NIEZBĘDNIK

GMINNEJ RADY SENIORÓW

Październik 2018 r.

WSPARCIE DLA GMINNYCH RAD

SENIORÓW W POLSCE

I MAŁOPOLSCE

Sposób funkcjonowania osób dojrzałych –

w kontekście postępujących procesów de-

mograficznych wskazujących na starzenie

się populacji – w coraz większym stopniu

wpływa na życie społeczeństwa jako cało-

ści. W tym kontekście jednym z istotniej-

szych wyzwań stojących przed władzami

publicznymi różnych szczebli, jak również

organizacjami społecznymi, staje się upo-

wszechnianie i podnoszenie jakości dzia-

łania mechanizmów partycypacyjnych

szczególnie tych, które są dedykowane

stricte seniorom. Jak pokazuje bowiem

praktyka i dostępne wyniki badań poziom

uczestnictwa osób starszych w życiu pu-

blicznym w Polsce – mimo wielu nowych

inicjatyw w tym obszarze podejmowanych

w ostatnich latach – jest wciąż na bardzo

niskim poziomie. Przykładowo: badanie

„Diagnoza społeczna 2015” wykazało,

iż w grupie wiekowej 60-64 lata tylko ok.

14% osób jest zrzeszonych w jakiejś orga-

nizacji pozarządowej, a w grupie 65+ –

tylko ok. 12% (za: „Diagnoza społeczna

2015. Raport”, Rada Monitoringu Społecz-

nego, Warszawa 2015). Jak wynika z badań opisanych w publikacji „Seniorzy partycypują” (red. K.

PUNKT KONSULTACYJNO - DORADCZY

dla działających i tworzących się w Małopolsce

rad seniorów

prowadzony przez

Fundację Europejski Instytut Rozwoju Obywatelskiego

ul. Jagiellońska 18, 33-300 Nowy Sącz

tel. (18) 443-57-08

fundacja@eiro.pl

OFERUJEMY:

bezpłatne poradnictwo dla istniejących gminnych

rad seniorów, powiatowych rad seniorów, dzielnico-

wych rad seniorów;

bezpłatne poradnictwo dla osób zamierzających zai-

nicjować powstanie gminnej rady seniorów, powia-

towej rady seniorów, dzielnicowej rady seniorów;

wizyty studyjne – szkolenie w siedzibie rady senio-

rów.

Zainteresowanych uzyskaniem ww. wsparcia

prosimy o kontakt mailowy: fundacja@eiro.pl

lub telefoniczny (18) 443-57-08.

Sztop-Rutkowska, Białystok 2014) na pytanie, „Czy w okresie ostatnich 12 miesięcy brała Pani/Pan

udział w konsultacjach społecznych” twierdząco odpowiedziało zaledwie 4% respondentów – senio-

rów. Niewiele więcej badanych uczestniczyło w spotkaniach z przedstawicielami władz publicznych

(7,3%) czy też innych debatach/spotkaniach publicznych(8,3%).

Brakuje znajomości przepisów i zasad określających kompetencje

samorządu gminnego, reguł jego funkcjonowania, podejmowania decyzji,

dysponowania środkami publicznymi – często rady koncentrują się

na doraźnych, incydentalnych zagadnieniach nie wykorzystując należycie

ważnej funkcji inicjatywnej np. w zakresie inspirowania władz

i współkreowania lokalnej, strategicznej polityki senioralnej a następnie

współuczestniczenia w jej realizacji.

Za szczególnie istotne uznać należy umiejętne, praktyczne korzystanie z uregulowanych prawnie

narzędzi umożliwiających partycypację publiczną osób dojrzałych – doniosłą rolę odgrywa

tu zwłaszcza konstrukcja gminnej rady seniorów unormowana przepisem art. 5c ustawy o sa-

morządzie gminnym. Niestety, mimo upływu blisko 5 lat od wejścia w życie w/w regulacji, tego typu

ciała opiniodawczo-doradcze zostały utworzone tylko w ok. 20% gmin (na chwilę obecną w Polsce

działa ok. 500 gminnych rad seniorów na ogólną liczbę blisko 2 500 gmin), a w Małopolsce –

w ok. 17% (na 182 gminy rady seniorów działają w 31). Co więcej – wiele utworzonych już gminnych

rad seniorów boryka się z licznymi problemami natury organizacyjnej i merytorycznej, które wynikają

m.in. z niewystarczającej wiedzy i umiejętności seniorów – członków tych ciał – w zakresie twór-

czego wykorzystania potencjału rady dla kształtowania i realizowania lokalnych polityk senioralnych.

Brakuje znajomości przepisów i zasad określających kompetencje samorządu gminnego, reguł jego

funkcjonowania, podejmowania

decyzji, dysponowania środkami

publicznymi – często rady koncen-

trują się na doraźnych, incydental-

nych zagadnieniach nie wykorzy-

stując należycie ważnej funkcji ini-

cjatywnej np. w zakresie inspirowa-

nia władz i współkreowania lokal-

nej, strategicznej polityki senioral-

nej a następnie współuczestnicze-

nia w jej realizacji.

Desig

ned b

y r

aw

pix

el.com

/ F

reepik

Wychodząc naprzeciw tym problemom i potrzebom Fundacja Europejski Instytut Rozwoju Obywa-

telskiego w Nowym Sączu opracowała projekt pn. „Aktywne i skuteczne gminne rady seniorów

w Małopolsce”, który uzyskał dofinansowanie ze środków Województwa Małopolskiego. W ramach

tego projektu dotychczas zrealizowano następujące działania:

uruchomiono Punkt Konsultacyjno-Doradczy dla działających i tworzących się gminnych

rad seniorów w Małopolsce, w ramach którego członkowie tych ciał oraz osoby chcące zaini-

cjować procedurę zmierzająca do utworzenia nowej rady seniorów uzyskują profesjonalną, bez-

płatną pomoc obejmującą m.in. kwestie związane z zainicjowaniem i wdrożeniem prac nad lo-

kalnymi strategiami polityki senioralnej, opracowaniem oprawy dokumentacyjnej funkcjonowa-

nia rady seniorów (uchwały, protokoły, rekomendacje, porozumienia itp.), opracowaniem zmian

do statutu gminnej rady seniorów, zainicjowaniem procedury tworzenia rady seniorów, jej prze-

prowadzeniem oraz skutecznym podejmowaniem różnorodnych inicjatyw w ramach utworzo-

nego organu.

zorganizowano 2 wizyty studyjno-szkoleniowe w działających w Małopolsce gminnych

rada seniorów – odbyły się one we wrześniu 2018 r. Z tej formy wsparcia skorzystały gminne

rady seniorów z Zabierzowa oraz Miechowa.

Niniejsze, pierwsze wydanie regionalnego newslettera „Niezbędnik gminnej rady seniorów”

jest kolejnym działaniem, w ramach którego upowszechniana będzie problematyka tworzenia i dzia-

łania gminnych rad seniorów. W bieżącym numerze poruszona zostanie tematyka podstawowych,

praktycznych i formalnoprawnych aspektów procedury tworzenia gminnej rady seniorów – istnieje

bowiem potrzeba zdynamizowania procesu powstawania tego typu ciał w województwie małopol-

skim, na obszarze którego działają one dotychczas tylko – jak wskazano wyżej – w ok. 17% gmin.

Zapraszamy do lektury!

ETAPY TWORZENIA GMINNEJ RADY SENIORÓW

– WYBRANE ZAGADNIENIA

Ustawą z dnia 11 października 2013 r. o zmianie ustawy o samorządzie gminnym ustawodawca

wprowadził możliwość tworzenia gminnych rad seniorów. Wpisanie do ustawy o samorządzie gmin-

nym art. 5c unormowało nie sankcjonowaną dotychczas możliwość powoływania w gminach ciał

społecznych o charakterze konsultacyjnym, doradczym i inicjatywnym ukierunkowanych na proble-

matykę starszego pokolenia. Rady te mają reprezentować interesy i potrzeby seniorów wobec władz

gminy oraz formułować opinie i postulaty dotyczące ważnych spraw związanych z działalnością

i rozwojem lokalnego samorządu.

Na procedurę tworzenia gminnej rady seniorów składają się następujące etapy:

ETAP 1 – obejmujący konsultację pomysłu utworzenia tego typu ciała opiniodawczo-doradczego

z innym organizacjami pozarządowymi oraz ze środowiskiem seniorów i władzami lokalnymi. Etap

ten powinien skończyć się złożeniem wniosku o utworzenie gminnej rady seniorów wraz

ze stosownym uzasadnieniem – warto zadbać o to, by wniosek został podpisany przez jak

najszerszą reprezentację środowiska osób starszych – mieszkańców danej gminy.

ETAP 2 – obejmujący opracowanie statutu gminnej rady seniorów. Dokument taki powinien określać

tryb wyboru członków gminnej rady

seniorów i zasady jej działania.

Rekomendujemy, by wnioskodawcy

utworzenia rady seniorów włączyli

się w opracowanie statutu, gdyż

będzie on stanowił podstawę

późniejszej działalności tego ciała.

Etap ten powinien zakończyć się

podjęciem przez radę gminy

uchwały w sprawie powołania

gminnej rady seniorów i nadania

jej statutu.

ETAP 3 – obejmujący wdrożenie, ustalonej w statucie, procedury wyboru członków gminnej rady

seniorów i wyłonienie tych członków.

ETAP 4 – obejmujący ukonstytuowanie się gminnej rady seniorów i rozpoczęcie działalności przez

Radę.

Niezwykle istotnym elementem opisanej wyżej procedury jest przygotowanie

statutu gminnej rady seniorów, który będzie stanowił fundament prawny działania

tego podmiotu w kolejnych latach. Tematyka obejmująca tworzenie statutu,

konstruowanie jego merytorycznej treści jest złożona i wykracza poza ramy

niniejszego opracowania, ale warto w tym miejscu poruszyć zagadnienie wad

prawych wskazywanych przez organy nadzoru prawnego nad jednostkami

samorządu terytorialnego w uchwałach o powołaniu gminnych rad seniorów

oraz statutach tych ciał. Ustalenie istnienia tego typu wad upoważnia bowiem

wojewodę do stwierdzenia nieważność uchwały rady gminy bądź zaskarżenia jej do sądu

administracyjnego.

W ciągu kilku lat obowiązywania art. 5c ustawy o samorządzie gminnym wojewodowie relatywnie

często korzystali z uprawnień w tym zakresie odnośnie uchwał o powołaniu gminnej rady seniorów

Desig

ned b

y r

aw

pix

el.com

/ F

reepik

§

i nadaniu jej statutu. Poniżej omówione zostaną wybrane uchybienia podnoszone przez organy

nadzoru w stosunku do przedmiotowych uchwał, tj.:

a) wskazanie w uchwale o powołaniu gminnej rady seniorów, terminu wejścia

w życie z dniem podjęcia ww. uchwały;

Uchwałę o powołaniu gminnej rady seniorów podejmuje rada gminy – jednocześnie w tej uchwale

rada gminy nadaje radzie seniorów statut określający tryb wyboru jej członków i zasady działania.

Uchwała w sprawie powołania gminnej rady seniorów oraz nadania jej statutu spełnia przesłanki

do uznania jej za akt prawa miejscowego w szczególności z uwagi na to, iż wydawana jest na

podstawie i w granicach upoważnienia zawartego w ustawie, normy w niej zawarte noszą cechy

generalności i abstrakcyjności, a poprzez swój charakter kształtują sytuację prawną adresatów,

a także jest kierowana do ogólnie określonej grupy obywateli – nieograniczonego kręgu adresatów.

Popierając stanowisko, że uchwała o powołaniu gminnej rady seniorów oraz nadaniu jej statutu jest

aktem prawa miejscowego podkreślić należy, iż tego rodzaju dokument normatywny może wejść

w życie dopiero po upływie co najmniej 14 dni od dnia jego ogłoszenia w wojewódzkim

dzienniku urzędowym.

b) wprowadzanie kryterium wiekowego dla członków gminnej rady seniorów;

W statutach gminnych rad seniorów

często znajdują się zapisy, stosownie do

których ich członkami mogą być

wyłącznie osoby, które ukończyły

określony wiek np. 60 lat. Taką praktykę

organy nadzoru traktują często jako

nieprawidłową. Ustawa o samorządzie

gminnym określa szeroki katalog

podmiotów mogących zasiadać

w radzie seniorów – mogą to być osoby

starsze i przedstawiciele podmiotów

działających na rzecz osób starszych.

Tym samym zawężanie katalogu osób

uprawnionych do członkostwa w radzie

(np. poprzez definiowanie pojęcia osoby

starszej i wprowadzanie ograniczeń

wiekowych) uznawane jest przez nadzory prawne wojewodów za istotne naruszenie prawa dające

podstawy do stwierdzenia nieważności przedmiotowej uchwały.

c) ograniczanie kręgu podmiotów, które mogą delegować kandydatów do gminnej

rady seniorów;

Zapisy ustawowe jasno wskazują, iż prawo delegowania swoich kandydatów do rady oprócz osób

starszych, mają również podmioty działające na rzecz tych osób. Nie jest więc dopuszczalne,

poprzez regulacje statutowe, pozbawienie tego prawa innych organizacji, które mogą

udokumentować działalność na rzecz seniorów a nie są wskazane imiennie w statucie.

d) brak wystarczająco precyzyjnych zasad wyboru członków gminnej rady

seniorów;

Zapisy statutowe powinny

być skonstruowane w sposób

precyzyjny, wyczerpujący

i czytelny – adresat aktu

prawnego nie może być

zaskakiwany wieloznaczną

treścią regulacji. Zgodnie

z przepisami ustawowymi w

statucie ma być opisany tryb

wyboru członków rady

seniorów, dlatego za

nieprawidłowe uznawane są

również praktyki polegające

na ogólnym tylko opisaniu w statucie gminnej rady seniorów trybu wyboru jej członków

z jednoczesnym delegowaniem uprawnienia do uszczegółowienia tych zapisów w regulaminie

wyborów przyjmowanym np. przez radę gminy.

e) niedookreślenie liczby członków gminnej rady seniorów;

W statucie rada gminy powinna określić konkretną liczbę członków gminnej rady seniorów.

Za nieprawidłowe należy uznać rozwiązanie polegające na wskazaniu tej liczby poprzez

zastosowanie tzw. widełek np. od 5 do 9.

f) zawężanie obszarów działania gminnej rady seniorów;

Przepisy ustawowe nie wprowadzają ograniczeń w zakresie spraw, co do których gminne rady

seniorów mogą podejmować określone działania. Oznacza to, iż rady seniorów mogą wykazywać

się aktywnością w tych wszystkich obszarach, które dotyczą bezpośrednio lub pośrednio osób

starszych, a w których władna jest gmina jako jednostka samorządu terytorialnego. W statucie nie

powinno się tych obszarów ograniczać.

Desig

ned b

y r

aw

pix

el.com

/ F

reepik

Warto zwrócić uwagę na niejednolitość w podejściu do tej problematyki

przez wojewodów w różnych częściach Polski, dlatego przed

przystąpieniem do przygotowania projektu statutu rady seniorów należy

ustalić, czy w danym województwie nadzór prawny zajmował się już

problematyką rad seniorów a jeżeli tak, to dostosować się do uwag

zamieszczonych w stosownych rozstrzygnięciach nadzorczych.

Opisane wyżej zagadnienia mają charakter przykładowy i nie wyczerpują wszystkich wskazywanych

przez organy nadzoru prawnego uchybień w statutach gminnych rad seniorów. Warto zwrócić

uwagę na niejednolitość w podejściu do tej problematyki przez wojewodów w różnych częściach

Polski, dlatego przed przystąpieniem do przygotowania projektu statutu rady seniorów należy

ustalić, czy w danym województwie nadzór prawny zajmował się już problematyką rad seniorów

a jeżeli tak, to dostosować się do uwag zamieszczonych w stosownych rozstrzygnięciach

nadzorczych. Można również wzorować się na statutach tych rad seniorów, które nie zostały

zakwestionowane w opisanym trybie nadzorczym. Wsparcie merytoryczne w zakresie

przygotowania projektu statutu gminnej rady seniorów osoby zainteresowane mogą uzyskać

również w ramach działalności Punktu Konsutacyjno-Doradczego, który jest prowadzony

w ramach projektu „Aktywne i skuteczne gminne rady seniorów w Małopolsce”.

Zapraszamy do współpracy!

Wydawca:

Fundacja Europejski Instytut Rozwoju Obywatelskiego

33-300 Nowy Sącz; ul. Jagiellońska 18

tel./fax (+48 18) 443 57 08; e-mail: fundacja@eiro.pl

Zespół redakcyjny:

Wiesława Borczyk

Daniel Jachimowicz

Wojciech Nalepa

Korekta:

Zofia Mółka

Skład techniczny:

Katarzyna Borczyk

„Aktywne i skuteczne gminne rady seniorów w Małopolsce”

Zadanie jest realizowane przy wsparciu finansowym

Województwa Małopolskiego.