GSTERGE BLM ZERNE (aret Bilimi yahut Semiotik )

Hazrlayan: Rza FLZOK

Gsterge Biliminin dier adyla aret Biliminin zerinde

anlama salanm tek bir tanm yoktur. Buna karlk iaret teorisi zerinde daha geni bir uzlama salanmtr. Bu arada Smiotique ve Smiologie arasnda da baz farklar olduu unutulmamaldr.

Gsterge biliminin birok bilim dalyla ortak snrlar vardr. Gsterge bilimi, felsefe, fenomenoloji, psikoloji, budun bilimi, antropoloji, sosyoloji, epistemoloji, dil bilimi gibi bilimlerle ortak konulara sahiptir. Gsterge bilimin temel grevlerinden birisi bu bilgi dallarndan gelen bilgileri birletirerek yeni bilgilere ulamaktr.

Gstergebilim-dilbilimi, (Semiolinguistik), dilbilimi dndaki btn iaret sistemlerini inceler.

Semiotik ile semioloji arasnda belirli bir fark vardr. Semioloji Avrupa geleneine baldr, semiotik ise Anglo-saxonne geleneini ifade eder. ki alan, yaplm ve gzlemlenmi iaretleri ele almasyla biribirinden ayrlr: Baz iaretler, ina edilmitir, yaplmtr, yapaydr, bazlar ise gzlemlenmi iaretlerdir.

Avrupa geleneinin kurucularndan olan Saussure, Genel Dilbilim Derslerinde semiologieyi insanlar arasnda bildiriimi salayan btn iaret ve (sembol) sistemlerinin genel bilimi olarak tanmlamtr. Anglo-sakson geleneinin kurucusu Sanders Peircee gre gsterge bilimi semiotique, iaretin formel teorisi ve mantdr. Saussure semiotiin beeri ve sosyal nitelii zerinde durur. Peirce ise bu bilimin mantk ve biim (form) cephesi zerinde srar eder.

Semiotiin konusu nedir? Baz iaretler yaplm iaretlerdir, bazlar ise gzlemlenmi

iaretlerdir. Bu ayrmdan iki ayr semiotik domutur: Trafik yol iaretleri bir amaca, bir niyete bal olarak yaplm iaretlerdir. Bunlarn incelenmesinden Bildiriim Semiotii semiotique de la communication domutur. Sosyal hayatta karlalan toplumsal pratiklerin rtl, zmni anlam sistemlerinin gzlemlenmesinden ise Anlam Semiotii (semiotique de la signification) domutur.

Semiotik grlerden birisi Dilbilimsel iaretler dnda kalan ve sosyal pratiklerde ortaya kan kurumlam iaret sistemlerini inceleyen grtr. Bu anlay temsil edenler sinyal panolar, trafik iaretleri, armalar, uniformalar zerinde alr. Bu sahaya signaltique denilebilir.

Avrupada gelien ve saussuro-hjelmslvienne olarak adlandrlan dier bir gr vardr. Bu gre gre dilbilim, semiolojinin bir parasdr. Semioloji, sosyal hayatn iinde iaretin hayatn inceleyen bir bilimdir. Bu bilim dalnda btn

beeri iaret sistemleri dilbilim modeline gre incelenir. Bu yaklama smiolinguistique denebilir.

Peircee bal gr (Peircienne gr): Kltrel Gelenek Gr (Ethnoculturelles gr):

Kltr, sistem birlemeleri olarak aklayanlarn yaklamdr (Lotman, Ecole de Tardu).

Bir baka gr, beeri bilimlerle tabiat bilimleri arasndaki ayrm ortadan kaldrmaya almaktadr. (Cercla de Toronto)

Bunlarn dnda snrl bir semiotii konu edinen blgesel anlaylar mevcuttur. ( dans, edebiyat, iir gibi)

Dilbilim ve Gsterge bilimi Dilbilimsel iareti iaretin zel bir kategorisi olarak kabul

etme dncesi zerinde anlamaya varlm bir grtr. Bu ilikiden dolay dilbilim, semiotiin bir alt dal olarak kabul edilir.

Gstergebilim-Dilbilimi Smiolinguistique Nedir? Gstergebilim-Dilbilimi, dilbilimi, btn dilbilim d

iaretlerin temeli, patronu yapan her teori iin kullanlabilecek bir terimdir. Bu anlaya gre dilbilimi iareti, btn iaret sistemlerinin iinde zel bir yere sahiptir. Dil bilimi iaretlerini dilbilimi, onun dnda kalan btn iaretleri ise semiotik inceler.

Anlam Bilimi ve Gsterge bilimi arasnda nasl bir

iliki vardr?

Anlamlandrma bilimi "science des significations" olarak tanmlanan Anlam bilimi , iaretin gndermede bulunduu eylerin bilimi olarak dnlebilir. Bu haliyle o, gsterge biliminin bir an, bir parasdr.

Pragmatik ve Gsterge bilimi arasnda nasl bir

mnasebet vardr? Pragmatik, sizdizimi syntactique ve anlam biliminin

smantique birletii ann gsterge bilimsel analiz sreci olarak tanmlanabilir.

zel Gsterge bilimi Nedir? zel gsterge bilimi , iaretlerin zel sistemlerinin grameri

yani aklayc kurallar btn olarak tanmlanabilir. Sar ve dilsizlerin anlama sistemleri, trafik iaretleri,

armalar zel gsterge bilimi alanlar oluturur. U. Eco, zel sistemlerin olduka kat kurallara bal olabildii

gibi olduka gevek kurallara bal olabileceine dikkatleri ekmitir. Sinyalizasyon klar yahut bir dilin fonolojik sistemi kesin ve kat kurallara baldr. Buna karlk Rus olaanst masallarnn tahkiyevi fonksiyonlar yumuak ve gevektir.

Bamsz bir i organizasyon ve boumlanmaya sahip olan fenomenler kmesinin bir zel gsterge bilimine sahip olduu kabul edilir. Ecoya gre bir zel gsterge bilimi, gzlemlerinden bamsz makul fenomenler olarak kabul edilebildii lde ve greli olarak salam nesneler olduu lde ilmi bir yap kazanabilir.

Genel gsterge bilimi nedir? Peirce yaklam, iareti btn zelliklerinden bamsz bir

tarzda tanmlamann mmkn olduunu gstermitir. Genel gsterge biliminin artlar: Genel gsterge biliminin grevi, nce anlamlandrma

olgularn objektifletirme ve sonra onlar biimlendiren bir model ina etmektir.

Genel Semiotik ile zel semiotik arasndaki

mnasebetler: Balca semiotik teoriler: Semiotik aratrmalarnda

balca yol gze arpmaktadr. Bu sistemlerden ikisi iaretin ikili ayrmna dayanr ( iaretleyen / iaretlenen ), ncs iaretin l ayrmna dayanr. Bunlardan birincisi yorumbilimden l'hermneutique yola kmaktadr (R: Barthes), dieri Paris Ekoldr (A.J.Greimas). ncs aada aklayacamz C.S. Peircen l ayrmna dayanan gsterge bilimidir, Peirce, iaret kavramna pragmatii ilave etmitir.

Gsterge biliminin tarihi: Modern gsterge biliminin asl kurucular Saussure ile

C.S.Peircedir. Bunlara Danimarkal dilbilmici Louis Hjelmslev de ilave edilebilir.

Sasussurec aretin nitelikleri: Hjelmsleve gre iaretin nitelikleri: Hjelmsleve gre iaret

ikili ayrm zerine kurulmutur: aret, ieriin biimi (la forme du contenu ) ve ifadenin biimi (la forme de l'expression) zerine kurulmu bir birimdir. Bu birim gsterge bilimi fonksiyonu ad verilen bir karlkl dayanma zerine kurulmutur. erii z (Substance du contenu (dnce, pense)) ve ifadenin z (substance de l'expression (ses zinciri . chane phonique)) sadece biime bal olarak vardrlar, bunun dnda bir varlklar yoktur. Gsterge bilimsel fonksiyon, bu fonktiflerin (le contenu et l'expression ) her birinde bir form yaratr.

Hjelmslev iin dil bir gsterge bilimsel fonksiyonlar adr. Her gsterge bilimsel fonksiyona ieriin biimi (form) ve ifadenin biimi olarak (forme du contenu et forme de l'expression) iki fonktif balanr. Bu iki biim sadece gsterge bilimsel fonksiyon gerei var olurlar ve bu fileler iinde bir ze kavuurlar.

Bu bak asna gre, klasik olarak dilde fonksiyonlaryla belirlenmi sessel (sesbirim: les phonemes) ifadenin ayrdedici birimlerinin tetkiki olarak tanmlanm olan ses bilimi (fonoloji), ifadenin biiminin (formes de l'expression) incelenmesidir; buna karlk bizzat sesin tetkiki olan ( ses aygt tarafndan seslerin retiminden iitme organ tarafndan alglanna kadar) ses bilgisi (fonetik) , ifadenin znn (la substance de l'expression ) incelenmesidir.

Peirce Gsterge biliminin Temel Kavramlar : Peircen gsterge bilimi olduka nemlidir, ancak nemli

olduu lde kavramas zordur ve ancak rnekler yardmyla kolayca anlalabilmektedir. Peircen ortaya koyduu temel kavramlardan birkan -sabrnza snarak- birka kk rnekle aklayalm:

Bir l nedir? Bu eyin birliidir. l kavram Peirce gsterge

biliminin merkezinde bulunur. lk iki eyden farkl nc bir eyin birlie katlmasyla oluur. Bu semiotiin glkleri ve nemi bu l ayrma baldr. Bu kavram rnekler yoluyla anlatlabilir:

Peircein verdii rnek udur: Vermek ilikisini dnelim: smet Ahmete bir ev veriyor. Bu ilikide hibir fizik deiim yaplmamtr. Bu sadece kanunlarla garanti edilmi yani bir insan topluluu tarafndan kabul edilmi sosyal bir anlamaya bal bir mlkiyet hakknn deiimidir. Ev, smet ve Ahmeti bu deiim vastasyla birbirine balamaktadr. Ev smetin idi imdi Ahmetin oldu. smet ve Ahmeti birbirine balayan ev mlkiyetidir.

Martynin verdii rnek udur: renk dnelim: Krmz,

turuncu, sar.

Eer onlarn her biri ayr ayr dnlrse zihinde bu

nesnelerin tekli monadique ilikisini elde ederiz. Bu her rengin kendisiyle totolojik ayniliini, zdeliini kabul anlamna gelir. Krmz, krmzdr totolojik bir zdeliktir. Eer turuncuda sarnn bulunduu yahut krmznn bulunduu dnlrse, yahut bu iki rengin turuncuyla hibir ilikisi bulunmad dnlrse bu durumda zihinde dyadique yani l bir ilikinin varl sezilir. Buna karlk turuncunun krmz ve sarnn karm olduu kanaatna ulalrsa zihinde gerek bir l iliki vardr demektir. renk, onlardan birinde, turuncuda birlemi durumdadr.

nc rnek: Bir ahs gazete satan bir yerden geerken bir derginin kapanda Eyfel Kulesinin resmini gryor. Bu alg ona Paris ehrini hatrlatyor. Zihninde Paris ehriyle Eyfel Kulesi birleiyor. Eyfel, Paris ve zihin karar bir l oluturuyor. Her iaretin alglannda byle bir durum sz konusudur.

Yorumlayan L'interprtant Nedir? L'interprtant hem

bir sosyal norm yahut kollektif mevcudiyet, hem bu normu benimseyen zihnin imdi ve burada artlarna bal tespitidir. Birinci kabulde o iareti nesnesine soyut bir tarzda balar, ikinci kabulde, onu somut bir tarzda, imdi ve burada, akt olarak gerekletirir, bylece ikilerin birlii ly tekil eder.

interprtant kavram o halde kurumlam ilikilerle

kodlanm, fertler tarafndan benimsenmi reel dnya ile somut belirlemelerinde onlar aktelletiren fert arasnda dialektik bir ilikinin ifadesidir. interprtant bundan dolay yorumcudan l'interprte zenle ayrdedilmelidir. Bu sonuncusu bu diyalektiin dayand tekil bir ahstr. Sosyal bir varlk olarak o toplumun balca deerlerinin ve zellikle nesnelerle toplumsal olarak uyumlandrlm iaretlerin taycsdr. Psikolojisi ve kendisine has davran biimleri bulunan zel bir ahs olarak yorumcu, uur halini belirleyen uyarcya hususi bir tarzda cevap verir. uur halinde bu anda sosyal ve psikolojik veriler bir terkip, bir karm halindedir. Bu birleme semiotik fenomenin kurucu lsnn temelidir. Bir yorumcunun zihninde hususi bir belirleme annda sosyal norm daima tam olarak ortaya kmaz, nk dier belirlemeler iin iine karr. Sosyal deimeler, fertlerin tepki tarzlarn etkiler, toplumda yetime tarz farkllklar vardr, bunlar normlarn homojenliini bozar. Bu erozyon unsurlar, normlarda deiiklik yaratr.

Faneron (Phanron yahut phnomne ) nedir?

Phanron ve phnomne eanlamldr. Bir zihnin imdi ve

burada artlarna bal olarak -reel bir ey olsun veya olmasn- kavrad eydir.

phnomne herhangi birisinin uurunun muhtevas olarak kabul edilirse Phanron terimi ile zde kabul edilebilir.

Peirce, Phanron kavramn yle tanmlamtr: Bir uurun toplam muhtevasn belirtmek iin zel bir isim olarak Phanron kelimesinin kullanlmasn neriyorum (...) Beeri deerine bakmakszn, hangi tarzda olursa olsun, zihinde sahip olduumuz hereyin toplam. Bu anlatm mphemlik tamaktadr, fakat bu isteyerek mphem braklmtr. Ancak unu belirtmeliyim ki referans anlk bir uur hali olarak snrlamadm. hangi tarzda olursa kayd hafzay ve btn uur halini iine almaktadr.

Bir inekten bize ulaan alglarn dkmn yapmak, onlar ba, gz, kuyruk diye snflandrmak beyhudedir, zihinde kalan aslnda ilikiler adr.( gzn kulaa oranla yeri gibi).

Faneronun ayramaz elementleri nelerdir? Faneronu anlatmak iin element kategorisi gerekli ve

yeterlidir. Bunlar, birinciler ( primans), ikinciler (secondans) ve nclerdir (tertians).

Birinciler : maddi olmayan genel nitelikler, renk ve ekil gibi olanlar,

kinciler: mevcutlar ve olgular (mevcutlar mukabil olu yetenekleriyle dnlmtr),

ncler: ara bulucu dnceler, Fenomenler bylece element kategorisine ayrlr. Bu

kategorileri Peirce, phanroscopiques (birinciler), "cnopythagoriennes" (ikinciler) , idoscopiques (ncler) olarak adlandrr.

la phanroscopie Nedir? Phanroscopie, fenomenin tetkikidir, yani, her fenomeni

oluturan elementer fenomenlerinin tekrar bir btn oluturabilecek tarzda kategori halinde ayrtrlmasdr. Yani nce kalite olarak ( zsel grnleri itibariyle), sonra mevcut ve olgu olarak (ikili mukabiller olarak), daha sonra bu mevcutlar ve olgular yneten kural yahut kavram olarak ( uzlatrc mdiateur grnleri itibariyle). Bu elementler, birleme yetenekleriyle (valence) orijinal fenomeni i yapsn gsterebilecek ekilde tekrar kurabilecek gtedir. Bu olgu kimyasal analize benzemektedir. Fenomenin elementleri, atomlarn bir moleklde yer aldklar gibi serbest deerleriyle bir araya gelirler.

Mesel, bir fransz bayrann zihindeki mevcudiyeti faneronu, u unsurlara ayrlabilir:

(mavi: R1, Beyaz: R2, Krmz:R3 a-zsel nitelikler monadiques: Mavilik, beyazlk, krmzlk,

dikdrtgenlik. b-kililik olgular (Mukabil unsurlar): Mavilik R1

dikdrtgenlie baldr, beyazlk R2 dikdrtgenlie baldr, krmzlk, R3 dikdrtgenlie baldr. R1, R2nin bitiii, R2, R3n bitiiidir.

c- l kurallar: R1, R2 ve R3 akabilir eitliktedir, R2, konum olarak R1 ve R2 arasnda yer almaktadr.

Bu elementleri birletirerek Fransz bayrann fenomenolojik molekln "molcule phnomnologique" elde ediyoruz:

Beyazlk, R1 bir dikdrtgendir + R1 ve R3 e baldr . Mavilik, R2ye bal + R1 bir dikdrtgendir. Krmzlk, R2ye baldr + R3 bir dikdrtgendir. te bu tespitler, bize Fransz bayrann gstergebilimsel

gramerini vermektedir.

Anlamlandrma bilimi "science des significations" olarak tanmlanan Anlam bilimi , iaretin gndermede bulunduu eylerin bilimi olarak dnlebilir. Bu haliyle o, gsterge biliminin bir an, bir parasdr.zel gsterge bilimi , iaretlerin zel sistemlerinin grameri yani aklayc kurallar btn olarak tanmlanabilir.Faneron (Phanron yahut phnomne ) nedir?