AyĢe Demet KARAMAN¹, Renan TUNALIOĞLU², Ferit ÇOBANOĞLU², Gülden OVA³, Ferhat AYDOĞDU4

¹Yrd. Doç.Dr. Adnan Menderes Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Gıda Mühendisliği Bölümü, Aydın² Yrd. Doç.Dr. Adnan Menderes Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Tarım Ekonomisi Bölümü, Aydın³Prof.Dr., Ege Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Gıda Mühendisliği Bölümü, Ġzmir4 Ġl Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü, Gıda ve Yem ġube Müdürlüğü, Aydın

GIDA GÜVENLĠĞĠ YÖNETĠM SĠSTEMĠ (GGYS) UYGULAYAN

SOFRALIK ZEYTĠN ĠġLETMELERĠ ÜZERĠNE BĠR ARAġTIRMA

1

3

4

2

7

5

9

8

6

10

1112

1314

15

1617

18

19

2021

22

23

24

2526

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

3839

40

Türkiye’de Zeytincilik………………

Aydın

AYDIN

AYDIN

oĠspanyaoItalya

oYunanistanoTurkiyeoTunusoSuriye

oFasoMısır

oCezayiroPortekiz

Amca, 80 civarı---ağaç, yaklaĢık 300 yaĢında…….

Yer: Çakmar-Aydın-TürkiyeFotoğraf: Doç.Dr. Mücahit Taha OZKAYA

ve Gıda GüvenliğiTarıma dayalı gıda iĢletmelerinde üretim

yöntemlerini iyileĢtirici ve gıda güvenliği odaklısistemlerin kullanılması ve yaygınlaĢtırılması,kaliteli ve sürekli gıda üretiminin sağlanmasıaçısından önemlidir.

Bu araĢtırmada tarıma dayalı sanayinin önemli faaliyetkollarından biri olan sofralık zeytin iĢletmelerindetemeli HACCP’e dayalı, BRC, IFS, ISO 22000 gibiiĢletme içi oto kontrolü sağlayan sistemlerin uygulanmadurumları ve uygulamada yaĢanan zorluklar Aydın ilipilot bölge seçilerek tespit edilmesi amaçlanmıĢtır.

Ayvalık çeĢidi

Materyal ve Metot

Aydın merkez ve ilçelerdeki Gıda,Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı’ndanüretim izinleri olan sofralık zeytin iĢleyen iĢletmelerde (n=59)

Anket ile veri toplama, Gıda,Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı yetkilileri ileortaklaĢa iĢletmelere yapılan ziyaretler ile gerçekleĢtirilmiĢtir (Nisan-Haziran 2010).

ĠĢletme dağılımıĠLÇE ADI ĠġLETME SAYISI

MERKEZ 4

UMURLU 11

KÖġK 9

GERMENCĠK 8

BUHARKENT 2

SÖKE 2

KUġADASI 2

ÇĠNE 2

NAZĠLLĠ 4

YENĠPAZAR -

KUYUCAK 2

KAPUZLU -

ĠNCĠRLĠOVA 2

DĠDĠM 1

BOZDOĞAN 4

KARACASU 4

SULTANHĠSAR 1

TOPLAM 59

Zeytin güzeli, sofralık zeytin hasat ederken………………………

Bulgular

ĠĢletmelerin GGYS uygulamaları

Sofralık zeytin iĢletmelerinin büyük bir oranınıniĢledikleri sofralık zeytinde herhangi bir gıda güvenliğiyönetim sistem belgesine (GGYS) hiç sahip olmadıkları,sahip olanların ise sadece bir değil, birden fazlabelgeye sahip oldukları belirlenmiĢtir.

Sistem belgelendirme çeĢitliliği Sayı (n) Oran (%)

Yok 49 0.0

TSE 5 10.4

ISO 22000 17 35.5

ISO 9001 16 33.3

IFC 1 2.1

BRC 1 2.1

Kosher 4 8.3

Helal Gıda 0 0.0

Organik 4 8.3

Toplam sistem belgesi sayısı 48 100.0

Bunlar arasında, ISO 9001, ISO 22000, BRC, IFSvb yönetim sistem belgelerinin yer aldığı ve en çoktercih edilenlerin sırasıyla ISO 22000, IFS, BRCyönetim sistemleri olduğu anlaĢılmaktadır.

Gıda güvenliği sisteminizi ne kadar sıklıkla güncelliyorsunuz?

Sistem güncellenme durumu Sayı (n) Oran (%)

Ayda bir 1 1.7

Üç ayda bir 2 3.4

Altı ayda bir 2 3.4

Yılda bir 15 25.4

Daha seyrek 1 1.7

Güncellenmez 2 3.4

Herhangi bir sisteme sahip olmayan 36 61.0

Toplam 59 100.0

Gıda güvenliği ile ilgili kayıt tutuyor musunuz?

Gıda güvenliği ile ilgili kayıt tutma

durumu

Sayı (n) Oran (%)

Hayır 36 39.0

Evet 23 61.0

Toplam 59 100.0

Gıda güvenliği kayıtlarından kim sorumlu?

Gıda güvenliği kayıt sorumlusu Sayı (n) Oran (%)

Sorumlu yönetici 12 52.2

Tekniker 4 17.4

Sorumlu yönetici + tekniker 3 13.0

Sorumlu yönetici + usta 4 17.4

Toplam 23 100.0

Sistem belgelendirmesi aĢamasında karĢılaĢtığınız güçlükler nelerdir?

Ġfadeler

Cevaplar, n (%)

Asla

katılmıyorum

Nadiren

katılıyorum

Bazen

katılıyorum

Çoğu kez

katılıyorum

Daima

katılıyorum

Belgelendirme iĢleminin uzunluğu 6 (26.1) 2 (8.7) 4 (17.4) 3 (13.0) 8 (34.8)

Sertifikasyon maliyetinin yüksekliği 7 (30.5) 5 (21.7) 2 (8.7) 4 (17.4) 5 (21.7)

Yönetimin değiĢim ve araĢtırmalara

açık olmaması

17 (74.0) 2 (8.7) 1 (4.3) 2 (8.7) 1 (4.3)

Gıda güvenliği standartları hakkında

bilgi yetersizliği

11 (47.9) 4 (17.4) 4 (17.4) 1 (4.3) 3 (13.0)

Gıda güvenliği standartlarının sektörel

olmaması

4 (17.4) 3 (13.0) 5 (21.7) 2 (8.7) 9 (39.2)

Dokümantasyon hacminin ve yazım

iĢinin çok olması

4 (17.4) 1 (4.3) 4 (17.4) 4 (17.4) 10 (43.5)

ÇalıĢanlarının gıda güvenliği sisteminin

değerini bilmemesi

4 (17.4) 1 (4.3) 7 (30.4) 3 (13.0) 8 (34.9)

Sertifikasyon sürecinde nitelikli

personele ihtiyaç duyulması

4 (17.4) 3 (13.0) 2 (8.7) 5 (21.7) 9 (39.2)

Gıda güvenirliği standartlarının

terminolojisini anlamanın güçlüğü

6 (26.1) 1 (4.3) 7 (30.5) 6 (26.1) 3 (13.0)

ġirket çalıĢma prosedürlerinin

değiĢmesi

6 (26.1) 2 (8.7) 4 (17.4) 7 (30.4) 4 (17.4)

Gıda güvenliği sistemini kurduktan sonra ürün satıĢınızda dikkate değer bir artıĢ oldu mu?

Diğer yandan belge alan iĢletmeler, GGYS belgelerini kendi isteklerindenziyade, yurt dıĢı müĢteri talepleri ve uluslararası pazarda rekabetedilebilirlikleri için aldıklarını, iç pazarda ise bu belgelerin ürün satıĢlarınıetkilemediğini belirtmiĢlerdir.

Ürün satıĢında artıĢ durumu Sayı (n) Oran (%)

Hayır 45 76.3

Evet 14 23.7

Toplam 59 100.0

Gıda güvenliği sisteminin kurulumunda danıĢmanlık hizmetinden yararlanma durumu

Bu sistemlerin kurulma aĢamalarında danıĢmanlık maliyetlerininyüksek olması, iĢletmelerin GGYS sertifikasyonu hakkındayeterince bilgiye sahip olmaları ya da bu konuda eğitimli personelesahip olmaları nedeniyle danıĢmanlık hizmetindenyararlanmadıkları saptanmıĢtır.

DanıĢmanlık hizmetinden yararlanma

durumu

Sayı (n) Oran (%)

Hayır 35 59.3

Evet 24 40.7

Toplam 59 100.0

Gıda güvenlik sistemini belgelendirmeme sebepleri nelerdir? (n=36)

Ġfadeler

Cevaplar, n (%)

Kesinlikle

katılmıyo

rum

Az bir

olasılıkla

katılıyoru

m

Orta

derecede

katılıyoru

m

Katılıyor

um

Kesinlikle katılıyorum

Kalibrasyon maliyeti 34 (94.4) 0 (0) 1 (2.8) 0 (0) 1 (2.8)

DanıĢmanlık maliyeti 32 (88.8) 2 (5.6) 1 (2.8) 0 (0) 1 (2.8)

Belge çeĢitliliği 32 (88.8) 3 (8.4) 0 (0) 0 (0) 1 (2.8)

Belgelendirme kuruluĢu

maliyeti

27 (74.9) 3 (8.4) 1 (2.8) 0 (0) 5 (13.9)

Tecrübeli personel eksikliği 31 (86.0) 2 (5.6) 2 (5.6) 0 (0) 1 (2.8)

MüĢteri talebinin olmaması 2 (5.6) 1 (2.8) 4 (11.1) 8 (22.2) 21 (58.3)

Gıda güvenlik sistemini belgelendirme nedenleriniz nelerdir? (n=23)

Ġfadeler

Cevaplar, n (%)

Kesinlikle

katılmıyorum

Az bir

olasılıkla

katılıyorum

Orta

derecede

katılıyorum

Katılıyorum Kesinlikle

katılıyorum

Uluslararası pazarda bu

belgelerin aranması ve

rekabet edilebilirliği

sağlar

3 (13.0) 0 (0) 2 (8.7) 2 (8.7) 16 (69.6)

Ġhale vb. süreçlerinde

satın alma Ģartı olarak

aranması

4 (17.4) 2 (8.7) 3 (13.0) 0 (0) 14 (60.9)

ġirketin geliĢmesi

pozitif bir geliĢme ve

iyileĢme sağlar

2 (8.7) 1 (4.3) 3 (13.0) 2 (8.7) 15 (65.3)

Ġç pazarda rekabet

edilebilirliği sağlar

4 (17.4) 1 (4.3) 1 (4.3) 1 (4.3) 16 (69.7)

Poster no: …. Söz konusu iĢletmelerin çoğunluğunun,

personellerini gıda güvenliği yönetim sistemi veuygulamaları konusunda maliyet, zaman,iĢletmedeki personel sayısı yetersizliği gibigerekçelerle bilgilendirmedikleri,

Poster no: ….

ĠĢletmelerde en az ihtiyaç duyulan eğitimlerinbeslenme ve iĢletme adaptasyonu eğitimlerininolduğu, HACCP ve genel hijyen eğitimlerinin ise ençok ihtiyaç duyulan ve önemsenen eğitimlerolduğu belirlenmiĢtir.

Poster no: …. Diğer yandan iĢletmeler, yetkililer tarafından

yapılan denetimlerin yeterli olduğunu ve denetimsıklığının gıda güvenliği uygulamaları için çokfaydalı olduğu belirlenmiĢtir.

SonuçBu araĢtırma sonucunda sofralık zeytiniĢletmelerinde;

GGYS uygulamaları ile ilgili bilgilendirme, uygulamave destek programlarının, periyodik ve sistematikolarak düzenlenmesi,

yasal otoritenin personel ve teknik alt yapısınıngüçlendirilerek denetlemelerin daha sık yapılması,

Sonuç Bu iĢletmelerin, güvenli ve kaliteli üretimde ilgili

sistemleri uygulamalarının sadece dıĢ pazarayönelik olmayıp, iç pazarda da rekabeti artıracaknitelikteki yaptırımlarla desteklenmesiniönermektedir.

Sonuç AraĢtırmanın, söz konusu iĢletmelerde GGYS

uygulamalarında eğitim ihtiyaçlarını tespit edenreferans bir çalıĢma niteliği taĢıması nedeniyleülke genelinde yaygınlaĢtırılması önerilmektedir.

TEġEKKÜRLER Adnan Menderes Üniversitesi Bilimsel AraĢtırma Destekleme

BaĢkanlığı’na,

Aydın Ġl Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü’ne ve

Aydın Ġl Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü Gıda ve Yem ġubeMüdürlüğü personeline,

Aydın ilindeki Sofralık zeytin iĢletmeleri çalıĢanları veyöneticilerine,

AraĢtırmanın basılı hale getirilerek daha geniĢ kitlelereulaĢtırılması ve kamuoyu yararına sunulmasındaki desteklerindendolayı Aydın Ticaret Borsası Yönetim Kuruluna teĢekkürü borçbiliriz.

Her zaman kuvvetle hatırlayınız!!!Zeytin ağacı kendisini sevenlere hep vefalıdır!!!!!!

TEġEKKÜRLER

ĠletiĢim:Dr. Renan TUNALIOĞLUAdnan Menderes Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Tarım Ekonomisi Bölümü, AYDIN

AyĢe Demet KARAMAN¹, Renan TUNALIOĞLU², Ferit ÇOBANOĞLU², Gülden OVA³, Ferhat AYDOĞDU4

¹Yrd. Doç.Dr. Adnan Menderes Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Gıda Mühendisliği Bölümü, Aydın² Yrd. Doç.Dr. Adnan Menderes Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Tarım Ekonomisi Bölümü, Aydın³Prof.Dr., Ege Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Gıda Mühendisliği Bölümü, Ġzmir4 Ġl Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü, Gıda ve Yem ġube Müdürlüğü, Aydın

GIDA GÜVENLĠĞĠ YÖNETĠM SĠSTEMĠ (GGYS) UYGULAYAN

SOFRALIK ZEYTĠN ĠġLETMELERĠ ÜZERĠNE BĠR ARAġTIRMA