GIÁO TRÌNH - thuvientvc.files.wordpress.com · Khoa: Cơ khí chế tạo – CĐN Tp. HCM 2 Giíi thiÖu vÒ m«n häc VÞ trÝ, ý nghÜa, vai trß m«n häc : VÏ kü thuËt

TRƯỜNG CAO ĐẲNG NGHỀ THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

KHOA CƠ KHÍ CHẾ TẠO

GIÁO TRÌNH

VẼ KỸ THUẬT

NGHỀ: CẮT GỌT KIM LOẠI

(Lưu hành nội bộ)

TP.HCM - 2010

Khoa: Cơ khí chế tạo – CĐN Tp. HCM 1

Môc lôc

tt Néi dung Trang

1 Môc lôc.............................................................................................. 1

2 Giíi thiÖu vÒ m«n häc........................................................................ 2

3 Bµi 1: Kh¸i niÖm chung vÒ b¶n vÏ c¬ khÝ............................................ 4

4 Bµi 2: Çc d¹ng b¶n vÏ c¬ khÝ c¬ b¶n................................................ 18

5 Bµi 3: b¶n vÏ c¬ khÝ chi tiÕt ................................................................ 60

6 Tµi liÖu tham kh¶o.............................................................................. 91


Giíi thiÖu vÒ m«n häc

VÞ trÝ, ý nghÜa, vai trß m«n häc :

VÏ kü thuËt c¬ khÝ gäi t¾t lµ "VÏ kü thuËt " lµ mét m«n häc c¬ së trong ch¬ng tr×nh

®µo t¹o çn bé kü thuËt ngµnh ®iÖn víi thêi lîng tïy theo cÊp bËc häc vµ nhu cÇu cña

çc ngµnh kh¸c nhau.

- Khèi lîng kiÕn thøc cña m«n häc "VÏ kü thuËt " rÊt lín, song víi môc tiªu vµ

yªu cÇu ®µo t¹o cña bËc c«ng nh©n lµnh nghÒ cho nªn cuèn gi¸o tr×nh nµy chØ tr×nh bµy

ng¾n gän çc vÊn ®Ò chÝnh sau:

- Nh÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n vÒ vÏ kü thuËt, vÏ h×nh häc, çc tiªu chuÈn tr×nh bµy b¶n

vÏ, çc ph¬ng ph¸p chiÕu vµ biÓu diÔn vËt thÓ, lËp vµ ®äc ®îc nh÷ng b¶n vÏ chi tiÕt vµ

b¶n ve l¾p ®¬n gi¶n theo ®óng qui íc vµ tiªu chuÈn.

M« ®un nµy ph¶i ®îc häc ngay ë häc kú ®Çu tiªn song song víi çc m« ®un §iÖn kü

thuËt, An toµn lao ®éng...

Môc tiªu cña m«n häc:

Sau khi hoµn tÊt m«n häc nµy, häc viªn cã n¨ng lùc:

VÏ/nhËn d¹ng çc kÝ hiÖu qui íc trªn b¶n vÏ c¬ khÝ.

Thùc hiÖn b¶n vÏ c¬ khÝ.

Ph©n tÝch çc b¶n vÏ chi tiÕt, b¶n vÏ l¾p cña çc chi tiÕt c¬ khÝ ®¬n gi¶n ®Ó thi

c«ng l¾p ®Æt c«ng tr×nh ®iÖn.

Dù to¸n khèi lîng vËt t cÇn thiÕt ®Ó thi c«ng çc chi tiÕt c¬ khÝ ®¬n gi¶n phôc vô

cho viÖc söa ch÷a thiÕt bÞ ®iÖn.

KÕt hîp víi thî c¬ khÝ ®Ó ®Ò ra ph¬ng ¸n thi c«ng, kiÓm tra qu¸ tr×nh thi c«ng.

Môc tiªu thùc hiÖn cña m«n häc:

Häc xong m«n häc nµy, häc viªn cã n¨ng lùc:

VÏ/nhËn d¹ng çc kÝ hiÖu trªn b¶n vÏ c¬ khÝ theo çc kÝ hiÖu qui íc ®· häc.

Thùc hiÖn b¶n vÏ c¬ khÝ theo ®óng tiªu chuÈn ®· häc.

Ph©n tÝch çc b¶n vÏ chi tiÕt, b¶n vÏ l¾p cña çc chi tiÕt c¬ khÝ ®¬n gi¶n ®Ó thi

c«ng l¾p ®Æt c«ng tr×nh ®iÖn theo çc yªu cÇu kü thuËt.

Dù to¸n khèi lîng vËt t cÇn thiÕt ®Ó thi c«ng çc chi tiÕt c¬ khÝ ®¬n gi¶n phôc vô

cho viÖc söa ch÷a thiÕt bÞ ®iÖn theo çc tiªu chuÈn ®· ®îc qui ®Þnh.

KÕt hîp víi thî c¬ khÝ ®Ó ®Ò ra ph¬ng ¸n thi c«ng, kiÓm tra qu¸ tr×nh thi c«ng ®¹t

yªu cÇu kü thuËt.

Néi dung chÝnh cña m«n häc:

§Ó thùc hiÖn môc tiªu bµi häc nµy, néi dung bao gåm:

Qui íc vÒ b¶n vÏ c¬ khÝ.

VÏ qui íc çc chi tiÕt.

Çc nguyªn t¾c c¬ b¶n ®Ó thùc hiÖn vÏ vµ ®äc mét b¶n vÏ c¬ khÝ.

Çc tiªu chuÈn qui íc ®îc dïng trong b¶n vÏ.


Yªu cÇu vÒ ®¸nh gi¸ hoµn thµnh m«n häc

VÒ kiÕn thøc:

- Tiªu chuÈn tr×nh bµy b¶n vÏ.

- Ph¬ng ph¸p vÏ çc khèi h×nh häc, vÏ giao tuyÕn..

- Ph¬ng ph¸p vÏ/biÓu diÔn h×nh chiÕu, h×nh c¾t mÆt c¨t.

VÒ kü n¨ng:

- Ph©n tÝch çc b¶n vÏ kü thuËt c¬ khÝ c¬ b¶n.

- VÏ qui íc mét sè chi tiÕt m¸y th«ng dông.

- VÏ çc b¶n vÏ chi tiÕt, b¶n vÏ l¾p, b¶n vÏ çc mèi ghÐp.

- Gia c«ng theo b¶n vÏ mét sè chi tiÕt c¬ khÝ th«ng dông.

VÒ th¸i ®é:

Bµi kiÓm tra 1: 30 phót: KiÓm tra viÕt (vÏ b¶n vÏ). §¸nh gi¸ kÕt qu¶ tiÕp thu bµi

kh¸i niÖm chung vÒ b¶n vÏ c¬ khÝ vµ çc d¹ng b¶n vÏ c¬ khÝ c¬ b¶n.

Bµi kiÓm tra 2: 30 phót: §¸nh gi¸ kÕt qu¶ tiÕp thu vÒ bµi B¶n vÏ c¬ khÝ chi tiÕt.

Cã thÓ ¸p dông c¶ 2 h×nh thøc kiÓm tra viÕt (vÏ b¶n vÏ) vµ kiÓm tra tr¾c nghiÖm.

Bµi kiÓm tra 3 (KiÓm tra kÕt thóc m«n häc): 60 phót

KiÓm tra kÕt thóc m«n häc nh»m ®¸nh gi¸ kiÕn thøc, kü n¨ng cña häc viªn khi vËn

dông çc nguyªn t¾c cña vÏ kü thuËt vµo çc vÊn ®Ò gia c«ng söa ch÷a nhá çc chi tiÕt c¬

khÝ.

Bµi kiÓm tra cã thÓ thùc hiÖn t¹i líp, gi¸o viªn cho häc viªn nh÷ng yªu cÇu cô thÓ

cña mét b¶n vÏ c¬ b¶n.

Çc vÊn ®Ò träng t©m ph¶i ®¸nh gi¸ ®îc lµ: B¶n vÏ ®óng qui çch, vÏ ®óng çc

h×nh chiÕu, h×nh c¾t, çc mèi ghÐp, ghi ®óng qui íc çc ch÷ sè, dung sai... dù trï chÝnh

x¸c khèi lîng vËt t, ph¬ng ¸n thi c«ng hîp lý.

Çc bµi kiÓm tra cÇn ®¸nh gi¸ ®îc néi dung träng t©m (môc tiªu thùc hiÖn) cña tõng

bµi häc (xem phÇn çc bµi d¹y).


Bµi 1

Kh¸i niÖm chung vÒ b¶n vÏ c¬ khÝ

Giíi thiÖu:

B¶n vÏ kü thuËt lµ c«ng cô chñ yÕu ®Ó diÔn ®¹t ý ®å cña nhµ thiÕt kÕ, lµ v¨n kiÖn kü

thuËt c¬ b¶n dïng ®Ó chØ ®¹o s¶n xuÊt, lµ ph¬ng tiÖn th«ng tin kü thuËt ®Ó trao ®æi th«ng

tin gi÷a nh÷ng ngêi lµm kü thuËt víi nhau. B¶n vÏ ®îc thùc hiÖn b»ng çc ph¬ng ph¸p

khoa häc, chÝnh x¸c theo nh÷ng qui t¾c thèng nhÊt cña tiªu chuÈn nhµ níc. §èi tîng

nghiªn cøu cña m«n VÏ kü thuËt lµ çc b¶n vÏ kü thuËt . Nh÷ng b¶n vÏ kü thuËt dïng trong

ngµnh c¬ khÝ gäi chung lµ b¶n vÏ c¬ khÝ. §Ó lËp vµ ®äc ®îc çc b¶n vÏ kü thuËt thi ®ßi hái

häc viªn ph¶i cã nh÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n vÒ vÏ kü thuËt vµ nh÷ng kû n¨ng sö dông çc

dông cô vÏ. Néi dung bµi häc nµy nh»m trang bÞ cho häc viªn nh÷ng kiÕn thøc vÒ vËt liÖu,

dông cô vÏ vµ çc tiªu chuÈn tr×nh bµy b¶n vÏ.

Môc tiªu thùc hiÖn:

Häc xong bµi häc nµy, häc viªn cã n¨ng lùc:

Sö dông ®óng chøc n¨ng çc lo¹i dông cô vÏ kü thuËt theo néi dung bµi ®· häc.

Tr×nh bµy ®óng h×nh thøc b¶n vÏ c¬ khÝ nh: khung tªn, lÒ tr¸i, lÒ ph¶i, ®êng nÐt,

ch÷ viÕt ... theo néi dung bµi ®· häc.

Néi dung chÝnh:

1.1. VËt liÖu vµ dông cô vÏ kü thuËt.

1.1.1. VËt liÖu vÏ.

a. GiÊy vÏ:

Trong vÏ kü thuËt thêng sö dông çc lo¹i giÊy vÏ sau ®©y:

- GiÊy vÏ tinh: lµ lo¹i giÊy h¬i dµy cã mét mÆt nh½n vµ mét mÆt r¸p. Khi vÏ b»ng bót

ch× hay bót mùc ®Òu dïng mÆt nh½n.

- GiÊy bãng mê: thêng dïng ®Ó can çc b¶n vÏ.

- GiÊy kÎ « li: thêng dïng ®Ó vÏ çc b¶n vÏ ph¸c.

b. Bót ch×:

Thêng sö dông çc lo¹i bót ch× ®en cã kÝ hiÖu nh sau:

- Lo¹i cøng kÝ hiÖu lµ H: cã çc kÝ hiÖu tõ 1H, 2H, 3H ... ®Õn 9H. Lo¹i nµy thêng

dïng ®Ó vÏ nh÷ng ®êng cã yªu cÇu ®é s¾c nÐt cao.

- Lo¹i cã ®é cøng trung b×nh kÝ hiÖu lµ HB: lo¹i nµy thêng sö dông, do ®é cøng

võa ph¶i vµ t¹o ®îc ®é ®Ëm cÇn thiÕt cho nÐt vÏ


- Lo¹i mÒm kÝ hiÖu lµ B: cã çc kÝ hiÖu tõ 1B, 2B, 3B ... ®Õn 9B. Lo¹i nµy thêng

dïng ®Ó vÏ nh÷ng ®êng nÐt cã yªu cÇu ®é ®Ëm cao. Khi sö dông cÇn lu ý ®Ó

tr¸nh bôi ch× lµm bÈn b¶n vÏ.

c. Çc vËt liÖu kh¸c:

Gåm cã tÈy dïng ®Ó tÈy ch× hay tÈy mùc, cã thÓ dïng dao s¾c (dao c¹o) ®Ó c¹o vÕt

bÈn trªn b¶n vÏ, giÊy nh¸m dïng ®Ó mµi nhän bót ch×, b¨ng dÝnh, ®inh ghim dïng ®Ó ghim

tê giÊy vÏ, kh¨n lau.

1.1.2. Dông cô vÏ vµ çch sö dông.

a. Bµn vÏ (V¸n vÏ):

Lµm b»ng gç mÒm, mÆt v¸n ph¼ng vµ nh½n. C¹nh tr¸i dïng ®Ó trît thíc T nªn

®îc bµo thËt nh½n. Tïy khæ b¶n vÏ mµ dïng çc lo¹i v¸n vÏ cã kÝch thíc kh¸c nhau.

b. Çc lo¹i thíc:

Trong vÏ kü thuËt thêng sö dông çc lo¹i thíc vÏ sau:

Thíc dÑp: Dµi (300500) mm, dïng ®Ó kÎ nh÷ng ®o¹n th¼ng (h×nh 1.1).

Thíc ch÷ T: gåm th©n ngang dµi vµ ®Çu T cã ®Þnh hay xoay ®îc trªn th©n

ngang. Thíc dïng ®Ó kÎ çc ®êng th¼ng song song n»m ngang hay nghiªng, x¸c ®Þnh

çc ®iÓm th¼ng hµng, hay kho¶ng çch nhÊt ®Þnh nµo ®ã theo ®êng chuÈn cã tríc b»ng

çch trît ®Çu T däc theo c¹nh tr¸i v¸n vÏ. (h×nh 1.2).

H×nh 1.1: Thíc dÑp

H×nh 1.2: Thíc ch÷ T


Thíc rËp trßn: Dïng vÏ nhanh çc ®êng trßn, cung trßn khi kh«ng quan t©m

l¾m vÒ kÝch thíc cña ®êng trßn, cung trßn ®ã (h×nh 1.3).

£ ke: trong vÏ kü thuËt sö dông mét bé gåm cã hai chiÕc, mét chiÕc cã h×nh tam

gi¸c vu«ng c©n vµ chiÕc cßn l¹i cã h×nh tam gi¸c vu«ng vµ cã hai gãc lµ 300 vµ gãc kia lµ

600 .£ ke dïng ®Ó ®o ®é vµ cßn dïng phèi hîp víi thíc T hay thíc dÑt ®Ó kÎ çc ®êng

th¼ng ®øng hay xiªn. (h×nh 1.4).

Thíc cong: dïng ®Ó vÏ çc ®êng cong kh«ng ph¶i lµ cung trßn. Khi vÏ ph¶i

x¸c ®Þnh Ýt nhÊt 3 ®iÓm thuéc ®êng cong, sau ®ã chän 1 cung trªn thíc cong sao cho

cung nµy ®i qua 3 ®iÓm ®ã.

c. Hép com pa:

H×nh 1.3: Thíc rËp trßn

H×nh 1.4: £ ke

H×nh 1.5: Thíc cong


Hép com pa vÏ kü thuËt thêng dïng cã çc dông cô: Com pa vÏ ®êng trßn, com

pa ®o, bót kÎ mùc, çc ®Çu nèi com pa.

Com pa vÏ ®êng trßn:

Dïng ®Ó vÏ çc ®êng trßn cã ®êng kÝnh lín h¬n 12 mm. NÕu vÏ çc ®êng trßn

cã ®êng kÝnh lín h¬n n÷a th× ta ch¾p thªm ®Çu nèi. Khi vÏ cÇn chu ý çc ®iÓm sau:

- DÇu kim vµ ®Çu ch× (hay ®Çu mùc) ®Æt vu«ng gãc víi mÆt bµn vÏ.

- Khi vÏ çc ®êng trßn ®ång t©m nªn dïng kim cã ngÊn ë ®Çu hay dïng çi ®inh

t©m ®Ó tr¸nh kim kh«ng Ên s©u xuèng v¸n vÏ hoÆc lµm cho lç t©m trªn b¶n vÏ to ra lµm

cho nÐt vÏ mÊt chÝnh x¸c. Khi sö dông ngãn tay trá vµ ngãn tay çi cÇm nóm com pa, quay

mét çch ®Òu ®Æn vµ liªn tôc theo mét chiÒu nhÊt ®Þnh.

Com pa ®o:

Com pa ®o dïng ®Ó ®o ®é dµi ®o¹n th¼ng tõ thíc kÎ li ®Æt lªn b¶n vÏ. Hai ®Çu

kim cña com pa ®Æt ®óng vµo hai ®Çu mót cña ®o¹n th¼ng hoÆc hai v¹ch ë trªn thíc kÎ li,

sau ®ã ®a lªn b¶n vÏ b»ng çch Ên nhÑ hai ®Çu kim xuèng mÆt giÊy vÏ.

Bót kÎ mùc:

Bót kÎ mùc lµ bót dïng ®Ó kÎ mùc çc b¶n vÏ hay çc b¶n can b»ng mùc ®en. Khi

dïng bót mùc cÇn chó ý mÊy ®iÓm sau:

- Kh«ng trùc tiÕp nhóng ®Çu bót vµo mùc, mµ ph¶i dïng bót s¾t hoÆc bót l«ng lÊy

mùc, tra vµo khe gi÷a hai mÐp cña bót kÎ mùc. CÇn gi÷ cho ®é cao cña mùc cã trong bót

kho¶ng tõ (6 8)mm ®Ó ®¶m b¶o cho nÐt vÏ ®Òu.

- Tríc khi vÏ, cÇn ®iÒu chØnh èc ë ®Çu bót ®Ó nÐt vÏ cã bÒ réng theo ý muèn.

- Khi vÏ gi÷ cho hai mÐp cña ®Çu bót ®Òu tiÕp xóc víi mÆt giÊy ®Ó nÐt vÏ ®Òu ®Æn;

çn bót h¬i nghiªng vÒ híng di chuyÓn cña bót.

- Sau khi vÏ xong, lau chïi ®Çu bót s¹ch sÏ b»ng v¶i mÒm vµ vÆn níi èc ra ®Ó hai

mÐp bót t¸ch rêi nhau. Ngµy nay thêng dïng bót mùc kim cã çc cë nÐt kh¸c nhau thay

cho bót kÎ mùc.

1.1.3. Tr×nh tù lËp b¶n vÏ:

Muèn lËp mét b¶n vÏ b»ng bót ch× hay mùc cÇn vÏ theo mét tr×nh tù nhÊt ®Þnh cã

s¾p ®Æt tríc.

Tríc khi vÏ ph¶i chuÈn bÞ ®Çy ®ñ çc vËt liÖu, dông cô vÏ vµ nh÷ng dông cô cÇn

thiÕt . Khi vÏ thêng chia thêng chia thµnh hai bíc lín: bíc vÏ mê vµ bíc vÏ ®Ëm.

- Dïng lo¹i bót ch× cøng H, 2H ®Ó vÏ mê, nÐt vÏ ph¶I ®ñ râ vµ chÝnh x¸c, sau ®ã míi

t« ®Ëm.

- Dïng lo¹i bót ch× mÒm B, 2B t« ®Ëm çc nÐt c¬ b¶n vµ bót ch× cã kÝ hiÖu B hoÆc HB

t« çc nÐt ®øt vµ viÕt ch÷. Ch× dïng ®Ó vÏ çc ®êng trßn nªn dïng bót ch× dïng ®Ó vÏ çc

®êng th¼ng. CÇn gi÷ cho bót ch× lu«n lu«n nhän b»ng çch chuèt hay mµI trªn giÊy nh¸m.

Kh«ng nªn t« ®i t« l¹i tõng ®o¹n cña nÐt vÏ. Khi t« ®Ëm çc nÐt vÏ nªn t« çc nÐt khã vÏ


tríc, t« çc nÐt ®Ëm tríc, çc nÐt m¶nh sau, kÎ çc ®êng nÐt tríc, ghi con sè, ghi çc

kÝ hiÖu vµ viÕt ch÷ sau:

a. V¹ch çc ®êng trôc vµ ®êng t©m b»ng nÐt chÊm g¹ch m¶nh.

b. T« ®Ëm çc nÐt c¬ b¶n theo thø tù sau:

- §êng cong lín ®Õn ®êng cong bÐ.

- §êng b»ng tõ trªn xuèng díi.

- §êng th¼ng tõ tr¸i sang ph¶i.

- §êng xiªn gãc tõ trªn xuèng díi vµ tõ tr¸I sang ph¶i.

c. T« çc nÐt ®øt theo thø tù nh trªn.

d. V¹ch ®êng giãng, ®êng ghi kÝch thíc, ®êng g¹ch g¹ch cña mÆt c¾t...

e. VÏ çc mòi tªn, ghi çc con sè kÝch thíc, viÕt çc kÝ hiÖu vµ ghi çc con sè kÝch

thíc, viÕt çc kÝhiÖu vµ ghi chó b»ng ch÷.

f. T« khung vÏ vµ khung tªn.

g. KiÓm tra vµ hiÖu chØnh.

1.2. Çc tiªu chuÈn tr×nh bµy b¶n vÏ:

1.2.1. Khæ giÊy:

Khæ giÊy ®îc x¸c ®Þnh b»ng kÝch thíc mÐp ngoµi cña b¶n vÏ, ®îc ph©n ra çc

khæ giÊy chÝnh vµ çc khæ giÊy phô.

B¶ng 1.1: KÝ hiÖu vµ kÝch thíc çc khæ giÊy chÝnh

KÝ hiÖu khæ giÊy 44 24 22 12 11

KÝch thíc çc c¹nh khæ (mm) 1189 x 841 584 x 841 594 x 420 297 x 420 297 x 210

KÝ hiÖu theo TCVN 193-66 A0 A1 A2 A3 A4

Tõ khæ giÊy A0 cã thÓ chia ra çc khæ giÊy A1, A2..A4. nh (h×nh 1.6).


- Tõ khæ giÊy A0 chia ®«i ta cã hai tê giÊy A1.




1.2.2. Khung vÏ vµ khung tªn:

Mçi b¶n vÏ ph¶i cã khung vÏ vµ khung tªn riªng. Néi dung cña khung vÏ vµ khung

tªn cña b¶n vÏ dïng trong s¶n xuÊt ®îc qui ®Þnh trong tiªu chuÈn TCVN 3821- 83.

Khung vÏ:

KÎ b»ng nÐt c¬ b¶n, çch c¹nh khæ giÊy 5mm. NÕu b¶n vÏ ®ãng thµnh tËp th×

c¹nh tr¸i khung vÏ çch c¹nh tr¸i khæ giÊy 25mm.

Khung tªn:

1189

A4

A1

A2

A3

841

H×nh 1.6: quan hÖ çc khæ giÊy

25

Khung tªn

5

Khæ giÊy ngang

5

5

25 5

Khung tªn

Khæ giÊy ®øng

5

5

H×nh 1.7: Tr×nh bµy khung vÏ


Ph¶i bè trÝ ë gãc ph¶i vµ phÝa díi b¶n vÏ.

Trªn khæ giÊy A4, khung tªn ®îc ®Æt theo c¹nh ng¾n.

Trªn çc khæ giÊy kh¸c khung tªn cã thÓ ®Æt theo c¹nh dµi hay ng¾n cña khæ giÊy

(h×nh 1.8)

1.2.3. TØ lÖ:

Trong çc b¶n vÏ kü thuËt tïy theo ®é lín vµ møc ®é phøc t¹p cña vËt thÓ mµ h×nh

vÏ cña vËt thÓ ®îc phãng to hay thu nhá theo mét tØ lÖ nhÊt ®Þnh.

a. §Þnh nghÜa:

TØ lÖ lµ tØ sè gi÷a kÝch thíc vËt thÓ trªn h×nh biÓu diÔn víi vËt thÓ bªn ngoµi. Riªng

con sè ghi kÝch thíc lµ con sè thËt.

b. Çch chän tØ lÖ vÏ:

- TØ lÖ thu nhá: 1:2; 1:2,5; 1:4; 1:5; 1:10; 1:20; 1:25; 1:40; 1:50; 1:100.

- TØ lÖ nguyªn: 1:1

- TØ lÖ phãng to: 2:1; 2,5:1; 4:1; 5:1; 10:1; 20:1; 25:1; 40:1; 50:1; 100:1.

Trong b¶n vÏ chØ chän mét tØ lÖ vÏ. Trong mét sè trêng hîp cÇn thiÕt cho phÐp dïng

tØ lÖ më réng b»ng çch lÊy mét tØ lÖ quy ®Þnh trªn nh©n víi 10 mò nguyªn.

KÝ hiÖu cña tØ lÖ dïng trªn b¶n vÏ ®îc ghi trong khung tªn cña b¶n vÏ ®ã.

5 140

15 30 20

25

8

(1)

(2) (4)

8

32

(3) (5)

(7)

(9)

(6)

(8)

Ngêi vÏ

5

KiÓm tra

H×nh 1.8: Néi dung vµ kÝch thíc khung tªn

(1): §Çu ®Ò bµi tËp hay tªn gäi chi tiÕt, (2): VËt liÖu cña chi tiÕt.

(3): Tªn trêng, líp. (4): TØ lÖ b¶n vÏ.

(5): KÝ hiÖu bµI tËp b¶n vÏ (sè b¶n vÏ). (6): Hä vµ tªn ngêi vÏ.

(7): Ngµy lËp b¶n vÏ. (8): Ch÷ ký cña ngêi kiÓm tra

(9): Ngµy kiÓm tra b¶n vÏ.


1.2.4. §êng nÐt:

§Ó biÓu diÔn vËt thÓ trªn çc b¶n vÏ kü thuËt ta dïng çc lo¹i nÐt vÏ cã h×nh d¹ng vµ

kÝch thíc kh¸c nhau. Tiªu chuÈn b¶n vÏ kü thuËt TCVN 8 - 2002 quy ®Þnh çc lo¹i nÐt vÏ

vµ øng dông cña chóng theo b¶ng sau:

a. Çc lo¹i ®êng nÐt:

- NÐt c¬ b¶n (liÒn ®Ëm) b = (0,6 1,5)mm

- NÐt liÒn m¶nh: b’= 1/3 b

- NÐt lîn sãng: b’= 1/3 b

- NÐt ®øt: b’= 1/2 b

- NÐt chÊm g¹ch m¶nh: b’= 1/3 b

- NÐt c¾t: b’= 1,5 b

+ NÐt c¬ b¶n: dïng ®Ó vÏ ®êng bao thÊy, ®êng bao mÆt c¾t rêi.

+ NÐt liÒn m¶nh: dïng ®Ó vÏ ®êng kÝch thíc, ®êng giãng, ®êng bao mÆt c¾t

chËp, ®êng g¹ch g¹ch.

+ NÐt lîn sãng: dïng ®Ó vÏ ®êng c¾t l×a, ®êng ng¨n çch gi÷a h×nh c¾t vµ h×nh

chiÕu.

+ NÐt ®øt: dïng ®Ó vÏ ®êng bao khuÊt.

+ NÐt chÊm g¹ch m¶nh: dïng ®Ó vÏ ®êng trôc, ®êng t©m.

+ NÐt c¾t: dïng ®Ó vÏ vÕt mÆt ph¼ng c¾t

b. Qui t¾c vÏ çc ®êng nÐt:

Khi hai hay nhiÒu nÐt vÏ kh¸c lo¹i trïng nhau th× theo thø tù u tiªn sau:

NÐt liÒn ®Ëm, nÐt ®øt, nÐt g¹ch chÊm m¶nh, nÐt g¹ch hai chÊm m¶nh, nÐt liÒn m¶nh.

Qui ®Þnh:

- Tïy khæ b¶n vÏ mµ chän bÒ réng nÐt c¬ b¶n, sau ®ã c¨n cø vµo nÐt nµy ®Ó x¸c

®Þnh çc nÐt kh¸c trong b¶n vÏ.

- T©m vßng trßn ®îc x¸c ®Þnh b»ng 2 ®o¹n cña nÐt liÒn m¶nh. Víi vßng trßn cã

®êng kÝnh nhá th× ®êng t©m vÏ b»ng nÐt liÒn m¶nh.

- NÐt ®øt n»m trªn ®êng kÐo dµi cña nÐt c¬ b¶n th× chç nèi tiÕp vÏ hë. Çc trêng

hîp kh¸c, çc ®êng c¾t nhau ph¶i vÏ ch¹m vµo nhau.

1.2.5. Ch÷ viÕt trong b¶n vÏ:

Trªn b¶n vÏ kü thuËt ngoµi h×nh vÏ ra, cßn cã nh÷ng con sè kÝch thíc, nh÷ng kÝ

hiÖu b»ng ch÷, nh÷ng ghi chó b»ng lêi v¨n kh¸c.... Ch÷ vµ ch÷ sè ®ã ph¶i ®îc viÕt râ

rµng, thèng nhÊt dÔ ®äc vµ kh«ng g©y ra nhÇm lÉn.


Tiªu chuÈn ViÖt nam: TCVN 7284 - 2: 2003 (ISO 3098 - 2 - 2000) thay thÕ TCVN6 -

85. Quy ®Þnh b¶ng ch÷ çi La tinh gåm ch÷, sè, vµ dÊu dïng trªn çc b¶n vÏ vµ çc tµi liÖu

kü thuËt. Ch÷ viÕt:

- Cã thÓ viÕt ®øng hoÆc viÕt nghiªng 750

- ChiÒu cao khæ ch÷ h = 14; 10; 7; 3,5; 2,5(mm)

- ChiÒu cao:

Ch÷ hoa = h

Ch÷ thêng cã nÐt sæ (h,g,t...) = h

Ch÷ thêng kh«ng cã nÐt sæ (a, e, m, n...) = 5/7 h

- ChiÒu réng:

Ch÷ hoa vµ sè = 5/7 h, ngo¹i trõ A,M = 6/7h, sè1 = 2/7h, w = 8/7h,

L = 4/7h, I =1/7h

Ch÷ thêng = 4/7h, ngo¹i trõ w, m =h; f, j, l, t = 2/7h, r =3/7h

- BÒ dµy nÐt ch÷ vµ sè: 1/7h

1.2.6. Ghi kÝch thíc:

KÝch thíc ghi trªn b¶n vÏ thÓ hiÖn ®é lín cña vËt thÓ ®îc biÓu diÔn. Ghi kÝch thíc

trªn b¶n vÏ kü thuËt lµ lµ vÊn ®Ò rÊt quan träng khi lËp b¶n vÏ. KÝch thíc ph¶i ®îc ghi

thèng nhÊt, râ rµng theo çc quy ®Þnh cña tiªu chuÈn viÖt nam TCVN 5705 ; 1993. Tiªu

chuÈn nµy t¬ng ®¬ng víi tiªu chuÈn quèc tÕ ISO 129; 1985.

a. Nguyªn t¾c chung:

C¬ së ®Ó x¸c ®Þnh ®é lín vµ vÞ trÝ t¬ng ®èi gi÷a çc phÇn tö ®îc biÓu diÔn lµ çc

kÝch thíc, çc kÝch thíc kh«ng phô thuéc vµo tØ lÖ h×nh biÓu diÔn. Con sè ghi kÝch thíc

trªn b¶n vÏ lµ con sè thËt. §¬n vÞ dïng lµ milimÐt trªn b¶n vÏ kh«ng ghi kÝ hiÖu ®¬n vÞ. NÕu

dïng ®¬n vÞ kh¸c th× ph¶i ghi ngay sau ch÷ sè kÝch thíc hoÆc ghi trong phÇn ghi chó cña

b¶n vÏ.

Dïng ®é, phót, gi©y lµm ®¬n vÞ ®o gãc vµ sai lÖch giíi h¹n cña nã

b. Çc thµnh phÇn kÝch thíc:


§êng giãng:

Lµ ®êng giíi h¹n phÇn tö ®îc ghi kÝch thíc vµ ®îc vÏ b»ng nÐt liÒn m¶nh, kÎ

qu¸ ®êng kÝch thíc (35)mm. §êng giãng cña kÝch thíc ®é dµi vÏ vu«ng gãc víi

®êng kÝch thíc. Trêng hîp ®Æc biÖt cho phÐp vÏ xiªn gãc. Vµ chæ cung lîn ®êng

giãng ®îc kÎ tõ giao ®iÓm cña hai ®êng bao nèi tiÕp víi cung lîn. Cho phÐp dïng

®êng bao, ®êng trôc, lµm ®êng giãng kÝch thíc.

§êng kÝch thíc:

§êng kÝch thíc x¸c ®Þnh phÇn tö ghi kÝch thíc. §êng kÝch thíc cña phÇn tö lµ

®o¹n th¼ng kÎ song song víi ®o¹n th¼ng ®ã. §êng kÝch thíc cña ®é dµi cung trßn lµ

cung trßn ®ång t©m, ®êng kÝch thíc cña gãc lµ cung trßn cã t©m ë ®Ønh gãc ®êng kÝch

thíc vÏ b»ng nÐt liÒn m¶nh vµ kh«ng ®îc dïng bÊt kú ®êng nµo cña h×nh vÏ ®Ó thay

thÕ ®êng ghi kÝch thíc. Giíi h¹n 2 ®Çu ®êng ghi kÝch thíc b»ng 2 mòi tªn, ®é lín cña

mòi tªn phô thuéc vµo ®é réng cña ®êng ghi kÝch thíc.

- Trêng hîp nÕu ®êng kÝch thíc ng¾n qu¸ th× kÐo dµi ra vµ mòi tªn vÏ ngoµi hai

®êng giãng.

- NÕu ®êng kÝch thíc nèi tiÕp nhau vµ qu¸ ng¾n th× thay mòi tªn b»ng nÐt chÊm

hay g¹ch xiªn.

- Trêng hîp h×nh vÏ ®èi xøng chØ vÏ mét phÇn th× ®êng kÝch thíc ®îc kÎ qu¸

trôc ®èi xøng vµ chØ cã mét mòi tªn ë mét ®Çu.

- Trêng hîp h×nh vÏ c¾t l×a, ®êng kÝch thíc vÉn kÎ suèt vµ ghi toµn bé sè ®o

chiÒu dµi.

- Khi ®êng bao hay ®êng giãng vÏ ngang mòi tªn th× ph¶i ng¾t ®o¹n. Çc ®êng

kÝch thíc çch phÇn tö cÇn ghi kÝch thíc mét kho¶ng tõ (5 -10)mm.

Ch÷ sè kÝch thíc:

Ch÷ sè kÝch thíc chØ sè ®o kÝch thíc, ®¬n vÞ lµ milimÐt, ch÷ sè kÝch thíc ph¶i

®îc viÕt râ rµng, chÝnh x¸c ë trªn ®êng kÝch thíc con sè ph¶i viÕt >= 3,5mm, ghi ë gi÷a

vµ trªn ®êng kÝch thíc. Çc ®êng vÏ ngang qua con sè ®Òu ph¶i ng¾t ®o¹n. NÕu kh«ng

®ñ chç ghi con sè th× kÐo dµi ®êng kÝch thíc hay viÕt trªn gi¸ ngang.

ChiÒu ch÷ sè kÝch thíc:

- ChiÒu ch÷ sè kÝch thíc ®é dµi phô thuéc vµo ®é nghiªng cña ®êng kÝch thíc so

víi ®êng b»ng cña b¶n vÏ. Çch ghi nh h×nh vÏ sau:

300


NÕu ®êng kÝch thíc cã ®é nghiªng qu¸ lín th× ch÷ sè kÝch thíc ®îc ghi trªn gi¸

ngang. (h×nh 1.10).

- ChiÒu ch÷ sè kÝch thíc gãc phô thuéc vµo ®é nghiªng cña ®êng th¼ng vu«ng

gãc víi ®êng ph©n gi¸c cña gãc ®ã.

- Kh«ng cho phÐp bÊt kú ®êng nÐt nµo cña b¶n vÏ kÎ chång lªn ch÷ sè kÝch thíc,

trong trêng hîp ®ã çc ®êng nÐt ®îc vÏ ng¾t ®o¹n.

- §èi víi kÝch thíc bÐ, kh«ng ®ñ chæ ®Ó ghi ch÷ sè kÝch thíc, th× ch÷ sè ®îc viÕt

trªn phÇn kÐo dµi cña ®êng kÝch thíc hay viÕt trªn gi¸ ngang.

- Khi cã nhiÒu ®êng kÝch thíc song song víi nhau hay ®ång t©m th× ch÷ sè kÝch

thíc viÕt so le.

Çc kÝ hiÖu:

H×nh 1.10: ChiÒu ch÷ sè kÝch thíc

H×nh 1.11: NÐt vÏ kh«ng c¾t ch÷ sè kÝch thíc


- §êng kÝnh: trong mäi trêng hîp tríc ch÷ sè kÝch thíc cña ®êng kÝnh ghi kÝ

hiÖu . ChiÒu cao cña kÝ hiÖu b»ng chiÒu cao ch÷ sè kÝch thíc. §êng kÝch thíc cña

®êng kÝnh kÎ qua t©m cña ®êng trßn.

- B¸n kÝnh: trong mäi trêng hîp tríc ch÷ sè kÝch thíc cña b¸n kÝnh ghi kÝ hiÖu R

(ch÷ hoa), ®êng kÝch thíc cña b¸n kÝnh kÎ qua t©m cña cung trßn. §èi víi nh÷ng cung

trßn cña b¸n kÝnh qu¸ lín th× cho phÐp ®Æt t©m ë gÇn cung trßn, khi ®ã ®êng kÝch thíc

®îc kÎ gÊp khóc. Trêng hîp çc cung trßn qu¸ bÐ kh«ng ®ñ chæ ghi ch÷ sè kÝch thíc

hay kh«ng ®ñ chæ vÏ mòi tªn th× ch÷ sè hay mòi tªn ®îc ghi hay vÏ ë ngoµi.

- §èi víi h×nh cÇu: tríc ch÷ sè kÝch thíc cña ®êng kÝnh hay b¸n kÝnh cña h×nh

cÇu ghi ch÷ “cÇu” vµ dÊu hay R.

- H×nh vu«ng: tríc ch÷ sè kÝch thíc c¹nh cña h×nh vu«ng ghi dÊu □ (vÝ

dô:□16) cã nghÜa lµ h×nh vu«ng cã c¹nh lµ 16). §Ó ph©n biÖt phÇn mÆt ph¼ng víi mÆt

cong, thêng dïng nÐt liÒn m¶nh g¹ch chÐo phÇn mÆt ph¼ng..

- §é dµi cung trßn: phÝa trªn ch÷ sè kÝch thíc ®é dµi cung trßn cã ghi dÊu cung

trßn vÝ dô cung AB . §êng kÝch thíc lµ ®êng trßn ®ång t©m, ®êng giãng kÎ song song

víi ®êng ph©n gi¸c cña gãc ch¾n cung ®ã.

Çch ghi kÝch thíc:

- KÝch thíc ®o¹n th¼ng.

- KÝch thíc cung trßn, ®êng trßn.

- KÝch thíc gãc.

- KÝch thíc h×nh cÇu - h×nh vu«ng.

Ho¹t ®éng II: tù häc vµ th¶o luËn nhãm

- §äc çc tµi liÖu tham kh¶o:

1. Çc tiªu chuÈn nhµ níc: Tµi liÖu thiÕt kÕ (1985); Dung sai l¾p ghÐp

(1977); Bu-l«ng, ®ai èc, vÝt cÊy (1985).TCVN 2244 - 91

2. VÏ kü thuËt c¬ khÝ - TrÇn H÷u QuÕ - NXB §¹i häc vµ trung häc chuyªn

nghiÖp - Hµ Néi 1988.

3. Gi¸o tr×nh h×nh häc häa h×nh - TrÇn H÷u QuÕ - NXB Gi¸o dôc - Hµ Néi

1983.

4. Kü thuËt líp 10 phæ th«ng - NXB Gi¸o dôc - Hµ Néi 1995.

5. VÏ kü thuËt - Hµ Qu©n dÞch - NXB C«ng nh©n kü thuËt - Hµ Néi 1986.

6. Gi¸o tr×nh VÏ kü thuËt - TrÇn H÷u QuÕ vµ NguyÔn V¨n TuÊn – NXB Gi¸o

dôc - Hµ Néi 2006.

7. Gi¸o tr×nh VÏ kü thuËt cña dù ¸n.

C©u hái vµ bµi tËp


C©u hái:

1. Tr×nh bµy çc vËt liÖu vÏ vµ dông cô vÏ ®îc sö dông trong vÏ kü thuËt?

2. Nªu cÊu t¹o vµ c«ng dông cña thíc T trong vÏ kü thuËt?

3. V× sao ph¶i thùc hiÖn çc tiªu chuÈn nãi chung vµ tiªu chuÈn b¶n vÏ nãi riªng?

4. Çc khæ giÊy chÝnh dîc h×nh thµnh nh thÕ nµo? Cho biÕt kÝch thíc cña çc

khæ giÊy tiªu chuÈn?

5. Con sè kÝch thíc ®îc ghi nh thÕ nµo? Nªu râ chiÒu cña con sè kÝch thíc?

6. Nªu çc yÕu tè kÝch thíc. Çc yÕu tè kÝch thíc ®îc kÎ nh thÕ nµo?

7. Nªu kÝch thíc khung tªn cña b¶n vÏ? Cho biÕt çc néi dung ®îc ghi trong

khung tªn?


Bµi tËp:

1. H·y vÏ khung vÏ vµ khung tªn cho khæ giÊy A4 ®øng vµ A4 ngang ®óng theo tiªu

chuÈn vµ ghi çc th«ng tin cÇn thiÕt vµo khung tªn.

2. §o vµ vÏ l¹i çc h×nh (H1 vµ H2) trong h×nh 1.12 díi ®©y vµo khæ giÊy A4 ®øng,

®o vµ ghi ®Çy ®ñ çc kÝch thíc.

ho¹t ®éng iii: thùc hµnh t¹i líp

* Tæ chøc cho häc sinh luyÖn tËp vÏ khung vÏ, khung tªn, ghi çc néi dung cÇn thiÕt vµo

khung tªn.

* Cho häc sinh ®o vµ vÏ l¹i h×nh bµi tËp trªn vµo khæ giÊy A4, cã ghi ®Çy ®ñ kÝch thíc

hoÆc cho vÏ l¹i çch chia ®êng trßn thµnh nhiÒu phÇn b»ng nhau.v.v...

H1

H2

H×nh 1.12: H×nh bµI tËp 2


Bµi 2

Çc d¹ng b¶n vÏ c¬ khÝ c¬ b¶n

Giíi thiÖu:

B¶n vÏ c¬ khÝ cã vai trß rÊt quan trong cho nh÷ng ngêi lµm c«ng t¸c kû thuËt trong

çc nhµ m¸y, xÝ nghiÖp. §Æc biÖt lµ nh÷ng c«ng nh©n kü thuËt lµnh nghÒ lµm viÖc trong

çc lÜnh vùc l¾p ®Æt, s÷a ch÷a vµ chÕ t¹o çc thiÕt m¸y mãc. Nh÷ng ngêi nµy cÇn ph¶i cã

kiÕn thøc vÒ vÏ kü thuËt ph¶i nh vÏ h×nh häc, çc lo¹i h×nh chiÕu h×nh c¾t ®Ó h×nh dung ra

chi tiÕt hay bé phËn m×nh cÇn s÷a ch÷a hay chÕ t¹o. Néi dung bµi häc nµy trang bÞ cho häc

viªn nh÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n vÒ çc d¹ng b¶n vÏ nh»m gióp hä hoµn thµnh tèt h¬n c«ng

viÖc cña m×nh.



VÏ çc d¹ng b¶n vÏ c¬ khÝ c¬ b¶n nh: çc lo¹i h×nh chiÕu, giao tuyÕn, h×nh c¾t, mÆt

c¾t... theo qui íc cña vÏ kü thuËt.

Néi dung chÝnh:

2.1. VÏ h×nh häc:

2.1.1.Dùng ®êng th¼ng song song, ®êng th¼ng vu«ng gãc vµ chia ®Òu ®o¹n

th¼ng:

a. Dùng ®êng th¼ng song song:

Cho mét ®êng th¼ng a vµ mét ®iÓm C ë ngoµI ®êng th¼ng a. H·y v¹ch qua C

®êng th¼ng b song song víi ®êng th¼ng a.

Çch dùng b»ng thíc vµ compa:

- Trªn ®êng th¼ng a lÊy mét ®iÓm B tïy ý lµm t©m, vÏ cung trßn b¸n kÝnh b»ng

®o¹n BC, cung trßn c¾t ®êng th¼ng a t¹i ®iÓm A.

- VÏ cung trßn t©m C, b¸n kÝnh CB vµ cung trßn t©m B, b¸n kÝnh CA, hai cung trßn

nµy c¾t nhau t¹i D.

- Nèi CD, ®ã lµ ®êng th¼ng b song song víi ®êng th¼ng a.

H×nh 2.1: Dùng ®êng th¼ng song song b»ng compa

A B

D C b

a

BC

CA CB


Çch vÏ b»ng thíc vµ ªke:

¸p dông tÝnh chÊt çc gãc ®ång vÞ b»ng nhau cña çc ®êng th¼ng song song b»ng

çch dïng ªke trît trªn thíc hoÆc hai ªke trît lªn nhau, ®Ó dùng çc ®êng th¼ng song

song.

Çch dùng nh sau:

§Æt mét c¹nh cña ªke trïng víi ®êng th¼ng a ®· cho vµ ¸p s¸t c¹nh cña thíc vµo

mét c¹nh kh¸c cña ªke. Sau ®ã trît ªke däc theo mÐp thíc ®Õn vÞ trÝ c¹nh cña ªke ®i

qua ®iÓm C. KÎ ®êng th¼ng theo c¹nh ªke ®i qua ®iÓm C ta ®îc ®êng th¼ng b song

song víi ®êng th¼ng a.

b. Dùng ®êng th¼ng vu«ng gãc:

Cho mét ®êng th¼ng a vµ mét ®iÓm C kh«ng thuéc ®êng th¼ng a. H·y v¹ch mét

®êng th¼ng ®i qua ®iÓm C vµ vu«ng gãc víi ®êng th¼ng a.

Çch dùng b»ng thíc vµ ªke:

- §Æt mét c¹nh gãc vu«ng cña ªke trïng víi ®êng th¼ng a ®· cho vµ ¸p s¸t thíc

vµo c¹nh huyÒn ªke.

C

a

H×nh 2.3: Dùng ®êng th¼ng vu«ng gãc b»ng thíc vµ ªke

C a

H×nh 2.2: Dùng ®êng th¼ng song song b»ng thíc vµ ªke

b


- Trît ªke ®Õn vÞ trÝ sao cho c¹nh kia cña gãc vu«ng ®i qua ®iÓm C. V¹ch qua C

®êng th¼ng theo c¹nh gãc vu«ng ®ã cña ªke.

Çch dùng b»ng thíc vµ compa:

Ta cã çch dùng nh sau:

- LÊy ®iÓm C lµm t©m vÏ cung trßn cã b¸n kÝnh Rc lín h¬n kho¶ng çch tõ ®iÓm C

®Õn ®êng th¼ng a, cung trßn nµy c¾t ®êng th¼ng a t¹i hai ®iÓm A vµ B.

- LÇn lît lÊy A vµ B lµm t©m vÏ çc cung trßn cã b¸n kÝnh lín h¬n 2

AB. Hai cung

nµy c¾t nhau t¹i ®iÓm D, nèi C vµ D, ta ®îc ®êng th¼ng CD lµ ®êng th¼ng vu«ng gãc

víi ®êng th¼ng a mµ ta cÇn dùng.

c. Chia ®o¹n th¼ng thµnh nhiÒu phÇn b»ng nhau:

Chia ®o¹n th¼ng thµnh 2 phÇn b»ng nhau:

§Ó chia ®«i ®o¹n th¼ng AB, ta lÊy 2 ®iÓm A, B lµm t©m, vÏ 2 cung trßn cã b¸n kÝnh R

lín h¬n 2

AB. Hai cung nµy c¾t nhau t¹i C vµ D. Nèi C víi D, c¾t ®o¹n th¼ng AB t¹i M ta

®îc AM = MB. Ta còng cã thÓ dïng thíc vµ ªke ®Ó chia ®o¹n th¼ng thµnh hai phÇn

b»ng nhau b»ng çch: dïng ªke dùng mét tam gi¸c c©n cã c¹nh ®¸y lµ ®o¹n AB. Sau ®ã

dùng ®êng cao cña tam gi¸c nµy.

C

Rc

a

D R1 R1

A B

H×nh 2.4: Dùng ®êng th¼ng vu«ng gãc b»ng compa

H×nh 2.5: Chia ®«i mét ®o¹n th¼ng b»ng compa

R

R

A B M

C

D


Chia ®o¹n th¼ng ra lµm nhiÒu phÇn b»ng nhau:

§Ó chia ®o¹n th¼ng AB lµm 6 ®o¹n th¼ng b»ng nhau, tõ ®Çu A ta vÏ n÷a ®o¹n th¼ng

Ax tïy ý, trªn n÷a ®o¹n th¼ng Ax ®ã ta dïng compa b¾t ®Çu tõ A ®o s¸u ®o¹n th¼ng b»ng

nhau liªn tiÕp:

AC’ = C’D’ = D’E’ = E’F’ = F’G’ = G’H’. Nèi ®iÓm cuèi H víi B, sau ®ã dïng thíc vµ

ªke trît lªn nhau ®Ó kÎ çc ®êng th¼ng song song víi ®êng HB lÇn lît ®i qua çc

®iÓm:

G’, F’ E’, D’, C’ chóng c¾t AB t¹i çc ®iÓm G, F, E, D, C. Theo tÝnh chÊt cña çc

®êng th¼ng sãng song vµ çch ®Òu, ®o¹n th¼ng AB còng ®îc chia ®Òu thµnh s¸u phÇn

b»ng nhau:

AC = CD = DE = EF = FG = GB.

2.1.2. VÏ gãc, ®é dèc vµ ®é c«n:

a. VÏ gãc:

Gãc lµ h×nh gåm hai tia chung gèc.

Gèc chung cña hai tia lµ ®Ønh cña gãc.

Hai tia lµ hai c¹nh cña gãc.

Tõ ®iÓm gèc O ta vÏ hai tia Ox, Oy nh (h×nh 2.7) ®iÓm O lµ ®Ønh, hai tia Ox, Oy lµ

hai c¹nh cña gãc xOy. Ta viÕt gãc xOy hoÆc gãc yOx hoÆc gãc O vµ kÝ hiÖu lµ:

xOy, yOx, O .

A C D E F G B

C’

D’

E’

F’

G’

H’ x

H×nh 2.6: Chia mét ®o¹n th¼ng ra nhiÒu phÇn b»ng nhau

a) Gãc nhän b) Tï c) Gãc bÑt

H×nh 2.7: Çc lo¹i gãc h×nh häc

O

x

y

x y

x O

x y

O


b. VÏ ®é dèc:

§é dèc gi÷a ®êng th¼ng AB ®èi víi ®êng th¼ng AC lµ tang cña gãc BAC hîp bëi

AB vµ AC:

tgAC

BCi

VÏ ®é dèc lµ vÏ gãc theo tang cña gãc ®ã:

VÝ dô: VÏ ®é dèc 1:5 cña ®êng th¼ng ®i qua ®iÓm B ®· cho ®èi víi ®êng th¼ng AC

®· cho. Çch vÏ nh sau:

- Tõ ®iÓm B ta h¹ ®êng vu«ng gãc xuèng ®êng CA. C lµ ch©n ®êng vu«ng gãc ®ã.

Dïng compa ®o ®o¹n BC vµ kÎ tõ ®iÓm C n¨m ®o¹n th¼ng cã ®é dµi mçi ®o¹n b»ng ®o¹n

BC, ta ®îc ®iÓm mót A. Nèi AB ta cã ®êng th¼ng AB lµ ®êng cã ®é dèc ®èi víi ®êng

th¼ng AC b»ng 1:5.

c. VÏ ®é c«n:

§é c«n lµ tØ sè gi÷a hiÖu hai mÆt c¾t vu«ng gãc cña h×nh nãn trßn xoay víi kho¶ng

çch gi÷a hai mÆt c¾t ®ã:

tgl

dDk 2

Trong ®ã:

- k lµ ®é c«n.

- D lµ ®êng kÝnh ®¸y lín cña h×nh nãn

- d lµ ®êng kÝnh ®¸y nhá cña h×nh nãn

- l lµ kho¶ng çch gi÷a hai ®¸y cña h×nh nãn côt

VÝ dô:

VÏ h×nh c«n, ®Ønh a, trôc AB cã ®é c«n k = 1:5.

Ta thùc hiÖn nh sau:

10

1:5 B

A C

50

H×nh 2.8: Çch vÏ ®é dèc


VÏ qua A hai ®êng th¼ng vÒ hai phÝa cña trôc AB cã ®é dèc i = k/2 = 1:10. Çch vÏ

nh h×nh: (h×nh 2.9).

d. Chia mét gãc thµnh 2 phÇn b»ng nhau:

Chia ®«i gãc XOY b»ng çch:

- LÊy O lµm t©m, vÏ cung trßn c¾t OX vµ OY t¹i A vµ B.

- LÊy A vµ B lµm t©m, vÏ 2 cung trßn b¸n kÝnh R > AB/2 c¾t nhau t¹i I.

- §êng th¼ng OI chia gãc XOY lµm 2 phÇn b»ng nhau.

2.1.3. Chia ®Òu ®êng trßn, dùng ®a gi¸c ®Òu:

Khi vÏ ®êng trßn, tríc hÕt ph¶i x¸c ®Þnh t©m ®êng trßn b»ng çch kÎ hai ®êng

t©m vu«ng gãc, giao ®iÓm cña hai ®êng t©m vu«ng gãc lµ t©m ®êng trßn.

a. Chia ®êng trßn ra ba phÇn vµ 6 phÇn b»ng nhau:

B¸n kÝnh ®êng trßn b»ng ®é dµI c¹nh lôc gi¸c ®Òu néi tiÕp vßng trßn ®ã, do ®ã suy

ra çch chia ®êng trßn thµnh 3 vµ 6 phÇn b»ng nhau, b»ng thíc vµ compa.

C

A B

A

R

Hinh 2.11: Lôc gi¸c ®Òu vµ tam gi¸c néi tiÕp

Y

O

X

I

R1 R

R

A

B

H×nh 2.10: Chia ®«i mét gãc

5a

a

H×nh 2.9: Çch vÏ ®é c«n

B A


b. Chia ®êng trßn ra bèn phÇn vµ t¸m phÇn b»ng nhau:

Hai ®êng t©m vu«ng gãc chia ®êng trßn thµnh 4 phÇn b»ng nhau. §Ó chia ®êng

trßn ra 8 phÇn b»ng nhau, ta chia ®«i 4 gãc vu«ng ®ã b»ng çch vÏ çc ®êng ph©n gi¸c

cña çc gãc vu«ng ®ã nh h×nh vÏ sau:

c. Chia ®Òu ®êng trßn thµnh 5 phÇn vµ lµm 10 phÇn b»ng nhau:

Çch chia ®êng trßn thµnh 5 phÇn vµ lµm 10 phÇn b»ng nhau nh sau:

- Tríc hÕt v¹ch hai ®êng t©m vu«ng gãc AB CD. Gäi M lµ trung ®iÓm cña b¸n

kÝnh OA. VÏ cung trßn t©m M, b¸n kÝnh MC, cung trßn nµy c¾t b¸n kÝnh OB t¹i ®iÓm N,

®îc CN lµ ®é dµi h×nh 5 c¹nh ®Òu vµ ON lµ ®é dµi h×nh 10 c¹nh ®Òu néi tiÕp trong ®êng

trßn ®ã. Ta cã

d. Chia ®Òu ®êng trßn thµnh 7, 9, 11, 13…phÇn b»ng nhau:

§Ó chia ®êng trßn thµnh 7, 9, 11, 13…phÇn b»ng nhau, çch vÏ nh sau:

- VÏ hai ®êng t©m vu«ng gãc: AB CD.

M

N

C

A B

D

O

H×nh 2.13: Ngò gi¸c ®Òu néi tiÕp

C

A B

A

450

Hinh 2.12: H×nh b¸t gi¸c ®Òu vµ h×nh vu«ng néi tiÕp


- VÏ cung trßn t©m D, b¸n kÝnh CD, cung nµy c¾t AB kÐo dµi t¹i hai ®iÓm E vµ

F.

- Chia ®êng kÝnh CD thµnh 7 phÇn b»ng nhau b»ng çc ®iÓm chia 1’, 2’, 3’, 4’, 5’,

6’.

- Níi hai ®iÓm E vµ F víi çc ®iÓm chia ch½n 2’, 4’, 6’ hoÆc çc ®iÓm chia lÏ 1’, 3’,

5’, 7’, ®ã lµ çc ®Ønh cña h×nh b¶y c¹nh ®Òu néi tiÕp ®êng trßn cÇn t×m.

2.1.4. X¸c ®Þnh t©m cung trßn vµ vÏ nèi tiÕp:

Çc ®êng nÐt trªn b¶n vÏ ®îc nèi tiÕp nhau mét çch liªn tôc vµ ®Òu ®Æn. Thùc

chÊt cña sù nèi tiÕp ®ã lµ sù tiÕp xóc gi÷a hai ®êng.

Trªn b¶n vÏ thêng gÆp nhÊt lµ mét cung trßn nèi tiÕp víi hai ®êng (®êng th¼ng

hoÆc ®êng trßn) ®· cho, cung trßn ®ã gäi lµ cung nèi tiÕp. Khi vÏ cung nèi tiÕp, cÇn ph¶i

dùa vµo ®Þnh lÝ vÒ tiÕp xóc gi÷a çc ®êng ®Ó x¸c ®Þnh vÞ trÝ t©m cung nèi tiÕp, çc tiÕp

®iÓm (tiÕp tuyÕn) vµ b¸n kÝnh cung nèi tiÕp.

Díi ®©y lµ mét sè trêng hîp vÏ nèi tiÕp.

a. VÏ cung trßn nèi tiÕp víi hai ®êng th¼ng:

Cho hai ®êng th¼ng d1 vµ d2 c¾t nhau. H·y vÏ cung trßn b¸n kÝnh R nèi tiÕp víi hai

®êng th¼ng ®ã. ¸p dông tÝnh chÊt tiÕp xóc cña ®êng trßn víi ®êng th¼ng ®Ó x¸c ®Þnh vÞ

trÝ t©m cung nèi tiÕp vµ tiÕp ®iÓm. Çch vÏ nh sau:

H×nh 2.14: Çch chia ®êng trßn ra nhiÒu phÇn b»ng nhau

1

2

3 4

5

6

7 C

A

D

B

1’

2’

3’

4’

5’

E F

d2

T2

0

R

R

T1

d1

R

H×nh 2.15: Cung trßn nèi tiÕp víi hai ®êng th¼ng

R

T1

R

R

d1

d2 T2

0


- Tõ phÝa trong gãc cña hai ®êng th¼ng ®· cho, kÎ hai ®êng th¼ng song song víi

d1 vµ d2 vµ çch chóng mét kho¶ng b»ng b¸n kÝnh R. Hai ®êng th¼ng võa kÎ c¾t nhau t¹i

mét ®iÓm O, ®ã lµ t©m nèi tiÕp.

- Tõ t©m O h¹ ®êng vu«ng gãc xuèng d1 vµ d2 ta ®îc hai ®iÓm T1 vµ T2 ®ã lµ hai

tiÕp tuyÕn cñ ®êng th¼ng víi ®êng trßn.

- Cung nèi tiÕp chÝnh lµ cung trßn T1T2 t©m O b¸n kÝnh R.

b. VÏ cung trßn nèi tiÕp víi mét ®êng th¼ng vµ mét cung trßn kh¸c:

Cho cung trßn t©m O1, b¸n kÝnh R1 vµ ®êng th¼ng d.

Cã hai trêng hîp: cung nèi tiÕp, tiÕp xóc ngoµi vµ tiÕp xóc trong víi cung trßn t©m

O1.

Trêng hîp tiÕp xóc ngoµi:

¸p dông tÝnh chÊt tiÕp xóc cña ®êng trßn víi ®êng th¼ng vµ ®êng trßn víi ®êng

trßn ®Ó x¸c ®Þnh vÞ trÝ t©m cung nèi tiÕp vµ çc tiÕp ®iÓm. Çch vÏ nh sau.

- VÏ ®êng th¼ng song song víi ®êng th¼ng d ®· cho vµ çch d mét kho¶ng b»ng

b¸n kÝnh R.

- LÊy O1 lµm t©m vÏ cung trßn phô cã b¸n kÝnh b»ng tæng hai b¸n kÝnh R+R1. Giao

®iÓm O cña ®êng song song víi d vµ cung trßn phô lµ t©m cung nèi tiÕp.

- Nèi ®êng liÒn t©m OO1, ®êng nµy c¾t cung O1 t¹i T1 vµ h¹ ®êng vu«ng gãc tõ O

®Õn ®êng th¼ng d ta ®îc ®iÓm T1 vµ T2 lµ hai tiÕp ®iÓm. Cung T1T2 t©m O b¸n kÝnh R lµ

cung nèi tiÕp.

TiÕp xóc trong:

T¬ng tù çch vÏ tiÕp xóc ngoµi, nhng thay R+R1 b»ng R- R1 (R lµ b¸n kÝnh cung trßn phô t©m O)

T1

H×nh 2.16: Cung trßn tiÕp xóc ngoµi

01 R1

R1+R

R 0

d

R

H×nh 2.17: Cung trßn tiÕp xóc trong

R1

R-R

1

R

R

O1

O


VÏ cung trßn nèi tiÕp víi 2 cung trßn kh¸c:

Cho hai cung trßn t©m O1 vµ O2 , b¸n kÝnh R1 vµ R2. H·y vÏ mét cung trßn b¸n kÝnh R

nèi tiÕp víi hai cung trßn t©m O1 vµ O2 .

¸p dông çc tÝnh chÊt tiÕp xóc gi÷a hai ®êng trßn ®Ó x¸c ®Þnh t©m cung nèi tiÕp vµ çc

tiÕp tuyÕn. Cã ba trêng hîp:

+ Trêng hîp tiÕp xóc ngoµi:

Yªu cÇu:

VÏ mét cung trßn b¸n kÝnh R nèi tiÕp víi 2 cung trßn t©m O1 vµ O2 , b¸n kÝnh R1 vµ

R2.

Çch vÏ:

Tõ O1 vµ O2 vÏ 2 cung b¸n kÝnh b»ng R + R1 vµ R + R2. Hai cung nµy c¾t nhau t¹i

O. §ã lµ t©m cung trßn b¸n kÝnh R tiÕp xóc ngoµi. Nèi OO1 vµ OO2 ,ta cã T1 vµ T2 lµ 2 tiÕp

®iÓm (tiÕp tuyÕn). Cung nèi tiÕp, tiÕp xóc ngoµi víi hai ®êng trßn ®· cho. Çch vÏ nh

sau:

+ TiÕp xóc trong:

T¬ng tù çch vÏ tiÕp xóc ngoµi, nhng thay çc cung trßn b¸n kÝnh b»ng R + R1 vµ

R + R2 b»ng çc cung trßn b¸n kÝnh b»ng R - R1 vµ R - R2 (R1 vµ R2 lµ b¸n kÝnh 2 cung

trßn t©m O1 vµ O2). Hai cung nµy c¾t nhau t¹i O. §ã lµ t©m cung trßn b¸n kÝnh R tiÕp xóc

ngoµi. Nèi OO1 vµ OO2 ,ta cã T1 vµ T2 lµ 2 tiÕp ®iÓm (tiÕp tuyÕn). Cung nèi tiÕp, tiÕp xóc

trong víi hai ®êng trßn ®· cho. Çch vÏ nh sau:

R+

R2

R2

R+R1

R1

R

H×nh 2.18: TiÕp xóc ngoµi

O1 O2

O

T2 T1

R-R

2

R2

R-R

1

R1

R

H×nh 2.19: TiÕp xóc trong

O1 O2

O

T1

T2


+ Võa tiÕp xóc ngoµi võa tiÕp xóc trong:

Çch vÏ t¬ng tù, nhng cã mét cung phô b¸n kÝnh b»ng R + R1 vµ mét cung b¸n

kÝnh b»ng R - R2

2.1.5. VÏ mét sè ®êng cong h×nh häc:

Trong kü thuËt thêng dïng mét sè ®êng cong kh«ng trßn nh çc ®êng bËc hai,

®êng sin, ®êng th©n khai cña ®êng trßn, ®êng xo¾n èc AcsimÐt…

Çc ®êng cong ®ã lµ nh÷ng ®êng cong cã quy luËt, cã thÓ ®îc biÓu diÔn b»ng

mét ph¬ng tr×nh to¸n häc. Çc ®êng cong nµy ®îc vÏ b»ng thíc cong. Díi ®©y tr×nh

bµy çch vÏ ®êng elip, ®êng sin vµ ®êng th©n khai ®êng trßn.

a. §êng elip:

§êng elip lµ quü tÝch cña nh÷ng ®iÓm cã tæng kho¶ng çch ®Õn hai ®iÓm cè ®inh

F1 vµ F2 b»ng mét sè lín h¬n kho¶ng çch F1F2 (H×nh 2.21).

MF1 + MF2 = 2a

§êng AB = 2a gäi lµ trôc dµi cña elip, ®êng CD vu«ng gãc víi AB gäi lµ trôc ng¾n

cña elÝp. Hai ®iÓm F1 vµ F2 gäi lµ tiªu ®iÓm. Giao ®iÓm O cña AB vµ CD gäi lµ t©m elÝp.

Çch vÏ ®êng elÝp theo hai trôc AB vµ CD.

- Tríc hÕt vÏ hai ®êng trßn t©m O, ®êng kÝnh b»ng AB vµ CD. Tõ giao ®iÓm cña

çc ®êng kÝnh cña ®êng trßn lín, kÎ ®êng th¼ng song song víi trôc ng¾n CD vµ tõ giao

®iÓm cña ®êng kÝnh ®ã víi ®êng trßn nhá kÎ ®êng th¼ng song song víi trôc dµi AB.

Giao ®iÓm cña hai ®êng võa kÎ x¸c ®Þnh ®iÓm n»m trªn elip. §Ó cho dÔ vÏ, ta kÎ çc

®êng kÝnh qua nh÷ng ®iÓm chia ®Òu ®êng trßn.

F1 A B

C M

O

D 2a

F2

H×nh 2.21: §êng elÝp

R-R

1

R2 R1 R

H×nh 2.20: TiÕp xóc trong

O1 O2

O

T1

R+R2

T2


- Nèi çc giao ®iÓm ®· t×m b»ng thíc cong, ta sÏ ®îc ®êng elip.

Trong trêng hîp kh«ng ®ßi hái vÏ chÝnh x¸c ®êng elip cã thÓ thay ®êng elip b»ng

®êng «van. ¤van lµ ®êng cong khÐp kÝn t¹o bëi 4 cung trong nèi tiÕp cã d¹ng gÇn gièng

®êng elip. Çch vÏ ®êng « van theo hai trôc AB vµ CD:

- VÏ cung trßn b¸n kÝnh OA, t©m O, cung nµy c¾t trôc ng¾n CD t¹i E.

- VÏ cung trßn t©m C b¸n kÝnh CE, cung nµy c¾t ®êng th¼ng AC t¹i F.

- VÏ ®êng trung trùc cña ®o¹n th¼ng AF, ®êng trung trùc nµy c¾t trôc dµi t¹i ®iÓm

O1 vµ trôc ng¾n t¹i ®iÓm O3. Hai ®iÓm O1 vµ O3 lµ t©m cña hai cung t¹o thµnh h×nh « van.

- LÊy çc ®iÓm ®èi xøng víi O1 vµ O3 qua t©m O, ta cã çc ®iÓm O2 vµ O4 lµ t©m hai

cung cßn l¹i cña ®êng «van.

2.2. H×nh chiÕu vu«ng gãc:

2.2.1. Kh¸i niÖm vÒ çc phÐp chiÕu:

- NÕu tÊt c¶ tia chiÕu ®Òu ®i qua 1 ®iÓm cè ®Þnh gäi lµ t©m chiÕu th× ta cã phÐp chiÕu

xuyªn t©m (vd: h×nh chiÕu qua ngän nÕn)

- NÕu çc tia chiÕu song song víi ph¬ng cè ®Þnh gäi lµ ph¬ng chiÕu th× ta cã phÐp chiÕu

song song. NÕu ph¬ng chiÕu L vu«ng gãc víi mÆt ph¼ng chiÕu th× ta cã phÐp chiÕu vu«ng gãc.

Trong VÏ kü thuËt thêng dïng phÐp chiÕu song song vµ vu«ng gãc.

PhÐp chiÕu vu«ng gãc thùc chÊt lµ phÐp chiÕu song song nhng ph¬ng chiÕu

vu«ng gãc víi mÆt ph¼ng chiÕu P

H×nh 2.22: Çch vÏ h×nh elÝp

1

1’

2’

2

C

C’

3’

4’

D

D’

5’

3

4

5

6’

7

7’

8’

8

A B

y

x

0 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 A 0

4

10

1

2

3

12

11

H×nh 2.23: Çch vÏ ®êng sin


Ta cã ba mÆt ph¼ng chiÕu vu«ng gãc víi nhau vµ t¹o thµnh ba trôc chiÕu, giao ®iÓm

cña 3 trôc chiÕu lµ ®iÓm gèc O.

Ta gäi:

- P1 lµ mÆt ph¼ng chiÕu ®øng: h×nh chiÕu t¬ng øng lµ h×nh chiÕu ®øng (h×nh chiÕu

tõ tríc).

- P2 lµ mÆt ph¼ng chiÕu b»ng: h×nh chiÕu t¬ng øng lµ h×nh chiÕu b»ng (h×nh chiÕu

tõ trªn).

- P3 lµ mÆt ph¼ng chiÕu c¹nh: h×nh chiÕu t¬ng øng lµ h×nh chiÕu c¹nh (h×nh chiÕu

tõ tr¸i).

Chóng ta biÕt r»ng mét ®iÓm A trong kh«ng gian th× cã mét h×nh chiÕu A’ duy nhÊt trªn mét

mÆt ph¼ng h×nh chiÕu. Nhng ngîc l¹i ®iÓm A’ kh«ng chØ lµ h×nh chiÕu cña mét ®iÓm A duy nhÊt

mµ A’ cßn lµ h×nh chiÕu cña v« sè ®iÓm kh¸c nhau thuéc tia chiÕu AB nh h×nh vÏ (h×nh 2.25 ).

Ta cã thÓ xem mét vËt thÓ lµ tËp hîp cña nhiÒu ®iÓm. V× vËy mét h×nh chiÕu cña mét

vËt thÓ trªn mét mÆt ph¼ng h×nh chiÕu cha ®ñ ®Ó x¸c ®Þnh h×nh d¹ng vµ kÝch thíc cña

vËt thÓ ®ã, nghÜa lµ c¨n cø vµo mét h×nh chiÕu, cha thÓ h×nh dung hay x©y dùng l¹i vËt

thÓ ®ã trong kh«ng gian. VÝ dô ë h×nh 2.26 ta thÊy hai vËt thÓ cã h×nh d¹ng kh¸c nhau,

song h×nh chiÕu cña chóng trªn mét mÆt ph¼ng h×nh chiÕu l¹i gièng nhau.

P

H×nh 2.26: H×nh chiÕu gièng nhau

cña hai vËt thÓ kh¸c nhau

A’B’C’

A

B

C

H×nh 2.25: H×nh chiÕu çc ®iÓm

n»m trªn cïng mét tia chiÕu

P

x

P1

z

o

y

P2

P3

H×nh 2.24: Çc mÆt ph¼ng chiÕu


§Ó diÔn t¶ mét çch chÝnh x¸c h×nh d¹ng vµ kÝch thíc cña vËt thÓ, trªn çc b¶n vÏ

kü thuËt, ngêi ta dïng phÐp chiÕu vu«ng gãc ®Ó chiÕu vËt thÓ lªn çc mÆt ph¼ng h×nh

chiÕu, sau ®ã gËp çc mÆt ph¼ng h×nh chiÕu cho trïng víi mét mÆt ph¼ng (mÆt ph¼ng b¶n

vÏ), sÏ ®îc çc h×nh chiÕu vu«ng gãc cña mét vËt thÓ. (H×nh 2.27).

§ã lµ ph¬ng ph¸p çc h×nh chiÕu vu«ng gãc. Ph¬ng ph¸p nµy do nhµ to¸n häc

Ph¸p Gaspard Monge (1746 - 1818) nªu ra, nªn gäi lµ ph¬ng ph¸p Monge.

2.2.2. H×nh chiÕu cña ®iÓm, ®êng th¼ng vµ mÆt ph¼ng:

a. H×nh chiÕu cña mét ®iÓm trªn ba mÆt ph¼ng h×nh chiÕu:

- VÝ dô: H×nh chiÕu cña ®iÓm A trªn ba mÆt ph¼ng h×nh chiÕu :

LÊy ba mÆt ph¼ng vu«ng gãc tõng ®«i mét lµm ba mÆt ph¼ng h×nh chiÕu: P1 lµ mÆt

ph¼ng h×nh chiÕu ®øng, P2 lµ mÆt ph¼ng h×nh chiÕu b»ng vµ P3 gäi lµ mÆt ph¼ng h×nh chiÕu

c¹nh (H×nh 2.28 ). Giao tuyÕn cña tõng cÆp mÆt ph¼ng h×nh chiÕu gäi lµ trôc chiÕu. Cã ba

trôc chiÕu (Ox, Oy vµ Oz). Giao ®iÓm O cña ba trôc chiÕu gäi lµ ®iÓm gèc.

ChiÕu vu«ng gãc ®iÓm A lªn ba mÆt ph¼ng h×nh chiÕu, sÏ cã A1 trªn P1; A2 trªn P2 vµ

A3 trªn P3. A3 gäi lµ h×nh chiÕu c¹nh cña ®iÓm A.

§Ó vÏ ba h×nh chiÕu cña ®iÓm A trªn cïng mét mÆt ph¼ng, ngêi ta gi÷ P1 (mÆt

ph¼ng b¶n vÏ) cè ®inh, cho P2 vµ P3 quay mét gãc 900 quanh hai trôc Ox vµ Oy). (H×nh

2.29), ®Ó P2 vµ P3 trïng víi P1.

P1

A

A1

A3

A2

P2

P3 Ax

Ay

x

z

y

O

Az

H×nh 2.28 : H×nh chiÕu cña mét ®iÓm

x

z

o

H×nh 2.27: H×nh chiÕu cña vËt thÓ trªn çc mÆt ph¼ng chiÕu kh¸c nhau

P1

P3

P2

y


Ba ®iÓm A1, A2 vµ A3 lµ ba h×nh chiÕu cña mét ®iÓm A trªn ba mÆt ph¼ng h×nh chiÕu

(H×nh 2.29). §ã lµ ®å thøc cña ®iÓm A trªn ba mÆt ph¼ng h×nh chiÕu. §å thøc cã çc tÝnh

chÊt sau:

Ba ®iÓm cña h×nh chiÕu ®iÓm A sau khi tr¶i ra mÆt ph¼ng chiÕu (P2) vµ (P3) trïng víi mÆt

ph¼ng chiÕu (P1).

- §êng th¼ng A1A2 vu«ng gãc víi trôc Ox (A1A2 Ox)

- §êng th¼ng A1A3 vu«ng gãc víi trôc Oz (A1A3 Oz).

- Kho¶ng çch tõ A2 ®Õn trôc Ox b»ng kho¶ng çch tõ A3 ®Õn trôc Oz vµ b»ng kho¶ng

çch tõ ®iÓm A ®Õn P1 (A2AX = A3Az).

Chó thÝch. Dùa vµo ba tÝnh chÊt trªn, nªn bao giê còng vÏ ®îc h×nh chiÕu thø ba cña mét

®iÓm, khi biÕt hai h×nh chiÕu kia cña ®iÓm ®ã.

b. H×nh chiÕu cña mét ®êng th¼ng. Mét ®êng th¼ng ®îc x¸c ®Þnh bëi hai ®iÓm, do ®ã

muèn biÓu diÔn mét ®êng th¼ng, chØ cÇn biÓu diÔn hai ®iÓm bÊt k× cña ®êng th¼ng ®ã (H×nh 2.30

vµ H×nh 2.31).

Çc vÞ trÝ cña ®êng th¼ng. VÞ trÝ cña ®êng th¼ng ®èi víi mÆt ph¼ng h×nh chiÕu cã ba

trêng hîp:

- §êng th¼ng nghiªng víi mÆt h×nh chiÕu. H×nh chiÕu cña ®o¹n th¼ng AB nghiªng

víi mÆt ph¼ng h×nh chiÕu P’ lµ A’B’ sÏ ng¾n h¬n AB ( A’B’ < AB), (H×nh 2.32).

H×nh 2.29: §å thøc cña mét ®iÓm

O

A2

A1 A3

Ax

Az

Ay

x

y

Ay

450

P2

z P1 P3

P3

P1

P2

B

A

B3

A3

B1

A1

A2 B2

O

y

z

x 450

B1

A1 A3

B3

A2 B2

O

P1 P3

P3

x

z

y

H×nh 2.30: H×nh chiÕu cña ®êng th¼ng H×nh 2.31: §å thøc cña ®êng th¼ng AB


- §êng th¼ng song song víi mÆt ph¼ng h×nh chiÕu. H×nh chiÕu cña ®o¹n th¼ng AB song song víi mÆt ph¼ng h×nh chiÕu P’ lµ A’B’ b»ng AB nh (h×nh 2.33).

- §êng th¼ng vu«ng gãc víi mÆt ph¼ng h×nh chiÕu:

H×nh chiÕu cña ®o¹n th¼ng AB vu«ng gãc víi mÆt ph¼ng h×nh chiÕu P’ lµ lµ mét ®iÓm

A’ B’ nh h×nh vÏ. H×nh 2.34

H×nh chiÕu cña ®êng th¼ng:

+ H×nh chiÕu cña ®êng th¼ng song song víi mÆt ph¼ng (P1) vµ vu«ng gãc víi mÆt

ph¼ng chiÕu P3.

H×nh 2.32: §êng th¼ng nghiªng víi mÆt ph¼ng h×nh chiÕu

A

B

B’

A’

P’

A

B

B’

A’

H×nh 2.33: §êng th¼ng song song víi mÆt ph¼ng h×nh chiÕu

P’

A’ B’

A

B

H×nh 2.34 : §êng th¼ng vu«ng gãc víi mÆt ph¼ng h×nh chiÕu

P’

P3 P1 A1 B1

A B

A1 B1 A3B3

A3B3

P3

P1


+ H×nh chiÕu cña ®êng th¼ng mÆt ph¼ng chiÕu (P1)

c. H×nh chiÕu cña mÆt ph¼ng:

+ H×nh chiÕu cña mÆt ph¼ng vu«ng gãc víi mÆt ph¼ng h×nh chiÕu (P1):

+ H×nh chiÕu cña mÆt ph¼ng song song víi mÆt ph¼ng h×nh chiÕu (P2):

P1

A1D1

B1C1

H×nh 2.37: H×nh chiÕu cña mÆt ph¼ng vu«ng gãc víi mÆt ph¼ng h×nh chiÕu (P1)

A2

D2

P3

A

D

B

B2

C2

C2

C

D3

C3 A3

B3

P2

P3

A2

D2 C2

B2

P2

D3

C3 B3

A3

B1C1

A1D1

P1

450

P1

A

B

A1B1

P2

P3

A2

B2

A3

B3

A1B1 P1 P3

P2

A2

B2

A3 B3

H×nh2.36: H×nh chiÕu vµ ®å thøc cña ®êng th¼ng vu«ng gãc mÆt ph¼ng chiÕu (P1)

450

P3

P1 A1D1 B1C1

A B

C D

A1D1 B1C1 A3B3 D3C3

A3B3

D3C3

P3

P1


+ H×nh chiÕu cña mÆt ph¼ng song song víi mÆt ph¼ng h×nh chiÕu (P3):

2.2.3. H×nh chiÕu cña çc khèi h×nh häc:

Çc khèi h×nh häc c¬ b¶n ta thêng gÆp ®ã lµ khèi ®a diÖn nh khèi lËp ph¬ng,

khèi h×nh chãp, khèi h×nh chãp côt, khèi h×nh l¨ng trô, khèi h×nh trô, khèi h×nh nãn, khèi

h×nh hép .v.v...

a. Khèi ®a diÖn:

Lµ khèi h×nh häc ®îc giíi h¹n b»ng çc ®a gi¸c ph¼ng. Çc ®Ønh vµ çc c¹nh cña

®a gi¸c gäi lµ çc ®Ønh vµ çc c¹nh cña khèi ®a diÖn.

Muèn vÏ h×nh chiÕu cña khèi ®a diÖn ph¶i vÏ h×nh chiÕu cña çc ®Ønh, vµ çc c¹nh

vµ çc mÆt cña khèi ®a diÖn. Khi chiÕu lªn mét mÆt ph¼ng nµo ®ã, nÕu c¹nh kh«ng bÞ çc

mÆt cña vËt thÓ che khuÊt th× c¹nh ®ã ®îc vÏ b»ng nÐt liÒn ®Ëm, nÕu c¹nh bÞ che khuÊt

th× c¹nh ®ã ®îc vÏ b»ng nÐt ®øt.

H×nh chiÕu cña h×nh hép ch÷ nhËt:

P3

H×nh 2.39: H×nh chiÕu cña mÆt ph¼ng song song víi mÆt ph¼ng chiÕu P3

P1 A1B1

A

C

D

A1B1 A3 B3

A3

B3

P3

P2

P2

P1

450

B

A2D2

B2C2

C3

D3

C1D1

C3 D3

C1D1

A2D2

B2C2


§Ó ®¬n gi¶n ta ®Æt ®¸y ABCD cña h×nh hép ch÷ nhËt song song víi mÆt ph¼ng h×nh

chiÕu b»ng P2, mÆt bªn ABA’B’ song song víi mÆt ph¼ng h×nh chiÕu ®øng b»ng P1. sau ®ã

vÏ h×nh chiÕu cña çc ®Ønh cña h×nh hép ch÷ nhËt trªn ba mÆt ph¼ng h×nh chiÕu. Nèi h×nh

chiÕu cña çc ®iÓm, çc c¹nh ta sÏ ®îc h×nh chiÕu cña çc c¹nh vµ çc mÆt cña h×nh hép

ch÷ nhËt (H×nh 2.40).

H×nh chiÕu cña h×nh l¨ng trô ®¸y tam gi¸c:

A

C

D’2 C’2

B’2’

A’2

H×nh 2.40: H×nh chiÕu cña h×nh hép

z

D1 B A3

O

y

x

D’1 C’1

C1

D

A’

C’

B’

D’

D3

A’3 D’3

H×nh 2.41: H×nh chiÕu cña h×nh l¨ng trô

x

A2 B2

C1 A1 B1 A3

C3 B3

A’3

B’3

A’1 C’3

A C

B

C’

B’

A’

B’1 C’1

C2 y

z

O


H×nh chiÕu cña h×nh chãp côt ®¸y tø gi¸c ®Òu:

§Ó ®¬n gi¶n ta ®Æt mÆt ®¸y ABCD cña h×nh chãp côt song song víi mÆt ph¼ng h×nh

chiÕu P2

2.2.4. H×nh chiÕu c¬ b¶n:

Tiªu chuÈn ViÖt Nam (TCVN – 74) qui ®Þnh s¸u mÆt ph¼ng h×nh chiÕu c¬ b¶n. VËt

thÓ ®îc ®Æt gi÷a ngêi quan s¸t vµ mÆt ph¼ng h×nh chiÕu t¬ng øng. Sau khi chiÕu vËt

thÓ lªn çc mÆt cña h×nh hép, çc mÆt ®ã ®îc tr¶i ra cho trïng víi mÆt ph¼ng b¶n vÏ nh

h×nh 2.43.

S¸u h×nh chiÕu c¬ b¶n nhËn ®îc trªn s¸u mÆt ph¼ng chiÕu c¬ b¶n cã tªn gäi:

1. H×nh chiÕu tõ tríc (h×nh chiÕu ®øng).

2. H×nh chiÕu tõ trªn (h×nh chiÕu b»ng).

3. H×nh chiÕu tõ tr¸i (h×nh chiÕu c¹nh).

4. H×nh chiÕu tõ ph¶i.

5. H×nh chiÕu tõ díi.

6. H×nh chiÕu tõ sau.

* VÞ trÝ qui ®Þnh:

2.3. Giao tuyÕn:

2.3.1. Giao tuyÕn cña mÆt ph¼ng víi khèi h×nh häc:

MÆt ph¼ng c¾t khèi h×nh häc t¹o thµnh mÆt c¾t, ®êng bao mÆt c¾t ®ã gäi lµ giao

tuyÕn cña mÆt ph¼ng víi khèi h×nh häc. VÏ phÇn bÞ c¾t cña vËt thÓ, thùc chÊt lµ vÏ giao

tuyÕn cña mÆt ph¼ng víi khèi h×nh häc cña vËt thÓ ®ã.

H×nh 2.42:H×nh chiÕu cña h×nh chãp côt

A2 B2

C2 D2

D1

D’1 C’1

C1

D’2 C’2

B’2

A’2

A3

A’3

D3

D’3

D

C

A

B

A’

D’

C’

B’

z

x

y

O

5

H×nh 2.43: Çc h×nh chiÕu c¬ b¶n

6 4 3 1

2


a. Giao tuyÕn cña mÆt ph¼ng víi khèi ®a diÖn:

Khèi ®a diÖn giíi h¹n bëi çc ®a gi¸c ph¼ng, nªn giao tuyÕn cña mÆt ph¼ng víi khèi

®a diÖn lµ mét h×nh ®a gi¸c.

VÝ dô, trong h×nh 2.44, mÆt ph¼ng Q1 vu«ng gãc víi P1 c¾t h×nh l¨ng trô lôc gi¸c ®Òu

t¹o thµnh giao tuyÕn lµ mét ®a gi¸c.

§Ó vÏ giao tuyÕn ®ã, ph¶i vËn dông tÝnh chÊt cña mÆt ph¼ng vu«ng gãc víi mÆt

ph¼ng h×nh chiÕu lµ chiÕu thµnh ®êng th¼ng.

VÝ dô, mÆt ph¼ng Q P1, nªn h×nh chiÕu ®øng cña giao tuyÕn trïng míi h×nh chiÕu

®øng cña mÆt ph¼ng Q, ®ã lµ ®o¹n th¼ng A1D1.

Çc mÆt bªn cña l¨ng trô vu«ng gãc víi P2, nªn h×nh chiÕu b»ng cña giao tuyÕn

trïng víi h×nh chiÕu b»ng cña giao tuyÕn trïng víi h×nh chiÕu b»ng cña çc mÆt bªn, chÝnh

lµ h×nh lôc gi¸c A2B2C2D2E2F2.

§Ó vÏ h×nh chiÕu c¹nh cña giao tuyÕn, ta vÏ h×nh chiÕu c¹nh cña tõng ®iÓm giao

tuyÕn (H×nh 2.44).

b. Giao tuyÕn cña mÆt ph¼ng víi h×nh trô:

Tïy theo vÞ trÝ cña mÆt ph¼ng ®èi víi trôc cña h×nh trô , mµ cã çc d¹ng giao tuyÕn

sau:

- NÕu mÆt ph¼ng q song song víi trôc cña h×nh trô th× giao tuyÕn lµ mét h×nh ch÷

nhËt (H×nh 2.45).

-

H×nh 2.44: Giao tuyÕn cña mÆt ph¼ng víi ®a diÖn

A2 D2

B2 C2

F2 E2

A1

B1

C1

D1

Q1

D3

A3

B3

C3

E3

F3

q


- NÕu mÆt ph¼ng q vu«ng gãc víi trôc cña h×nh trô, th× giao tuyÕn lµ mét ®êng trßn

(H×nh 2.46).

- NÕu mÆt ph¼ng q nghiªng míi trôc cña h×nh trô, th× giao tuyÕn lµ mét ®êng elip

(H×nh 2.47).

VÝ dô, ®Çu trôc xÎ r·nh lµ giao tuyÕn cña hai mÆt ph¼ng song song víi trôc vµ mét mÆt

ph¼ng vu«ng gãc víi trôc h×nh trô t¹o thµnh.

q

H×nh 2.46: Giao tuyÕn cña mÆt ph¼ng vu«ng gãc víi trôc h×nh trô

A B

A3B3

A1 B1

q

H×nh 2.47: Giao tuyÕn cña mÆt ph¼ng nghiªng vu«ng gãc víi trôc h×nh trô


2.3.2. Giao tuyÕn cña çc khèi h×nh häc:

Çc khèi h×nh häc t¹o thµnh vËt thÓ cã thÓ cã nh÷ng vÞ trÝ t¬ng ®èi kh¸c nhau. NÕu

hai khèi h×nh häc c¾t nhau nghÜa lµ çc mÆt cña hai khèi h×nh häc cã nh÷ng ®iÓm chung,

tËp hîp tÊt c¶ nh÷ng ®iÓm chung ®ã lµ giao tuyÕn çc mÆt cña hai khèi h×nh häc, thêng

gäi lµ giao tuyÕn cña vËt thÓ.

Trong thùc tÕ thêng gÆp çc giao tuyÕn cã d¹ng kh¸c nhau trªn vËt thÓ hay cña chi

tiÕt m¸y.

Ta xÐt çch vÏ çc giao tuyÕn cña vËt thÓ trong mét sè trêng hîp ®Æc biÖt thêng

gÆp:

Nh÷ng trêng hîp ®Æc biÖt lµ nh÷ng trêng hîp mÆt cña mét hay hai vËt thÓ lµ l¨ng

trô hay h×nh trô, vu«ng gãc víi mét hay hai mÆt ph¼ng h×nh chiÕu.

Do ®ã h×nh chiÕu cña mÆt vËt thÓ trªn mÆt ph¼ng h×nh chiÕu ®ã biÕn thµnh mét

®êng. §êng nµy còng lµ h×nh chiÕu cña giao tuyÕn cña hai vËt thÓ trªn mÆt ph¼ng h×nh

chiÕu ®ã.

b. Giao tuyÕn cña hai khèi ®a diÖn:

Khèi ®a diÖn ®îc giíi h¹n bëi çc ®a gi¸c, nªn giao tuyÕn cña hai khèi ®a diÖn lµ

®êng gÉy khóc khÐp kÝn. §Ó vÏ giao tuyÕn, ph¶I t×m çc ®Ønh cña ®êng gÉy khóc b»ng

çch dïng mÆt c¾t phô trî hay dïng tÝnh chÊt çc mÆt cña khèi ®a diÖn chiÕu thµnh ®o¹n

th¼ng.

H×nh 2.49: H×nh chiÕu cña r·nh trªn chám cÇu

A1

A2

A3

B1

B3

B2

A

B


VÝ dô: VÏ giao tuyÕn cña h×nh l¨ng trô ®¸y h×nh thang vµ h×nh l¨ng trô ®¸y tam gi¸c

(H×nh 2.50).

H×nh l¨ng trô ®¸y h×nh thang cã çc mÆt bªn vu«ng gãc víi mÆt ph¼ng h×nh chiÕu

b»ng, nªn h×nh chiÕu b»ng cña giao tuyÕn trïng víi h×nh chiÕu b»ng cña çc mÆt bªn ®ã.

H×nh l¨ng trô ®¸y h×nh tam gi¸c cã çc mÆt bªn vu«ng gãc víi mÆt ph¼ng h×nh chiÕu

c¹nh nªn h×nh chiÕu c¹nh cña giao tuyÕn trïng víi h×nh chiÕu c¹nh cña çc mÆt bªn ®ã.

C¹nh a vµ b cña l¨ng trô ®¸y h×nh thang giao nhau víi hai mÆt bªn ef vµ eg cña l¨ng

trô tam gi¸c t¹i çc ®iÓm 1, 2 vµ 3, 4. C¹nh f vµ g cña l¨ng trô tam gi¸c giao nhau víi hai

mÆt bªn ad vµ bc t¹i çc ®iÓm 5, 6 vµ 7, 8. H×nh chiÕu b»ng vµ h×nh chiÕu c¹nh cña çc

giao ®iÓm ®ã ®· biÕt, nªn b»ng çch t×m h×nh chiÕu thø ba cña ®iÓm (kÎ çc ®êng giãng

tõ çc ®iÓm ®· biÕt tõ hai h×nh chiÕu b»ng vµ c¹nh), sÏ vÏ ®îc h×nh chiÕu ®øng cña ®iÓm

®ã. Cø hai ®iÓm cïng n»m trªn chung cña hai mÆt bªn cña hai h×nh l¨ng trô th× nèi l¹i ta sÏ

®îc giao tuyÕn lµ ®êng g·y khóc khÐp kÝn 1- 3 – 5 – 6 – 4 – 2 – 8 – 7 – 1.

c. Giao tuyÕn cña hai khèi trßn:

Hai khèi trßn cã hai mÆt trßn xoay, nªn giao tuyÕn cña hai mÆt trßn xoay lµ ®êng cong

kh«ng gian. §Ó vÏ giao tuyÕn ph¶i t×m mét sè ®iÓm cña giao tuyÕn, råi nèi l¹i t¹o thµnh giao tuyÕn

11

1222

21 41

31

3242

51 7353

61

1333

2343

8363

5262 7282

81

71

H×nh 2.50: H×nh chiÕu giao tuyÕn cña hai khèi ®a gi¸c

f

a

b

c

d

1

3

e

g

H×nh 2.51: Giao nhau cña hai khèi ®a diÖn


cña hai khèi trßn. Dïng tÝnh chÊt cña çc mÆt ph¼ng vu«ng gãc víi mÆt ph¼ng h×nh chiÕu hay dïng

mÆt c¾t ®Ó t×m ®iÓm cña giao tuyÕn.

Giao tuyÕn cña hai h×nh trô: hai h×nh trô cã ®êng kÝnh ®¸y kh¸c nhau (H×nh 2.52).

MÆt trô bÐ vu«ng gãc víi mÆt ph¼ng h×nh chiÕu c¹nh nªn h×nh chiÕu c¹nh cña giao tuyÕn

trïng víi h×nh chiÕu c¹nh cña mÆt trô. MÆt trô lín vu«ng gãc víi mÆt ph¼ng h×nh chiÕu b»ng, nªn

h×nh chiÕu b»ng cña giao tuyÕn trïng víi h×nh chiÕu b»ng cña mÆt trô lín. B»ng çch vÏ h×nh

chiÕu thø ba cña ®iÓm, sÏ t×m ®îc h×nh chiÕu ®øng çc ®iÓm cña giao tuyÕn. Khi vÏ, tríc hÕt vÏ

çc ®iÓm 1, 3, 5 sau ®ã vÏ çc ®iÓm bÊt kú cña giao tuyÕn 2, 4...

Mét sè trêng hîp ®Æc biÖt:

- Trêng hîp hai h×nh trô cã ®êng kÝnh b»ng nhau, ®ång thêi hai trôc cña chóng

c¾t nhau, th× giao tuyÕn cña hai mÆt trô ®ã lµ hai ®êng elÝp. NÕu hai trôc cña hai h×nh trô

®ã song song víi mÆt ph¼ng h×nh chiÕu th× h×nh chiÕu cña giao tuyÕn trªn mÆt ph¼ng h×nh

chiÕu ®ã lµ hai ®o¹n th¼ng nh h×nh vÏ.H×nh 2.53

- Giao tuyÕn cña hai khèi trßn xoay cã cïng trôc quay lµ mét ®êng trßn. NÕu trôc

®ã song song víi mÆt ph¼ng h×nh chiÕu nµo th× h×nh chiÕu cña giao tuyÕn trªn mÆt ph¼ng

h×nh chiÕu ®ã lµ mét ®o¹n th¼ng. H×nh vÏ díi ®©y lµ giao tuyÕn cña h×nh trô víi h×nh cÇu

(H×nh 2.54) vµ giao tuyÕn cña h×nh nãn côt víi h×nh cÇu (H×nh 2.55).

450

11

21

31

41

51

H×nh 2.52: Giao tuyÕn cña hai h×nh trô

1252

2242

32

61

71

81

91

101

2373

43 93

53 103

62102

7292

82

1363

3383

H×nh 2.53: Giao tuyÕn hai h×nh trô cã ®êng kÝnh b»ng nhau


2.4. H×nh chiÕu trôc ®o:

2.4.1. Kh¸i niÖm vÒ h×nh chiÕu trôc ®o:

H×nh chiÕu vu«ng gãc thÓ hiÖn chÝnh x¸c h×nh d¹ng vµ kÝch thíc cña vËt thÓ, nhng

mçi h×nh chiÕu vu«ng gãc thêng chØ thÓ hiÖn ®îc 2 chiÒu cña vËt thÓ, lµm ngêi ®äc b¶n

vÏ khã h×nh dung h×nh d¹ng vËt thÓ ®ã. V× vËy ngêi ta dïng h×nh chiÕu trôc ®o ®Ó thÓ hiÖn

®ång thêi trªn mét h×nh biÓu diÔn c¶ ba chiÒu cña vËt thÓ, nªn h×nh biÓu diÔn cã tÝnh lËp

thÓ nªn gäi lµ h×nh ba chiÒu. Thêng trªn b¶n vÏ cña nh÷ng vËt thÓ phøc t¹p, bªn c¹nh

çc h×nh chiÕu vu«ng gãc, thêng vÏ thªm h×nh chiÕu trôc ®o cña vËt thÓ ®Ó ngêi ®äc b¶n

vÏ dÔ h×nh dung h¬n.

2.4.2. Ph¬ng ph¸p h×nh chiÕu trôc ®o:

Trong kh«ng gian lÊy mÆt ph¼ng (P’) lµm mÆt ph¼ng chiÕu vµ ph¬ng chiÕu L kh«ng

song song víi (P’). G¾n vµo vËt thÓ hÖ täa ®é vu«ng gãc theo 3 chiÒu dµi, réng, cao vµ ®Æt

vËt thÓ sao cho ph¬ng chiÕu L kh«ng song song víi 1 trong 3 trôc täa ®é ®ã. ChiÕu vËt

thÓ cïng hÖ täa ®é vu«ng gãc lªn mÆt ph¼ng (P’) theo ph¬ng chiÕu L, ta ®îc h×nh chiÕu

song song cña vËt thÓ cïng hÖ täa ®é vu«ng gãc.

H×nh biÓu diÔn ®ã gäi lµ h×nh chiÕu trôc ®o cña vËt thÓ.

H×nh chiÕu cña 3 trôc täa ®é gäi lµ çc trôc ®o.

a. HÖ sè biÕn d¹ng theo trôc ®o:

H×nh chiÕu cña ba trôc täa ®é lµ O’X’, O’Y’, O’Z’, gäi lµ çc trôc ®o. TØ sè gi÷a ®é

dµi h×nh chiÕu cña mét ®o¹n th¼ng n»m trªn trôc täa ®é víi ®é dµI ®o¹n th¼ng ®ã gäi lµ hÖ

sè biÕn d¹ng theo trôc ®o.

H×nh 2.54: Giao tuyÕn cña h×nh trô víi h×nh cÇu

H×nh 2.55: Giao tuyÕn cña h×nh nãn víi h×nh cÇu


Gäi:

p

OA

'A'O lµ hÖ sè biÕn d¹ng theo trôc ®o O’X’.

q

OB

'B'O lµ hÖ sè biÕn d¹ng theo trôc ®o O’Y’.

r

OC

'C'O lµ hÖ sè biÕn d¹ng theo trôc ®o O’Z’.

b. Ph©n lo¹i h×nh chiÕu trôc ®o:

C¨n cø vµo ph¬ng chiÕu L, chia ra:

- H×nh chiÕu trôc ®o vu«ng gãc: nÕu ph¬ng chiÕu L vu«ng gãc víi mÆt ph¼ng chiÕu

(P’).

- H×nh chiÕu trôc ®o xiªn: nÕu ph¬ng chiÕu L kh«ng vu«ng gãc víi mÆt ph¼ng

chiÕu (P’).

C¨n cø vµo hÖ sè biÕn d¹ng, chia ra:

- H×nh chiÕu trôc ®o ®Òu: nÕu ba hÖ sè biÕn d¹ng b»ng nhau (p = q = r).

- H×nh chiÕu trôc ®o c©n: nÕu hai trong ba hÖ sè biÕn d¹ng b»ng nhau (p = q r),

(p = r q) hoÆc (p q = r).

- H×nh chiÕu trôc ®o lÖch: nÕu ba hÖ sè biÕn d¹ng kh«ng b»ng nhau (p q r).

Trong VÏ kü thuËt thêng dïng lo¹i h×nh chiÕu trôc ®o xiªn c©n (p = r q) vµ L

kh«ng vu«ng gãc víi mÆt ph¼ng chiÕu P’) vµ h×nh chiÕu trôc ®o vu«ng gãc ®Òu (p = r = q

vµ L vu«ng gãc víi mÆt ph¼ng chiÕu P’)

2.4.3. H×nh chiÕu trôc ®o xiªn c©n:

H×nh chiÕu trôc ®o xiªn c©n lµ lo¹i h×nh chiÕu trôc ®o xiªn cã mÆt ph¼ng täa ®é XOY

song song mÆt ph¼ng h×nh chiÕu P’ vµ hai trong ba hÖ sè biÕn d¹ng b»ng nhau (p = r

q). Gãc gi÷a çc trôc ®o x’o’y’ b»ng gãc y’o’z’ vµ b»ng 1350, gãc x’o’z’ = 900 vµ çc hÖ sè

biÕn d¹ng (p = r =1, q = 0,5. Nh vËy trôc O’Y’ lµm víi ®êng n»m ngang mét gãc 450

(H×nh 2.56)

x’ o’

y’

z’

900

450

z’

900

z’

X O

Y

Z

l


H×nh chiÕu trôc ®o xiªn c©n thêng dïng ®Ó thÓ hiÖn nh÷ng chi tiÕt cã chiÒu dµi lín.

2.4.4. H×nh chiÕu trôc ®o vu«ng gãc ®Òu:

Lo¹i h×nh chiÕu trôc ®o vu«ng gãc ®Òu cã vÞ trÝ çc trôc ®o víi çc gãc x’o’y’ b»ng

gãc y’o’z’, b»ng gãc x’o’z’ vµ b»ng 1200, çc hÖ sè biÕn d¹ng theo cña trôc o’x’, o’y’ vµ

o’z’ lµ: p = q = r = 0,82.

§Ó ®¬n gi¶n cho viÖc vÏ ngêi ta thêng dïng hÖ sè biÕn d¹ng quy íc p = q = r = 1.

Víi hÖ sè biÕn d¹ng quy íc nµy, h×nh chiÕu trôc ®o ®îc xem nh phãng to lªn 1:0,82 =

1,22 lÇn so víi thùc tÕ.

2.4.5. Çch dùng h×nh chiÕu trôc ®o:

a. Chän lo¹i h×nh chiÕu trôc ®o:

§Ó biÓu diÔn mét vËt thÓ, cã thÓ dïng mét trong çc lo¹i h×nh chiÕu trôc ®o ®· quy

®Þnh trong TCVN 11 – 74. Song tïy theo ®Æc ®iÓm h×nh d¹ng vµ cÊu t¹o cña tõng vËt thÓ

vµ tïy theo môc ®Ých thÓ hiÖn mµ chän lo¹i h×nh chiÕu thÝch hîp.

H×nh 2.57: H×nh chiÕu trôc ®o vu«ng gãc ®Òu

o’

z’

y’ x’

o

z

x

y

P’

1200

z’

y’ x’

o’

1200

1200


b. Dùng h×nh chiÕu trôc ®o:

Ph¬ng ph¸p täa ®é lµ ph¬ng ph¸p c¬ b¶n dïng ®Ó dùng h×nh chiÕu trôc ®o cña

vËt thÓ.

Muèn dùng h×nh chiÕu trôc ®o cña mét vËt thÓ, cÇn ph¶i biÕt ®îc çch dùng h×nh

chiÕu trôc ®o cña mét ®iÓm. Çch dùng h×nh chiÕu trôc ®o cña mét ®iÓm nh sau:

Tríc hÕt vÏ vÞ trÝ çc trôc ®o vµ x¸c ®Þnh täa ®é vu«ng gãc cña ®iÓm,

VÝ dô: ®iÓm A (XA, YA, ZA), sau ®ã c¨n cø vµo hÖ sè biÕn d¹ng cña lo¹i trôc ®o ®·

chän mµ x¸c ®Þnh täa ®é trôc ®o cña ®iÓm ®ã b»ng çch nh©n täa ®é vu«ng gãc víi hÖ sè

biÕn d¹ng t¬ng øng:

X’A = p x XA;

Y’A = q x YA;

Z’A = rq x ZA.

LÇn lît ®Æt çc täa ®é trôc ®o cña ®iÓm ®ã lªn çc trôc ®o sÏ x¸c ®Þnh ®îc ®iÓm A’ lµ h×nh

chiÕu trôc ®o cña ®iÓm A

o x

z

A1

A2

zA

YA

XA Ax

H×nh 2.58: H×nh chiÕu trôc ®o mét ®iÓm

y’

XA

z’

x’

o’

zA

A’1

YA

A’2

y

o2

o1 o3

z3 z1

x1

x2

y2

y3


Khi vÏ h×nh chiÕu trôc ®o cña vËt thÓ ta c¨n cø vµo ®Æc ®iÓm cÊu t¹o vµ h×nh d¸ng

cña vËt thÓ ®Ó chän çch dùng h×nh chiÕu trôc ®o sao cho ®¬n gi¶n nhÊt.

§èi víi vËt thÓ cã d¹ng h×nh hép: nªn chän h×nh hép ngo¹i tiÕp cho vËt thÓ vµ chän

ba mÆt cña h×nh hép lµm ba mÆt ph¼ng täa ®é.

§èi víi vËt thÓ cã mÆt ph¼ng ®èi xøng ta chän mÆt ph¼ng ®èi xøng ®ã lµm mÆt

ph¼ng täa ®é.cã h×nh hép

2.5. H×nh c¾t vµ mÆt c¾t:

2.5.1. Kh¸i niÖm vÒ h×nh c¾t vµ mÆt c¾t:

§èi víi nh÷ng vËt thÓ cã cÊu t¹o bªn trong phøc t¹p, nÕu dïng nÐt khuÊt ®Ó thÓ hiÖn

th× h×nh vÏ sÏ kh«ng ®îc râ rµng khã h×nh dung ®èi víi ngêi ®äc b¶n vÏ. V× vËy trong

b¶n vÏ kü thuËt, thêng dïng lo¹i h×nh biÓu diÔn kh¸c gäi lµ h×nh c¾t vµ mÆt c¾t.

Néi dung cña ph¬ng ph¸p h×nh c¾t vµ mÆt c¾t lµ.

§Ó biÓu diÔn h×nh d¹ng bªn trong cña vËt thÓ, ta gi¶ sö r»ng dïng mét mÆt ph¼ng

tëng tîng c¾t qua phÇn cÊu t¹o bªn trong nh lç, r·nh.v.v… cña vËt thÓ bÞ c¾t lµm hai

phÇn. Sau khi lÊy ®i phÇn vËt thÓ n»m gi÷a ngêi quan s¸t vµ mÆt ph¼ng c¾t, råi chiÕu

a)

y’

z’

x’

o’

b)

H×nh 2.60: Çch dùng h×nh chiÕu trôc ®o cña vËt thÓ h×nh 2.57

c) d)


vu«ng gãc phÇn vËt thÓ cßn l¹i lªn mÆt ph¼ng h×nh chiÕu song song víi mÆt ph¼ng c¾t, sÏ

®îc sÏ ®îc mét h×nh biÓu diÔn, gäi lµ h×nh c¾t. NÕu chØ vÏ çc ®êng bao cña vËt thÓ

n»m trªn mÆt ph¼ng c¾t mµ kh«ng vÏ çc ®êng bao cña vËt thÓ ë phÝa sau mÆt ph¼ng c¾t

th× h×nh biÓu diÔn ®ã gäi lµ mÆt c¾t.

TCVN 8 – 40 : 2003 quy ®Þnh çc quy t¾c vÒ biÓu diÔn h×nh c¾t vµ mÆt c¾t dïng cho

tÊt c¶ çc b¶n vÏ kü thuËt nãi chung vµ TCVN 8 – 44 : 2003. Quy ®Þnh çc quy t¾c vÒ biÓu

diÔn h×nh c¾t vµ mÆt c¾t dïng cho b¶n vÏ c¬ khÝ nãi riªng. TCVN 8 – 40 : 2003 vµ TCVN 8

– 44 : 2003 ®îc chuyÓn ®æi tõ ISO 128 - 40: 2001 vµ ISO 128 - 44: 2001.

VËy h×nh c¾t lµ h×nh biÓu diÔn çc ®êng bao vËt thÓ n»m trªn vµ n»m sau mÆt

ph¼ng c¾t.

Chó ý: mÆt ph¼ng c¾t chØ lµ mÆt ph¼ng tëng tîng. ViÖc c¾t ®ã chØ cã t¸c dông

®èi víi mét h×nh c¾t hoÆc mét mÆt c¾t nµo ®ã, cßn çc h×nh biÓu diÔn kh¸c kh«ng bÞ ¶nh

hëng g× ®èi víi mÆt c¾t ®ã.

§Ó ph©n biÖt phÇn vËt thÓ n»m trªn mÆt ph¼ng c¾t vµ phÇn vËt thÓ n»m ë phÝa sau

mÆt ph¼ng c¾t, tiªu chuÈn quy ®Þnh vÏ mÆt c¾t b»ng kÝ hiÖu vËt liÖu trªn mÆt c¾t theo:

TCVN 7 :1993.

KÝ hiÖu vËt liÖu trªn mÆt c¾t:

Tªn vËt liÖu KÝ hiÖu vËt liÖu trªn mÆt c¾t

1. Kim lo¹i

2. Phi kim lo¹i

3. KÝnh – vËt liÖu trong v.v

4. Gç

5. ChÊt láng

2.5.2. H×nh c¾t:

a. Ph©n lo¹i h×nh c¾t:

Chia theo vÞ trÝ mÆt ph¼ng c¾t ®èi víi m¾t ph¼ng h×nh chiÕu c¬ b¶n:

- H×nh c¾t ®øng: nÕu mÆt ph¼ng c¾t (P’) song song víi mÆt ph¼ng h×nh chiÕu

®øng (H×nh 2.61).

A-A

P’


- H×nh c¾t b»ng: nÕu mÆt ph¼ng c¾t (P’) song song víi mÆt ph¼ng h×nh chiÕu

b»ng (H×nh 2.62)

- H×nh c¾t c¹nh, nÕu mÆt ph¼ng c¾t (P’) song song víi mÆt ph¼ng h×nh chiÕu

c¹nh (H×nh 2.63)

H×nh 2.62: H×nh c¾t b»ng

P’

A A

A-A

P’

A

A

A-A


- H×nh c¾t nghiªng: nÕu mÆt ph¼ng c¾t kh«ng song song víi mÆt ph¼ng h×nh chiÕu

c¬ b¶n (H×nh2.64).

Çc h×nh c¾t ®øng, b»ng, c¹nh cã thÓ ®Æt ngay ë vÞ trÝ h×nh chiÕu t¬ng øng.

Chia theo sè lîng mÆt ph¼ng c¾t:

- H×nh c¾t sö dông mét mÆt ph¼ng c¾t, thêng gäi lµ h×nh c¾t ®¬n gi¶n.

- H×nh c¾t sö dông hai hoÆc ba mÆt ph¼ng c¾t song song víi nhau (H×nh 2.65)

thêng gäi lµ h×nh c¾t bËc.

A

A

AA

H×nh 2.64: H×nh c¾t nghiªng


Khi vÏ, çc h×nh c¾t cña çc mÆt ph¼ng c¾t song song ®ã ®îc thÓ hiÖn trªn cïng

mét h×nh c¾t chung, gi÷a çc mÆt ph¼ng c¾t kh«ng vÏ ®êng ph©n çch.

- H×nh c¾t sö dông çc mÆt ph¼ng c¾t giao nhau, thêng gäi lµ h×nh c¾t xoay.

Khi vÏ, hai mÆt c¾t giao nhau ®ã ®îc thÓ hiÖn trªn cïng mét h×nh c¾t chung, gi÷a hai

mÆt ph¼ng c¾t kh«ng vÏ ®êng ph©n çch. MÆt c¾t nghiªng ®îc xoay vÒ song song víi

mÆt ph¼ng h×nh chiÕu ®Ó vÏ thµnh h×nh c¾t.

Chia theo phÇn vËt thÓ bÞ c¾t:

- §Ó thÓ hiÖn cÊu t¹o bªn trong cña mét phÇn nhá cña vËt thÓ, cho phÐp vÏ h×nh

c¾t cña phÇn ®ã. H×nh c¾t côc bé cã thÓ dÆt ngay ë vÞ trÝ t¬ng øng trªn h×nh chiÕu c¬ b¶n,

®êng c¾t côc bé ®îc vÏ bang nÐt zÝch d¾c hoÆc b»ng nÐt lîn sãng. H×nh c¾t ®ã gäi lµ

h×nh c¾t riªng phÇn (H×nh 2.66).

- §Ó gi¶m bít sè lîng h×nh vÏ, cho phÐp ghÐp phÇn h×nh chiÕu víi phÇn h×nh c¾t

hoÆc çc phÇn h×nh c¾t víi nhau thµnh mét h×nh biÓu diÔn theo cïng mét ph¬ng chiÕu

(H×nh 2.67)

H×nh 2.66: H×nh c¾t riªng phÇn


Mét nöa h×nh chiÕu ghÐp víi mét nöa h×nh c¾t, gäi lµ h×nh c¾t b¸n phÇn.

Quy ®Þnh lÊy trôc ®èi xøng cña h×nh (®êng chÊm g¹ch m¶nh) lµm ®êng ph©n çch

gi÷a phÇn h×nh chiÕu vµ h×nh c¾t.

- Trong trêng hîp ghÐp mét nöa h×nh chiÕu víi mét nöa h×nh c¾t ë trªn, nÕu cã

nÐt c¬ b¶n trïng víi trôc ®èi xøng th× dïng nÐt lîn sãng lµm ®êng ph©n çch. NÐt nµy

®îc vÏ lÖch sang phÇn h×nh chiÕu hay phÇn h×nh c¾t tïy theo nÐt c¬ b¶n ë sau mÆt ph¼ng

c¾t hay ë tríc mÆt ph¼ng c¾t (H×nh 2.68)

2.5.3. MÆt c¾t:

MÆt c¾t lµ h×nh biÓu diÔn çc ®êng bao vËt thÓ nhËn ®îc trªn mÆt ph¼ng c¾t khi

tëng tîng dïng mÆt ph¼ng nµy c¾t qua vËt thÓ. MÆt ph¼ng c¾t ®îc chän sao cho nã

vu«ng gãc víi chiÒu dµi cña phÇn vËt thÓ bÞ c¾t (mÆt c¾t vu«ng gãc).

MÆt c¾t dïng ®Ó thÓ hiÖn h×nh d¹ng vµ cÊu t¹o phÇn tö bÞ c¾t mµ trªn çc h×nh chiÕu

khã thÓ hiÖn.

a. Ph©n lo¹i mÆt c¾t:

MÆt c¾t ®îc chia ra:

MÆt c¾t rêi: lµ mÆt c¾t ®Æt ngoµi h×nh chiÕu t¬ng øng, ®êng bao vÏ b»ng nÐt

c¬ b¶n. Cã thÓ ®Æt mÆt c¾t rêi ë gi÷a phÇn c¾t l×a cña mét h×nh chiÕu nµo ®ã.

§êng bao cña mÆt c¾t rêi vµ mÆt c¾t thuéc h×nh c¾t vÏ b»ng nÐt liÒn ®Ëm. MÆt c¾t

rêi thêng ®Æt däc theo ®êng kÐo dµi cña nÐt c¾t vµ ®Æt gÇn h×nh biÓu diÔn t¬ng øng.

Nhng còng cho phÐp ®Æt ë vÞ trÝ bÊt kú trong b¶n vÏ.

H×nh 2.68: PhÇn h×nh c¾t lín h¬n phÇn h×nh chiÕu


MÆt c¾t chËp: lµ mÆt c¾t ®Æt ngay trªn h×nh biÓu diÔn t¬ng øng. §êng bao cña

mÆt c¾t chËp vÏ b»ng nÐt liÒn m¶nh. Çc ®êng bao t¹i n¬i ®Æt mÆt c¾t cña h×nh biÓu diÔn

vÉn vÏ ®Çy ®ñ.

b. KÝ hiÖu vµ çc qui ®Þnh vÒ mÆt c¾t:

H×nh 2.71: MÆt c¾t chËp

H×nh 2.70: MÆt c¾t rêi ®Æt ë gi÷a h×nh chiÕu

H×nh 2.69: MÆt c¾t rêi


Çch ghi chó thÝch trªn mÆt c¾t còng gièng nh çch ghi chó trªn h×nh c¾t, cÇn cã çc

nÐt c¾t x¸c ®Þnh vÞ trÝ mÆt ph¼ng c¾t, mòi tªn chØ híng chiÕu vµ ch÷ kÝ hiÖu mÆt c¾t (H×nh

2.72).

- Trêng hîp mÆt c¾t chËp hay mÆt c¾t rêi kh«ng cã trôc ®èi xøng trïng víi vÕt mÆt

ph¼ng c¾t hay ®êng kÐo dµi cña mÆt ph¼ng c¾t th× chØ cÇn vÏ nÐt c¾t, mòi tªn chØ híng

chiÕu mµ kh«ng cÇn ghi kÝ hiÖu b»ng ch÷ (H×nh 2.73)

- MÆt c¾t ®îc ®Æt ®óng theo híng mòi tªn, cho phÐp ®Æt mÆt c¾t ë vÞ trÝ bÊt k× trªn

b¶n vÏ. NÕu mÆt c¾t ®· ®îc xoay, th× trªn ch÷ kÝ hiÖu cã mòi tªn cong còng gièng nh

h×nh c¾t ®· ®îc xoay (H×nh 2.74)

- NÕu mÆt ph¼ng c¾t ®i qua trôc cña ®êng bao xoay hoÆc phÇn lâm trßn xoay, th×

®êng bao cña lç hoÆc phÇn lâm ®ã ®îc vÏ ®Çy ®ñ trªn mÆt c¾t (H×nh2.75)

A

A

A-A

H×nh 2.72: KÝ hiÖu mÆt c¾t

H×nh 2.73: Trêng hîp kh«ng ghi ch÷ kÝ hiÖu

A

A

A

A

A

A

H×nh 2.74: KÝ hiÖu çc mÆt c¾t gièng nhau ®· xoay

A-A

A A-A


- Trong trêng hîp ®Æc biÖt, cho phÐp dïng mÆt trô ®Ó c¾t. Khi ®ã mÆt c¾t ®îc tr¶i ph¼ng

(H×nh 2.76)

2.5.4.H×nh trÝch:

H×nh trÝch lµ h×nh biÓu diÔn chi tiÕt (thêng ®îc phãng to) trÝch ra tõ mét h×nh biÓu

diÔn ®· cã.

H×nh trÝch thÓ hiÖn râ rµng vµ tØ mØ thªm vÒ ®êng nÐt, h×nh d¹ng, kÝch thíc cña bé

phËn ®îc biÓu diÔn (H×nh 2.77).

§Ó chØ dÉn phÇn ®îc trÝch ra tõ h×nh biÓu diÔn ®· cã, ®îc quy ®Þnh dïng ®êng

trßn hay ®êng «van nÐt liÒn m¶nh khoanh phÇn ®îc trÝch, kÌm theo sè thø tù b»ng ch÷

sè La M·. Trªn h×nh trÝch cã ghi sè thø tù t¬ng øng vµ tØ lÖ phãng to, nh: 1:2

I

A

A

A

AA

§· tr¶i

H×nh 2.76: MÆt c¾t ®· tr·i

I

)1:2(

I

H×nh 2.77: H×nh trÝch

R





(1977); Bu-l«ng, ®ai èc, vÝt cÊy (1985).TCVN 2244 - 91




1983.





7. Gi¸o tr×nh vÏ kü thuËt cña dù ¸n.

C©u hái vµ bµi tËp

C©u hái:

1. ThÕ nµo lµ h×nh chiÕu trôc ®o cña vËt thÓ vµ hÖ sè biÕn d¹ng theo çc trôc?

2. Nªu çch ph©n lo¹i h×nh chiÕu trôc ®o, vÞ trÝ çc trôc ®o vµ hÖ sè biÕn d¹ng cña çc

lo¹i h×nh chiÕu trôc ®o thêng dïng?

3. Ph¬ng ph¸p c¬ b¶n ®Ó vÏ h×nh chiÕu trôc ®o nh thÕ nµo? Nªu tr×nh tù dùng h×nh

chiÕu trôc ®o cña vËt thÓ?

4. ThÕ nµo lµ h×nh c¾t vµ mÆt c¾t? Nªu sù kh¸c nhau gi÷a h×nh c¾t vµ mÆt c¾t?

5. ThÕ nµo gäi lµ h×nh c¾t ®øng, c¾t c¹nh, c¾t b»ng?


6. MÆt c¾t ®îc ph©n lo¹i nh thÕ nµo? ThÕ nµo gäi lµ mÆt c¾t chËp?

7. ThÕ nµo gäi lµ h×nh trÝch? H×nh trÝch ®îc sö dông trong trêng hîp nµo?

8. Nªu râ sù kh¸c nhau gi÷a mÆt c¾t rêi vµ mÆt c¾t chËp vµ nh÷ng quy ®Þnh vÒ mÆt c¾t?

Bµi tËp:

Bµi 1: Dùng h×nh chiÕu trôc ®o xiªn gãc c©n çc vËt thÓ cho b»ng çc h×nh chiÕu vu«ng

gãc sau: (H1, H2 vµ H3).H×nh 2.78.

Bµi 2: Dùng h×nh chiÕu trôc vu«ng gãc ®Òu çc vËt thÓ cho b»ng çc h×nh chiÕu vu«ng gãc

sau: (H4, H5 vµ H6).H×nh 2.79

H1 H2

H3

H×nh 2.78: H×nh cho bµi tËp 1

H4


Bµi 3: VÏ ba h×nh chiÕu cña vËt thÓ tõ çc h×nh chiÕu trôc ®o sau: (H8, H9) H×nh 2.80

Bµi 4: VÏ çc h×nh c¾t theo çc mÆt ph¼ng c¾t A-A cho trong çc h×nh (h×nh 2.81).

H6

H7 H×nh 2.79: H×nh cho bµi tËp

2

H8 H9




Bµi 5: §èi chiÕu víi h×nh chiÕu trôc ®o cña vËt thÓ bæ sung çc ®êng nÐt cßn thiÕu trªn

çc h×nh chiÕu cña (h×nh 2.82).


* Tæ chøc cho häc sinh luyÖn tËp vÏ l¹i khung vÏ, khung tªn, ghi çc néi dung cÇn thiÕt

vµo khung tªn.

* Cho häc sinh vÏ l¹i mét sè h×nh trong çc bµi tËp trªn vµo khæ giÊy A4, A3 Mçi häc sinh

thùc hiÖn riªng mét b¶n vÏ.

H×nh 2.82: H×nh dïng cho bµi tËp 5


Bµi 3

b¶n vÏ c¬ khÝ chi tiÕt

Giíi thiÖu:

§Ó lµm lµm viÖc cã hiÖu qu¶ cao th× ®ßi hái ngêi c«ng nh©n lµnh nghÒ ngoµi kiÕn

thøc vµ kü n¨ng chuyªn m«n cña m×nh cÇn ph¶i cã nh÷ng kiÕn thøc vÒ vÏ kü thuËt ph¶i

®äc, hiÓu râ vµ ph©n tÝch ®îc çc lo¹i b¶n vÏ kü thuËt b¶n vÏ ®îc sö dông trong qu¸

tr×nh th¸o l¾p, s÷a ch÷a, b¶o dìng vµ gia c«ng chÕ t¹o çc s¶n phÈm. Muèn vËy ®ßi hái

ngêi c«ng nh©n ph¶i cã nh÷ng kiÕn thøc vÒ vÏ kû thuËt, kiÕn thøc ®äc vµ ph©n tÝch b¶n vÏ

®Ó h×nh dung ®Çy ®ñ vµ chÝnh x¸c çc chi tiÕt, çc bé phËn cña thiÕt bÞ. Néi dung bµi häc

nµy trang bÞ cho häc viªn nh÷ng kiÕn thøc cÇn thiÕt ®Ó gióp cho häc viªn ®äc vµ hiÓu chÝnh

x¸c néi dung cña çc lo¹i b¶n vÏ kü thuËt nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ vµ chÊt l¬ng c«ng

viÖc.



VÏ mét sè chi tiÕt c¬ khÝ nh: ren, b¸nh r¨ng, lß xo... theo ®óng qui íc kü thuËt

VÏ çc mèi l¾p ghÐp c¬ khÝ nh: ghÐp b»ng ren, then, chèt, ®inh t¸n, mèi hµn... theo

®óng qui íc kü thuËt

Ph©n tÝch ®îc çc b¶n vÏ chi tiÕt, b¶n vÏ l¾p cña mét sè chi tiÕt c¬ khÝ ®¬n gi¶n theo

®óng qui íc kü thuËt.

Dù trï ®îc khèi lîng vËt t cÇn thiÕt phôc vô qu¸ tr×nh thi c«ng çc chi tiÕt c¬ khÝ ®¬n

gi¶n theo çc tiªu chuÈn ®· qui ®Þnh.

KÕt hîp víi thî c¬ khÝ ®Ó ®Ò ra ph¬ng ¸n thi c«ng phï hîp, kiÓm tra qu¸ tr×nh thi c«ng,

thi c«ng ®óng víi thiÕt kÕ.

Néi dung chÝnh:

3.1. VÏ qui íc çc chi tiÕt c¬ khÝ:

3.1.1. Ren vµ vÏ qui íc ren:

a. Sù h×nh thµnh cña ren:

Ren h×nh thµnh nhê chuyÓn ®éng xo¾n èc. Mét ®iÓm chuyÓn ®éng ®Òu trªn mét

®êng sinh, khi ®êng sinh ®ã quay ®Òu quanh mét trôc cè ®Þnh sÏ t¹o thµnh chuyÓn ®éng

xo¾n èc. Quü ®¹o cña ®iÓm chuyÓn ®éng lµ ®êng xo¾n èc. NÕu ®êng sinh lµ mét ®êng


th¼ng song song víi trôc quay, th× cã ®êng xo¾n èc trô. NÕu ®êng sinh lµ mét ®êng

th¼ng c¾t trôc quay, th× cã ®êng xo¾n èc nãn.

Kho¶ng çch di chuyÓn cña ®iÓm chuyÓn ®éng trªn ®êng sinh, Khi ®êng sinh quay

quay quanh trôc ®îc mét vßng gäi lµ bíc xo¾n. Bíc xo¾n ®îc ký hiÖu lµ Ph.

Mét ®êng bao (h×nh tam gi¸c, h×nh thang, h×nh vu«ng v.v.. ) chuyÓn ®éng xo¾n èc

trªn mÆt trô hoÆc mÆt c«n sÏ t¹o thµnh mét bÒ mÆt gäi lµ ren. §êng bao chøa trôc cña

mÆt trô hay mÆt c«n ®ã (mÆt c¾t ren) gäi lµ pr«fin ren.

NÕu ren ®îc t¹o thµnh do ®êng bao chuyÓn ®éng cïng chiÒu kim ®ång hå theo

híng xa rêi ngêi quan s¸t th× gäi lµ ren ph¶i. NÕu ren ®îc t¹o thµnh do ®êng bao

chuyÓn ®éng ngîc chiÒu kim ®ång hå theo híng xa rêi ngêi quan s¸t th× gäi lµ ren tr¸i.

Ren h×nh thµnh trªn trôc th× gäi lµ ren ngoµi, ren h×nh thµnh trong lç gäi lµ ren trong.

b. Çc yÕu tè cña ren:

+ Pr«fin ren: lµ h×nh ph¼ng t¹o thµnh ren, cã çc lo¹i h×nh tam gi¸c, h×nh thang, h×nh

vu«ng v.v..

+ §êng kÝnh ren: ®êng kÝnh lín nhÊt cña ren gäi lµ ®êng kÝnh ngoµi. §êng kÝnh

ngoµi tiªu biÓu cho kÝch thíc cña ren vµ kÝ hiÖu lµ d. §êng kÝnh bÐ nhÊt cña ren gäi lµ

®êng kÝnh trong, kÝ hiÖu lµ d1.

+ Sè ®Çu mèi: nÕu cã nhiÒu h×nh ph¼ng gièng nhau chuyÓn ®éng theo nhiÒu ®êng

xo¾n èc çch ®Òu nhau th× t¹o thµnh ren cã nhiÒu ®Çu mèi, sè ®Çu mèi kÝ hiÖu lµ n.

+ Bíc ren: lµ kho¶ng çch theo chiÒu trôc gi÷a hai ®Ønh ren hoÆc ®¸y ren kÒ nhau,

bíc ren kÝ hiÖu lµ P. Nh vËy ®èi víi ren nhiÒu ®Çu mèi th× bíc xo¾n lµ tÝch sè cña sè

®Çu mèi víi bíc ren: Ph= n.P.

H×nh 3.1: Çc yÕu tè cña ren

H×nh 3.2: Ren mét ®Çu mèi vµ ren hai ®Çu mèi


+ Híng xo¾n: Híng xo¾n cña ren lµ híng xo¾n cña ®êng xo¾n èc t¹o thµnh

ren ®ã.

c. Çch vÏ quy íc ren:

Ren ®îc vÏ ®¬n gi¶n theo TCVN 5907 – 1995 phï hîp víi ISO 6410/1 :1993.

§èi víi ren thÊy (ren trôc vµ h×nh c¾t cña ren lç) ®îc vÏ nh sau:

+ §êng ®Ønh ren vÏ b»ng nÐt liÒn ®Ëm.

+ §êng ®¸y ren vÏ b»ng nÐt liÒn m¶nh. Trªn h×nh biÓu diÔn vu«ng gãc víi trôc ren,

cung trßn ®¸y ren ®îc vÏ kho¶ng 3/4 ®êng trßn vµ kho¶ng hë 1/4 ®êng trßn ë vÞ trÝ gãc

trªn bªn ph¶i.

+ §êng giíi h¹n ren (cña ®o¹n ren ®¸y) vÏ b»ng nÐt liÒn ®Ëm.

Trêng hîp ren bÞ che khuÊt: tÊt c¶ çc ®êng, ®Ønh ren ®¸y ren vµ giíi h¹n

ren ®Òu vÏ b»ng nÐt ®øt.

Trêng hîp cÇn biÓu diÔn ®o¹n ren c¹n: dïng nÐt liÒn m¶nh ®Ó vÏ. NÕu

kh«ng cã ý nghÜa g× vÒ kÕt cÊu ®Æc biÖt, cho phÐp kh«ng vÏ mÐp v¸t ®Çu ren ë trªn h×nh

chiÕu vu«ng gãc víi trôc ren.

Trong mèi ghÐp ren, quy ®Þnh u tiªn vÏ ren ngoµi (ren trªn trôc) cßn ren trong

chØ vÏ phÇn cha bÞ ghÐp

3.1.2. VÏ qui íc b¸nh r¨ng:

a. Çc th«ng sè b¸nh r¨ng:

B¸nh r¨ng trô: dïng ®Ó truyÒn chuyÓn ®éng quay gi÷a hai trôc song song.

H×nh 3.3:Çch vÏ ren lç H×nh 3.4: Çch vÏ ren trôc

H×nh 3.5:Çch vÏ ren bÞ che khuÊt

H×nh 3.6: Çch vÏ phÇn ren c¹n


00B¸nh r¨ng c«n: dïng ®Ó truyÒn chuyÓn ®éng quay gi÷a hai trôc c¾t nhau.H×nh

3.7

B¸nh vÝt trôc vÝt: dïng ®Ó truyÒn chuyÓn ®éng quay gi÷a hai trôc chÐo nhau.

B¸nh r¨ng gåm cã çc th«ng sè sau:

Vßng ®Ønh: lµ ®êng trßn ®i qua ®Ønh r¨ng, ®êng kÝnh kÝ hiÖu lµ da.

Vßng ®¸y: lµ ®êng trßn ®i qua ®¸y r¨ng, ®êng kÝnh kÝ hiÖu lµ df.

Vßng chia: lµ ®êng trßn ®Ó tÝnh m«-®un cña b¸nh r¨ng, ®êng kÝnh kÝ hiÖu lµ

d.

Sè r¨ng: lµ sè r¨ng cña b¸nh r¨ng, kÝ hiÖu lµ Z.

Bíc r¨ng: lµ ®é dµi cung gi÷a hai r¨ng kÒ nhau tÝnh trªn vßng chia, bíc r¨ng

kÝ hiÖu lµ Pt.

Nh vËy ta cã:

Chu vi vßng chia b»ng: d = Pt Z.

Do ®ã: ZP

d t

H×nh 3.7: B¸nh r¨ng c«n

H×nh 3.8: Çc th«ng sè cña b¸nh r¨ng


M«-®un: lµ tØ sè

tP, kÝ hiÖu lµ m.

Ta cã: d = mZ.

M«-®un cµng lín th× b¸nh r¨ng cµng lín. Hai b¸nh r¨ng muèn ¨n khíp ®îc víi

nhau th× bíc r¨ng ph¶i b»ng nhau. Çc kÝch thíc cña b¸nh r¨ng ®Òu liªn quan ®Õn m«-

®un. Do ®ã m«-®un lµ th«ng sè quan träng cña b¸nh r¨ng. M«-®un cña b¸nh r¨ng ®îc

tiªu chuÈn ho¸ theo TCVN 2257 - 77.

ChiÒu cao r¨ng:

Lµ chiÒu cao tÝnh tõ ®¸y r¨ng ®Õn ®Ønh cao, kÝ hiÖu lµ h. ChiÒu cao r¨ng chia ra:

chiÒu cao ®Ønh r¨ng ha = m vµ chiÒu cao ®¸y r¨ng hf = 1,25m.ChiÒu cao ®Ønh r¨ng tÝnh tõ

vßng chia ®Õn vßng ®Ønh, ChiÒu cao ®¸y r¨ng tõ vßng ®¸y ®Õn vßng chia. Ta cã c«ng thøc

tÝnh ®êng kÝnh cña vßng ®¸y vµ vßng ®Ønh nh sau:

da = d = 2ha = mZ + 2m = m(Z + 2)

df = d – 2hf = mZ – 2,5m = m(Z - 2,5)

H×nh d¹ng cña r¨ng: (pr«fin) lµ ®êng cong, phÇn nhiÒu lµ ®êng th©n khai cña

h×nh trßn. V× kÕt cÊu cña b¸nh r¨ng phøc t¹p nªn b¸nh r¨ng ®îc vÏ theo quy íc cña

TCVN 13-78.

b. VÏ quy íc b¸nh r¨ng trô:

B¸nh r¨ng trô ®îc quy ®Þnh vÏ nh sau

§êng trßn vµ ®êng sinh mÆt ®Ønh r¨ng vÏ b»ng nÐt liÒn ®Ëm.

§êng trßn vµ ®êng sinh mÆt chia vÏ b»ng nÐt liÒn ®Ëm.

Kh«ng vÏ ®êng trßn vµ ®êng sinh mÆt ®¸y r¨ng.

Trong h×nh c¾t däc (mÆt ph¼ng c¾t chøa trôc cña b¸nh r¨ng) phÇn r¨ng ®îc quy

®Þnh kh«ng vÏ kÝ hiÖu vËt liÖu trªn mÆt c¾t, khi ®ã ®êng sinh cña d¸y r¨ng ®îc vÏ b»ng

nÐt liÒn ®Ëm.

Híng r¨ng nghiªng vµ ch÷ V ®îc vÏ b»ng ba nÐt liÒn m·nh.

Trªn h×nh chiÕu vu«ng gãc víi trôc cña b¸nh r¨ng, phÇn ¨n khíp cña b¸nh r¨ng

(cung trßn) ®îc vÏ b»ng nÐt liÒn ®Ëm. Trªn h×nh c¾t (mÆt ph¼ng c¾t chøa trôc cña b¸nh

r¨ng) quy ®Þnh r¨ng cña b¸nh chñ ®éng che khuÊt r¨ng cña b¸nh bÞ ®éng. Trªn b¶n vÏ chÕ

t¹o b¸nh r¨ng, ngoµi h×nh d¹ng kÝch thíc cña b¸nh r¨ng cßn cã mét b¶ng ghi nh÷ng

th«ng sè quan träng cña b¸nh r¨ng nh m«-®un, sè r¨ng, gãc nghiªng...

Çch vÏ quy íc b¸nh r¨ng nãn, b¸nh vÝt, thanh r¨ng nãn, b¸nh vÝt, thanh r¨ng

t¬ng tù nh çch vÏ quy íc b¸nh r¨ng trô.


H×nh 3.10: B¸nh r¨ng trô ¨n khíp

a) b) c)

H×nh 3.9: Çch vÏ quy íc b¸nh r¨ng

a) B¸nh r¨ng trô r¨ng th¼ng b) B¸nh r¨ng trô r¨ng nghiªng c) B¸nh r¨ng trô r¨ng ch÷ V


3.1.3. VÏ qui íc lß xo:

Lß xo lµ chi tiÕt dù tr÷ n¨ng lîng, dïng ®Ó gi¶m xãc, Ðp chÆt, ®o lùc, v.v…

(H×nh3.11)

Lß xo xo¾n èc h×nh thµnh theo ®êng xo¾n èc trô hay nãn. C¨n cø theo t¸c dông cña

lß xo, lß xo xo¾n èc ®îc chia ra çc lo¹i lß xo nÐn, lß xo xo¾n vµ lß xo kÐo. MÆt c¾t cña

®¸y lß xo lµ h×nh trßn, h×nh vu«ng hay h×nh ch÷ nhËt.

Lß xo cã kÕt cÊu phøc t¹p, nªn ®îc vÏ quy íc theo TCVN 14-78, t¬ng øng víi

ISO 2162: 1993 (xem b¶ng 3.1).

- H×nh chiÕu vµ h×nh c¾t cña lß xo xo¾n trô (hay nãn) trªn mÆt ph¼ng chiÕu song

song víi trôc cña lß xo, çc vßng xo¾n ®îc vÏ b»ng çc ®êng th¼ng thay cho ®êng

cong.

- §èi víi lß xo xo¾n trô (hay nãn) cã sè vßng xo¾n lín h¬n 4 th× quy ®Þnh chØ vÏ ë

mçi ®Çu lß xo mét hoÆc hai vßng xo¾n (trõ çc vßng t×), nh÷ng vßng xo¾n kh¸c ®îc vÏ

b»ng nÐt g¹ch chÊm qua t©m mÆt c¾t cña d©y trªn toµn bé chiÒu dµi vµ cho phÐp rót ng¾n

chiÒu dµi cña lß xo.

- Nh÷ng lß xo cã ®êng kÝnh hay chiÒu dµi d©y lß xo b»ng 2mm hay nhá h¬n th×

®îc vÏ b»ng nÐt liÒn ®Ëm, mÆt c¾t cña d©y lß xo ®îc t« ®en.

H×nh 3.11: Lß xo


B¶ng 3.1: Quy íc vÏ lß xo xo¾n


3.2. VÏ qui íc çc mèi ghÐp:

3.2.1. GhÐp b»ng ren:

GhÐp b»ng ren lµ lo¹i mèi ghÐp th¸o ®îc, dïng rÊt phæ biÕn trong çc m¸y mãc.

Mèi ghÐp b»ng ren gåm cã mèi ghÐp bu l«ng, mèi ghÐp vÝt cÊy, mèi ghÐp vÝt..v.v.

a. Mèi ghÐp bu l«ng:

Bu l«ng, ®ai èc vµ vßng ®Öm t¹o thµnh mét bé chi tiÕt xiÕt cña mèi ghÐp bu l«ng.

Chóng lµ nh÷ng chi tiÕt tiªu chuÈn vµ lÊy kÝch thíc ®êng kÝnh d cña bu l«ng lµm c¬ së

®Ó x¸c ®Þnh çc kÝch thíc kh¸c cña bé chi tÕt ghÐp ®ã. Trªn çc b¶n vÏ, mèi xiÕt bu l«ng

®îc vÏ ®¬n gi¶n, çc kÝch thíc cña mçi ghÐp ®îc tÝnh theo ®êng kÝnh d cña bu l«ng.

(H×nh 3.12).

b. Mèi ghÐp vÝt cÊy:

§«i víi nh÷ng chi tiÕt bÞ ghÐp cã ®é dµy qu¸ lín hoÆc v× mét lÝ do nµo ®ã kh«ng dïng

®îc mèi ghÐp bu l«ng, ngêi ta dïng mèi ghÐp vÝt cÊy. Trong mèi ghÐp vÝt cÊy, mét ®Çu

ren cña vÝt cÊy l¾p víi lç ren cña mét chi tiÕt bÞ ghÐp, cßn chi tiÕt bÞ ghÐp kia cã lç tr¬n

®îc lång vµo ®Çu kia cña vÝt cÊy. VÝt cÊy, ®ai èc vµ vßng ®Öm lµ bé chi tiÕt ghÐp cña mèi

ghÐp vÝt cÊy. KÝch thíc cña chóng ®îc x¸c ®Þnh theo ®êng kÝnh d cña vÝt cÊy. Trªn b¶n

Dv

d1 = 0,85d d0 =1,1d

D = 2d Dv = 2,2d

Hb = 0,7d Hb = 0,8d

S = 0,15d l0 = (1,5 2)d

a1, a2: chiÒu dµy cña chi tiÕt bÞ ghÐp.

k 0,25d.

L = a1 + a2+ S + H® + k

i 0

Hb

d0

d1

d

S

k

H®

a

2

a1

L

D

H×nh 3.12: Mèi ghÐp bul«ng


vÏ mèi ghÐp vÝt cÊy còng ®îc vÏ quy íc (H×nh3.13): C¨n cø theo vËt liÖu cña chi tiÕt bÞ

ghÐp cã lç ren mµ x¸c ®Þnh chiÒu dµi l1 cña vÝt cÊy.

NÕu chi tiÕt bÞ ghÐp b»ng thÐp th× lÊy chiÒu dµi l1 = d.

Çc kÝch thíc kh¸c ®îc tÝnh theo ®êng kÝnh d cña ren.

c. Mèi ghÐp vÝt:

Mèi ghÐp vÝt dïng cho nh÷ng chi tiÕt bÞ ghÐp chÞu lùc nhá. Trong mèi ghÐp vÝt, phÇn

ren vÝt l¾p víi chi tiÕt cã lç ren, cßn phÇn ®Çu vÝt Ðp chÆt chi tiÕt bÞ ghÐp kia mµ kh«ng cÇn

®Õn ®ai èc (H×nh 3.14)

Trong trêng hîp kh«ng cÇn thiÕt thÓ hiÖn râ mèi ghÐp, çc mèi ghÐp ë trªn ®îc vÏ

®¬n gi¶n nh (h×nh 3.15).

L1

S

k

H®

b

L

1 +

0.3

d

L d1

d

L1 +

0.5

d

H×nh 3.14: Mèi ghÐp vÝt

L0

H

a2

L

1 +

0.3

d L

d

L1 +

0.5

d

L1

H×nh 3.13: Mèi ghÐp vÝt cÊy


3.2.2. GhÐp b»ng then, then hoa, chèt:

GhÐp b»ng then, chèt lµ çc lo¹i l¾p ghÐp th¸o ®îc. Çc chi tiÕt ghÐp nh then,

chèt lµ nh÷ng chi tiÕt tiªu chuÈn; kÝch thíc cña chóng ®îc quy ®Þnh trong çc v¨n b¶n

tiªu chuÈn vµ ®îc x¸c ®Þnh theo ®êng kÝnh trôc vµ lç cña çc chi tiÕt bÞ ghÐp.

a) GhÐp b»ng then:

GhÐp b»ng then dïng ®Ó truyÒn m«men gi÷a çc trôc. Trong mèi ghÐp b»ng then,

hai chi tiÕt bÞ ghÐp ®Òu cã r·nh then vµ chóng ®îc ghÐp víi nhau b»ng then.

Then cã nhiÒu lo¹i, nhng thêng dïng cã then b»ng, then b¸n nguyÖt vµ then v¸t.

Then b»ng: Then b»ng cã lo¹i ®Çu trßn (B) vµ ®Çu vu«ng (A) (H×nh 3.16).

KÝch thíc cña then b»ng ®îc quy ®Þnh trong TCVN 2261-77. KÝ hiÖu cña then b»ng

gåm cã tªn gäi, çc kÝch thíc réng (b) cao (h) dµi (l) vµ sè hiÖu tiªu chuÈn cña then.

VÝ dô:

H×nh 3.16: Then b»ng

L

b

h

L

b

h

A B

H×nh 3.15: Çch vÏ ®¬n gi¶n çc mèi ghÐp


- Then b»ng A18 x 11 x 100 TCVN 2261-77.

- Then b»ng B18 x 11 x 100 TCVN 2261-77.

Çc kÝch thíc réng vµ cao cña then ®îc x¸c ®Þnh theo ®êng kÝnh cña trôc vµ lç

cña chi tiÕt bÞ ghÐp. ChiÒu dµi cña then ®îc x¸c ®Þnh theo chiÒu dµi lç, kÝch thíc mÆt c¾t

cña then vµ r·nh then quy ®Þnh trong TCVN 2261-77.

b) Then b¸n nguyÖt:

Ki hiÖu cña then b¸n nguyÖt gåm cã: tªn gäi, çc kÝch thíc réng cao vµ sè hiÖu

tiªu chuÈn cña then.

VÝ dô:

- Then b¸n nguyÖt 6 x 10 TCVN 4217 – 86.

Then b¸n nguyÖt cã chiÒu réng b = 6mm, chiÒu cao h =10mm

Then b¸n nguyÖt cã d¹ng h×nh b¸n nguyÖt, r·nh then trªn trôc còng cã d¹ng h×nh

b¸n nguyÖt, khi l¾p hai mÆt bªn vµ mÆt cong cña then lµ çc mÆt tiÕp xóc (H×nh 3.18,

3.19), kÝch thíc mÆt c¾t cña then vµ r·nh then quy ®Þnh trong TCVN 4217 – 86

H×nh 3.17: KÝch thíc mÆt c¾t cña then vµ r·nh then

b

l

D

D+

t 1

D-t

h

l

h

b

H×nh 3.18: Then b¸n nguyÖt

H×nh 3.19: KÝch thíc mÆt c¾t cña then vµ r·nh then b¸n nguyÖt

b

l

D

D+

t 1

D-t

h


c) GhÐp b»ng then hoa:

Ph©n lo¹i: Mèi ghÐp then hoa gåm ba lo¹i:

- Mèi ghÐp then hoa th¼ng: pr«fin r¨ng h×nh ch÷ nhËt .

- Mèi ghÐp then hoa th©n khai: pr«fin r¨ng d¹ng th©n khai.

- Mèi ghÐp then hoa tam gi¸c: pr«fin r¨ng h×nh tam gi¸c.

Pr«fin gèc, th«ng sè vµ çc kÝch thíc c¬ b¶n çc mèi ghÐp then hoa trªn ®· ®îc

tiªu chuÈn hãa.

KÝch thíc danh nghÜa cña mèi ghÐp then hoa th¼ng gåm cã sè r¨ng z, ®êng kÝnh trong d

vµ ®êng kinh ngoµi D (H×nh 3.20)

d) GhÐp b»ng chèt:

Chèt dïng ®Ó l¾p ghÐp hay ®Þnh vÞ çc chi tiÕt víi nhau nh h×nh vÏ . Chèt gåm hai

lo¹i: chèt trô vµ chèt c«n. Chèt c«n cã ®é c«n 1: 50. §êng kÝnh chèt trô vµ ®êng kÝnh

chèt c«n lµ kÝch thíc danh nghÜa cña chèt.

Chèt lµ chi tiÕt tiªu chuÈn, kÝch thíc cña chóng ®îc quy ®Þnh trong TCVN 2041 -

86 vµ TCVN 2042 – 86.

D

d

D

d

D

d

a)

c)

b)

H×nh 3.20: §êng kÝnh trong d vµ ®êng kÝnh ngoµi D cña then hoa

a) §Þnh t©m theo ®êng kÝnh ngoµi D. b) §Þnh t©m theo ®êng kÝnh trong d. c) §Þnh t©m theo mÆt bªn b.


3.2.3. GhÐp b»ng ®inh t¸n:

Mèi ghÐp ®inh t¸n lµ mèi ghÐp kh«ng th¸o ®îc, dïng ®Ó ghÐp çc tÊm kim lo¹i cã

h×nh d¹ng vµ kÕt cÊu kh¸c nhau, nhÊt lµ trong çc bé phËn bÞ chÊn ®éng m¹nh nh çc bé

phËn cña cÇu, vá m¸y bay ..v.v..

a) Çc lo¹i ®inh t¸n:

§inh t¸n thuêng dïng cã 3 lo¹i (H×nh 3.23): §inh t¸n mò chám cÇu, ®inh t¸n mò nöa

ch×m, vµ ®inh t¸n mò ch×m, kÝch thíc cña çc lo¹i ®inh t¸n ®îc quy ®Þnh trong:

TCVN 281 – 86 ®Õn TCVN 290 - 86.

Khi t¸n ®inh, ngêi ta luån ®inh t¸n qua çc lç cña chi tiÕt bÞ ghÐp vµ ®Æt mò ®inh lªn

cèi, sau ®ã dïng bóa tay hay bóa m¸y t¸n ®Çu kia cña ®inh.

b) Çch vÏ ®inh t¸n theo quy íc:

- Mèi ghÐp ®inh t¸n ®îc vÏ theo quy íc cña TCVN 4179 – 85

- NÕu trong nh÷ng mèi ghÐp ®inh t¸n cã nhiÒu mèi ghÐp cïng lo¹i th× cho phÐp biÓu

diÔn ®¬n gi¶n mét vµi mèi ghÐp, çc mèi ghÐp cßn l¹i ®îc ®¸nh dÊu vÞ trÝ b»ng ®êng trôc

vµ ®êng t©m (H×nh 3.24).

d1

c x 450 d

l

H×nh 3.21: Chèt trô

d

l

cx450 cx450

H×nh 3.22: Chèt c«n

1:50

l h

d

D

r

R

D

h l

d

m

R

H×nh 3.23: Çc lo¹i ®inh t¸n

D

h l

d


3.2.4. GhÐp b»ng hµn:

GhÐp b»ng hµn lµ mèi ghÐp kh«ng th¸o ®îc. Muèn th¸o rêi çc chi tiÕt ghÐp, ta

ph¶i ph¸ vì mèi hµn ®ã. V× khi hµn ngêi ta dïng ph¬ng ph¸p lµm nãng ch¶y côc bé kim

lo¹i ®Ó dÝnh kÕt çc chi tiÕt l¹i víi nhau.

a) Ph©n lo¹i mèi hµn:

C¨n cø theo çch ghÐp çc chi tiÕt hµn, ngêi ta chia mèi hµn ra lµm 4 lo¹i (H×nh

3.25).

b) KÝ hiÖu quy íc cña mèi hµn:

H×nh 3.24: BiÓu diÔn mèi ghÐp ®inh t¸n

H×nh 3.25: Çc lo¹i mèi hµn

a) Mèi hµn ghÐp ®èi ®Ønh, kÝ hiÖu §. b) Mèi hµn ghÐp ch÷ T, kÝ hiÖuT.

c) Mèi hµn ghÐp gãc, kÝ hiÖu G d) Mèi hµn ghÐp chËp, kÝ hiÖu C


C¨n cø theo h×nh d¹ng mÐp v¸t cña ®Çu chi tiÕt ®· chuÈn bÞ ®Ó hµn, ngêi ta chia ra

nhiÒu kiÓu mèi hµn kh¸c nhau. KiÓu mèi hµn ®îc kÝ hiÖu b»ng ch÷ sè vµ b»ng dÊu quy

íc.

Çc kiÓu mèi hµn vµ kÝch thíc c¬ b¶n cña mèi hµn ®· ®îc quy ®Þnh trong çc tiªu

chuÈn vÒ mèi hµn.

Khi cÇn biÓu diÔn h×nh d¹ng vµ kÝch thíc cña mèi hµn th× trªn mÆt c¾t, ®êng bao

mèi hµn ®îc vÏ b»ng nÐt liÒn ®Ëm vµ vÏ mÐp v¸t ®Çu c¾t chi tiÕt ®îc vÏ b»ng nÐt liÒn

m¶nh (H×nh 3.26).

KÝ hiÖu quy íc vÒ mèi hµn gåm cã: KÝ hiÖu b»ng ch÷ vÒ lo¹i hµn, kÝ hiÖu b»ng h×nh

vÏ vÒ kiÓu mèi hµn, kÝch thíc mÆt c¾t mèi hµn, chiÒu dµi mèi hµn, kÝ hiÖu phô ®Æc trng

cho vÞ trÝ cña mèi hµn vµ vÞ trÝ t¬ng quan cña mèi hµn (H×nh 3.27).

c) Çch ghi kÝ hiÖu cña mèi hµn:

KÝ hiÖu quy íc cña mèi hµn ®îc ghi trªn b¶n vÏ trong mét tr×nh tù nhÊt ®Þnh vµ ghi

trªn gi¸ ngang cña ®êng giãng ®èi víi mèi hµn thÊy vµ ghi díi gi¸ ngang ®èi víi mèi hµn

khuÊt, cuèi ®êng giãng cã nöa mòi tªn chØ vµo vÞ trÝ cña mèi hµn (H×nh 3.28).

KÝ hiÖu quy íc çc mèi hµn ®îc quy ®Þnh theo TCVN 3746 – 83.

g

g

K

K

g

H×nh 3.26: MÆt c¾t mèi hµn

H×nh 3.27: KÝ hiÖu quy íc mèi hµn

C2- 6 - 100/200 C2- 6 - 100/200


Díi ®©y lµ vÝ dô vÒ çch ghi kÝ hiÖu mèi hµn. (H×nh 3.28) lµ mèi hµn ghÐp chËp cã kÝ

hiÖu:

- C2: KiÓu mèi hµn ghÐp chËp kh«ng v¸t ®Çu hai phÝa.

- 6: ChiÒu cao mèi hµn 6mm

- 100: mèi hµn ®øt qu¶ng, chiÒu dµi mçi qu¶ng 100mm vµ kho¶ng çch gi÷a çc

qu·ng lµ 200mm.

- : hµn theo ®êng bao hë.

3.3. Dung sai l¾p ghÐp:

3.3.1. Dung sai:

C¬ së ®Ó x¸c ®Þnh ®é lín cña chi tiÕt lµ çc sè ®o kÝch thíc. C¬ së x¸c ®Þnh ®é

chÝnh x¸c cña chi tiÕt khi chÕ t¹o lµ çc dung sai cña kÝch thíc. Chóng ®îc thÓ hiÖn trªn

b¶n vÏ chi tiÕt, ngêi c«ng nh©n c¨n cø theo ®ã ®Ó chÕ t¹o vµ kiÓm tra.

a) Kh¸i niÖm vÒ dung sai:

Trong thùc tÕ s¶n xuÊt, do nhiÒu nguyªn nh©n kh¸c nhau nh ®é chÝnh x¸c cña m¸y

c«ng cô, tr×nh ®é cña c«ng nh©n, kü thuËt ®o lêng .v..v. ®a ®Õn kÝch thíc cña chi tiÕt

®îc chÕ t¹o kh«ng ®¹t ®Õn møc ®é chÝnh x¸c tuyÖt ®èi. V× vËy, c¨n cø theo chøc n¨ng

cña chi tiÕt vµ trªn c¬ së ®¶m b¶o yªu cÇu kü thuËt, ngêi ta quy ®Þnh ph¹m vi sai sè cho

phÐp nhÊt ®Þnh ®èi víi çc chi tiÕt. Ph¹m vi sai sè cho phÐp ®o gäi lµ dung sai.

Khi thiÕt kÕ, kÝch thíc cña chi tiÕt ®îc x¸c ®Þnh theo tÝnh to¸n dïng ®Ó x¸c ®Þnh çc

kÝch thíc giíi g¹n vµ tÝnh sai lÖch, gäi lµ kÝch thíc danh nghÜa. KÝ hiÖu kÝch thíc danh

nghÜa cña lç lµ D, cña trôc lµ d (H×nh 3.28).

b) Çch ghi sai lÖch giíi h¹n kÝch thíc:

TCVN 5706 : 1993 Quy t¾c ghi sai lÖch giíi h¹n kÝch thíc quy ®Þnh çch ghi dung

sai kÝch thíc dµi vµ kÝch thíc gãc trªn b¶n vÏ kü thuËt. Tiªu chuÈn nµy phï hîp víi tiªu

chuÈn quèc tÕ ISO 406 : 1987 Çch ghi dung sai kÝch thíc dµi vµ kÝch thíc gãc.

- Sai lÖch ghi kÌm theo kÝch thíc danh nghÜa cã ®¬n vÞ ®o lµ milimÐt.

C2- 6 - 100/200

H×nh 3.28: Dung sai trôc vµ lç

§êng kh«ng

Trôc Lç D

ITD

ES

EI

Dm

in

Dm

ax

dm

in

dm

ax

ei

ITd

es


- Sai lÖch trªn ghi ë phÝa trªn kÝch thíc danh nghÜa, Sai lÖch díi ghi ë phÝa díi

kÝch thíc danh nghÜa víi khæ ch÷ b»ng hoÆc bÐ h¬n khæ ch÷ kÝch thíc danh nghÜa. VÝ

dô: 2,0

1,055

- NÕu trÞ sè sai lÖch trªn vµ sai lÖch díi ®èi xøng nhau th× ghi cïng mét khæ ch÷

víi kÝch thíc danh nghÜa. VÝ dô: 2,040

- NÕu trÞ sè sai lÖch trªn hoÆc sai lÖch díi b»ng kh«ng th× ghi sè 0. VÝ dô:

2,0

0

0

2,0 70;50

- Cho phÐp kh«ng ghi trÞ sè sai lÖch b»ng 0. VÝ dô: 2,0

2,0 70;50

3.3.2. CÊp chÝnh x¸c:

Dung sai ®Æc trng cho møc ®é chÝnh x¸c cña kÝch thíc, cïng mét kÝch thíc danh

nghÜa, nÕu trÞ sè dung sai cµng bÐ th× ®é chÝnh x¸c cµng cao.

CÊp chÝnh x¸c lµ tËp hîp çc dung sai t¬ng øng víi mét møc chÝnh x¸c nh nhau

®èi víi tÊt c¶ çc kÝch thíc danh nghÜa.

TCVN 2244 – 91 quy ®Þnh 20 cÊp chÝnh x¸c theo thø tù ®é chÝnh x¸c gi¶m dÇn: 01; 1;

2; 3; 4; …18. Çc cÊp chÝnh x¸c tõ 01 ®Õn 5 dïng cho calÝp, dông cô ®o, çc cÊp chÝnh

x¸c tõ 6 ®Õn 11 dïng cho kÝch thíc l¾p cña çc mèi ghÐp, çc cÊp chÝnh x¸c tõ 12 ®Õn

18 dïng cho kÝch thíc tù do. Dung sai cã trÞ sè phô thuéc vµo kÝch thíc danh nghÜa vµ

®îc kÝ hiÖu bëi çc ch÷ sè cña cÊp chÝnh x¸c

Dung sai cã trÞ sè phô thuéc vµo kÝch thíc danh nghÜa vµ ®îc kÝ hiÖu bëi çc ch÷

sè cña cÊp chÝnh x¸c.

VÝ dô: IT01; IT0; IT1… IT18.

Díi ®©y lµ trÞ sè dung sai tÝnh b»ng micr«mÐt ( m ) cho çc kÝch thíc tõ 3 ®Õn

500mm vµ tõ cÊp chÝnh x¸c tõ 5 ®Õn 11 (b¶ng 3.2)

B¶ng 3.2: TrÞ sè dung sai (m)

Kho¶ng

kÝch thíc

CÊp chÝnh x¸c

5 6 7 8 9 10 11

§Õn 3 4 6 10 14 25 40 60

Trªn 3 ®Õn 6 5 8 12 18 30 48 75

Trªn 6 10 6 9 15 22 36 58 90

Trªn 10 18 8 11 18 27 43 70 110

Trªn 18 30 9 13 21 33 52 84 130

Trªn 30 50 11 16 25 39 62 100 160

Trªn 50 80 13 19 30 46 74 120 190

Trªn 80 120 15 22 35 54 87 140 220

Trªn 120 180 18 25 40 63 100 160 250


Trªn 180 250 20 29 46 72 115 185 290

Trªn 250 315 23 32 52 81 130 210 320

Trªn 315 400 25 36 57 89 140 230 360

Trªn 400 500 27 40 63 97 155 250 400

3.3.3. L¾p ghÐp:

Hai chi tiÕt l¾p víi nhau t¹o thµnh mét mèi ghÐp nh trôc l¾p víi lç, bu l«ng l¾p víi

®ai èc...Trong mét mèi ghÐp, chi tiÕt ngoµi cã mÆt bao, chi tiÕt ë trong cã mÆt bÞ bao. MÆt

bao cã tªn chung gäi lµ lç, mÆt bÞ bao cã tªn chung gäi lµ trôc. Lç vµ trôc cã chung mét

kÝch thíc danh nghÜa, gäi lµ kÝch thíc danh nghÜa cña mèi ghÐp. HiÖu gi÷a kÝch thíc

thùc cña lç vµ trôc thÓ hiÖn ®Æc tÝnh l¾p ghÐp. NÕu kÝch thíc thùc cña lç lín h¬n kÝch

thíc thùc cña trôc th× gi÷a trôc vµ lç cã ®é hë, kÝ hiÖu ®é hë lµ S. NÕu kÝch thíc thùc cña

trôc lín h¬n kÝch thíc thùc cña lç th× gi÷a trôc vµ lç cã ®é d«i, kÝ hiÖu ®é hë lµ N.

L¾p ghÐp ®îc x¸c ®Þnh bëi trÞ sè ®é hë hoÆc ®é d«i.

Tuú theo sù ph©n bè cña miÒn dung sai cña lç vµ trôc. TCVN 2244 - 91 chia ra 3

nhãm l¾p ghÐp.

a) L¾p ghÐp cã ®é hë:

MiÒn dung sai cña lç bè trÝ trªn miÒn dung sai cña trôc.

b) L¾p ghÐp cã ®é d«i:

MiÒn dung sai cña lç bè trÝ díi miÒn dung sai cña trôc.

H×nh 3.29: L¾p ghÐp cã ®é hë

§êng kh«ng

Trôc Lç

D

§é h

ë lí

n n

hÊ

t S

ma

x

§é h

ë b

Ð n

hÊ

t S

min

TD

Td

KÝc

h t

híc

danh n

ghÜa

D=

d

§êng kh«ng

Trôc Lç D

§é d

«i lí

n n

hÊ

t N

ma

x

§é

d«

i b

Ð n

hÊ

t N

min

TD

Td

KÝc

h t

híc

danh n

ghÜa

D=

d

H×nh 3.30: L¾p ghÐp cã ®é d«i


c) L¾p ghÐp trung gian:

Lo¹i l¾p ghÐp cã thÓ cã ®é hë hoÆc ®é d«i, miÒn dung sai cña lç vµ trôc cã thÓ giao

nhau tõng phÇn hoÆc toµn phÇn.

Çc kiÓu l¾p ghÐp ®îc thùc hiÖn mét trong hai hÖ thèng.

L¾p ghÐp trong hÖ thèng lç:

L¾p ghÐp trong ®ã hë vµ ®é d«i kh¸c nhau cã ®îc b»ng çch ghÐp çc trôc cã

miÒn dung sai kh¸c nhau víi lç c¬ b¶n.

L¾p ghÐp trong hÖ thèng trôc: l¾p ghÐp trong ®ã hë vµ ®é d«i kh¸c nhau cã

®îc b»ng çch ghÐp çc lç cã miÒn dung sai kh¸c nhau víi trôc c¬ b¶n. (H×nh 3.33)

§êng kh«ng

Trôc Lç

§é

hë

lí

n n

hÊ

t S

ma

x

§é

d«

i lí

n n

hÊ

t N

ma

x

Çc kiÓu l¾p ghÐp trung gian

KÝc

h t

híc

danh n

ghÜa

H×nh 3.31: L¾p ghÐp trung gian

1 2 3

§êng kh«ng

Trôc

dm

axx =

d

dm

in

TD

Lç Lç

Td

H×nh 3.32: L¾p ghÐp trong hÖ thèng lç

§êng kh«ng

Trôc Lç Dm

axx

Dm

in=

D

L¾p cã ®é hë

Td

Trôc Trôc

L¾p trung gian L¾p cã ®é d«i

TD


3.4. Ph©n tÝch b¶n vÏ chi tiÕt:

B¶n vÏ chi tiÕt: gåm cã h×nh vÏ cña chi tiÕt vµ nh÷ng sè liÖu chi tiÕt cÇn thiÕt ®Ó chÕ

t¹o vµ kiÓm tra. B¶n vÏ chi tiÕt bao gåm:

- Çc h×nh biÓu diÔn (h×nh chiÕu, h×nh c¾t, mÆt c¾t ...) thÓ hiÖn h×nh d¹ng vµ cÊu t¹o

cña chi tiÕt.

- Çc kÝch thíc cÇn cho viÖc chÕ t¹o vµ kiÓm tra chi tiÕt thÓ hiÖn h×nh d¹ng vµ cÊu

t¹o chi tiÕt.

- Çc yªu cÇu kü thuËt nh ®é nh½n bÒ mÆt, ®é sai lÖch vÒ h×nh d¹ng vµ vÞ trÝ çc bÒ

mÆt cña chi tiÕt, yªu cÇu vÒ nhiÖt luyÖn, nh÷ng chØ dÉn vÒ c«ng nghÖ…., thÓ hiÖn chÊt

lîng cña chi tiÕt.

- Nh÷ng néi dung liªn quan ®Õn viÖc qu¶n lý b¶n vÏ nh tªn gäi chi tiÕt, vËt liÖu, kÝ

hiÖu b¶n vÏ, hä vµ tªn, ch÷ ký cña nh÷ng ngêi cã tr¸ch nhiÖm ®èi víi b¶n vÏ.

3.4.1. H×nh biÓu diÔn cña chi tiÕt.

H×nh biÓu diÔn cña chi tiÕt gåm cã h×nh chiÕu h×nh c¾t, mÆt c¾t, h×nh trÝch. Tïy theo

®Æc ®iÓm vÒ h×nh d¹ng vµ cÊu t¹o cña tõng chi tiÕt, ngêi vÏ sÏ chän çc lo¹i h×nh biÓu

diÔn thÝch hîp sao cho víi sè lîng h×nh biÓu diÔn Ýt mµ thÓ hiÖn ®Çy ®ñ h×nh d¹ng vµ cÊu

t¹o cña chi tiÕt, ®ång thêi cã lîi cho viÖc bè trÝ b¶n vÏ.

Trong mét b¶n vÏ, h×nh chiÕu tõ tríc hay h×nh c¾t ®øng lµ h×nh biÓu diÔn chÝnh cña

chi tiÕt. H×nh biÓu diÔn ®ã diÔn t¶ nhiÒu nhÊt çc ®Æc ®iÓm vÒ h×nh d¹ng vµ kÝch thíc cña

b¶n vÏ, ®ång thêi ph¶n ¸nh ®îc vÞ trÝ lµm viÖc cña chi tiÕt hay vÞ trÝ gia c«ng cña chi tiÕt.

VÝ dô, èng (H×nh 3.34), lµ chi tiÕt trßn xoay gåm çc phÇn h×nh trô cã ®êng kÝnh

kh¸c nhau t¹o thµnh. èng ®îc gia c«ng trªn m¸y tiÖn, nªn chi tiÕt ®îc ®Æt n»m ngang.

H×nh c¾t ®øng thÓ hiÖn râ h×nh d¹ng bªn trong vµ bªn ngoµi.

H×nh C¾t A – A thÓ hiÖn ®é s©u cña lç 12, phÇn v¸t ph¼ng ®Çu lç ren M20 vµ vÞ trÝ

cña t¸m lç 15 ë mÆt ®Çu èng. MÆt c¾t B-B thÓ hiÖn phÇn v¸t ph¼ng ®Çu lç ren M16.


H×nh trÝch I cã tØ lÖ 2: 1, thÓ hiÖn h×nh d¹ng vµ kÝch thíc cña r·nh tho¸t dao phÇn

cuèi ren.

Ngoµi çc bÒ mÆt cã ®é nh¸m ghi trªn h×nh vÏ, çc mÆt cßn l¹i cã ®é nh¸m gièng

nhau ®îc ghi chung ë gãc ph¶i b¶n vÏ Rz 40.

Díi ®©y tr×nh bµy mét sè quy íc vÏ ®¬n gi¶n ®îc quy ®Þnh trong TCVN 8-34:

2002 (ISO 128-34: 2001).

- NÕu trªn mét h×nh biÓu diÔn cã mét sè phÇn tö gièng nhau vµ ph©n bè ®Òu, vÝ dô: lç

cña mÆt bÝch, r¨ng cña b¸nh r¨ng v.v..th× chØ vÏ vµi, çc phÇn tö cßn l¹i ®îc vÏ ®¬n gi¶n

hay vÏ theo quy íc (H×nh 3.35).

- Cho phÐp vÏ ®¬n gi¶n giao tuyÕn cña çc mÆt. Khi kh«ng ®ßi hái khi kh«ng ®ßi hái

vÏ chÝnh x¸c.

H×nh 3.34: B¶n vÏ chi tiÕt èng

R2,5

12,5 18,

5

4 9

2,2

)1:2(

I

255

A

A

40

75 155

45

B

B I

M48x

2

12

2x450 35

60

120

20

15 80

7 5

Rz20

2

2

Rz20

2x450

8 lç

15

5 5

3 5

95

A-

A

140

6

5

5

6 0

1,6

x4

50

M16

70

B-B

M20

èng

Tê Sè tê 1 ThÐp

C45

S.® S.lg

Tê Sè liÖu

Ch÷ ký

Ngµy

Kh.l¬ng

Tû lÖ


§êng biÓu diÔn phÇn chuyÓn tiÕp gi÷a hai mÆt cã thÓ vÏ theo quy íc bµng nÐt

m¶nh hoÆc kh«ng vÏ nÕu ®êng ®ã kh«ng râ rÖt.

3.4.2. Çch ®äc vµ ph©n tÝch b¶n vÏ chi tiÕt:

§èi víi b¶n vÏ chi tiÕt, khi ®äc cÇn n¾m râ çc yªu cÇu sau:

- HiÓu râ tªn gäi, vËt liÖu, c«ng dông cña chi tiÕt.

- H×nh dung ®óng h×nh d¹ng vµ kÕt cÊu cña chi tiÕt.

- HiÓu râ ®é lín vµ ý nghÜa cña çc kÝch thíc.

- HiÓu râ ®îc néi dung çc kÝ hiÖu, çc yªu cÇu kü thuËt ghi trªn b¶n vÏ. Khi ®äc

ta thêng theo tuÇn tù sau:

Tríc hÕt ®äc néi dung ghi trong khung tªn ®Ó hiÓu râ tªn gäi cña chi tiÕt, vËt liÖu,

tØ lÖ cña b¶n vÏ,…®Ó cã kh¸i niÖm s¬ bé vÒ h×nh d¹ng c«ng dông cña chi tiÕt.

®äc çc h×nh biÓu diÔn cña b¶n vÏ, hiÓu râ tªn gäi cña çc h×nh biÓu diÔn, mèi

quan hÖ gi÷a çc h×nh biÓu diÔn ®ã, biÕt ph¬ng chiÕu vµ vÞ trÝ çc mÆt ph¼ng c¾t, cña çc

h×nh c¾t vµ mÆt c¾t. Dïng ph¬ng ph¸p ph©n tÝch h×nh d¹ng cña çc vËt thÓ ®Ó h×nh dung

tõng bé phËn vµ ®i ®Õn h×nh dung toµn bé h×nh d¹ng cña chi tiÕt.

§äc çc kÝch thíc: ph©n tÝch tõng kÝch thíc, hiÓu râ ý nghÜa cña nã. Dïng

ph¬ng ph¸p ph©n tÝch h×nh d¹ng ®Ó x¸c ®Þnh çc kÝch thíc ®Þnh h×nh vµ kÝch thíc ®Þnh

vÞ, tõ ®ã cµng hiÓu râ çc kÕt cÊu, ®é lín cña chi tiÕt.

§äc çc kÝ hiÖu: çc dÊu vµ çc yÕu cÇu kü thuËt, hiÓu râ ý nghÜa sai lÖch giíi h¹n

kÝch thíc, ®é nh¨n çc bÒ mÆt… Tõ ®ã hiÓu râ chÊt lîng, c«ng dông cña tõng bÒ mÆt chi

tiÕt vµ ph¬ng gia c«ng çc bÒ mÆt ®ã.

Tæng kÕt: sau khi ®äc tÊt c¶ çc néi dung cña b¶n vÏ cÇn tæng kÕt l¹i ®Ó cã kh¸i

niÖm ®Çy ®ñ vÒ chi tiÕt vµ hiÓu mét çch toµn diÖn b¶n vÏ ®· ®äc.

3.5. Ph©n tÝch b¶n vÏ l¾p:

B¶n vÏ l¾p bao gåm çc h×nh biÓu diÔn thÓ hiÖn h×nh d¹ng vµ kÕt cÊu cña nhãm bé

phËn hay s¶n phÈm vµ nh÷ng sè liÖu cÇn thiÕt ®Ó l¾p r¸p vµ kiÓm tra.

B¶n vÏ l¾p lµ tµi liÖu kü thuËt chñ yÕu cña nhãm, bé phËn hay s¶n phÈm dïng trong

thiÕt kÕ, chÕ t¹o vµ sö dông.B¶n vÏ l¾p bao gåm çc néi dung sau:

H×nh 3.35: VÏ quy íc çc phÇn tö gièng nhau


3.5.1. H×nh biÓu diÔn:

Çc h×nh biÓu diÔn cña b¶n vÏ l¾p thÓ hiÖn ®Çy ®ñ h×nh d¹ng dÕt cÊu cña bé phËn

l¾p, vÞ trÝ t¬ng ®èi vµ quan hÖ l¾p r¸p gi÷a çc chi tiÕt trong bé phËn l¾p.

H×nh 3.36: B¶n vÏ l¾p Van


H×nh 3.36 lµ b¶n vÏ l¾p cña van gåm ba h×nh biÓu diÔn c¬ b¶n vµ mét h×nh chiÕu

riªng phÇn.

H×nh c¾t ®øng lµ h×nh biÓu diÔn chÝnh cña b¶n vÏ, nã thÓ hiÖn hÇu hÕt h×nh d¹ng vµ

kÕt cÊu cña van níc. MÆt ph¼ng c¾t lµ mÆt ph¼ng song song víi mÆt ph¼ng h×nh chiÕu

®øng c¾t qua tÊt c¶ çc chi tiÕt cña van. Qua h×nh c¾t ®øng sÏ thÊy th©n van 1 ®Æt n»m

ngang vµ l¾p víi n¾p van 6 b»ng ren. Trôc 10 vµ phÇn díi trôc van l¾p nót van 3. bé phËn

chÌn gåm miÕng chÌn 7, èng chÌn 9 vµ ®ai èc 8 ®îc l¾p ë phÇn ®Çu n¾p van.

ë vÞ trÝ h×nh chiÕu c¹nh lµ h×nh c¾t kÕt hîp víi h×nh chiÕu, thÓ hiÖn h×nh d¹ng bªn

ngoµi cña th©n van ®é dµy cña thµnh van.

H×nh chiÕu b»ng thÓ hiÖn mÆt trªn cña van, h×nh d¹ng ®Çu trôc van, n¾p van... H×nh

chiÕu b»ng kh«ng vÏ tay vÆn. H×nh chiÕu b»ng cña tay vÆn ®îc vÏ riªng ë ngoµi.

* KÝch thíc:

Çc kÝch thíc ghi trªn b¶n vÏ l¾p lµ nh÷ng kÝch thíc cÇn cho viÖc l¾p r¸p vµ kiÓm

tra, bao gåm:

KÝch thíc quy çch thÓ hiÖn ®Æc tÝnh c¬ b¶n cña bé phËn l¾p, vÝ dô kÝch thíc cña

æ trôc, kÝch thíc G2

11 cña van x¸c ®Þnh lu lîng chÊt láng ch¶y qua van.

- KÝch thíc khu«n khæ lµ kÝch thíc ba chiÒu cña bé phËn l¾p, nã x¸c ®Þnh ®é lín

cña bé phËn l¾p, vÝ dô kÝch thíc 145, 196, 100, x¸c ®Þnh ba chiÒu dµi, cao rén cña van.

- KÝch thíc l¾p r¸p lµ kÝch thíc thÓ hiÖn quan hÖ l¾p r¸p gi÷a çc chi tiÕt trong bé

phËn l¾p, bao gåm çc kÝch thíc cña bÒ mÆt tiÕp xóc, çc kÝch thíc x¸c ®inh vÞ trÝ t¬ng

®èi gi÷a çc chi tiÕt, kÝch thíc l¾p r¸p thêng kÌm theo kÝ hiÖu dung sai. VÝ dô: çc kÝch

thíc 13, G4

3, G

4

31 , M18, 50 trong b¶n vÏ van lµ çc kÝch thíc l¾p r¸p.

- KÝch thíc l¾p ®Æt lµ kÝch thíc thÓ hiÖn quan hÖ gi÷a çc bé phËn l¾p r¸p nµy víi

bé phËn l¾p r¸p kh¸c, thêng lµ kÝch thíc cña çc mÆt bÝch, bÖ m¸y .v.v…

VÝ dô: kÝch thíc G2

11 lµ kÝch thíc quy çch cña van, ®ång thêi lµ kÝch thíc l¾p ®Æt

cña van. Van sÏ l¾p víi ®êng èng theo kÝch thíc G2

11 .

Ngoµi ra cßn cã mét sè kÝch thíc quan träng cña çc chi tiÕt ®îc x¸c ®Þnh trong

qu¸ tr×nh thiÕt kÕ nh kÝch thíc 37, kÝch thíc 172 196 biÓu thÞ ph¹m vi ho¹t ®éng cña

trôc van.

3.5.2. Yªu cÇu kü thuËt:


Bao gåm nh÷ng chØ dÉn vÒ ®Æc tÝnh l¾p ghÐp, ph¬ng ph¸p l¾p ghÐp, nh÷ng th«ng

sè thÓ hiÖn cÊu t¹o vµ çch lµm viÖc cña bé phËn l¾p, ®iÒu kiÖn nghiÖm thu vµ quy t¾c sö

dông.

3.5.3. B¶ng kª:

B¶ng kª lµ tµi liÖu kü thuËt quan träng cña bé phËn l¾p kÌm theo b¶n vÏ l¾p ®Ó bæ

sung cho çc h×nh biÓu diÔn. B¶ng kª bao gåm kÝ hiÖu vµ tªn gäi çc chi tiÕt. Sè lîng vµ

tªn gäi cña chi tiÕt, nh÷ng chØ dÉn kh¸c cña chi tiÕt nh m«-®un, sè r¨ng cña b¸nh r¨ng, sè

hiÖu tiªu chuÈn vµ çc kÝch thíc c¬ b¶n cña çc chi tiÕt tiªu chuÈn.

3.5.4. Khung tªn:

Bao gåm tªn gäi cña bé phËn l¾p, kÝ hiÖu b¶n vÏ, tØ lÖ, hä tªn vµ chøc tr¸ch cña

nh÷ng ngêi cã tr¸ch nhiÖm ®èi víi b¶n vÏ.

3.5.5. Çch ®äc b¶n vÏ l¾p:

Trong s¶n xuÊt, ngêi ta lÊy b¶n vÏ lµm c¨n cø ®Ó tiÕn hµnh chÕ t¹o, l¾p r¸p kiÓm

tra, vËn hµnh vµ s÷a ch÷a, dïng ®Ó nghiªn cøu c¶i tiÕn kü thuËt.v.v..v× vËy ®äc b¶n vÏ cã

tÇm quan träng ®èi víi häc tËp còng nh ®èi víi s¶n xuÊt. §äc vµ ph©n tÝch b¶n vÏ l¾p

thêng theo tr×nh tù sau:

a. T×m hiÓu chung:

Tríc hÕt ®äc néi dung khung tªn, çc yªu cÇu kü thuËt, phÇn thuyÕt minh ®Ó bíc

®Çu cã kh¸i niÖm s¬ bé vÒ nguyªn lý lµm viÖc vµ c«ng dông cña bé phËn l¾p.


b. Ph©n tÝch h×nh biÓu diÔn:

§äc çc h×nh biÓu diÔn cña b¶n vÏ, hiÓu râ ph¬ng ph¸p biÓu diÔn vµ néi dung biÓu

diÔn. HiÓu râ tªn gäi cña tõng h×nh biÓu diÔn, vÞ trÝ çc mÆt ph¼ng c¾t, cña çc h×nh c¾t vµ

mÆt c¾t, ph¬ng chiÕu cña çc h×nh chiÕu phô vµ h×nh chiÕu riªng phÇn còng nh sù liªn

hÖ gi÷a çc h×nh biÓu diÔn. Sau khi ®äc çc h×nh biÓu diÔn ta cã thÓ h×nh dung ®îc h×nh

d¹ng cña bé phËn l¾p.

c. Ph©n tÝch çc chi tiÕt.

LÇn lît ph©n tÝch tõng chi tiÕt. C¨n cø theo sè vÞ trÝ trong b¶ng kÝch thíc ®Ó ®èi

chiÕu víi sè vÞ trÝ ë trªn çc h×nh biÓu diÔn vµ dùa vµo çc kÝ hiÖu gièng nhau trªn mÆt c¾t

®Ó x¸c ®Þnh ph¹m vi cña tõng chi tiÕt ë trªn çc h×nh biÓu diÔn.

d. Tæng hîp:

Sau khi ®· ph©n tÝch çc h×nh biÓu diÔn, ph©n tÝch tõng chi tiÕt, cÇn tæng hîp l¹i ®Ó

hiÓu mét çch ®Çy ®ñ toµn bé b¶n vÏ l¾p.

Khi tæng hîp, cÇn tr¶ lêi ®îc çc c©u hái sau:

- Bé ph©n l¾p cã c«ng dông g× ? Nguyªn lý ho¹t ®éng cña nã nh thÕ nµo?

- Mçi h×nh biÓu diÔn thÓ hiÖn nh÷ng phÇn nµo cña bé ph©n l¾p ?

- Çc chi tiÕt ghÐp víi nhau nh thÕ nµo? Dïng lo¹i mèi ghÐp g×?

- Çch th¸o vµ l¾p bé ph©n l¾p nh thÕ nµo?

3.2. Dù trï vËt t vµ ph¬ng ¸n thi c«ng:

Khi ®· cã çc b¶n vÏ ta tiÕn hµnh dù trï vËt t vµ chän ph¬ng ¸n thi c«ng. Muèn

lµm ®îc ®iÒu nµy th× tríc tiªn chóng ta ph¶i hiÓu ®îc, ®äc vµ ph©n tÝch ®îc çc b¶n vÏ

®· cã vµ theo tuÇn tù sau:

+ §äc néi dung khung tªn cña b¶n vÏ ®Ó ph©n biÖt lo¹i b¶n vÏ: lµ b¶n vÏ chi tiÕt hay

b¶n vÏ l¾p


* NÕu lµ b¶n vÏ chi tiÕt th×:

- Tªn chi tiÕt.

- VËt liÖu ®Ó gia c«ng, chÕ t¹o chi tiÕt.

- §äc çc h×nh chiÕu ®øng, h×nh chiÕu b»ng vµ h×nh chiÕu c¹nh còng nh çc h×nh

c¾t, mÆt c¾t, h×nh trÝch ®Ó h×nh dung ra h×nh d¹ng cña chi tiÕt.

- §äc çc kÝch thíc lín nhÊt theo chiÒu däc vµ chiÒu ngang cña chi tiÕt ®Ó h×nh

dung ®é lín cña chi tiÕt, tõ ®ã dù trï kÝch thíc cña ph«i liÖu ®Ó gia c«ng chi tiÕt.

- §äc kü çc kÝch thíc kh¸c ®Ó h×nh dung chÝnh x¸c h×nh d¹ng vµ kÝch thíc cña

chi tiÕt. Tõ ®ã ®Þnh híng chän ph¬ng ¸n gia c«ng

- §äc çc ký hiÖu ®îc ghi trªn b¶n vÏ nh: dung sai cña çc kÝch thíc, ®é nh½n

çc bÒ mÆt cña chi tiÕt, ®é kh«ng th¼ng hay kh«ng song song, ®é kh«ng vu«ng gãc...

- §äc çc yªu cÇu kü thuËt tõ ®ã hiÓu ®îc chÊt l¬ng vµ c«ng dông cña tõng bÒ

mÆt cña chi tiÕt ®Ó chän ph¬ng ph¸p gia c«ng çc bÒ mÆt ®ã.

- Tæng hîp: sau khi ®äc tÊt c¶ çc néi cña b¶n vÏ cÇn tæng kÕt l¹i ®Ó hiÓu ®Çy ®ñ

vµ h×nh dung chÝnh x¸c chi tiÕt tõ ®ã lùa chän mét ph¬ng ¸n gia c«ng hîp lý.

* NÕu lµ b¶n vÏ l¾p th×:

- Tªn cña bé phËn hay lµ côm çc chi tiÕt l¾p l¹i víi nhau..

- §äc çc h×nh chiÕu ®øng, h×nh chiÕu b»ng vµ h×nh chiÕu c¹nh còng nh çc h×nh

c¾t, mÆt c¾t, h×nh trÝch, híng chiÕu ®Ó h×nh dung ra h×nh d¹ng ®óng cña bé phËn l¾p.

- Lµm ®óng tõng bíc gièng nh khi ®äc b¶n vÏ l¾p .

- §äc çc ký hiÖu ®îc ghi trªn b¶n vÏ nh: dung sai l¾p ghÐp cña çc kÝch thíc,

®é nh½n çc bÒ mÆt cña chi tiÕt, ®é kh«ng th¼ng hay kh«ng song song, ®é kh«ng vu«ng

gãc...

- §äc çc yªu cÇu kü thuËt tõ ®ã hiÓu ®îc chÊt l¬ng vµ c«ng dông cña tõng chi

tiÕt trong bé phËn l¾p.

- Tæng hîp: sau khi ®äc tÊt c¶ çc néi cña b¶n vÏ cÇn tæng kÕt l¹i ®Ó hiÓu ®Çy ®ñ

vµ h×nh dung chÝnh x¸c bé phËn l¾p tõ ®ã lùa chän mét ph¬ng ¸n gia c«ng hîp lý.




1. Çc tiªu chuÈn nhµ níc: Tµi liÖu thiÕt kÕ (1985); Dung sai l¾p ghÐp (1977);

TCVN 2244 – 91; Bu-l«ng, ®ai èc, vÝt cÊy (1985).

2. VÏ kü thuËt c¬ khÝ - TrÇn H÷u QuÕ - NXB §¹i häc vµ trung häc chuyªn nghiÖp

- Hµ Néi 1988.


1983.





7. Gi¸o tr×nh vÏ kü thuËt cña dù ¸n

- C©u hái vµ bµi tËp

C©u hái:

1. Tr×nh bµy çc yÕu tè cña ren? ThÕ nµo gäi lµ ren nhiÒu ®Çu mèi?

2. Tr×nh bµy çch vÏ quy íc ren theo TCVN 5907- 1995?

3. Tr×nh bµy çch vÏ quy íc b¸nh r¨ng theo TCVN 2257 - 77?

4. Tr×nh bµy çch vÏ quy íc çc mèi ghÐp b»ng ren (mèi ghÐp bu l«ng, mèi ghÐp vÝt

cÊy, mèi ghÐp vÝt)?

5. Cho biÕt c«ng dông cña mèi ghÐp b»ng then? TCVN 2261-77 quy ®Þnh kÝ hiÖu cña

then b»ng, TCVN 4217 - 86.quy ®Þnh kÝ hiÖu cña then b¸n nh thÕ nµo?

6. Mèi ghÐp then hoa cã mÊy lo¹i? kÓ tªn çc lo¹i mèi ghÐp?

7. Mèi ghÐp bµng ®inh t¸n cã nh÷ng ®Æc ®iÓm g×? Em thÊy lo¹i mèi ghÐp nµy ®îc

øng dông nhiÒu ë lÜnh vùc nµo?

8. Nªu ®Æc ®iÓm cña mèi ghÐp hµn? Tr×nh bµy kÝ hiÖu quy íc cña çc lo¹i mèi hµn?

9. Tr×nh bµy kh¸i niÖm vÒ dung sai? ThÕ nµo gäi lµ dung sai l¾p ghÐp?

10. TCVN 2244 – 91 quy ®Þnh cã bao nhiªu cÊp chÝnh x¸c? Cho biÕt çc cÊp chÝnh x¸c

®ã ®îc dïng nh thÕ nµo?


11. ThÕ nµo gäi lµ l¾p ghÐp cã ®é ®«i, ®é hë vµ l¾p ghÐp trung gian? Cho vÝ dô minh

häa?

12. Trong b¶n vÏ chi tiÕt h×nh chiÕu nµo ®îc gäi lµ h×nh chiÕu chÝnh? V× sao?

13. Em h·y ®äc b¶n vÏ chi tiÕt èng ë h×nh 3.37? Cho biÕt h×nh nµo lµ h×nh trÝch vµ nã

®îc trÝch ë vÞ trÝ nµo trªn h×nh chiÕu chÝnh?

14. ThÕ nµo gäi lµ b¶n vÏ l¾p? Cho biÕt ®iÓm kh¸c nhau gi÷a hai lo¹i b¶n vÏ nay?

Bµi tËp:

Bµi 1: §äc b¶n vÏ b¸nh r¨ng díi d©y (h×nh 3.37) vµ tr¶ lêi çc c©u hái sau:

a. M« t¶ h×nh d¹ng vµ kÕt cÊu cña b¸nh r¨ng.

b. Gi¶i thÝch çc th«ng sè ghi trong b¶ng.

c. H×nh chiÕu c¹nh thÓ hiÖn bé phËn nµo cña b¸nh r¨ng.

d. VÏ l¹i b¶n vÏ h×nh 3.37 vµo khæ giÊy A2.

Bµi 2: §äc b¶n vÏ æ trôc díi d©y (h×nh 3.38) vµ tr¶ lêi çc c©u hái sau:

a. Cho biÕt c«ng dông cña æ trôc?

b. Gi¶i thÝch çc yªu cÇu kü thuËt ®îc ghi trong b¶n vÏ?

c. Nªu tªn gäi çc h×nh biÓu diÔn?H×nh chiÕu ®øng ®îc vÏ nh thÕ nµo?

VÏ l¹i b¶n vÏ h×nh 3.38 vµo khæ giÊy A2.

H×nh 3.37: B¶n vÏ b¸nh r¨ng trô



* ChuÈn bÞ ®Çy ®ñ vËt liÖu vÏ, dông cô vÏ.

* Tæ chøc cho häc sinh luyÖn tËp vÏ khung vÏ, khung tªn, ghi çc néi dung cÇn

thiÕt vµo khung tªn.

* Cho häc sinh vÏ l¹i nh÷ng h×nh trong bµi tËp trªn vµo khæ giÊy A4, A3. Mçi häc

sinh thùc hiÖn riªng mét b¶n vÏ.


Tµi liÖu tham kh¶o


(1977); Bu-l«ng, ®ai èc, vÝt cÊy (1985).




1983.





Documents

GIÁO TRÌNH - thuvientvc.files.wordpress.com · Khoa: Cơ khí chế tạo – CĐN Tp. HCM 2 Giíi thiÖu vÒ m«n häc VÞ trÝ, ý nghÜa, vai trß m«n häc : VÏ kü thuËt