40
ﺧﺪا و دوﻟﺖ80

god and the state print version

Embed Size (px)

DESCRIPTION

خدا و دولت میخائیل باکونین ترجمە: امید میلانی از سایت خوشە :www.khushe.ir تهیە کنندە : کاف چاپ اول، فروردین ١٣٩٣

Citation preview

80 خدا و دولت

2 خدا و دولت

79 خدا و دولت

Apapale
Textbox

78 خدا و دولت

Michail Bakunin

Translated by: Umedi Milani

Prepared by: KAF

First Edition, March 2014

3 خدا و دولت

��ا و دو�� �ی��ی �����ی�

ا�ی� �ی���: ����

www.khushe.ir:از ��ی� ����

�ف: ���� ��ی�

١٣٩٣ ��وردی���پ اول،

Apapale
Textbox

4 خدا و دولت

ل ����اءة� �� و ا���� ا��زی� �� ا���� ا�

،�� ا�%�$ی�، ا�#"ر ی� و ا���دی&��"$ �ا�)"ر'ی: زوروا ه+ا ا��ا$* ا����و)(

http://issuu.com/anarkistan

ا)�ن و ��A"Bدن '�"ب $ی<�� در$"ر=ا� $�ا� '�د�، رو� ای� J)"رIیF$ GH ز$")D ،C$�E C"ر C و

:�یKL ا)��)�C '�یK )�"ی�http://issuu.com/anarkistan

و'C زی"�M د=ر$"ر=� MرFA C(د��A"B و= وF(�L O$

D ،C$=رFE C("ز� F$ ر'یزم"(FQ رF F� FM�' ،�رد"ر C و '

F�Lم �یFQ نF�$ :http://issuu.com/anarkistan

77 خدا و دولت

���ای ��و���ر��� ������ �د����ا����م �ا���م �را ������ ! � �ا��#ب ��&%��؟ ی� �)�. ��دم

�(!ا �� �*!+� �و���-, ،��%/� �ا+12ا�0�����4� �را �و�ا�8)�67 ���ز�� ���دی ���� ��ی 9/��� ی

0:��ی��GHد��ی� �)�: و���ای�ا>���Eر��C<�D8و ���Bو8!د���ارد. ش��@���?�/%� ی و=�>;�ا:

��ز*����ا�����ای��)�����ا��ی�را����!د�/%��،�ا�I�Jد�و�K�67)��8(!ا��� ا��<�L�E<ن،�و����ا�N

Oو���?������� �!د�/��آزادی،�ا(#ق،�ا:K 0N ن����(!ا���(� ? ی��)��N.

OR���/�،ع!T!��E<ا��� ?U��Oز�(!ا����،? ��Oا���� ! �V �L�E*�W.

]۹ .[0�� [ �%�� ��\�م �� E<ا� � ر � O%/� ;*�]^� �را �<�_4� �8)<�_4��J�aWا��)�%+� �و� � +�ه

���ر�آ+_�ر/%%�ه���� !د(!ا6e) �c��Jا-�)�دKری�!���/ �fghiور��ی� ی����E<در�ا���aGHی�

0_��!W�� ��j�k�ص�!B)ی�آن�دوران��0 و� �����W .��+!ن���*�m!W�+ ا>)�ن���ای������B(4�0در�n

���ا���ده،�و��ش�را���>B8���&��E]�/�د�/��(�ا:��fq�%Uاز ��+���p . �8!Wپ������+�ی�داد

(!ان�د>����r8!W��sان���ارد،�و�ا��وز��T��W،���-&9،���ای���ر��ی����j�k ی�/��ب �8�[�

��!+��. ا ? ��6u ئ +��m!W*�ن�� !غ�� �/��ب ��� �]K� ���ه �%p� �و ?���� 9w� �را ش� ی ش

?Uز���.

***************************************************

، � او)� ���� '�د � )khushe.ir(از ���� ���� �� ا�� �ـ��ب �� :������ �ـ��ب �0ر�.- +��,� و+���د

+���0�9 ا�� ���� +��78 . +5�6ت و �����3ی در +�رد ا��0,ای ا

:ن در و�< '=گ ر;ن '�ای +�ت ��A ��ل ار�� ا

=D0( �� و BC از ا+ �+���- ا�� ) ا+

ن �http://khushe.ir/maghale/godstate1.shtmlـ��ب، در د����D �3 +��0 و '�O از ا

�0�� �PـQ� ن '�ز�R�0�R ی��R=' >ان در و��Sف د��U از ��5�6ت و ����+ DـV� . W3 0�9���+=D0 '�د �0م 0\�دەا�0) � ��(��ام از '���SY.�� از +�R�' Xـ�9 � ���� + �. و '=گ ر;: ا+

=D0 در ادارە + :�0ر�.���ی ��د���ن ' +�P' �8رداD0 از ���^ و ز[��ت ر;+� ;�روم ا

_P+ ی��+5�6ت و �ـ��' از رودو)7 رو��(���� و ���� -.(�Q�0ر�������0ر�.- و ا

، ) ا

6- از ا��_ �Cژە(�.+ _�a ( ،)�(ا و دو��( b9] ،�Sن د��R�0�R ەای +5�6ت�a و ، :ن � ر;

- ، ' ا+� ا�;�R ە ��د��a را ��ـ��'� 8.�� از ار�� دو'�رە +��,� ��دن و ��

��� .ا+� از �� �ـ��'�� ���^ '

Apapale
Textbox

76 خدا و دولت

��� ،6x�]�� C< ر���ا-� �دا+?، Oا��!)� ��12yم �/� ��GzWا-��ری ،6{�|� Oو��� 0:#�-� O�� �8

��� ی���0n O(!ا����!د�/������N �<�Lن��8�[� د�%�ه ی�^c�&U ی8)}�6و���دK وی��ی� �0Nو�^

0:���و�ا: c������ �ا-{�ی و�ا124ام ���+� ی ������ c_+� �ا���r. �~6. ش �/� ? � �ا-��ری E<ا

�?،��Lک�ا:��:�0 ?،�و����در���ا���آن�^[\��O(!ا���O/�د،��@)�ن�از�آن����ر�دور� �K�،�/

��Wاز� �@)�ن���+����Dاران���ر�J!ی . ��،�آ��ن�را�ر���(!ا��� �(? ��Uن�ا:��ن/ 0N ��ده از���

�(� 0n�}Jو���fq�� �،0_<�������،!ی�ر��ی�ا���� ی�ا-��B��? ی�+)��(!ا����!د�/�����د

���ر�J!ی K�،�� .����ن�و�8#دان�+)� ��Wاز�J!ا��ن�0n�%8،�ز��ان و�دو�?�ا>��د�+�ه�ا

�E*�W��دم� آ��ده. �6و�روح�-)!�4�0��ا��وزه��T!��O!�8�67ی� ?�Jرت�ا4�� �ت�8)}

ش�/%%�،� �!+%��W!��8 �0. ��رت��8أت�اد-��و����ن�آ+_�ر�آن�را�دار�� ��ای�ارW_�ب��%8>?���

0:���Uw� �ا����� 6xرت� و��8� �از�آن �د��ع ���ای �%+��� ��@)�ن Cp!�� �<� ��Dرگ ��BJا� ی

W!ا����J�� ��]��8�c����1��yWر����(!د���ور�دا+�����+�،�����ا:��:0، ���. ��!ا�%��دا+?

���� �آورد؛ ��Wب ���� را �از� /9 �(�J� cJ��ا �از� !ی �و��W>��ی ?<�(4� �ا4��س ���ون W!ا��

��*Dرت . ا�8)�ع����ش�را� ا:��ن���>��از� !ی�^[�ادی�ز*�د�و�و��دار�ا���sه��1�sد�����W!ا���8

�Nه� ��c(-�?<1و�ر���ر�/%�،�و�ا:��:�0(!د�L ?،��� ��و�8!ن����������/�����-�B���\��ا/

���0!ا���>��? .p%�ن�8��ر

��� E+رو���p O���<kL�6و�ا�_�ر��{���� ��Wاز�ا>T!��E!ع����4?�|K �0N)Oن��!��J ���K 0N (

���� �:�Uن ��)� را �/� ��0 د�� O�� ���د �را ���د��ن �p%�ن ی ��0 آورد، ���روز �p �mز��� Oا��!W���

ا��،�ا����Jرت�ا�8)��67و8!د�. +%� ���p�،O�%/ 0���/�0n�� Oدر�(!د��ن�و���p���ن�ا:��ن

�ا(6�# ���ای ��W/%!ن ��pا �و�ا:��:0 دارد، �p!ن� /�دن � �ده، 6~�)� !ده؟�� 6���� �ا��اد /�دن

�(�|��آن ��� �:�Uه 0:���و�ا: ،?��ا- ��&�ده 0:���ا: �را �(!د ��Jرت �ز��ه �W/%!ن �/ 0N ی�

��L>�� ا�8)�67 ��� ��� �آزادی �W/%!ن ��� �8!W� �ا:��ن، ��� �ا124ام �و� ی ���ا��ی ���دم، ی

�����L>� ی ��ادری �/� �و�-�ا�?، �ا ��)�ر�و���د�6x +�ن، �ا��Iyر، ��Jرت، �(�ا، V� �L� ی

�+�ه ��)� .0���4� c(-� ���اد-���ی در��� ���(#ف ،O�� �آن �����\�*� ی ���� ��ی� ش

? �0n/�����ن��0 دو ���� ا:��ن�I��6�<�����U��ه /%�،��)Wر�و��� ? . /%%�ه������ر�آورده�ا

���� ���و �را ���ی �و ?<�%8� �]��8� E<0 ا�� �ا>��د+�ن ،���U: �%/ .�O�� �ا-��رش ��در���

?�I�1ش��!ذ>����و����W؛�? ��r��0و�ا:�� ? ا-��ری�T�ا:(!ا����از�آن�ا-��ر� �0. ��ر�ا

5 خدا و دولت

��ا و دو��

���اول

�p ؟�ا>�ه? �? /���4�����fا��? آ����*�W����<��� E<����Jو�،V �Lح�+!د،� ��؟��|�c_+

0�� E&(���� �را �ا>�ه �0. �زد در�� C+ ?����� 0�� �ا+��ه �� ?����*�W��و�� �%%/ ��4��� ��

�%��� .?�]Jوا� �از�ا>�ه �~6، V�L� �ا>�ه �� ،6~�� ��%�؛�� �p%�ن �� ��D8 آل، ،?a�� ��Lودون �p

nر��/�?����6~��U ار������؛��~6،��)� ش�در�+�ا>����دی ئ�Jار��J���ی��Wر*�UK��،� ی��

�? ی ی�ا>�W�Eر*�����D8ز�Wب��Wر*��ا�I�Jدی �&�ی�و�ا(��fq�� �،6�#و�ا�8)�67،��)�� .ش��

�(� �)�+� ��0 ی �و 6{@J� �-B!م ،�<�8� �-B!م �V ��یL �?���4� E<ا� �kL>�ش �در داوری،

��O +��!ه 6{@J� �و 0n ���ا���د��J: �ز�ا �<� �ا�8)�67، �و� �R8ن �ا:��ن، ��R8ن ،O�*!����W

� #) V�Lو��E*�)آ�D8�?���cJدر� ��ره(�c��_W�E*�W ر��� ��p�،?*�UK�،�Wی��ی����و���W �ا

��p �@���0a%�ن ا����O. در�=R!ر��4!ا��?) دا��O ��8/���0 آن�Wور�T�6~��_W�����/ ی�آ¡�زش�

،���W�0aر*��6و�آ������Nرا�����در����دارد،�Wور�Tدر��)�ن�آن�و��،����?����ی�-%�4��I!ا:�0 ا:

?،��)�ن��)�ن�ا�_�ر�ا

���J؛�و�د?

�Jر�-�#:�0/��|�}6،�و�-�#:�����0از� در�ا:��ن�ا

�}6،� آن|��/��8)C< ازه��ی� ی��c��_Wو�J!ا��ن�|�}6 ��ره،��Wر*¢�6و��%@�0،�و����D*�،����ا

�&�ی،�و� د��،��R8ن��Jارداد��ی�ا(#��6و�رو+E آل�را� �(���و���ان�+_�c�0 ا>�ه�/�) �R8ن

.���را ا>�ه

���ر��Dد>�C ���و�4!ا��ی �~6،������ن�ا�8اد���،�آدمKو��ان��Un!)��/�،c*ر!Nا�������،��

c*ر!N �(��،��(�ص�ی� ���0n/�����دو�W!ا��0n ��م ��p(!ار،����!ش�و�و�f£4،�(!ن ����!ده�ا

ی�ا��¤��Uن�و�(!ا ?� W!ا���J��� :0nار��������!د�� ی�����Wی�از��4!ا��ت�د>N�s!�� در�در�8

.|¥��ن

V�L� c(-� ��� [�/�Wدر�� �ا �[�اد��، E<ذا^0 روی ا� c��-� �در��Wر*�، �در� +�ن ��aGHا�_�ر�� �آن ی

E<و���� �آورده، �<�L� �را �ا:��ن ?���4!ا� ?¦��� c��_W �(�� [�W�W ��ا: �+���cی ���UKرا ?���

.+!د �0

6 خدا و دولت

��<�Jا��از��ی���ز����ه /��ب����س،�/��ا������-%!ان�>_�0از��E*�W �� !Wی�آرزو�و�(��ل�

O�%����ر�(�م�در� ا:��ن��K�6~&+���4?�را�����E<��8(!ا����!د،�ا!W�[��8ر����Kه��Nش�

����+�ه� ی�(�ا>�ن��L ���ه �)�§G!ه،�/���f/��در����ن�. /%� ش����ن��0 ی������ن��%�ه ا�

E*�Wد!�4�+�ن،� E*�W +�ن،�=��E*�W O +�ن،�و�f£4 +�ن،��¥�ورE*�W ���د ?�ا:��ن��@)¨%�

�%U^ E*�W E*�W��� ?،� E*�W +�ن،�و�د+)E +�ن����(!ن،��+�ن����آزادی�و�ا-��ر�ا:��ن�ا

+���Cای� ش�را����آورد؛��0 ن��!س دا���O/�ا�� �0Nآدم�و�4!ا�را� �(����!د��W �����Wزه §G!ه���

�%�ا�� /��وJ��را��kرا��ه���+��/��در�آن�0n�GzW آنwی�(!د �r�ی ی�ا ?Uwش���� ����s% ش�

ی� �%�ا����)� او�©�hوت. ی��8>��دا+�����+� /�����E<�%pده /�ده،�و�>��+�>����ای�آن �0

�و��4!ا��ت ������ن ��� �را، ��kا ز��ن �در�ا(���ر�آ��ن �و��)�ش ���yود>?� +?، C<�D8� ���pرا

ی�در(?�دا:�Vرا���ای� /�دن���!ه  �ا9ª�?4 ی�����cآ��ن�����R/�د؛�او��� ��ای���(!رداری

��!د ��)� � ��)%!ع �از�(!د،� از�ا>E. آ��ن �در�0 ��!Nاز���� 6x�)� �ا:��ن، �/� �ا��\�ر�دا+? رو

�از�ا>E. ش �ز��ه�و�ار�mب ��Wاز�(�ای� ��ای��)��4��U!ا:�p�0ر»��(!ا�������،�-�] ��8 ا��

��¤�Vو�آزاد/%%�ه +!د،�|¥��ن +�@�ن�وارد��0او�ا:��ن�را�. ی��R8ن ���ا��ی،������ن�آزادا

�0و�����ن از��0 ش�+��%�ه� �(?؛�آزادش�/�د،�و����ا�2��sن�او���� ئ N!�� ی��4!ان ��ی �aWو

�?�و�آز ������:�0و�(!ردن���!ه�����U:0ی�دا:R��V��ا:Lش��!�? ی ادی�را����.

0�� �داد �� �رخ �p� �ادا�� �در �/� Oدا�� . �B@�� OB-� �/� �(!ب، �ا�Dار� (�ای �از �/� ش،

��0 ی �N:0 (�ای ��!د، �V شL� ?��آن ��¤ �از �W 0�� �p 0�� �رخ �<�� 0�� ���(­1ش ���� داد /�د،

�(!د� �(��� (�و®��fو*�ان �/� 0:�R8و�� �!د�را����و��°¯�Cد�pر�+�؛�او�+�@�ن،�ا:��ن

?���p!د��ن�����%����0 ��ی�(!د�ا��%�ع�/�د،�p%�ن /�دن���� �(�� ��E*�a/�د�و�از�±¯

0�� ��!+� 0:�I-� �/ c�� ،�U:� ²:�J����� ��� �ا�8اد �و��� ��)� /%%�؛ �/ c�:� ��ن� یw� ��ی

�Cو���ی���W!�� دان ا��1�I�W .�rدر��%�ه�ا�8اد+�ن�/���Jار��!د��L>��آ>%��را�������E*�a/�د �0

0�� �-�د��� �و ��(-� ���رK� �را E<ا� ��� �ا>�L Eو^���ن �|�)� ������Jد� �|�ز� ���%³، ��� �/

��!N�!�� ? �ا �و�L!چ �+�ورا�� 0n .دآوری�<� ��� ،9µ ان� �و� ی �ا����م �(�ای �GzW� �او��� �/

c�� ،[}¡ O�� �از�آن /� 9w� ،?������� �U-� �(�ای ��p 0%�ن �ا:��ن �����Bرد�� �را� /� �pره

�?،�و،���ای�آن و��O%R8ا��ی��y_!م�/�د،����دل�-kاب�دادn�s��6زی�������! ��U-��/

0nا��ی ی (�ا�OU)ش�را���� �U�ش����(!ن�و��m�J:�0آ+��داده�و�آ��ن�را����ت� ئ ^U%� ی��)

���(!د�/���)&��E!د����د ?�ا:��ن�/���U+!د�را����-%!ان�/�aرهw��GzW�،����0���ن� د��n

75 خدا و دولت

���ده ��� �%+��� �آزاد �زی ���ارس ? �ا>�J �Eار�ا ،Dpاز���� V�L� ،�/� ��!د �(!ا�� ��زم ،0N

������� ا� �(�ا، ��Dدا>�U/ O%�ه 0N ��ده ی �را �و�ا��ی، �B@�� �آ�!زش . ی c������ �و���>� �!د��ن

�<�L ��B-�c��_Wی� �<�Lو�������� �+_1���cد، ی�ا>)�ن؛�����c��_W+�ن���fghiو� ی�ا ���ل

�و�����ن 0n� ر�L� ��� �و��� �+!د �8!W� �R]^� �آن -�م � ��¤�V ��ی؛ �+!د �آ�!(�� �<��� �p

�%*D������8!W?���ون��از��)�،�ا124ام����ا: ئ ���4?�و�-�ا��Wو�����،? �?،�/��ش�ا���

ی�آ¡�ز�ا �c در�آ�!زش��!د��ن،���@�. �8��8ی�-�دت�ا�!��?�را��1�sد ��>���)���Uو��)�

�U¤در�آ�!زش��!د��ن�(�د �ل�/��ا���c ا�E<ا�?� ?؛���ر�+�ن��%!ز�p%�ان� ی ا-��ر�ا

? �ا �و���Uوع ��Tوری ��&�ده ��)�. ر+� c��_W� c��� �����ر+� ا�� ��!د��ن �در�آ�!زش ،��p�

�V ز��ن���� �-? ی�آ¡�ز�را�در����(!ا���دا+?،�ا>�Eا O���<���c ا�_�ر���@�Lر�?� ���2ن�

�آزادی ��� �را �(!د �و��8ی �+!د، O/� �د�� آ�!زش ��Dا>%�ه 0n .�(� �D8� 0:#�-� �آ�!زش ی

0:�m�J V�L� �0n�GH /�دن ���ف ،?���� �آزادی �ا-��ر�در���ا��� !د � روی�Wور�T����� �آ�!زش ی

���9���ن�روز�. ی�د>�sان�(!ا����!د ن�ا:��:�0آزاد�و���Lاز�ا124ام�و�-�����Uآزادی �(2w

�����cآزادی�(!ا����!د،�ا��� ز��ن������V ی�+���دان��0N O ز��ه�*��Wرت�و����ان��J�E*�W

Oو��� �روز�آ��ن E*�Wازی روز�آ(��آزاد�����ا ��� �ا-� ز��ن c ا� ��!Nاز���� 0:�U:���� c���� �ر�ی

0��6e!�د �4!ا:�0>��ا!+.

���!N�!��� ،���ا ���ده

�ا V�L� �از�ا/�1>? �/� �+!د ���ر������ ������دا:���0 �Jو� �ا-��ر، c ا

0� �(Up� � ،?�����ا: �آ+_�ر ����ان ���ده +!د، ���ای 0n 6e�W� �و 0N 6�#)ا� �و ��&�ی . ی

?�!_4� ���a ��� ده!Wر ��ر��L� ��0 ��ی �در�p%�ن �را �� 0 �/���ی �aWو ���ا �دا+�� ����ه ژر�6

��� �fqار��� ��!د �(!ا�� �+!د �Tوری c�&U^����� ���دم �(!د ���ای �/� ��!د��ن، ���ای �GzW .ر���

Cp!���/�?+ز��:�0ادا���(!ا���دا��W��GzWارس����E<ا ���U:�E*�W 0nو���رآ��� �Oر�����ی�ا-�

��ی�����0(!ا��� ��Gآ��د��0n0و8!د���!ا���دا+?؛��9w zWاز�ا>�Eد>��s��ر �. از����ن���و��

������+���د�و����ا ��د�+%�(�����!ا���+�،���دم�ا���ا4��س����ز�/�د��� �!د،�/��در�آن

���m آزادا���وارد�+�ه�و�آ�!شW����/�0:ی��!رد��\�+�ن�را�در*��?�(!ا�%��/�د،�و�آ���� ��W

�m!�� ��� �آ��ن ،�%+�� ���4� �و V:دا� �(!د �(!ا�%� ی ی �آ�!زش �را �آ�!زش�. داد�+�ن E<ا

.�&�ان�و���دم�(!ا����!د �0n���ن�رو+E ی��&�ی دو|����و���ادری

�(�� �و���ای ���دم ���ای ���ر � �GzW رگD�� �ز��ه ی ���� � ? ��ن 0N .و�� �ا-��ر��Dرگ �GzW

74 خدا و دولت

�در�GH>?����ار�Tی��� ���Oو�ا����: (!ا�%�����?�(�4�،��!U:��T�6و�-�دی�ار{�|��f®رو��

�}kL��D*���،6>��و�¡��c��J�1���و�?،�/��-)�0n .�c(!ا�%��ر �� +�ورا��|�? �0:!��J�E<ا

?�I� ��� ��ی� ���p�� �(��1ر�دا�E آ���ش�B�� ��UنU/�� !I)� �و 6u���� ��UنU/� ی

0�� �رو�0 C��!W�� د!+ .� ���دا�Eا� ���J!ن E<ا V:�1دا�� � ���رن (�%�ان ��ی�B�� ��UنU/ (

�?،����sآن�� �%%/�¸�BW�6را�u�� ./��آ��ن�����وادار�+!����N����Lری�و��Wک�د���ی��

?��� �Jدو������� ��UنU/� ��������ن �د>�sی ¹J�%W� �و�. ا�� �-%!ان c از�ا� ¹J�%W� E<ا

�W�� 0�� �ر+� �ار�mب ��Ihi�. /%� ی ��� 0��mار��O� � �داده، �د �!ر �و��%@�0 6{�|�#���

��دارش����%�� /��آن�ار�mب�(!د�را���ای�آ��:�0/������ن ا���ا>�U/ .E /�ده�و����ا ��)�ر��0

? /%�����ا(���رات�ا�!�6eو�ا:��:0 ��ا��0ی� ا>�E �ز��ه. ی�او�در��¹J�%Wو��Lک����)&�Eا

��E*�W%�ه� /O«در��6x�4/��(!د�را�: �kارد ش��0 دورو�L��/�،? �0nپ����آن�(!�����0ا�8ای

��½،� �C<�6x ی�آن،����¼0 و����:�N «0� �����)���Uن�(�ا در����ن��%�ه���U�� ر� روی�از���

p%�ن�(!د�را���>]�(�ا�و�ار�mب�(@���kL>��و� ،�وO��6x)+!*� ���Lی�دوازده�����1����6uرا��0

��Uن��)�آ>���ز . /%� �@�R8��Bن���دی�ا-#م��0U/��/�O%/م�ا ?�>�دآوری� �،�����Bی��

0:�m�Jر�دور�از����K �BN2ن�(!د���ای�)� ?Jل���ا!¨����U ی���د��0/���(��،�%��ش��

���/�،����،�و��)������U !رت������BNه�دا+���ا

��،�ا ��)�ر�/�ده�ا

��BNرا��m�J:�0/�ده�ا

�(!ا �� �ار�Tی �(� ��ای ���ای �و�/�� �(!د �و���ی ���U�� �+�ا>� ��؟�B�� ��Jرت��Wم ��� ?�

0�����!W��������U��¾<�����U�(��،���U��c<د� �%%/ .E<���9w ره�mع�در!T!�ن��(��[�W�W ی�

/%%�� �Lو��!ر��ی��&�]���رن���O/��از�ا�!��?�ا��Rم�������و�از�دو�?��Lوا���در*��?��0

? �ا � �دق O� .د� ��� �f¿]K� 6xو� ������دا: �f¿]K� �و�ارادهآ��ن، V:ا ����

�ا�Dا�� ،c���� ی

0:�m�J�E<12/ن�د�(B]� �+ا���!)ت��)��ز���ل��� . �(2ن���دم���ای��Jرت�دو�?�و� !د�|

ی��_�W]�را��¥!�/%�O؟�������� ���را�در��8�[��از����ن���ده�و��)� ی�آ�!زش �9wآ>����>���)�

�����و��[���ی�/�� /%�ه�+!د،��)�����Lا آ�!زش���>����ون��{�>���در�W)�م�W!ده! و�8�Bی��

0NرD�� ;Jو���ده و� �(�ا �آزادی 0N ی ���ای �را ���ا �+�ه �ا:��ن ���ل� ی ���ر � ��� �ا:��ن ی

?)� .����¤�+� ���ارس، �/%�O؛ ��Jد� �را ��4ف E<ا� �د��� �ا�8زه ،?���� �در��Jم ا��،

+�ن� �(��� ی ام����آزادیی�ا:��ن�و����ا124 ی���ا��ی � �0n�O�*!�� �<�L�����/�O،�در��8�[�

��Dرگ �و��� �دا+? �(!ا�� �و8!د ��!د��ن ���ای �GzW� ،�+��� �از�آن: ��ن +�ه �آن و، �/� �8 ���

7 خدا و دولت

��� ��د ���0.��دم �ر ���ری ��[)�ی �را E<ده ا!��+� ،�%��� �(�� ��6u ی�� ��kا�] ��ز�ا���. ی

ی� +�ه داده ا�����؛�در�UGÁ?�و-�ه! ی�(�ا�R8�0nن�ا:��:�0را����ت�داده��!د 0N د�%�ه ���ت

�Nن� +�ه ��ی�ر ������%�،�ا����ب ��pا-#��� دا���Oو�p%�ن ��p����0 اد>�ن����p�،6u%�ن

� ���ر��[�ودKد!�� �c. (!ا�%�:� �ا�aWق ��� [*�J� �ا/�1>? �و�(!ا�%�� ���6، ���ا �آ��ه �/� 0n��

?)! � �(!ا�%� �ا��ی ��%R8در�� �~6. آ��،^� ���ای �ز��ن، ����Jر� در��)�ن �(�ا، ،��� دادن

?<�(4� �د ? �و����Jر�-�دل، � � (!ب ���BL¨!ن ?�!_4� �روی �را �و*��Bم� ی ش ?�!_4� م،

.�kارد ی�رو ����0 &����ر��)��� �2،���د>%����ا�Vn�Wو�آ�

E<دا ��ن ا� �� ��!N�!��� O���]^� �و �L!چ �رو+%�0n ��ی �در �/� �%���� 0n م�(W� ��Jن� ی -��ر

�در��)� �!زده �-)!�0 م، ���ارس �و�آ�!(��� ی ;*�]^� ?�!_4� ½*� � �د �!ر ��� �ارو»�، ی

���)�ن. +!�� �0 �را E<0 ا�� ���دم �/! ���%� �(2ن ?���� E+رو� ��)�آ>� � ?�!_4� E<ا� ��� ی

��0��%�����Uق����W���(yW!ده /%%�ه ��)!م_�W�(��� ��؟ ��ی�

?<�%8�O���a�!ده�و��ن����+���U¤م�ا����%������p�،ف�+�م�y%�ع�(!د�!T!�آ���ی� از�

����ه ���ای �/ ?B�� �در���ده دا+2ن �� 0N 0�ر���� ��� �ا��ی ��0 ی �آن ����، ���ای C+ ��%ا�!��� �/

��W0 آ �ن ���ا �را � ��W ��و8!دم OU)� ،�%L�Â�� �را ��)�. ��1د ��آ��ن Oو»)�ن �8ا��W� . م( ی

۱(?���)� �/� �+!د ��¤���� 0^�<�%8� ��� �Jو� ?���� ���� ��R8ن �در�روز� ��ی ����روز، ��را��،

+!د�/��(!د�را����y\�ن�و� ی��R8ن���)�ن�و����د ?�آ��:�0ا���م��0 رو+E،�در� @½��)�

.��دم ی������ن��%�ه���ز��0 ���ا�����. (!ا�%� �Lران���دم��0

�در���ا���������:�0 V:و�دا� �آزادی �J!ل �دادن ��� �را �و�4!ا �آدم �Jو� �+�@�ن �/� ?��<kL� (�ا

0� 0�� �را ? ،��a*�� ه!��� �آ��ن ��W/%!ن، �(!دش� ���a؛ �(�ا ��!د��، �(!رده �را �-!%(�� ی

���V��اJ]���+��،�ا:��ن���W/%!ن����+%�(? «: �����زدL�،ب�از����������%��(�ا>�ن�+�ه!)

��Vاز�آن ی�ا��ی�را���!رد�B8!ی �N:0 /��در(?�ز��ه از�آنL�،�<1�sد���� ش�را�!)��%��������/

».�%���kL>��+!د

6x��)� ?(�J� �ا/%!ن �د��� �آن� ا�8زه �در ? ��[%�ی �و��� �/%�ر��kا+�� �را �����ا� E<ا� ی

? ���ر�رو+�EاK��/�،O*1دازÄ� .�8ا�/�ده�و����ا�?���ن�(!د�را�آزاد�/�ده،�(!د�را�از��4!ا�:

8 خدا و دولت

�c_+»ن���V» ا:Lر*��و��W��IhÅ�آ¡�ز*�ه� در�آورده؛�او��V:�0و�دا:�������c(-ر�?�را����–�

�U¤ت،����|¥��ن�و�ا���(B��s<د���.

�ا���دو ? �و ،?����I%-� �ذا^0 � �+�ا>� �/� ����³دی، c ا� � � ��)� ��Wدار*�، ی� ی

V�L 0 ?ر���c�&U^ر*��را��W�0در�:�� :د��،���fghi��pو�8��p)}6 ��ی�ا:

.�4!ا��?�ا:��ن. ۱

۲ .�U¤ا��.

.|¥��ن. ۳

��)�>%�ه �را �و�ا�8)�67 ���دی �ا�I�Jد�]@J� 0 �����ن�� 0N دوی� �و� � /%�، V:دا� ��0 ی �0

.آزادی�را

�? ا>�ه���!/�ات آ�nآر� ���وه، ��� �از �ا���Rت ��، ��!رژوا��، �و �������>_0 دان �� �و �� �،��

�!ف ��ا>�ن،���j�k ��اران�و�ا(#ق �� ?B���،�� 1ال�­��ددا��ن��I�J�0/��اn���-�+��<���

���� ���ا�!ش � را �W)�م �L �%�ه(/%%� ��0 -��ر�ا>�ه ��ی �/� 0n�8� �W� �آن�) دا��O آل، �+��³ن ��

���ر��0K �(�����،ن��ش،���pی��D8 وÉی ���ی ی���+_!ه�و�ا��¤�U �%�ی ی��!ش ر��%��/��ا:

�از� �(�� 0_<� �GzW� �در��R8ن، �د>�sی �����!8!د �%���� �در ? ،?���� � ��ده ی� ��ده«��ی

?�w«.

�? W!ا���Ê©�L�Oد���O/����ده ����0���*�W����/�0n ره�mده ش��0 ئ ���در���،�%*!N �?/�4ی�در�

��)�%+�،C���N�0و�ارn��(�+���!�ل�و��]��،����sدا�!)ر*��������(!اص� ا��ی�و�!R=ه�و��+

���ان�^[��Bدار��،� +�)��0nو���1و��،��_����Cو����>C،��4!ا��?�و��!ش�Wور�T��/�،ی�%�

�|����0آن�در�E�?���4��ده�ا>Wده«����ار�� ?�wا>�ه» ی���/ ?��ا>N .�E!*%����ارد ����0 آ�

�4/?� روح�و��0 را ����pی�ا4)����،��0 +�ن،��� ی���در ? آ(�ی،���6x!Iyاز����د �زی

Cp!ان�از� �(2ن��!Wو����،? ����sدر���ا���و��Oز*�Iy��E*�W ��/�0n!ل،�>�Cو��a��Oت ا

ا

� ���ده �0(�ا ���ده، ،6x�-� �و8!د E<در���ا���ا� �آن ���%�ش؛ �از�آن ی �%���� ،�� �?]�|� �p

6{J0 ی وا�� c_+� �را ��0 ش V¤�(�� ��� �را 6Ë!L� ?<�GHر��p��� ��!ش. �kارد د��، ،� �%�ی آ��ن

،�روا����[�ل�و���1و��،�و�(!د��4/?�را�از�آن������� /%%�ه ��ی�^[��ن ی�/��a? ،��)� 0N ز��ه

�ا>Eا ���ون �/� �و���� ��، �/�د، ���!ا�� ���s% � �4� ���ده ������p �D8ای �� ��

�ا ��ksا+�� ش

73 خدا و دولت

0� E<ا� �آ�!(2ن ���ای OB]�� 6���� �^[�ادی �%��^[�اد� W!ا� �/� ? �ا E<�1از�ا�¡��s�� �������؟ ��

?؟�آ��:�T �0>?�را�در���ا��ری�و�وJ;�(!د���E*�W0ر ا��ادی�/���Dرگ���ر���yود�اK��%��<

0:�m�Jرگ��0 ی�(��?����ا>�ه /��(!د�را�D��0n 0�ورا����¥���jI]^�O�B�+!��،�و� /%%�،�^

»�fghi� 9a�� ��0 �!ای �Tار� �را �(!د �ز��ه»/%%� ی �(!د �از�آن، ���1ون �/� ، �(�� O�� 0N ی�

�در�Up)�ن ارزش �را �از�د ش ��0+�ن ��D8 �(2ن� ? ���pی ����!(]��

�!(]�� �آ��ن د��؛

c(- 0��6/��آ��:�0/��ا !ل�را�آ�!زش��0 +�ن�در�ا !ل�x�4در��،�%U¤��ی�آن� د�%��8�W)� ا

./�U ی�-)�cرا���0N 0و�(!د�f®!8 /%%��/��ا !ل،�ز��ه را����ا>�Eد���c �ده���ا�!ش��0

>��%�،�ا ��0n���%Ì آ��ن�ا�yWدی��V¤�� �c��J�0��دا:�0���%����ز*��،�/��ا !ل�و�-)�cدر�

O/� ���رK ���ا �آدم �O. >�ب 6~�)� O�� ?�y���� �در �ا:��ن p%�ن ،�%���� ��Dرگ ��ی� ��ی

��)�ر ?�]Jوا��/��fq��� ن� }�6/�د���آن�U^�6آÍاD�����،cJ

��p�!-\�� ���/�د��،�>���ا

0� [BJ��/�0:��)!ا���6eای� �Dاز�-��L�،�Uاز���Cر* +�ن،��] /�د���را����-���c(ل�/%%�؛�/

��!د �ا !ل�. �R8ن �د���� �/� �و��Lو^���ن، C��!W��� ��UنU/� �ا�aWق ��� [*�J� �ا/�1>? ا��

6u��� ���Kو���وا�����L�،?a-����0د����را��!-\��/�ده�و��0 ی�N �E<ا����c(-در���(��،�%%/

?،�/�� ی��Jن ����/��� c��،O*!N د������c ا>�Eرا��0. ورز�� ���(���?��0 �!-\�����mاW���

�(�� ���د��ن ����ن �رت-� E<ب ا�T� �/U!ر�� �/� ی �+�ه c�ªر�«: ا!)�L� ،V�U/� c��� ��زه

�V،��8هU/�c�� V�U/�c���Î*�4آز�%�،�(!د(!اه�و��،V�U/�c���[B|« .�E+�9روw

V�U/� ،���ا �/�ده ���B�� ;Jو� �را �(!د �/� 6u���� ��W!ای �ا ��دان �/� ?

�در� ا ا/��1«��،

��!ارد �ا�aWق ��� [*�J«�\-!�� �(#ف �در ? �و��0 ��ی ، �ر���ر�/�ده �ا/�1>?�. /%%� +�ن E<ا

د���/�������c_Uآ��ن����-%!ان�ا�hiص���ز� ی�ا>�U:�،?���4�Eن��D� 6x!(+ 0رگ،��R8ن

��� c��،ا�8)�67 ��دد�?�]J!�آن��,-����/ �� .ی�(!د��%���f¿J ?�/��در�آن��Jار�������ا

���Nد�دو�}W�6u����V�U/�?�]J!� �0در����داردn .ک��Wو������Lد����ن�ا !ل��}W�?���

V¤د���،�در���ا�����ا V¤ن؛���ا�����و����ز��p���،�/�0n%�� ��ی���¦?�و����ز��ی�|�[?�ا:

O/ر����Kارد�(�ص�و�!���f¿]Kدر� ���? ی�را ��ز*��ا������?��!�67ا+���ق��&� >�ب��)&�Eا

� ���ازی و�ا(6�# �ϯ\�ت �f¿]Kدر�� ? �ا E&(�� �%p��� �+!د؛ �و����!د � ��!ب �J!ی ی� ی

��ره���ا�!ش�+�ه�و���و��kا+���+!��؛�وC< �6x ��ی��Dرگ���دم،��� 8)}6،�در�W��f¿]K!ده

���ز¼�9 �را �(!د �د>��4��W!ق �<��Wزود� �/� ���ا �+�ه ��+� � ��� ?]��در�| E<��³د�� p%�ن

72 خدا و دولت

�� �� ز��

9n!��*9 زn!��*ز�#]�� �دو�?، �و �(�ا �/��ب ��cI ��ی �>C ��ی �دوی ��ی �و �/�� م م

�(8�W ر����6 ی�U�9از�ا��w�O��?(�J�E<و�ا�،��ی�/��ب�����c +�ن�����L>�ن�ر ��ه�آ��ه�ا

. (!ا���+�

]۱ [0�� �+�ورا�� �را �p%�ن آن ��pا/�، O���� 0�� ��)�ن �p در�� O%/�?¦ا�� �آن ��� ���m!ط ? !�L

�(���(]��E<م،�ا/%�؛�آن�را� د���را��0n�� 0��9¤��W/��در��R8ن�رخ�داده��0 ی�8%�>? /�ده�ا

0�� ����< �(�� ��pا/� ،O��� 6Ë!L� �و�ا���R^0 ی 0_<������� �?� ��یw� �را �ا:��ن �/� �د>�sی ی

0� �%��� . �ز�����pی�����D8>¾�آن��

�ا�4)] ۲[ c��� �ا �!ارت ��0آ�Jی �/� ? �ا �f�/�GzW�

�� 0�� �ا>�ه W!ان �در �����| �O��آ�

�دو�د��c ی �8ی �و��� �/�د، C+� �ا>C< E : ش � ��>%�ه م �/� ��!ا(!اه،��B@�� �ا����� ،�/ �0n

��a آ^�UنB�� �D� �aاجB�� ،? �ا ���!�� ? !Nآ� ?¦��� ��)� ی �و8!د ��� ،�/� 0n ی�����J� ی

?،�و�دوی �0�?�ا�¨Wآ�

�]Jرش،�وا�(+ E<ن،� م،�ا���Bو�در�ا���،?

����fاBا���c��ی��Jآ��/

��B-ر��R=ا ? .ی�(�ا��+%��fq،�4��در�ا>�Eاو(�،�����[%�ی�|�د+�ن���د�ا

]۳ [C<%�ن��ن�ا>�ه�ار����ن��0 در��(���*��W��0#ن�n!�ی��Jر�+��³م�/��آ�� �%/ .�?a��E����

»�� O�� �/� ��!د �(!ا�� �آ:0 ?�!_4� c_+� E*�W ا� �واره E<ز�ا»�%�!���� Kا!� «��/� ��!ا��

����cرا�اداره�/%%��.

]۴ [C< ری!R(8� �Jو� ��L ��م �W!��4ی ��ر�از���ز*�� ���p ی �+������� c���� �|!ر �او��� ¸¤

0n���0ای�ر��nم�(!ا���+� ��ر���� .ی���دم�ا�

���ن���ر،�ا�4اث���ارس���ای���دم�(!ا����!د«�Ê©�Lداد���«.

»��pی������دم�آ�!(���(!ا���+�؟ �pو�در�ا>�E��ارس�« -

»��،���ا��ری�و�وJ;�(!د و=�>;�آن« -

0�� �f�/� �GzW� �آ�!زه ا�� ��� �(!د �/� ����� �درس �از/��� ��ی W!ا�� �(+� 9w� ،�%/� c(-� ش

9 خدا و دولت

�و� ی��@��Bدر��{�؛�آ��ن��)� /�4� �a!ذ��kL>�ی�و��0 ی�ا>1���Eو��ی�|�}I)�،6! ��ت

��؛�و� 9µ،�در���د+�ن� �(���ا��Oو������/���

�¦?�داده�ا:�6x��)د���را�����!8!دی�!(�

���8 0n�8 Vی��� ��)� �E<ا�،�� c��Wی� �?���������/�0nا�)�E<6،�اx��)روح��E<ن،�ا�+

��،�و�در����>¾��Tوری » �!8!د�ا��r«را،����/��و8!د�واJ}6،���ده� ی �����ه�ا

ش،�ا-#م�/�ده�ا

?���� ���� ��0. و��R8ن، ��� ��� ��!�Jا�� E<از�ا� 9wاز� �(2ن� و�� ���W!ان ���ده E<ا� �/� �%*!N

��� �����p0ا ���و�در��� ،Vn!)� �درآوردن ?/�4� �از��� ���W!ان �4� �د ?� ?، ��� ?�¤��

.(�ای�ا¤�Uن� �(���+�ه���+�

�@�a � �f¿]K� �/��ب E<و��0 در�آ(��ا� ����pر���� �%@�0 �� �را ���د �/� م�ا �داده �+�ح �را 0n��

0���fghi�0nر�(�ا!IWه را���/�� �ز��ه�و�اداره !ی��%%/ ����<kLن��R8+!د؛�> ی���4��

��!N�،�fghi�1�¡در��)� �!8!دی���/��r��0از�روح�اn E<و����? �]� ی�-���L�Oا/%�ه�اW�W

0�� c_+� �را �آن ��J 0!ا��ن 6���� �ا>�ه C<� �GzW� �را �او �<� �و� د��؛ ،�j�¡� �و �����yود �kار��،

�U������GzW��8 ا>��T�4 ���< .Eدر��R8ن،�/���)���Uدر��!8!دات���دی�و���yود��)!د��0 �)

C<�?)دا�L�Oا�!)���&�.

V�L� c��_W �4!ا:0 رو��ه� ���4ت �از O-ا� ���دی، ��R8ن ��!ش ی �و C���Nار� ی� �%�ی ی

�] !W ه�%��< ? ا>�4�C<�E/?�. ی�ا:��ن�در��Wر*�،�����0n�GzW>��در�ا�8)�ع،��Lک�IW!ر»k>��ا

�}�6از� �ده|� ?،�از��L>�ن�������،�از�����0N w !ی���Â�Lه ���#

�?����-�/�4�،6x���0Nا

�(�� ��� ���m در� �زشW� �روزا�� ی �}6 ��ی|� �@%�� ��� �در� �زش ���و�در��� ،��� ���� ی ،��� ی

���m ��ی���ÎhÅذ���J E!ن W�E<ا�C(/�����GzW��/�،ن�� �c��_Wو��������c_+��/�? ���ا

��Jو،�ا���د�،����%�،�و���>E >�����ا��]���ز �ز �D8�،O�*!����W��ده��W�W��

.ی�و���ز�Wب�آن�ا

�ا>�ه O��� ?�� ? آ��ا E<ا� �(#ف

���Jد� �� .0:!Nواژ �(�� ���m یW� �و�-��c ی �ا:��ن ��ی

0:�R8و�� O�B از�+�ط� �/� ? �ا 0n �fq� ا� ��)� ��ی ��OR ی �از� ی 6��Wدر�� ��!ده، 0:���ا: ��ی

�r<ب ���4?� �ده�و����Tه ی�دوی���Â�L��W�? �#4\�ت�-�E*�W��GzW����،��B دردو��Rpر�ا

.+!د ی�دا:�Vا:��ن���ل��0 ا �س��8ی

�و�از��� ،6x�-� ��� ?�wاز�� ،���� ��� �از��L>�ن 6{�|� O\�� ز�^[��]�ا ���ر�دورK ��W� � �ده ?¦�:

10 خدا و دولت

����Â�L Oه ��8ی ��� �-�c راه �W؛ �/�� +�ن 0nاز�د���� 0���4� ?/�4� ��� �و�(�د�%�ا�� ��ا>���

0� 0�� � !ی ����O �8ن ��� ��8ن�ش ���ÎhÅ د���ی �|!ر ��� 9µ و�� ��4!ا��ت، ������ن، دار،

دار،�و� �9µاز� دار�و�و8!د��8ن ی��8ن ی�+�)���0n>��و8!د�+�)������0n��ده از���ده(ا:��ن�

��8ن �ا��¤V و8!د �و8!د �Wا>�ه)�%� دار�� ، ?���-��ه آ� ،�� V�Lو�در�� �و��!ر+�ه، ��دن� �%�

�روش��[_!س�را�در�¼�0�0+½�>Dدا:�0/��از�ا���Rت����ار ���Jد�،��

آ��ن����. ����1 ث���ده�ا

���9���ن��N��0/����� آ¡�ز��،��Îhi�C<��p>��8!��ی�>Dدا:�0و�>��>�Cا>�ه (�ا��0µ و��،

����sاز�آن�-�ش�ا-#ی�ا>�ه دار��� �!|��0!ل �0 ?������W#ق��R8ن���دی؛�از� ا

ی�ا��ی�ا

��/)�ل��@�B@��Î�������B،�و��pا����c،�و�ا�4)��

��B@��،ود�y����،ا��ی�،�r�و8!د�ا�E<ا

� E<ا� ��� O�(IW� �از�(!د ������گ«( �����) ۲. م(» �Lش �/� ? �ا ���pی ������ (@���ک

�ا��r ا>�ه ���� ،����������>_0 آ� ���� ���� دا:0، �+�-�ی، ���� �(!د� ��ی، ? �ا ���!ا��� �Nه

/%!ن�و��k+��،�و��)� ی�+�Ra� .�(� ?]n)��>����ای�����ان�+�ح�د����O ��،�ا���ی� ی�

0a�B� C<ی��(]��E<�6در�اx�]��ی� �� .��Wو�ا4)�����در�����ه�ا

���U��0N 8!ی�ز��ه ��ان�و�����yن�آن�را�در�8�? ��دان����س،�+�ر-�ن�آ )�:��L�،0م] ۱[

���ا ������� �و���گ �و�k-�D8اب ��B[. ا��، �را �آ��ن 0:�� ��� �ا�!�R!ل ��pا/�����%� �ا��، ��ه

��� ½�T!W� ���ا ����د�%� W!ا: �د��رت،�. ش �W� �و�ا�#W!ن �از���ا���B!س ��Dرگ، �!��نB��

�!��ن� �خBا������،cو�����%�B+�،�U���،?����،�2�³�%!زا،��>Õ ا �،O�%&���/را�ذ�? !L

�Õ/ O������/��در�آن �0n/��ب��!+���و� ���ری�����pی�ز*��و ���|�ا�6Ö/�ده�اKه�����!_+��

����،�ا���آ��ن�ا>�E�[)��را�����8ی��kارده�ا

�!T!ع�: ����aو���4>�8��و*�ی�را�/U;�/�ده�ا

���[�6x ا ~6 �����yWت ��0 ی ی ��)�ن ��� �را، �آ¡�ز �L ¢6 +�ن �¡!ل W#ش. ی ����V ��ی&�L ��W

�¥K�� �� در��cJ ?،�آ��:�9w�0_<��/�0از�د>�sی،��ا

� ی��k+��، �ه���0n/��د����+%�(���ا

���ده E<ا� !�� � ��>; 0N از � ی ��)�¤�V) ۳. م(وار D8� ������ �و ،���ا ������ ��8ن ��� را

�p�� د:0 درک�/�� ? �ا !ده�� �(]�� E<��اW .ر��ی��(J� ��� �(]�� E<ا� �/� ���وار��!د

�ا �<��� آ>�

� ��وش�ا>C<�������E ی���f¿]K+���دان��{c روز��ه در��+�ه ���L�0n  %!������67|�ز

�(�� �/� �آ+_�ر�+!د �ا:��ن ز��:0 �زاده ی OG×�� OB-� �آن �و��8ی �ز��ه �از��Ï�I¯� ��ی ی� +�ه

�-���ه ��0 ���ن � ی ��B-� c<و�د�� c��ر*¢6 �0(د�W� �از�د>� ½�T!W� c��J� C+ (���+اkر���%/� را

��؟ ا

��!ل ��[)�ی E<ا� �/� ? ��T!W½ آ+_�ر�ا � ��ک ?

�kL��)L>��ا �GzW� ��pا/� ،?

�ا !L�6Ë!چ

71 خدا و دولت

���Uو|� �در�دو�? �/� ��0 �!رژوا، 6~�W� �%@B � �O�B ی^� ،�a�Bدر��� �-)�ی >��?؛ ی� /�دن

��¤����Vا !ل�ا��ی .�Lداز*O ��0�0 ���������8دوی ا>E. ی�ا>)�ن -��cآزادا

�ام �0 � !W� �-)�ه �|!ر ��� �a�B�� E<ا� �/� Oدا�� .� O����Lر�ا�&��!� ،E*ز!�)���ØÙ� ی�� (

�و���W!ان�از�ارا�� c}��0n!N او�©�U .Ehح�+���ا:�!ی�^ ی������Ra!��0 ��وش�و� � �ی

���ر�(!د�را�:�Uن��0 و*ÚهKل�k���²���داد،�و�-��O�B �cرا��Un�Lن� ی�(!دش��!د،�و�6xدر��

0� ?)� .c}ف��)��ز��!�B���E<�0������>_�0از�آ�!زه ا���UK����+د� ��ی ��و�/� ش�آ��ده

V:8!*�ن�و�دا /��داV: V:ه آ�!زان���ارس�و�دا�N م����!_y��c�:�9wاز��c���ی�دو���:

��!د�� آ�!(2ن � �/�. +�ن 9 0a�B�� ��O ی� � �از 0n �،��%/� �IW!ر ���{�د ��Lک ��ی

���ر � �!��نB��� ،���B�� �از��Lران 0|!B�� �(�� �و�ا _�ت، ?���� �و��L _�ل، �د��رت ،0n ی�

E<ا �U¤از�ا��� ����ا�� �(��ری �ا �� ��@�ت �!��?��ی �و �روی ��ا �و �ا�#|!ن، ���O ��ای ش

�از��\�*� �از�/��Uه V+!L 6~s�� ��)� ی �4{!ر ��0n�8 0 ی c��+� ���و�ا� �(�ا، 0 ی ی� �aWو

?���� c��� �در ? ?<�GHدر� �/� �}6؛|� �-B!م ��� c�1آ����و�����yW ¾%L� �دودردو،� /�دن �!دن

...ر ��� و8!د�(�ای���fghiرا����ا��ت��0

70 خدا و دولت

��0. ا ? �آزادی ����Jر���!ا�%� ��!رژوا�� �آ+� �� ���ای 6eرا� �U��و��) �-�وج� د��، دادن

�(!ا �� ��� �د���0n آ )�:0 �و�+�ا>� �دارد �� ��%pدر�� �آ��ن ���. ی ���/U!ر��ی� در��� و*Úه

?]% � �و ��رتW� �/� �%���� �>���� �Lو^���ن �] !W� ��Lو^���ن. +�ن ���ای� ا�� +�ن

� �!رژوازی �����ا: ��!دی E&(��� .� [�k��1��¥^� ��� ���sا>E(��ای �ا���م� /� �و� %���ه �(-

�§G!دی c��� ���� +!د، ���� ���و*��� ?�y���� �p%���ر��� C*��� �/� ���نR�و�� �رو �� ��ی

��Lداش �/� �/%%� (�|��آن �در*��? �را ��Tوری�)ش �از�ا>)�ن ��/� ��8ی، [�k��1��¥^� ���ای ،

��!رژوا. ا ? [BJدر�� 6xو � ���ا:�!ی �?ی��� �ا>)�ن ���ای 0n�8� �او�در���ا������. ��� Ê©�L

ش��@)�� ی ی�ا�8)�67 ش���ا+�����+��و� ����9µ(!د���� ��f£ �L/��ا���ا���ری�����8]

D� 0د��0 �0��O او��)�ن. �0Û-)���ا ? �aWو������aWوت�ا ?�/��:�¦?� �Jر�:�¦?�����Lو^

O�����!W��� ��!رژوازی . �� ،! � � و�از�آن �����ا: ���� ���ی �(!د �در��1/�دن ���ون ?�W!ا:

�m!�� ��� �/� ���sود، O��������Lو^ ��� �����ا: C��!W��� ���دم ��0 ا/�1>? �(!د ی� ا���4|0 ی

.�Dر��0N!د

�ا��0�# �و 0:���ا: [�k�� ��� ?Uز���� ��!د؛ 6���� �د>�sی �راه 6xه و� � � ی �ا>�E. ۱۸ی ا��

0� V����ر��K� ?����+� W!ا: ��ازهزا

��!رژو . ا 9w�8>�ش�� �دو�? ��8!W� ���ای ����pر��!د ازی

��زد،�/����!ا�����K�!���j�k� �����<kLرژوا���!��c��� !W�،0nا�و�ر !اDGÝ �0و���ون�ا�!)

.+!د

E<و��� � �Lا�)�[�W�W �+��B)�6x! ی�ا.

���ر���Kان��s<را�د�[�&��E<ا�c��_Wو��V¤از�آن دا ��ن�زا��W ده��/�c���O*!���Oا�!����p�،ا��

�Dا>�p��/��j�k�)0� O%�ن�ا��J��|�²و�����Oا��!W (6�#)ی�و�ا�&��،�fq�� ����0آ�!زش�_BR� ی�

��kا+? �����ا: ���ز�. �!رژوا��ی �دو�ا ��ل �و���دام ?����:!�� ����³��ن �ز��ن ��� [�k�� E<ا

����³ن �0 �رو*� ی �kار�0���4 ��دد؛ �4!ار*�ن -ش ��!د؛ �و*B �!�رد ،E*ز!�� �D*!Nوت، �و�ش، E<�(

دادن�ا��#ب�و�ا�a[�ل،�>�،����ز�mن� ی�ا>��دش�آ+� +�ه ���ن ��ف�����(���. د>�sان��!د��

?*D��6{� .�0 دادن����دوی (!د�ا>Ra��،[�&��E!م�آزادی�و��Ra!م�ا-��ر��!د،�و����|!ر�|

��!د �p%�ن �آ+� �آن �آزادی: �[%�ی ����2ن �ا ���ار در� �� ?، ���ای ���دم 4_!�?����ی

11 خدا و دولت

0� ���(�� ½�T!W� ���ون �(!د�.). W!ا�� ?�nو�ز� �+�د��:0 ���ای �را �آن 9/��� �/� ? �ا E+رو

�ا����0 �و، ،��)� � OGÝ�� �را �(!د c<د�� �<��� ������ �و� �Tوری ��!ر �ا4)����، �ا>)�ن ��� W!ا��،

� �ده �W&�ار��W�W��%!س ��� ���ز��دد، ���4!�)�r�ا� �ت از������ن ?�y���� ��Dرگ و�.) م.دا��ن

���ور/%%�ه ��) ��0 ی ���N 0ن ²(8� �در�8!���ا���Rت �/� ��B)�ت، E<ا� �دارم�«: +!�� ر*�ی ا>)�ن

�����J�(4�D8?� +!د،�و���pی���� �����!J;��0 ی����9µ ,y)�). ۵. م(» p!ن�L!چ�ا ?

��1�L .0وز�ا>)�ن �|�ح �د>�sی V �L���!را ���p 0«: +!د ا�� E&(�� ��!N �0:���ا: �/� +!د

��OJ�-ی��0 �����!ش�و��(]��E<ه���!ا����94/%��/�������ور�ا�N ز�دارد؟����Ê©�L«

��� 6{�|���p O�\%W� � �ز��ه، �(�ا، ��� ���ور �/� ?���� E<از�ا��W �،ب�mار� ،�fß�J� /%%�ه،

E*�a� ت���� �و6x /%%�ه، �و ���+�،� د�%�ه، ²¤�+� ���دم ����ن �در ��%!ز �<��� ��R8ن، ?(]:

�� �/� 0n�8� ،0n�� رو� �در��%�|� ���ر���12ده�(I!صK دارد� �رواج �+�Rی . ��Wاز��Lو���ر*�ی

0�� ���رK� ،��������� �W#ش ��دم، �|�)� ��� �و �%���� ��)� �aWوت C�W�(��� � ی� ��ی

?�!_4 0��E<�0در�اn�� 0����+����0ه�دا �0را،�������(�|��د��~�6 +!��،�/��ا>�aW 0��Eو �aWو

�fßه را�%%/ c��، ومD���|�)�����/ !8رت د�و�ادا��ش���ای�و�Jدم،�. دا�%� +�ن،��زم��0 ی���

�&�ان،�و� �GÁه�از���اودات�رو+�GÁ Eه�از������ا¡�،��0 ی�(!Vn،��0 ی�روزا�� در��%�������ر��ی

���0n/��ا��+��� �GÁه�از�������j�Iاز�ا���sا�%�ه �GÁه�از�����[%�0n،�و��0 از�(!ا��ن،�(# �،��0

0��c��_Wن������ون����دی�و�در��?� àن����j�kرا��U��0%�،� را�در�ا:�!(]� ���<kL .�E<ا

�ز��ه ³? ?�]J!�در����� �را �آ��ن �ا|�اف ��!د�0 �از��%��م �|�ز� �� �و��� ،? �ا ������ 0N

�)!م�� �از 0NرD�� ���وه ��� 67!%I� 0 /%%�ه�� ?*!�W� �آ��ن Eذ�� �در �ر �� +!د،� �Nن

�از����N!�� /%%�ه ��)!م 0:�N و� ��UنU/از�� ،0n�E<و���� � ¡�1رو��4ن؛ E<ا� ،[�W�W?³ ���� ��

�از�-�دت �(�J 6�#)و�ا� �ذ��� ��0 ��ی c<�W� �آ��ن �J!ی ی�و��[)!� �-��c +!د، ��Wاز�4�

. �O�Bآ��ن

�و��� �داده �+�ح �را ���دم �L!چ �<��-� �/� ?������� �د>�sی c��د ��!N 0�� ��8!W� �را �آن 0n �%/ :

; �W� �� +�ا>� �را �(!د �آ��ن �/� �ا�I�Jدیآوری � �(��ر �8!W� � V��� �در �]��8� W�� ی

��� 0n�«ارو� ���p�� 0ر��y_!م /U!ر��ی �و�. >��%� ش �و�ا(6�# �از��\���&�ی O�� �/� 6x�4در�

O� �%�(/ن�از��\����دی�����%p �������0ه�+�ه،�در�ز��ه:���C<���¦+����0Nز��ا:�0 ی�و8!د�ا:

� ���� 0�� �د>�ی، �ا�� 0�� �+�ه، ���yود �آ>%�ه روز��در�ز��ان ���ون �و�4� 0n ا����4ف�� 0n

12 خدا و دولت

ی��4!ا:�����0 دا+�%��4��از�¡�*Dه ا�I�Jددا��ن�را���ور�/%�O،�ا>�E��دم�ا���آرزوی���ار����

0� 6{Jوا� �و�>_0 6x��)� �Wدو� �دارد، �و8!د �روش ���ار� � ���ای �ا�� ��!د��؛ دو،� �����ن. �GÁه

�����ن�>����زه �0��،�%�������B0 (����و��N ؛� ��یEی ذ� ? ���ا�. ��0ا��#ب� ! ���

E<�� 0�� ������ ،[�W�W و�� �j�k�� �<��-� �آ��ر E*�)آ� ����!د/�دن ���ای �آ(�ی E<ا� �/� ��1م

���ر���1و�%���Wاز��)� ��دا�� ��ی���زه -�دتKت�(�ا+%� ��� ی���دم��¥�BWا����!د،�� ی�!)

���ر����Vاز�آن -��>��و�-�دتK��/�0n�� !(]���p0�ر�!IW�� C<د����!+ �%�����. د>��sآ+%���

ی��[%!ی،� 0N ی�8�)�:�0و���زه  ����a ��ی�W!����و��4!ان �kت) C< O�*!����8(���2ن��8ی

�p%�ن �kت ،�/� 0n�� ن�(�� ،O��a�� �p c��_W� ?�����ا: ���ای �/�� �Jر ���ا ����Lک ����<

��������ا��#ب� ! �� ¡�1واJ}6؛�������2ن��8ی�ا>�E�kت�� 0nا��!W�0n�GzW ی�آن�را�(!ا���

�����را��� (��� ی��0 دا+?�/��در��)��Bو����� C< ره��¦%�د��.

��| �%%/����\Wور�������cJ. �0nاز���دم����%��/�،�ا�������Oور���ا+�����+%�،���>���ا

�(����|�E<ا ���?� ه/%%� áا ��aده� ی ��ان،�و��)� ی� �O ��ان،��)� ی�+&%����Nن�از�ا:

0��c��+? را��ران�را،�و�����دو�*�R+زان،� ���>� +!د،�رو���4!ن�و��m� �،دان�� ���اران�دوk�

[4� �،�fâ!I)ن�از��)� و��I%� 9 ی���وه�BL�،�� ن،�دژ(�)�ن، ��،�ز��ان ��،�ژا��ارم���� �

�<��� � ������ت ا��Iyر��ا>�ن، ����|[� داران، �ز��ن �1�sان، �و �و/�cدار ��ران ��،� ان،

? �� � ��)� ا�I�Jددا��ن، �1�Wه ��اران ��!Cp ی �W� ���و+%�ه ��، E*�W �(�� �را، ��<1�+� ی� ی

O��12�ت�و�(Bار���&Wآوا>%��/� ا>%�ن�در�:

»O�%/وری��!د�/��او�را�ا(12اع��T�،?+��8�0 ��ای�آن» .ا���(�ا�و8!د���ا!���،�/ �،�*!+

?�،�ا>E».��دم���>��د>���دا+�����+%�« . !»�پ�ا|)�%�ن�ا

��|� ،?<�GHش در�!�� �از�آن V��� �دارد، ��W !�����و8!د 6xو� � �دق �از�ا��اد 0n ��/� �%�

[I]^ رت��8��������6x��1،�و�s�6را��8ی��u��ش� ش�و����-Dم ش�را�دار���و������1وی ��ی��

�آن�����Iا �/� ��� را �را �� C< �%%/ا�_�ر�� �8 .�(�� �6Ë!L آ��ن �(�ص ی ��������ی ��� �را [�k�

���ر�©h?���� ��������0 ی��Dãäه +�ن�را�در���ا����)� ی �kار��،����� +)��وا��0K�6x��1،�و��

6Ë!L 0�� �ا ~6 � �Up)� ی ��� �¦%�؛p �(�� ��Dãäه ی ��� �د>�sان، ��)� ی �/� 0n ی�

��0 د>Dãä��sه ��8!Wو�� �داده ½�T!W� �را �(�ا �� �و8!د ،�%/ .��� ��!8!د �آ��ن �و�(�ای 1و�%�

�? �Lزور،��fghi،�و��f£4و��0���E<د�O4در�. ر��/�? �!8!دی�+�aف،�ا��N!���و�و����ا

69 خدا و دولت

4� �راه �در���ا���آن �راه، �GzW� 9wرت��)� �از� ���0، �در�4)�>? �و��8ی ���دم، ���ای ��ر����

?���� [�k��D8� ،0nرژوا!�� �W!ده. ا����زات 6x�4در�� �/� �ا�!6e؛ ���� ����ر� �اب �را ��

?�8 �%��ی��O/�4را�در���� ی�ا-{�ی�|�� �kارد�/��ا�!��?��)� ��ی�آ )�:�0�0 8!ی��%

از��دم،�از��B(8 ر��� ¡�رت ی��� ��ی�(!ار�ز���� ت+�ن� �(��،���Wاز��k ������و�از���دم��8ای

.ی� ����fqو�ا�GÁ�،67�(�8ه����� آزادی

��ی�د���� آزاد�E*�Wدو�?. W!ا���و8!د�دا+�����+� ����دو�����ون���k]�و8!د���ارد�و����

� �در��\��آورد ����yه(را ����ل ا>��ت �-%!ان ��� 9n! � �و�/%�aرا �!ن �آ��*_� �و�)ی ،���%��

6x�]��� ��8!W� E<ا� ،6eÉ� ?�U� �(�� �دو�? ی �©Eh ی �در ��R�� V��� �p� ��ی� را:0 ��،

�fq�� ن���زی��0 ی��4/)�ن�+ �%/.

0�� �از�(�ا ��!_4� 9��ر* �Jو� �>C ا�� �و*��Bم �p� ،�*!N �،?ا���� �<� ،�+��� �آ�ªن �ا�1ÄاW!ر م،

9��8)!ری ر* ��R(8 0!ر �آ��ده �+��� ��@)�ن �آزاد، 0n دم��� OUw��s<ر�د��� C<� �را�-+!د �BN

�%��.

و����(��ا>���æ???ش����>��ن +�ه����د ?� �+? ی�و���12ا�و���­1ال���ا:��،�را��ه �!رژوازی

��!�W) ��ا0n ��ده �j�ãç� �|!ر �� �f£41وزی �&��و�و�Lاز�� ،?a  � �� ی ۱۸۳۰ی|� ��O/�4 ش ی

�د �(!د ���ای �ر �� �j�k�� ����pر��!د �+�ه، �/%� ? دو�? �L .د!�� �!رژوازی�. ��ر�آ �:0

��� ���?���Oرو��0رود W!ا:����!Wه����ز*��>!غ����N�� .ت����ن��aف�-)���0از�(!ن�و���_+

c(-��f�/ر��J���،ی�رم��!د،�و���B�0/��در� ��ا�و��8ی���+�،���ز���� آن�و��^� ��W!ا���ا4

���U:ا���را���و������<�c��_W��*ر�Wا����0-#و ��. |!ل����(!ا �%��در� ه،��!رژوا��ی���ا:

���¤�+� ���ای ��Tوری 0|�+� �/� ،�%%/� ?/�+� �j�k�� O 0 ��اN �?<�(4از�� ���(!رداری ی

����!د،�����(!د�را�د ?�ا��ا(����!د���B� .�،? ن�/�د��،�در ?�ا�y��آن�را�ا��f¿]K

��RJ��ن 6xی ��زی و ������ ��D8ر !ا0n +�ن 0n 0�� 0Û ر����� O� ��� ����. ا+?راه ?Uز���� ?<�GHدر

? �� � c4� c��J�1�¡� �(�|W��{�د ��� O�����!W�� ���� �^¥���1رم c��J�1�¡� �و �(�ص ��ی

�] !W دی�I�Jو�ا��fq�� ی�(!ا �� ی� �� .ی����:�L�0ک����)&��E!د ��ی�|

���ر��!دهK� O��������Lو^ �ز��%� E<ا ? در�ا��W�%� .?as+� [�k�� E<�0 اnرژوا!�� ���sا��ا

68 خدا و دولت

�Lو���ر*��. �Nه��8>�ش��!د /���Tورت��8ی ��ی�ا+�اف��!د،��c ا>��B�W�Eی� �ده�از� ³?

?��)� E*�)0 آ:!��� � ���ای ���ان �در�>�ری �ر �� ش �ا���م ��� �را �ا+�ا��? c���� ��!دی . �ه

Oزی����������s<د�را��� ش�����94 ی ��ری ا/%!ن��!رژوازی�د!)��p�،ی /�د�L �������U:داری�

�!رد�+�ه��!د،���8!ر� >��?،�و�ا�yWد������دم،�/��د>0���s ی�(�ا����ز��ن��0N 0 �*���)�>%�ه

ا:�?���ون��N !Wه��Tوری��!د،�و����6x|!ر�|�}����6 ی�ا>�8�Eی >�دآوری. ر �� ����\���0

�2��sن�(W�OU!ده���ا �p�O؟����. ������ا���م�ر �،��R��9wر�ا>�T�����OU)�Eوری�آ�� ��ا

�0n¡�1ا:��:�0و�¡�1-�د������+�����W!�8�� ا-12اف� �*½�����%����²!رژوازی؟����Jر�(!ا ��

V������W .0ی����ز�دارد �/�9w�،[�k�ا/%!ن،�ا������ ?��<��r�8!Wن��%pان�!W��/�����s�؟�

�s���U�(��[�k� 6~��و�^ �]�د>&��W!ری �Nن��!ده؟�و���>E ی��� %� د�%�ه ��ن� �1انW�W ی�

��0��Vاز�ز��ن�د>�sی��Tوری nای���دم�را�در*��? �!رژوا���[�k�دن�!�.

�از��� 9w� ��)� 1�Lوزی �!رژوازی، �(!ا �� ر ���ن �و� ���fq ی 0a�B�� ،�j�k�� �در� ی ��ی ش

��ا-12اض�و�ا|�?<�GHب،�در#�� E<و����،�+�O/�4?،�/��از� ی��دو�ê��4ا��²و����[�W�W

دو�?�زور�ا ?،�و�. ی��Jرت���ای�4)�>?�از�آن�|����!د �%��و�ا��Iyری آن��GH�9wد��J-�ه

�%aW��%�1وز�Lا ���ل��،�s<��د�pاز�����V�L�،E<ن�آزادی. �%���ا�%pن���(!اه�ا ?� ا���ا:

�ا ���ل، E<ا� �و��Jرت�/� �د ���Jر�آرا �� ��\��ر �، ��� �و�����8�%� ���� ��� �B%���ت

?���ا(��6��� .���6�# ��8!W�67!ا��ن�آن���<kL���8 ��. +�ت��زم�ا ? ��ای�!W�E<وه،�ا#-

+�ه�����Jرت�دو�?�را،���ای� ��ی������ه �Jر� �ده�و� �*½�����O+��/����!ا���W!ده ��>��آن

.kL>��2ن�4��آن��J:�² �زد

���OاW����67�(�8!ده�ی ��GzWدو�راه���ای�kL>�ا��ن�(!�0� ��� ?����ن،�/����GzWراه�. ������

� ?������� E*�Wد+!ار� 6xو� ،0���4)�،�s<د� �ز�mن ��� ،�<� �ا ?، �دو�? ��ا(2ن���ا ����ز�%� �p

�ا ��)�ر� �ز��ن ��!N��� ��ا(2ن� ���fq >���� ��ا ����ا�BJ� ی �د ? ��� �ا/�1>? ار�Tی�) ی

�(�� c�و���� O�����و� � �(!ا �� ����!دیی ��� ���ا���ا ? �/� ��!د، �(!ا�� ���دم ی� ���ز��ی

�و�ا�I�Jدی �fq�� � �و8!د c��� ��|� ��ازی ی���ا �<� ��!رژوا، �دو�? ی �W!ده. ی ���ر� ��ایK� ��

Eh©�9w؛�?����رت��)�D8ره !د�%��ا ?،�ا�����ای��!رژوازی��m2ن�درa� ده� ش��0 ئ!�

.ا ?

13 خدا و دولت

�%p� ���ای �W#ش ��0 زدن �����ن �<�L��� 6ë��� �در � ش ،? �ا � �اب C<� آ^�V«+!د؛

و�آ��ن،��%!ز،���O&yآن�را����ه�. د�� /%��و����رو+%��0n�0 /�������م��0) ۶. م(�0n »�� ا4)�

�،��. راه�آن����L>��(!ا���+� O��������p و���ور�دار����0n�8/��آن����L>��+!د،��)�دا+���ا

4��ب� �/� ،�%���� �و���W!ان ����@)�ن �ا��ادی �از�د ?� ی ��ی آ��ن 0:!%/� �در�W)�ن �را +�ن

/%!ن�^[��Bدار���و����آ>%�ه،�ا+�ح��L*�ه��،�������ا

ر���0/����ای�ا���در����ن�ز��ن�و� داده�ا

�آ ?UGÁو�� ��!رژوا�� ? �� � ����ن �در ���� �را ?�]J!�� ��)�ن���Jد� �و ،��

�ا �+�ه و*Dان

��L�Oو�12>��دار��،�ز��ن�و���1وی�(!د�را��L! �����ای�آ+����kL>�ان���ر� دادن�آ+� ! ���

�?�+%�(����0N 0 در�ز��ه. د�%� �0� .+!�� ی�روز��ه،�ا>%�ن������م��!رژوا ! ���

O�� ,y� آ� ��� 6e²راT!�� �<� ����-�B� ��ن ���ر� ��1یK� �آ��ن ،? �ا �از��!T!ع ���ر�(�رجK� +�ن

�� ر*Dه��ام�ا

O����ا �����/��%��/����D8��% /�8�9أت���� p%�ن�^[�اد�/�����دان���8����و����������0

���� �را �آ��ن �(!ب ?��و�� Eذ�� ��Jرت �J!ی، �و��Dاج ،�*!��� Eh©� �از�آ��ن ���� ا124ام 9/

���� V �L م. ��1د��� �/� ? ����ز�ا �GzW را�� ��ی� c��� �ا �!ارت �و��8ن ?³*!�� ،�BU��� ��ز*��،

O%/��/ان روح. ذ!Wه�و��%Uی����� [BJ�،�%� Eرگ،�ذ�Dه ��ی���%�n!��،1­� رگ،� ��ی�Dن���N

���و� �Nن�ا>�ه ی��B���Dرگ،�آ��ن��)���� ��ده و������ن��!��ان��RJ��:�0و�ا��0�#��Oا�آ�

��Oد+) ،���و�در��� ،O����*�W�����W�%W� �در� %�ن Oو��� �a�Bدر��� O�� ،O����� ! � p%�ن

? �� .

.؟���>��ا>�V �L�Eرا�����ks��,yار*�9w Oدر���ا���آ��ن

>�Cاز�د>�0n ��s/��+)�دم�و������� >�Cاز���دان����0 ���?،�ا�8زه�د����>�د�آورم�/�����

�ا>�ه ���� ��a&�ان �در�روز�Nر��� ،0n�%]����� ��� ،?����%@�0 آ� ?( � ��� �r8!W� ���� ی� �Nه

����0aا�_�ن�ا>��V �L .��� �E&�ده�اBه���N�<ش��&�ده�/��از�د#W�9/»ش���گ�L «از���r�ا

آ>��از�ر ��ن�����¹J�%W. ی�ارواح������W#ق��R8ن���دی�را�^[��ن�/%� ��ن�(���Îو�ا��ی �ز

���و�از��c4آن��9wاز�+&�?��Dرگ آ+�����+�ه� �W��<kL�� �¥K���E*�W ��ه�ا

��ی��Wر*����ا

O���/�����؟�>���)�ن�/�ده�ا

��ازه ا

/%!ن����ا

ا

واJ[�?�. ?ی�����6^[��ن�+�ه؟�ا>�Eراز�آ��ن�ا

14 خدا و دولت

?�/���)�¤��V\�ی ��ی�-)~�6 ی�و8!د�>�C(�ا�را���و��kا+���و������GzW>��2ن�ا���sه ا>�Eا

���� ��ی و�����ا ��Lدا(�� �kL>�����. ش �در��R8ن �/� ��

�ا �ر���ر�/�ده ��]Jوا� �%���� ��� �آن ��

E<���،و�،? �]،�kL>���ه +�ه�اW�W ت� ی������?،�و���ای�ا����0_+���!N!ده�0،�(!د� +�n

.ی���ور����(�ا�را�UK)�ر�� ��1ی /%%��/���J�?�و��R8ن را����ا>�y��Eود��0

O�� E<0 اnه رأ�%�n!�� �و ���دان E<ا� �\�� �در ،?GÁا��� �آن ی �از �GzW� �ا�� ،0���� �N ��pن

�����O�%/�c،�از�ژوزف�دو��� 12ه،�و��RJ��ن��Dرگ� +�ن�©D� E*�W Ehرگ�Lدازا������ن�/�ده�ا

�ا ���ز*��، �8!ز»� ،0n�����<»رزش�آن ��Wاز��)� ��ا ��0 ی �:�Uن OB-� �/� ?

�ا �و�ا��� ��pی د��؛

�آن� �(#ف �از�د���، �Dا�� �ا�� ���ر�J!ی،K��4و�� �از���a&�ان��%@�0 0_p!�� ���وه ا ���ل

ی�>kL��%*!N �C>�ش�-)!��0و���وی آ��ن��0. »+�ن ��+�،�����W����pای�آن���a&�ان�و��%@�

�1�Lوز�%�ا��-�� �-%!ان ��� �U�(�� �+�ه �ه، ��)�%+� �آن ?���4���� 6e!N� E*�W .��/� ��pی

W!ا���ا+��ه� ��8و8!د�دا+��،���� /%�W�،O!ا���0/���)���Uو��)� ی���cد�����94�0 در�mره

�در�ذات ��+�؛��0��B@���/��+�����+دا��Un�0ر �?�در��Tور¤�� �?

�[?�ا:��ن�ا| .��Wو�

�L آن �/� 0n�8�(�� �/� �+�ه ����<k و�� �دا+�� ���ور �(�ا �در�و8!د /%!ن،�و�ا ��+k�� ���دم، ی

�f�:�+��� �/� �آ��:0 ? �ا E+رو� �دار��، �در�mره �%!ز C+� ��0 ئ ی ،��

�ا �دا+�� �را ���� ش �8!W

�و���!�N!ن� 6{�|�1�¡� 0n���%Ì� ا� ،�+��� �داده � !ق ��Wد>� E<ا� ��� �را �آ��ن �/� 0�@%�

�%���.

E<�� و�?��J�،[�W�Wن��R8 ه،����و8!د��)� ��1ی���-�C<و��%@�،� ی��V:دش����دا�}Wی�

�pا؟. ش�+%�(���+!د ی ��>��ا��ت�����6و��Wد>���kL>����ای�در �

�(���B���Nو��C���«!ز��ن����W 0�ر+������دور�ز��ن�!)��/��%�+ن���ور�دا�N د>�ه�� .�����s�

�(�� �/� E<0 ا�� �ا+��ه ��N �pن � /�د��؟ ���p0:�� �� 0:�R8ی �و �W ده��� �از �W ؟�? �ا داری

�+�>� آدم �ا��وزه از� �Up)�. (!اری �W� ��Wر*6¢ �ا�8)�ع ��)� ی �و �U��ا ��)�ر� روز��) �8

����،�=W �OB! ��ا�BJ��O&4) ��،�و���ر��ان�روز�Dد ��،�ر-�? ��ده(��� �RJآ������ر��ان�و�W!ده

� �دا+�� �و8!د �و�دو�?، ���B�� �د ? ��� ���دم ��? �ا>�E. ا �/� �+!د ������ ������ �<��� آ>�

�از�ذات�و8!د��8�[� داد��Tورت ا ��)�ر�و��0��B@���/��%����0n�� د�+�ه���ی�ا:��:�0ا>

E<ا� ��؟����ل ا �� 0�� �:�Uن �/� ?

�ا 0n�� ا ���ل� �p%�ن ���ای� د�� �را �ا����زی ���� 0n��

���ن�ا��ت�(�ا����ار�¥�ن������Uw آورد.

67 خدا و دولت

ی� داری ،�ا>�V���Eاز��!رژوازی����د>�ن����زش���������sز�mن� �ده،�(!درا �1/�ده! »ا ?

�ا��و(�� �از ��4ا ? �و ?�]Tزه و�W� �آرام ئ آ��ه د ? �� ی ��� �آ¡�ز ��� %� ش، ی� 0N /�دن

�+��m!W*�ن��!-\��آ¡�ز*�� و�آن. ی�(!راک�UGÁ��/�د ی���دم����و-�ه ��U:1ه �Nه��!د�/�

]۹.[

ی���J!:�0را������ا:�����ز���دا��،� �9از�او� ��B@��?%@Bی�BL�� w¨!ن� �!ط�/�د�و���ز �زی

��و��� ���Bو�� O������ ��)� راه �Nن �ا���� �/� �آ����، �cJ ش��ا ��Uن،L� �و��a!ذ �ا����زات ی

�آورد�� �د ? ��� �را �از�آن 0NرD�� V�� .��ا��#ب�&�� ��� �دو�mره �را ��!رژوازی ?Uز���� E<ا

C+و�� �ا��0�# �و�روح �� ا��ا(?، �+���ا �د���ه �در�آن �دو�mره O .ری��%/� ��� �را +��m!W*�ن

�دو�mره �(!ا��ن �و��� �ا��اه �kا+�%� ��� �ا�� �آورد��؛ �و��12رو �����%� ز ی V�L� �د>�روت : ی

;�]T� ���ا+? +�ه ا-�Iب �را �J!ی �p%�ن �(!را�0 c(yW� ��!رژوازی �و�12،�. ی ،! � در�آن

O� ? ا!)�،? �Lا�)�Oو���V¤��� ��ا���sو�¼0. آورد ا�(�~�6(!ب�����0+�ن�ر ز��ن���Oآزادا

0��½�T!W�8>��را�(�~�6(!ب��c<�(W�E<ب،�و�ا>�ه. د�%� ال��!ر*��ا!)ل� (�ای���د��ن���

C<�،ه��!رژوا�+ �����+���B-����،1ال�و�د�!/�ات�+�ه­���9 ��ره�wو�از�آن��،��U/��U���0N

9w �%��0 ز�� �1�Lوزی ی ���ا ز*�ن �ا�1ÄاW!ری �/#ن �روزا�� ن��ی �¡kای ��� [�W�W E+رو� ی� �&�ی ی

.�!رژوای���ا:�����ل�+�

4��د^�C¯°��0و��0��������sا���]@J�،ن�Wرگ،� �!ده����ر�[?�+�-�ا�� ���رDی���>�ون��

���� �(�ای c�B�Wدر�� �و� �دش 0:�<k�� �آ¡�ز*� �ود��ی �را ��B@�� ?%B@ و�� و�N .�6xن

��ا���s. +����³ ���را���� >���%�،��!رژوا���آن ا+�ا����6ز�Wب����0ی� ش���GzWدر� ��E �ود��ی

�fq�� ��*��9!رژوازی��!د +�-��و��!رn!�.

V�L� ,-��� �ژو��� � ���B ا��#ب �+� ر�? ��!رژوازی ��!رژوازی �0. ی �/� Oدا�� ������ا: ی

?�m�W� 67!�� �U��? 0N +�ه �)m�W� 67!�� �ا ?، �دا+�� �(!د ��� 0:�U:� ��� /���0N +�ه ی

W!ا�%��از�(!د�:�Uن� ���J���/��/�0nرت�و���وت����د ?�آورده�ا������ ر ��ه دوران �� �Wزه

��U:�8ن�ا+�اف��J>���در� %�6x ی���وت �!رژوازی �۱۸۳۰در�. د�%���ی��Jرت� �%��/�����#

��Vاز������pا+�ا��?�. +�ه��!د،����|!ر�|�}�����c<���6ا ���ار�ا+�ا��?��8>�ی�+�L

O��6xت�=�*; ���>�،�و� ����8ا4��س� و�از�ا>p .E%�ن��!-�9ا+�ا��?�(�د،�ادب�و�ا4

.���j�kرا���Oآ¡�ز*�

66 خدا و دولت

@B �cy�در ?�/�د��[�&��E<ح��!د �اد���^�0/��ا�W!ا:�?�رو+%��0nرا� ���. ی�ارواح�و�ا+

C*ر�W� ���� �آورد؛ ��0 رو+�W Eب ���ان ?�nز� ? ��� �/� ��!د ���� �O. داد �� W!ا:�?� p%�ن

�ط����W!دهWار �%/�c(yWرا���f£4ی��!د�/��. ��ی�وD<�(��@�;�و��س،���ا>�Eاد���ت�ا��اد�4

��B-���� ����ز��ن �2نnو�ز� �دا+�%�، ?UGÁ� ��!د ا+���ق �و�V �L. +�ن �روز� از� �� ? ��ی

���O��0nا��ن�+!د،�(!د�را� +)�د��؛�و�6xوJ�����E&(!د�ا+�ره �W �����و�(!ار+�ن��0 �0

6í�������B-را��������Bن�داده،�|�ف���U:�67��Wک�ار�L 0�ن��U¤������%�،�>��|�ف� ی�آزادا

����)� ?�w� �او�mش ��B-� �و�ا+�اف ���دم، ��B-� �را �را ن+���ن �p%�ن در����6. �� ��!ارد، ��p ی

�I�I)� ،O�a� 6~ ا� ��0 ی C<� O�����رو���� [�&�� 0 ی ���� �aWو ?¦�:� c������¦�:� ی

��!د �در����ن . �� ? �/� 0nا����� ��0 در����ن ��0 ش ?�nز �@��� �دو �را� W!ان 0���4� ی

�] !Wداد؛��Î�hÅ^ �²��دهn� 0 ی�nا�� �f£4�0و�|¥��ن�وnی� ی��!رژوا�fghiور��¡.

ی��!رژوا� ��ی��|�� ش�را���>��در�^c_+�1��¥ ی ��ای���ORا>�Eاد���ت�رو�����C،�د���cو8!دی

8�?�۱۷۹۳از�ا��#ب�.

�،���cJدر�ا>�����،���ا:از�ر:��:�9و�ا #�4ت�د>�����Wا��#ب،��!رژوازی،�ا�����در�آ�ªن،��ا

���ن�و���RJ��%B��ن�و��)�>%�هB9،�ا��n! 0�#ی�ا�� E*�W ر*���!د�Wی��� .V���¤�Uن� �W��آزادا

ی��9wاز�آن،�و� ی�دو� �ه ��ان��p �j�k%�ن�ا #ح م�از�دل�آن�در�آ����،��O ی�D��Lده �ه

�O��V،�از�|�� ��ر�در�آ�ªن� �ه ی�ا:��ن،�ا>�N Eن�آزادی د�%�ه �UKرتLی��!رژوا��!د�� ی� .

��� �و� �!رژوازی ،0n�GzWرت�J� ?<�(4� �����]��ا��#ب� | �دا+�%�، ���ور ���ان �/� ���دم، �%�

�ا��ا(?�۹۳و��۱۷۸۹ �راه ��� � ��J. را ���ا��ی اد-�ی ،���Bو��� ?%@B � �ا:��ن /�دن �و� ی ��

!����8و*�ان�ا�� ش��!د��،�آن ی ���-%�و*1�L�Eوزی ا>E. �4!ق�ا:��:�0و�+�Rو��ی�را�دا+?

�)?���r8!W�c��Jاز�(�*�اران�دارا0n. ی��U³[]�+�وp�6x%�ی��&���U/���!رژواز J �6~�ی�

�V �%��+�ه��!د��،�و�د>�����sزی�����L�?<�(4و���ر*�ی�+�Rی���ا+�%�،��c ��وت���/ �����W

ی� دار�+�ه��!د��،�و�����آرزوïÙ �D8�0n،���ز�m»� �زی د�����ن���ا:�����&~��6!د��،�ز��ن

�<�L� �و 0�!(-� O\� اریk� _4� ��Lیی ��%��Lرت�. دار���ا+�%� !�? �ا ��اد �+�د��:0 ��� 9w

���Uو���12ا،�و���6x(!ش ���?�را�(!ش(���%p���،و�،�%�a����ره �!دی آ�m�0درn ن�����(�Lی�

��ی�ر �� �Lپ�و�ا ���ار�دو�mره�Bا+�%�؛� ی��������p�[�k%�ن���ای���دم��Tوری�«ی���ا:

15 خدا و دولت

�� ،²Jازه ��در�وا���ا �����p �،?�و�-�ا� ?���4� �?؛��� 0:�R8و�� 0:�� ��� ،6Ë!Lو�� �+�ارت ی

O/�،c����و�8!ان در�E*�W1ه ��ا���Rp�E*�W �]��8�c��_Wی��� �%����0:��p%�ن،�در� �O. ی�ا:

? �ا ��aGH����� ��Wر*6¢ ?���� ?�]Tو� C<� ½�T!W� ،?���4� E<ا :���/�� آزار�و�+&% �آ��ن ی

�ن��!ده�و��%!ز�������?،���p /%%��از�ا��اف� �4] ��را�ا-#م����0���ن���ر����4I%�

� �در���ور��ی �ا����زا^0 ��O» �� ��:0«و�» ���R8 1ن«دارای �از�ا��اف� ���%�؛�!(]�� p%�ن

�از�+&%�� W!ده 9w� �/� ،���� 0n�� ا>�ه� �kL>�ش ����8م ��� �U�(�� �و�آزارد>�ن، ���0n +�ن

.:�Uن�د���ر %��/��آ��ن�را�1�Lوز�%� �0

?����*�W��� ،��� �? ��ای���� ! � �و �� ���p� ���� ��Wر*6¢ ?�]Tو� E<ا� �در �ا��0�#، ��ی

?as+ س�W� �<� ���ارد آور �و8!د �در�و�8ان �Jرت. ���0 �%� �U-در�� ���� ��ن، ?���4� ��� ��ن

D��0رگ�را�^�c�&U�0 ش،�در�آن�ا+���ق���ای��%@��/���� ��ی ی����|�ه �)� ���د �J�0n�GzWر

�U¤ا��� ���� �/� 0n�8از�� ��Jرت و�(�رج ،?���� 0n در�ا+���ق� �و�ا>)�ن� �%� �-�ا�? ���ای ��ن

O&y���1�Lوزی � ��� ��)� ��ن ���ا�� �در ?�����ا: ���8!ر a� ی �و� ی �-)~6؛ �و ��\�ی ��ی

��Jرت ،?<�GHه در�-� �آن c������ �و�ا|)�%�ن 0:���Uw� ��� �در�ا>)�ن �%� �/� ���yودی ��ن� ی

�ا C*�+�(�� �د ? ��� �را �(!د ��� ��Wر*6¢ ��، ?�]Tو� E<ا� ¾<���� ��0 ی 0n در�آن�� �/� ،O*ر�Õ

0�� �را 6{�|� ���J!ن C<� �و� �)!د ��Tوری ��ازه�ا ��)�ن ��� ،6{�|� ��ازه

�ا ��)�ن ��� ،O���<

��ازه�^kL��1��¥>��/��د>J��s!ا��ن��R8����O/�4ن �)�ن .ا

�� ?؛�در��Rpه ی��8�[� »ه��4!ا:�N0 (� ?«ی��%@��0و����pر� ا>��J�E!ن���ی� ی�ا:��:�0ا

�ا��ت �)� �روان ی ،��B-� �و��Wر*¢6 ��ی C*ژ!�!<���� ،��� �%+ ��+��ا� �در�ا��وز���،� ی +�ه

O� ه�Rpن�در��%p 0:�ªن�آ��ده��0 ی�/�دار�آ!%/+!���/��W\���ا^�0 ���در�^���1�hðا:��،�/��ا

�0n/��ا>�E از��N ���� .�\¯Ïه��������6 >�8��ی�در�ا>�E(� ?ش���»��/%%�،�د>�8��sی��Wد ��ای

��ن� �9wاز�آن،��Wر*����ای . +!د W���p!���8�0 ی�ا:��ن��N �(��،�+�����<kLه��4!ا:0 (� ?

%�،��0 ��ل����>�Cا�_�ر�ا���0�#�0

�8ن،�و�روزی�ا4�� �^�0و� ا4��س،���ان +!د،�روزی�/

�از�ا�_�ر��4!ا��?���وی . k+����رو�ا�_�ر�� �%�،�و�J ���6xرت���Jر*�،�د�W V�Lن�و���روی� ی�ا:

?����ی� ی�N!ر*c،�از�دل��Wر*_0 ا:��ن،��pر»��0nو�f£4،�-)!زاده. ��1د ش�+_�c�0 و��c��_Wا:

�¡�*Dه �رو+%�0n ژرف ��� ��4!ا:0 �}6،� ی|�#���� �د�>~6 ��� ،E<و�ا� ،?

�ا �آ��ه ��&����1ون ی

�ر ��+k�� ��0ا+����ت 6~�^� E*ا��وز� �(�|��(@���ی ��� �را �و��� �داده ½�T!W� او�از�. د�� ا

16 خدا و دولت

�از���ده 0N ��ده !ر-� �و�در��4ل �+�ه، �(�رج ��4!ان �و� 0N ی �����%��� ��]J!�� ،? �ا �r�ا� ی

?�����و�ا: ?���4!ا� ����ن �J!� آزادی� ��� �ر ��ن ���ای ���ای /%!ن�او�ا ��V ش،L� 0:���ا: ی

������8 و�از��)�ن. رود �0 ���pی �از�ا��ت ���ر�دورK� �ا>�ه، C<� ���ور، C<� ?��J� �/� ? ا

O*!+ک�!_U�ان����?¦� ?،�در�mا��،����را�وادار�/%��:�pا/��در�Uw?�. !دش،����pر�ا

��Vروی Lو�در��? �? ����4!ا��?����ا���W!ا������را� �!ر�ا:��:��p��GzW�،0ی�/���0. ��ن�ا:

W!ا���آزاد��ن� �زد،�������+�ن�و�ا-��ر�����،�آزادی�و� �����0م�و�رو+��p�GzW�،�%/�Eی�/

�?،��c ��ن��U�����yW،���� ی����ن +�دی�����،������ادری ��¦?� �Nه�در�ا���ا��:����،�/

��0 دوره �در�آن �/� 0n ? �ا ��Wر*� ?<�GHدر�� �U�(�� ،O�*ز .���� �د��� �ا�8زه 9w �?Uw� ��� �Nه

�L� ��� �U�(�� �د��� �ا�8زه ،O*�s%آن�� ���ای �/%�O؛ ����ه V �،? �ا V�L� �در ��!ر �/

? ی ر ���ری ��VاL��8. ��ن�در�!Wه� ا�������?Uw�����/وری��T��4��<���a�و��،�+����<kL

��+kو��� O�%/ ��p� Oا����� �/� ? �ا �آن ���ای �GzW� E<ا� ،Oار�د���J� �]��@�� ��!رد �را �(!د ی

���p��p����،O�+���E<�9از�اw��<����pو��O<�0!ده�ا���pو�����O��+���0ور�داn� �،O<��U¤��ا

��s<د��pو��O<ده�ا�/��pن�!%/��W�،O�+�����+و���ور�دا�O�U¤������E<ز�ا

��Vا���<����pو����

��� O�%&���<� .�Nه��

Oازه���ای��� ��:��0!دن،�و�����D8���p ������ �!دن�>�C(@�؛�ا>p 1�� E%�ن���ای��R8ن �)�ن�ا

E<ا� �ا���� ،���U^ �0:�( �(���*در�ز� 0:���ا: ?]�|� �آ )�ن ی ���� ی �:�Uن �را �از�. د�%� �� و،

+�ن،����و8!د� ی 0N ��ی�ز��ه ی�دوران ی���د��ن،�در��)� kL��/�0n�8>�����+�ه�/���)� آن

���?�����0�����O<1�s/��ا>�ه �ده (�ا���ور�دا+���و��%!ز�����دار��،���¤N 6،���آ��ه�eÉی�

�و��از�(!د��ن، �?��Tوری��!ده؛�و���p��/�O� 1Äا��� ?�/��در��c��_Wا:(@��W�0nر*¢�6ا

�p [*�J�1�/ا�ا�pد�+�ه�و���ا�aWق���دم��%!ز������O-%!ان�>N �� �?���4�C!���در��Wر*��ا>

.kL>���ش �0

�p��/�Oای�(!د��ن�+�ح�د�����Oا��!����/��Jو��W ا>�ه���!N �6د{�ر�ی��R8:�0ا���rو�ا��|

��Wر*6¢ c��_W� �(!دآ6e�N |!ل ��0 ی c_+� �<��� �و ������ c_+� �ا:��ن ��)� ی ی� �����،

�Nه���!ا��W�O!ا:�?� �%��م���� ی�آن�-,�(!ا����!د؛���Wآن ی�6Ë!L ��ن�در�mره ��ی ا ���ل

���� ��pا/� ،O*!+� �1�Lوز �ا/�1>? �اذ��ن �در �آن ����!د/�دن �در� در ?��W!ا: Oا��!��� �Nه

��(- �E*�W���+�� ی�� O�%/��B(4�0/�����د����آ��ه،���ان�n�8ن،�در���p%�ن�. ش�در�ذ��Eا:

65 خدا و دولت

�آن �W� �در���)� �!د، �دوی /� � �ه ی ��ه م��� �=����+�ه،� ی E+در�روز�رو� �دو�mره ��ñ(�ه، م،

0� 0��Op�L������� �0و���دهnد (�ا�/��%B�0را��nا��.

�(�� �%/��&�� �f�/� �ا ? E&(�� ،9w �U¤ا��� �از��ی ی �(!د �ر����ن �����y!ر �<��� ا:��ن

�?���ای�����ه� �ه�از�آن�^¥k>��/�ده�! ��. و !اس�ا�!��?���+�����O�!Wا�!��?�/��ا:

)O*م������ �%���Wاز� W!ا���(!د�را��Jرت >���Eر�ا ?�/���0??��ای�آخ) ا�����������y?�را

�د�� �:�Uن ?���4 .�����s<د �B�Jاز�� �ا �W a!ا�� ���دان �از�/#غ��ی �<� ،�%/� ��ی� ��ه �ده

� ���B�)ن�����Lو^ �<� C��!W��� ��UنU/(�(�� �/� �ا ?؛� ، �ر��� �از�د ? �آ��ن ��� �ا>)�ن ی

��Uن�¡�1رو����p 0:�4ای آنU/��GzWی�دروغ ش�����ه� �@�a و��!N ? ی� و�ا !ل�ا ~6. ���ا

�%�ان،�و�د>�sی،� �E*�Wا��¤V ?ر*����ا��،�>_0،�از���در � ��ر�ا>%�ن�را�دو���د�(@���ک�������

.ی�ا(�1؛�رو !�و�رو���E*�W 1�Õا ��اد(!ا��ن� �ه از��Dرگ

��!(�� ���ن�� �%W� c���� ���و��>� ی �و ��)!�� �s� 0Nی �ا ?، ���%����� ���ون� ی V¤�� � ی

��!(�� �دورو0n ��ف، � �دی ی �و ��ن��� ��O ی �ا>�ه ی �ا ? ز��ن !�� O����� :O� �O�� ز��ن

�+�- �%�/�Oزی �!دن�و��!W .ا ?� �ز��ه�E&(�ی�0���4 او� V³/ی��8>��ا���+��� ی�وا��

�%�ه /��+�>��د�!/�ات و�6xاو،����و8!د�آن. +!دn!��E*�W ه ی� �ه����8 م���+�،��)� ی���

او،����%��رو��1�Õ،�+���د◌���و���و�. /%� ��دان�را�در�(!د���زW!�����0 ر�O4دو�? ا ��اد��0

�+���رو !،�. p��m!��E*�W%�ن�دو���+!د ���دو�?���ور�%���!د،�و��!+����Dرگ ش،���Lم ئ ¤

�ا(12اع ��!د ��زم !د�� �ا���(�ا �/� �+��³ه �و��12را Eh© ای��)� ،6x�]��� ��!8!د ،O�%/� ش

�/�د �B)� �را، �(�ا�L ��ن �ر*���را��. 12ون �و�ز�� 6x�]��� �(�ای �د �!ر �/�� و��� �او��!د ی

Õ����1�?�رو��Hebertists��9!ش�µ ا��#�0 و��E*�W�%� �،1دÄ ن��W!������،دا��!ن�را�،��

�دوی E<ا� �/2Uن �1�Lوزی /� ���ای �را �و�راه ������!د �R(8!ری �/2Uن �ا/%!ن �0 �ا ��اد� ی �زم

O��?��? ی��Dرگ،�ا�a[�ل�ا>�ه �9wاز�ا>1�L�Eوزی . وار�/�د �%��Lرت������را:�0 ���(��? ���

?��<�O/ O/�،[I]����W س�W��W ه ��ک،�و���از��ه������?��J�����W در�. ی�0���4 ی��!رژوازی

) آ>����!*O؟��pا���؟�����pی�/��در ?���+��را���>���a?(��ا:��،�+��m!W*�ن،����ر�Wن،�و�

�R(8!ری �د�!/�ات، ،!N!�� �و*&�!ر �و�+×�G (!د �ا��وز (!اه ?����� ! !�?-�(8� 9µ و�

� 0n���!�����0^� ���ا4 �ا��¤V و �ر�� ی �و ;�]T� �ره �%�ان ?yW� �/� �ا>�E ��ی �L*�ه، ی

c�B+�،ارد��k���<�Lن��ªرن�را�در�آ���C�����ن،��&�]�ر�NرD� C��W�،�� 6xور����،� ��،��!وا�،��

�%�B+ O ان،�/��ا�s<ری�د���Kار���ارد ���و��&Wارزش���ن�4�+.

64 خدا و دولت

�از�(!ش E<ا �f�:�+ از���ده� 0nد���� ��� �/� ��!د ?�y�����ر��K� �ر �� ی �� .O� �9:�+� p%�ن

�����د�D �0اوار��!د��،���Lاز���1و��ی�|�}6،�و� ا>�Eآ(�ی . د>�sی���Oدر�>!رش�������mآورد

OR� رگ����ز��هDزی�������������sاز��)�،�ا���W �0و�=���?�-\������ایN ش؛�>�¡��:�0/��در�

� ;B)� �%�نU:�8� �و����%� ��!د��، �ا¤���ده �و� �ا������آز�!:0 ��Wراج ��� �ا��وز، �آ����ªن +�ن،

O/ر����K���در��!د��؛�ا�Jی�Dpن�روش ¡�رت����%�U:�8�E<از�ا��W c}وش��!د��،� �%��و����

O/ O/� �����W cا(6�#،�� ،c����و�در� ���وژوازی ��Wآ�!(��، �%���� ��� ،�Wو��¥�ور��W رن��� �ی

�آزادی ��� 6xو� V:دا� ���ای �W!ا�� �در���ا����)�. آ�ªن، 8��� ا����� � �aت ��D8 ی ی ���pی +�ن،

E<و���� !د��؛���m�� V �L��در���ا�� [�W�W ده��� �%���� C<������و�� ����Éت ��� ��ن� ��ی �Nن

���ده ���ری �!د��،K��ا # �/� 0:�N د��!�� ���m��� ��)�ن ��Úاد �از �و ��>E. +�ن [�W�W��J

.+�ن����آ>�ن�����6uد+!ار��!د +�ن�1�pه�+�،���دا��ن ی �� �زی

���و�دو�?،�و�در��!د�����رW�،�j�J!ا��ی��B���B@�رت��J����ïÙ����y?،���ای�ده� �ه،���

�هW ?�w�،ف /�دن�y%�دن�و��/ �U¤ارو»���!د �(2ن�ا��� ����ر����j�Jا+?�p!ن�. ی���دم

�������B1ون����V¤ا�� V:دا� ��0!د آ�!(�� �%��و���n .�� 0���&��0n�GzW ���،د�/ �Eh©�0n�GzW

�kارا:�0از�آن����آ����،�و�6xآ��ن���GzW ��-?. داد �!+?،�و�(!دش���Oدرس��a� 0?�و��0 �0

���ور�����)ا،�روح�. ی��\�م�ا����kا+�%��و�������^��³��[I]د>E ��ی����É^�0و�-%8��� 6~(

ا>�Eدو���ور�. ��!رده�����6������ �!دن�روح�د ? ی��R8ن،�و���ور����¡�1��دی ��ه���د�و� �ز

�+��!ده �� �(�� �و�¡��0 ی 6��+� �W)�ن ��)� ی ��� �+���؛ ���ل �ارو»� �و����D8ت� ی ��GHد�� ی

�و�-)!�0N 0 ز��ه �fâ!I)� ��)� ی �و�W!ده ی ��ت|� �و��)� ی �/�د�� �ر(%� �� ���� �را �(!د �8

.�)�¤k��Vارد��

�ا��وزه �4� �را ���ور�� E<ا���ا� �ا ? [�ãç� �ر !ج �آن �و8!د ��� �/�� آ>� ،O������ روز�ز��ه

0� V¤ا������ �4� �را �(!د ��%y!س ��a!ذ �(!د ����D*�ه �!+%� ���ز*��،� �%�ان c�Jاز�� 0n

���ن������B(4آن�از�ر:��:�9و�در�����/�O<ان�ا-)�ل�/%%�؟�د>�ه�ا�s<³?�و�د*!��،�BU��

��آزادا � �ه���ن �D��Lده �¤�Uن �و�+� ی ��RJ����ن �/� �ا���د، �ا�aWق �وا����،���م �%���� دان

 �ای،� +�ن�در����ن� � ��رزه������k]،����و8!د��GzLن. �8!ردا�!���و�!�و��N����Bرا��Lورد

0��،�j�k�0 � ¡!¡��و�+!ر�ا #�4ت�Û��ن�  �ا������ر����U¤ی�(!د�ادا���داد،����آزادا��

c����و��D(���ت� ی�ا:��ن����/%�ر�kا+2ن�6Ë!L ش�آزاد �زی ا(��Iص�>�����و�ر ��? ����:

17 خدا و دولت

�B(4 0م�����!_y��،0n ����� 0¼�0��،0N د�!��Oر�(!ا���p������0(!ا����!د،�و�:�<�L�0آ��ی�و��

����>O،�در��)!د��ی��0Kدر� @½����آن���/�O�%/�²:�Jد�را�!)��U�(� 6Ë!L��/�،ی� +)�رش

��� C*�� �h©� از�=���+�ن� V�L �،�<�8� 6~&+� ،�+� �(!ا�� ��¥B!ب ��8>�ی c_+در�� ش

��ازه��D(�ف،�در��6x�4/��ر�Un �)�ند�%�،���ور� ���R8��/�0nن�را�-kاب��0 ی�6Ë!L ی��)� ا

�د ? �(�ا، �و���� �� ،����� �(!ا�� ����� ��(!رده ���ز���!ا�� �از�زادو�� �]،� �)�ن ��. �NهW�W

O� ?(�Jدر�� /%!ن،�( ا ���[���6xی �از�ا�8)�ع �fâ� روح� ،�W ش�#W� �ا4{�ر�ارواح �و 0nا��

����� �زد /%��/��(!د�را����و*�ا�� �0��?�y�� .��ی��

��� ی�دل ا>��GzW�Eدر�mرهK 0N ده!Wی� �در� #��،?������ Eی�ذ� ��/�،?������� ��� ��ی�(!د

ی�(�ا�را�در� ی�د�>~�6/��ا>�ه ش��_!+�O،�در��R)��ن�W!ا6x ی ��>��در��R)��ن��W�E*!_Wر*6¢

6e�Nد�� (!دآ�/� c�(&Wو�� �ا>��د �ا:��ن �ا>�O. ی ��&�ده �درک �را c<د�� E<ا� �/� 0���%�� �W� �pا

0�� �را �آن (!د �W� ،�p� ��%���O؟ �(�ا:U%�س �/O �!ده ،�U�(�� �ا>�E �%��م، �از� � �ای V��

در�\����2ن�T[;���(!دآk-�6e�Nاب�(!ا�����U/�O/��رازش�را�/U;��&�ده�ا>O؛�و،����

ش�/��او�را���� ئ �%��ا�8)�ع�در��1���mه �Nن،��a!ذ��Jرت �Îhi�E*�Wدر���ا����)� 4��J!ی

�،�W�<د��<��Wی،�زود�s<آن�د��<�c_+�E<د�/�����ا!��Oدر�(@��آن�(!ا����U���ا(��،��)دام�ا

O�³�U³��[�-�6Ë!Lل. ����¥�ک���ن�در�ا�8)�ع�ا ��s%��c<�W�E<ی�ا��? ���ر�اK���وز���.

18 خدا و دولت

م ���دو

�fq� 0 ا�� ,-��� �/� 6~(-� ?B-� E*�W ���� �j�k�� ���ور��ی �آ�!زش ��� O�� ��%!ز ��Jرت +!د

�ذ/��/�دم �را ��1Äدازد ���ا¤W .V!ده E<ن ا�(�� �رازآ�!د ���-,� ��ی � ��&��را �ا��yاف �/� ��ازها

0� �<�Tد��0 +!�����ر���و�ا4���fq آنو�6x. /%%� ی��O���jBJا> ی�ا:��ن� ���ا-12اض�¡�*Dی

�ا��kال ���yود>?، ��B- و�+��%�ه� 0:�(�Uw� ،�� 0N �%���� ?�w� ��!8!دی ���)�ری،�. ی ��ای

م،��C<�D8در��ن�و8!د���ارد p%�ن/%!ن���������aا

�W��p :��� .ا��#ب� ! ���

O� 6¢*ر�W��+و�ر�V¤زا�c<م�د���Oد>�Eدر ز��ن� }�6/�ده�ا�W�6ی�e�Nرم آ�(UKن�را���. ی�ا:

? . �E���IJاز���(!رد�����V �Lو8!د�(�ا،�>���U³��ا�����rای��R8ن�و�ا:��ن،��)�ن�ا

?�/����� !د�%�ی��� ی�آن�(!ا��L�Oدا(?،�و�آن ��ی�ا(#��6و�ا�8)���GzW 67از�ا>�E�%\��ا

��� ���ای �ا��¤��W �U+�ح را، �ز��%� ئ دادن ��� �8!W� ��� �� م، ��B)�� \�ی ی �%pدر�� ���ور، E<ا� ی

.�T!W½�(!ا��Oداد

�(�ا��ی �)� ��� �اد>�ن، ���É ی ���Lم ��ی +�ن، �و���� �ن ��ان +�ن، ���yن�� +�ن،� +�ن،

� �ده c��W� ��� �ا:��ن �)� �V �!حL� ��� �/� �+�ه ��)� � 0n�� ���� c���� �B��و�^ c���� ر�?

0nا��!W ه��!د�� ��ی�U:�c<ن����+ .GÁ�،���?،�/�����در����U?�د>����D8 �ا��0در�ا:��ن��

c�B�W 0��? �0و�ا>)�ن +�ن����د +�ه�و� د��،�ا����Dرگ ش،�IW!*��(!دش�را�:�Uن���aW 0و

>�W �� �Cر*��د>E،�از�W!��،�+_!ه،�ا�_�ر�(�ا>��C<��/��ú). +�ه ا>�E¤[���(�ا���U�)0n واژN!ن

E<���،���+1وز��Lن����]،���pی در���ور�ا:W�W����c��_W�D8�?��� O� �� !�L ی�و� ی��!ش�%�

6e�Nن� ی (!دآ�����Uده. ا: �و ��Wو��� E<ا� �ا�� �د>E د � در �و� دارا�� ی �زود��ور ���د��ن ی

��W+�ه،� ،����Jر��T ��¡�?UGÁورت،�در������ ��ا>)�ن،��W����?UGÁراج�ز��ن�¡���+�ه،�و،���

?�w� [�W�W� ��)�ن ��� ?�����و�ا: � ز��ن ����W+�ه�. ا ��� ��I] (�ا، ���� �%��م

��]�|� ش،

�و�^[��ن �داور ،c��د� ،?B-� ��)� /%%�ه -%!ان �B@�� �+� ی �����: ���pا-#م �از�آن 9w� �R8ن

�(�� �(�ا �و � �ز��ه �!د، �ا:��ن، �و ��!د؛ ��p 0���4� ���1ون ی ی �از 9w� /��Uن� ش،

�����Nاو ��(!دآ� �/�د، O)در���ا���او�� �را � �ش �او�از����، �و��ی ��)� � �را �و�(!د ��� �L� را

.ی�او�kL>��? �%�ه

63 خدا و دولت

����ه

ا>)�ن�دارم�p!ن�L!چ�ا ?�

E<ا�E<��ا|�)�����W�(-و��

���Jچ�ا>)�ن�دارم؛���ان�ا>)�ن�دارم،�د!L���p��� ? چ�ا!L��/ .���

E+از�رو� ���ریK� �ا��وزه �/� �ا ? [�W�W� 8��� �)�ن��� �و���a&�ان ��%!ز �&�ان ��� ����ی

��Oو�(�ا� ����y?،�ا>�ه) �pا�راه�دور���و*O(���2ن�و� ��ا0n،���ل �¥%�|��f�³8�9،�روح����

.ا>)�ن�دار��

���ر� �­��W1و� �دهK�،�12ا��وزی�و�L�c���،ر*�ی��� ��ن���و�Lور��� O/�،ده!���W ��Whaut gošt .

[BJ����6u���B¥�ت��W �U¤د�������ا��!�� ش،����ز���و� ی ��ق�ا��یش؛����ا+� ئ ش���!�8

���ده ��ی ر�¾ �ا ���ل ی 0N ش، ��� �و���� ش، ��!د �(!ا���ه ��%!ز �/� �از� ش، ���pی ?�W!ا:

¹J�%W �%%���6Ë!L��ی��%@��0و�+!ا��� .�J#-�E<���وJ?� �%���!د�/����ا����Iy%� �pا

�ر ���ری ���د>� �-? �(!ا�� �«��� �(�ا ?�!_4� �و��0 �ر ��، �(!ا�� ��!-!د ی� در�mره. ی

�ت�6eÉ،�(!د�را�در��1+�ن����I]^ ی�در��!رد+�ن������p��p�،د�/ ��(R� .6u��+�ن� �

.ش ی ی���12ش�����y?��!د�وW����6x!ان��&�ی �Lو���ر*����ده

�ا>E در�mره ،6u���� �تI]^� ��&���0 ی �>C |!ر � !W� �/� O�%/ و�� 0^���É� ���ر��ی �ی

�ا��)E اد�0 �و�� ی �از+�ق �� ��!ا�#|!���ن �د ? ��� آ��ه � �ا�� /�V ی �+�ه �ا���م . �!��ا>��ه

�U¤در� �ه ا��� �/� ��!د، �+�ه ?�Û� �p%�ن 0:��!<� ���ن� ی��� �در�ز��ن ،6u���� ��Rpرم ی

ی�(�ا�)�،�fghi�0n�Î،�ا��ی،��@�B،�(����و�ار�mب�����W/��(�رج�از��R8ن� ا��)E،�ا>�ه

��،�kL>�����+�؛��9wاز� آرا�و��0 ق ا�aW ��دی�و8!د�دا+�����+�����Bران���L�? د>�ی����د�W

�!دن�روح�ا:��ن� kL>�ش�ا>D��E(�ف��@�B،����|!ر��%@���0زم�+��/�����¡�1��دی�و�ا��ی

?(�J�C<������/ه�و�ز��ا:�0+�ه��*Dل���à��0:ش���دی�ا ?،�و� ������ور�آور��،�/��در���

���O�³/��4����ای� �0. ش�در�ر ��(���ز��ه�+!د راه �>���O��ده����O��cروح�����1ا�ا ?�و��

E<ا� �kL>��2ن ���B�� ��L �pران �� ���!Nاز���� �(�رج Î��)� �����pی �IW!ر �Jر�د+!ار��!ده؛

��>��ا�Dود�/�،����|!ر�/~6،�روح�����y,�������>_�0و�W�6eÉ#ش���ای��c_+ .�½�T!W��دی

6Ë!L����6Ë!L�C< ? ا��s<ی�د.

62 خدا و دولت

���¤�+�،?�y�� �����و�4�� ی��0 ی�راز�1�Lوزی ،�و��)�ش �pای p!ن ی��0N 0 ا����ر��Dرگ��

ی���دم� ����ه /�ان�و�ر�¾ ش،�در�ا>���aGH�?���4�Eا ?�/�����-)!م��0 ی ا��وز���O �ا �ی

E+دا(?،�/��د���ی��� ��ن،�رو�L ی��0 �&�ی ?h©و��O4ای ر���،�fq�� �?ن� ���1و�ا+�ا���+

� �ده �ا�_�ر��0 4� O�� �را 0:���ا: ��4!ق E*�W د�/.����� ،E<�1از�ا�¡ ���� �را� �Nه �(!د ?�W!ا:

��1Ä� .0ا/%� ½���� �4!ار*�ن �/� ��)�ن 4&)� ��\��������ن� آ�!(�%�، ��� ��!د E&(�� �Jر�/�

6~�^ ����<kL� ���ای 6xو� ����O!د، ���ر�ا��0�#K� �آ>�، �و� د�%�ه �ا:��ن، �@%�� �از�د>��Nه +�ن

����<kL ن�����ر�L!چ��!د +�ن�از� !ی�ا:K�،ه�N�����8آن. ��ی�آ!W��� ره�mدر�cL4!اری���p ی�

�%�ان��)�ن��Jن� ی�آن�6eÉ�?J�(4؛�(�د�%�ان�و�ا��¤N V!*�؛�و�از�1�Lوزی آ+!ب�ا>)�ن��0

�ا4��kL�،�fq>���%�ش �!�4ن،���دا��ن�و�T[�; ردش�/�د��،�و�6x �ده .�&�ان،����#

���(� %�ی �/� �از�ز��ه را � ���ر�ژرفK� 0n ر����K� V@-� ،0N��*��W��و���� �ر+�دت، �<�+

����<kL��/�،? زم�ا���U¤��ا��B@� 0��،6u���E*�W �E*�Wو�ا4)���� +�م +�ن��D(���ت��

.ی��D(���ت�د>��،�W{)�ن�+!د �)�

�� á�� �ا�¥�ی ���� E<ا �fq�� و�� �ا�8)�67 ،�fq�� � !د ��ی�� ��� ��ن �����c واژN!:0: ی ی

�]��)��������������� �!8!د�ز��ه،��R8ن��O�B �c�-.�E<���،0���4و��%@��ا:��:��0!دW�W

�V �زی ی�ا��2اع +�؛�در�Iy���/�6x�4!ل�J!هLو��E*�)ن،�آ���E*�Wا��2اع�آن�J!ه،� ر��� ی�ا:

���ر�دور��Wاز�����pی��!8!د،�4��دور��Wاز�/~6K O�(IW�E*�W ی� ��ی��!8!دات�ز��ه�و�ا>�ه��

�(�� ��8ی ��� �و�ز��ن، �}� �+� ��������p .��� V�L� ��)� �����pای ،���(�� ���pدر�aW&�� ر�?

0����B@�و���rW ک�yW ���+�E/� ش�.

��GzW،�(�ا�را����-%!ان�����4�����،0nا!�y��6از����x�)���B@��،ف�)D����p�E<ا��2اع،�ا�E<ا

��Jرت �ا��ی، ،0���4���p 0�� ;� !W� E*�W�%� �%%/ .�(� 6��]�� ���� 0���4� �و� ��0ی +!د،

�(��،�B@����� .0���ا ~���6ل�ú+�����<� �<� �c����ú+0 +!د،�و����<�L���0n ۸. [+!د[

�(� E<1وزی ی�ا�L�،آ+!ب�ا>)�ن�،�%�������aت�������)D�و��?J�(4��� ده� �?J�(4ح� ی�!�

�در�W!ده �U¤و� ���ا��� ��f¿]K(��؛ �وارو�� 1�Lوزی ) ��ای �ا��¤0n!N �U ی �/ ��ی 0n�،� ��� ،c�

?� .ی����4? 8!ی��8ی�و� �د�O�!�� ���Jو���%��aاز�8

19 خدا و دولت

����Jد�?�y���»V�L ر��� E*�W «6~ و�ذات�ا�?]�|��p�،?

���Oد>���را� د>�Eا�ی����

� ��%�ه �0«/� �و����!دی �!ا �زی، �در���ا�D���رگ �زی ?�����ا: �(�ا ی ���W» /�دن �را، �+��

c��� ازه�� .�kارد �)�¤�V�0ی��)&�Eارا���/�ده�و���� �E*�Wا

�(���� �%����!دن،� �!دن�(�ا،�و�-�دل ������p .?���4!دن�(�ا،��R8ن�واJ}�6و�ا:��ن������

��Jرت (!ب �ز*��!دن، �ز��ه �!دن، �و �دروغ �!دن �%��!دن �ا:��ن �+�ور،� ش، ،!N

? +�@�ن ? ���ار�mب.  a?،�ز+?،���W!ان�و���ده�ا

و�ا:��ن،�. �!دن�(�ا،�ا:��ن���ده�ا

���را���GzW ��ی�(!د،�ا>E ی��8و*�ان����W#ش W�� 0:�N!ان�از�ر ��ن����-�ا�?،����4?�و�ز��ه

N!*�� ا�����/�9/�����و�6Ö-���ه�دارد،���/W .0���/�9!ا���از�و����6eÉ�6Öد ?�آورد �0

6Öم +!��ه /��و��L�،ن�y����، �Nن،�����ان،�رو����4ن�و�+�ر-�ن،�از�(!د�(�ا�ا��Rم�������ا

�?���N 0ن�(�ا����ز��ن�و�آ�!ز��ه وJ��ا>%�ن����-%!ان��)�>%�ه���+%� �،�/�� �Nن����س�ا:

��،���>���kÕ>�د�/��از� !ی�(!د�(�ا���ای���ا>?�و�ا:��ن�در�راه�ر ���ری�ا����ب�+�ه�ا

���ر�����1 ������� �را �(�او��ی �B@�� ��Jرت ���!ا�%� �<�����Dو�� �ا� �)�. ا>%�ن ���دم �و�ی a[�ل

���ه ��ی ����ن �را �در���ا���آ��ن �B@�� �ا:��:�0 ی �د��~6 ���� 0nا�)� c��در���ا���د� ��؛��ر�ا

�Nن�(�ا،� �%�ه. kL>�د W!ا���و8!د�دا+�����+�،�و�-�ا�?�(�ا�����0n-�ا�?�ز�����را���� ���

��O ا:��ن �<��� ��%�ه ��، � p%�ن ،�%+������� �و�دو�? ���B�� �«�Nن ;Jو� �دو�? �pه��+� ���B�

? ��Wاز����د>�Eد>�sی�/�����Nه�و8!د�دا+���>�� ا>���4�E?�را،�����y?�0���4،���. »ا

0�� ��J>�� دارد �اد>�ن �ا �Ì%�ی ���ون �4� ��B? دا��، c��+� �/� ،0n�� آ� �و� ی �W��� ��ی

���y?�ا+���ق�درآ¡!ش  �4]���/�6x�4را�دارد؛ ���2ن��)� ا����ز��!د��،�در��?����و��ی�ا:

O� C��!W��� ��)� ��ی p%�ن، �در����ن ،���� �رو�0 ����J ی ���� ی �را ?���4� E<ا� ،6u���� ��ی

? �ا ��kا+�� �ا�8ا �و��� �ا=�Rر�/�ده �<�+� 0�@%� .�?�y���� ��pا �/� ?

�ا �آن c��د� E<ا

?،�آ(�*�Eد>E؛�د���cآن��ی� د>��B@��Eا�B���GzW�،پ�L�������Kی�رو��0و�وا���Bا���p��/

�،6eÉ? .����%��¹Jو���Uوع�ا

�(�� �� 0_<������� ��� �f¿���� �ا124ام �ا>�ه ی �? ��ان،��!��ن،� ���B��� ،�j�k�� ��ی

ی�ا ���ل�ا:��:�0و�-�ا�?�را�در����دارد؛� ��1ی ی�(�ا�/%�ره ا>�ه«: ��اران�و�+�-�ان �� ?

²|�J ا�_�ر�آزادی�E*�W �0:�������%�ه ی�ا:�Wور�Tدن��!ع ?،�و��/���pدر��\��و���p�،ن��ا:

0����%��،c(-د در�!+.«

20 خدا و دولت

Cp!���<������،9w �،C<������ای��)��pت�و����Éای��)��p�،O�%/ا��)�����r8!W�E*�W

/%%�،� ��ی����¤�?�آرزو��0 ی��N����Lری�>���Lو^���ن |!ر�/��¤�!-�!ن����J /�،�آن ���sآن

�� �%�هwو�� 0N Oا��!��� �را �ا:��ن ��!ع �. ی �f�/;�ا� E<در�ا� ����¡�زد،� /� �از�ا�; ،6eÉ� ��ی

0� 0�� �/� �f�/� �ر ��؛ �(!ا�� �>�ء ��� C+ �O�!W� ���� �<��� �%/� �دت-� �را �(�ا (!ا��

�در�mره �!د���� 0n c�� ��1Äورد، Vn!)ای���� ���ور E<ا� �?� ی����و�ا: �آزادی 8��رت��� ?�¤��� �/

.(!�Vnرا�ا�_�ر�/%�

?؛�ا/%(!ا���و���>��آزاد���+�؛��9w(�ا� !ن�/��ا:��ن��0ا���(�ا���+�،�ا:��ن��%�ه�ا

.W!ا���و8!د�دا+�����+� ���

O؛�ا�8زه�د�����)� �E،�ا/%!ن،���/���f/��از�ا>�Eا �a|�cه�رود�را������رزه��0B| ن��N

.ا����ب�/%%�

?�/��ا+�ره�/%��k��O]�در���pو [?�و������p+&~�6���م���دم�را��L>�ن�آورده�آ>���زم�ا

?�را���W*]� ی�ر��0n ی�ا ~6 /%�؟�آ��ن�ا ���ل،�/��و ��B �ن�را��� ���0و�آ�ی�ا:��ن�ا

?�����V�0 ی 0N ی��%�ه /�ده،�و����(���،�/��+�ط��Tوری آ��ن���ر�ا:��:�0. د�%� +�ن�ا

���و���� ���U:و�� �/�ده ��%�sن �از��%�ه را 0n 0�� 0N ا�%�ش!) .���� �را �داد �aW&��و�ا4��س آ��ن

�?� ��دا��ن��!ک��Wازو���� )?���و��>��� wن��N)ه /��>_�0از���فÚ*ی�و�� VUی� ی�����

�%����6eÉ (0�وزن� �%%/ .�W��ن�را��0 آ��ن�+�ن�و���U%��و���GzWاز�زm!:�0و���و���W ی�ا:

/

0��?=�a4 �%%/ .?B��[BJس���ادری�را�در���ا�ش�ر /�ده،�و��8ی ���(��a�0 آ��ن���N!���ا4

0���� 6eÉ0 ی داد����Lن��+ �%%/.

��؛�و���V ی��kا�]��0 �)���،��)�����روی�(!ن����³د��kا+���+�ه�ا

ی� �����Wا>�ه داد���ا

0:�m�J���� ����� E<ا� �/� ،���ا �+�ه ��GHده �%�� 0:�m�J ا��ی� �در���ا���/�%� /�دن ?�����ا: ی� ی

0:�+��1� ? �ا 6eÉ� �(. ی ��[)�ی E<و�رو�0:�4در�ا� ،?

�����Iا �U�(�� �ا:��ن !��ن

�و*Úه������( �ا����زی �(�ا ?(4��� ��� �/� 0:���ا: 6xو� �ا:��ن، C<� ��%!ز �%p�� (�6eÉ� 8#د

? .0�� ½�T!W� E<و�ا �(�� �رو���4!ن �U�(�� ��pا �/� ��� د�� ��kا�]، +�ن،� ��ی E*�W ی

0:�����p��U ��ی E*�W +�ن�و�رام ��ی E*�W ا:(���*��W�،داد���در�ا-)�ق� (!ار�و��0 ی�(!ن +�ن

61 خدا و دولت

+�ت�از�W)�س����+�ق�آ �]�د>�ه��!د،�§G!ه���Oآن�را� ا�#|!ن�>��?،�/�����W)�ن�ز��ن���

?)� �� ���E<از�ا�V�� . !��ا��Iyر��~4�،6 W!ا:�?� ش،���� ی دا���و�و�f£4او،����و8!د

0n�. ������و�?�/%� ی�>!��:0 ��ل�و�¡��fghi1 ��ی�ا>�Eا�!��?�ا>�ه ��^�0|!�:�0در���ا���ز*

�روح �(�ای �و �/�د، �ازدواج �او �� �+� �زاده �ازدواج E<ا� �از ?�y���� �!ا�#|!���ن�. ��ای

.���+�ه�ا���Nن�ا !ل����Éت�����6u+%�( ا &%�ر*�����-%!ان� �ز��ه

��� ����Éت �و8!د، E<ا� �-%� �W��ر*6¢ �� ���ریKو�� ،?���� c���� E<د� 0n�GzW�����s<د� ی

ی����W_��~�6در���� �%\!رم�از�-%� �W��ر*¢6،�+�ا>��/~6. +�ن��Wر*���زم�ا�� ��ای� �(��

�رو�0 �د ? ��� �^�1�hðد��� ����ل ���ای �ا ?؛ 0n�8 دی!G§� �(�ای �و��#�Jت �� � �ا>�ه�� ی� ��

6e!�2ن. �� ی�>!��:0 ا�Kر*¢����6راه�ا��%�،� ��ای�آ�Wت��!yWدر�|!ل���W�،6¢*ر�W�� �%-2ن�)�

�-%� ��در�|!ل� E<ا� ��!د E&(�� �آن ���ون �/� ����ز��!د، ��!رد ����sW�و�(!دا �ز��ه ��]Jوا

��O �ه �� 0�� ����p 0%�ن!د. ������ ا�� O/� ?�y���در�� ?�]Jوا� E<ا :�BWو�� �+�Rدت ¥�ت،

½������� .��گ�-

�����*��W� �� ���� �و����س ��Dرگ ?�Ihi� E<از�ا���p ���� ��� �+�ر�4ن �/� �p��� ،Oدا��

0� ������ی�واJ}�6و� W!ا�����U:��f¿]K�O ��رت��0 وار�ا ?�/���� ¹J�%����%*!N،�و�p%�ن�ا�

O������ �آن �در �|�ف. ��4^0 �او �/� O<ا� ��@)�ن �+��� �p��� 6x1ان و���� �و�دار �دو ? ،

��0 د�%�ه �UKرت �و���ده �pره ی ���>� �Nن �آ(�ی E<و�ا� ��!ده، �و�ز��ن ���و� �Nن ���ریK� �U-� ی

�Nن�داد؛�و�ا>�E ����ه �Nن�و�ر�¾ د>�ه ی� �O ی��8ودا:�N �(�����0:0 ی�ز��ه او�و-�ه. +�ه�ا ?

�ا ? ��Dاف ��)�>%�ه. ^[�اد �د ? ��� ،6{�|� �|!ر �و��� ���در��� �ا(# او، �و��\���Oی ��Jت

0�!(- �+� �ا-�ام �دوران �آن �و�¼0 ¼0. ی �او، �¼0 روان �>�ری روان ��� �او، �1�Lوزی روان ��ی� ی

ی� ش�W!����>���%�،�و�ا����cرا�در��)� رو���ن�/���!ا:�²را�از����ن���دا+����!د،�در��Lا/%�ن

�B¸�/�د�� ���+%�(�� وU/ ?J!ر���0n/��آنWده���8 �)�. +�ه��!د���ای���دم��Uآ¡!ش�����

��ت�د���ی� ����ه �E*�Wو�ر�¾ د>�ه ���و�ز��ن��Jار�����%�،�/�� �O �!رد�ا ���ل���ده|�E*�W

���دان��]�|� ���و�در��� ��!د�� �� ��ن، �ز��ن �آن �وارد�. �W*%�ن �/� 0:�¥B�� ��[�ود �آن �4

V:دا� �و ��)��زان �V آ�!(�� د���ی������ ���+� �را �N ?���!���Wن �ز��ن��+�ن ��a!ذ ���!ن

�%��� .� �-�E*�Wور�%G� 6��BWد� ی�آن ی�!��������?R8�0�ی���د! ������%�Iyا

�*��W�،��

�از���ده ��!د�� /� �+�ه ;�a)و�� ?����� 0N .ا��#ب�� ���ن��� ��!د، V¦%8� ���ن��� E<ا

E+ر*� �&�ا�� رو���و�Lی�.

60 خدا و دولت

/%%�ه�در���Oآ����%�،� ی�+���6را����+&~���6¾ ��ی�ا�#|!ن�و�IW!رات�و�f£4 ا>%�ن،�ا>�ه

��6��%� �Nن�د�O /%%�ه ��^k�½*�Uاران�و�K[�� /��در����4?����³نu�� .��ی��

E<�� � �Lد!)�[�W�W 0و����fghi1وز*)%�ی ی��L�،ه!G§ی��)�ن +�م� �f£4ر�و�J 0�و� ی�رو�،��

�>!��:0 ��زی �ا>�ه ��ی ��� �� ��I%-� � � ��!د، �+�ه ���دی �+�ق ��� �طWدر�ار� �/� ،0_<������� ی

�������U���Oا�را�در�����W �?�yر*¢��6!د���/����k]�روح�W.

�آن �از V�L ن�m�J� �(�ا�� /� ��� 6x�]��� �(�ای ��? �Nه ���اوان ���ی]�� �(�ا>�ن� ��ی �و ��

�?�(!د��دا:���U� 0ن� �(���+!د،��0����<�� ?B�ر*���� ��:�0و�(�ا>�ن� ی��W��/�0n��

0�� ���دا+�� �از����ن �دا+�%� �را �رو�0. +� (!د �را E<�4!ان ا� ��� �� �a  ��� �W)�م ا���م��ی

V��)? ر �������J�E*�W ��)�%+�0از�د����/��در�آن�ز��ن�n�� ف�+�ه�و��I��ه��!د�را��+

�]�(�ای�>���� ��>E. ���³د��ی��J>���را�د��E/�د��W�W وت�aW�9از�w��/�0n �،6~��0و��!Jی���

�و�ا�8)�67 �و��� ��دی �/U!ر��، �در�ا�_�ر�آن ی ��!8!دی� �!67 �<����Wور�T� ،�+����=� ��

¡0�� �و�ا��2ا67 �و����. �!د �1��دی ���ر�د+!ار��!دK� ���pی �p%�ن �و8!د ��� �ا>)�ن W!ا:�?� ا��

��� ��pدر��T!W�? !�L½�داده�ام،�دورا:�0|!�:�0از��Wارک در�����،�p%�ن. ���Nه��L>��آ>� ��

V�L0 ر�? و�_<������� �ا>�ه ��ی �IW!ر ���ای 0a�B�� �f®رو� �/� ��!د، ��زم 0:��!<� �ا�!6e ��ی �ی

�+�ه ���ز �زی �د>�:0 ��R8ن �و��� �ا ? �آ��*³%�ه �از�ازل �/� 6x��� ،�%�)� ������ .����� 6xو

،�)�L�،�W>�ن�آ>� >��دW)��J!ا:�?�IW��W!ر�ا>�E(�ا�����رود� ����0Û ی��%@��0و��8ی ������>_0

O���/��%%/ر�!IW�0nوری�+��/��(�ا�T�9w �+���?�Ihi�[4� �Oو�������<�Oز��ن�� .

���ر�و�f£4،�(!د(!اه�و���0ا>�Rp�Eه�در K�?�Ihi 6~�ه،�(�ای�!G§�O4دی ر!G§ی� �����<���

+�ن�/��4��ا��وز���Oاز�د>�sان� ی ی�ا��Iyری ی��~6 ��،����و8!د�آن�رو��4 ا���§G!دی. +�

��½��R8:0 +�ن��0 �8ای ����!Wاز��V�Lر����K�،?���4دم�د����+�ه��!د�� �زد،�در���E*�W .

���ری�4�����ا �ار�و�در��J��������J#-�[زر��f¿]K��0_<��/�0:�Nاز�آ��نK�6xو�،���+������

���U:از� �fq� ا� ��0 ی ��ی c�&U^� �را �ادا��� +�ن �(�ص ��8ی C<در�� ?�!_ � �-�م ��� د��،

�در��)� �§G!ه داده، V� �L� �+�ه، ��Lا/%�ه �/U!ر�� �V ی ی�� �p��� �/� +�ن� ��Wر��ی +�ن،

0� V� .����8د�� +���،�را�����)� ��و�و��دار����W ��W0و���V /�د��

0n�%+آ� �در�ا &%�ر*� �درد � �ز�§G!د>�ن، �(�ای E<ا �fghi� �������>_0 ی �ا�!��? ��� 0n ی�

21 خدا و دولت

[BJ ن�دار����+) Eر+�ن،�در�ذ�!IWدر��،[BJو،�ا������در� ����C*ک����% �W�1���W��/�،ن�+

).دا��O ���را��BJ 0]�ا:��ن

��� E<ا� 9/ ��� �را �ا>�ه �� �از �W ?����� O�� ��)��ز ���� ��ی ��� ���د��ن�. دا�� دوران آ��ن

��Wر* آ�!(�� �/� �%���� 0n [BJ� ��� �را � 0�� ��� +�ن �و، �ز��ه +%� %�، ���دان ����� -#وه، 0n

�?�در�روح ���%�،���دان��Dر�0�U-��/�0Nژرف�و��0���+�ن��a!ذ�/�ده� ر*����ای�آ �¤�Vا:

? �kار��،� ���%�ی���E*�a/�ده�و�:�Uن��0 ی��0 ���را����+�!ا0n ی�ا>���E/�داری آ��ن��)�. ا

��� ��%���،��O آ��ن،�(OU. ای�ا>�8�Eا>�Oد>�Eر �)�K ����0(�ای�اد>�ن�>�����و��)�>%�هN 0N ی�

/%!ن،�رد��0 ./%%� او����ز��ن�را،���pدر��k+���و���pا

0�� �آ��ن �/� 0n0 (�ا���&�� �/� �آ:0 �<� ،�%� �L 0�� �%%/ 6{Jوا� �از�(�ا>�ن ،�%� �L ��*ر�W� ی

?؛���ق �?�/�����+&~�6eÉ�،6و�ش�ا>�Eا ?�/��او�در��C<�c(�ای�> ���aوت�ا�������

�+��� �+�ه ;*�]^� ،0_<������� �(�ای�. 4� �و��� ،? � �رو���1�Õو�رو ! �ا��و8!د او���

��)� ا:[_�س �(�ای �4� �و��� �%!زا،Õ ا� ?]��در�| ����< �OG×�ر���Kو�� 6x�]��� ،�T�4� �8

c�� .���� �ا�)�? �>���� آ��ن ;*�]^� ���� �/� �از�او���� د�%� ،�+��� �p��� ،0n��&����8ا ،�%

. ی����������aن��Jار�(!ا���داد /%%��/�����0a*�]^���!Nاو�را�در��!�J�²Tرت���از��ه �0

Îhi� 0nاو�(�ا� �آ>� �/� ?a�� ���!ا�%� �را� آ��ن �او��R8ن �آ>� ،�fghi�1�¡� �<� ? �ا ��!N

���؛�آ��ن�4��از�آ>%�ه !ن�آ��ن��{). ی�او�����±¯?���!ا�%��/�د ی�(�ا0n دا:0 �(���>�

� �4ف ��2aن � �ف ��� �را ��0» (�ا«+�ن ��y� Vود�� �و��� �%%/ �W .ا>%�ن�� �(�ای ،9w� ا��،

�?؟����4���C<ا��¤�U؛�/������>�Cآرزو� ?�p.

�E<0) (�ا(ا�!(-�O �0�0 ی ا:�� ?�/���������p����+_!ه،�ز*�،�ا ��cو�ا:ا���. د�%� ی�ا

� �را �آن ��pا 9w»ن���آ�� ���» ا: �! ���%�؟ � � و*��Bمp!ن ���BL¨!ن ��Lوس، �و��)� ی +�ه ی� م،

O� �Wن ر���ا: �����p%�ن �آ��ن ��0 ��ی ���ر�آزار+�نK� E<ا� �/� ،�%���� 0n�� د�� .�?����ا:

� �j�/�W� �از��)� 0���4 �آن ? ���L�%B>� ی �p وه#-� ��� ،? �ا �در��R8ن E*�W��و�ز* E*�W ی�

E*�W��BL ��!N�!و������ E*�W �� .�pو� ���!N0�1ه��p�E<آ��ن� ���ا��/�? +!��؟����ا>�Eد���cا

���%�،�در��)�¤��É�V?�و��4!ا��?�در�دو���p �،[@Jی�را��6eÉو��p��د>�sی�را��4!ا:�0�0

�?��Jار��0 /��در����ن�آن���W!ا�%���Ra)%�� (!ا�%��>����� >C،���� و�6xآ��ن،����. ��1د ���ا:

��%�،�و�8���0_<�D8ا @#ح��� �E<ن����!د+�ن�(!ا���/�د �ا/�دن /��ا�+.

22 خدا و دولت

��%�،�و�+�>����!ان��a?�آن�را��1��4�0�ا>��p�Eی� ?�/��. +)�ر�� آ��ن�در��%@��J!ی��

�از�������>_0 �را ��0 آ��ن ? �Lا�)� �و �و8!د �و�4ت ��� ���]�� ��8ا� ا-���د�� ��ان [�k�

�?�>�Cا>�ه /%�،�و����ا>�ه �0Ihiی�آ��ن��� c(-�O��+�ن�را�(�~�6 ،�/��و6Ö د�� ��ا��0 ���

?J�|� c��_W� ��� O/ 0�� ���Kوا� �U¤ا��� ���ر�/O �� �یK� �و��O �زد، ،�m��Wاز���W ن��%p

�B¥�ت�آ��ن��W .0!ا��O*!���Oا4�� �ت �0W����0^��4رت��Jاز���وت�و���f£¤�(��E<د��،�ا��� ا

�ز��ه �(!د �p� ،�f£¤�(�� �GzW ¹J�%W� �در��!ازات �Jو� ،0N ار��J� 0�@%�� �و���ی � 12ون ��1د،

.+!د ����رور��0

E<در�ا� ¹J�%W� E<ا ? �ا ��aGH� �8 :0�� �را �(�ا �و��O آ��ن ���O (!ا�%�، �را ?�����ا: p%�ن

��0. (!ا�%� �0 ?8�( � 0�!Ra�دو�� ����ا�IWل �از�>C آ��ن �Jو� �/� ،�%%/ �،���+� د>�8��sا

C<� [*��W� ���ای �GzW 0���s<د ��!+� C<دD�� O�� ��� �>W .C!ا�%� � آ��ن 9a�0� �%*!N :»و�� (�ا

،�و��r8!W�6x»ی�ا:��ن >��0 (�ا�و�-Dت،�-�ا�?،����وات،���ادری�و���م«،�»ی�ا:��ن ی آزاد

0�@%�� �(@�ی ��� ?¦����� ی : �در������ +�ن �/� ���+�،� ئ /%%� �دا+�� �و8!د �ا���(�ا ش،

�(� E<ی�ا ���ار�mب . ����pی����-�م�و8!د��y_!م�ا

�Wور�T�،?��@�p��،�Bا/�،�ا���(�ا��

?؛�ا/%!ن،�ا���ا��و8!د�و��8ودا:�0 ?،�و،�ا���p%�ن�ار���0��m+�،�ا:��ن���C<��GzW%�ه�ا

?،����-�ا�?،�������وات،������ادری�و������م�? >�����0ای او��%�ه�ا�آ��ن،�. ش����ور��

ی� ��د� +�ن�را����-U����زک ��ی��Wر*�،�(�ای ���-,،����/%�ر�kا+2ن�-��O�B �cو�آ�!زه

0���*!IW� ��� �آزادی ا:��ن ����Jر�/� �ار�mب، C<� 6xو� �را� /U%�؛ �(!د ���!ا�� �<� �+��� (!اه

�او،�. ��Wاز�>�Cار�mب���!ا����!د (!اه�:�Uن�د��،��������4ل��������وO/��8 آزادی و8!د

،���ده�Wور�T 0N �(ش�را�در����دارد ی�ز*�د ��ن ی�� .E<�� GzW�،?+ا�و8!د�دا�)ا����،�|�)��

.������!د �(2ن�(!Vn: ی�ا:��ن�(��?�/%� W!ا:�?����آزادی ���>�Cروش��0

��pرا�در� ی�آن /�دن�+�ا>���زم��)� ی�ا:��ن،�و���ای���ا�O ���-%!ان�-�+�Î*�4��آزادی

0�� ?������0 ا: �و�دو ? O�<�� 0�� ��[_!س �و��12را �رت-� ،O*و��0 دار� O%/ O*!N :»ا���(�ا�

�و8! �]Jوری��0وا�T�،?+د�/������0 د�دا!� O��)ا��

.».ش ا

?�/�����زی����ادا��� �%@��©h��/�����ا>B��E)�ت��0���ر��RU!د��Wاز�آن�اKر �����ن�

�0n/����م���دم،�و� ر ��/��آن���دان���8��� و�p%�ن�����\����E�0. ا ���ل�دا+�����+�

59 خدا و دولت

��a آ�ªن،�و�آN! ?��!���،����³ن��!���mخ،�+���د�و�����;����cدر Bار��k� ���n!��*ز!Lی�

���]�ا ? ا>E<���Eh©�E. در���ا:W�W:

���V�����fq�%+. «�(� O>�����ا ? ������>����Cروان«���ی�������>_��p�0ی��D8روان� ی�

��%��/��(!د�را�در�|!ل��Wر*����U���c��_Wه� .ا:��ن��

(Ra���/�?���c��_W������!N ی�ا�!��?�زاده�+��و�N �p!���ا��¤�p�O� �Uا��وز�د>��sد+!ار��

�ا��2اع J!ه ����? �زی ی c_+� �ا:��ن �آ��*�. ی �را �(�ا>�ن �ا�#|!ن�. ا:��ن �در�ز��ن ا��

ی� ی���دی��O،�4��ا��¤�U ی�ا��¤�U ی�8)}6،�و�در����� ا��¤�U. دا:�2ن�ا>��E&(����E!د

��Dرگ ���K¥� آن E*�W ای��� ��%!ز �ا��ازه دا:�2ن ���، ��� ��!د ش �:�Uه ¸���� 6���� ����. ی ��اط

0�� �UK%�س«: �a? ��رت �را �و�»!(!دت ��!د، �+R!د 67!�� c_+� ��� �GzW� �fq�%+د!)� E<ا� ،

�+��!ده ��!د ئ در���4? �+�ه ��GHده ������� �/��. ش ��!د E&(���� �ا:��ن Eذ�� ���ای 9w

��Vاز�(!د�. ا ?ی��R8ن�ا�!U� �6e_!ک�+!د�/��+�>��(!دش���GzW �ز��هL�6را�e!�ن�ا�R8

��&�ی،� �-�د^0 �-%!ان ��� �ا4��س، c_+� ��� ،?³ � c_+� ��� ��Wر*�، c_+� ��� ��!د، ����<

�آن�را���ف��Dرگ�Wور�T �(]^�E*�W ار�داد ��ی�Jش����� .E<�� زاده��C<��������/د�!��[�W�W

E<د�/��ا>�ه +�،�و���!��[�W�W ��³��،6ن�روحe!�ی�ا�� !W�،0nا�����+�c�و��������<��].

��Vآ��L�Eذ��c��_W�9از�ا�#|!ن��!�4�67/?�وارون�در�w��/�? ر�. در ?�ا�L�،!@ ار

0���4 �a�Bو��� V:دا� �ا�_�ر���� ی �را 6e!�ا� ��R8ن ،?�n!��*ز!L� ��0 ی 6xو� �در� /�د، ��+!�

O/ ط�+!د!m��آن�����E&(���4�E*�W .ا��ن�ذ�!Jد�/���%@��و�!���f�/ن������UK�Eرا�او���

ی� ��ل�و�و��� ��ر��fq/�د،�و�در��)�ن�ز��ن�روی��R8ن����>_O��0،�������-%!ان�����?�ا>�ه

c�� %8� آن،� �از ���ر�/�د /� 0���4� �>!��:0. ی �او �از 9w �[�&�� ���ن��� �ا &%�ر*� ��ی

V:د�� دا�GH¦?�را����³ن��س��!د�� آن. ��ان���%U:ا�)��� .�fq�%+ا��ی�ی�آ��ن��� ا���(�ا����

O���� ا+? ��ی دورانks0. +�ن��n�8ا����V:دا V���c<�(���0N .�9w!د ��Wاز�ز��ه ��Wو���V ی��

0_<������� �(!د �ا�_�ر�ا>�ه از�ا�#|!ن، ��� O�� �ا�L_!ری �� �را E<ا� ��Lدا(�%�؛ 6e!�ا� �و� ��ی ��

���ری�در����!دی ������ا���م�ر �����،�دو����J +_�کK�C(/��/�0n نی�ا+�اف������ ���ا:

.�����ا+�%� /�د��،�ا���ا�p��%�ا:W����0!ده

�J�� 0�� �/� ،�s<د� ��&�] ی ،?���� c_+� �در�ا &%�ر*� �ا���kار���W!د، ��ازه .�!ا�#|!���ن ا

58 خدا و دولت

���ر� ی���د��ن (I!ص����ا>)�ن� %� ش،��R8ن�رو�0:�4را�از�+�ق�������و،��� �Wر*� K�،ش

�در�دوران��@�ی . ����!د (!ب�������/�ده��!د؛�ا>�R8�Eن��6eÉ��1اث�+��6 ش،� ی >!��ن،

R8� E<ا� ،�fq�� � �از�آ¡�ز��Wر*� V�Lرت�! � �و��� �داده c��_W� �+�-�ان �از�|�*� �را 6eÉ� �ن

?as+ E<�0 �(����!د؛���:�����sی�ا:�]�وJ���Wر*� اW�W 0�وع��+�

+�،�د>�������c ش�-)#

و�N)�C<�6xه�و8!د�دا+��� k��E*�Wا���j/����� دا+��� �E*�Wو�دو ? و�آ��ده�دا+?،�>_�0از���

�دروغ C<� ،[�k� .(ن��!<� ��Dرگ ��� ��:a�� )0&�ان ?B�� �از���� �ا��ازه /� ��� 0n ن���!<� ی

�ا�� �و�در����ن�)����� �� �از�(!د+�ن ���1ون ���� ��� ،�%���<������� �را 6eÉ� ��R8ن E<ا� ،

O���/�،ن�در�(!د+�ن���� !رت�-�دت ��دم�%p آن�را�������]���ی�ا4��س�و�ا��¤�U،�و�|

��(�%�؛� �|���!د�/��آ��ن��������)�ن�(. ی�آ¡�ز�ا ��aده�/�د�� -%!ان���@�:�0^���Éه��N

���� ��]¤ 0�� �W#ش E<ا� ��� �د ? �و @� ��Jون ���a&�ان �%���� �و� �Nه �@%�� �/� ��Dد�� �!ده

6Ë!Lد�%� ا ���ل�را������ن�(�ا>�:�0آ+�%pار�. ��ی��Jد�!)��&aWآ��ن�(�ا>�ن�را���1ون�از�

�ا>�ه ����(������ �را �و�(!د � داده، c و� �ا�!��? �>Cی �ا�!��� ���[�ل،� /�د��، ���د>�:0، ،�W

�fghi1�¡�1��دی�و��¡���B@��،آن. ا��ی��W �،? ط�ا!m��د����0n�8/�����ا-���د����روح��

C<������ دان V����ر��K� 0:��!<� �دار�� ��Wاز�§G!دی ��ی OR � 6u���� �(�ای �در� �(2ن �� .

�?��4!انIhiد>�ن�����!G§ ه!G§�?a  ود��+�ن�را���ان�ا� یD.

E<ا �¥K��� �/ �<�L�%B�� ��0 ی ��8ودا:0 �ا�#|!ن �%���� 0n آن� ?��W �?���4!ا: ��� �B@�� p%�ن

��0 ا>�ه �:�Uن �+��� �+�ه ²:�J� �ا�!��? �در�J!ی ی �4� �د>�� ?³ � �/� �ا��¤�U د�� E*�W ���

�p ? ا� �و� ��. �Jر�ا���kار�و����ی �در�روز�Nر��� �4� �p� ،O�%/� [ãä^� E<از�ا� �<��� -#وه،

�!��O��6/��از�ز��ن�ار @!�و�ا�#|!ن�و8!د�دا+��،���D� �W�O��cرگB���E*)و8!د������4

�ا>�ه ���دی ?���4� ?�%�-� ،�%+��� �و�������>_0 c�ر������J��� �/� ،?���� �را� ��ی �ا�!��? ی

+�ن� ی �Nه���[��6xو �*��آ )�:0 ��ی�ا�!�6eرا�����8ی �!+���ا>�Eا>�ه) /~�6و*�ان� �(�%� ��

در ?�ا ?�/����p�c%�ن�(����EUا>���Eز �زی��Lدا(?�/��(�ای�(!ب�را�. ا����ز���د

?U/� �U�(�� �ا>�ه او�����. ��ای E<از�ا� �از�دور �را ��!را:0 ���� ی �و��� ���دا+?، 6e!�ا� ��ی

ی��4/?�ذ���UK�Eدر�|!ل� �Nه���pی����Vاز� �(�� ������ ش�:�Uن�داد�/��ا>E ئ (!ا�%�ه

?��در�8 �( �Wر*� �ا��8!ی !ده�� ��L>�ن. !د ��)� او���ای ��� �د>!ا�� دادن �و� 0N ی �j�k�� ��ی

�ارزش �©h%�ن E<ا� ½*� � �������sن ��ksا+?، O/� ���� 6e!�ا� ���� �اب �از�او، 9w� �/� �%�

V¤رگ�/����� د ?�دو�ا��D���%� C<ی�از���pه��N ��*!دو�؛��+���a��³ه��!د����U:��s<د

23 خدا و دولت

آن�ا �ا124ام ��!رد ��4ل �و�در�-�ن ����Jر��RU!ر �/� ?���� E&(�� �را� ��، ��!T!ع E<ا� (!دی

Eh©� ��� �/� �f¿J�%Wو�� ،�%+��� �����O ��ا: �و�آزادی �2aن �از�(�ا �را� ز��ن �(!د �ا:��ن ی

0�� ���+%� د�pرش �را��>�ه ���د>�ه. �ز�� ��0 ���2ن ��ای �آ��ن ��� �ز�Nری ش، �را E<ا� ی� ��>�

� �/� �%+��� �L%�ا+�� �@%�� ���ای �fg)��� C<� �<� 0�@%�»c(-ن�» در���ا: V¤� آ� ��ای

.�Tوری� ?

Eh©� ��%��م ��� ،�/� �+��� �p%�ن �از� ����+�>� ���ر��!رد�» آزادی«�2aنK� ���pی �-%!ان ��

�0�!Ra�وت�از�آن��a��ر����K��%+�0داده���n�%]�رت��-�E<ن���،����ا�(Upدر��D*D-ا124ام�و�

?����*�W��� ��� �/ ?���و� ! ��� ���ا�0 �� �ا��0�# ��0 ی �� ���� ��. ار*Oد ش �از�آن� را � �Nه

���� Eh© 0�� �%*!N آن �(B����!را �/ � ،�%%/� ���Tا����� �را �د>�sی �و�): ۷. م(» ا-��ر«ی واژه

[BJم��(W�����/�0�!Ra� 0ن�از�آن���� O<زار�ا.

�c�B��و�^ 6xا!Wدر�� �را �(!د �/� ? �ا 6{�|� �ا�_�ر��J��<kL!ا��ن ��Jرت �آ>� �?؟�pر��ا-�

� �L>�ه ����0ی V¤�(�� ��� �و�ا�8)�67 0_<���� �ا���ا>�R8 Eن �/� �را � ���+�،� �kارد؟ ��!N

?�������E&(�����/�،ع!%(���GzWا��ن����!J�E<��ا�B-آن. ا��#ب�����? ���را�ا+��ه� �)&�Eا

Oا����� �4� �<� O�(Ra� ���� 6xو� �از�آن +�ن، Oا��!W آن� ��pا/� ��&%�O؛ ?�]W� �و� �� �+��!ده ��

��،����دا(a�����c!ذ� ی����را�+_�c�0 و8!دی���³د�+�ا>��د�%�؛�آ��ن����را�در����������ا

�(�� ،���ا ����4ت /�ده �ا��¤��U ی ،�� 0�� O�\%W� �را ��� �و�ا-)�ل ��� �/�� ��ی �Jو� �4� /%%�؛

/%���p��GzW�،Oی�/������)�¤k��Vا+���ا>�J�،Oرت��@B�� ���������:�0�0 ��ور�دار*�O/��از�آن

.?���ا آن

��%�ه��B@�����،6~� O����?،�>��4�،�ا>�E ا���در�ا>��E%�ه. �Nن�ا>J�E!ا��ن���1��yW�0Nی��

��%�ه��%�ه ا # �p� ،?����0N ن!��J� �در����دارد، �را 6Íب�(�ر�mار� C<� �ا���+2ن �م ،0N اری�k�

��%�؛�آ��ن�د د��،�در6x�4 (�رج�از�/���f/����و�����ن��0�ر�������/��ا>J�E!ا��ن�(�رج�از�����

0��c_+؛�آ��ن�و8!د����را���ی�و8!د�������%�،� د�%�،�>��4���)� ��1اث��kا+���+�ه�ا

�و�ا(6�# ��[%!ی �وا @�: ���>_0، ��� �GzW� �ز��ه �� �/� ? �ا �J!ا��ن E<ا� ��0 ی 0N �9a�� ،O�%/

0� 0�� V³/� ،O�U/ 0�� ،O�%/ 0�� �و O�U¤���آن. (!ا��O ا � ��ون ،O������ ���� ��� ��»�،��

��O���« .0���� ���را����د ?�آور*O؟ W!ا��W�O!ان�>������J�cم����-�B��آن �9wاز�/

24 خدا و دولت

���را�UK%� ��و� /��آن: و�6xدر�ا>�Eرا�@�����J!ا��ن�|�}�C<�،6آزادی���ای�ا:��ن�و8!د�دارد

�زی� ی�ر�� �زی�>��ا:��:kL 0>�ی،����W!��������8(!ا ?�8)}�6>����دی در������9¤�12ش

د�%�� ا>J�E!ا��ن،�وJ��+%�(���+���،�ا-��ری�را�+_�c�0. ��1د،������ر+�ن���د /��¼�0�0

���� �p!ن /� ��!رد �W!ده �Nه ����? �pای ��Jار���!ا�� �� .�،?<�GHدر� ،��!(�� ���ای ،�<��� ��د

�cJ������>_�4�،0!ق دان�>��ا�I�Jددان��!رژوا�B-��/��+���0n�� ا4)��>��(�ا�L ?�>���ا

��د���>�������W��+���E�á!ا���IW!ر�. +!د��Rpر در�دو��N 0!*��دو��Tب د�/���UK�0:!��J0!ر

�آن �s�� ،�%&�� 9�)� �آب �و �!زا��:� V^آ� �%/ �6{�|� �J!ا��ن E<ا� ��� �B����� ���ای �/

�0+!د دا��ن�J!ا��ن�|�}6 �� د ? /��ا>c��،�� �E ا���ا>�Eا��#ب. ی�د>�sی�در�و�a���?�]Tو

�ا �Ì%��(!ا����!د؛��pا/�،�������ی�ا4)�����و W#ش�]@J�،E&(�ای�ا��#ب���������(�!��

�?�روز��ه ی�ا:��ن W!ان��W�?a!ده |!ر�/~6،��0nی ��،�در�ز �O�B �c�-�?�!_4�،ن�+)���]¤

�-!(�� ���+%�(���+�ه�ا

#/��/�6{����) ی�J!ا��ن�| +&~�����B@��6ر )�?�+%�(��� را

�� .ا

�f�:�+�� رگD�� �}��6ی|� �-B!م �د ? ��� �/� 6{�|� �J!ا��ن �از ���ریK� �/� ? �ا آن

��Lس ���!ل ��� ،���ا �+�ه �4_!�? داری �%�ی ��J)!��? ی ��%!ز� ��ی �دار��، �و8!د �/� 6eا!)

�W!ده ��0 ��ای ���ا� ��؛�ا �����ه ��)�%+��� ���دم �4_!�? ��ی �آن ?��� �/� O�1 دا���)�D8� ��

�)���Dرگ�از�J!ا��ن�|�}W�����/�6! [�ی�د>�sی�������?،� د+!اری ! �!دهJ �]��8ی� ی�

��،�و�����)�ن�ا��ازهی�J!ا��ن��R8����O/�4ن����>_�T�0وری،�^kL��1��¥>��و� ا:��:m���0!ط�ا

��%�،��%!ز����ا��ازه���fq� ا �� .ی��������6د ?�(!د�دا:�U:�;U/�O��Vه�ا

�،���+���)�%+�V:ا��ن����د ?�دا!J�E<ا��Jو�B� ¹،�و����وy��V:9،�از�داµ ی� و�

6e�Nاز�آ� �D8وی ،0�!(-� �آ�!زش ��Dرگ O��� � C< �(�� �آن ی ،���+� �آزادی� �Nن V �L� �Nه

�Nه��������زی���� ��اران�������>���kÕ>����/��آن �L .?h©� ?�!_4�E*�Wک��c4(!ا���+�

�p�� �،ن�و���ا>?���دم!��Jا����!د�������!)��fq�� ز��ن�� �������B��c��از���p�،�/ی��

�رأی ��� �/� 0:�ªر�L� �از�رأی �pو�� ،�%+��� �+�ه �f®��� ��4/)�ن �< �،? �ا �+�ه �ا����ب ��1ی

��J�O!ا��ن�|�}���6+�� ��ی� ���fq �ز��ن�[�?�از� Wا����%\!ر+�ن���4��/�0Û)��/

���� ����!د ا� �و���!ا�� !ده�� ��\�+�ن ��!رد ����ار���ا) �Nه ��)�ن ��� �U��آزادی�) ی� ی

�و�در������� W!ده 6Íر�)� ����� � �/� ?���4� E<��ا|�)� ��� �GzW� ،���ا �و�(@���ک CBR�� ��

0��c�(yWا��ن�را���ا��ن�!Jا���از����� �%%/.

57 خدا و دولت

²:�J ا /%%�ه�)� ���ر،K� �(�ا>�ن ��� ���دیW�+�ن 0:�< 0:���ا: ،�W 9ªو���W 0:د�/ �W .�،ه!G§� (!د

��ی���دی���ای� +�ت��~��6!د،�/��روش ��ان،��%!ز�(�ا���0n ی��! ����و���Lم (�ای�>����

ر�O4 +��و��)���Uو��f£4و���6e�N�،?��� 0ا4)���0 ش������ر��0 روان �Lداش�>�����زات�¼0

��Uن��!دهر ��ا>)�ن����او���� 4������\���0. �!دLم�ا�_�ر�و8!د�(�ا>�ن�DB .د�!G§ای��)

�ن�را�ا�_�ر�����Jد؛�������� و8!د�ر�/ Oا ?���د��ن�آن�(�ا>�ن�را��!) �W1 �%�،� رÄی�او��

4�0�!د��!دnا�)���pاز����V�Lه�!G§��p .ن��!د�%pن�����ن�او������:

��O،��)�ن�(�اW��/�0n!�را�از�ا �رت�و�«��!W��او��)�E��0آزاد�/�د �%�هN.

�+���E�از��V�L�0nرا�(�ا�!W.«

�hð:� �§G!ه، 9w 6x�]��� �از�(�ای �و����ا+��ه ���دی ���ن،��� 0n ا>�ه� ��!د ی ���رن O����� .

��!د �� 6~�� 0nا�)� �او���� ����. -#وه، 6x�]��� �(�ای� �!8!د �<��� ���+�؛ 6~�� 0nا�)� W!ا��

�(� �+���?����8!دی���دی���+�،���>��ا�_�ر�W)�م��!اد�و�روح�W!ا����! p%�ن���� �O. ی�ا:

�+��� Î��) .E<ا �?���� 6x�]��� ��!8!د V� �L� ��� �طWدر�ار� �/� �%���� ��!ردی �دو ��

0� ��!+:

.>��� ی��V� �Lا ?�/��ا�_�ن�و8!د��0 ��ی��~6 ی�+_��GzW�،0n cدر�ا�_�ر��)� p%�ن�را�@�

�ا>�ه c��_W � 0_<������� �ا��وز�(��ی �ا��ازه/� �� V�L� 6���� �ا ? ی �ا>�ه) ر��� ی� �زی ��ای

.����زم��!ده ی�§G!دی §G!ه

0 �����ن�+�ط�را�رو�0�������ر��%0a،�و�1�hð^�6x ������ا���م�ر ����،�ا�K��f®رو����C+

V�� �%����[*��W�0/��در�ز��ن��� ��ن�+%�(����!د���و�nر��!U/��W 6~�ی��� �E<ی�آ��ن�ا

W� ��������Uز�را ��y .?B�� �? (�ا>�ن&+� �و��O ��ی �آ��ه، ���د �در����L¨!ن د>��sرا� (!رده

�V. (%���/�د��Lن�������E<0 اa%�و���f£4ر�و���K�،د!��?���� .�!�9nا:

��Vاز�^U/�1�hð!ر+�ن� م،�رو0:�4 ��ای�+�ط�دوی Lر����Kن������!<�Oرا���E<ه،�ا!G§2ن�)�

��!د� �داده �ا���م �رو���ن �د ? ��!د�� آن. ��� C<������� ���12-�ن �در��R!اره. �� ی� >!��ن،

56 خدا و دولت

�(���J�(4��/ا�p �Un�0ا ?،�و�ر:�N ه�ا�� ��ی�+�Oر��ی��� ��ن���Nروز�E*�Wش�در�دور .���

��� �ا>?�/�ده؛� ی�ا:��ن ی�ا-)�ق�و8!د���fghiو�0N �(�����،6{(8�0Û 6{(8 -%!ان�د>!ا��

ی�8)}�6 |!ر���!*�O،����روح�و�ا��¤�U �)�ع� !ر^�0(�ر�6Í>����؛�و،�ا�����!ا���Oا>Eدر�ا8

�ا ? �+�ه �در�ا�4|�. ��ل ،��!W� �از��%��م ،0:����0 ئ ���ا: �+��1��در���و ��� ��دش؛� ش؛

���U: 0 ��ی�� �/� �pدر���� ��0 ش 9ªو�� �%�� ?��� �%/ .0�� �<k¥^� �از�آن�و� ا��Iyرا +!د،

�Nه� ������زم�ا ?���W(!د�را�از�آن�ر��� �زد،�و���� ش�J!ی���+�،�0���f®#W ئ ���Jر�اراده

���� ��!���ا>�ه. +!د ���# �در �را ��!T!ع E<ا� �? ا��ت����رن ��� �در� ��ی �و ،O*دار� ��ن

?����*�W�� ا !ل� �? ��ای ��ی��!(/� �آ�ª:0 ��ن، �از�. ��ی E<د� �/%�ن ���ای 6eرا� ���� آ��ن

.���8�[���������ا

�ا�!اع� c��_W� ،�+� ������ ���دم Eذ�� �در#���� �Jو� ،6eÉ� �د���ی ،6{��ا��| د���ی

O��� 6{�|� �ا���اد �د>�� �V ی ��یL� �از#���� �/� �ا ?، �و� ش �ا�I�Jدی �روا�� ر�?

�fq�� Oد���ی�و��� روی��0 ش�¼0 دوران ی���،�p�،�%/ ز �زی���،�j�k�9 ی�¤��Wی� +�ه ی�

�و �ا ?�R8ن 6{Jا .E<�� د>!ا��� �/� �ا ? [�W�W 0N 6{(8� ���k]� ی �را �(!د �/� ��Wر*6¢ ی

��ی�����W�;Bر*�c��_W�6¢>����،�و� ���%�،�از�دوران�(�ا��ت�و�p%�(�ا0n،�در�|!ل�دوران �0

�B4����� CWر ��ه�ا ? ی��?�y�� .(�ا�0nدر��

�دوی ،6eÉ� �از�ا ���ار�د���ی 9w �_Wد+!ار�در�� ��Jم ��0��ن �د>��، ���ور c� از�� �ا����ل C+

CW� ��� 0nا�)�%p از���ده� !ر-� ��!ده، 0n0 (�اnد>�� ��ا� ��? ی ��[%!ی ی �ا>)�ن ��� ی� �L ��ن

����yن� .?� 0�� �BJ)�اد 6~�� �(�ص �(�ا>�ن ،��pاز����� V�L� ،�� � ���+)�?�Ihi� E<و�ا

�?� ���pر�/O ���آن�^[�اد�ز*�د،���). +�ن��!د ی -)�هIhi�V�ی�(!د�را��êa4/�ده� ��دی�

���ر���دی��!د��،�N��!N!:�0>_�0از�(!اص� �!د��،�>��+�>��از�آنK��/��8^[�اد+�ن�ز*�د��!د�

�fq� ا ? ا� 0���4� �د���ی ��?. ی E<ه� ا�U:� 6{Jوا� �����pی �و�ا/�� ?h©ا�_�ر�� ��%!ز ��

.����!د�� �6x��)�0nاز�آن �!د��؛������Dا��

W� ��� !ر-� E<ا� �/� O<�<دC �+� �W)�م ���ان �p� �§G!د>�ن ���ای 0nم. (�ا��Lو�� ��ان� �! ���

0� 0�� ���� �!ده �U�(�� ���دم 6xو� �/%%�؛ �د-!ت �(�ا C<� V� �L� ��� �را ���دم ����+!�

?� � �L 0�ز����Vn!)ن��U�L6 ی�{����ر�|Kر����Kن�ا>)�ن��� ��:�0و��(�����،�%�U� و���W

25 خدا و دولت

�در�ا>�E(# ���0 آزادی[�?��0: +!د ی�ا:��ن��%�IyاW�6{�/%���pا/�� /��او�از�J!ا��ن�|

� �آن»(!د«او، �آن ، �را �� � ��)�%+� ��!NE<��ا|�)� ��� �و��� ،? �اراده ا �و��� �از���1ون �/ �0n

!ر����ا�8ای�آن� .���+�ه���+� (�ر��p���،6Í/����+�،�(�ا�>��ا:��ن،�8)}�6>����دی،��

�%��� V:از�دا� ��)�>%�ه آ�!(�� ��:0 E*�Wاز��)��ز� �/� ،�<1�s���\در��� �را �دا:�N �Vن �Nن

�%����E<ه���+�؛���ض�/%���ا�+�c�&U^ ن � ��ن!��J�?��!¨��kاری���ای�ا�8)�ع�و� در��

��Jار��0 اداره �آن �و�ا>E ی �از���ب ��1د، �ا��Rم ��� �GzW� ،�/ ���� ،?���4� ��� �U-� E*�W را�� ��pی

���� ���!ل �در��O �%�ی �/� �J!ا���� ��D8آن �/U; �زی /%� E*�)آ� ��� �B@�� �دا:�V ی ��ی

�%+�� .�m!�����،E��،ی�(!د،�اد-���0 (!ب �/��/�O%/ر���!ف�(!ا�������K�0:��ن� �ز�%p

c��دو�د� ��� �در�: �!د، �و، ،? �ا c������

�Wور�T� �و �U�(�� ��UKی V:دا� ��pا/� ،?���

��W!ا���O�*!���O/���%!ز�در��R!اره� ����pدا:��������ه،��U/��p 0;�+�ه�و�آن ی�آن ���¤

? [�?������cی�ا:��ن ی���دی�و�8)}6 ی�-)~�9w 0N 6ا������ }�O�%/�6/��ز��ه. اWرا����

�داده E*�)آ� �ر�¾ از ��� ��y_!م �را �ا��اد �و �]��8� ،O�%/� ��B-� ��W?� ��ی ��� /��Uن

�0N زودی����از���8در�2ن�آ��ن��L>�ن�(!ا������?؛�ز��ه /�ده�ا>O،�/����) ۸. م(�Lو/�و ��9

0���U�(� OR�ازه��� .���!د�ا��Wاز�دا:�V(! ا

? د���cدوی [�?� ������از����%� �0n/����>��از�J!ا��ن�:�Uت �8�[�: م�ا>�EاW���B-�0:��

�آن c��د� ��� ��� ،�%/ 0:#�-� ��GHد �(!دش �/ 0�� �را �J!ا��ن E<ا� � ی ��!د�(+%� � �ا���p%�ن �/

�%���� ��0 و8!د ��0 ��ن ��c)+� �!ده � �Up)� از�آن� ، �J!ا��ن، E<ا� �/� 0n�8 از�� �����

�� �%� 0�� �T�-� �/� �f£:دا� ���م ��� �/� ،�%���� ��R)��ه ��:0 ���ون � �!ده� /%�، +�ن،

ی� ا>�hð:�E. ��،�/��از��pر»�>�ن�(!ا����!د 0n،����ا�8)��67از�ا:��ن +!د؛�p%�ن��8�[� �0

�6��Bدر��LراN!���(!ا����!د�/����ت د>�sی�از�آن���?Wن� ��ی���-!�¤�?�!_4�O�B�^���

،��� p%�ن��8�[��.�!د��) ۹. م(�%¨(@��،0n ?�w����?-� �8در�E*�W ول�(!ا���D��?J�(4ی�

./�د

� �c��د�Oن��0 ی ا����%!ز���U:�E&(�را�����ن�4_!��%p��/�?� ��ن� ���%� : د�� م��

��B- ������^�c�&U+�ه� �E*�Wا:��ن �0n/��دارای�ا(���ر���B@��?�!_4+�،�4��ا���از���8

��6eو����د�ا(#��6و��&�ی �+�Cو�� ��+�،��0Wا��وز،����. ی�¡�ق�(!ا���+� زودی�در���4

26 خدا و دولت

O/ هÚ*و� �ا����ز��ی E*�W 0�� �داده �آ��ن ��� �/� 0n �(�� �دا ��ن ����%� +!د، ��)�ن� ��ن ی ��

���D� �¥Kرگ. ا ? E*�W �\¯Ï� �از ،��B-� ����%� ی �از �-{!ی �/� 0n 0�� �>�C ��ن +!د،

»V:دا �%� «�� �ر ��، �!ز�� �در��0 ��� �و�(��� 6~³W� ��p�� ��B¡ .����sر����را� ی 0N (!دا ش

�ا��0�# �0 8��رت� ��0 ی ��زد، �از�د ? �را ���IhÅ ش �و�از�آن �ا��ژی د��، �و� ��ی �f£4و� ی

���K¥� درد � �ز��Dرگ E*�W دی!���� ��� �د �!ر �U�(�� �/� �را، �و� �� O<�J� ���زان �د�����ی ی

�� �<�8� �د���ی ����³ن ���GH�%�0 0دن �rW� ��0. +!د د�%�، �و� او، 6eد(!ا! � �ادب، ،C+

c(- 0��? �0را����دnاز�د ?��0 آورد،�و�آن ��ا��p ? در�>B��C)�،�. د����Jرت�ا��¤��Uا

.+!د �� ���0

?�/��ا��¤��Uو�BJ]�ا:��ن�را��0�?�ا����ز�ا��Iyری�و�����!J[�?�و*Úه�ا �)�E<ا �U/ .

��p�،ن�دارای�ا����ز���ها:W�[BJو��c�-����? �0:��. +�ه ا����ز� ����fq>��ا�I�Jدی،�ا:

���W،�و�-#وه����ا��اد،��c��Jا|#ق���� ا>��J�E!:�0ا�8)��67ا ?�/������ا ��0n�%Ìرا�������

�(� ?B�ی� ���? ���و��%��ه ��،�|������ �� .6x�-ن���ا��ی�ا ?،�+�ط�!��J�E<ی�آزادی�و� ا

?������)�¤�Vا>���4�E?�در��)� ا>��E!+���ی د���c-)�ه. ا:���Jد��� c_+0 ��ی�ز��ه ی�N ی�

? �0:�� .ا:

��� ،?���� ����-�Rه �را �]��8���� ?�!_4� �/� ��B-� 6eو�� ��/� �ر �� �(!ا�� 0n�8� ��� زودی

ی��!ارد� /~�a���6وت�/%�؛�و�آن���ر،����%���)� (!د�را����د>��sوOB-�;J،�/��وJ;���ری���

��Jرت �)� ��8ودان ی �ا ���ار*����، ��8ی �زی ��ی ���ر� ی [�W�W� �و ��!د، �(!ا�� �(!د �Nه

E<�8�[� ا� �/ ?�!_4� ��� �/� 0n ?��)و�� �%%/� ��(yW� ���روز �را �/�ده �ا|)�%�ن �U:��Wن� ش

O/�4ا>?�و�4_!�?���وه��������W�%�ز������ .د�%�،�و�در���

?،����Oی�-�B ��ن ی����%� ا���ا>T!��E!ع،�/��در�mرهی� ی��)� p%�ن�در�mره ��در ?�ا

�و���J!ن �ا�����0 �آن �GHد��ی �4� ،? �ا ����� �دق �رأی �kاری ��� �/� 0n�� �0 ��1ی�!(-� ی

�%+��� �+�ه �آن. ا����ب [�/�W� �آ(�، ?��4� E<در ?� در�ا� E<ا� ��!�+!د، ? �ا E&(�� ��

c_+�²:���E<ا���ا�،? د،�ا����ز���������در���J!ن�+! ��اران���� ی���و�6eاز� �� ? ��1ی ا

0�!(-�c����وJ;���ا>?��/%%�،�و�در�GH>?� ی�/U!ری��0 /��در�-)c،�/��(!د�را��%�Iyا

�f®ر������!/�ا��fq>��اn0 �!�67از�آر��c_+را���fq�� ه. د�%� ی��y��ی�آ��*_��و� +����ا>��ت�

��+���9n! !

55 خدا و دولت

���� ��%!ز �او�ا ?، �(!د Eر�ذ���� E<ا� �/� ?���� �آ�Nه E<و*�،� ا�IW� E<او�ا� �(!د �/� دا��

�������pر� ��1د؛�و��� /~���6د>�ه��0 ���را��� �!دن�آن ���را� �(��،�ذ��� ��O���aو�ا>�ه��]�و�|

�/���Lک�از�او�������c!ده�و��� -%!ان�����pی�-����و�واJ}���6ز��0 ی�(!د� (!دی +%� �،

.و8!د�دار��

E<�� ن���ا: �/� ��!ده [�W�W ��� �/� ���ن،��� ��0 ��ی �از 0 ��ور ��4!ا:�aW 0و �در� ی ی +�ن

/�� +�ن����آن ک+�ن،���ون��U_! +�ن �9wاز� �(��. آ����،�(�ا>�ن�(!د�را� �(�%� �0

���را��!8!دا^�0���4�0 (!د+�ن��!8!دات���0���4��%�،�����V� �Lآ��ن��Lدا(�%�؛�آن

��ازه�از�(!د+�ن�����Wا��،��Jرت��@��Bرا����آ��ن�:�¦?�داد��،�و�(!د�را� L%�ا+�%��/���0ا

��%�،�(�ا>�ن���ی�ا:��ن��J�� �<�c��_Wر�ا��¤�U. +�ن�L%�ا+�%� �Nن ��ی�آ��ن�و���ده آ��*�ه

ی�IW!*�ی�واژN!ن��!ده�ا��،� �Nه����Vاز�|%�ن�(���6xو�+�-�ا�� p��/�،��� ����،O�a���p%�ن

�+��� آر��:0 �W .ر���� ��Jم، ���ن��� ��R8ن� در �از �(�رج �/� ،���+� Î��)� �ارواح ر���

�در�>�C د>�ه ��Wر*6¢، c��_Wدر�� 0:�!|� �دورا:0 �در�|!ل ،?<�GHو�در� �دا+�%�، �و8!د 0:�+

�Nر�و�ار�mب����دو��R8ن� �!8!د�ا�!8�6e)�²آ����،�/��روح�(��Î،�ا��ی�و��@�B،�آ��*�ه

.ا ?

�و� ��Jم ���ن��� �U�(�� ���دی، �<� 6{(8� ،6x��)� �<� 6{Jوا� ،�B¡� �<� �در ? ،6~��_Wدر����

�در�¼0 . �����ن���ر�د+!ار�E*�Wا ?��]��Jم�. آ>%� ش��0 وJ��آن��Jم���دا+���+�،�����6|

��Wر*¢6د+!ار� c��_Wد>!ا�� در�� E<ا� �ا0N ����(4 ی �در���1(!د� ی �را ��� ��%!ز �/� ،���� �د>�� ی

. �0nدر�(�رج�از�د���ی�واJ}��6!ده /�دن�p%�ن��R8ن�6eÉ د��،���ض ��ن��0 ی �(���و���زی

ن��Jر�|�}6،�و�����)� ���O�³آن +%�0N 0���fq،�/��وJ��از�د>��Nه�روان �����ن���وز�د>!ا��

�?��Tوری��!ده،�در�>��B4���Cا���م�:�Uه�ا ?���دا�p�O%�� �ه� ���. د���cدر��Wر*��ا:

�>�cآن����ذ�%�?��O/�4ا:��نWور�و����E<ا�c��_Wار�+�،�. ����زم��!ده ��ای��J����Jا��،�و

�p%�ن ،��U�� ���ل �B@�در��J� �ا4)���� �� ����(��ل �p ن��������¥�Dا: �Jو� O�� �د>�sی ی

B�: ش�����p/����+� ی 0N ا:��:�0د>!ا���را�در��\���T!��،�<1�s!ع�د>!ا��. +!د ��>��?��0^

�E*�W �E*�Wو�واJ}6 د��،���ای�او�|�}6 ی��%��و�د����/��آزارش��0 (!�����R)���/��ا>�ه

��آ>�،�و�در��������p�،cی�واJ}�6/��در�����¹J�%Wا>�Eا>�ه��Jار����p ��،��1��د�������+)�ر��0

0�� �و�/�*� ���hðه �د>!ا��. آ>%� �\�ش 67!�� [�k�� 9w 0N ی!J� �ا ?، 6{(8� +�ن،� E*�W ی

54 خدا و دولت

�?� ی��4!ا��ت،�N�D8!�� در��)�. ش����ز��>�ش ی W 0N!ا���در���ϯ\��از�ز��ه �0w���ی����#

����ار�( ،0nز��0و�ا���ا��� �را �از��!ش �fâ� 0�و�� ،O���< در� �ی� ،�/� O�³�� ��!N� ��!ش� ی ،��

�و����ار �V �4!ا:0L� ��0 ش �آن ر�? �W� ،�%/ 0�� �ا:��ن ��� �/� �در�ا:��ن� �8 ���� �ا�� ر �،

.+!د�/��ا��¤��Uرا�^�c�&Uد�� �c����0n�0 �زی ا ?�/���!ش�����Jرت�ا��2اع

�m��W � 0:�R8� �(� ?]۶[ی �GzW� �/� ، � ��)��Nه ²���>E و��% �ا ?، ��� V:دا� �:�Uن� ی [�W�W

ی��!ش��)�������U!���67ن��4!ا:T�0)�)��ا ?،�و���1و�%�ی�و��Jرت� د���/���)� �0

�j�:�c��_W����0:�4�²!اK�W�E<ا ? ا����Kوا�O����Nدر��!رد�. ی�ار�����������E*�)آ�E<ا

��!N 0�ر���� �/� ?���� ��4!ا:0 ��0 ��ی �در /%�؛ Oا��!Wره�m ن�(������ �ا:��ن �ا ���ل� ی |!ر

��J��/�O�%/ �O/�c��_W��� Vرت��&�ی�و�ا(6�#���<��W د�����<���|�،?B��،ادÚ��O����N��ارW

�O�%/ا �ار���B¨���E<روی�ا�?������ا ?،�و��6xزم��K]۷.[

����0:���/������ا: �د>J�،�s@}�6ا ? �از����+_�c��د در� !ی ،� ی�Nه�ذ����Eب�را،��8ا

N!���ا ?�/�� ا���ا�������ا:��:�0آن�را���>�ه،���p�� .�p/����+�،���>�ه�و���!ا���د>�

ی� ���p)� >��%�؟�واJ[�?�ا>���Eور�J@}�6ا ?،�و�ا���p%�ن /��:����0و8!د�آن�ا-���د��0

�? ا>�ه����ر�-)!��0ا ?،�و���>E ���ا �ار��0 ���K�cJ��0�+�،��ا:�R8��%%/ �

#����[�W�W

�+���¤ ��8!Wی�Kر����د�p�،�����J،���وری�-)!��J���،0ر���Oا�J����،�+�������(4رت�

�@B ر����K ن�����0n/����!ا�%����د>�ه�����1�s>��/%�رش��ksار��� ی�(!د�را���� ��!+?�ا:

./%� ا-)�ل��0

��ن� T!ع�را���ای ����6x/��ا>�E�! . ی�����6-�#:�0ا ? -#وه،��T!W½�ا>���Eور��������ا��ازه ��

�در�mره �د�� ½�T!W ن��U:� �/� �ا ?، �ا/�1>? E از���W1�Lر����K� �ا��ادی �و�4� ��!د��ن، ی

��Vاز�آن ی ی��&�ی W!ا���W!ا��0n د���ا:��ن��0 �0Lر����Kش� ��رر�2ن /����!ا���روش��� ش�را�

��Vاز�آنL�،�%/��fqه�+!د،������ر��0 را���ر�Nاز�و8!دش�آ�در��4ل�ا>���Eر/�د�. ��1د /�����#

ی��!ش،�ا:��ن،��L+�ه�از��R8ن� ��(!دآ�Nه�ذ�E،�در��4ل�ا>�E-)I]��c!�����و���ور�%�ا��

����sو�ا�� ،6Íز��ه (�ر� ���م ��� �دا(~6 0��y�� ��� �N��!N!ن +�ه �و����ز��ی 0N ادی��]^� ش،

0�� �و�ا>�ه ��Ra!م ،�*!IW ���� �و���وی ÎJر������K��Wور�T� �ا���ا �/� �و����� �زد، ،�%

?�]Jو�وا�����p�?���4����0�0/���0 ا���n�� و���د،�/���%!ز�از�. �!+�����ن�/%��+¦���ا��

27 خدا و دولت

0 ����8ا��+�:�0از�د>�sی�ا ?،�و���دو���� ��*�Cاز�آن. ��J����9w!ن�(�ر�6Íو���������Jر

�� 0N ��دهwن ی�ا�8)�ع�و�!��Jی� c<�(��اران�k�.

0�������������ر�از���Eدور� /%O؟�p%�ن�ا��¤�U +!د�/�������Eا-��ری�را�رد��0 آ>�����K�0n

? �p&)� در�mره. ا ��� E�� ،�(&p� ��0 ی �و�در�mره �ز�ر8!ع ،O%/ راه� �<� �����ل ،���)� E،�آ� ی

��ای�p%�ن�و�p%�ن�دا:�V(��E��،�fâاز�. ز�O ی��!T!ع�����R%� �ن�و��[)�ران�رای��0 در�mره

� �p%�ن �و ��0» آ�!(�� دا:p»V%�ن �>�ری �در(!ا ? 0n O%/ .���� �ا�8زه ���� ا�� Oاز� د�� C<

�(&p � ��[)�ر�>� �/%�»آ�!(�� دا:V« �ز، c�(yW� E����� �را �ا-��رش ، .�(�� �و��� ی� آزادا��

� Dاوار��!شا124ا� �/� �? ی �%�ی 0Ihi� �و�دا:V +�ن، �آن +�ن ��� ?��� �N!ش� +�ن ��

0� 0���4�6xو�،Oن د�!p V:ای�����و� �ز�p 0�ه�(!د�را� ���. دارم +�ن�را���ای�(!د����ه��N

�ز��%� �ا-��ر�در���� �از� �4�ن 0_<� ��� ��U!رت �� ���� �% �)� �fâ�)� ���ری� یK� ��� �زم،

�O%*D� �E*�W/������\�م�در ? /%�Oو�آ:�0را�����0 +�ن�را����¤����0 \�ات /%U� ��،O!رت��0

�ا-��ر��¥Dش. �� � ���� E�� ���� ا�� 6e�à�و���<kL�� V �Lدر�� �4� ،O �%+ ؛��fgI�W� ��ی

�و��0 ?Jا� � ���ای ? �ا E&(�� �/� O�� ����Jر�ا124ام ،����c��J ر*�0n در��� ���دی �p%�ن ی

�����0�B@�ا>)�ن������،O+���CBR���� �E���@%�ن�ا>)�:���0ای��%pارم؛�����fghi���

�-?���� ی���I!دم؛�p%�ن�ا>)�:0،���ا��� م�و�4����ای�1�Lوزی ی (!ا����!د،���ای�آزادی

.�0nا4)����ل�(!ا���/�د،�ا�Dاری���ای����cو��%a[?�د>�sان ��ده

0�� O�\]^� �ا-��ر�����IIن V�Lدر�� E�م ا���D-و�� O%/ را� �آ��ده�م �¼0N 0 ��ای �از� ی روی

���U: �%�د �!رات�آ��ن،�در�دا��ز��:�0/����ای ���و�4��W�0(�ص�و�n �،� وری�����\��ر�Tم�

�?�/��ا>D8 0¼�Eم��0���c��د�E<ا����E<ا�،O%/ ری��روی�از� !ی�(�ا�>��ا:��:���0ای���Eا8

�V+�ن�(!ا� ی�W)�م�د�² زاری در�آن� !رت��0�����E. +�ه���+�Lد،�و��/�O د��/�Oد�(!ا��GH

?�آ��ن���ا� +�ن�و�(���ت +�ن،�د �!رات +�@�ن�از��U!رت +�ن��GÁه���د؛��p،�رو+�Eا

0�� !ر�� �%*D�� �/� �%%/ C(/� ��9a ی �و�-Dت �آزادی �دادن �از�د ? ��� �را �و� +�ن ��1Äدازم؛ م

�در�W!ده �/� ��!د، �(!ا�� �از����4? 0^�]@J� ،�%%/� E�� ��� �آ��ن �/� �از�دروغ� /)_0 0NرD�� ی

.��Â�Lه�+�ه���+�

�ا-)�ل� E����� �(!دم �@%�� �ا-��ر��� E<ا� ��pا/� م�ا ²�@�� �ا-��ر�����IIن V�Lدر�� E�

28 خدا و دولت

0�� ���W!ا:a� �%/ .0!ذ ��� E� ���� ��UKی V:از�دا� 0NرD�� 6~�)� ?(�J���� �در��R)��ن �(!د ی

�(� V�Lت�و����D8م ��ی ر�? ی�!غ��� �Dرگ. ش�آ�Nه�ا��E*�W�(ی�درک���L����� ی�آن���!ا���

���Oو� �ز��ن ا>����p�،¾<����Eای�دا:�Vو��T�،?]% ��pوری . ر ���W6 ی�eد ? . ی���ر�ا

0�� E� 0�و�� �ز��ه ��1م ? �ا E<ا� ،O0 د�N 0:���ا: ��0. ی ���ا>? C*�� د�!)� ��8ی �و��� ،�%/

�]�����ا-��ر����?�و�����:E<�� 0. +!د ��ا>?��0W�W �0و8!د�nض!-�D8ن���اوم� ��ارد��+

��� ��OR ��ی�دو !*�،��!J�،�و�از��)� ��ی ا-��ر���و�����نB|داو�،�W.

�U� �زد،��pا/������ �0Nو��R8:�0�%�²�0 �)�ن�د���O��c��ا�از�+%�(2ن�ا-��ری����?،��)

����،?����0:�R8�0:��ی� ی�-B!م�و��)� /�J�9در����درک�آن����D8�O�\-�Oãت��)� ا:

�?،����D8^�0/����ون�آن 0N ��ی����B;�ز��ه +�(��ی�دا:�Vدر� ��ر��1ی ����� ی�ا��67�(�8

? ز��ه�ا E&(���� 0N .ن�R8� �6x!(+ ���yW و�ا���p%�ن �(�ص 0:���در�ا: �روزی ?��W!ا: 0n

م��Nه��ز ش����د>�sان��GÁه���1د،�آن /�دن��Jرت >���،�و�او���!ا���از�آن�ا-��ر���ای�ا-)�ل

0nا��!W�،�p�،O�%/ی�او،��0 (!اد��!د�/��او�را�از�ا�8)�ع�(�رج� �(��C+ اد�را������ی�د>�sا

�/����U ��ده �و�(����(!ا�� 0N .�����&�� E� ن�%p� �ا�8)�ع، �/� O%/ 0�� �/%!ن �W� �p �،ده�/

�¥K������?�¤�� O��6xن�ا����زات�ا��ا|0 �����ر���ری�/%�؛�و�%pن����دادن��%p ����0آ��نn�����

م،�����ا����ز�>��4��ا��Iyری ��0�>�����آ��ن�داده�+!د،�����p/����+�،���� �� ����;�اn

c��د : C< 0��,-����!(]��E<ا/��ا�p�،؛�دوی مO<1�s���fß!-��¥K��� ��� م،� +!د�+�ر��W:�0را

0�� �ا����زی، O��� � ���p �¥K%�ن �(!د c)دا� �/%�،� W!ا�� ���ل �+�ر��Wن C<� ��� �را 0n

ش�را�از���ن��­1د�و�او�را����ا�y@�ط��&�U؛�و�در�p�،?<�GHا/��ار���0��mای��8�[��و� ئ �رو�4

.+!د د>�sان�^[��ن��0

²(8� ���>E. �%�ی ��ای ،�� 0�� �<�IW� �را V:دا� �B@�ر���ا-� ،[�W�W ف���� ��pا/� ،O�%/

�m�Iy%� ز �زی��� V:دا� �ذ��� ��د �روش ی �p��� �(!ب ی �و �W�%� ه��(R� ه�+ Wا��ن�!J� �

6{�ی�رو6Ö،�در����دو��R8ن����>_�0و�ا�8)��67 ?؛� 0N ی����aGHدر���ده،�ا��¤��Uو�ز��ه |

0��c�&U^�6را�{�(�رج�از�ا>��GzW�E. د�%� ا>�Eدو��R8ن،�در���4?،�>_��0��%��و��R8ن�|

0:#�-��|�)� ��� ���Uوع �آزادی ا-��ر���Uوع، ��� � �ز�Nری �و ��)� �!دن ��� �ا:��ن، ی� ی

./%�O ا-��ر��ی�د>��sرا�درو¡�ن،�ا ��ادی�و�(@���ک�ا-#م��0

53 خدا و دولت

���<kÕ�(ن ،�آن�%p�،�� V�L��W��p ام،�راه���a��O���W ی���دم�(!ا�%���!د؛�و���� �)�>�ن���ادرا��

.�%�ان���!ا����!د +�ن،��������زی����4_!�?�دا:V ی >�ری

V:دا� ?�!_4� �از �<��� ���دم ��)�ن ا�� ،�%+��� ���k4ر �از� �%�ان �<��� �آن �از V��� �و �Jر

�? ا>�ه�����W+%�،� ا>�E+�-����و��á�%�ن��J���،?UGÁر� �دق. ی�ا��Rم��W �� ��ی���67 ���

ش�در ?�و���ای� ا��2اع�-O�a��،��B،�ا��2ا�67-�#:�0ا ?،�/��در�ذات . +!�� ��W�0 (@���ک

. ��Wدا+�����+��،�آ�6e�Nا ? 0N،�>��ا���دو ? �هی�ز� �T�0Nوری�ا ?،��)�¤��V\�ی ز��ه

�ه و�6xا��2اع�ا>�ه. �0Nآ+����ه�و�k8ب�+!د ��>��در�ز��هWا،�ز��ی��)�،���/%%�ه�ا ?،� ���

�ز��ه �/ 0�� �f®#��� �و [*��W� �را 0N 0�� �و �/��Uه �ا��yاف ��� ���ت�. /U�ش /%�،�

�? ا>�ه���� c���fghi����،�� 6،���مeÉ� W!ا���و���>�� �kL�� :0>��ا ? +&�?��+�:�0و� /�

���� �ا�� ���ای �)�1د، 9a�� C<� �GzW� �Jو� �و�4� ،�+� ���!ا�� O�B�^� ���ز���N �Oه �����ه، ش

� �!ان c��� �در ? ���a ��؛ �(�ا � !ی ��� �را ���دم ��+!�� �ا>�E (!ا�� ��Lوس، ��ی

�? ا>�ه���� c(-� ��0 ��ی �/� �آ�ªن، �p ��ای �ز*� �/� �%%��� �را ���دم ��ی� &)�(!ا�%�

�ا�� �+�ه ��� ��L>�ن . ا�1ÄاW!ر+�ن �ا ?، �|!ر ��)�ن O�� �و6x ا>)�ن �ا ?، ����aوت ��/� � ش

�� .�0Nا ? ی���دو،���ده ���

��E*�W��sو��4!ا:0 ی���aت در��)�ن��!رد��1�L�,yوزی ��E*�W 0��V��ده اL�����0nآ>� ��ا .����

� �ا��وزه ،Oد��� �:�Uن �آ�ªن �در��!رد �را E<ا� ?���� ���!ا������زی �/� �+��� ��!ر �<��� ��د

�%�ش��T!W�6eÉ�O½�د��O ی�ا>�ه /%��O%!ز��زم���+��/��آن�را�در�mره ا����&���0. �����.

6���� c��� �ا ? ا:��ن، ���دی#���� ��!8!د ،?]�|� �W!ا��0n. ی ،�U¤ن،� ا����U¤ا��� ی

+�ن��9wاز��L>�ن،�و� وردن ��ی����B;�(�ر�6Íو�درو:0،�>�دآ /�دن�ا4��س �R)��ن�و��%[&9

+�ن� /�دن�����pی��12Uک����ن ��،�ا��2اع +�ن�در�IW!ر،����¤���و���ز+%�(2ن�آن ی ��ز �زی

�U¤ا��� � �(2ن ?<�GHو�در� ،6~/� O���a�� �در��W/�] و� �(2ن �روش �� ��� O���a�� ��ی� /�دن

� �ز��ه �GzW� ��!ش، �/#م، C<در�� �و�ا>�ه ���B;؛ c�� �(� �� ی �و����ل، ��4!ا:0 O�از�8

���دی�ا��ام����#

� !I) ? ا�D¥�ی�.

�Nه�آن�را�رد��&�ده،�و���/�N �9ن،�����واJ[������ دا��O،����آز��¤�����V)� >��ن��0 ا>�Eرا���

52 خدا و دولت

V:ا���+�،�/�����|!ر�(�ص�از� !ی���وه�داD��0N+!د،�ا>�R8�Eن�ا��2ا�67 �%�ان��)�>%�ه �

�،������ 0���4� �����R8ن ���ای �را ����<� �(�ای ��8ی �/� ��� �W� �(!ا�� �از�آن �را ��� �U�(�

��Uن�را���ای��)�>%�هU/�[I%� وا���Lوری . دار�(!د����ه�دارد ��ی�ر ���و��T��|�)�E<���

�%�ان�را��%O�%/�cy،�و�آ��ن�را� ی�(�ص�دا:V ا ?�/�����د �!رات�/~6،� �ز��ن�ا�8)�67

�W!ده در��)� �W� ،O*ا��� �ز��� �د>�sان �����p �BN� c_+از�� ��Uن� ��،U/� �د ? ��� �/� 0n��

[4�  0�� ��4/? ا����ز���ا>? �در�آ��ه، �در�د ? +!�� �را �(!د �ا��اف � !ی ��� ��ی� +�ن

��1�s۵[ .(!د��[

�W!ده �Jو� �W� �آ>� �از���دان� ا�� 6eو��� ?���� ��زم �ا��، ��� ��ه 6e�Nاز�آ� �در�8 E<ا� ��� ��

V:آن دا������ ����]@Jرا�/%�ر� ����� ��ای�آن. ���4_!�?�/%%�؟��OB-�

��W(!ا����!د�/��ا #

V:دا� ?�!_4� ��!رد �W� ��Jار���ks� ��1ار�� ��. �%�ان���� �ا��اد �����ن E<ا� ?�!_4� ،�ی

�ا+�ا�6�Wور�T �� á�� �p� ��!د، �(!ا�� �و�ا-��:�0 ��ی �ا+�ا�6

�Wذا� �(�� ،��B-� ��!8!د ��ی

�%��E*�W،�و�از�د>��Nه�ا�8)�67،� دل ی�J{��،� %� از�د>��Nه�-)~6! ی�>�د��1ی ��ی ا+�ا�6. �

�و�1��yW/%%�ه E*�Wد �¥�ور!�� �(!ا�� E<ا� �����+!د�� V:دا� O ا� ��� �/� 0 ��Jر ا>E*�W .�E؛

�ز��ه4 �/�د _!�? �(!ا�� ;J!��� �را �]��8� ?/�4� �و 0N .V:د��ن،� دا!)� �U�(�� ��ان،

�و� ��از��،���� ������ری �در����ن �را �(!د �(!ا ? �(!ا�%� �U�(�� ���W!ان، 6xو� �%�wد!)

�(Up� م�ا��2اع ��ی�ز��ه!(� .��ی�آ��ن�(!ا���(�0N ��&Uدر����ر��

�ز��ه ،�s<ر�د��� C< ز��ه� �را 0N 0�� 0N ����s��(!دا OB-� �و���� �-OB؛ ��� ���دم� �زد �(!د ی

+�C(�~�6(!ب�(!ا����!د�ا���-���OB!ا���از�ا>W .0� �E!ا���آزادی�را�ا>��د�/%� ا ?�/���0

�راه 9w E+و�رو� �(� V�L��� آزادی روی� � !ی ��� ���دم ���+� ی ی ���. +�ن ��!ر !د�� ��Wاز� ا��

0n�%+رو O�� ���ای ���� �/� �ا ?، �درو¡��� �د��ل راه ی �+�ه� �Nن /%%�ه �(2ن �ا��و(�� ش

��1ی�p%�ن�|!�:�0در� �0. �������4ل���دم��!ر�/���O!ا�%��دا+?. ��+����/�?���!ده��

�ا+����ت �و��Wوان �ا��، ��L)!ده � �ه �Wر*� ��� �را �ا�� +�ن ��Lدا(�� ������ ی� (# �. ��ی

6~(- �Wی�?U4رب�و� �%8��f¿]K�6 �(��،�/��از���-�V:ی�(�ص���� ��ک�آ��ن��!�67دا��

�ارزش ا��ازه ��\�ی V:دا� ��)�ن �ا ? ی �از�8!ان. �%� �(�J� � ���(�ه ��)V:دا� 8!��ی� آن

ی��!رژوازی���aت�دار���/��8��رت�آن� ی�����6از�دروغ،�دورو�0nو��Dد6x �!رژوا�0n/�����ا��ازه

ی��Lو�12>��را� ش�را�دار���/��آ+_�را�GH{?�ا:��:0 ز�آن�رو�����دا�%�،�و�ا+���ق را�����%��/��ا

29 خدا و دولت

0���<�IWرا��V:��داB@�ر����ان�را�رد� ی�دا:kL�� 6x!(+ V>�ی�و��R8ن /%�O،�ا����¥Dش ا-�

0� O�%/ .���ی����B�0را������ر���1م�/��آن(در�� �ر-�0^�\¯Ïای����Oر�از�آن��0 ا�����!ا��J زار�

م�و�: ا ���Bدو��� � bites noiresدو�? ��) ۱۰. م(◌

�ا E�(ی����B�� �%���� ،��� ��ی�Bدر��� ،

��Lو^���ن �%���� �و، � ?؛ ��� 9��ر* ،½���� �%���� ���د>�:0 ،V:دا� �و�4�� �Lو^���ن، ،��

��ت�(��W �fâ!Iاز�آن �%@�0B8����،را�E(�ی� ��،��������Lپ�را��c(yW(!ا���O/�د،����ا�

�V را،����ا �;��ی�(@���kL>�� ��رد>%�لU/��4رد����. ���را ���را�و����!��E<در�ا����½���

��½��Lو^���ن� 6u����0�!8!دی���fghi ?،�و�6x��ل� /%��/��ا>�Eدوی �����ق��0 ���و��

��+k��،ن��y����½����،�fghi�1�¡��� 8!دی�!��c_+ده�و�(!د�را�����/�c��0ا��ی�را���n

� �/� 6x�4در�� ��kارده، V¤�(�� ��� �B@�c��� ���� ،OB-� ،��� ½���� �رخ� +�ن O�� �در�آ>%�ه �Nه

�داد ����: ��!ا�� O�*!��� �/� ? �ا �آن ��[�دل �/ �+� ���!ا�� ��)�%+� c���� �|!ر ��� . �Nه

E<�� در�+%�(2ن��،[�W�W»�B@��V:آزادی» دا��j�W�W��������،�B@�ر��ی� ���-%!ان���GzWا-�

O<د�را���ا��&�ده�ا!).

�از�-�رت E�� ��@�B« �%\!ر V:آر��:0» دا� c_+در�� �/� ? � �آ(�*�E ی آ:0 �W� �را، ��R8ن ش،

�در��)� دا�%� �و ���ز��0 �� ،6e�%����� ����D8ت ��O ی O��� � ��)� آ�%�0 �زد؛ �J!ا��ن� ی ی

6{�| �] !W�0/��(!د�را�در�n 0�ن��U:ن��R8د�%� ی���ام� .�،�f£:ن�دا�%p��/�? رو+�Eا

W)���0و����د�c����?J+%�(��� �Nه��� ��ی�ذ��UK�Eی،���� W#ش�ی ی��)� ی�آر��:0 (!ا ��

�+� ���>E. ��!ا�� ،��� ½��� 0�� �ا�� �W� ،[�W�W �c��J� ����ان ��� E<و�ا� ،����� �(!ا�� �L>�ن

��ی�. /%� ی�او�را�در���ا�������N 0��[*��Wن�ر �� �aW�0n(���)�>%�ه �4#\�wدر���ا���(�ا�و�

O ا�����/ /%%�،���� ی�(!د�را�������yW)��c�0 ��و+��� �ر�و��Jرت�����خ�و��{c+�ن�ا-�

0��c !��ری��Lن��0���4و�ز��ه ���(�ا�و��R8��/�،O*!+ 0N ��GzW�ش��wی��0���4 ?،�و�

?،�در��6x�4/������!8!دات�واJ}6،�/��ز��ه�ا>O،���ر��0���ر����ÎJاK�0:��� رزه����،O�%/

0� 0�� �U-� ،O�%/ آر� ،O*0 زو��0ورز�� ��kت ،O�%/ 0�� �و�ر�¾ O*�� ه�%<�(�� ��� �GzW� ،O�U/ ی���

O��������Oاو���.

��R8ن ���دان �در�/%�ر�رد �ا-��ر� ا��، �W)�م، ?�ر¡ ��� ،��� ،V:دا� �B@�و���<kL���@)� +)!ل،

��0 �)�>%�ه �را �fgI�W� �-B!م ��N �c��Jن ،?J!�� ��Lک ���ر���yود،K� �ا-��ری 6xو� ،O*�<kL

6xو� ���jا124ام:� �Unرت از�ر!U�از�� V��� �از�آ��ن ، ���� �m!�� �p%�ن� ��ی �و���ای ،Oا��!)

30 خدا و دولت

����0n ی���¨k� �Bار+�ن�ا>O؛��Nه�آ��ن�در�mره د�%�� �Õس �%�ی�/���������0 ا|#-�ت�ارزش

0�� ���ا8[� �� 0�� �از�آ��ن V��� �/� �%%/ �E<و�در�ا� ،�%+��� �دا+�� ���ر�را E<ا� c��ا���� ،Oدا��

/����Oد�را�در�ا(���ر+�ن��0 !رت��!)�V:دا�c��ل��( O*ارk� .ی�����p����،��Wاز�د>�ن� /#

���m ��دا:����0W�،ر���K�V:��دا|�)�����/�Oا��!) �U¤ر،�ا�����Kاز� ی���W����،ر،�و���Kی�

�a|�-رت�و������ر��در���ا����ن����Wی �)�،�8Kی� �،��ی�|�}�6و�������0�4د ?�آورده�ا

،�����p/����+�،�آ )�:�N ��<�0ه����ا �J�����Oرت�ر �� ا���kL>�����+�ه،�و����/��آزاد

O*�<kL؛� ��ی����4?�را��0 ی�ا-��ر��ی�|�}�6و�ا���kاری ����)�. ز����،��U:�c�(yWه���+�

����0n|!ر�ر ������/���fداده�+�ه���+��را�رد� و�0�4����6x/�����(�|������ا-��ر�>�����Wی

0� O�%/ ی�Wر�و�����ا-� ، 0�� ����(������ �/� 0n 0�� ���ل �و�/kب �p%�ن داد �و، ��)�ن� +!د، �/

0� ���O%/ ده���،O+ن�داده����U:�0�!) 0��c�(yW���را�����?J�(4�0و�N �%/.

�(�����،�(B��C<ا��ن،��)� در�!Jو��)� ی�� �!ز�و���J!:�0را،� ی�ا-��ر������ ی��a!ذ�ر ��،

��ب�+�ه�ا>�O/��آن،���GzW -)!����0(� �����+%�،�رد���0ی ��1ی 4��ا���از�رأی���p�،O�%/

0� O&4� ?�BJا� � !د ��� � áا ��aده W!ا�� �ا/�1>?� ����ی � !د ��B-���� �/� �+!د ���ل 0:��p

0� 0��O&4ا:�0/�����آ��ن��/ �%/�c(-��%را�.

O<�6ا ?�/����ان��[����ا{Jوا�O�� .ا>Ra��E!م�آ��ر+

�? ا>�ه������0ی ��� ����aوت ��Lک 6~&+� �در �را �ا-��ر �(�ا��ت�. �R)%� ��رن، �از �%p��

��،�و����6xا>�Eو8!د�ا>�ه ی��)� -)!�0ی�ا-��ر�را�����Ra!��0 ی�اد>�ن��!8!د�>��������دور�ا

0����!�L��r�ا �B@��0�!Ra��،�%ه. د�Dãä������/�? �0:آ�آ+_�ر�+�ه�� ا>�Eا-��ر���������4

����روش�-������Bد ?�آ��ه���+����+�،�و����آ:0�]J!ده. /��وا�ر� ئ +����K�½@ ش�را����

�G×+�6x��� ا�Cp!� 0�ار��J�0a�B� Oت�آر��:�0و� د�%�،�و��� ��p%�ن���� @½��Dر�0Nاز�ا4

��pی� ی�آن /�دن��)� د>�Eآ��ن،�p%�ن�/���!د،�آ(�*W�E#ش���ای�(�ا0n. ی�ا��2ا67 +�-�ا��

���� .د�� ?�ا:��ن�را�^�c�&U�0 ?�/��ا:

ی�ا:��ن،� >��0 ��،����ا �Oآزادی،�+�ا�?�و���م. /%�O ا>�Eدر ?�-&���9ری� ?�/������0

���ز¼9 ��� ?¦�:� Vn!)� ?��!¨��� �آن ��1ی �� �و���زآوردن ی ?UGÁاز�� 0n����p ز��ن�� ��� +�ن

51 خدا و دولت

��0��%��/����1ون�از�آن �����yوده ش�ا ?؛�آن >�E���!ر*? ا. ��ن�(!ا���داد :�Uن n�� ���

c_U�� �و �ا+��ه ���� �ا�8)�67 �-B!م ��!د ��ر/�د ���yوده. �ز�(!ا�� �از�آن ��،� ��1ون

�و��)�>%�ه ا !ل �4_!�� ��ا�� �و��L��-�ی �ر �� ��Uن ی �NنU/� �دار��، �4{!ر وJ?�. ش ش

�V ی��Lپ آن�ا ?�/����ر��ن�را�����)�U/و���� C<��� آن��s<؛�دO�%/را���� �ه���� �،Oا��!)

.د�!/�ات��%��%� 4��ا���(!د�را� ! ��ل

����³دی ����!ر*? ،�s<ر�د��� C< E+رو� V:دا� �ا ? ی �راه �ز��ه. /�دن �GzW �(از��� �آزاد ،0N ی�

����V ی�����c(-�cا ?�/����I4 0ر��ی�د��Oو�4_!�?،�و����آزادیLا���در�آن�راه�!Wود.

�p ؟O�%/�c4�¹را�J�%W�E<ا���!N

� �ز��ن ���ای V:دا� ،! � C<6 در�e0 د:#�-� �از� ی ،�s<د� �در� !ی �ا ?، ��Tوری �ا�8)�ع ی

��� دلK ا(~����6 �ز��ن��0���4و��W������<��0���4��p������0Nو�ز��ه،���W!ان�ا ?،�و��

.ی�ا�8)�ع�دا+�����+� -)~6

�� c4� �روش C<� ��� �GzW� ¹J�%W� E<از���ن: +!د 0ا� �ا��2ا�67 �� ��!8!دی �-%!ان ��� V:دا� ر�2ن

�0N+!د؛�دا:�V ��ا������ری��)�>%�ه �Nن،�/��W! ����و�6eاز�دا:V ی��)� 0N (�رج�از�ز��ه

���L��� .0ا/%�ه�+!د ��>��در����ن�W!ده�����4�9w�E<از�ا��/�،V:ا����)�>%�ه دا!W 6e�Nی� ی�آ

6{(8 4� �<��� ،�+��� �ا�8)�ع �دارا0nی �D8و���� �+��� �f�/��� ���(2ن� ��>E. ی ���ون ،[�W�W

��R8ن ��� ?�Ihiاز����p ل!(+ ���� �/� ���� ش، ����sاز� �Nه � �زد 6x�)� �از�آن �را �(!د W!ان

V:دا ?��!¥U���/�6x�4و�در��،�U/� ��)�ن�-B? ��ی �!دن�د ?�و� ش��%�Iyا ��،�+�ا>�

�)���زم�از�ز��هی�ا�hiص�و������pا ?،��)�ن�دا روا���/~6J����V: 0N ��fghiی����

���در�اوا>�cا #�4ت� ا>��f£¦%8�،E�!ازی����آ:�0(!ا����!د�/���Lو^���ن. ��ل�(!ا���+�

0� E<و���� �دا+?، ���!ا�%� V�U/� ��� ����زی �د>��s��دم �/� ،�%�a� �V�U/� 9/��� [�W�W

E<ا� 6xو� ��!د؛ �(!ا�� �آزادی (!د �<� ����<� �(�ای �<� ½���� �B¨��� ��4!ق� �8 �<� �fq�� � ی

�و����>�Cا��ازه�¡��1 �>��������>Up� �C)��������ا��، �?؛��0n����p/��از�(�ا���0n�}J

�ا�� c(yW� c��J .0�� 6Öو� �f�/� ��� �و��� �+�ه ��)� � ��� OB-� �از�د���ی� د���ی �(�J� +!د،

��W� �0nز��:�OB-��/�0�%@�. �0���4ا ?،�/������+������cن�و��)�¤��B��Vت�ا��2ا�67ا ?

50 خدا و دولت

����a%��L[?��!د) /��از�N!+?�و�(!ن� �(���+�ه��!د��(��� �Nن�ا>�Eا��2اع �)�>%�هK .�،OB-

�� �<�IW� ��@W� �B!ا:��0 �و�c<�(W ی �ا�hiص�0���4 ORدر��� �و� ش��B@���<��� ����Bت، ��� ش

��GzW�،ار���1د�Jا���در����ن�آن���p4����0_!�?�8!ا��²را�ا�_�ر�/%�؛�n�-اد���!N��� �ا��4

0:�m�J� �ادا�� ��رش �ز��ه دار�ا:��ن �(2ن ��� ��ی �/� 0n��0�� �ا��2اع >�ه �در��Lی ���0n ��1د

.ش����%� �!د�/��>�������ف���Uوع (!ا���

0���4�OB-�،ل��ر*�،��%!ز�و8!د���ارد،�ا��وزه��� ��ای���W0 ی����h© ��<�6+�اe����O�+!�

���ر���Â�LهK ئ O*از����c��_W>������!د،���p�0. ش����

W!ا:�?������� و���6xض�/�����4���%

c��_Wی�-�#:�0و�و��دار�������4?�از��*!IW�����6؟�{�ی�8�c��_W!ا��² ی�+�ا>��/~6 |

)0n��0a،�ز*B��،��<ا�8)�67،�د�،�fq�� �،دی�I�Jدی�و��&�ی،�ا�� ��B-و���fq�%+ (در�|!ل�

0�� �ارا�� ��R8��*!IW:0. /�د �Wر*� E<ا� ����D8ت� ا�� c��+� �/� Oر���J��� ،0:���ا: �W)�ن ی

0� ���� ���� �!د، ?��از� %�� W!ا: V�����p در���� �و 6~/� �:�Uن ��ی �ا��2ا67 ���د�� . ��ن

�ز��ه ��!اد E<ا� �از �/� 0:���ا: �و� ����Bرد�� �1�Lوز�%�ان ،�%�)� � Oا���� �را ��Wر*� �در 0N

?�� (!رده +& �آن �/~�N)6ن ¾<���� ��� �? 1�Lوز�%�ان&+� �آن، ��m�J:0 (!رده ی �در ی� �Nن

�(� 0:�N ن���V ���در�ز*�p��خ ی�ا:Lن )ش ر�? ��ی���>�Cاز� ����O� �����/�0،�آن�����Bرد���ا:

�Nه� و�/��:�0/�،�در�ذ��Eدا+�����+�O،����(��1د+�ن� ��ی��Wر*��در������� ���>¾��Dرگ�ا��2اع

��ن����� �E*�Wآ��ر��ی ا�)�? ����4�،0n�8��در���U:��%� (0ه�ا�� >�Cاز�ا>�GÁ�¾<����Eه از����

�?�ا��2ا�67از����ن�ر�����0N/�ده�و��m�J:�0+�ه�ا��،���� آ��ن�ز��ه. ��!ا�%��دا+?���(�|��ا:

.ا��،��)�ن

W!ا�%�� ا��اد����. آ>����>��-�W�OBر*��را� �ز:O�%/�V؟�ا>�Eا4)�����و�¡�1-�د����(!ا����!د

�در����ن �4� �در��IWو*��>� ،�U¤ا��2اع در�ا��� ����ن ���ای �GzW� �/� 0n�� 0nا��!W� �در���� �� دارد،

�%���ا>�E. ی����ز��:�0در���OR��c��J�1�¡�،��+kا�� ���ا��ازه����ا��وز����، ������+!��؛�آن

����pر���د>�ه �آ>%�ه، �-B!م �B(8از� �ا�8)�67، �آن -B!م �داد ���2ن �(!ا�� �ادا�� �را �از�. �� 9w

�(� E<6 ی�ا~/�c<د���/�Oا��!���V:از�دا�O*ص�را��� ��،������4دار�)ت�#&U�و� ی���در

�mن و��دار�U:�?�]J�0/��در����ن (��ن�د��� وا^#&U� 0:�m�Jص� +�ن��hi2ن�و�ا|�-?�ا)�

|!ر�-�OB+�ا>�� ،�و��)�ن)در���ا���B���ت�ا��2ا�����67(!ا����!د!) ��� �����a%!ز��&�ر (ز��ه�

�آزاد �زی /~6 ���ای ��Tوری �ز��ه >0���y ی �در�ا�8)�ع �/� �fâ�hiا� ��0 ی 0N �O�� �را �%%/

31 خدا و دولت

? ��ای�ارW_�ب�>J� �C?�آ��ن،�در�mا��،�در��!+�V. ا-���د�دار*�O/��(�ا�از����دزد>�ه�ا

�(��،�����RJو���j�k� E<ز��0 ی�ا���?UGÁه� ���را�����)�����/دا:�0D<آن�دزد��V�L�،�%دا���

��Dرگ ���ب �+�ه؛ ���دا+�� ���+_!ه ش �و E*�W�)��� ،E*�W دره�I�� E*�W ه�%%/ ?�����ا: . ی

�m!�� �(!�0 ا/%!ن �/� ? �ا ��¤�Uن

�آزادا �(�ا�fq�W ی ��� �را �� 0�� �c�ByW+ ی �و ��ی� �����

��B- ن����¡�رت����� ی�+.

�? ا>�ه���ا(2ن�ا-��ر+�ن�در���ا��� ��ی�ا:��ن،���ای��� +���Cور�دار���/��ا>�ه ����0 �����را

0nا�8ا�?��(T��<دا+�����+%� ��دم�����fq���د�را�. ی�!)�c_+��p����0nا�8ا�?��(T�E<ا

/�����اB-�?GÁ!����م�(!د� در��kا�]�-�دی���?،����pc د��؟��������Dãäه،�p%�ن :�Uن��0

�ا>�ه �و�/�دار�� آن �� :��+��� �-�د��� �/� �pو���� c� ا� �p��� ،��ز* �p��� ���+_!ه، �p��

0�� 4��ب� ��� �ا>�ه. آ>� ���س E<ا� �/� ���دا:0 ،!�� �آ>�ن E<م� در�ا�R�ا� ���ا��ن �و�/�دار�� ��

V�U/� �ا����ز�����، �(�ا �از�(!د�(������ ���ا��Wاز� و�ا��ت . ���%��+�ه، 0^��ا� �آ��ن ش؟

�ا>�ه ?(\- 0�� �ا�8ا ��� �/� �و�/�داری �/�ده ����ن �/� 0n�� ز���ار������ �p%�ن�. �kار�� ا>%�ن

?����/���fا��Rم�+!�����/����GzWاز� !ی�(!د�(�ا��)&�Eا

.���س�ا

E<�� �a�B�� c�� ،[�W�W ی ? �ا ��)�ن ،�(B�� �%pدر�� ��a: +�ن،B� از�ا� 0n���� 4�� �ت،

�U¤0 ا��n� ر�L�67!��،6{J0. ی�������>_0 ��ی�وا���\�����E<0 ا���@) E<ا�|!ر� ر �،�ا���ا #

�درک �در�ز*��ا�GÁم �/� � 12و:0 �و C*ر�mر���K� ،��Jرد���K� �<��-� �و ،?���ا>�E ��/�د:0 � ی

c_+ 0������،�����)�ن����>¾�(@�����0�%ی�اد>�ن� �)�+!���/�� ��ی�+�-�ا����GzLن�+�ه�ا

.�0a��E*�Wآزادی�و�+�ا�?�ا:��ن ر %�؛���!*������s� 0���� c����Oآن ��¦?

�و�ز*�� ?،����|!ر� ی�آن /�دن��)� �6eÉا-#م c� ب،�-�د���،�ا!)��/�?������pاز�ا:

O����(T ���،?���� ?�/��ا: ?؛�ا>�E¤[�� راه����kL>�ش�آن�ا

،�W���،0n�GzW!ان�از�ا>��د�آن�ا

�1�Wه �(!د، ?]�|� �در �(!د، ��� ���yود ،?���� ? ا:�ا �*�/� �و ���و��>� �+�ور، . روز،

E<�� �(ذات���������،[�W�W 0�ا�]���ز�k�ای� ی����?������د>O؛�������ن�د>�s،����ا�_�ر�ا:

�و���1وز�%�ی �(�ا ���Wی �� و�از�ϯ\�. یw� �/� 0n 6{�|� �و��Dãçر�Un ی �ا:��ن ش� ��ی ی

���<kL0���Jش ���8�0 ��+�،�و#Wری ی��<��Jن،�و��ی�����ا��Rم����6eÉای�در*��?� ��ی�ا:

ی����>¾�اد>�ن� ��ی�در ?�و�-�د������+��را�O����<kL،���ز��Tوری�(!ا���+��/���)� ا>�ه

32 خدا و دولت

O*�<kÕ�� �����Wو از�ϯ\�. >�����در�-B!م�6eÉ،� �� ?�و�ا�8)�ع�را ��0n/��(�او��،��!8!د

�Nن� /%%�ه �Nن�و�در*��? �Rpه�در���ا���ا:��ن��Jار����?،�د��ن�(�ا،����D*�ه �� �@�Rp�،�Bه

�او�د �!ر� �و��� �/�ده ?�!_4� �ا:��ن �او�����Úاد O ا� �و��� ���R8ه، �آ )�ن ��� �از�ز��ن 6Öو

.د�%� �0

�(���/�O*!+�67��ن ا������ا��Rم��0 ی�ا: ،� ����1؟�آن ������>�Cا��ازه�از�(�ا�Nه،��@)¨%�

?،��pا/��. ی�د>�sی���ای�د��ن���!ا������� ����ا ��aدها���ا>IW�E!ر�ا���ره����)&�Eا

ی� �زد��)� ا>�Eا���ره����را����pر��0. +!د ���رد��0 ������12Uد ?�واJ[�? ی����p ���رو+��

�وا²J ��ی �ا+����ت ،�� ?<�%8� �J�(4? +�ه، �ا���sه ��، �و ��، ،?�w� 8!�������ی� ی� ا-)�ل

�¦?�د��O ا���م:��r�م�ا�R�ن�را����ا�R8ه�در��+ .E<�� ��(�����]،���GzWا��اد���yودی��W�W

0�� �ا��Rم �(�ا ��Dرگ از�(!د �ا:��ن ����1، E*�W �¥K��� ��Wر*�، �p%�ن ��ی ،�%�!���� ��p ��ی

�(@�ب ��Lم ���ز*�� �8!ز»� ،0n�����<ا� ��RU!ر ��0 ���و�+�Rو�� �و��6Ö./%� +�ن�(������ ا>%�ن

از�/��ب�(ش���ای�-)!م���دم����%�� /%%�،�و�از� !ی�او����!ر�������ن ا���rرا�در*��?��0

�]�ا>%�ن����%��/����>��4_!�?�ا�8)�-�ت��UKی�را���� ��>E). (�ا�و���دم�8!ز»����ز*��W�W

]�R-] .۳ه�����1

E<�����و� ا����Bز*��>!غ������Oز�������[�W�WO<�+ه���U/�?�دو .�E<در�ا��/�? ا>�Eدر ?�ا

���>!ن �و8!د ��� ،�<�8� � �ز��ن �ز��ن ���(#ف �و8!دش، ��� � ���fq �!دن ��J>��،� ��ی ی

� ������ ���!ا�� �(�ا ��� 0_��� �را �-%!ان�((!د ��� ،? ��\��ا ��!رد c_+� �/� �ز��:0 �W� cJ

�ا

V��از» c��� �در ? �و ���رن، �دوران �روح ��� �ا�1ÄاW!ری /%%�ه �W!*? ا����زی O&4� ی� ��ی

���(!د�را� اراده) ی 0N �(��(/��ا c� �O) م ی ��BL¨!ن� ��Bد؛���GHی���دم�را����(!د�(!ا���

��kا+? �(!ا�� ����(!د �را ���ر � O ا� ،������ ���!ا�� ���B� .�p �c_+� �را 8���p!��ش

0� O������ ��0 /? د��؟ ��!د��ن ���� ��� ���ر �، E<ا� � ��ی ،�%³�U:c� O�� � ¥�1ان� /� p%�ن

�����آن �در�آز�!ن ا��ی 6x!Jاز�� ���W!ان ����Wا

�(B��� �+���دا:0 ��!د، �(!ا�%� �از� �8 ���W!ان ،��

.��دم�- +�ن� ی�دا:�V�[B)�ن،�و�ر��+�ه�����Wد>] ����6��Wا��ازه

c��،ا�%��(!ا��!�����B@�د�را�!)��s<?�د�ا+? دوkری����(!د�(!ا����!R(8�6: /����م�xو

������ O/��8و ����W��و��

د ?�ا�BJ��از���دان� ��Wاز�دو�?���!ا����!د؛�¤[����J)!����ر )�

49 خدا و دولت

0� 0:�m�J�E<ی�ا! � ��� ��m�J:0 ا(���ری��!ده�ا���/��آ��ن�را +�ن�در���ا��� +�ن�را��ه،�روزی

�s<د،�و�روزی�د���C<ن ��ای�ا��2اع�!)�،Î*�4ن� ��ی���آ+���ن��Wر*��/���)���Uاز�(!ن�ا:

.^¥k>��+�ه�ا��

0�� ��p (!ب E<ا� �/� Oر���>� دا���J �f®!)� �6eÉ ی � �� ? دان ی �و��4!ق ��، دا��ن� ��ار��

�ا��2اع. ا ? ��UنU/� �-%!ان ��� ��m�J:0 آ��ن، ��� �GzW� ،;B���� �ا:��ن ��ی ���ام ��� /�دن

0� %��������>_0. �ز* �/O ��ای O�� �� 0�� ������W��ن �را �آ��ن ?<�Tر� ،?���� ��GzW. �زد k8��Wاب

�a�=�0و�-�#:0 ی و:!��Jن��+ �+���E&(���/�0n�8��W�،? ت�و�+�ارت�ا���)D��6. /�دن�xو

��<��� �ا ���ار ��%��م ��� �/� �ا��، �داده �:�Uن �(!د �از 0^#<�(W� �p%�ن ،���� ����<� -B!م

[Jن��!د ��ا�+Oار+�ن�د���Jا ?. ه��!رد��������pا���دو��E<ا�c��از� در��8ی: د�،?��Nه���

م،� /%�؛�و�دوی ش��0 ی ������c_+�0N 0N،�و���و�6eا��Iyری��)�>%�ه ��8/��(�رج�از�ز��ه آن

�و�0n�GH از�آن �B@�� ���ف �را �(!د �/� �8 �(�� �ا ? ی �L��UK%�ا+�� c��_W� �و�. ی در����دی

/� ،O�B � 0 �در��[�ض J{�و �را �(!د ��!د �(!ا�%� !ر��� �-B!م ?<�GHدر� ��Jار�د�%�،� � ش

�B� و� OB-� �(!د �/� �+� �(!ا�� ��R)��ه ،c����ا ?؛� در��WÉو� ���I!دی ��� c��� ���ای 0n

0:����ی��0���4/��روی�ز��ن����د����آ��ه،� ی�ا:��ن ��ی�0���4 ی�W)�م��!J[�? �زی ا:

.���0N ��1/�ده�و��0 ز��ه

���aGH�E<�0در�اn�}Jو��4!ق��? �� �،C<�������،?��É��������<م�!B-رگ�Dر�����K�?*D�

��ی� �ز��،�-�OBا��2اع ��ی���در ?�و�ا+���6e/��ا>�Eا !ل��%���0 ا ?،�/��در���ا���ا��2اع

0�� �را �/~6 در � �و��%@� ?]�|� �/� ���< 6~/� �روا�� �را، ����p� �آن ی �/~ ی �و�J!ا��ن ی� ��6

�V ی�آن�4&)? ا>D��E*?،�آن�را��Lک�از��)�. /%� �c��_Wرا،����ن��0L�8ا� �(��� ��ی����a�

��8ی �U�(�� ���ای ���ای و �در��8�[� Éو� 6e�N 0�� �W{)�ن ���. /%� ش �آB- 6e�N!م ی� �!67

�داد 8)}6 �(!ا�%� c�&U^� �را �]��8� %8�. ی� ��)� ا�� ������� OB-� �/� ?��� O�� 0n آن�� ی

+�[W�_�0��?�� ���< : E&(�ف�����GzW ش�ا��2اع ?]�ش����pر�ا ?� /�دن�ا ?،�در�ا���|

���د�1����/�0ون�از�آن ا:��ن ���د>�ه��1�sد، �����E*�W �����Oا��2اع ���در ? ��ی��0���4را

���ار�� �از�. و8!دی ����aوت �f®رو� ��!د ����pر�(!ا�%� �-B!م �-)�ه، Î��� E<از�ا�D*��� ��ای

�1�s��0¼��%�����Vد���pآن��_�W] آنLدر����+k0 ���از��0 آن. در�� ����GÁه�����%�� ی�W!ده �aWو

�ا��2اع ��Lی �در �(!د+�ن، �kL>�ش ��� �را، �آ��ن �W E<��� �/� � �ز��، 0:�m�J� ���ای� �� ،[�W�W

48 خدا و دولت

?�]J!�ری�از� ���و�+�ا>��/~6 (!د�����W��<�،cن�در����ی�و8!د�و��c��_Wا ?،����p!ع�ا:

���>���!ع�(���fâاز�ا:��ن آن|�C<�،�6از���دمeو���c���،�� �fq6 ��؛���رش���ر~/�c<ی� ی�د�

��!�?� ?�&+� �و �آن �� ��� ��ی �>��2ن �و �ا ?، �روش �� E*�W ن��(}W� ���ای 6~/� ��ی

V�L م�ر ���،�. �� ی�ز��%� ���در��)� ی�آن روی��ا���ا>���Eر�را����|!ر�و ��²و�-�#:����0ا�

�(� �a�=و� �از�او� ئ ی E<از�ا� V��� ��!د �(!ا�� �¡�1-�د��������4� �و �داده، ����ا���م ش

Oا��!��.

��)�نا� � ?�I�و�� �از� �Jر���hðه �/� O*ر�Õ�Kو���� �را ����!ر*� �/� ��!د �(!ا�� O�����آ

���2ن�و8!د��12�Lو��D(�8 ش�او�را����pر�از���د>�ه ��8/��|�[? از�آن. ش���W!ان�ا ? ��آوردن

0� ����9w�،ا�8زه�>���،�و���� �زد��<��>�������م�آن�ا�8زه�>���،�/������N 12�Lه����O��9/�

�%/�?�!_4�D(�8ش����آن. و�!N�)�c����/�?���V:�0در�داnا��!W�E<ا��p �%/ر���ر���� .��<

���د>�ه ��� ��)�>%�ه ���2ن +�>� �ا�� �د��؛ �ادا�� �ر �� +�ن �ا:��ن ی �Nن � ش،�ا # �/� 0n��

�و�ز��ه �ا�� 0���4�#���� ،9&-��� ،�%����� �0N �c��J ا��2ا67 �و��²��% �و�ا���ل ���ر��[�لK� ی

Wه�%<�(��E<دار��،�+�>��ا���ل�و��%���²ا��r8! �?<�GHا���/��در���! �E<ن�ر ���آ��ن�را����N

��Uن،� ���را����ا �Oدا:L�Â��V%�،�در ?��)�ن د>��sا:��نU/�? ن����د!%/�W��/���!N

.��اران،�و�و/�#ن،����ا �O(�ا،�دو�?�>���4!ق���L�p�0n�}Jه�+�ه�ا�� �� ?

�B-����0N �،�W��دا:�Vا ?،�>��د�fâ�)��4��W�،O%/ ��J،�ا��#ب�ز��ه �9w ���� !W��p0آن

�آن ���ای ��� �دا:V؛ ?�!_4� ��B- � O*ز� � ����!د �را V:دا� �/)�?�����ا: ��� ��Dرگ ����)� �/

�Nه���!ا���آن�را� ��pد>�����s ش،�p%�ن /������8ی�(!د��O���U³ /����ای�آن �c) (!ا����!د

�%/� �ا:��ن. �Wک ��W�0:�m�Jر*� ���� �و��)��W �U/%!ن �(!��ن ����B!ن 0N �(2ن �ا:��ن� ی ��

ر��O4!ده�ا ?؛�در��Lی�(�ا،�/U!ر،��Jرت�دو�?،�ا����ر� ��p 0���ره�در��Lی���f¿]Kا��2اع �0

�آزادی ،0n�}J� ��4!ق ��Wر*6¢، ��4!ق ،6~� 0�!(-� �ر��ه ،�fq�� � ��4/?�. ی �W/%!ن

�������sو�|W!ا���Oآن�را���ز� ���. N!����!ده�ا ? ی�8!ا��²ا:��:�0ا>E }6ا�_�ر��kL>�،�(!دا

ی�ا+����ت�|�}�6را� ���p)� ��دا���W�،OوJ���k��,y+���ا ?���>��آن�را��p�،O*�<kÕ%�ن

0� O*�<kL .ای�آ�!زش���E&(�راه���GzW�E<ا��/�O*�<kÕ���<�� ن��!ده���>��(!د�. د>�ن�:��cا:�

O�¦*�a�� �)?��Dرگ4��ا���: راJ E<��اW �0:�m�J ?U4ده �(2ن�و!Wرا ��ک�� ��ی� ���(�-�� ��

����W!ده ��/��و� �(!د�%¨(@�� ���ز ،Oد��� ?¦�:� O/�4� ��ت|� � �در��� ی �د�pر ی� ��

33 خدا و دولت

����ا ���ار*����،���دا:�����0!غ�و�ا �[�اد�(�اداد����!�%�،�/��:�0/��ر���ر�ا/�1>?�¤�+

�در��ن �ا/�1>? �/�د، �(!ا�%� �و���ا>? ��\�ره �و�+�ور���دم را 0:�+�� .� ���ر � و�ا ��دان

�R(8!ری �را �(!د �دو�? �/O ��ر�Dاران �ا�� ������؛ �(!ا�%� ��!د،� (!اه ���!ا�%� OB]�از���W

��،�p �BN!»�ن؛�و���دم��)�ن�p%�ن����k8ر� و�از���p .OUwی�(!ا�%�������/��از�ازل��!ده�ا

�BNه��N؛�����+�� OUw�������0ای�:��/��Wور�T�،��0!دn 2ن�و�(!ردنU/و�����p ن�(!ا�����+

?��<.

��O،�+���دان�ا��ی�(!ا�%���!د� �E<و8!د�(!د����. ��دم،�در�ا����،O��� �E<0 اN ش،� ی

�U¤ک��8-#��،�(!د�را�در(��?�ا���L �� ان���8(!ا��� ��،�(!ا�s<�²د��%�������و�در���

�و�آن. زد ?�]Tو� E<ا� ����ن ? �ا ���ر�-)��K� 0��¥� 0�� �آزادی �p O���� .��GzW� O��� � E<ا

<�8� c_+0�� ��)�ن ���ای �و���ده �ی�(!ا����!د ���ده 0N داد �و����8 ��J>��؛ ���O ی ،�+��� 0N

ی�ا�8)��67 ی��L 0���4 � ���و�����Oای�|��ت�ا��Iyری������،���دا:�0و���ده ��ای�W!ده

.و8!د�(!ا���دا+?

�? ا>�ه����ده ��� 67!�� ��� 0:���ا: �����pی ��� �رزه�� ���ای �U�(�� ،�� 0nا�� � �4!ا:�0ی

?. ر %� �0+!���و���� (�ا�و�����pی�آ )�:����0ر��0: و�ا>�C<��|�)�����GzW�Eد���c �ده�ا

�روی�ز��ن��0 رو��،�در��4��/�6x�4!ان +�ن،�UGÁ?،��0 ی �ز��ن�0���4�]Jوا��a  ����.

������ ��Tوری آری، �ا>�ه ی ��4!ان ی ،c(-در� ��\�ی، O����� ?a  ده��� E*�W � 0n؛���ا?

�ارادت �0 �/� �آ��:0 ���ای ��� ،C+ �\-!�� ��0 ئ �%�ا�� � ش �%/)���آ��ن� ��� ���ای 0�!(-� ی

[� �R8ش ی��)� (%�ی� ?�/�����د>�ن��!ا#W0 ی����ز�%� ��ی���� 12و:�0و�����(c��، ��/

0N،� (!د�ز��ه+�ن�در� ی 0N ���و���ا��ن�ز��ه +�ن���ای�>��2ن�آر��ن ��ای�آ��:�0/�����و8!د�W#ش

O&4�O�B��? ی�ا>�ه ی�ا !ل��&�ی ����0n و�در��8�[�،�(!د�را�^���� 0���� �%%/.

��Wر*¢6 ا��ت ���0 ��ی �:�Uن �را 6~/� ?���4� E<ا� �/ �%����� O/� ���p%��. د�%� [B@�� E<ا

?�ا���ا�B8�[�ãç!ه�/%�،�و�6x(!دش�را����pر�در���ز�Wب(!��U:�0ن� ��ی�K[�ی��� �)&�Eا

.د�� 0�

34 خدا و دولت

0:��!<�،��%/�����ا�W،�از��\�� >�C��ده /�ام. ���را ���و�رو�0 دو�W)�ن��R8ن��� ��ن�را����¤

6{� ?؟����W 0و�(!ا ��� ش�آر��:��W 0و�در����>¾ ا:��:0،�در�W!��ش�|. +W�C)�ن�>!��:��W 0ا

ی�ا:��ن� ی���دی آزادی �(2ن� ��W)0:�m�Jا ?� ش�ا��2ا67 ی�ا¡�ز*�C< Eدر���@� در�mا��،�/�ام

�}6 ی�+�Rو���و���J!ن����زات،�و��m�J:0 ی�آر��:0 در�mا���آزادی|�c��_Wی�ا�8)�ع� �(2ن�

��*��دو�?W�0در�:��� ش��4!ا:�C< 0در�GH>?�در����>¾ و�/�ام. ؟�W)�ن�رو�0)ا:�]@J؟�?

��Wا

?�/��W)�ن�>!��:W .�(���%����،0)�ن�رو�0��ی��� ��:0،�ازW �?�!_4��B(8)�نی� در ?�ا

��~�6و������ده�����!د روم،��%�Iyا��0N .�،E<رگ،����و8!د�اDر�����K�[�-�E<ا���ا�mا��،�در

C< ه��!د،�ز��ه��(Rرا���?������c�B/�ده�����4���آر��:0N �0 ��0ا>�ه�و�IW!ر�ا:Wی���دم�را�

�BNن��(Wر ���ه��!د؛�آن� E(�����ا� �ا:��ن ی���دم�را ��ی�آزاد���ل� �(?؛�و�از� ��ی�آزاد

�a�B��،�]+�،��1à��،م!B-�،6 |�*��آزادی~/�O���a��8�0ودان�و�n رگDن�را� ی����دا+?�ا:

���Oا��¤�U ی� ����fqو�ا�8)�67،�آن ���آزاد. �L>��آورد�در�اوا>�9w�cاز�. ی�آزاد�را� �(?

�/� ?���4� E<ا� ،9:���ر: �در�دوران �و @�، �از�آن���Jون 0n�W�%p� 0:��!<� ���8�Rان �f¿]K

0N،�آزادی،�ا��¤��Uو�ا:������/��در� ��ی��8ودا:�0را����ا>��������د��������6!د�/��ز��ه /��ب

���!W��C ��ه C*ر�W� �/%� �pل �ز��ه �را ��!د�� �+�ه Eد�� ?. ��ی�ا E<ا� 0:��!<� �W)�ن O ا :

�،����. ی�ا:��ن ر�� �زی B¡ن�رو�0؟��(W�O �4ف�آ(��. ش ی ی����>¾��4!ا:0 �)�و�ا�E<و�ا

? ? �Jرت��@D ��Bار��،�����[%�ی��1��yWو�ا �رت��B?: ا

.���و���دم�ا

0�� ?<�%8� Oا��وز��� �4� �/� ?��p �4!ان� �ارو»�، �در�W)�م �/� ?��p� �و� /%�؟ ����a 

�?��0 ��ده���� �L ����،����آزادی�و�ا:B¡؟��s%8 �ار���و�ا !ل�روD �0 ?ی�.

�را �و�آ�ªن �ا>����� ،��%/���¤���� �را ���رن �دو�W)�ن ��0. ا/%!ن، ���ن،�� �?�Ihiدر�� ،C+

��Oرا�در�ا��2ا67 �0،�در�mا��،�ا>�ه /%�؛�دوی �0N�0 ��ا�0nرا��)�>%�ه ی�(!د���ده /~6���� �،E*�W

Î��) 6x�]��و��E*�W c_+�E*�W 0�ن��U:6. د�� ش�~(-�¾<����O�%���� ��*�Cاز�ا>�Eی �ksار*���

?��p.

O�� �ر�� �زی ا>����� ���ف ���ای ���ریK� �(���ت /%!ن ? ا

�ا �داده �ارا�� �ا:��ن ���ن�. ی��

�?�را����ا ��? ������،�و�ا:Kآزادی�ا���4/�ده�و������ر��c ری��!ده�/��در�ارو»��ا!U/ ش�

�و�آزادی: ��ز��دا��ه ?¦��� �-B!م ،1à�� ،�]+� ��رت،W� ،?]%  �U¤ا��� � �� ا>E. ی ��� /U!ر،

47 خدا و دولت

/�ان�ا�hiص��[%����0nار��،�ا��fâ�hi/�����د����آ��ه�و� ی��0 �،�(�رج�از���)!-�� ا:��ن

��)�ن �0 6xو� ،�s<د� �ا�hiص ���ای �8� �W� ���ز�+!د ����1 �از� ��J .0ر���:0، c��_Wدر�� �/� دا��

ÎhÅ��?�Ihi�c ا�،�W��� ��W +!د؛�ا�hiص�آزاد��Wو������W c�0 ا�!اع��4!ا:����0ا�!اع

�و�����cدا�� �0. +!د �0 E*�)آ� �ا:��ن، �/ c���� �ز��ن، �روی ��4!ان E*�W 6x�-و�� E*�W �E*�W

0nا��!W� ��pا/� �دارد، �را ?�Ihi O ا� �IW!ر، �? یIhiو�� �دارد �kاری و�در�GH>?،�. دادن

?(&4�����Jه���+�،�>��+�>�� �زی و�U:�� ���0n�}Jو���fq�� ��<�،0_<�������6و�eÉی���

�W!��1­&W� �-B �&�ا�� �� �����sی�(!دا �و�آرزو��ی �¡�*Dه �+��³ن ���ای �Jو� �/�� ��؛ �ز��ه ی

�آن ���+�؛ ���U: 0ه � �Nه �/� �ا ?(دا�� �/#م E*�)آ� E<6) و�اx�-� �ا:��ن ��� �ا124ام �/ �E*�W

0���4� �و �ا ?، ?�����ا: ��Dرگ ��J!ن �و E*�W �،آن� �4��� ���ف �GzW� ��Wر*�، ���ف E*�W

0:���p،�ا���. �CWا�hiص��8�[��ا ? ی�CW �0و�(� %�ی>�� �(2ن��8�[��و�آزادی،���م ا:

��<�Jی�ارا�� ������آن�دا ��ن� �������U ی�ر��ه�-)!�W�0! ��دو�?���ز��sد>O،�ا�(���/�0n

�<�«�� 0:�m�J6 �زی ی�x! آزادی�و���م ی���دم��%��+�ه،���>���� ی�ا��/�O*�<kÕ����+ی� >��0 رو

.د�� ش��0 ��ی���دی�:�Uن >��0 ���و���م /����)!ع�آزادی���8و8!د�دارد ��W��GzW�6{(8آن

�(��V:رود دا��،�ا������ ���را��0 ی�آن دا��Wا���E<ا���از�ا!W . ?]�W!ا��� ش�ا ?،��0 ا��2اع�|

�ا>�Eا�hiص�ز��ه�و� �� ���0|�Wد،�ا�������ار�<kÕ�� �?�ز��ه�و��0���4راIhi�c �0ا�!)

>_0؛� �hiص�/~�6ا�)�?�دار��،����D(�8��<�12�L،����ا>�E>��آن���0���4ارد؛���ای�دا:�Vا

ا�hiص�دا:W .�،V!ا�������و8!دی�دا+�����+� ��د،��WوJ��دا:����Vآن� ���ر�دارد،����

��%�� /%O،�����ا��2اع W&�ار��0�.

�آ>%��و ا/%!ن،��Wر*��������ا�hiص�ا��2ا67،�/�����ا�hiص�ز��ه�و��[��6x �(���+�ه�/���0

��V�0 ا��2اع. رو�� �0L�0n�8��W��GzW��� ن����Vرا�%� رو���/��ا:Lای�. ��ی��0���4آن�را������

��)� c���U¤8!دات،��������در�ا��!��E<و�(!ن،� +�ن�ا�?+!N8!دا^�0���4�0از�!���/

�+�ا>�. دا�� ی�(�م��c��_Wا�8)��67و��&�ی��0 ���را،�4�ا/�1،���ده آن: -����jBJ�����OBارد

(!ا ?�����D8-%!ان�����6x ش���pا�)���دارد؟�ا����0 و� ��!+?�(�ص��12�Lو��8)���Dای

����1Äدازد�(!د�را�د ?�ا��ا(����!د،�(!د�را����!د� ش����آن ی ��ی�ا��ی ��ای�ا��ت��\�*�

��!د �?. /�ده��� E<او�ا� ����!ر*? �p� ،�%/� �p%�ن Oاز�او���!ا��� �/� �ا ? . و�ا4)����

��W0!ا� ��� �GzW� ��Ra)�؛ �را ?�]Jوا� ���د � �ا��2اع ��� �را �آن ��U¥!ل ���!ر*? . W!ا�� �(2ن� ش

46 خدا و دولت

م� ����

O�%/� ��&W� ��}J� E<ا� ��� �p%�ان �<��� ��� �����4ل ��@)�ن�. ��#���� �ا ? E&(�� �%p��

V:دا� ���� �ا��وزه �/� O�+�� ن���ا: ��� �/�د ���!ا�� 8��رت� ���(!رد� ��ی، �(�N!ش c��� ��

�%/V:دا� �/� �ا ? 6���� �U�(�� ���sا:0 E<ا� 6xو� �ا������ ، ،�-!(��� C<� �-%!ان ��� ��ان،

��ی�(!د�دا(�c/%%�،�/�� ��ی�ز��ه�را����آز��¤V ��ر+�ن��\�رت�:U!د،��)&�Eا ?�ا:��ن

0�� �%p�� O/� C+ 0���W ن����m�J� ���ای 6xو� �ا ?، �/O ر4)��� �و�8 ���� ��� N����W!ار� +�ن

��!د �آز��¤Vا�����!ا. ��!ا�� ����CW ��ی �%� �را �آن +�ن ،�%%/� �ا�8ا �ا��اد CW ��%ا�!)� �Nه

����� c�� �/� �ا��� (!ا ? E<از�ا���B@�� �<��� �و ��Jار�د�%�، V¤��آز� ��!رد �را �ا�8)�ع ی

V�L 1ی�/�د��.

ی�ا�J�67�(�8ار� 0N در� �ز��ن�/%!:0،�/��دا:�Vرا�ا��Iyری� �(���و�در��������1ون�از�ز��ه

V:ان،�از� %; �����،�دا�� �%����Uن��U/���¦+ت��R8ری����Kاز��،;B���ا��2اع�. ��ی�

��ان�ر ��� +�ن،�و�(!د+�ن��m�J:0 +�ن�ا ?،�ا�hiص�ز��ه�و�����m�J�0���4ن -���B(�ای

.آ>%� ���+)�ر��0

���� OB- از�4!زه� �+!د W!ا�� �(�رج �ا��2اع ��0. ی ?R8� E<از�ا ?�w� ��ازه�/�� ا ��Wاز���1àا ?،

�m!�� ��� �%p�� ?�]Tو�و� ����p� ��� �(!د �آن ی �ا�� � ���ر�دارد، 6~/� ��� ��ی �را �� ���� ��دیا

c_+ 0��0در�n�� روز��ه�c_+و*��ذ����و� آ���د،�/��ا���در��IW�6در�xو�،�%+�ی���4ت�ز��ه��

���،1àز��ه�ا��؛����fq���[��� �زد؛���>E ��ی�/~�6را������p�،6~&+ 0���fghiو�وT[�? ا4

/?�Ihi� �Jو� � 0�� �را ��%���kL>�ش ���و�در��� �و�ا ��!ان، ?+!N� ���ون �در� ��ی ،O�³��

�Up�V)�ن ذ��E���>�دآور�ا�hiص�ز��ه�و�0���4L�0ا ?�/����روز�در�n ��<�Lو�����<�Lن���

�ز��ه. +!�� �0 ��� �ا��2اع ?Uز���� �ا���ر ،1à�� ،9w �،�s<د� � !ی �در ،OB-� �ا ?؛ 0N

0:�m�J 6{@J0 ی�ز��ه �(2ن�N ی�ا��2اع�L0���4�6،�در�xر�وkی�ا��ی�ا ? ی�زود���.

�?�ا:��ن��)�نIhi�ORدر���OB- دو�������?¦��Jر���W!ان�ا ?�/��در��N�)�OR!ش،�و�:

�¦?����ا ���cد>?���دان���+� ���ا>�aW .Eوت�ا ? �0:��/ :�#����c ا�C<آن�را����-%!ان�

0� ?���4�C<�������6-%!ان�xد،�و�<kL .0�دا���/���)� (�~�6(!ب� ��B(8ی�ا�!اع��4!ا:0،�از

35 خدا و دولت

��p ش�در����B¡�cNه،�و�آن �6e�U³و�ا ��اد��L¼�0(�د�+�ه،�����4/)�ن��!رژوای �Jن�+��

�¦?����آن ا��وز�دو�mره�=�����0:�، ? +!د،������4

���ر��1��4اKروزی��!ده���p .�E<و����ا

�pو8!د� ? /��ا���وار�ا>J!��O?�(در�ا>�����،����و8!د�ا>�Eا�y@�ط�! �Jر�از�آ�ªن����aوت�ا

W!ا���در����ن�/��:�0ا:��:D��0*���و���U&��9a،�/��ا���ری���ای�آزادی���� ����0د) ��+�

���ا �آ��ه ���وژوازی . د��� �4� ��0 ا>�����، �ا>�����، �و� ی ���ز*�� c��� ���دا:0 ��� ���ت�� ��� W!ا��

�%/� �ا+�ره ���ده. �Nر*���ی �در��{�ی ���دم ،6xو� �و� ��0N �fq در�آ�ªن �ا�8)�67 �+�>�� ی ی

9a%W�0� ره�%/� ��� ���دا:0 �د ? ��� �/� �و�اراده ��1ی /%%�، �-���ا�� ��0a یB�� ��8!W� �آزاد ی

? O*!N،����آ�ªن�آ>%�ه؛� �)���Uاز�آ�ªن��J)0���T�4����ن�آ�ªن�. +�ه�و�kL>�������د>�ه�ا

��!/�اتnآر� �آ�ªن ��!رو/�ات از ،�� ? �� � ��Lو���12 ��، �آ�ªن ��� �و ��!رژوا��، �و ،�)��ار��

��%� �RJ����ن �� �و��Nر*���ی ���ز*�� 9&-� �در ? �>C : ش ��)�>%�ه و*��Bم �آن �و� م، �f£4و� ی

�و�وردر ca����� �ژ��ال ،C��!�و�� �)�رک��� ��Lو^���ن، �در��)�. �Dور�(�ای �روا��� آ�ªن، ی

0:�R8 ی ���،c�&U^ش،�از�ا���ای� ����،�آ��ده آ�B¡وز�و���W�0¼ه�در��-�J���6x�0وN �12ش�ی��

��� 0N ��دهB|ی�داو Oن �>� ی�(!د���� �ز��ن���N 0n�GHش� ی ش��!ده�ا ?؛�و،����ا ���ار�

�G>����ل�+�ه،����(@�ی���ای�آزادی�C<����،�B@�رت��Jا��وز،�. ی�ارو»� ی��)� ���-%!ان�

? آ�ªن،��!�!ر��������4!ان . a?�ا

�:�Uن �آن ��ای ��p دادن �ا>�ه /� ��!N ده���� �و����pر��� ���ام ��\�ی O���� 0nل� ��ا��� 6~(-� ی

�از��)�،� �0 V�L� ،��]�|� �و، ،O�%/� �fqر��� �را 6u���� ����ی�B�� ����ل �ا ? 6���� +!د،

�را �و�رو�0 0¼�L� ����ی�B� .�p 6u���� �از�ا !ل V�����p �¸�BW� ���B�� �آن �د ? ��� �/� 0n

��pی����V ��ا�0n ?؟�و��c�� �pآر��ن¡�ض،��8ا�از� !د�د����0nو�+ +!���آ )�:0��،0 �0

���از��Jن��Bن���(��ÎhÅ�ل��(-م���۸از�ا E<ا �! )6{@J��*ر�W��/ ی�ا ���ارش����-%!ان�

? �ا ���ده �4!ان) �Jرت �و ?a  �p� ?؟

�ا ���� �L 6~ ا� ���ف ��p �(�� ��)� ی ی� ی

�?؟�(!ا ��ی در��1ی ��Oران�ارو»���!ده�و��%!ز���*�R+ش،�درآ��ش،� ی ��ی�د��!ی ��ش����

0nرت�د����J�9µ ی و� �fq�� ن�د ?. ش ی ش،�ا����زات���او��/�،O�%/��&U^�6 ��>��از�او�e�N

6u����?���4�E<ر*����رن،�ا�Wن ی��0 �!د�/��در�!p د�/����وت�و��/�;U/���6در�را�xا�و�p

ی� را:0 ی�O&4 ی� &� �8ا:�U:���0،�دو�روی �Jرت�ا ��)�ر�ا�I�Jدی�و���Uر� ��W�����fq!ده

�� ا>�ه�ا ����ز��ن 6eÉ� O����� :0�� 0_<� ��Jرت ��� �J!ی ��وت �را �و�آن ��Jرت� ��W�0 +!د ،�%/

0�� ;U/� ���وت ���ای ��8>�ی ²K�%�� �U��و��0 �) �و���دو�1�Lوزی /%� �B¸ �زد،W� ی� ��ا0n ی

36 خدا و دولت

���6uرا���� ��r�دت�و�ا>)�ن�4!ار*�ن�و�ا��اد�ا�R+از���W0�ن��(}W �%%/ .�6¢*ر�W�?���4�E<ا

��ی��Lو^���ن�����از�:�Uن�Bره ?،�و���mی�آن���ز���� دادن�دو ���� .��/�? ا����رو+�Eا

�در�mره �را E<0 ا�� 9n! و�� �آ��*_� ���ن،Bا��� c����� ����ی�B�� �در�mره ی ��� 6xو� ،O*!N ی�

�آ�ªن ²�@�� ����ی�B� . آ(�ی ��� �(!د �از �ا��_�ری ���� �آن�� ��0 ار��، �را �/�� ��ری �%%/

+�ن��������%�،�د>&��� ی ز��ن�رؤ �ی��[%!ی +�ن،�/���O ی +�ن،�+�R*�ران���رو0:�4 ار���mن

�و�آ��*_�،� ��. /%%� �0 ���نBدر�ا���� !I)� ،0:�����Lو^ �B¥�تW� �/� ?

�ا ����دا: 0�!)

���ر�دو ����K� ��!�L ری��W� �و��²��% ���ده �BW� ��� 0n آ� �و��Oی �دارد؛ ��Dرگ ?B�دو�� p%�ن� ن

?�/����ف�ا>�Eدوی �هللا«/U!ر������ر(%��در� ی���دم�آن >��0 ��0¡%��و���م دا:����ا

�(B� «

c�� ،?���ا ��)�ر�آن � �و���م /� �%¡� ���ای �در�/U!ر� >��0 ��دم �/� ،? � �fâ�)� ��ت|� ی

���ر��Lر ��و��N����L (!د+�ن،�در�-�ن�آز�%�یK�،�<�+ن�داده��0ی��U:ر����� ��!+.

�در�د ? ��Wر*� �دا+2ن ��� ،�(B�� C<ت ��ی در���ا� ��،� ��ن،�B�� �/� ?���د+!ار���ا # ش

���6uو�¡��1���6u،����/%�ره �)���،�����B�²و� ی��n�����ای�^�B¥�ت��[%!ی،�و�ا�4)��Wی�

O&y� ی�L� ���� /�دن �در�آن، �از� �ز��ن +�ن �- د�N 6eه ��� �(!د �-\��Oی ��%��ه C<� %!ان

+�ه�ا��%�ع� ���/�����4)�>?،�د �!ر�و�4)�>?��!�67(�ا�ا���م��0 ی�W!ده ا ��)�ر�ا�I�Jدی

O؛������ت� دا����p �(�����،O�0 +�ن،�p%�ن ��،�/���%² ی�دو�? p%�ن،��)� �&�ده�ا� �Wی�

O&4ز�و���(�� �و�|��ت �fq�� و�� �+�(� ����ی �4!�6 �GzW� �د +�ن، ����ی� ���0nی�B�� E<ا� ی

E<و�������در�¼�0ا ��)�ر���دم���ای� !د�ا�BJ?�¡�1روB��� ��/�0:�4;��!ده�ا

�]�ا � �W�W

�8!از��0 ���Bاز��� O�����1�¡ E<ا� ?<�GHو�در� ��؛�ا �(�ای� ����� �ا�Jا��ت ،6~/� �|!ر ��� ،�/

�(�� �و �ا>�ه >���� ����(�ه ی �ز��ن، �روی ��� �(�ا�y!ر، O������(�� �و �U�(�� ، ���� ،�8

��O !،�و�از� !ی�د>��³���sد��ا�0nو�ا>�ه ی���yودی�از�>C ی�-�ه �L � +�ن���ده �!������

���+�ه ی�W!ده �� %�%����.

0�� �ا��وزه �/� 0n����pدر�� ،�� O*دار� �B¨��� E<ا� ���ای O�� ��8>�ی �ا��ت ،O�³�� .��/� ��³��

V�L��/�0NرDآن���دان���D8�،ا��وزه W�B¡از���م �����-%!ان�����:�0 +�ن�را���دم،�د>�p��s ا/

?h©� ا�[�ن�ا>�ه���E*�W ؟�در��8ی�%����O����� �(��?�در�. ��ی�-���� ی�داد�Nه �Nه���

� � ���BL¨!ن �اوا(�، ��)�ن �W� ،����O ی ��ا: �و ��)� م �او�%�؛ ���دام �وز*�ان �ش +�ن،� ی

V در�mر*�ن �و�ار � ����ی +�ن �ا>�E+�ن، �و�ز��ن ���دان ��12ی؛Lو�� ��B!ری �W� E*از�رو���و���ز

45 خدا و دولت

�وا��U:�1àن ک دم آ �/� 0n�� c}�� �+���دان �داد، ��8ودا:0 +�ن �د/���12و ? ���. ��وش���

0� 0n�%+رو�V:ر*?�دا!�����GzW��/�O<1�� ن����ز��ه��U�� �0 ?�و����4_!�?����آنN.

?�n!��*ز!L��4�،V:و���دان�دا�V:ره،��&�]� ��ی�¼0 4_!�?�دا�mدو�،�<�،?%/�? !Nرو�ا

�ªآ�O���0ا ��)�ر��،��0: 0،����/)!� ��وز��،�¡�1ا:��:W �0!ا���از�د�pر+�ن����+�ارW�،O4ر

�����O��aرا� ���و�������>_0 دان ی�ا���Rت ��pدر�mره ی�آن W!ا����O)� �0. و���hðه�ا�8%�ب�/%�

�����W&�ار�/%�O در�mره V:دا� ���دان �ز��ه: ی ���ای �jBJ� �<� �ا4��س �4� ����� 0N آ��ن �(!د ی

�� ������. ���ار�����E<ا�،O�%/�V:ز� ��|�)�E<آ��ن�را����ا�Oا��!W 6{�ی�آ��ن� ی����4 ی�|

? ���� از�آن. ا ،�%���� V:دا� ���دان �/� � ��و���ر�دا+��� �8 ���B��D8ت ���pی ��� W!ا�%�

[...]��+%�؛�/��J!ا��ن�

]? �²ا ~��ya �� �6از��2ن�/�Oا%��½�T!W����@�[.

��%�،�����c آن[...] ���V:دان�دا�����V��دان�ز��ه p%�ن�/�Iy%� O���/ Oا� �%��������0N.

44 خدا و دولت

0� ��� Oا��!W ����ز��ه +�¤ ��!�Wه �|!ل ��� ?¦�:� �را، ?�����ا: 0N 0N ض���� �ا��ی �ا:��ن، ی

O�%/ .V�L�?���� ?� ���و��_�ن رو���GzWدر�=R!رش�در�ز��ن ا���ا>���4�E?�ا:��ی���ÎhÅا

.ش ی ی�/~6 /��واJ}�6 ?،�و����در����ن�ا>�ه

?،�و�����)�ن�د ا>�هدر�. ی��0a��،67!� 0N ? �0���4ز��ه ��c،���ی�/~��6)��C<��Uا��2اع�ا

�U¤م�/��ا����ی�-����را� W!ا���واJ[�? ی�ا:��:0،�و�در������دا:���a���(�(T 0���GzW�،Vا

�ط ی ��ر��fq/%��و��[��W)�� +�ن،�ارRaآ��ن�را������O/�4ا��ن�!Jرا� (# �،�آن(+�ن�و���p

c<�Wدر�� �را ��ی /� ? � �دا��� �ا�). +�ن OB-�U¤� 0�� �را 0���4� �(!د� ��ی ��� 6xو� ،�(R�

�U¤ا��� �را، �ز��ه ���4? �ز��ه ی �(!د �و��� �را 0N را� 0N .وده�y�� E<ا ��GzW� �ا ?، ��� OB-� ی

��� ��yوده �د��c ی ��pا/� ،�<kLر��!-� ��GzWا�Dار�دا:�V را � �/� ،? �ا �U¤ا��� ?]�|� ش

? .ا

0�� � p!ن �4!ق V:دا� ��Dرگ ����!ر*? �و ���W!ا:�p0ا �ا�� ،������ ��Jار ?]�|� E<ا� ی� در

��� ����� ی ذا^0 �ا-)�ل �4� �و ��)�ن ئ ش O�� ��0 ش ,-��� �/� �|�*�� |!ر، �از ��!+

���!ر*?�. �0Nرا�دا+�����+� ش،�����(���،�اد-�ی�4��4_!�?����ز��ه ی �Nن�ر �� �)�>%�ه

6~/� �J!ا��ن �>��2ن V:ه دا�<�L� c��_Wدر�� ��aGH� � ی �از�|�*����ی �و�ا�8)�67 0_<���� �R8ن

�وا���U� ?�]Jه �روا�� �^¥���1 ی c��J� 1�¡� ����ط �<��� V:دا� � ?؛ ���-� �و ��kر��ه ��ی

V�L ن ی��6�12 روی�U:����،را�?�������Uدر� ی�ز��ه و��Tوری � دادن�+�ا>��/~6 ی�ا:(���/�0N

���د>�ه (@����ا�!ش �<� �د�� +�ن �+�ح �%���� �آ. ���2ن �J@] ن(# � V:دا� �)�ی� /�

�ز��ه ز��ه �(!د �ا�� � ?؛ 0N ?���� 0N .و�� �ا��2ا67 ،6~/� ،�fghi1�¡� ،�<kL��1��¥^� V:دا

����D8ز �زی �0 V:دا� �در���4? �/� �J!ا���� c��� ،? �ا �و���ز�Wب ا4��س �در�ذ��E ی +�ن

�?��������ر��0(� �>�د�آورم�/��دا:V،�(!د،���p ¤[�����آ>%�ی��¥Dی؛�ا>B��E)��را �Wی���م�

�?�Iy��D8!ل���دی� ?،� �L�0Nک��0 ز��ه). »�¥D«ی�ا�Dاری���دی،�¤[��� �دوام�و��!J?�ا

O�� �و��� ا���]Jوا،� �ر�¾ p%�ن �ا4�� �ت، ��� ،0n�GzW تk�� �و�ا+���ق ��، ����ز�� �آرزو��، ،�� �،��

?��� ���� ��� ز��ه. µW%�ه 0N د��!)� �و 0n�GzW 0�� 6{Jوا� �����pی ����. �زد (!د V:دا ���p

��� ��)� ��GzW�0را��0 ��ی�ز��ه �زد؛�N ی��0 +%� ��و����!ل�%� �%/ .V:ر�/��دا�mی�از� و�����

�ا��2ا67 ��0 ی د���ی ���1ون ��0 +�ن 6{Jوا� �در��R8ن � �(2ن �و��� ��)� آ>�، �آن �Lدازد، ��p ی

V�L 0�� ���GH 0د �<� �%/ ��� ،? �ا ;�]T� �آن� �زد c��� ،?

�ا �و���ده �ا��2ا67 0_¯°�� |!ر

37 خدا و دولت

�ا>�ه �را �����ا: �آ���ر�(!ب �/� �روز���� ��ل ا�1ÄاW!ری، �داد��؛ �و����ت ��)� � �و� زده ���ران

»V:ک»�%�ان دا�%�� � �1�8ارد>E +�ن، �دوور�!س ��، ��!ر*� ��، ���Lده ��، �دو����؛ �\�م� ��،

67!�ی���ا:��؛� ی��!رژوا��ی�|��ت�����و������ ��س؛��)����ی�در��� ���و�¤�!67 ��ه�¤

�و���­1ال ��­1ال ،6x! ا� �D4ب ��ی �D*!Nوت ��ی ���W ��دی؛ ���وره ��، �ژو�9 ���BLن ��، �و� ��، ،��

� �)!ن ��)� ژو�9 �ا ��)�ر��!رژوازی ��، ?h©� � ���ا�[�ن �و*��Bم�. ی �در�آ�ªن، در��Lوس،

C< ه�%<�(�� � B@%� م، ��)��ی ی �ز��ن؛ ��� �(!ب �(�ای �ژ��ال روز ��)� ��ی ی ی� ش،

��)� د�12دار��ی �د>�sان؛ �و �L!��ا���ن V ش، �ار ���j�k ی �ا>)�ن �در �J!ی ،�/� ش،� ی ش،

�?�داده�/���)��(­�1دار*���0N Oا:���را����آن�+_�cآر��:�W 0زه ��&+�0n .ار�و�DW�،�� در�رو

��!راو*; ��ی داد�Nه ���گ ش؛ �و �� ��(�� ��IJب �، ��Wزه ی �و ���ن ��R�� (# ��. �á�%�ن

�/O ا>�ه �/� ،0a�B�� �<� �j�k�� O����� �(8�W� V�� C<� �>C ی�و�-)# ��

�ا��وزه،� د>��sا ،��p

+�م�و���دی� ?؛�در� ی�ا ��)�ر��0 آ�!د�و�و�f£4 ��8در�(��?��J�Op�Lرت���دی،�(!ن �)�

�\��O����*�W���Op�L�،ا���m�6/�،�درx�4 خ���ا��ی� �Op�L�،?�ا�8)��67 ی�دی�و�-�ا�I�Jی�ا

�آر��ن �د ? ��� �/� ،? 0n6 ��ا~(-� �W!ده ی � �O ی �/�� /��Uه ��ی ،�� �)� ��!ا ��� 0n

��ی� ی�ا:��ن ی��)� +�ن�را�در���ادری ی���/�ام �E*�Wآزادی�و��4!ق�ا:��:0 (!ا�%���Dرگ �0

.روی�ز��ن����د ?�آر��

�p �]J�0وا:����؟����آر��ن ��ا�ی آر��ن�/

0N،������ای�UGÁ?،� /����ای�ز��ه ��ا��ی�ا��2اع،��c ا

c� ای�ز��ن����/ .�p�0��ده و�:����؟ / �L ?�ا

�ذا^0 �+�ط �/� ? �ا E+ا>�ه رو� ��m�J:0 ی ،6eÉ� �<� ��\�ی O���ا ���ل� ��� ،�@%�� /�دن

? �ا OB-و�� ��0. ا:��ن، �در�د درادا��، ��� �/� O�³ا>�ه��� �از�ا !ل �را� ��ع �(!د ���د ،O�����

�� O� در����ن���*D��� 0�)�ر��ان��ان�و�ا ��� ���< .E<ا ��\�����،�/��%����0NرD��c��دو�د���

����6����O+%� ر �،���>����ای�را��ن����ا��¤��Uو�BJ]� �����از�ا>�ه �0���� .�p �? N!���ا

�? /��ا>�ه���� Oن���U)ی�� دوره ��ی�در�U¤دار��،����ا������� ���[BJ�����]@J��/�،� ی�

�و��)� ،6eو���(!ا� O�� �� �p� ��؛�ا �/�ده ?*�UK� ��� ?��)� ;Jو� �را �و8!د+�ن N!��� ی

0� E<د�/��ا!+ O���� 0�ری��U��Lن��%p م�و� /%%��/��در����ن��)�>%�ه!_y�ن��%p���<12/ن�د�N

آور������6)��%�؟ �%�

38 خدا و دولت

�s�1ا����W� ?yW��� �ه�4)�

�ا ��Jار������ ���ر�J!یK� 0n .E<ا ���� ���sه

�دا:�V ا �<� �@%�� W!ا��

�ا>�ه �ا !ل ��B-���� �را �(!د+�ن �رأی V:و�دا� �@%�� �p� ،�+�� ���ا � �در�/�ده ������ .

E<ا O�� ���sه���� ا ��p 0%�ن ���دان E<ا� �p� ،�+��� �fghi� � !د �از� W!ا�� �WÉو� ��ازه

ا

��%� p%�ن�� 0n����p .(�4� ،9wه��sا�� �<����J!ی � �ا(#�6 ی ���+� ی 0n .�0_<� D8� /�ام؟

��� �+��� ��W :0!ا�� ��Dرگ، ���دان E<0 ا���&�� ،C+ �*�\�� �/� �ا>�ه� /%%� ��� و���ور��ی����

���ای�+�ا�?�ا(#��6و�+�ن�ا:��ن��Tوری����%�،�و��\�*��Wا��،�او�را� ��ی���ده ذا�mا،�در��

.�%�د ��� @½��pر»�>�ن��àWل��0

!و�ا������4?�در ?���-&��9!د

ی�آ¡�ز،�از� +��!ده�و���@�. /%� ی�آ¡�ز�(!د�را������a���p 0��0a!دم،����p �@���،6~��_W%�ن

���>��ا>�ه���+� ���ده �\���&�]�(B� ?،�ا�_�ر��

���آ¡�ز�از��R8ن�0���4،�>��از�. ��ا،���ده�ا

��%@�����0آر��ن����������p ���،O !رت�ا��2ا�67��ده��0 آن ر �O؛� ی��0���4�0 ��ا0n |!ر

0:���ا: �آزاد �زی ¤[��، ��)� �زی، c���� �ا�8)�ع ی �و� آن. ی �+��!ده ،c��د� ��)�ن �و��� ،!

�@�� [�&�� �آ¡�ز ��� �ا>�ه ی �و ،? �ا �ا>�ه ���ده ��ا، ��� �در� �زی ��ا ���pر �]��8� ی

���و�دو�?�ی��4!ا:�0و�ا �� ی�ا ��اد��@��B د6e �ز��ن�B��c_+در��?�wری�+�*�ا���و��(

0�����V ی�ا:��ن،��@�����\���&�]���ده �W�c��_Wر*¢6. +!د �%L؛� ��ا،���6�12و�? رو��ه�ا

���Oا>�ه���،�ا>����c��_W�E و�6xدر� �!|�0��ام���+� �����D8ا���!W.

�}W� ��)�ن �U�(�� �در��\����1>�، ���!ا��� �/� �را 0:���ا: V �L����[�&�دو�� ����ن �را د

�V از�ا>�J�Eار،�p%�ن. (!ا����>��?L��p م،���دهآ¡�زد���W ��ا�0nاز��4!ا��?����W 0+_�����ا

�ا>�ه ����� �زد،�� �را ?������0 ا: �از�ا�!��? O�����ده ��� �W� �ا��ی آ¡�زد ?��!_y�و�� 0N ی�

�����/%� W!ده�� �را ?���4!ا� ��� ��0 ��ده. �� 67��� �را �اراده 0nو ��ا� ����Jاری �+!د �آزادی� �� ی

�ا>�ه �0 �ا�_�ر��0 ر �، �را �اراده 0:���ا: �+�ا�? O ا� ��� ،O���و����(�ا�� ��� ،�%/ �(�� ی� ی

��0 آزادی �را ��Jرت ��J-�ه ��ده. >��� �� 0nا�_�ر��0 ��ا� �ا-��ر�را ��� ی �p!ن �را� /%�، �آن در �

����� 67��� ��0 ی ?���4!ا� � ی E(+و�د� �و ا+)�د، ���ف �/� ،?�����ا ~6 �[���: ��Wر*�� ی ی

�? در�>�C/#م،��)���Uا>�ه. ر��fq ? دا��،�/����GzWاز�|�*��آزادی��c��Jد ? �0����را� ���

����Uن� ��ا���را�در�¼��yW�0 /����ده ی�-)~�6(!ا����د>�،�در �L 6x�4� �E*�W��ده در�-)��

.�� ���و�ا��¤�E*�W �Uآر��ن ����Dرگ

43 خدا و دولت

�و�1��yW/%%�ه ا:��ن ���&­1ان ،9&-��� �در ? ،6xو� ����Jار� �ز��، �را �� 0�� �را �ز��؛� �Nن

�pا/��وJ��(�ا�در�8ت�����0N �%GH .�0aBرا��%���0 �ز��،�و���ده �� �زی،���aت�و�8%��را��0

� /%�؛�ا:��ن ��ی����B;���زل��0 از�ا��Rم�را����ا:��ن/������0��O���W�0:� ز*�د���/���!+

O/�،م�������R�ا ���ا��Rم�������sا

��،�ا>�Eدر ?؛�. ��������W>��ا #

�)��در���ا���(�ا������pا

C<� ��� ���در���¤ ،6xرگ وD�� �f¿]K� ،�s<ا��ی د����� ���� ��� ��؛�ا � ��Wاز�د>�sان 6{Jوا� /��(ی

������ ��� #(-� ?�]Jدر�وا� �����ا��ی �p� �دا+?، ���!ا�� 0n���<� [*��� 67!�� ��� ���!ا�� �Jو

�ر�? �(!ا�� �از����ن ���µ!��د 0:!��J� ���GH(cد ، �r�ا� �4� ��� �����ا��ی /� 67!�� ،6Öو� ی� ی

�������1>�����آ��:�0/��ز*�د���� ��Wا��Rم��0 آ��:O/��/�0. +!د ����ãا��،����?�و�دا����ا>��د��0

�و� ،�%%/� �ا|�-? �و�از�آ��ن �د�%� �N!ش �دار�� �طWار� ����(�ا �ا��Rم�ا # �/� �از� آ��:0 ��1��

�]����ا �cا-��ر�را�(!ا���Oدا+?�/���� و���>O/��/�0n�� 0���W ��1�� .E آنW�W �������0�!)

�� ی���ده +�ه،�و�در�/%�ر�آن�دو��GHد����³دی���و�دو�?: دار�������T�4ا�B�.

�(�� �ا !ل در����ن �ا ��اد �ا ��اد��، �اد>�ن ی �<� ���E*�W و���6Öا>�ن، ����� ? �ا . +�ن

�1�Lوزی ��� ?¦�:� �p%�ن � آ��نB¡و�� �(�ا �ا>�ه ی �در�BJ] ی ی 0n�8� �/� ���ا 4�!د� +�ن� +�ن

? ����0N ^[I]�ا���rو�+���a. ��ای�آزادی�>��+�ا�?�>��4��ر�¾�ا:��ن���0���4)���ه�ا

?y���� ،?<�GHدر� �و��@�; ا>�ه، E*�W ن���ا: E*�W �% � O�� �را ��0د �� �دل ل ،�%/ �E*�Wز!

[BJ �(Up� و��،��)� �?h©ن�را��0 ���را�����،� ���در�\����2ن�ا>U) .E_��� ��ی�-U��ا:

�آن �)� �از�ϯ\� ی �p ا>�ه� �ا��>? �kL>��2ن ��0 ی �رخ ¹y�� ���ده ی �آ��ن �ا ?، E<ا� ی� د��

���c_Uاز�N!+?�و����ی ��ی�0���4،�ا:��ن ی�ا:��ن 0N +)�ر��،�ا���ز��ه �kر��ه�را�(!ار��0

���ده �از��)�ن �GzW� ��kر��ه� (!ن، ��!8!دا^0 �GzW� O�� �آ��ن �و�(!د �+�ه، ��)� � ��kر��ه ی

+!��،�و�E*D� �6x�0 ی�د>�sی��8ی ���%�،�/�،�وJ������L>�ن�ر ���������!8!دات��kر��ه

��� 0:���ا: c_+� ��� ���ز���� �Nه �(!د �د. ��د�� ی �ا��ی��¦��و�: ��p��دا��� �GzW�،ن��ر�ا:

c�ی����]K�c�:����c�:�C<ر�از�kو�در���،����<��] !Wام�����/�،? �?�ا���. +!د ��W�0 ا:

0� �O*!N» ��¦���/�� /�����(��ن����!د�+�� ی ا��ی،��pا/�،�وJ�� ��ری » :J�-�E<ا���از�ا!W

�<�L� ����pر��� �<��� �آ¡�ز�+�ه �/� �����pی ��pا/� �دا+?��D*�sد، �(!ا�� �رخ �زود �����د>��>� ن

�D*��+�،�و��0 ،�وJ�� ��ری )�� �W����8>�ی� ی��c_+�8��>�ی�در�I%-�?)� ای����C+

���R8�Oن��دا�����ای��W�c)�ن� /��N 0���fه��p �����ر�ر�?،�آن) را ��ا��ی �p�GzW����(از�

�\¯Ï� �و8!د، E<ا� ��� �داد؟ �(!ا�� �رخ �p� �و� �UKی ،? �ا �دور ���ر�از���K� ����!دی E<ا� ی

42 خدا و دولت

� !�E،� ��اط،�ا�#|!ن،�و������Wاز��)�،����½،��c������yW(�ای� ��!س،a%/�،� !�

C<در��?<�GHدر��/�،��w �(�²+�ه؛��(��ی�4!ار*!ن،� �L�?³ �،12L�?³ول،� ³?� ا:��ن��

� ،0:�ªر�+� ،�(y�� ،1�/� ³������ن/� ��N�� ?a!ری�8ن، ��O ی ،�f¿]K��\�� ��و�| p%�ن� م،

?�Ihiری����K�1و�دا��!ن،�و��Õ�ی�د>�s،�/�� ��ی����س��Wر* 6¢��W!،�و��12و�رو !،�رو�

�(�� O ا� �در���ن ی ��دن �ا�� ،? �ا E&(���� ��0 +�ن Vا�!)� ���_!�س� +�ن، ?³ � O%/

.��ا�!ش�:U!د

����. ا>�9µ �O������آ(�*R=�E!ر�(�ا����ز��ن�ر ��ها���وJ��(�ا�=����+�،�ا:��ن،��!را

��ا�. �0nاز�(�ا� ? +!د،���p(!د�ذره ����a(!ا���+��/��او��������. +!د ������ل��0

0� ��U�� !0� م�/��ذره�<kL �6xود���+�،�و�y�و��Cp!ر���J���،ود�y��6xرگ�وD��6~/�0از�n

�ذره �ا�� ��c؛ ��� �و���J�c��Jس ? � ���pی �(!د ���yو ��ای 0n��� �����yود، �از�-\)? ���pر� د

�در� Oز���� ������ �+!د، Oا������� �����Bرد �����Bرد �و�ا�������Bرد�� ،? �ا Cp!�� ����yود

0���Wور�T�،ود�y����?(\-��������ازه��!�Cpو���ا��� ��a(!ا����!د ���¤

���p (�ا��)�. ا

?،�����9wا:��ن�و��)���pی���!ا�%���!د�C<��D8 ش�و����/��Gن،���� ی ی��R8ن�واJ}6 ا

��� .������E<ی�از�اD*�� ?�� .��1ی��

0�����=� ��0 (�ا ���Lا c�B�W� ���� ��� �ا:��ن ��Dرگ +!د، �ا�!��? �pو���� +!د،� ��W�0 /%�؛

�?�1�Wه����� ا>�W�Eر*���)�. +!د روز��W�0 ا:����E<؛�ا? �kاری� ی�آن�و�6Öو���J!ن ی�اد>�ن�ا

?�/��W! ��آن،��)� �)��E!ل ا �O(�ا،�در��Wر*�،�آن�ا�. ?��ی���ORB ی�ا:��ن ��ک�ا

� �آن ����!�%� ��K¥�«از�ا�!��?، �و���م» ��ی �@%�� �+�ا�?، �آزادی، �را� >��D� 0رگ، �ا:��ن ی

�� .�¥B!ب� �(���ا

O��+دا� �را �(�ا � �!ط ?���� ���ای . �� �/� O*دار� �را 0|!� � ��8�] ا/%!ن ? ��ن: ��Wا

� .���(�|��=R!ر�(�ا�روی�ز��ن �!ط�ا:��ن،��%�Iyا

�ژر�6 ��%��ا>�ه � �/� 0n�@)� �? ی���� ����-�D*Dو���8 ��0 ��ی �در�آن �را �(!د ��� ���. >��%� ی

0�� �/� �از�(�ا �2a� c�BنW� �د��، ²���W� �را ��� �و�آرزو�دار�� �در����c،� (!ا�%� 6xو� ،�%/� ��ن

0� ?�w� �و ���U� 0د��ن ��0. �زد ��ن �( IW!ر O ا� ��� �%%/0�� ���ادری �ا ����ن� W!ا�%� ی

39 خدا و دولت

�ا>�ه O����در� �?��� �Wر*�،��p%�ن ���ام ��، !ط��D8� ?���� ���pی ،O�a�� �p .���� آ��ن

?U4�0آ¡�ز��0 �!ط�و��� �����/�،�%%/ � ���،?��از� ��L «�?4ش���گ«�Nه��c��J-#ج��

�8��/�0nودا����[�ل�و����yک،���Lاز� �����ده! 0n و����p!ع���ده. �@��Bو�(���Îا>�ه������ده

/�� ��O�³؛����p c���در��R8ن��0���4�0 ش���+�،�p%�ن�0Nو��! (!اص�و���1و��،���Lاز�ز��ه

���ده ����ن �� 0�� �ا��2ا67، 0n ?� �) V���� �و �� +�هw� ��� ���ده >���� ��� ،�B@�� �0n ی

��� ¡�رت ��Lو�fq +�ه E<ا� �ا���Rت د ? ،�U¤ا��� �و�������>_0 دان ��ی �� ?hÏ� �/� ،0n�� ش�

�(���W���� /�ده�اKر+�ن�!W1اÄ��ش�را����ا�pر��،����(�ا؛�������ن���ده�Õ 0��0 �!ط�n ��%%/

��� �/ 0�� �ا>�ه (!دی ��� �را �W{�د �/� ،? � �و�-)~6 ?/�4� ��!Nاز���� ��)�¤�GÁ �Vه ��� �r�ا� ی

0� 0nی،� _!ن�و�����رآ�<kLذ��!a��،ذ����%/�D8ی���p����،اردk� �B@�ی�.

?U4و� �p%�ن �ا>�ه �!ط �<� Îhi� �ا�!��?، �/� ? �ا �رو��4 ��ک ،�r�ا� �را� ی �(!د ی

�از�د ?��0 ی ��زد،��!+��ری �0 �����N ����cه��� د��،�و���� ش�را و�در�ا>�E+�ا>��. >��� �!د

?�/���Dãäه�/%�!ر�ا��pا/��وJ����ده��%�c]a+�،�����4/��/��در�! �!���ا����%!ز��

�از�|�*����ا(�B ش،��Dãäه E*�W د��،�4����دی د����رخ��0 �GzW��/�،? �0n <ا��� %�هی�آ�s�

������ده �(�ا V³/از�� ،? �ا E&(� .0 و�آن�� �ا�!��? E<ا� �? �Nه،w� �و����p Oره، �از� +�ه �8ن

+!د،�����!+£����0N ��fار��0 آ���� /%�،� ���9µ ش،�D��E<�%pار��Jن�ا 12ا4?��0 �!ط

م�ی��×�OG(!Vn،�و����-)~�6/��در�ا>R8�E?������ده�ا��� ی���4\� �!ده���ای�>�دآوری �0

0� 0��!���f£³*ه د���آ��Dãä��،�8�0>� +!دn .E<�� �(د�را�از����ن��!)�[�W�W ی�در�8ت���ده�

0�� ��4!ان �+�)��0n و ��!اد ��Nز، �ا���ا ���� �kرد 9µ � ،0:�]�� ��!اد ،[/��� �<� � �ده ی

+!د���WوJ��/��(!د�را�در�ا:��ن� ی�ز��ن��Lا/%�ه��0 ��ی�����6eو��4!ا:�0روی��)� �ز��ن

(��0��D/� �%/ .0���\��0!ری� ر ��/���0 ا/%!ن�����:��W!ا���د>�m�sر�(!دش�+!د،�در����ا:

��وزد،�ذره �0 .ش،�روح��8و*�ان ی �0nاز�و8!د�ا��r ا

�p� 6xو [�W�W� ��!N د��؟�� �8� ���دی��B@�� �در���pی �را �¡�1��دی

��B@�� ���pی �/� �داد �را ش

�p 0�� ���ن ��!N �� Î��)� 6Öرو� c��+� �و�W!ا�� ��)� � �و���yودش ��GzLن �در�(!د ،�+�

�V �L ز��ن �از�آن ،Oز���� ،E<ا� ���+�؟ �/�ده ��0 ��1ش �ا>)�ن �GzW� �/� ? � 0n�� c4� ش� W!ا��

6{@J��<�IW�،�%/ 0:ا!R+6 ی�ا4)�����و�Ë!Lرگ. ی�D� هDãä��E*�W ? ��� .��<���Oا����%!ز�

6~(-�¾<��� O�%/��fqه�را���رDãä��E<ی�ا.

40 خدا و دولت

����Uو��Lا/%�ه� �!ده���ای���ز�2Uن����(!د،�ا�!��?،��O ��ی���J 0ن�از�W#ش��9wاز��Dاران

>���،��!�67از� ���0nای�4)�>?��0 آورد،���@� ش�در��0 ش�داده�و�����0n ?/�4/��روح در���ده

²(8� ���ای �(!دش آوری ���!ن �روح . ی �/� ? �ا �ا:��ن ����!ن E<ا ��� ��!8!دی� ش 0n�GzW

�در�( �را ���80ودا:0 ����ه ��@�ح. دارد !د ���ا:��ن، ��� ا�� �و� +�ه �Wود�y�ر����K� ،0n�GzW

Cp!� �(���/�? W �0n!ا���ذره ی�ا�!��?�را�در�(!د��8ی�د��؛���GzW�0 /�ا:0 ی����W 0از�آن�ا

0��6x�8ودا:�0 ?،�و�c���%�����%p����/�،����%sرا�در�(!د���Cp!ر�����K Cp!ازه������W ا

? �ا ����0��. از�آن�� ����� ��%���� �در ? �¡�1��دی،

��B@�� ��!8!د ،�r�ا� ��!8!د �/� +!د

O���W�،ده�� ? .ش���>�����ا>)�ن�وا��kا+���+!د رازی�د>kL . Ê©�L��/��s>��ا

0�� �در����ا:��ن c���� �|!ر ��� �آن ا���(�ا ،���%� 0�� �(�ا ���ا:��ن �و���N 0ه �+ �?�¤��

��*�y��Cود+�ه����د ?����6،�و�6xدر�-�ن��4ل��%!ز�دا+��O،� ^[�اد���اوا:�0از�(�ا����0

����yود؛���f¿J�%W/��ا�GHام�������cا:��ن�و�-�م�ا�_�ن�و8!د����Vاز�>�Cا:��ن�را�در����

�آن. دا+? �0 �/� ���ده، �ذرات c�� ذره� ��� د>�sی 0n 0:#�-� �و���pی ،? �د>��sا ��Wاز�آن� /~6

�?�/����ذره���>�����د ?�د>�sذرات���Cp!ود�+�ه�و���y� �+���cاز����W .�،ود+�ن�y�

?����ذ�m�W E!دن،�ا>m�W E!دن�و��!D� Cpرگ��ا>�ن�ا>�E �\����ده. ����)��(!اص���ده�ا

���دی#����O����Nر/�د�ار����GzW�Eذ��،?

?،�و��Dر�0Nو��!p_0 ا

� ی�ا:��ن�ا

��B@��Eی�ذ�

O/��� V����<��W c��_����W O����Nدن�ار!��? ا����)�ن�(!اص���yود>?�. ا:��ن���m!ط�ا

���� 0_p!و��� 0NرDو��� �j��ا>�ه : �/� �%+��� �ذ��� �? W!ا�%��(!اص���� 0���*!IW� �� �،�%%/

��8ا�از���ده��B@��1��دی،�ذ�����¡�

��B@�ذ���� .E�0و���� در����ن�ذ�NرD�����،0_p!�������

���� � ��yود>? Eذ�� C<� �GzW� ��pا/� ،�+��� �داردW!ا�� �آن ا���T. (�ا: و8!د /�� /�دن

ز��ن��8و*�ان����� �ز���و��O ���را���Cp!� 0و���yودی�/��روح�ا:��ن ا��ازه ات����0ذ

��]�� ��� �%��� ? �ا �اوج ��� ¹J�%W� �ر ���ن ���و�. ی ،?

�ا �ا>)�ن V �L� E<ا� ا��

O*ارkش وا�.

�Lره�+�ه�و�در�^[�ادی������Gzی�از� ا/%!ن����ا�!��?�را�دار*�c_+�����/�Oذرات��!�L�Cpره

�در��)� �9³8 �!8!دات � E ی �ر�� ��، �و �ر��W� ،�� ������ ���àل �p%�ن�. �� ?�]Tو� E<ا

V�� E<ا��/��r�ا�Cp!ر�����Kآن�ذرات���/�? ��ازه���را4?�و���8!ر�ا

زا

د>�J ��sر�/�Oاز�>C ا

C<ن���]Bن���������،�در�اوا>��L�cا¤�Vا:-#وه����ا>E،�در����ن�. آور�� �0د>��sرو� ��(­�1ا

41 خدا و دولت

�f£4و�و�?*�m���?�]Tو�E<روح ��ی ا�،�r�ذرات�ا�E<0،�(�|�ه ی��4!ا:0،�ا:��ی��×�OG ��ی�ا:

��د��،�و� د>��s�0 دار��،�و� �©�c���������h(!د�W)�>�cدار��؛�¼C<�0 ا�!��?�/~�6را����ه��0

?،��Lا. �c� �%*!8(!د�را��0+�ه�در�د���ی�|�}6،�/��درون� /%�ه�و��Oا>�E(!د�ا�!��?�ا

���ر�ز��انK�E<و�در�ا�،? >����(!د�را� ��ی�ا:��:�0/��(!د�را�ا ��1�0 ا:��ن���sان�(!�Vnا

0 ��%�،�9w،�در�8�? +�ه��0 و*�ان��[&W����J�(4�0¼را�در���J)�4�،د 8!ی�(!د!+.

?���Oو�(�ا��ت����8B|�6 (��د�و�(!د�را��0 !د��80!ی�( ���آ¡�ز�از�ا-���د����e�N�،�%� �L

�&Wدر�� 6e�N� ،�% � C<رس در��%�� �fq��در�� 6e�N� �از�p!ب، 0n .��/� ? �ا c(�y�ر����K

،�/��ا�8زه�����������»د>�s«/��آن�ا�!��?� �Nه�در���ار�از�ا>�Eز��ان�1�Lوز�:U!د،����sآن ���

� �در�ار�aW-�ت Î��)� �از�روح �و�در��4�� ������� ���ده ��a? ا>�ه���ن �آ )�ن �<� �B@�� م� ی

?������4�Wو��&%������ا�.

0��O���W�V!��?�(!د�را����دو����؛�/��ا? /%�،���دو����>�Cا��ازه� ا>�8�0n�(]��E>��ا

0_<� �/� ،6e�%���� � ��Lر(+�ن ��0 در� �ز��ن) (�ای Î��)و�� �¡�1��دی �و�د>�sی� ��ی ،����

)��wن���ده��0) (�ای������� ���◌�ط�������Oو����)�ی����ن�ا>�Eدو�ا�!��?��.اWار��<��

C<ط �8ا+�ه�از��Wار�E<ن؛�و�ا�<�Lن��������و�از���������<�Lاز��،O�%����s<����6?�و� د~(-�،��

�روح �+�ه، �در��\������� �داد ا��ی �(!ا�%� c_+� �را �در��[��. ا���س ،?�]Tو� E<ی� ا

0���4 0^��R�و�ا� 0_<������� ��[ ی �(!د، �و�وU4?ی ��Dرگ � � )�ی �����N 0N �?�y ��ک�� ی

? .ا

��pروی�ز��ن��O�%�ا���ا�8زه�د����وJ?�(!د�را�BW;��&�ده،�ا>�Eار�aW-�ت�را�ر���/%��Oو��

.�kرد �0

�0��� ش��0 ی (�ای��Lر،�از�ار�aWع�آن�+_!ه�ا��یwای��)��/��%���(���و���¾� �pره،�رو��4 �

ن���ده�+���81ر����و�در�آن���O+�ه�/��4�����ر ��ن����وT[�?�ش،�p%�ن������� �!ط

����0:��+)�ر� از�^[�اد��0. ش�آ>� ی ��1د�/�����>�ری W!ا���)!د�را�در��ن�/%�،��O�(IW�0 ا:

��ازه ذرات��0������آن اwو��8ودا:�0/��(�ای���r��6اxو�Cp!� ر��Lه،�(�ای��+�O���W���

��0 آن �را 0n�� � �/� �%*D�V�����W 0(!ش � �در*��? ش �را /%%�ه آ>�، 6Öو� ��!دا،�: �Nن ،?U^زر