B GIO DC V O TO

TRNG I HC QUY NHN ---o0o---

V XUN HO

GIO TRNH

NG M TING VIT HIN I

Quy Nhn, 2009

1

MC LC

Mc lc 1

Chng 1. Ng m v ng m hc 2

1.1. Ng m v kin trc ng m 2

1.2. C s ca ng m 5

1.3. Ng m hc v m v hc 8

Chng 2. Cc n v ng m 13

2.1. m tit 13

2.2. m t v m v 15

2.3. Thanh iu, trng m v ng iu 19

Chng 3. L thuyt syllabeme v c cu m tit ting Vit 23

3.1. L thuyt syllabeme 23

3.2. c im ca m tit v kh nng phn xut m tit ting Vit 27

3.3. Xc nh s lng m tit ting Vit 34

Chng 4. Thanh iu ting Vit 37

4.1. Thanh iu v quy lut phn b ca thanh iu ting Vit 37

4.2. Thanh iu vi chc nng khu bit ngha 43

4.3. Thanh iu vi chc nng th hin ngha gi t 54

4.4. Thanh iu vi hnh thc ng m ca t ng 58

Chng 5. Cc n v ng m on tnh 70

5.1. H thng m u 70

5.2. H thng m m 76

5.3. H thng m chnh 79

5.4. H thng m cui 91

Chng 6. Chnh m, ch vit, chnh t 98

6.1. Chnh m 98

6.2. Ch vit 103

6.3. Chnh t 108

TI LIU THAM KHO 110

2

Chng 1

NG M V NG M HC

Ng m hc l mt chuyn ngnh ca ngn ng hc nghin cu v ting ni ca con

ngi. Trong hot ng giao tip bng ngn ng, ngi ni v ngi nghe mun hiu nhau

th phi thc hin qu trnh pht tin v nhn tin. Phng tin dng pht tin v nhn tin

chnh l m thanh ngn ng-ng m. m thanh ngn ng l m thanh do b my cu to m

thanh ca con ngi to ra, n c ngha v c s dng lm phng tin giao tip. m

thanh con ngi s dng lm phng tin giao tip l mt thc th hin hu bao gm hai

mt: mt x hi v mt c nhn. Chuyn ngnh no s nghin cu v cc mt ? m thanh

ngn ng c c xy dng trn nhng c s no, sp xp theo quy lut, quy tc no?

Nhng cu hi c th ny s c gii p Chng 1 theo cc ch :

Ch 1: Ng m v kin trc ng m.

Ch 2: C s ca ng m.

Ch 3: Ng m hc v m v hc.

Mc tiu ca chng ny l gip sinh vin nm vng cc khi nim c bn ca ng

m hc, xc nh c i tng nghin cu, lm tin cho vic nghin cu nhng ni

dung lin quan cc chng sau.

1.1. Ng m v kin trc ng m

1.1.1. Ng m

Ngn ng l phng tin giao tip quan trng nht ca con ngi. Nhng ngn ng l

ci g rt tru tng. Trong thc tin ca hot ng giao tip bng ngn ng, ci m cc

nhn vt tham gia vo hot ng giao tip - ngi ni v ngi nghe - c th tri gic c

bng thnh gic khng phi l ci g tru tng, v hnh m phi l mt ci rt c th. C

th n mc khi vng mt cc nhn vt giao tip nhng nh thng xuyn tip xc vi ci

m thanh c th y, quen vi n m ta c n tng v n, ghi nh v khc su nn ta c th

nhn ra c ci m thamh c th y l ting ni ca ai? Ngi y thuc vng phng ng

no? Ging ni y c sc truyn cm v tc ng n ngi nghe nh th no?, Nh vy,

phng tin giao tip ngn ng tn ti di hai dng:

Th nht, l phng tin giao tip dng tim nng, tn ti trong u c ca mi

con ngi: ngn ng.

Th hai, l phng tin giao tip dng hin thc, c th, sinh ng tn ti trong

thc tin ca i sng giao tip: li ni - sn phm ca hot ng ngn ng.

Ngn ng c coi l nguyn liu cn li ni c coi nh l sn phm do c nhn

to ra t nguyn liu chung y. Gia nguyn liu v sn phm c ch ra t nguyn liu c

mi quan h gn b mt thit nhng khng ng nht vi nhau. cp n vn ny,

ngi ta thng nhc n F. de. Saussure (1857-1913), nh ngn ng hc ngi Thu S.

Trc thi F. de. Saussure mi quan h gia ngn ng v li ni c t ra nhng

ngi c cng ln nht trong vic phn nh ngn ng v li ni l F. de. Saussure. Trong

3

Gio trnh ngn ng hc i cng (1916) - mt gio trnh ngn ng hc ni ting do hai

hc tr ca ng l Charler Bally v Albert Sechehaye su tm t nhng bi ging v v ghi

ca cc th h sinh vin bin son li, ly tn ca thy mnh c on vit: Ngn ng tn ti

trong tp th di dng thc mt tng th nhng du vt ng li trong mi b c, i loi

nh mt pho t in m tt c bn in vn ging ht nhau, c phn phi cho tng c

nhn,... Li ni c mt trong tp th y nh th no? N l ci tng th ca nhng iu m

ngi ta ni, v gm c: a. nhng cch kt hp ca c nhn tu theo ca nhng ngi

ni, b. Nhng hnh ng pht m cng tu nh vy cn thit cho vic thc hin nhng

cch kt hp ny. [119; 45-46].

Theo F. de. Saussure, chng ta cn phi phn bit ngn ng v li ni bi ngn ng v

li ni c nhng im tng ng nhng cng c nhng nt khc bit. C th l:

- Chng u l nhng hnh thc tn ti ca ting ni con ngi. Ngha l, ting ni con

ngi tn ti di hai hnh thc: Ngn ng (dng tru tng) v li ni (dng c th).

- Ngn ng v li ni u c cng ng ngi s dng, c x hi chp nhn.

Nhng ng thi n cng c nhng im khc bit. Trong Gio trnh ngn ng hc

i cng F. de. Saussure vit: Tch ngn ng ra khi li ni, ngi ta ng thi cng

tch lun: Ci g c tnh cht x hi vi ci g c tnh cht c nhn; ci g c tnh cht ct

yu vi ci g c tnh cht th yu v t nhiu ngu nhin.

Ngn ng khng phi l mt cng nng ca ngi ni, n l sn phm m c nhn ghi

li mt cch th ng,... Ngc li, li ni l mt hnh ng c nhn do ch v tr tu chi

phi, trong nn phn bit: 1. Nhng cch kt hp m ngi ni dng theo quy phm ca

ngn ng biu t ngh ring ca mnh; 2. Ci c ch tm l - vt l cho php ngi y

th hin nhng cch kt hp y ra ngoi [119; 37].

T nhng t tng trn, chng ta c th rt ra nhng im khc bit c bn gia ngn

ng v li ni:

- Ngn ng c tnh cht x hi cn li ni c tnh cht c nhn.

- Ngn ng c tnh cht ct yu cn li ni c tnh cht th yu v t nhiu ngu nhin.

- Nu nh trong li ni bao gi cng bao gm 4 mt: mt x hi, mt vt l, mt sinh

l v tm l th trong ngn ng ch c mt x hi v n l ti sn chung ca c cng ng.

- V l sn phm ca x hi nn ngn ng l mt hin tng bin i cc k chm

chp v mi ln c s bin i th buc phi c s ng v thng nht mt cch t gic

ca mi thnh vin trong cng ng, x hi. iu ny i hi phi c thi gian thm nh

ca cng ng, x hi. Ngc li, li ni l mt hin tng bin i thng xuyn v nhanh

chng bi n ph thuc vo mun ch quan ca tng c nhn. Chnh v th, ngn ng bao gi

cng mang tnh n nh cn li ni th khng n nh.

- Ngn ng l mt hin tng khi qut v tru tng v ch c kh nng nhn thc

qua cc khi nim, cc m hnh cu trc ngn ng. Cn li ni th ngc li, c tnh cht c

th, c th nhn thc c mt cch trc gic bng thnh gic.

Mc d c nhng s khc nhau nh vy nhng ngn ng v li ni lun c mi quan

h gn b mt thit vi nhau. Mi quan h ny c ni kt nh hot ng ngn ng. Li

4

ni l nhng dng hot ng c th ca ngn ng. Ngn ng mun tn ti c phi thng

qua hot ng ngn ng tc l phi thng qua nhng li ni c th. Ngn ng l hin tng

khi qut ho t mun vn nhng li ni c th thng qua hot ng ngn ng. Ngn ng l

phng tin giao tip dng tim nng c tru tng ho khi bt k mt dng p dng

c th no ca chng. Cn li ni l s hin thc ho ngn ng vi t cch l phng tin

giao tip c th, sinh ng gn lin vi nhng ni dung giao tip c th, xut hin trong

nhng tnh hung giao tip c th.

Ni tm li, mi quan h gia ngn ng v li ni l mi quan h gia ci chung v

ci ring, gia ci tru tng v ci c th, gia ci ct yu vi ci th yu. Ci chung c

c l nh s khi qut ho t mun vn nhng s vt hin tng c th ng loi. Bt c

ci chung no cng u l tng ha nhng ci ring, ci chung ch bao gm gn ht nhng

ci ring ch khng th cha ng ht tt c mi ci ring bit. V l y, quy tc no cng

c ngoi l. Mi quy tc ca ngn ng cng khng th vt ra khi nguyn l chung ny.

Ngc li, ci ring ch c th tn ti trong ci chung v bt c ci ring no cng u c

tnh cht chung. Nh vo tnh cht chung phn loi ci ring. Tuy vy, ci ring vn l

ci ring khng ng nht hon ton trong bt c ci chung no. Nh m n phn bit

mnh vi nhng ci chung khc cng loi. Trong giao tip, ngi ta ch tip xc vi cc li

ni c th, ring bit c to ra trong nhng hon cnh giao tip c th ring bit. Nhng

li ni y c to ra da trn nhng nguyn tc, nguyn l chung- l nhng quy tc

ngn ng c cng ng, x hi quy c tho thun v thng nht s dng. Nh s quy

c thng nht y ngn ng mi tr thnh phng tin giao tip chung ca x hi.

Ngn ng v m thanh ca ngn ng (li ni) l thng nht nhng khng ng nht.

Trong ci chung v ci ring, trong ci ng nht v khc bit y, ci g c gi l

ng m?

Vi cch hiu chung nht, ng m c hiu l ton b m thanh ngn ng v tt c

cc quy lut, quy tc kt hp m thanh, ging iu trong t, trong cu ca ngn ng.

y c ba ni dung cn c lm sng t, l:

- m thanh no c coi l m thanh ngn ng?

- m thanh ngn ng c kt hp vi nhau theo quy lut v quy tc khng?

- Cc quy lut, quy tc kt hp m thanh ngn ng c gi l g?

1.1.2. m thanh ngn ng

Th gii m thanh c th c phn thnh hai loi:

- m thanh do t nhin sinh ra v m thanh do con ngi to ra. Tt nhin l m

thanh ngn ng do con ngi to ra. Nhng ni nh vy cng cha tht y bi c

nhng m thanh do con ngi to ra nhng thc s khng phi l m thanh ngn ng

chng hn nh ting ci tu, ci t, ting chung vo lp, d n c chc nng thng bo

v vn c con ngi s dng lm phng tin giao tip. Nh vy, trong th gii m thanh

do con ngi to ra, chng ta c th phn thnh hai loi l:

- m thanh do b my cu m ca con ngi to ra.

- m thanh do cc hot ng khc ca con ngi to ra.

5

Chng ta quan tm n mt loi m thanh c bit l m thanh do b my cu m

ca con ngi to ra. Nhng liu m thanh do b my cu m ca con ngi to ra c

coi l m thanh ca ngn ng khng? C nhng m thanh no c pht ra t b my cu

m nhng khng phi l m thanh ngn ng khng? Cu tr li l c. Chng hn, ting ho,

ting dng hng, ting ngy,bt buc phi pht ra v bnh l. Trong cc m thanh do b

my cu to m thanh ca con ngi to ra c nhng m thanh c ngha, m nhn chc

nng giao tip nhng cng c nhng m thanh v ngha, khng c chc nng giao tip g c.

Nh vy, m thanh ngn ng l m thanh do b my cu m ca con ngi to ra.

N c ngha v m nhn chc nng giao tip trong cng ng.

T cch hiu trn, chng ta c th rt ra hai h qu:

- Khng c m thanh no ca ngn ng m v ngha.

- Mi s thay i v m thanh ca ngn ng u dn n s thay i v ngha hoc

dn n s v ngha.

1.1.3. Kin trc ng m