi chng : ph sn, c c tt, b ri v 5 thng. Lut cn cm ngi chng khng c bn v, bt v i lm thu, h v chnh thnh v nh. B my quan li Vit Nam Truyn thng chn quan li qua thi c. Trng lp m t do mi ni. Nh nc ch m khoa thi: Tam trng: thi Hng, thi Hi, thi nh.(thi Hng: t ti, c nhn. Thi Hi: tin s. Thi nh: tin s c xp hng 3 cp, hoc tam khi: Trng Nguyn, Bng Nhn, Thm Hoa (3 ngi cao im nht trong bc tin s). Tri qua cc triu i c nhng thay i trong thi c. Khoa thi cui cng nm 1918. Bc thang x hi Vit Nam thi phong kin: S - Nng - Cng - Thng Vit Nam: s l nho s, vn s. rung Hoa: s l vn s v hip s. Nht: s ch l v s. Phng Ty: trung c c hip s v thi hin i th thng nhn l hng nht trong x hi. 2.1.3 T chc th Trong qu kh, th Vit Nam rt km pht trin. l mt c im ca nn vn ha nng nghip, mt khc cng l c im ring ca lch s Vit Nam. Chng ta hy lp bng so snh th Vit Nam nng nghip vi th Phng Ty du mc: th Vit Nam Chnh quyn sinh ra th Thin v hnh chnh, qun tr Theo kiu lng x, ph, tng th phng Ty Thng nhn to ra th Thin v kinh t giao thng Doanh nhn bu chn th trng

Phng, ngh, dch v lin kt vi nhau Thng nhn lin kt vi khch hng v (mn hng, gi gi). Khch hng c th cnh tranh, chn p ln nhau gi mua Km pht trin v thiu kinh ph Khu tp th (kiu lng) Rt pht trin do s u t ca thng nhn tng qui m sn xut v bun bn Bit th c nhn

Nng thn bao vy ngn cn th, cnh th ch huy nng thn gic vi s "m ca" ca th * Nhn xt chung v t chc x hi Vit Nam: Tnh m ln t tnh dng. n nh bn vng nhng km pht trin. Bo th. Khp kn Tit kim hn l u t

Phng hng ngy nay l th ha nng thn, lu bo v mi trng, gia tng ngoi thng, cng nghip ha - hin i ha, tham gia vo qu trnh ton cu ha. 2.2. Vn ho t chc i sng c nhn C nhn t nguyn to ra t chc x hi linh ng, uyn chuyn, a dng 2.2.1. Tn ngng Khi nim: a/ Tn ngng phn thc Tn ngng th b phn sinh thc kh v cc hnh vi giao hoan ca hai ging c ci. Du tch li l cc hnh v trn trng ng, trn thp ng trong mt s tr chi c xa. b/ Tn ngng sng bi t nhin: Tn ngng a thn (tri, t, sng, ni,....cy c th tng ln, my ma sm st, mi hai B M, lo vic sinh trong mi hai thng...) Tn ngng sng bi loi vt: + Tin, Rng + Rn, C su + C + Cy la, cy cau, cy a, qu bu...... c/ Tn ngng sng bi con ng: Quan nim rng con ngi c 3 hn 7 va. Ba hn l: tinh, kh, thn. Khi ngi cht ch c tinh v kh b hy hoi, cn thn bay i ( linh hn ) T tn ngng , ngi ta cng gi linh hn, cu hn ph h ngi sng. Phong tc tang ma rt a dng, mi dn tc khc nhau. d/ Tn ngng th th cng hoc thn ti V thn ca mi gia nh gi cho gia nh yn n v giu c Th Thnh Hong: Mang ngha o c hn l mt tn ngng. e/ Th T bt t: Tn Vin (Sn Tinh), Thnh Ging, Ch ng T v B cha Liu Hnh (theo truyn thuyt b ging trn Nam nh, nguyn l cng cha con tri xung trn sng nh ngi bnh dn c t do) 2.2.2. Phong tc Xut pht t tn ngng, nhn dn t ra cc nghi thc sinh hot, l phong tc. Gm 3 nhm chnh: sinh nht, hn nhn, tang ma. a/ Sinh nht, thng th y thng: cng b M Thi ni: sinh nht u tin Thng th: 50, 60, 70, 80, 90 tui...( loi sinh nht c bit ) b/ Hn nhn Quan nim: hn nhn khng phi vic ring ca hai ngi m l vic chung ca 2 h. Hn na hn nhn cn l quyn li ca lng x (ly chng lng c u tin, ly chng lng khc b pht). Tc ng: Rung gia ng, chng gia lng. Ta v ta tm ao ta..... Tc l np cheo l mt th thu hn nhn, np cho a phng chng hoc v.

Nhn chung quyn li ca 2 ngi/ 2 c nhn khng c coi trng ng mc. c/ Tang ma Tn ngng ca ngi dn b mu thun khi c ngi thn qua i. Ni bun hay nim vui ? S chun b rt chu o cho mt m tang. L cuc tin ua ngi cht n ci cc lc sao lai au bun ?! Ngi Vit t chun b cho cuc ra i t khi cn sng (ng sn hm, xy sn m,..). Tc l tang ma Vit Nam cng kh a dng, mi vng mi khc. Ngoi ra cn nhiu dp khc c coi trng: thi , i xa, lm nh, v.v... 2.2.3. L hi (L tt v l k nim ) a/ L Tt Cng vo nhng dp thi tit quan trng i vi ngh nng nghip v i sng t n Tri t. Quan trng nht l Tt Nguyn n, m u ma xun thun li cho trng trt, ma mng. Cn nhiu Tt khc: Tt thng nguyn, Tt trung nguyn, Tt h nguyn (u, gia, cui nm). Tt Trung Thu rm thng Tm m lch) Tt ng To ( 23/ thng Chp ) Tt n ngui / Tt Hn thc (3/ 3) k nim Gii T Thi. Tt n chua / Tt oan Ng (5 / 5) dit su b, ng thi k nim Khut Nguyn (nh th Trung Quc thi Chin quc) Ngoi ra cn c cc ngy l tt nh khc nh cng u ma (cm mi), u ma ma (Tt ma ngu )... a/L k nim l nhng l hi mang tnh x hi - nhn vn. L hi hng v nhng anh hng dn tc, damh nhn vn ha, nhn dn ta t lng bit n nhng ngi c cng dng nc, gi nc v xy dng t quc, qu hng. L gi thnh hong (cng nh) gi l hi lng. Gi t Hng vng v Hi n Hng (ngy 10 / 3 m lch, thuc tnh Ph th . Nhiu ngnh ngh t chc gi t ngh tng nh cng n ngi mang li cng n vic lm cho h. L hi tn gio: Ngy l Pht n (pht sinh), Hi Cha Hng (ko di c thng, vo gia ma xun), Hi cha Thy... L Noen b/ Cu trc ca L hi Gm hai phn: nghi l trang trng v vui chi thoi mi (l v hi) Phn nghi l m u, t chc ti nh cha miu, c th rc tng thn tng,c bi chc vn ca tng cng lao ca v thn, dn nhc dn tc ha tu nhc cung nh, dng hng, ru, bnh... Phn hi h vui chi rt a dng, phong ph gm cc tr thi u c truyn tranh ti kho lo, bn ch, thng minh v cc loi hnh vn ngh. Nhn chung cc tr chi v vn ngh c t nhiu lin quan n thn th v s nghip ca thn tng lc sinh thi. Thnh ng dn gian ni vui nh hi, i try hi. y l nhng dp tt dn chng mi la tui, nhiu a phng, giao lu gp g. ngh ngi, th gin, tng cng mi quan h cng ng v gio dc lp con chu.

2.2.4. Vn ho giao tip v ting Vit a/ c im giao tip ca ngi Vit Nam Ngi Vit a thch giao tip trong cng ng (thch gp g, thm ving ln nhau v tip khch). Thm ving khng ch v cng vic, m cn bi p gi gn quan h tnh cm.c bit, khi tip khch, ngi Vit rt n cn chu o, xi li sao cho khch hi lng. Nhn chung, khch c u tin.Nhng khi tip xc vi ngi l (ngoi cng ng lng x) th ngi Vit li rt r, e ngi (Dn ta t coi trng qui tc x giao khch quan, m ng x ty thuc tnh cm, yu nn tt ght nn xu, cng l mt nhc im cn khc phc. Khng nhng ch quan tm ti khch, ngi Vit cn quan tm rng ti gia nh ca khch nn thng thch hi thm ti c ngi nh. C th cn v l do bit cch ng x cho ph hp hon cnh ca khch cho khi s sut. (Ngi u - M ngh lm rng ngi Vit c tnh t m ! ). Ngi Vit cn c tnh hm n su sc. Chu n ai th t lng cm n chn thnh v ngh n vic n p hu hn s chu n. Nhng li cm n phong ph khng theo mt qui tc x giao cng nhc, s lc. Ngi Vit cng c tnh phc thin chn thnh. Khi l mc li vi ai, ngi ta thng by t s xin li vi nhng cch khc nhau, cm thy li nng hn thc t v n hn bn khon mi. Trng danh d v s ting n i: va l u im cng va l nhc im ca con ngi quen np sng cng ng. iu tt l con ngi qu danh ting, tt danh hn lnh o, mt tri l ri vo thi s din, hoc nhiu khi thiu t tin bn lnh c nhn. Nhng nhn ngi trn, k di, d ha vi qu. C trnh mi s mu thun bt ha trong cng ng. Mt s nhn, chn s lnh, Chn b lm mi . b/ Ngn ng ting Vit trong giao tip Ngn ng ca mt dn tc ny sinh trc ht do nhu cu giao tip trong cng ng Ting Vit th hin r rt thi , tnh cch giao tip ca dn tc. V i t nhn xng: li ni xng h rt phong ph,nht l t ng gi khch (ngi th 2). Nhng t ng y li chnh l ting gi ngi thn thuc h hng nh ng b c ch anh ch, em chu. Ngi Vit mun t lng qu mn mi ngi nh h hng b con vy. Cn i t nhn xng ngi 1 cng tng ng vi ngi 2 theo hng nhn mnh t h thp hn ngi khch. Him khi xng ti, nhiu khi li biu l thi lnh nht hoc bc bi vi ngi. t s knh trng, ngi Vit gi khch bng th (anh Hai, ch Ba.) hoc gi tn con thay th - trnh gi tn ca ngi khch. Xng h khim tn, nhn mnh, mc d ngang hng nhau, thm ch cn c vai v cao hn khch (v d: mt ng gi c th gi mt thanh nin l anh, ch, bc, ch ) (Lu trng hp t tn thi qu ca vua cha ngy xa: dn chng phi trnh n cc tn h vua cha, ai nhc ti tn vua, nht l trong bi thi ca th sinh v cc loi vn bn s b trng pht !) Ng iu, ng m, kiu cu trong ting Vit giao tip Chim khn nghe ting rnh rang Ngi khn ni ting du dng d nghe Li ni chng mt tin mua La li m ni cho va lng nhau Ting Vit giu m iu, c ti 6 thanh (6 du ging), iu chng phi ngu nhin. Ng m ting Vit sinh ra t nhu cu biu cm trong li ni.

Cu ting Vit cng c lu cu to sao cho cn i, nhp nhng, d nghe. Ngi Vit a ni vng vo tam quc, trnh ni thng vo vn khi lm pht lng khch. Tnh t: rt phong ph, t m, nhm ngoi vic miu t chnh xc s vt, cn bc l thi nh gi v tnh cm (th d: lo ru xm: v vi con d, con ch...) ng t:Thng dng cu ch ng, t dng cu b ng. Ngha l quan tm n ngi ni, ch ng hn l tn ng. C y b thy gio pht Ti b mt ci xe p Th so snh vi 2 cu ting Anh tng ng so snh quan nim ca hai dn tc. Ting Vit nng ng, uyn chuyn, i khi m h, thiu chnh xc khi ng php cu khng ngi, khng thi, khng th. Ting Vit thin v bc l tnh cm, thi hn l truyn t mt thng tin chun xc. Do vy ngh thut ngn ng Vit Nam thin v th ca tr tnh. 2.2.5. Sinh hot ngh thut (Vn chng, ngh thut thanh sc v ngh thut to hnh) a/ Vn chng Vn chng ting Vit thin v th ca v t nhiu thnh tu hn hn vn xui. (Th so snh: theo 2 cun t in vn hc: Ty u v Nga: 21,7% th v vn xui 78,3% Vit Nam: 72,6% th v 27,4% vn xui ) Trong s vn xui cn co, hch, cho, tung cha y nhng cu th. Ngay c vn xui ting Vit cng cha y m iu, nhp iu.) Xut pht t tnh cht duy cm, dn n mt ngn ng biu cm v nng cao ln thnh ngh thut th. Th ting Vit l sinh hot tm hn ph bin, a thch ca ngi Vit thnh tu thi ph dn tc t nhiu nh cao, t Nguyn Tri n Nguyn Du, H Xun Hng, Nguyn Khuyn, Xun Diu, T Hu, Nguyn Bnh - nhng trc ht l th ca dn gian (ca dao, tc ng) v truyn th, ngm khc, cu i. Ngay c vn xui (truyn, tiu thuyt, ty bt, vn chnh lun...) cng giu cht biu cm, cht th (Co Bnh Ng, Hch tng s, Bt k Tn , Chiu di ca L Thi T, ng chng ta i (Nguyn Trung Thnh), Dng kinh qu hng (Nguyn Thi). Mnh trng cui rng (Nguyn Minh Chu).v. v... b/ Ngh thut thanh sc m nhc c truyn Dn ca Vit Nam rt phong ph khp cc dn tc, cc vng min t nc. Dn ca Vit Nam ch yu bc l tm t tnh cm ca ngi dn lao ng, nht l nng dn. m nhc khng li vi nhiu nhc c a dng, c o nh cy n bu vi 1 si dy. S nhc c t i trong 1 dn nhc kh nng din tu nng ng, bin ha. Khng c nhc xng nhng s ha tu cng iu ngh, cc nhc cng t chn nhc trng y l mt ngi nhc cng gii nht va din va li ko ngi khc din theo. Khi din kch (cho, tung, ci lng) din vin vn ly ging ht, bi ca lm chnh. Vic din xut, hnh ng ch l c l biu trng, vic ha trang nhn vt v phng cnh tng trng, ni s qua, ct yu nht l ting ht. Dn chng gi l i xem ht .

Ngh thut Cho l sn khu dn gian c nht, gi l ht Cho. Khng nhm miu t xung t nh kch ni phng Ty, cho c thin v ch giu, cm hng tro phng (mt kiu tr tnh). Cho c s kt hp cc dn ca Bc b rt nhun nhuyn. Ngh thut Tung ny sinh min Trung, kt hp gia dn ca Trung b vi kch Tu v tch truyn Tu. Cm hng bi kch, anh hng ca v lch s thm m sn khu Tung. Ngh thut sn khu Ci lng l s kt hp nhiu ngun, t ngh thut Cho, Tung, m nhc cung nh Hu, kch Tu, dn ca Nam b n kch ni phng Ty. c bit l iu ht vng c - (gc l bi D c hoi lang ca Cao Vn Lu ) - linh hn ca bi bn ci lng. Vng c chm ri, r rng, cm ng, khi mnh lit khi du dt, ln bng xung trm, nhm by t tnh cm, tranh ci, thuyt phc, nn n,... c a thch khp mi min t nc iu cho thy ngh thut Ci lng d c tip thu ngh thut nc ngoi vn gi vng truyn thng duy cm ca dn tc - th mnh ngh thut ca dn tc. Ngh thut Ma ri nc l mt sn phm c sc ca dn tc, gm 3 yu t: o con ri, lng ting ht v ti iu khin con ri trn mt sn khu nc. Nhn chung i vi ngh thut thanh sc, ngi Vit vn lun u tin cho thanh hn sc - coi thanh l biu hin ca tm hn (truyn tnh bi t Trng Chi-M Nng) Ngh thut ma cn km pht trin nc ta (ma l s trng ca phng Ty, ni chung vng vn ha du mc). Tuy nhin Ngh thut ma minh ha, din xut trong ngh thut thanh scVit Nam c nt ring, thin v s tinh t ca i tay, nh mt, o c...C th ngh thut ma nc ta chu nh hng ca ma n , Trung Hoa nhng vn c nt p ring Vit Nam. Sang th k 20, ngh thut ma u - M lan ta sang Vit Nam, nhn dn ta tip thu c chng mc v bit kt hp vi tnh cch dn tc Vit Nam. c/ Ngh thut to hnh Hi ha dn tc c 2 dng tranh dn gian truyn thng. Mt l: trng phi tranh lng ng H (gi tt l Tranh lng H) thin v miu t cnh sng nng thn v c m bnh d ca nng dn, i khi c tranh chm bim, tro phng. Hai l: tranh Hng Trng (H Ni) v cc nhn vt lch s, anh hng, danh nhn Trung Quc v Vit Nam. Cng chng ca dng tranh ny thng l tr thc v dn thnh th Trong giai on vn ha i Vit, ngh s Vit Nam tip thu tranh quc ha Trung Hoa,...tiu biu l tranh b t bnh ( t qu / 4 ma, 4 k n, 4 ngh... t linh) Hi ha phng Ty thin v t thc, ph din v p hnh th, thm ch v tranh (v tng) kha thn - l ngh thut kt hp sc sng, v p hnh th vi tm hn, ch, kht vng chn chnh ca con ngi (loi tr cc loi tranh nh sexy gi tnh dc, khng c ngha nhn vn cao p. Loi ny c tc hi lm sa a th h tr, cn phi bi tr) *Ngh thut iu khc dn tc (tng v ph iu) Ngh thut chm khc c t lu i cn li bng chng r rng trn cc trng ng ni ting v thp ng, thm ch cn c nhng quyn sch bng ng khc ch. Bn cnh nhng tng, hnh v tip thu t ngh thut iu khc Pht gio, B La mn gio ca n , ngh thut n i Trung Hoa, nhn dn ta cn sng to ngh thut ring

bit Vit Nam. Kin trc hnh thuyn (mi cong), hnh nh con ngi Vit Nam v tng Vit Nam, cnh sc Vit Nam. Ngi Vit trn trng pho tng hn cc th loi khc, ch tc tng nhng nhn vt linh thing tn knh (phng Ty c th tc tng bt k i tng no trong cuc sng). Ngh thut iu khc VN truyn thng li nhng bc tng n, cha v mt s cng trnh vn ha khc, ngy nay ang c bo tn, l nim t ho ca nn vn ha dn tc. Cu trc m dng ha hp l mt th php xuyn sut ngh thut to hnh Vit Nam. (c - ci, vn - v, thin - c). Dn gian c ngh thut trang tr (nh ca, bn th) thm m trit l m dng v ng hnh ( cn i, i xng hai bn nh mm ng qu, ng hnh. . . ) tranh Phc - Lc Th (tam ti) Nhn xt chung v ngh thut VN truyn thng: Ngh thut tr tnh, biu cm. Th php tng trng, c l (khc vi t thc) Tng hp v linh hot. Ngh thut VN l b phn mang du n kh r nt ca tm hn VN, vn ha VN.

4. Vn ho ng x trong mi trng quc tt nc Vit Nam vo ng t ng quc t, tc l giao im ca 2 con ng Bc -Nam, Ty- ng. Du mc phng Bc i xung phng Nam phi qua Vit Nam, du mc phng Ty tm ng sang ng cng gh Vit Nam trc. Chng ta hiu v sao dn tc ta t xa n nay thng xuyn phi i ph vi nn bnh trng, xm lc ca k ngoi bang. Tuy vy ngy nay iu li tr nn thun li khi th gii m ca, tng cng giao lu hp tc, t nc Vit Nam nh ngi nh mt tin rt thun li giao thng v i li...) V tr a l chi phi, nh hng rt su m n tnh cch ngi Vit v nn vn ha dn tc ta. S giao lu (tip xc, nh hng qua li) bao gm nhiu dng nh: Tip nhn vn ha dn tc khc. Chi t (theo cc mc t ty chay, hn ch n khng chin nh ui bng v lc) Pht huy vn ha dn tc Vit sang nc khc. Cc dng hn hp, v d: va chng Hn ha va chu Hn ha (giai on 3), va u ha va chng u ha (giai on 6)...(xem li bi Thi gian vn ha / lch s vn ha Vit Nam - chng 2) c im chung ca s giao lu vn ha Vit Nam l tnh dung hp - tng hp tch hp, xut pht t mt dn tc Vit c tnh hiu ha, bao dung. Ngay c khi cn chng li xm lc v nn bnh trng, vn ha dn tc cng vn pht huy c tnh . D bt bin, ng vn bin l cch ng x ca mt dn tc c bn lnh cao. Chng ny nghin cu nhng vn sau : 1. Giao lu vi n : vn ha Pht gio v vn ha Chm. 2. Giao lu vi Trung Quc: Nho gio v o gio 3. Vn ha i ph vi bn xm lc, bnh trng. Vic giao lu vi vn ha phng Ty - - u - M v th gii thuc giai on 6 - giai on vn ha hin i (cn ang tip din, cha hon thnh - gi l giai on m)

4.1. Giao lu vi n 4.1.1. Vn ha Chm v ngun gc B la mn, Hi gio Nhng ngi truyn gio v nh bun n u tin t chn nc ta t u cng nguyn. Du vt c cn tm thy c Eo (An Giang, ven bin min Trung, Luy Lu (Bc Ninh). Khi ngi Chm lp ra Vng quc Champa, thot ra khi ch h ca phong kin Trung Quc.H tip nhn ngi n n truyn gio, theo tip thu nhiu gi tr vn ha khc. Vn ha n thm su vo vn ha Chm t th k 7 n ht th k 15 khi Champa chm dt s tn ti c lp. B la mn gio (Bramanism) th ng ti cao tn l Brahma ( c ngha l i hn ) c miu t trong b kinh Veda ( chuyn th thnh V ca kinh Pht). Brahma gm c 3 ngi: Brahma (sng to), Visnu (bo v) v Siva (hy dit). Khi o Pht pht sinh n , B la mn gio t ci cch thnh n gio (Hinduism). Thc ra vn ha Chm cn chu nh hng ca khu vc k cn v vn ha gc min Trung (vn ha Sa Hunh). a hnh, kh hu, li sng khc nghit min Trung to ra tnh cch Chm dng tnh (cng rn, thng v, hiu chin). Thnh tu vn ha Chm cn li ngy nay gm 1 s lnh vc: kin trc, iu khc v tn gio, trong tn gio l linh hn ca nn vn ha y. Ngy nay nhng thp Chm cn sng sng tr thnh nhng im du lch hp dn du khch bn phng. hp Chm (Chm) ni ting v k thut xy dng c o gia t ni v . Ni dung ca thp l: trong lng lm lng m vua, trn nc th thn linh ti cao B la mn. V thn linh c th nhiu nht l thn Si Va, do nhu cu ng ha vi sinh thc kh nam (dng tnh trong tn ngng phn thc) Cng vi B la mn, i vo vn ha Chm cn c o Hi (Islam). Hi gio c gio lc kht khe nhng c ngi Chm ci bin nhiu. Hi gio gc coi trng nam gii, th Hi gio Chm Vit nam vn coi trng ph n. Cn phi k n m nhc Chm tuy cn su m n tng n (bun b, su thm) nhng cng pha trn giai iu tr tnh phng khong phng Nam. 4.1.2. Vn ho Pht gio (Buddism) 4.1.2.1. S hnh thnh o Pht o Pht hnh thnh n vo th k 5 tr.CN khi o B la mn ang c sng bi khp x n . Ngi khi ngun o ny l thi t Sidharta, sinh nm 563 tr.CN. Bt mn vi ch cai tr ca gio hi B la mn ch trng phn chia ng cp XH, tha t rt ng cm vi ni kh ca dn chng v quyt tm tm 1 con ng gii thot cho h bng mt tn gio khc. Sidharta ri khi nh nm 29 tui, mang danh l Sakia Muni (Thch Ca Mu Ni ngi hin h Thch Ca . Sakia tip tc i hc hi nhng ngi tu hnh gi nhng khng tha mn, r 5 ngi bn n mt vng ni tu kh hnh 6 nm rng ( ni Tuyt Sn ), v ch Ngi tr li i sng bnh thng ( n ung mi th nh ngi khng tu ) ri n mt gc cy Pipal c th, ngi tp trung suy ngm v gio l. Sau 49 ngy m, t tng ca ngi sng t mi iu - l qui lut ca cuc i, ni kh ca chng sinh v con ng gii thot. l lc ngi gic ng. Ngi i tm 5 ngi bn c, gic ng cho h, ri cng vi h trong 40 nm cn li i khp vng lu vc sng Hng h (Ganga) truyn b t tng. Dn chng gi ngi l Buddha (Bc gic ng), ting Vit gi 2 cch:

l Bt hoc Pht . Cy Pipal ni ngi gic ng gi l cy bodhi (b ). c Pht qua i nm 483 tr. CN, th 80 tui. 4.1.2.2. Hc thuyt Pht gio Bn v Ni kh v S gii thot (kh v kh dit ). Cc khi nim c bn l T diu (hoc T thnh ) ngha l Bn chn l k diu. 1. Kh : s bun phin ca con ngi do sinh, lo, bnh, t v nhng nguyn vng, nhu cu khng c tha mn. 2. Nhn (hay Tp ) gii thch nguyn nhn ca ni kh. y l do i dc (ham mun) v v minh (km sng sut). Hai ci to nn dc vng. Dc vng bc l ra hnh ng gi l nghip (karma). Hnh ng gy tn hi ngi khc khin h phi nhn ly hu qu (nghip bo), tc l kip sau phi tr n, gi l vng lun hi ln qun. (Thi ho Nguyn Du vit trong truyn Kiu: mang ly nghip vo thn...) 3. Dit : nn ra cch dit kh. Phi bt u t tiu dit nguyn nhn (xa b nhn ). Khi thnh cng, con ngi s c n ci Nirvana (Nit bn: ngha ldp tt). l ci gic ng v gii thot. 4. o : Ton b con ng dit kh, phi rn luyn o c (gii), xc nh t tng (nh) v khai sng tr tu (tu) gi l b ba Gii - nh -Tu. C th hn, hy i theo 8 con ng ng n (Bt chnh o). l: chnh ng, chnh nghip, chnh mng (gii), chnh nim, chnh nh (t tng - nh) v chnh kin, chnh t duy, chnh tnh tin (Tu ). Gio l ca Pht xp thnh mt h thng gm ba tng (tam tng: 3 phn cha ng ). Kinh tng: l cc bi thuyt php ca c Pht v 1 s t. Lut tng: gm cc iu ngn nga v nghi thc sinh hot. Lun tng: cha nhng iu bnh lun v cuc i. Pht gio suy tn 3 iu qu gi (tam bo) gm: c Pht, Gio l v Tng ni, gi tt l Pht - Php - Tng. Tng l nhng ngi t, chng tng, tip ni con ng truyn o ca c Pht. Chia ra 2 phi bt ng vi nhau: Phi trng lo, gi l Thng ta, bo th, bm st kinh in, gi nghim gii lut. H lo gic ng cho bn thn mnh, th Pht Thch Ca v tu n bc La Hn (Arhat) - ngi thot vng lun hi. S khc lp ra phi i Chng, ch trng phng khong hn, tm cch gii thot cho mi ngi, tu qua cc bc La Hn, B Tt v vn ti c Pht. Kinh tng ca phi Thng ta l Tiu tha (c xe nh, ch c t ngi ) cn Kinh tng ca phi i chng gi l i tha (c xe ln, ch nhiu ngi ). Phi i tha pht trin ln pha Bc (Bc Tng), lan sang Trung Hoa, Nht Bn, Triu Tin, Vit Nam. Phi Tiu tha pht trin xung pha Nam An Nam Tng / phi), o Sri Lanka v ng Nam . (Thi nh ng, nh vua sai ng Tng sang An hc kinh Tam tng thuc phi i tha ) 4.1.2.3. Qa trnh pht trin ca Pht Gio Vit Nam T u Cng nguyn, cc nh s n theo ng bin n Vit Nam, tnh Bc Ninh - ni y tr thnh trung tm Pht gio u tin nc ta. (k mt s nh s n cn i tip sang vng Nam Trung Quc truyn gio). Pht gio Vit Nam lc ny theo kiu Tiu tha Nam Tng. Nhng ng Bt (Budda ) theo quan nim ca ngi Vit, l mt v thn c mt mi ni gip ngi tt, pht k xu. u th k IV- V, mt lung Pht gio i tha Bc Tng t Trung Quc lan xung Vit Nam, v mau chng thay th nhm Tiu tha Nam Tng. T y, ting c Pht

(theo m Hn) dn thay th Bt (theo m Vit). Bt vn tn ti trong dn gian trong truyn c tch hoc trong li ni thng thng. Pht gio chia 3 phi thm nhp vo Vit Nam: Thin Tng (t tu luyn, ngi thin suy t - tnh tm), quan nim Pht ti tm. Tm ca mi ngi l ci Nit Bn, l Pht, chng phi u xa ! Gii tr thc qu tc a thch tu kiu Thin Tng. (Vua Trn Nhn Tng i tu ni Yn T (Qung Ninh) v lp ra phi Trc Lm Yn T.) Tnh Tng: Hng v ci Nit Bn, thng xuyn i cu nguyn cha pht A-di -, nhc nh li dy ca Pht. Nh cch tu hnh n gin, Tnh Tng thu ht phn ln dn chng. Tn ch vic ni Nam m A-di- (nguyn qui theo c A-di -). Mt Tng: Tu hnh b mt, dng n quyt, mt ch, c hin vi hy vng mau chng gic ng v gia thot. Mt Tng ha ln vi tn ngng dn gian Vit Nam thnh cc nghi l, php thut, ym ba, cha bnh. Hai triu i L v Trn to iu kin cho Pht gio lan rng Vit Nam, li c dn chng sn sng tip nhn. Nhiu cha, thp, tng Pht c xy dng, bn cnh c trng An c ngh thut c o mang tnh Vit Nam. Cha Pht Tch (Bc Ninh), cha Hng (H Ty), cha Mt Ct (H Ni), v.v.. n thi nh L, Nho hc - Nho gio thnh hnh, ln t o Pht. Pht gio suy gim. n u th k 18 (cui L ), vua Quang Trung quan tm, chn hng Pht gio. u th k 20, phn ng vi vn ha Au - M trn vo, dn tc li dy ln phong tro chn hng Pht gio. Cc hi Pht gio lp ra Bc K, Trung k, Nam k vi cc t bo ring. Hin nay nc ta, c khong 3 triu tng ni (xut gia, ln cha), s ngi i cha thng xuyn 10 triu. Ai khng theo hn mt tn gio khc hu nh u t coi mnh l tn o Pht. 4.1.2.4. Mt s c im ca Pht Gio Vit Nam Tnh tng hp: Kt hp nhiu ngun to ra PGVN: Pht gio n , Pht gio Trung Quc, tn ngng vn ha dn gian Vit Nam pha trn vi nhau ri ny sinh tng thi k, tng vng min kh a dng.( khc nhau v kin trc, tng Pht, nghi l, kinh cu,) Pht gio Vit Nam bao dung tng hp vi cc tn gio khc - Nho v o. PGVN kt hp cht ch vic o vi vic i, trnh s phiu du, xa ri cuc sng. Trong th k 20, nhiu phong tro Pht gio tham gia u tranh x hi theo quan im Pht gio (i n x Phan Bi Chu, d m tang Phan Chu Trinh, chng M - Dim ) Tnh hi ha m dng, thin v n tnh: Cc v Pht n vn l n ng, sang VN th ny sinh Pht b v Pht ng. Qun Th Am B Tt c nghn mt nghn tay (Qun th m: nghe ht c m thanh ca cuc sng) lv thn h mnh ca hu khp dn chng ng Nam (Nam Hi B Tt). mt s ni (Vit Bc) Pht Thch Ca cng c gi l M Pht . Truyn c tch Vit Nam k nng Man tu cha Du, sinh ra a con gi( khng cha ) ngy 8-4 m lch, sau tr thnh Pht T VN, cn nng Man ( Man nng ) c gi l Pht Mu. Ngy sinh Pht t VN gi l ngy Pht n (8/4 L). Ngoi ra cn c cc v Pht B Quan m Th Knh, Pht B Cha Hng (b cha Ba) Nhiu cha chin mang tn b : cha B Du, cha B , cha b anh, cha B u, B Tng Tn i cha phn ln l ph n Tnh linh hot Cha Vit Nam ha hp vi thin nhin, to ra phong cnh hu tnh, ngy thng l ni tnh lng trong mt khng kh linh thing, trm mc, nhng n ngy l hi, ca

cha rng m tr nn khu gii tr cng cng y v th tc. Nhng mi tnh lng mn ny sinh ngay ni phong cnh cha chin th mng. Ngi Vit Nam khng n ni qu mc sng tn o Pht, vn coi trng, th cng ng b, cha m, t tin: Tu u cho bng tu nh Th cha knh m mi l chn tu Tng Pht - c to ra do nhng ngh nhn VN - mang phong cch nhng ngi hin, dn gi, khng cn dng v nghim trang trn ta sen n . Tng ngi dui hoc co chn, nhn mt, ci u... quay nhn nhiu hng (c bi th Cc v La Hn cha Ty Phng ca Huy Cn.) Bn cnh mi nh (o Nho), ngi cha Pht tr thnh cng trnh va linh thing li va gn gi thn thit vi dn lng t bao i nay. * Pht gio Ha Ho Mt tng phi lp ra An Giang do gio ch Hunh Ph S ng u, sau lan ra vi tnh ng bng Ty Nam b. o Ha Ho ly Tnh Tng lm ct li, kt hp o l dn tc v th cng ng b. l thuyt T n: n t tin, cha m - n t nc - n ng bo, nhn loi - n tam bo. Trong tam bo (Pht - Php - Tng) ng hng th 3, cn n cha m ng u. o Ha Ho ch trng gio dc thc dn tc chng ngoi xm, th t tin. Tic thay, c mt s ngi tham vng chnh tr, li dng o, m hoc dn chng lp ra ng phi, qun i gy ri lon. Ngy nay, tn Pht gio Ha Ho ang c gic ng chn l cch mng v theo s tu hnh ng n. 4.2. Giao lu vi Trung Hoa 4.2.1. Nho gio v vn ho Vit Nam 4.2.1.1. S hnh thnh Nho gio Nho hc ra i trn c s l thuyt gio dc - o to ca thi Ty Chu m ngi pht ngn l Chu Cng n (Chu Cng). n lt mnh,Khng T pht trin, h thng ha v tch cc truyn b sut mt i dy hc v du thuyt (Khng T tn tht l Khng Khu, sinh nm 551 tr. CN nc L (nay l tnh Sn ng). Ln 3 tui, m ci cha, Khu phi lm lng gip m, v rt ham hc. Nm 22 tui m lp dy hc. Hc tr gi ng l Khng Phu T hoc Khng T. T nm 34 tui, sut 20 nm, Khng T dn hc tr i nhiu nc truyn b t tng, tm ni lm vic. Nhiu khi lao ao v i, b ui, b da git. ng tr li qu nh dy hc v vit sch. ng mt nm 479 tr.CN, th 73 tui. * Ngun gc ca Nho gio t u ? C nhng li gii p khc nhau, tuy nhin ngi ta thng hay ni n gin l Nho gio ca Trung Hoa (!). Thc ra, cn phi ni rng Nho gio l a con tinh thn chung, ung hai dng sa vn ha truyn thng nng nghip phng Nam v du mc phng Bc. Kt lun nh vy l da trn s phn tch ni dung v tnh cht Nho gio. Tnh cht du mc Tham vng " bnh thin h " m coi nh quc gia, coi trng quc t - l tnh cch du mc r nt nht.T tng b quyn, tham vng bnh trng. Quan nim v mt x hi trt t ngn np,tn ti, thuyt chnh danh l tnh cch trng l, trng nguyn tc k cng ca du mc. Tnh cht nng nghip cao ch Nhn v thuyt Nhn tr xut pht t i sng trng tnh ngha ca vn ha nng nghip. cao dn ch vn l truyn thng ca vhnn phng Nam

Coi trng vn ha tinh thn, ngh thut (thi th l nhc), ngay cc v vua cha Trung Hoa v Vit Nam cng th hin khc nhau v im ny. Sch kinh ca Nho gia gm 2 b: Ng kinh v T th B Ng Kinh gm 5 cun Kinh Thi: b su tp ca dao, th dn gian, trong ch tnh yu nam n kh nhiu. Mc ch ca Kinh Thi l gio dc tnh cm lng mn v cch din t ngn ng, t tng r rng. Kinh Th: ghi chp nhng truyn thuyt v bin c cc i vua thng c, anh minh nh Nghiu,Thun, cc vua tn bo nh Kit, Tr lm gng cho i. Kinh L: ghi chp l nghi nh Chu, nhm duy tr trt t XH. Kinh Dch: ghi chp l thuyt Am dng v Bt qui, tip tc l thuyt ca Chu Vng v Chu Cng (em). l b Chu Dch, c Khng T gii thch r rng, sp xp trt t, d hiu. Kinh Xun Thu: l s k nc L, km thm li bnh, li thoi khuyn nh vua cha (ng ra cn c cun Kinh Nhc, sau b tht lc ch cn mt t, ghp vo Kinh L, gi l Nhc K ). B T Th gm 4 cun: Sau khi Khng T qua i, hc tr ghi li nhng bi ging ca thy thnh cun Lun Ng. Hc tr xut sc nht l Tng sm (Tng t ) son li b i hc dy php lm ngi qun t.Ri mt hc tr ca Tng t l Khng Cp (Ng T T, chu ni Khng T) vit ra sch Trung Dung pht trin t tng ca ng ni v cch sngdung ha, khng thin lch. n thi Chin Quc, bch gia ch t ni ln, c Mnh Kha ( 390305 tr. CN ) gi l Mnh T, ngi k tc t tng Khng T, li c hc tr ghi li bi ging thnh cun Mnh T . Bn cun: Lun Ng, i hc, Trung Dung, Mnh T hp thnh b T TH. Hai b Ng Kinh v T Th l sch gi u ging ca Nho gia. l Nho gio nguyn thy trc Tn, sau ny gi l hc thuyt Khng Mnh. 4.2.1.2. Ni dung c bn ca Nho gio a/ Gio dc o to: Mc tiu l o to ngi qun t (ngi cai tr) Trc ht phi tu thn: Phi t o: l con ng ng x trong XH. C 5 o: vua - ti, cha - con, v - chng, anh - em, b- bn. (qun thn, ph t, phu ph, huynh , bng hu ), gi l Ng Lun. Phi t c: Nhn - L - Ngha - Tr (Tn - n thi nh Hn b sung ), gi l Ng thng. Phi bit Thi- Th - L - Nhc (Ng Kinh) tc l qun t phi c vn vn ha ton din. Th hai l Hnh ng: T gia, tr quc, bnh thin h. u phi theo cc cch thc sau: b/ Chnh tr hc Nhn tr: cai tr bng tnh ngi (nhn ngha) coi ngi nh bn thn mnh. Chnh danh: Mi ngi c mt chc phn, phi lm ng nh tn gi (qun qun, thn thn, ph ph, t t) Danh khng chnh th li ni khng thun. Li khng thun th vic chng thnh . Nho gio thc cht l s tng hp ca 2 ngn ngun: vn ha du mc phng Bc v VH nng nghip phng Nam. Chng hn: bnh thin h l tnh cht du mc. chnh danh cng l tnh k lut thuc v nguyn tc du mc.

Hai ch Nhn v Nhn tr xut pht t li sng trng tnh ca dn phng Nam nng nghip. C ln hc tr T L hi thy v sc mnh, Khng T tr li: hi v ci mnh ca phng Nam ? Hay l ci mnh ca phng Bc ? Khoan ha mm mi dy ngi, khng bo th k v o - y l ci mnh cu phng Nam, ngi qun t vo pha y. Xng pha gm gio du cht khng nn, y l ci mnh ca phng Bc - k mnh vo pha y (Sch Trung Dung). Bn thn Khng T cng sng trng tnh ngha. (nghe k chuyn mt ngi ngay thng i t co cha n trm cu, Khng T ni: Ti khng th lm nh vy, cha giu ti cho con, con giu ti cho cha mi l ngay thng! Coi trng dn chng l bn cht dn ch ca nn VH nng nghip ph. Nam. Khng T pht biu: dn l tri, vua l con tri nn phi nghe dn. Coi trng thi, th, l, nhc l bn tnh ca dn nng nghip ph.Nam. Tnh yu trong Kinh Thi l ci gc ca ch Nhn phng Nam. V nhc, Khng T ni: khi ngi ta hiu thu c nhc th nhng c nh nhn, thnh thc s pht trin d dng (xem b phim Hon Chu cng cha thy c hai nhn vt va i lp va ha hp: H T Vi phng Nam v Tiu Yn T phng Bc vi tnh cch rt khc nhau kt lm ch em). S phc hp v ngun gc Nho gio gy nn tn bi kch lu di cho Nho gia sut trng k lch s Trung Hoa, ngi u tin chu ng l Khng T. Nho gio va thnh cng va tht bi ! Tht bi : v bc vng a chuyn quyn, bo lc, thch dng hnh pht th Nho gio li ngn cn h. Nhng khi pht ngn, vua cha a cao Nho gio. l ngoi Nho, ni Php (hoc dng c, m php). Tuy vy Nho gio gip ch PK Trung Hoa bn vng sut hng nghn nm. y l v Nho gio chim c lng dn, to ra trt t x hi n nh. K t thi nh Hn bt u suy tn Nho gio. Tri qua cc i sau, Nho gio c sa i, b sung lin tc. (Hn Nho, ng Nho, Tng Nho ). Nhn chung, h gim bt cht nhn tr ca vn ha phng Nam, tng cng php tr (cai tr bng php ch, hnh pht) ca vn ha du mc phng Bc. t nc Trung Hoa rng ln, a dn tc, lm sao dng nhn tr v dn ch m cai tr c, nn cn phi dng php tr v qun ch (vua lm ch tuyt i ). Nho gio ca Khng T rt cc ch cn l tm bnh phong cho cc vua cha ging ln che chn cho ch qun ch, chuyn quyn ca h. 4.2.1.3. Nho gio Vit Nam Ngay t u cng nguyn, Hn Nho c cc quan li Trung Hoa nh Tch Quang, S Nhip, Nhm Din ra sc truyn b vo Vit Nam, rt cht vt v vp phi s lnh nht, chi t ca dn tc Vit. n nm 1070, vua L Thnh Tng cho lp nh Vn Miu th Chu Cng v Khng T th Nho gio mi c chp nhn chnh thc Vit Nam. Lc ny Nho gio y l Tng Nho ch khng phi Hn Nho, ng Nho,.. i Trn c Chu Vn An o to c nhiu hc tr theo Nho hc. H ra sc bi xch Pht gio t khng nh. Nhng o Nho vn cn yu hn o Pht. n triu L, Nho gio c nng ln lm quc gio. Nho gio c tn. Nh nc Vit Nam khai thc tnh cht cng rn, trt t ca Nho gio t chc v qun l t nc. Bn cnh , nhiu yu t Tng Nho c ci tin, iu chnh theo cch thc Vit Nam. T chc triu nh, b my quan li: M h thng thi c chn ngi lm quan. Khoa thi u tin thi L nm 1075, n khoa thi cui cng ( 1919 ), trong vng 844 nm c 185 khoa, ly 2875 ngi, trong c 56 trng nguyn (n nh Nguyn khng t danh hiu trng nguyn) Thi nh Trn bt u sng to ra ch Nm (da vo ch Hn ghi m ting Vit). Nhiu yu t Nho gio vn gi nguyn v mt ch nhng cch hiu khc i.

Nhn chung, cc yu t vn ha phng Nam trong Nho gio c pht huy lm gim bt tnh du mc. Theo truyn thng vn ha lng x, c nhn ph thuc vo cng ng, khin cho XH n nh. Nay nh nc phong kin to ra s rng buc quan chc vo nh cm quyn bng 2 cch: Nh lng nng bng: Lng th t nhng bng th nhiu (bng: do cp di biu xn, lc: do vua ban cho nh mt th n ngha). l mt kiu kinh t bao cp. Bin php tinh thn trng c khinh ti, khin quan li phi phng d lun dn chng. (c l mt khi nim mp m - hiu sao cho thu l ! ) l nhng gi tr vn ha c tip nhn, v tip bin VN. Tm li, nhn dn ta vn gi truyn thng trng tnh v trng vn (trng ph n qu c b suy gim trong thi phong kin) Nhn chung, dn tc ta chp nhn Nho gio v cng ng gp cho Nho gio pht trin theo hng ng Nam . T tng trung qun (ca Trung Quc) gim i vi sc mnh i quc Vit Nam (trung qun phi gn lin vi i quc). Nhng cuc thay i vua cha nc ta u v 2 ch i quc (L Hon thay th vua inh, Trn Cnh thay th L Chiu Hong. Nguyn Tri b nh Trn theo L Li. Ng Th Nhm b nh L mt i theo Ty Sn Nguyn Hu). Khi vua nh Nguyn T c yu hn, nhiu nh Nho, s phu phn i d di H Ch Minh v nhiu nh cch mng xut thn Nho gia nhng dm i ngc gio hun Nho gia: li cha gi, i tm ng cu nc (theo Nho gio: Ph mu ti, bt vin du) Nho gio Trung Hoa khuyn khch lm giu vi iu kin khng tri vi l ngha (ph qu m c th cu c th d lm k cm roi nh xe hu ngi, ta cng lm - li dy ca Khng T, Lun ng). Ngi cai tr phi lo lm giu cho dn. Ngh bun bn Trung Hoa rt pht trin.Cn Vit nam, ngh bun bn giao thng vn b nh tr, khng c giai cp thng tr khuyn khch, tri li cn b khinh r. Vn l chnh sch trng nng, c thng . Nhn chung, Nho gio Trung Hoa v Nho gio Vit Nam c nhiu nt thng nht vn t ci c s Nho gio bao hm c vn ha nng nghip phng Nam trong ri.

4.2.2. o gio v vn ho Vit Nam 4.2.2.1. o gia, o, o c kinh, o gio Lo T ngi nc S thuc vng qun c Bch Vit, tn Nh t am, h L, cn gi Lo am. Sng vo khong th k VI-V tr.CN, cng thi Khng T nhng ln tui Lo am. Sng vo khong th k VI-V tr.CN, cng thi Khng T nhng ln tui Truyn thuyt k, khi v gi, ng ci con tru xanh i v ni pha Ty ri mt tch, ng thnh tin (Lo T: bc sng mi tui gi). T tng ca ng c trnh by trong cun sch duy nht: o c kinh. o: khi nim c bn ch ci t nhin, c sn, chi phi s tn ti v vn ng ca th gii: Ngi bt chc t, t bt chc Tri, Tri bt chc o, o bt chc T nhin. o l ct li ca t nhin, chng ta nhn thy t nhin, cn o tru tng, cha bn trong. Vy m o sinh ra vn vt. c l biu hin c th ca o trong tng s vt. o l ci yn tnh, v hnh. c l ci linh ng hu hnh, b ngoi ca o.

o v c chuyn ha qua li, to ra v tr. o v c l cp phm tr m dng, xut pht phng Nam. Cp o-c lun c xu hng t nhin l th qun bnh, ta thng gi l l t nhin, cng bng, hp l, khng ai cng li c. Mi s tri t nhin s c o c iu chnh. Lo T a ra trit l sng v vi.V vi l ha nhp vi t nhin, trnh s thi qu. Thi qu th kt qu ti t, th rng khng lm cn hn ! Lo T c gng duy tr tinh thn vn ha hi ha m dng ca nn vn ha nng nghip phng Nam. ng ch trng xut th , trnh n x hi, hng v cuc sng t nhin. (Hegel, nh trit hc c ca ngi Lo T hn hn Khng T v mt trit hc). Lo T a chung ha bnh, hi lng vi cuc sng gin d (v vi ). Trang T (369- 286 tr.CN) ngi nc Tng (H Nam), khng bao gi ra lm quan, sng n dt ni Nam Hoa. Tn tht Trang Chu, vit cun sch Nam Hoa Kinh. Trang T tip tc truyn b t tng Lo T khin mi ngi bit nhiu v o hc. Hc thuyt Trang T l thuyt tng i , xa nha ranh gii gia con ngi x hi v con ngi t nhin, gia Tn ti v H v, gia Chnh v T,v.v Trang T cm ght k thng tr, ng gi h l bn trm ln (i o). ng tip tc ku gi ri b x hi, tr v x hi nguyn thy (m tnh t nhin). n cui thi ng Hn (th k II), ngi ta da vo t tng Lo - Trang m thn b ha o hc, bin n thnh o gio. H tn th Lo T, gi ng l Thi thng lo qun tng ging th gip i. o gio tr thnh tn gio gm c 2 phi: o gio thn tin: Dy tu luyn, luyn thuc trng sinh (luyn an). Luyn kh cng, tp v ngh. Ngoi ra cn mt s nghi thc khc. Mc ch l trng th. Ai i tu o ny gi l o s. C 2 phng php rn luyn: ni tu l rn luyn thn th, ngoi dng l ung thuc linh an, kt qu s tr v o (t nhin). o Tng l cc sch vit v nghi l, gio l, bi ton, tng s, dng sinh, phong thy (coi t), th vn ty bt (Tng s v thut phong thy chnh l ci t nhin c sn, xem m on nhn c tng lai !) o gio ph thy: Dng nghi l php thut tr bnh (h cho rng t ma ra bnh tt), ch yu l v ba, bn cnh cng dng thuc ung. Qu tc a o thn tin. Bnh dn tin theo o ph thy. 4.2.2.2. o gio Vit Nam Cui th k II, o gio thm nhp vo nc ta (ngi phng Bc lnh nn chin tranh do ni chin thi Hn gy ra, chy xung phng Nam, mang theo o gia truyn b vo nc ta) Lc ny, trong khi Nho gio ang c thm nhp vo Vit Nam cha xong th o gio mau chng c tip nhn. o gio ph hp vi nhiu tn ngng dn gian Vit Nam. Ngi Vit vn sn tnh sng bi t nhin, tin ma thut. Cc nh s o Pht (n ) cng phi hc thm ma thut v tr bnh d truyn b o Pht. o gio ph thy truyn lan nhanh hn o thn tin. Cn gii qu tc tr thc li quan tm ti o thn tin, ti ngn ngun o hc. o gio ph thy Trung Hoa v Vit Nam tng ng v pha nhn dn, tp hp lc lng chng li giai cp thng tr phn ng. Nhn dn tin sc mnh k diu v php mu ca thy ph thy (php s) c th nh bi k thng tr. o gio Vit Nam th 2 nhm thn linh. Nhm th nht: Ngc , Thi Thng Lo Qun, thn Trn V, Quan Thnh (Quan Cng), nhm th 2: c Thnh Trn, B

Cha Liu (Liu Hnh -nng tin ging trn). Thnh v Cha i i nh mt cp m dng. Ngoi ra, cc php s cn th cc thn khc: Tam Bnh, c Cc o s cng c vua cha coi trng nh tng s o Pht, c mi lm c vn. Thi nh nh L, ny sinh mt trng phi o gio ln, gi l Ni o, do Trn Ton qu Thanh Ha khi xng, c ti 10 vn tn . o gio thn tin VN thin vni tu (cn Nam Trung Hoa thin v ngoi dng: luyn thuc trng sinh). Ch ng T c coi l ng t ca ca o thn tin Vit Nam, sau c tn th l 01 trong T bt t (Tn Vin, Thnh Ging, Liu Hnh v, Ch ng T) i nh Trn, c truyn thuyt v ng quan T Thc (qu Thanh Ha) gp tin n Ging Hng, sau kt hn m thnh tin. i L, truyn thuyt Trn T Uyn gp g tin n Ging Kiu xm Bch Cu (H Ni), v sau 2 v chng ci hc bay i. Dn chng lp ra Bch Cu o qun th. Vua L Thnh Tng m gp tin, cho xy Vng Tin qun ( ca Nam H Ni). S phu Vit Nam xa i khi lp n cu c (cu tin, ph tin) hi thi th, vn mnh t nc. Trong cc phong tro nng dn ni dy u tranh chng ch PK v trong khng chin chng xm lc, o thn tin cng l mt phng tin gip dn khng nh nim tin v tp trung lc lng. Bn cnh 2 phi o gio ph thy v thn tin ni trn, nhiu nho s Vit Nam i ti suy ngm v ct li o hc, chn li sng thanh tnh, nhn lc (an bn lc o). Chu Vn An, Nguyn Bnh Khim, Phan Huy ch, Nguyn Cng Tr, Nguyn Khuyn khi bt mn thi cuc u tm v li sng n c, ha hp vi thin nhin. Ngy nay o gio tn li Vit Nam, ch cn l t mt s t nghi l mang tnh tn ngng dn gian nh ng bng, i bt nhang, xin ba ch, tang ma. 4.3. Phng Ty vi vn ho Vit Nam 4.3.1. Kit gio vi vn ha VN y l hin tng vn ha Phng Ty u tin du nhp vo nc ta. Thc s bt u t th k XVI-XVII. Nhng nh truyn gio mang theo trang sc, pha l, v kh i ly hng c sn nh trm hng, qu, yn so, ng voi, sng t, i mi v cc gia v qu (ht tiu) to ra con ng h tiu (t a Trung Hi n ng Nam ). u tin, linh mc Ignatio ln vo ging o vng Nam nh. Sau cc gio s B v Ty Ban Nha k tip, i dc cc tnh ven bin min Trung.(Kit gio, cn c l C c gio, th cha Jesus Christ. Ngun gc do Jesus ngi Do Thi x Palestin khi xng, nhm nng cao v pht trin o Do Thi. Do thi gio v Ki t gio vn l tn gio ca ngi n l, k b p bc, xua ui. Chu Au, Kit gio chia tch thnh cng gio La M v o Tin Lnh. Tin Lnh theo h t tng t sn, ch th Jesus v c Kinh Thnh, khng th Maria v khng chu s ch o ca Ta thnh La M, do mang tn l Protestanism, gc ch Latin l Protestatio- ngha l phn i. nc Anh th k XVI c mt cuc phn ha sinh ra Anh gio (Anglicanism) c lp vi Ki t gio La M.) Nh truyn gio v nh t bn lin kt vi nhau vn cnh tay ti phng ng, truyn o v tm hiu th trng, bun bn. Cha Trnh, vua L, cha Nguyn u sn lng gip h tranh th lc lng tr gip mnh cng c quyn lc. Cui nm 1624, gio s Php Alexandre de Rhodes (thuc gio hi B o Nha) vn ng ta thnh La M thnh lp 2 gio hi ng Ngoi v ng Trong nc ta. V gim mc ng Trong, gi ting Vit l B a Lc, tn tht l Pierre Pignneaux de Bhaine (1741- ?), dn gi l Cha C, u hong t Cnh i Php, thay mt Nguyn Anh k hip c Versailles nm 1787. Do cch mng Php 1789, hip c ny v hiu.

B a Lc t mnh m qun, sm v kh gip Nguyn Anh nh Ty Sn. Hot ng ca ng linh mc ny to c s cho thc dn Php sau ny m ng vo VN. Khi ln ngi Gia Long, Nguyn nh lm vo th kh x: nhn ra nh hng xu ca Kit gio i vi vn ha dn tc v nguy c b xm ln nhng li chu n gio s Php. Nguyn nh ch trng hn ch Kit gio, gi nguyn hin trng, ngn cm pht trin thm. Nh Nguyn khi phc, chn hng Nho gio. n cc i Minh Mng Thin Tr, Php y mnh xm lc, tranh th o Kit gy kh khn cho triu nh PK VN khi T c ra lnh cm o. Thng 5- 1862, vua T c b p ct 3 tnh min ng Nam B cho Php v hy b lnh cm o. Cc nh Nho v s phu yu nc phn i, ko di ti phong tro Cn Vng. Nm 1954, Php tung tin Cha vo Nam li ko nhiu ngi di c vo Nam. Sau 4 th k truyn o, n nay Kit gio c khong 5 triu tn Cng gio v na triu tn Tin Lnh VN. Kit gio khng th t a s VN v 2 l: Th nht, Kit gio dnh lu n cc cuc xm lc ca quc Phng Ty nc ta, li n tng xu kh phai m. (dn chng khng chp nhn thoi mi nh Pht gio n v t). Th hai l: Kit gio mang tnh cht vn ha du mc, mc d c gng ci bin ha hp vn ha nng nghip nhng vn tri vi tn ngng th cng t tin. Ngy nay, Kit hu VN sng ha mnh trong dn tc, knh cha gn vi yu nc, sng phc m trong lng dn tc . 4.3.2. Vn ha phng Ty Vit Nam Tm tt mt s thnh tu c bn sau: Pht trin th, xy dng kin trc mi. Xy dng cng nghip. Giao thng vn ti Trng hc mi. Ti chnh, ngn hng. Bo ch xut bn. Hp tc lm ra ch quc ng tin li d dng. Khoa hc x hi - nhn vn pht tin theo phng php mi. Khoa hc t nhin - k thut c ph bin c h thng. Vn hc - ngh thut Ty u thm su vi cc th loi, phng thc sng tc v t tng ngh thut mi (vn hc, kch, hi ha, ma). Trong vn hc: tiu thuyt, th mi, kch ni theo phng php lng mn v hin thc Ty Au th k 19, bng n VN trong giai on 1930 - 1945. V t tng, ban u ch yu l h t tng dn ch cng ha t sn. u nhng nm 20, Nguyn i Quc v ng ch tm ra ch ngha Mc - L nin truyn b v Vit Nam khi h t tng ny vn b cc th lc phn ng cm Ty u. Nguyn i Quc- H Ch Minh l biu tng kt hp tuyt vi ca 2 ngun vn ha ng v Ty (nng nghip phng ng v du mc phng Ty). 4.4. c im vn ha i ph ca dn tc Vit Nam V sao mt dn tc nh b nh Vit Nam li khng b ng ha sau nhng cuc xm lng ca Trung Quc, Mng C, Php v M ? Tri li cn lun lun chin thng ! l huyn thoi v sc mnh qun s v sc khng ca nn vn ha Vit Nam. Ngi dn nng nghip thng yu km kh nng t chc v lc lng qun s.

Khi cn phi i ph vi nn ngoi xm, truyn thng Vit Nam l trnh i u bng chin tranh, c gng thng lng tm gii php ha bnh. Dn ta trng vn hn v nn nh nc khng u t t chc qun s. Khi nhn thy khng th trnh c nn chin tranh, nhn dn ta kin quyt t chc khng chin, dng chin lc tng hp i ph, l: Ton dn khng chin Ton din khng chin Trng k khng chin ` l ng li chin tranh nhn dn. Khi c chin tranh, mi ngi dn l mt ngi lnh, gic n nh n b cng nh . t quc gia nh t lng x, quyt khng th mt tc t ri vo tay k khc. Khi nh gic, dn tc ta s dng mi cch nh min l c kt qu. nh du kch (bt ng), phc kch, trnh gip trn i u) nh bng binh vn, nh bng tuyn truyn. c bit, va nh va m, m phn sm chm dt chin tranh, gim bt thit hi Ngh thut ngoi giao Vit Nam rt kho lo, ti gii v cng quyt, ko di thi gian lm cho qun gic mi mt. Qun ta cn tm cch gi th lung lay ch qun Minh (Nguyn Tri - Qun Trung t mnh tp - gm th t gi tng gic Minh sut 10 nm). l ly thi gian lm lc lng tiu hao ch gic. Bit trng tre i ngy thnh gy i tr th m khng s di lu ( t nc - Nguyn Khoa im) Quc th v bo u tin bch K Long Tuyn i nguyt ma (Th nc tr cha xong u bc Vn ngi mi kim di nh trng) (Cm hoi - ng Dung) M o hm t lc tc cn xanh Nay m ph ph u bc M vn o di tm i bc Bao m ri ting cuc vng nm canh (t qu ta mnh mng- Dng Hng Ly) Khi chin thng, dn tc ta t lng bao dung khoan th. L Thng Kit m li cho qun Tng rt chy trong danh d (gi xin iu nh khi qun Tng sp thua trn). Sau khi nh xong qun Nguyn, vua Trn Nhn Tng sai em t ht th t ca nhng k phn bi lin lc, u hng gic. Sau khi nh tan 10 vn qun Minh ti Chi Lng nm 1427, L Li ng ging ha vi Vng Thng, cp nga xe tu thuyn cho chng rt chy. Thm tha mng cho tn ton quyn Php Paul Dumer sau khi bt c y. Kt thc 2 cuc khng chin chng Php v M, nhn dn ta i x nhn o, cao thng i vi k bi trn, i thu nht hi ct lnh gic v trao tr cho gia nh h. Trong thi phong kin, sau khi chin thng, cc vua cha nc ta cn sai s sang Trung Quc cng np (biu qu qu) v xin lm ch hu gi th din cho k bi trn trnh xung t v sau. Nguyn nhn chin thng l s tng hp ca: Lng yu nc ca nhn dn ta on kt mt lng. Kh nng tng hp Tnh linh hot

4.5. Tng kt v s giao lu vn ha Vit Nam vi quc t - Kh nng dung hp cc ngun vn ha Chung c cc nn vn ha phng ng: Vn bn tnh bao dung, ngi Vit Nam khng k th dn tc, trc ht chp nhn vn ha ngoi lai. Sau xy ra s dung hp v tip bin (tch hp) cui cng sng to gi tr vn ha mi. Ni cch khc, mi gi tr vn ha nc ngoi lan vo VN u c Vit Nam ha, sao cho thch hp vi bn lnh / bn sc vn ha VN. Ba h t tng phng ng Nho, Pht, o khi vo VN tr thnh tam gio ng qui coi nh cng mt gc vi vn ha bn a. Tn dng tt c nhng u im ca tam gio bi dng cho con ngi v vn ha dn tc. Tng dn cht dng tnh bng o Nho, o Lo v o Pht lm cho vn ha qun bnh tr li bng cht m tnh. Nh Trn c n th c 3 v: Pht Thch Ca ngi gia, Lo T ngi bn tri (m tnh), Khng T ngi bn phi (dng tnh) Tip thu vn ha phng Ty, kt hp ng - Ty Chic o di tn thi l s kt hp truyn thng du dng, nh nhng vi tnh to bo ca phng Ty. Kin trc c truyn kt hp kin trc gothic ca phng Ty cn li cc ta bit th thi Php, nh th Pht Dim, lng Khi nh. Hy xem Lng Khi nh c cu trc tng hp: Phn ngoi: trang tr kiu cung nh (Nho gio) nh t linh, t bnh, nht nguyt, rng my. Chnh in: nhng mtif bt bu ca o Lo xut hin, vng mt tri (vua) ang ln xung. Hu in: trang tr 400 ch vnc m c siu thot ci Nit Bn (Pht). an xen ba phn l nhng con vt nui ca nng dn (ch, mo, g, chut. ) v nhng vt phng Ty nh ng h, vt tennis, ly ru sm banh, cy knh loupe, hp thuc l, cy n hoa k o Cao i (i o tam k ph ) hnh thnh vo nhng nm 20 th k XX. o Cao i tm li thot t tng cho tm trng bun nn ca dn tc khi hng lot phong tro yu nc chng Php u tht bi. Cao i tng hp cc tn gio c to ra mt tn gio mi Thng l v gio ch c tn l Cao i tin ng: biu tng con mt tri (thin nhn). Cc thn tng gm nhiu bc nh sau: Tam gio t s: Lo T, Pht Thch Ca, Khng T (cao nht) Quan Cng, L Bch, Qun Th m B Tt Victor Huygo, Nguyn Bnh Khim, Tn Dt Tin Cn c tranh th Jesus, Khng T Nha. Sau 1975, c chn dung H Ch Minh. Cu trc Cao i l con s 3 v s 5 (tam ti v ng hnh) Ngi sng lp o Cao i l ng Ng minh Chiu, o hiu l Ng Minh Chiu (mt nm 1932 ). Ngy nay c khong 2 triu tn Cao i vi 20 t chc chi phi. Cha T Lm Ty Ninh gi l ta thnh tht Cao i. o ny c 2 phi: v vi v ph . Ph rng m cho mi ngi, gin d v d hiu. V vi ch dnh cho s tn tr thc. Nghi l Cao i n gin, khng phin phc. Nguyn i Quc - H Ch Minh, danh nhn vn ha th gii - s tch hp vn ha ng Ty vi l tng x hi ch ngha. Sut na cuc i bn ba nm chu bn bin, Nguyn A Quc - H Ch Minh vn gi c gi tr vn ha dn tc Vit, vn ha phng ng, li cn tip thu nhng tinh hoa vn ha phng Ty v th gii. Ngi thc l s dung hp Nho - Pht - o vi t tng vn ha hin i u - M, thu sut t tng Mc - Lnin nh cao nhn loi.

V quan im gio dc, H Ch Minh hc tp Nho hc ci vai tr, phng php gio dc ci thin v ci to con ngi Ngi c tm nhn rng ln, pht huy sc mnh on kt dn tc v nhn dn th gii v li ch dn tc ta v cch mng ca nhn loi. T Nguyn i Quc n H Ch Minh, Ngi i t ch ngha yu nc truyn thng Vit Nam n mt ngi cng sn chn chnh. Nh bo Nga Mandelstamm nhn xt Nguyn i Quc thm m mt cht vn ha - khng phi th vn ha Chu u, c l y l nn vn ha ca tng lai. Ngh quyt ca UNESCO ghi r: s ng gp quan trng v nhiu mt ca ch tch H Ch Minh trong cc lnh vc vn ha, gio dc v ngh thut l kt tinh truyn thng vn ha hng ngn nm ca nhn dn Vit Nam, v nhng t tng ca Ngi l hin thn nhng kht vng ca cc dn tc trong vic khng nh bn sc dn tc ca mnh .

CHNG KT LUN : VN HO VIT NAM T TRUYN THNG N HIN I1. Hng s vn ho Vit Nam Nhng yu t khch quan v tr (cn gi l yu t a - vn ha) c nh to ra nn tng ca mt nn vn ha dn tc, t sinh ra nhng c im c bn khng thay i trong lch s (v trong tng lai ) - gi l hng s vn ha. Lp vn ha bn a Vit Nam c to ra trn nn tng Nam v ng Nam (nguyn l vng ng Nam c i) sinh ra nhng c im bn vng sau y: Ngh nng trng la nc. Ko theo nhng gi tr vn ha khc nh: k thut canh tc, mt s gia sc chn nui nh tru, b, heo, g, vt, mt s cy trng: khoai, sn, bp, rau tri... C cu ba n ch yu vn l: cm - rau - c. T nhng hng s vn ha y, mt s c trng c hnh thnh gi l bn sc vn ha dn tc. 2. Bn sc vn ho dn tc Xut pht t ngh nng trng la nc v cc hng s vn ha, dn n cc gi tr vn ha ch yu sau: T chc lng x bn vng, n nh. Tnh cng ng, tnh on kt Tnh t tr, tnh dn ch, thc c lp dn tc v lng yu nc nng nn Li sng thin v qun bnh hi ha m dng,trng tnh cm hn l tr, trng vn hn v, mm do hiu ha. Li ng x nng ng, linh hot, kh nng thch nghi cao vi mi tnh hung, bin i. Li t duy tng hp v bin chng Tinh thn dung hp v xu hng kt hp, tch hp nhiu ngun vn ha. Bn sc vn ha dn tc l s kt tinh ton b gi tr vn ha truyn thng ca dn tc v tn ti di dng tinh thn (trong mi con ngi Vit Nam tiu biu). Bn sc y cn gi l tnh cch vn ha - c tnh vn ha ca dn tc. Bn sc vn ha dn tc cng cha ng c mt tri, nhng nhc im c hu. Chng ta cn nhn nhn nhc im y c quyt tm v bin php sa cha. Bn sc vn ha rt n nh, bn vng, chm thay i.

3. Ga tr vn ho truyn thng L tt c nhng gi tr vn ha cn thch hp vi thi i ngy nay (Truyn: lp trc chuyn giao, thng: lp sau tip nhn. Khi truyn v nhn u c s chn la, gn lc b i nhng gi tr li thi) Gi tr vn ha truyn thng, bao gm c nhng gi tr vn ha dn tc khc vn c dn t