48
gof” zx/L sfo{;"rL

gof” zx/L sfo{;rLuploads.habitat3.org/hb3/NUA-Nepali.pdf · 2020. 10. 25. · b]v]sf 5f}+ . tyflk laBdfg ul/aLsf ljljw :j?k, a9\bf] c;dfgtf tyf jftfj/0fLo x|f; laZjKofkL ?kdf lbuf]

  • Upload
    others

  • View
    0

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: gof” zx/L sfo{;rLuploads.habitat3.org/hb3/NUA-Nepali.pdf · 2020. 10. 25. · b]v]sf 5f}+ . tyflk laBdfg ul/aLsf ljljw :j?k, a9\bf] c;dfgtf tyf jftfj/0fLo x|f; laZjKofkL ?kdf lbuf]

gof” zx/L sfo{;"rL

Page 2: gof” zx/L sfo{;rLuploads.habitat3.org/hb3/NUA-Nepali.pdf · 2020. 10. 25. · b]v]sf 5f}+ . tyflk laBdfg ul/aLsf ljljw :j?k, a9\bf] c;dfgtf tyf jftfj/0fLo x|f; laZjKofkL ?kdf lbuf]

gofF zx/

L sfo

{;"rL

II

Page 3: gof” zx/L sfo{;rLuploads.habitat3.org/hb3/NUA-Nepali.pdf · 2020. 10. 25. · b]v]sf 5f}+ . tyflk laBdfg ul/aLsf ljljw :j?k, a9\bf] c;dfgtf tyf jftfj/0fLo x|f; laZjKofkL ?kdf lbuf]

gofF zx/

L sfo

{;"rL

III

Page 4: gof” zx/L sfo{;rLuploads.habitat3.org/hb3/NUA-Nepali.pdf · 2020. 10. 25. · b]v]sf 5f}+ . tyflk laBdfg ul/aLsf ljljw :j?k, a9\bf] c;dfgtf tyf jftfj/0fLo x|f; laZjKofkL ?kdf lbuf]

@# l8;]Da/ @)!^ df dxf;efaf6 kfl/t lg0f{o

-d"n ;ldltsf] ;Gbe{ afx]s (A/71/L.23)

&!.@%^= gofF zx/L sfo{;"rL

;fwf/0f ;ef,

;+o'Qm /fi6`x?sf] cfjf; tyf lbuf] zx/L lasf; ;Dd]ng -Xofla6f6 #_ cfof]hgf ug]{ lg0f{o ;lxtsf] ldlt @! l8;]Da/ @)!@ sf] lg0f{o ^&.@!^ sf] ;fy} @& l8;]Da/ @)!# sf] lg0f{o ^*.@#(, !( l8;]Da/ @)!$ sf] lg0f{o ^*.@@^ tyf @@ l8;]Da/ @)!% sf] lg0f{o &).@!) ;d]t ;+:d/0f ub}{,

!= !& b]lv @) cS6f]a/ @)!^ ;Dd ;+o'Qm /fi6«x?sf] cfjf; tyf lbuf] zx/L lasf; ;Dd]ng -Xofla6\of6 #_ sf] cfof]hgf tyf cfjZos ;xof]usf] nflu OSj]8/ ;/sf/ tyf ToxfFsf hgtfk|lt xflb{s cfef/ k|s6 ub{5,

@= o; lg0f{osf] cg';"rLdf ;dfj]z ul/Psf] ;+o'Qm /fi6`x?sf] cfjf; tyf lbuf] zx/L lasf; ;Dd]ng -Xofla6\of6 #_ sf] gofF zx/L sfo{;"rLnfO{ cg'df]bg ub{5 .

^*cf}+ k"0f{ ;q

@# l8;]Da/ @)!^

Page 5: gof” zx/L sfo{;rLuploads.habitat3.org/hb3/NUA-Nepali.pdf · 2020. 10. 25. · b]v]sf 5f}+ . tyflk laBdfg ul/aLsf ljljw :j?k, a9\bf] c;dfgtf tyf jftfj/0fLo x|f; laZjKofkL ?kdf lbuf]

gof” zx/L sfo{;"rL

Page 6: gof” zx/L sfo{;rLuploads.habitat3.org/hb3/NUA-Nepali.pdf · 2020. 10. 25. · b]v]sf 5f}+ . tyflk laBdfg ul/aLsf ljljw :j?k, a9\bf] c;dfgtf tyf jftfj/0fLo x|f; laZjKofkL ?kdf lbuf]
Page 7: gof” zx/L sfo{;rLuploads.habitat3.org/hb3/NUA-Nepali.pdf · 2020. 10. 25. · b]v]sf 5f}+ . tyflk laBdfg ul/aLsf ljljw :j?k, a9\bf] c;dfgtf tyf jftfj/0fLo x|f; laZjKofkL ?kdf lbuf]

laifo ;"rLgof+ zx/L sfo{;"rL..............................................................................................................1

;a}sf] nflu lbuf] zx/ tyf dfgj a;f]af; ;DalGw lSj6f] 3f]if0ff.................................2

lSj6f] gof+ zx/L sfo{;"rL sfof{Gjog of]hgf..................................................................9

cg'jfbdf k|o'Qm s]xL k|rngof]Uo zJbfjnL...........................................................................34

Page 8: gof” zx/L sfo{;rLuploads.habitat3.org/hb3/NUA-Nepali.pdf · 2020. 10. 25. · b]v]sf 5f}+ . tyflk laBdfg ul/aLsf ljljw :j?k, a9\bf] c;dfgtf tyf jftfj/0fLo x|f; laZjKofkL ?kdf lbuf]
Page 9: gof” zx/L sfo{;rLuploads.habitat3.org/hb3/NUA-Nepali.pdf · 2020. 10. 25. · b]v]sf 5f}+ . tyflk laBdfg ul/aLsf ljljw :j?k, a9\bf] c;dfgtf tyf jftfj/0fLo x|f; laZjKofkL ?kdf lbuf]

gofF zx/

L sfo

{;"rL

1

gofF zx/L sfo{;"rL

Page 10: gof” zx/L sfo{;rLuploads.habitat3.org/hb3/NUA-Nepali.pdf · 2020. 10. 25. · b]v]sf 5f}+ . tyflk laBdfg ul/aLsf ljljw :j?k, a9\bf] c;dfgtf tyf jftfj/0fLo x|f; laZjKofkL ?kdf lbuf]

gofF zx/

L sfo

{;"rL

2

;a}sf] nflulbuf]zx/ / dfgj a;f]af;;DalGw lSj^f] #f]if)ffkq

Page 11: gof” zx/L sfo{;rLuploads.habitat3.org/hb3/NUA-Nepali.pdf · 2020. 10. 25. · b]v]sf 5f}+ . tyflk laBdfg ul/aLsf ljljw :j?k, a9\bf] c;dfgtf tyf jftfj/0fLo x|f; laZjKofkL ?kdf lbuf]

gofF zx/

L sfo

{;"rL

3

!= xfdL, /fi6` tyf ;/sf/ k|d'vx?, dGqLx? tyf pRr:t/Lo k|ltlglwx? @)!& cS6f]a/ !& b]lv @) ;Dd lSj6f]df pk/fli6`o tyf :yfgLo ;/sf/, ;ef;b, gful/s ;dfh, cflbaf;L tyf :yfgLo ;d'bfo, lghL If]q, Joj;foL / k]zfsdL{, j}1flgs tyf k|fl1s ;d'bfo Pj+ cGo ;fGble{s ;/f]sf/jfnfx? ;d]t Ps gofF zx/L sfo{;"rL cg'df]bg ug]{ p2]Zo ;lxt e]nf ePsf lyof}+ .

@= ;g\ @)%) ;Dd laZjsf] zx/L hg;+Vof em08} bf]Ja/ x'g] cg'dfg ul/Psf] ;Gbe{df PSsfO;f}+ ztflJbdf zx/Ls/0f ;a}f{lws kl/jt{glzn k|j[lQ aGg]5 . o; qmddf hg;+Vof, cfly{s ultljlw, ;fdflhs, ;f+:s[lts cGtlqm{ofsf] ;fy} jftfj/0fLo / dfgjLo c;/x? zx/d} s]lGb|t ePsf 5g\, h;n] ubf{ cGo ljifosf cltl/Qm zx/x?df cfjf;, k"jf{wf/, cfwf/e"t ;]jf, vfB ;'/Iff, :jf:Yo, lzIff, dof{lbt /f]huf/, ;'/Iff / k|fs[lts ;|f]tdf lbuf]kgfsf] b[li6n] 7"nf] r'gf}lt /x]sf] 5 .

#= ;g\ !(&^ df Sofgf8fsf] EofGs"e/ zx/df / ;g\ !((^ df 6sL{sf] O:tfGa'n zx/df cfof]lht ;+o'Qm /fi6`` ;+3sf] cfjf; tyf lbuf] zx/L lasf; ;Dd]ngx? kZrft\ / ;g\ @))) df ;x;|flJb lasf; nIo nfu" ePb]lv cgf}krfl/s a:tLsf afl;Gbf nufot nfvf}+ zx/af;Lx?sf] hLjg :t/df ;'wf/ cfPsf] xfdLn] b]v]sf 5f}+ . tyflk laBdfg ul/aLsf ljljw :j?k, a9\bf] c;dfgtf tyf jftfj/0fLo x|f; laZjKofkL ?kdf lbuf] lasf;sf] afws /x]sf] 5, h;dWo] ;fdflhs / cfly{s c;dfj]lztf tyf :yflgs k[ysLs/0f clwsf+z zx/ tyf a:tLx?df b]lvg]] s6' oyfy{ xf] .

$= oL tyf cGo laBdfg Pj+ ;Defljt r'gf}tLx?nfO{ xfdLn] ce}m kof{Kt dfqfdf ;+af]wg ug{ ;s]sf 5}gf} / lbuf] tyf ;dfj]zL cfly{s pGglt, ;fdflhs / ;f+:s[lts lasf;, jftfj/0f ;+/If0f tyf ?kfGtl/t tyf lbuf] lasf; xfl;n ug{ Pj+ o;df of]ubfg ug]{ ;Defljt OlGhgsf] ?kdf zx/Ls/0faf6 pknJw cj;/x?af6 nfeflGjt x'g' cfjZos 5 .

%= zx/ / a:tLx?sf] of]hgf, k|f?k0f, laQ, lasf;, zf;g / Joj:yfkg ljlwnfO{ k'g;{Djf]wg ub}{ ;a} k|sf/ / cfofdsf ul/aL / ef]snfO{ lgjf/0f ug{, c;dfgtfnfO{ sd ug{, l6sfpm, ;dfj]zL / lbuf] cfly{s a[l4 xfl;n ug{, n+}lus ;dfgtf / lbuf] lasf;df dlxnf tyf aflnsfx?sf] dxTjk"0f{ of]ubfgnfO{ ;zQmLs/0fAf/f k"0f{ nfe lng, dfgjLo :jf:Yo / ;d'Ggltdf ;'wf/ ug{, k'g?Tyfgsf] lj:tf/ ug{ tyf jftfj/0f ;+/If0f ug{ gofF zx/L sfo{of]hgfn] ;xof]u k'/\ofpg]5 .

^= ;g\ @)!% sf pNn]Vo pknlJwx?, vf; u/L lbuf] lasf; sfo{;"rL @)#)1 / To;dWo] lbuf] lasf; nIo, lasf;df nufgL ;DaGwL t]>f] cGt/fli6`o ;Dd]ngsf] cl8; cafaf sfo{;"rL2 hnjfo' kl/jt{g ;DaGwL ;+o'Qm /fi6` ;+3Lo ;Dd]ngaf6 kfl/t k]l/; ;xdlt3 k|sf]k hf]lvd Go"gLs/0fsf] nflu ;]08fO ;+/rgf @)!%†@)#)4

e"kl/j]li7t lasf;zLn /fi6`x?sf] nflu leogf bzflJb sfo{ of]hgf @)!$†@)@$5 SIDS lqmofsnfksf] k|j]uLs[t pkfoo'Qm (SAMOA) dfu{6 tyf cNk ljsl;t /fi6`x?sf] nflu O:tfga'n bzflJb sfo{of]hgf @)!!†@)@)7 sf pknlJwx?k|lt xfd|f] Wofg cfs[i6 ePsf] 5 . To;}u/L jftfj/0f tyf lasf; ;DaGwL l/of] 3f]if0ff8 lbuf] lasf; ;DaGwL laZj lzv/ ;Dd]ng, ;fdflhs lasf; ;DaGwL laZj lzv/ ;Dd]ng, hg;+Vof tyf lasf; ;DaGwL cGt/fli6`o ;Dd]ngsf] sfo{of]hgf9 a]Olh+u sfo{ d~r10 lbuf] lasf; ;DaGwL ;+o'Qm /fi6` ;Dd]ng / oL ;Dd]ngx?sf] cg'jtL{ ultljlwaf/] klg xfdL rf;f] /fv]sf 5f}+ .

1 lg0f{o 70/1. 2 lg0f{o 69/313, cg';"rL3 x]g'{xf];\ FCCC/CP/2015/10/Add.1, lg0f{o 1/CP.21, cg';"rL.4 lg0f{o 69/283, cg';"rL II.5 lg0f{o 69/137, cg';"rL II.6 lg0f{o 69/15, cg';"rL.7 cNk ljsl;t d'n'sx?? ;DaGwL rf}yf] ;+o'Qm /fi6« ;Dd]ng k|ltj]bg, O:tfga'n, 6sL{, (—!# dO @)!! (A/CONF.219/7), kl/R5]b II.8 jftfj/0f / ljsf; ;DaGwL ;+o'Qm /fi6« ;Dd]ng k|ltj]bg, l/of] b] h]g]O/f], #—!$ h"g !((@, v08 !, ;Dd]ngaf6 kfl/t lg0f{o -;+o'Qm /fi6« k|sfzg, Sales No. E.93.I.8 tyf z'l4kq_, lg0f{o !, cg';"rL I.

9 hg;+Vof / ljsf; ;DaGwL ;+o'Qm /fi6« ;Dd]ng k|ltj]bg, sfO/f], %—!# ;]K6]Da/ !(($, v08 !, -;+o'Qm /fi6« k|sfzg, Sales No. E.95.XIII.18_, kl/R5]b !, lg0f{o !, cg';"rL 10 dlxnf ;DaGwL rf}yf] ljZj ;Dd]ng k|ltj]bg, a]Olh+u, $—!% ;]K6]Da/ !((%, -;+o'Qm /fi6« k|sfzg, Sales No. E.96.IV.13_, kl/R5]b !, lg0f{o !, cg';"rL II.

Page 12: gof” zx/L sfo{;rLuploads.habitat3.org/hb3/NUA-Nepali.pdf · 2020. 10. 25. · b]v]sf 5f}+ . tyflk laBdfg ul/aLsf ljljw :j?k, a9\bf] c;dfgtf tyf jftfj/0fLo x|f; laZjKofkL ?kdf lbuf]

gofF zx/

L sfo

{;"rL

4

&= o;af6 cGt/;/sf/L :t/df :jLsfo{ kl/0ffd b]vfpg g;s]sf]] tYonfO{ dgg\ ub}{ d] @)!^ df O:tfga'ndf cfof]lht laZj dfgjLotf lzv/ ;Dd]ngk|lt klg xfdLn] rf;f] /fv]sf 5f}+ .

*= gofF zx/L sfo{;"rLnfO{ kl/eflift ug{df /fli6`o ;/sf/x?sf] ;fy} pk/fli6`o tyf :yfgLo ;/sf/x?n] u/]sf] of]ubfgsf] sb/ ub}{ :yfgLo tyf If]qLo ;/sf/x?sf] laZj ;Dd]ngnfO{ klg xfdLn] Wofg lbPsf 5f}+ .

(= laZjJofkL, If]qLo, /fli6`o, pk/fli6`o tyf :yfgLo txdf PsLs[t / ;dGjofTds tj/n] ;a} ;fGble{s kfqx?sf] ;xeflutfdf lbuf] lasf;nfO{ d"t{tf lbg] dxTjk"0f{ sbdsf] ?kdf gofF zx/L sfo{;"rLn] lbuf] lasf; k|lt laZjJofkL k|ltj4tfsf] k'gk'{li6 ub{5 . gofF zx/L sfo{;"rLsf] sfof{Gjogaf6 lbuf] lasf;sf] @)#) sfo{;"rLsf] PsLs[t ?kdf sfof{Gjog tyf :yfgLos/0f ug{ tyf zx/ / a:tLx?nfO{ ;dfj]zL, ;'/lIft, pTyfgzLn / lbuf] agfpg] nIo !! nufot ;du| lbuf] lasf;sf] p2]Zo tyf nIo k|flKtdf of]ubfg k'U'g]5 .

!)= ;+:s[lt / ;f+:s[lts ljljwtfnfO{ dfgjhfltsf] ;d[l4sf] ;|f]t dfg]/ zx/, a:tL / gful/ssf] lbuf] lasf;, lasf;sf] kxndf ;qmLo / df}lns e"ldsf lgaf{x ug{sf] nflu ltgsf] ;zQmLs/0fdf ;d]t gofF zx/L sfo{;"rLn] dxTjk"0f{ of]ubfg lbg]5 . ;|f]tsf] lhDd]bf/Lk"0f{ pkef]u tyf hnjfo' kl/jt{gsf] gsf/fTds k|efjnfO{ ;+af]wg ug{df ;xof]u k'Ug] gofF lbuf] pkof]u / pTkfbgljlwsf] k|f]T;fxg tyf sfof{Gjogdf ;+:s[ltsf] klg Vofn /fVg' kg]{ dfGotf gofF zx/L sfo{;"rLn] /fv]sf] 5 .

xfd|f] ;femf b[li6sf]0f!! xfdL ;a}sf] nflu zx/sf] ;femf p2]Zo sfod ug{ rfxG5f}, h;df zx/ tyf dfgj a:tLx?sf] ;dfg k|of]u

tyf cfsif{0f ;lxt ;dfj]lztfnfO{ k|f]T;fxg ug{ tyf jt{dfg / efjL k':tfsf ;a} afl;Gbfx?nfO{ lagf e]befj Gofok"0f{, ;'/lIft, :j:Yo, ;'udtfo'Qm, lskmfotL, pTyfgzLn / lbuf] zx/ tyf a:tLx? tof/ ug{ Pj+ a;f]af; u/fpg ;Ifd xf];\ / h;af6 ;a}sf] ;d[l4 / hLjg:t/ psf:g ;lsof];\ . o; p2]ZonfO{ :yflkt ug{ s]xL /fli6``o tyf :yfgLo ;/sf/x?af6 cfk\mgf] lawfg, /fhg}lts k|ltj4tf / 3f]if0ffkqx?df zx/L clwsf/nfO{ ;dfj]z ug{sf] nflu ul/Psf k|of;x?nfO{ klg xfdLn] Wofg lbPsf 5f}+ .

!@= xfdL To:tf] zx/ / a:tL rfxG5f}+ hxfF ;a}hgfn] ;+o'Qm /fi6` 3f]if0ffkqsf] p2]Zo / l;4fGtAf/f lgb]{lzt, tyf cGt/f{li6`o sfg"gsf] k"0f{ ;Ddfg;fy cfwf/e"t :jtGqtf nufot ;dfg clwsf/ / cj;/sf] pkef]u ug{ kfpg]5g\ . o; ;Gbe{df gofF zx/L sfo{;"rL dfgj clwsf/ ;DaGwL laZjJofkL 3f]if0ff,11 cGt/f{li6`o dfgj clwsf/ ;DaGwL ;GwLx?, ;x;|flJb 3f]if0ff12 tyf ;g\ @))% sf] laZj lzv/13 ;Dd]ngdf cfwfl/t /x]sf] 5 . o;sf] hfgsf/L lasf;sf] clwsf/ ;DaGwL 3f]if0ff14 h:tf cGo b:tfj]hsf] dfWodaf6 lbOPsf] 5 .

!#= xfdL o:tf] zx/ / a:tLsf] kl/sNkgf ub{5f}+ hxf+M M

-s_ lagf e]befj, ;a}{JofkL ;'/lIft / pko'Qm vfg]kfgL / ;/;kmfO{ ;]jf, ;fy;fy} vfB ;'/Iff / kf]if0f, :jf:y, lzIff, k"jf{wf/, ultlzntf / oftfoft, phf{, :t/Lo jfo" / lhljsf]kfh{g h:tf ;a} ;fj{hlgs a:t' tyf :t/Lo ;]jfnfO{ kof{Kt hLjg:t/sf] clwsf/sf] c+zsf] ?kdf c+lusf/ ug]{ kof{Kt cfjf; k"0f{ k|fKtLsf] b[li6sf]0faf6 hdLgsf] ;fdflhs / jftfj/0fLo pkof]u ;lxt pgLx?sf] ;fdflhs lhDd]jf/L k"/f ul/G5 .

-v_ ;xeflutfd"ns, gful/s ;xeflutfnfO{ a9fjf lbg,] ckgTj / :jfldTjsf] efjgfnfO{ ;a}} afl;Gbfx? aLr 3lge"t kfg{ d2Q ug]{ o:tf ;'/lIft, ;xeflutfd"ns, ;'ne, xl/t / u'0f:t/Lo ;fj{hlgs :ynnfO{ k|yldstfdf /flvG5 hxf+ zfGtLk"0f{ / ax"cfoflds ;dfhsf nflu ;+j]bglzn cj:yfsf JolQmx?sf] laz]if cfjZostfnfO{ Wofgdf /fVb} ;a}} afl;Gbfx?sf] cfjZostf k"/f ub}{ kl/jf/d}qL, ;fdflhs / ;a}} k':tfx? aLr cGt/s[of ;Dej x'g], ;f+:s[lts cleJolQm tyf /fhgLlts ;xeflutf, plrt, / ;fdflhs ;df~h:otf / ;dfj]lztf sfod ul/G5 .

11 lg0f{o 217 A (III).12 lg0f{o 55/2.13 lg0f{o 60/114 lg0f{o 41/128, cg';"rL.

Page 13: gof” zx/L sfo{;rLuploads.habitat3.org/hb3/NUA-Nepali.pdf · 2020. 10. 25. · b]v]sf 5f}+ . tyflk laBdfg ul/aLsf ljljw :j?k, a9\bf] c;dfgtf tyf jftfj/0fLo x|f; laZjKofkL ?kdf lbuf]

gofF zx/

L sfo

{;"rL

5

-u_ ;a}} If]qdf / ;a}} txsf] lg0f{ox?df dlxnfx?sf] k"/f tyf k|efjsf/L ;xeflutf / g]t[Tj ;'lglZrt ub}{, zfnLg -dof{lbt_ sfd / ;dfg sfdsf] nflu, jf ;dfg d"Nosf] sfdsf] nflu ;dfg Hofnf, / gLlh jf ;fj{hlgs :ynx?df dlxnf / s]6Lx? dfly x'g] ;a}} k|sf/sf lae]b, lx+;f / x]kfO{ la?4 n}+lus ;dfgtf / ;a}} dlxnf tyf s]6Lx?nfO{ ;zQmLs/0f ul/G5

-3_ cf}krfl/s cy{tGqsf] lbuf] ?kfGt/0fnfO{ ;xof]u k'/\ofpg cgf}krfl/s cy{tGqsf] of]ubfgnfO{ Wofgdf /fVb} ;xeflutfd"ns / lbuf] cfly{s a[4L, zx/Ls/0fnfO{ ;+/rgfTds ?kfGt/0fsf] nflu pkof]u ub}{, pRr pTkfbglzntf, d"No clea[4L x'g] sfo{x? / ;|f]tsf] s'zn pkof]u, :yfgLo cy{tGqsf] ;b'kof]u ub}{ at{dfg / eljiosf r'gf}tL tyf cj;/x?nfO{ lg/Gt/tf sfod /flvg]5 .

-„_ cfkm\gf] k|zf;lgs kl/lw leqsf ;a} If]q tyf txx?df d"nwf/sf] ?kdf / kl/rfnssf] ?kdf ;Gt'lnt, lbuf], / PsLs[t zx/L / If]qut lasf;sf sfo{x? k"/f ul/g]5 .

-r_ laleGg pd]/ ;d"x / n}+lus†pQ/bfoL, lbuf], ;'/lIft / ;a}sf] kx"+r x'g;Sg] ;a}sf] nflu zx/L cfjfudgsf] cfjZostf k"/f x'g] / o;n] ;|f]t†s'zn tl/sfaf6 ofq' / ;fdfg 9'jfgLdf dflg;, :yfg, ;fdfg, ;]jf / cfly{s cj;/x?df ;a}}sf] kx"+r k|efjsf/L?kdf hf]8\b} cfly{s cj;/x? ;[hgf ub{5 .

-5_ k|sf]k hf]lvd Go"lgs/0f / Joa:yfkg, hf]lvd 36fpg], pTyfglzn, k|fs[lts / dfgj l;lh{t k|sf]knfO{ k|ltsf/ ub{5 / hnjfo" kl/jt{gsf sf/sx?sf] lgjf/0f / cg's'ngnfO{ c+lusf/ / sfof{Gjog ub{5 .

-h_ kof{j/0f, kfgL, k|fs[lts jf;:yfgx?, / h}ljs lalawtfsf] ;+/If0f, ;+aw{g, k'g:yf{kgf / k|aw{g ub{5 / lbuf] pkef]u / pTkfbgsf tl/sfx?Af/f aftfj/0fLo k|efj / kl/jt{gx? Go"lgs/0f ub{5 .

xfd|f] l;4fGt / k|ltj4tf!$= xfdL cfkm\gf] p2]Zo k|fKtLsf nflu lgDg cGt/;DalGwt l;4fGtx?af6 lgb]{lzt gof+ zx/L sfo{;"rL nfu'

ug{ s[t;+slNkt 5f}+M

-s_ sf]lx k5fl8 g5'6f];\ eGg] p2]Zoaf6 clek|]l/t eO{ u/LaLsf ;a} ?k / cfofdx?nfO{ cGTo ub}{ clt lakGgtfsf] pGd'ng, ;dfg clwsf/ / cj;/x?sf] :yfkgf, ;fdflhs cfly{s / ;f+:s[lts lalawtf / zx/ leq pgLx?nfO{ Psfsf/ ub{}, lhpgof]Uo aftfj/0f, lzIff, vfB ;'/Iff / kf]if0f, :jf:y / hgsNof0fnfO{ a9fp+b}, P8\;, Ifo/f]u / cf}nf] h:tf dxfdf/Lsf] cGTo, ;'/Iffsf] k|aw{g / ;dfg kx"+r, / ef}lts / ;fdflhs k"jf{wf/ tyf cfwf/e"t ;]jfdf ;dfg kx"+rsf] ;fy;fy} kof{Kt / lskmfotL cfjf;sf cj;/x? k|bfg ul/g]5,

-v_ k|lt:kwL{ / ;[hgfTdstf ;lxtsf] ;'lgof]lht zx/Ls/0f, ;a}sf] nflu k"0f{, pTkfbs / dof{lbt /f]huf/LAf/f / dof{lbt sfdsf] ;[hgf, cfly{s / pTkfbs ;|f]t / cj;/x?sf] k|jw{g, zx/L ;+s'rg Joj:yfkg 4f/f lbuf] / ;dfj]zL zx/L cy{tGq ;'lglZrt ul/g]5,

-u_ zx/L lasf;df :jR5 phf{, e"dL / ;|f]tx?sf] lbuf] pkof]uaf6, kof{j/0f / h}ljs ljljwtfsf] ;+/If0f / k|s[lt;+usf] ;fd~h:otfdf :j:y hLjg z}nLaf6, lbuf] pkof]u / pTkfbg k4QLaf6, zx/L pTyfgzLn Ifdtf lasf;af6, k|sf]k hf]lvd Go"lgs/0faf6 / hnafo" kl/jt{gsf lgd'{ng / cg's'ngaf6 aftfj/0fLo lbuf]kg ;'lglZrt ul/g]5

!%= xfdL gof+ zx/L sfo{;"rLsf] nflu zx/L cfoflds kl/jt{gAf/f o:tf] k|lta4tf hfx]/ ug{ rfxG5f}+ h;n] M

-s_ ;a}sf] lbuf] lasf; / ;+a[4L k|fKtLsf] nflu geOgx'g] lbuf] zx/ / If]qut lasf;nfO{ klxrfg ub}{ xfdL zx/ / a:tLx?sf] of]hgf lgdf{0f, laQ nufgL, lasf;, zf;g k4QL / Joj:yfkgnfO{ k'g;{+af]wg ub{5f}+ .

Page 14: gof” zx/L sfo{;rLuploads.habitat3.org/hb3/NUA-Nepali.pdf · 2020. 10. 25. · b]v]sf 5f}+ . tyflk laBdfg ul/aLsf ljljw :j?k, a9\bf] c;dfgtf tyf jftfj/0fLo x|f; laZjKofkL ?kdf lbuf]

gofF zx/

L sfo

{;"rL

6 6

gfDr] a

hf/, pRr

lxd

fnL If]qd

f dfg

j a:

tLs

f] gd

'gf ©

Shu

tters

tock

Page 15: gof” zx/L sfo{;rLuploads.habitat3.org/hb3/NUA-Nepali.pdf · 2020. 10. 25. · b]v]sf 5f}+ . tyflk laBdfg ul/aLsf ljljw :j?k, a9\bf] c;dfgtf tyf jftfj/0fLo x|f; laZjKofkL ?kdf lbuf]

gofF zx/

L sfo

{;"rL

7

-v_ lbuf] zx/L lasf;sf] nflu ;dfj]zL / k|efjsf/L zx/L gLltx? / sfg'gx?df pk/fli6`o -k|fb]lzs_ / :yfgLo ;/sf/x?sf] of]ubfnnfO{ ;dfg dxTjsf;fy a'em\b} / ;fy;fy} gful/s ;dfh / cGo ;DalGwt ;/f]sf/jfnfx?sf] of]ubfgnfO{ kf/bzL{ / hjfkmb]xL tl/sfn] cfTdf;ft ub}{, pko'Qmtf cg';f/ s]Gb|Lo ;/sf/sf] g]t[TjbfoL e"ldsfnfO{ dgg\ ub{5 .

-u_ zx/L / If]qut lasf;sf] nflu lbuf], hgd'vL, ;a} pd]/ / n}+lus pQ/bfoL tyf PsLs[t tl/sf c+ufNb} ;a} zf;sLo txx?df kl/jt{gsf lgDg kl/rfnsx?df cfwfl/t eP/ gLlt, /0fgLlt, Ifdtf la:tf/ / sfo{qmdsf] sfof{Gjog ug]{5 h;df M

c_ lbuf] / PsLs[t zx/L lasf; k|flKtsf] nflu pko'Qm txx?sf] cfjZos zx/L gLltx? lgdf{0f tyf sfof{Gjog ul/g]5 h;df :yfgLo†/fli6`o / ax"†;/f]sf/jfnf ;fem]bf/L, / zx/ / a:tLx?sf] PsLs[t k|0ffnLx?sf] lgdf{0f ul/g]5 / o;sf] nflu ;a} txsf ;/sf/x?sf aLr ;xof]usf] jftfj/0f agfOg]5 .

cf_ zx/L lasf; of]hgfx?df k|fSsng -;+efjgf_ / ;fd~h:otf u/L ;fdflhs ;dfj]lztf, l6sfp, lbuf] cfly{s a[4L / jftfj/0f ;+/If0f k|efjsf/L agfpg pko'Qm lgoGq0f / ;Gt'ng, / alnof] ;+u7g / ;+oGq ;lxtsf] zx/L zf;gnfO{ dha't agfOg]5 hxf+ zx/L ;/f]sf/jfnfx?nfO{ ;an agfpg] / ;xefuL u/fOg]5 .

O_ bL3{sfnLg / PsLs[t zx/L / If]qut of]hgf / l8hfOgx?nfO{ :yfgLo ;Gbe{df dfk, :j?k / zx/Ls/0fsf] ;sf/fTds kl/0ffdx? k|bfg ug{ pkoQmtd agfOg]5 .

O{_ k|efjsf/L, gljgtd, / lbuf] laQLo vfsf / ;fwgx?nfO{ ;Ifd kfb}{ gu/ laQ / :yfgLo laQLo k|0ffnLnfO{ dha't kfg{ ;xof]u ub}{ o:tf k|0ffnLx? agfpg, l6sfp agfpg, / o;sf[ dxTj / d"NonfO{ cfbfgk|bfg u/L ;xeflutfd"ns 9+un] lbuf] zx/L lasf; ug{ ;xof]u ub{5 .

sd{sf nflu cfXjfg!^= ;a} k|sf/sf zx/, gu/ / ufpFsf] ljz]if kl/l:yltx? k[ys x'g] eP klg xfdL ;'lglZrt ub{5f}+ ls gofF

zx/L sfo{;"rLsf] sfo{If]q laZjJofkL, ;xeflutfd"ns / hgd'vL tyf k[lYjsf] /Iff ug]{ x'g'sf] ;fy} laZjJofkL ?kdf, If]qLo, /fli6``o, pk/fli6``o / :yfgLo txdf bL3{sfnLg ;f]ro'Qm, k|fyldstf lgwf{/0f ul/Psf] sfo{of]hgfx? x'g]5g\ / o;nfO{ ;DalGwt ;/sf/ tyf cGo ;DalGwt ;/f]sf/jfnfx?n] x/]s d'n'sdf cfk\mgf] cfjZostf cg's"n nfu" ug{ ;Sg] lsl;dsf] x'g]5 eGg]df xfdL laZj:t 5f}+ .

!&= laleGg /fli6``o a:t'l:ytL, Ifdtf / lasf;sf] :t/ tyf b]zsf] sfg'g / k|rngsf] ;fy} gLlt / k|fyldstfx?nfO{ dgg\\\ ub}{ xfdL xfd|f] cfk\mg} d'n'sdf / If]qLo tyf laZjJofkL txdf gofF zx/L sfo{;"rL sfof{Gjog ug{{ lqmofzLn /xg]5f}+ ..

!*= l;4fGt & df pNn]v ePsf] ;femf t/ k[ys lhDd]bf/L nufot cGo jftfj/0f / lasf; ;DaGwL l/of] 3f]if0ffkqsf ;a} l;4fGtx?sf] xfdL k'gk'{li6 ub{5f}+ .

!( xfdL ;'lglZrt ub{5f}+ ls gof+ zx/L sfo{;"rL sfof{Gjogsf] qmddf ;a} To:tf d'nsx?, vf;u/L clk|msL nufot lasf;zLn d'n'sx?, cNk lasl;t d'n'sx?, e"kl/j]li7t lasf;zLn d'n'sx? tyf ;fgf lasf;zLn 6fk" /fHox? / vf; r'gf}tL /x]sf dWod cfo d'n'sx?n] ;fdgf ul//x]sf] zx/L lasf; ;DaGwL df}lns / efjL r'gf}tLnfO{ vf; Wofg lbg' kg]{ dfGotf /fVb5f}+ . AGbu|:t d'n's, lab]zL sJhfdf k/]sf d'n's / If]q, AGbd'Qm d'n's tyf k|fs[lts / dfgj l;lh{t k|sf]ku|:t d'n'sx?df klg ljz]if Wofg lbg' cfjZos 5 .

Page 16: gof” zx/L sfo{;rLuploads.habitat3.org/hb3/NUA-Nepali.pdf · 2020. 10. 25. · b]v]sf 5f}+ . tyflk laBdfg ul/aLsf ljljw :j?k, a9\bf] c;dfgtf tyf jftfj/0fLo x|f; laZjKofkL ?kdf lbuf]

gofF zx/

L sfo

{;"rL

8

@)= dlxnf / aflnsf, afns / o'jf, ckf+utf ePsf JolQm, Pr=cfO=eL P8\;\u|:t JolQm, cflbaf;L, :yfgLo ;d'bfo, cJojl:yt / cgf}krfl/s a:tLsf afl;Gbf, 3/af/laxLg JolQm, sfdbf/, ;fgf ls;fg / dfemLx?, z/0ffyL{, k'g/fudgsf/L, cfGtl/s la:yflkt / ;a}} ls;ldsf cfk|af;Lx?n] ;fdgf ug]{ ljleGg k|sf/sf] e]befjnfO{ ;+af]wg ug{ ljz]if ;ts{ x'g'kg]{ cfjZostfnfO{ xfdL :jLsf/ ub{5f}+ .

@!= /fli6``o gLlt / lawfg cg'?k gofF zx/L sfo{;"rL k|efjsf/L ?kdf sfof{Gjog ug{ / xfd|f] ;femf p2]Zo ;fy{s agfpg ;fem]bf/LnfO{ ;zQm, ;'b[9 / :yflkt ug{, ;dGjo lj:tf/ / ;xsfo{ ug{ ;a} /fli6``o, pk/fli6``o / :yfgLo ;/sf/sf] ;fy} ;a} ;DalGwt ;/f]sf/jfnfx?nfO{ xfdL cfXjfg ub{5f}+ .

@@= lbuf] zx/L lasf;sf] k|j4{g / sfof{Gjogsf] nflu lg/Gt/ zx/Ls/0fnfO{ laZjsf] lbuf] lasf;sf] ;+jfxssf] ?kdf zx/ / a:tLsf] dxTjk"0f{ e"ldsfaf6 nfeflGjt x'g] P]ltxfl;s cj;/sf] ?kdf k|of]u ug{sf] nflu xfdL gofF zx/L sfo{;"rLnfO{ ;femf p2]Zo / /fhg}lts k|ltj4tfsf] ?kdf u|x0f ub{5f}+ .

Page 17: gof” zx/L sfo{;rLuploads.habitat3.org/hb3/NUA-Nepali.pdf · 2020. 10. 25. · b]v]sf 5f}+ . tyflk laBdfg ul/aLsf ljljw :j?k, a9\bf] c;dfgtf tyf jftfj/0fLo x|f; laZjKofkL ?kdf lbuf]

gofF zx/

L sfo

{;"rL

9

lSj^f] gof+ zx/L sfo{;"rL sfof{Gjog of]hgf

Page 18: gof” zx/L sfo{;rLuploads.habitat3.org/hb3/NUA-Nepali.pdf · 2020. 10. 25. · b]v]sf 5f}+ . tyflk laBdfg ul/aLsf ljljw :j?k, a9\bf] c;dfgtf tyf jftfj/0fLo x|f; laZjKofkL ?kdf lbuf]

gofF zx/

L sfo

{;"rL

10

@#= lbuf] zx/L lasf;sf] nflu /fli6``o, pk/fli6`o / :yfgLo ;/sf/ tyf ;a} ;fGble{s ;/f]sf/jfnfx?nfO{ ;Ifd agfpg] dxTjk"0f{ ;fwgsf] ?kdf gofF zx/L sfo{;"rL sfof{Gjog ug{ xfdL s[t;+slNkt 5f}+ .

lbuf] zx/L ljsf;sf] nflu ?kfGt/0fsf/L k|lta4tf@$= @$= lbuf] lasf;sf PsLs[t / cljefHo ;fdflhs, cfly{s / jftfj/0fLo cfofdx?df cfwfl/t pbfx/0fLo

zx/L kl/jt{gsf] dfWodaf6 lbuf] zx/L lasf;sf] ;Defjgfx?sf] k"0f{ nfe lng xfdL lgDg ?kfGt/0fsf/L k|lta4tf JoQm ub{5f}+ M

;fdflhs ;dfj]lztf / ul/aL lgjf/0fsf] nflu lbuf] zx/L lasf;

@%= lbuf] lasf;sf] nflu clt lakGgtf nufot ;a} :j?k / cfofdsf] ul/aL lgjf/0f ;aeGbf 7"nf] laZjJofkL r'gf}tL / clgjfo{ zt{ xf] eGg] xfdLn] a'em]sf 5f}+ . To;}u/L a9\|bf] cJojl:yt / cgf}krfl/s a:tL nufot a9\bf] c;dfgtf / ul/aLsf lalaw cfofdx?n] lasl;t / lasf;zLn b'a} lsl;dsf d'n'sx?df bM'ik|efj kfg'{sf ;fy} :yflgs ;+3;+:yfx?, zx/L :yfgsf] ;'udtf / k|f?k0f -l8hfOg_sf ;fy} k"jf{wf/ / cfwf/e"t ;]jf;+u} lasf; gLltn] ;fdflhs ;lxi0f'tf, ;dfgtf / ;dfj]lztfnfO{ a9fjf lbg ;Sb5 eGg] tYonfO{ klg xfdL :jLsf/ ub{5f}+ .

@^= xfdL hgd'vL, k[lYjsf] /Iff ug]{ vfnsf] tyf ;a}} n}+lus / pd]/ ;d'x pQ/bfoL tyf ;a} dfgj clwsf/ / cfwf/e"t :jtGqtf ;'lglZrt ug]{, ;xh ;xhLjgnfO{ ;3fpg], ;a} k|sf/sf] e]befj / lx+;fnfO{ cGTo ug]{ tyf k"0f{ / ;fy{s ;xeflutfnfO{ ;3fp+b} ;a} JolQm / ;d'bfonfO{ ;zQm agfpg] zx/L / u|fdL0f lasf;k|lt k|lta4 5f}+ . To;}u/L xfd|f zx/ / a:tLx?sf] dfgjLos/0fsf] dxTjk"0f{ tTjsf] ?kdf xfdL ;+:s[ltsf] k|j4{g tyf ljljwtf / ;dfgtfsf] ;Ddfg ug{ klg k|lta4 5f}+ .

@&= xfdL sf]lx k5fl8 g5'6f];\ eGg] xfd|f] k|lt1fsf] k'gk'{li6 ug'{sf ;fy} k"0f{ dfgjLo ;Defjgfsf] pkof]usf] nflu cf}krfl/s jf cgf}krfl/s h'g;'s} a:tLsf afl;Gbfx?nfO{ ;Ddfgk"0f{ / dof{lbt tyf k|ltkmnk"0f{ hLjg ofkg ug{ ;Ifd t'Nofpg zx/Ls/0fn] k|bfg ug{ ;Sg] ;femf cj;/ / nfesf] ;dfg lat/0f ug{ klg k|lta4 5f}+ .

@*= xfdL z/0ffyL{x?, cfGtl/s la:yflkt JolQm / h'g;'s} :t/sf] cfk|af;Lsf] dfgj clwsf/sf] k"0f{ ;Ddfg ;'lglZrt ug{ tyf ltgnfO{ l:jsfg]{ zx/x?nfO{ /fli6``o kl/l:yltsf ;fy} gu/ / zx/df 7"nf] ;+Vofdf x'g] cfk|jf;gsf sf/0f ljleGg r'gf}lt x'g] eP klg o;n] zx/L hLjgdf ;fdflhs, cfly{s / ;f+:s[lts of]ubfg klg ug{ ;Sb5 eGg] tYonfO{ dgg\\ ub}{ cGt/f{li6``o ;xof]uAf/f ;dy{g ug{ xfdL k|lta4 5f}+ . To;}u/L of]hgfa4 / ;'Jojl:yt cfk|jf;g gLlt cg'?k laZjJofkL, /fli6``o, pk/fli6``o tyf :yfgLo txdf ;'/lIft, ljlw;Ddt / lgoldt cfk|jf;g ;'lglZrt x'g] u/L cGt/f{li6``o cfk|jf;g tyf lasf; aLr ;xsfo{df a[4L ug{ tyf zx/df cfk|af;Lx?sf] ;sf/fTds of]ubfgnfO{ / ;'b[9 zx/L†u|fdL0f ;DaGwnfO{ ;Ifd agfpg] k|0ffnL :yfkgf ug{ :yfgLo ;/sf/x?nfO{ ;xof]u ug{ klg xfdL k|lta4 5f}+ .

@(= k|sf]ksf] ;a}f{lws hf]lvddf k/]sf / af/Daf/ / nfdf] cjlw;Dd dfgjLo ;+s6df k/]sf ;d'bfox?df nufgL ;lxt ;a}sf] nflu ;fdflhs / cfwf/e"t ;]jf k'/\ofpgsf] nflu /fli6``o, pk/fli6``o tyf :yfgLo ;/sf/sf] pko'Qmtf cg';f/sf] ;dGjosf/L e"ldsfnfO{ tyf ltgsf] cGo ;fj{hlgs lgsfo / u}/;/sf/L ;+:yfx?;+usf] ;xsfo{nfO{ ;'b[9 ug{ xfdL k|lta4 5f}+ . zx/L ;+/rgfsf ;+s6f;Gg JolQmx?sf] nflu dof{lbt / pTkfbs /f]huf/sf] nflu kof{Kt ;]jf, :yfg / cj;/ la:tf/ ug{ tyf :yfgLo ;d'bfo / :yfgLo ;/sf/;+u ;xsfo{ u/L kLl8t JolQm / l:jsfg]{ ;d'bfo;Dd lasf;df k|ltudgnfO{ lgif]w ug{sf] nflu ;xof]u ;'lglZrt x'g] u/L :yfgLo, l6sfpm / dof{lbt ;dfwfgsf] vf]hL ug{ klg xfdL k|lta4 5f}+ .

#)= ;z:q AGAsf] ;dodf pTyfgzLn zx/L ;]jfnfO{ ;/sf/ tyf gful/s ;dfhx?n] cem a9L ;xof]u ug'{kg]{ cfjZostfnfO{ xfdL dgg\\ ub{5f}+ . To;}u/L cGt/fli6``o dfgjLo sfg"gsf] k"0f{ ;Ddfgk|lt k|lta4 /xg'kg]{ cfjZostfnfO{ klg xfdL :jLsf/ ub{5f}+ .

Page 19: gof” zx/L sfo{;rLuploads.habitat3.org/hb3/NUA-Nepali.pdf · 2020. 10. 25. · b]v]sf 5f}+ . tyflk laBdfg ul/aLsf ljljw :j?k, a9\bf] c;dfgtf tyf jftfj/0fLo x|f; laZjKofkL ?kdf lbuf]

gofF zx/

L sfo

{;"rL

11

#!= xfdL k|lta4tf hfx]/ ub{5f}+ ls /fli6``o sfg'g / dfgs adf]lhd kof{Kt hLjg:t/sf] clwsf/sf] c+zsf] ?kdf /x]sf] ;a}sf] nflu kof{Kt cfjf; clwsf/sf] qmlds sfof{GjognfO{ ;dy{g ug]{ /fli6``o, pk/fli6``o tyf :yfgLo cfjf; gLltnfO{ k|a4{g ub{5f}+ h;n] ;a} lsl;dsf] lae]b / lx+;f la?4 / ha/h:tL pl7af;nfO{ lgif]w ub{5 / 3/af/laxLg, hf]lvdk"0f{ l:yltdf /x]sf, Go"g cfoju{, ckf+utf ePsf JolQm ;d]tsf] cfjZostfnfO{ ;+af]wg ub}{ ;DalGwt ;d'bfo / ;/f]sf/jfnfx?nfO{ a:tLsf] ;fdflhs pTkfbg ;d]tsf of]hgf lgdf{0f / sfof{Gjogdf ;xeflutf / ;+nUgtf u/fO{ ;an agfp+b} nUg] gLlt cjnDag ul/g]5 .

#@= xfdL k|lta4tf hfx]/ ub{5f}+ ls xfdL PsLs[t, n}+lus / pd]/ ;d'x pQ/bfoL cfjf; gLlt tyf k4tLx?nfO{ a9fjf lbG5f}+ h;df ;a} If]qut / d'VotM /f]huf/L, lzIff, :jf:Yo ;]jf, / ;fdflhs ;dfa]lztf h:tf ;DalGwt If]qx? kb{5g\ . ;fy} o; sfo{df ;a} txsf ;/sf/sf To:tf gLltx? h;n] cfjf;sf] cfjZostf ;d]6]]sf] x'G5 / o:tf] cfjf; h'g kof{Kt, wfGg ;lsg], cfkm\gf] kx"+r leqsf], ;|f]t s'zn, ;'/lIft, pTyfglzn, ;';+of]lht / ;xL cjl:yltsf] cfjf; ;DaGwL k|fjwfg ;lxtsf / zx/sf] glhs / zx/;+usf] :yfg laz]ifsf] ;DaGwsf] dxTjnfO{ ;Daf]wg ub{5 To:tf gLltx?nfO{ k|aw{g ub{5f}+ .

##= ;LdfGts[t ;d'bfo, 3/af/laxLg JolQm / hf]lvdk"0f{ l:yltdf /x]sf JolQmx?sf] ;fdflhs cfly{s / ;f+:s[lts PsLs/0f x'g] / k[ysLs/0f /f]Sg] u/L ;'/lIft, lskmfotL / ;dfhsf ljleGg cfoju{sf] nflu kx'+rk'Ug] cfjf;sf kof{Kt / ljljw ljsNksf] cfk"lt{nfO{ k|f]T;fxg ug{ xfdL k|lta4 5f}+ . xfdL of] klg k|lta4tf hfx]/ ub{5f}+ ls 3/af/laxLgx?sf] hLjgsf] cj:yfdf ;'wf/ ug{sf] nflu ;dfhdf pgLx?sf] k"0f{ ;xeflutfnfO{ ;xh agfpg, 3/af/laxLgtfnfO{ lgd"{n ug{ tyf o;sf] ck/fwLs/0f la?4 n8\g / lgd"{n ug{sf nflu xfdLn] ;sf/fTds pkfox? ckgfpg] 5f}+ .

#$= lskmfotL / ;'ljwfo'Qm hUuf, cfjf;, cfw'lgs / gjLs/0fLo phf{, ;'/lIft vfg]kfgL / ;/;kmfO, ;'/lIft, kf}li6s / kof{Kt vfgf, kmf]xf]/ la;h{g, lbuf] cfjfudg, :jf:Yo / kl/jf/ lgof]hg ;]jf, lzIff, ;+:s[lt / ;"rgf tyf ;~rf/ k|ljlw h:tf lbuf] cfwf/e"t ef}lts / ;fdflhs k"jf{wf/df ;a}sf nflu lagf e]befj ;dtfd"ns / lskmfotL ;'udtf a[l4 ug{ xfdL k|lta4 5f}+ . To;}u/L xfdL oL ;]jf;'ljwfx? pko'Qmtf cg';f/ dlxnf, afnaflnsf, tyf o'jf, j[4 tyf ckf+utf ePsf JolQmx?, cfk|af;L, cflbaf;L tyf :yfgLo ;d'bfo / cGo hf]lvddf /x]sf JolQmx?k|lt nlIft agfpg klg k|ltj4 /xg] 5f}+ . o; ;Gbe{df xfdL sfg"gL, ;+:yfut, ;fdflhs cfly{s tyf ef}lts Jojwfgx? x6fpg k|f]T;fxg ub{5f}+ .

#%= xfdL k|ltj4tf hfx]/ ug{ rfxG5f}+ ls pk/fli6``o tyf :yfgLo ;/sf/ ;lxt pko'Qm ;/sf/sf] txdf ;a}sf] e":jfldTjsf] clwsf/nfO{ ;'lglZrt ub}{, e"dLdf ePsf ax"cfoflds :jfldTjsf k|sf/x?nfO{ dgg\ ub}{ / a[xQ/ e"dL tyf ;DkQLsf] clwsf/sf] qldstfsf] ;Gbe{df k|of]hg ;'xfp+bf] -lkm6 km/ k/kh_ / n}+lus tyf pd]]/ ;d'x pQ/bfoL / cem laz]iftM dlxnf ;zlQms/0fsf] ;fwgsf] ?kdf dlxnfsf] :jfldTj / k|efjsf/L e"dL k|zf;g k|0ffnL agfpg a9fjf lbOg]5 .

#^= ef}lts jftfj/0f, vf;u/L ;fj{hlgs :yn, ;fj{hlgs oftfoft, cfjf;, lzIff, :jf:Yo ;'ljwf, ;fj{hlgs ;"rgf tyf ;~rf/ -;"rgf tyf ;~rf/ k|ljlw / k|0ffnL ;lxt_ / zx/ / ufpF b'a}df v'Nnf jf ;fj{hlgs ?kdf k|bfg ul/g] cGo ;]jf tyf ;'ljwfdf c? ;/x ;dfg ?kdf ckf+utf ePsf JolQmx?nfO{ klg zx/ tyf a:tLx?df ;]jf;'ljwfdf ;'udtf k|bfg ug]{ pko'Qm pkfox?sf] k|j4{gk|lt xfdL k|lta4 5f}+ .

#&= xfdL To:tf ;fj{hlgs :ynx? ;'lglZrt ug{ rfxG5f}+ hxf+ ;fdflhs cGtlqm{of / ;dfj]lztf, dfgj :jf:Yo, hgsNof0f, / cfly{s ljlgdo ;Dej xf];\ . o:tf sfo{sf] nflu l8hfOg ul/Psf / Joj:yfkg ul/Psf oL ;fj{hlgs :ynx?n] lalawtfo'Qm hg;d'bfo aLr ;f+:s[lts cleJolQmsf cj;/x? / km/s km/s ;d'bfo tyf ;+:s[tL aLr ;Dafb, dfgjLo lasf; / zfGtLk"0f{, ;dfj]zL / ;xeflutfd"ns ;dfh :yfkgfsf] nflu yk ;fd'lxt hLjgofkg, ;';Dks{ / ;fdflhs ;dfj]lztfnfO{ a9fjf lbg]5 .

Page 20: gof” zx/L sfo{;rLuploads.habitat3.org/hb3/NUA-Nepali.pdf · 2020. 10. 25. · b]v]sf 5f}+ . tyflk laBdfg ul/aLsf ljljw :j?k, a9\bf] c;dfgtf tyf jftfj/0fLo x|f; laZjKofkL ?kdf lbuf]

gofF zx/

L sfo

{;"rL

12

#*= xfdL zx/ / a:tLx?df PsLs[t zx/L / If]qut gLlt / /fli6``o, pk/fli6``o / :yfgLo :t/df kof{Kt nufgL u/L ;f+:s[lts k"jf{wf/ / ;Dkbf :yn, ;+u|xfno, cflbaf;L ;+:s[lt / efiff tyf k/Dk/fut 1fg / snfn] zx/L If]qsf] k'g:yf{kgf / k'g?4f/ ug{ tyf ;fdflhs ;xeflutf / gful/s cEof;n] v]Ng] e"ldsfnfO{ phfu/ u/L pko'Qmtf cg';f/ k|fs[lts, d"t{ / cd"t{ ;f+:s[lts ;Dkbfaf6 lbuf] nfe lng k|lta4 5f}+ .

#(= zx/ / a:tLx?df dlxnf / afnaflnsf, o'jf tyf hf]lvdk"0f{ cj:yfsf JolQm a9L k|efljt x'g] u/]sf] tYonfO{ ub}{ ;a}n] lx+;f / wDsLaf6 eo/lxt eP/ afFRg, sfd ug{ / zx/L hLjgdf ;xefuL x'gsf] nflu ;'/lIft, :j:Yo, ;dfj]zL / ;'lglZrt jftfj/0fnfO{ k|j4{g ug{ xfdL k|lta4 5f}+ . xfdL dlxnf / aflnsfk|lt nlIft afn, cNkfo' / anhkm\tL laafx / dlxnf of}gf+u 5]bg nufotsf] xflgsf/s k|rng lgd"{n ug{ klg lqmofzLn /xg] 5f}+ .

$)= zx/ tyf a:tLx?df ;fdflhs ;+of]hg, cGt;{+:s[tL ;+afb / ;Gdfg, ;lxi0f'tf, kf/:kl/s cfb/, n}+lus ;dfgtf, gjLgtf, pBdzLntf, ;dfj]lztf, klxrfg / ;'/Iff tyf ;a}sf] :jfledfg, tyf hLjgz}nL / ;hLj zx/L cy{Joj:yf ePsf] ljljwtfo'Qm zx/nfO{ c+lusf/ ug{ xfdL k|lta4 5f}+ . To;}u/L xfd|f :yfgLo lgsfox?af6 a9\bf] ljljwtfo'Qm / ax';f+:s[lts ;dfhx?df ax'ntf / zflGtk"0f{ ;xcl:tTjnfO{ k|j4{g ug{sf] nflu cfjZos sbd rfNgsf] nflu klg xfdL cfkm\gf] k|lta4tf JoQm ub{5f}+ .

$!= xfdL zx/ tyf a:tLdf ;dfj]zL d~rsf] lj:tf/ ug{ /fli6``o gLlt cg'?k lg0f{o, of]hgf, cg'udg k|lqmofdf gful/s ;+nUgtf nufot ;xk|fjwfg tyf ;xpTkfbg ;lxt ;a}sf] ;fy{s ;xeflutfnfO{ cg'dlt lbg] ;+:yfut, /fhg}lts, sfg"gL tyf cfly{s ;+oGqnfO{ k|f]T;fxg ug{ k|lta4 5f}+ .

$@= k'?if tyf dlxnf, afnaflnsf tyf o'jf, a[4 / ckf+utf ePsf JolQm, cflbaf;L tyf :yfgLo ;d'bfo, z/0ffyL{, cfGtl/s ?kdf la:yflkt tyf j0f{, wd{, hft / ;fdflhs cfly{s :t/sf] lje]b lagf h'g;'s} :t/sf] cfk|af;L nufot ;dfhsf] ;a} tKsfaf6 x'g;Sg] of]ubfgnfO{ Wofgdf /fvL pd]/ / n}+lus tl/sf ;lxt ;+afbsf] cj;/ k|bfg u/]/ ;a} ;fGble{s ;/f]sf/jfnfx?aLr ;xdlt sfod ug{ pk/fli6``o / :yfgLo ;/sf/sf] dxTjk"0f{ e"ldsfnfO{ xfdL ;dy{g ub{5f}+ .

lbuf] tyf ;dfj]zL zx/L ;DkGgtf / ;a}sf nflu cj;/

$#= k"0f{ / pTkfbgzLn /f]huf/L tyf ;a}sf nflu dof{lbt sfd;lxtsf] l6sfp, ;dfj]zL / lbuf] cfly{s lasf; g} lbuf] zx/L / If]qut lasf;sf] k|d'v tTj xf] eGg] tyf zx/ / a:tLx? ;a}nfO{ :j:Yo, pTkfbgzLn, ;d'Ggt / el/k"0f{ hLjg ofkgsf] nflu ;dfg cj;/ kfOg] :yfg x'g'kb{5 eGg] xfdL dfGotf /fVb5f}+ .

$$= xfdL cfTd;ft ub{5f}+ ls zx/L cy{tGqdf phf{ s'zn, gljs/0fLo phf{, pTyfglzntf, pTkfbsTj, jftfj/0fLo ;+/If0f / lbuf] a[4Lsf] a9f]Q/Laf6 zx/L cy{tGqsf] cfsf/ / ;+rosf] kmfObf lngsf] nflu zx/L :j?k, k"jf{wf/ / ejg l8hfOg h:tf d"No / ;|f]t s'zntf Hofb} dxTjk"0f{ kl/rfnsx? x'g\ .

$%= xfdL sl6a4tf JoQm ub{5f}+ ls xfdL cfGtl/s ;Defjgfx?, k|lt:kwf{Tds kmfObf, ;f+:s[lts ;Dkbf / :yfgLo ;|f]tx?nfO{ hLjGt, lbuf] / ;da]zL zx/L cyf{tGq lgdf{0fdf vlr{g'sf] ;fy;fy} ;|f]t s'zn / pTyfglzn k"jf{wf/, lbuf] / ;dfj]zL cf}Bf]lus lasf; / lbuf] pkef]u tyf pTkfbg 9f+rf / Joj;fo / gljgtf ;fy;fy} hLjgofkgsf] nflu pko'Qm aftfj/0f tyf ;alns/0fnfO{ a9fjf lbg]5f}+ .

$^= cfly{s lasf;df cfjf;n] k"+hL lgdf{0f, cfo, /f]huf/ l;h{gf / art ;[hgf ug{ d2t ug'{sf] ;fy} /fli6``o, pk/fli6``o / :yfgLo ;a} txdf lbuf] tyf ;dfj]zL cfly{s ?kfGt/0fdf a[l4 ub{5 eGg] dfGotf ;lxt cGo cfly{s If]qut pTkfbgzLntfnfO{ klg k|]l/t ug]{ ;fdflhs cfjf; pTkfbg nufot lskmfotL / lbuf] cfjf; tyf cfjf; laQ Joj:yfsf] e"ldsfnfO{ k|j4{g ug{ xfdL k|lta4 5f}+ .

Page 21: gof” zx/L sfo{;rLuploads.habitat3.org/hb3/NUA-Nepali.pdf · 2020. 10. 25. · b]v]sf 5f}+ . tyflk laBdfg ul/aLsf ljljw :j?k, a9\bf] c;dfgtf tyf jftfj/0fLo x|f; laZjKofkL ?kdf lbuf]

gofF zx/

L sfo

{;"rL

13

$&= :yfgLo cfly{s lasf;df ;xof]u k'/\ofpg, ;a} ;/sf/sf txx?df, ;]jfsf If]qx?df / ;DalGwt ;/f]sf/jfnfx?nfO{ a9fjf lbg Plss[t, ;xsfo{, ;dGjo / ;DabnfO{ a[4L ug{ / /fli6``o, pk/fli6``o / :yfgLo ;+:yfx?nfO{ ;'b[9 ug{sf] nflu pko'Qm sbd rfNg xfdL k|lta4 5f}+ .

$*= zx/L cfly{s lasf;sf cj;/ tyf laBdfg / efjL r'gf}ltx?sf] klxrfg / ;Daf]wg ug{sf] nflu :yfgLo ;/sf/, lghL If]q / gful/s ;dfh, dlxnf, o'jfsf k|ltlglwd"ns ;+:yf nufot ckf+utf ePsf JolQm, cflbaf;L, Joj;foL, lzIf0f ;+:yf, >lds ;+3, sd{rf/L ;+3, cfk|af;L ;+3 tyf ;f+:s[lts ;+3 nufot ;a} ;Da4 ;/f]sf/jfnfx?sf] k|efjsf/L ;xeflutfnfO{ xfdL k|f]T;fxg ub{5f}+ .

$(= xfdL zx/L / u|fdL0f sfo{If]qnfO{ /fli6``o, pk/fli6``o / :yflgs k|0ffnL tyf zx/ / a:tLsf] k|0ffnL;+u PsLs/0f ug]{ lsl;dsf] If]qLo k|0ffnLnfO{ ;dy{g ug{ k|lta4 5f}+, h;n] lbuf] Joj:yfkg / k|fs[lts ;|f]t tyf e"ldsf] pkof]unfO{ ;Dj4{g ub}{ zx/ / ufpFsf] cfk"lt{ / dfunfO{ hf]8\g] laZj;gLo cfk"lt{ / d"No >[vnfnfO{ ;'lglZrt ug]{5 / zx/ / u|fdL0f If]qsf dfu / lat/0fnfO{ ;dtfd"ns 9+un] la:tf/ ub}{ If]qLo lasf;nfO{ ;xof]u ub{5 / zx/L†u|fdL0f qmldstf / ;fdflhs, cfly{s / If]qut vf8nnfO{ k"lt{ ug]{5 .

%)= lbuf] oftfoft / cfjfudg k|ljlw / ;+rf/ ;+hfn / k"jf{wf/x?nfO{ ;an agfp+b} zx/†ufp+ aLrsf] cGt/lqmof / ;Dks{nfO{ k|f]T;flxt ug{ PsLs[t zx/L / If]qut k4tLdf cfwfl/t of]hgfx?Af/f pTkfbsTj a[4L, ;fdflhs cfly{s / If]qut ;+;o ;fy;fy} ;'/Iff / jftfj/0fLo lbuf]kgsf ;Defjgfx?nfO{ clwstd pkof]u ug{ xfdL sl6a4 5f}+ .

%!= 5f]l8Psf If]qx?nfO{ eb}{ jf of]hgfa4 zx/L la:tf/sf] /0fgLltAf/f cy{tGqsf] cfsf/ la:tf/ / v+lbnf] agfpg, of]hgfa4 vfB k|0ffnLnfO{ ;an agfp+b} / ;|f]t s'zntf, zx/L pTyfglzntf / jftfj/0fLo lbuf]kgnfO{ k|:km'6g ug{ lbuf] Joj:yfkg / k|fs[lts ;|f]t tyf e"ldsf] kl/rfng, pko'Qm ;3gtf / hg3gTj, ax's]Gb| / ldl>t k|of]u h:tf If]qut 9f+rf, zx/L of]hgf / k|f?k0fsf pkfosf] k|of]uAf/f zx/L :yflgs k|0ffnLsf] lasf;nfO{ xfdL k|f]T;fxg ug{ k|ltj4 5f}+ .

%@= xfdL zx/sf] cJojl:yt la:tf/ / IfoLs/0f -l;dfGtLs/0f_ /f]Sb} ;'udtfo'Qm / /fd|f] ;Dks{ ePsf k"jf{wf/ / ;]jfx?, lbuf] hg3gTj / v+lbnf] k|f?k0f -l8hfOg_ / gof+ ylkPsf 6f]nx?sf] a[xQ/ zx/L agf]6df PsLs/0f ug]{ vfnsf of]hgf lgdf{0fAf/f pko'Qm, zx/L la:tf/nfO{ lgb]{z ug{;Sg], / zx/L gljs/0fnfO{ k|fyldstfsf ;fy cl3 a9fpg] :yflgs lasf; /0fgLltnfO{ k|f]T;flxt ub{5f}+ .

%#= xfdL ;fdflhs / cfly{s lasf;sf] ;+jfxssf] ?kdf ;'/lIft, ;dfj]zL, ;'udtfof]Uo, xl/t / :t/Lo ;fj{hlgs :ynsf] k|jw{gk|lt k|ltj4 5f}+ h;af6 lbuf] ?kdf ltgsf ;Defjgfx?sf] pkef]u u/L ;DklQsf] d"No ;lxt ;fdflhs / cfly{s d"No -dxTj_df a[4L ug'{sf ;fy} ;a}nfO{ Joj;fo, ;fj{hlgs / lghL nufgL tyf /f]huf/Lsf] cj;/ k|bfg ug{ ;xof]u x'g]5 .

%$= xfdL ;Dej eP;Dd gjLs/0fLo / lskmfotL phf{sf] pTkfbg / k|of]u tyf lbuf] / k|efjsf/L oftfoft k"jf{wf/ / ;]jfk|lt k|ltj4 5f}+, h;n] ;+of]hgsf] nfe lb+b} cfly{s, jftfj/0fLo / ;fj{hlgs :jf:Yosf] nfutdf cs'zn cfjfudg, eL8ef8, jfo' k|b"if0f, zx/L tfk 6fk' / sf]nfxnsf] k|efj sd ug]{5 . xfdL phf{ / vf;u/L u/La / cgf}krfl/s a:tLsf afl;Gbfx?sf] ;fy} ;a}sf nflu oftfoftsf] cfjZostfsf] laifodf klg laz]if k|ltj4tf JoQm ub{5f}+ . gjLs/0fLo phf{ nfut 36fpg ;Sg' zx/ / a:tLx?df phf{ ljt/0f nfut sd ug]{ k|efjsf/L pkfosf] ?kdf klg xfdLn] lnPsf 5f}+ .

%%= xfdL afn / dft[ d[To'b/ sd ug{ kof{Kt, ;dfj]zL tyf :t/Lo ;fj{hlgs ;]jf, ;kmf jftfj/0f, laZj :jf:Yo ;+u7gn] la:tf/ u/]sf] jfo' u'0f:t/sf] lgb]{lzsf cg'?ksf ;fdflhs ;+/rgf tyf :jf:y ;]jf, of}g tyf k|hgg :jf:Yo ;]jf h:tf ;'ljwfx?sf] ;a}{JofkL pknJwtfsf] k|;f/ u/L :j:y ;dfh lgdf{0fnfO{ k|f]T;fxg ug{ k|lta4 5f}F .

Page 22: gof” zx/L sfo{;rLuploads.habitat3.org/hb3/NUA-Nepali.pdf · 2020. 10. 25. · b]v]sf 5f}+ . tyflk laBdfg ul/aLsf ljljw :j?k, a9\bf] c;dfgtf tyf jftfj/0fLo x|f; laZjKofkL ?kdf lbuf]

gofF zx/

L sfo

{;"rL

14

%^= xfdL, gjLg tyf k|lt:kwf{Tds zx/L cy{tGqnfO{ of]ubfg lbg >d zlQmnfO{ cfocfh{gsf] cj;/x?, 1fg, ;Lk tyf lzIffsf] ;'ljwf k|bfg u/]/ pko'Qm eP;Dd cfly{s pTkfbgzLntf a9fpg k|ltj4 5f}+ . xfdL, zx/ tyf a:tLdf k"0f{ tyf pTkfbs /f]huf/L, dof{lbt sfd / hLljsf]kfh{gsf cj;/x?sf] k|;f/ u/]/ cfly{s pTkfbgzLntf a9fpg klg k|lta4 5f}F .

%&= xfdL, cfjZostf cg';f/, laz]iftM dlxnf, o'jf, czSt, cflbaf;L tyf :yfgLo ;d'bfo, z/0ffyL{ tyf cfGtl/s?kdf la:yflkt / k|af;Lx?, / To;df klg d"ntM clt u/La tyf hf]lvdk"0f{ cj:yfdf ePsfx?nfO{ k"0f{ tyf pTkfbs /f]huf/L, zx/ tyf a:tLdf ;a}sf] nflu dof{lbt /f]huf/L, cfo cfh{gsf] cj;/ / e]befj/lxt eP/ sfg'g;Ddt cfo cfh{gsf] cj;/df kx"+rsf nflu k|lta4 5f}F .

%*= xfdL, jftfj/0fLo lbuf]kg / ;dfj]zL ;d[l4sf] l;4fGtdf cfwfl/t eP/ nufgL, gljg cfljisf/ / pBdlzntfnfO{ k|jw{g ub}{ k|f]T;fxgsf/L, plrt, / pQ/bfoL Joj;flos aftfj/0f lgdf{0fnfO{ a9fjf lbg] sfo{ k|lt k|lta4 5f}+ . xfdL ;du| d"No >[+vnfsf n3', ;fgf tyf demf}nf pBf]u tyf ;xsf/L / laz]iftM cf}krfl/s / cgf}krfl/s cy{tGqdf sfo{/t ;fdflhs / Psh'6 cy{tGqsf Jofkf/ tyf pBf]ux?n] ;fdgf ug'{k/]sf] r'gf}tLnfO{ ;Daf]wg ug{ k|lta4 5f}F .

%(= xfdL /fli6``o kl/l:yltnfO{ Wofgdf /fv]/ >dhLjL u/Lax?sf] cgf}krfl/s cy{tGqdf of]ubfg, vf;u/L dlxnf, / To;df klg cj}tlgs, 3/]n' :jb]zL, tyf k|af;L dhb'/x?sf] zx/L cy{tGqdf /x]sf] of]ubfgnfO{ klxrfg ug{ k|lta4 5f}F . ltgLx?sf] hLljsf, sfdug]{ cj:yf tyf cfo ;'/Iff, sfg'gL tyf ;fdflhs ;'/Iff, ;Lk, ;DklQ tyf cGo ;xof]uL ;]jfx?df kx"+r, tyf pgLx?sf] cfjfh / k|ltlglwTjnfO{ ;'wf/ ug'{ cfjZos 5 . xfnsf] lhljsf]kfh{gsf] cj:yfnfO{ k|jw{g ub}{ ;Gt'lnt k4lt :yfkgf u/]/, k|f]T;fxg / gLlt lgod nfu" ub{} jt{dfg hLljsfsf] ;+/If0f / ;'wf/af6 sfdbf/ / cfly{s PsfOx?sf] cf}krfl/s cy{tGqdf k|ultlzn ?kfGt/0f ug{]5f}+ . o; ;Gbe{df xfdL /fi6`` laz]ifsf] kl/l:ylt, sfg'g, gLlt, cEof; tyf k|fyldstfnfO{ Wofgdf /fVg]]5f}F .

^)= xfdL lbuf] ko{6g, k|bz{g snf, / ;Dkbf ;+/If0f h:tf cGo ultljlwx? ;lxtsf ;f+:s[lts / /rgfTds pBf]ux? dfkm{t u'0f:t/Lo, dof{lbt / pTkfbs /f]huf/L ;[hgf u/]/ / lalalws/0f, k|fljlws ;'wf/, cg';Gwfg / gljg clj:sf/nfO{ a9fjf lb+b} pRr d"No clea[4Lsf] If]q dfkm{t k|ultlzn?kdf pRr pTkfbsTj ePsf] cy{tGqdf ?kfGt/0f ug{ zx/L cy{tGqnfO{ lg/Gt/tf lbg k|lta4tf JoQm ub{5f}+ .

^!= xfdL zx/ / a:tLx?sf] pTkfbsTj clea[4L / ;femf ;+a[4L Nofpg ;Dej 7fp+x?df zx/L hg;f+lVos nfef+zsf] pkof]u ub}{ lzIff, ;Lk lasf; / /f]huf/Ldf o"jfx?sf] kx"+r la:tf/ ul/g] k|lta4tf hgfp+b5f}+ . afnaflnsf / o'jfo'jtL c;n eljio lgdf{0fsf] kl/jt{gsf k|d'v ;+jfxs x'g\ / ;zQmLs/0f ubf{ pgLx?df cfkm\gf] / ;dfhsf] kIfdf jsfnt ug]{ 7"nf] ;Defjgf /xG5 . gofF zx/L sfo{;"rLsf] sfof{Gjogsf nflu pgLx?sf] ;fy{s ;xeflutfsf] nflu kof{Kt / kl/is[t cj;/x? ;'lglZrt ug'{ cfjZos 5 .

^@= xfdL, zx/L hg;+Vofsf] hLjg:t/nfO{ ;'wf/ ub}{ ;Dej 7fp+x?df, a[4tfnfO{ cj;/sf] ?kdf ln+b} gof+ dof{lbt /f]huf/L / To;sf] lg/Gt/tf, ;dfj]zL / lbuf] cfly{s a[4L ug{ a9\bf] pd]/sf] hg;+Vofsf] ;fdflhs, cfly{s / :yflgs kl/0ffdx?nfO{ ;Daf]wg ub{5f}+ .

lbuf] jftfj/0fLo tyf pTyfgzLn zx/L lasf;^#= xfdL ul/aL / o;sf ;a} k|sf/ / cfofdnfO{ cGTo ug{ rflnPsf sbdx?nfO{ lg:t]h kfb{} lbuf] gx'g]

vfnsf pkef]u / pTkfbg :j?k, h}ljs lalawtfsf] x|f;, kof{j/0fdf kl//x]sf] bjfa, k|b'Mif0f, k|fs[lts / dfgj l;lh{t k|sf]k tyf hnjfo' kl/jt{g / tT;DaGwL hf]lvdx?n] zx/ / a:tLx?nfO{ ce"tk"j{ vt/fdf kfl//x]sf]5 / of] lbuf] lasf; pknJw ug{df afws ag]sf] tYonfO{ :jLsf/ u5f}F{ . zx/x?sf] hg;f+lVos k|j[lQ tyf To;sf] laZj cy{tGqdf, hnjfo' kl/jt{gsf] Go"gLs/0f / cg's"ngsf k|of;x?df, Pj+ ;|f]t tyf kof{j/0fsf] k|of]udf s]Gb|Lo e"ldsfnfO{ :jLsfb}{ ltgLx?sf] of]hgf, laQJoj:yf, lasf;, lgdf{0f, zf;g / Joj:yfkg lalwsf] k|ToIf k|efj lbuf]kgf tyf pTyfgzLntfdf zx/L ;Ldf eGbf k/;Dd kb{5 .

Page 23: gof” zx/L sfo{;rLuploads.habitat3.org/hb3/NUA-Nepali.pdf · 2020. 10. 25. · b]v]sf 5f}+ . tyflk laBdfg ul/aLsf ljljw :j?k, a9\bf] c;dfgtf tyf jftfj/0fLo x|f; laZjKofkL ?kdf lbuf]

gofF zx/

L sfo

{;"rL

15

^$= xfdL laZjel/sf zx/L s]Gb|x?, laz]iftM lasf;f]Gd'v /fi6`x?df / ltgsf afl;Gbfx? vf; u/L ;fd'b| t6Lo If]q, gbL 8]N6f If]q tyf lasf;f]Gd'v ;fgf 6fk' /fHox?df hnjfo' kl/jt{g tyf cGo e"sDk, laifd df};d, af9L, hdLg ef;, cfFwL, w"nf] tyf afn'af;Lxtsf] x'/L, pi0f nx/, hn cefj, cgfj[li6, hn tyf jfo' k|b"if0f, ;?jf /f]ux? / ;d'b|L ;txdf a[l4 h:tf k|fs[lts / dfgj l;lh{t lakbx?n] ;+s6f;Gg agfpg] u/]sf] kfp+5f}+ .

^%= xfdL hf]lvdsf] :t/ dfkg ;lxtsf] lakb hf]lvd Go"gLs/0f /0fgLltsf] lasf; tyf k|fs[lts / dfgj l;lh{t k|sf]kx?sf] qmlds d"Nofs+gnfO{ ;xof]u u/]/, lbuf] cfly{s lasf;nfO{ k|f]T;fxg lbP/ tyf s'zn jftfj/0fLo zx/L tyf If]qut of]hgf, ;+/rgf tyf cfwf/e"t ;]jfx?Af/f ;a}sf] ;DkGgtf / hLjg:t/sf] ;'/Iff u/]/ zx/L kof{j/0fLo tyf jftfj/0fLo ;]jfx?sf] ;'/Iff / ;'wf/ x'g], xl/tu[x UofF;x?sf] pT;h{g tyf jfo' k|b'if0f Go"gLs/0f x'g] tyf lakb hf]lvd Go"gLs/0f tyf Joj:yfkgdf a[l4 x'g] u/L zx/ tyf a:tLdf k|fs[lts ;|f]tx?sf] lbuf] Joj:yfkgnfO{ ;xhLs/0f ug{ k|lta4 5f}F .

^^= xfdL, jftfj/0f d}qL ljsNkx?sf] 5gf]6 ug{, lbuf] cfly{s a[l4 / zx/x?nfO{ ;]jf k|jfxdf ;'wf/ ug{ ;Ifd agfpg] l8lh6nfOh];g cj;/x?sf] k|of]u, :jR5 phf{ tyf k|ljlwsf ;fy;fy} gjLg oftfoft k|ljlwx?sf] k|of]u x'g] :df6{ l;6Lsf] pkfo ckgfpg k|lta4 5f}F .

^&= xfdL v'nf, ax'p2]zLo, ;'/lIft, ;dfj]zL, ;'ne, xl/t tyf u'0ff:t/Lo ;fj{hlgs :ynx?sf] lasf; tyf ;'wf/ ug{, af9L, cgfj[li6sf] hf]lvd tyf pi0f nx/ nufotsf] lakb\ tyf hnjfo' kl/jt{gdf zx/x?sf] pTyfgzLntfnfO{ ;'wf/ ug{, vfB ;'/Iff / kf]if0f, zf/Ll/s / dfgl;s :jf:y, tyf 3/ / jl/kl/sf] jfo'sf] :t/ ;'wf/ ug{, WjgL sd ug{ / dgdf]xs / a:g nfos zx/x?, dfgj a:tL tyf zx/L :j?ksf] lj:tf/ ug{ tyf /}yfg] k|hfltx?sf] ;+/If0fnfO{ k|fyldstf lbg k|lta4 5f}F .

^*= xfdL zx/L 8]N6f, t6Lo If]q tyf cGo jftfj/0fLo ;+j]bgzLn If]qx?nfO{ oftfoft, vfB ;'/Iff, cfly{s ;Da[4L, kof{j/0fLo ;]jf tyf pTyfgzLntfsf] nflu dxTjk"0f{ kof{j/0fLo ;|f]]t / cfk"lt{stf{sf] ?kdf cfjZostfsf] klxrfg ug{ ljz]if Wofg lbg k|lta4 5f}F . xfdL lbuf] zx/L tyf If]qut of]hgf tyf lasf;df pko'St ;fwgx? PsLs[t ug{ k|lta4 5f}F .

^(= xfdL zx/ tyf dfgj a:tLnfO{ ;xf/f lbg] t6Lo If]q ;lxt hdLgsf] kof{j/0fLo / ;fdflhs lqmofnfO{ ;+/If0f tyf lj:tf/ ug{, kof{j/0fsf] k'g?Tkfbg Ifdtf :yL/ /fVg lbuf] pkef]u tyf pTkfbg :j?knfO{ ;'lglZrt ug{ kof{j/0fdf cfwfl/t ;dfwfgx?nfO{ k|f]T;fxg ug{ k|lta4 5f}F . xfdL cJojl:yt zx/L lj:tf/ /f]Sg / ;Lldt ug{ tyf cfjZos e"pkof]u kl/jt{gnfO{ lgif]w ug{ tyf pj{/ e"dL, gfh's / dxTjk"0f{ kof{j/0fLo ljgfznfO{ /f]Sgsf nflu zx/ lj:tf/df kof{Kt 3gTj / ;3gtfsf] ;+of]hg u/L lbuf] e"pkof]unfO{ k|a4{g ug{ k|lta4 5f}F

&)= xfdL a:t' tyf cfwf/e"t ;]jfx?sf] :yfgLo :t/df g} Joj:yf ug{, ;|f]]tsf] lgs6tfaf6 nfe lng, phf{, hn, vfB tyf kbfy{x?sf] las6 :f]|ftdf clws e/ kbf{ cfOkg]{ lbufkgsf]] r'gf}tLx?, ;]jf cfk"lt{df cj/f]waf6 cfpg] ;+s6 tyf :yfgLo Joj:yfkgn] afl;Gbfx?sf] ;|f]]t;Dd kx"+rdf ;xhLs/0f x'g] cj:yfsf] klxrfg ug{ k|lta4 5f}F .

&!= xfdL, jftfj/0fLo s'zn Joj:yfkg tyf hf]lvdk"0f{ /;fog, xfjf / cNkhLjL hnjfo' k|b"ifs nufot ;a} kmf]x/, xl/tu[x Uof; / Wjlgsf] Go"gLs/0fdf ljz]if Wofg lbP/ tyf zx/L u|fdL0f ;DaGw, df}h"bf cfk"lt{ Joj:yf / d"No >[+vnfsf] ;fy;fy} rqmLo cy{tGqsf] ?kfGt/0fdf gofF / cf;Gg r'gf}tLsf] ;fdgf u/]/ kof{j/0f ;+/If0f, k'g?Tkfbg, k'g?4f/ tyf pTyfgzLntfsf] ;xhLs/0f ;lxt jftfj/0fLo k|efj / lbuf]kgfdf Wofg lbP/ e"ld, hn -dxf;fu/, ;d'b| / tfhf hnfzo_, phf{, ;fdfg, jg tyf vfgf nufotsf ;|f]tx?sf] lbuf] Joj:yfkgnfO{ ;'b[9 ug{ k|lta4 5f} .

Page 24: gof” zx/L sfo{;rLuploads.habitat3.org/hb3/NUA-Nepali.pdf · 2020. 10. 25. · b]v]sf 5f}+ . tyflk laBdfg ul/aLsf ljljw :j?k, a9\bf] c;dfgtf tyf jftfj/0fLo x|f; laZjKofkL ?kdf lbuf]

gofF zx/

L sfo

{;"rL

16 k/Dk

/fut z

x/ k

}bnLs

/0fs

f] gd

'gf x

'g;Sb

5M kf6g

b/j

f/ :Sj

fo/

© S

hutte

rsto

ck

Page 25: gof” zx/L sfo{;rLuploads.habitat3.org/hb3/NUA-Nepali.pdf · 2020. 10. 25. · b]v]sf 5f}+ . tyflk laBdfg ul/aLsf ljljw :j?k, a9\bf] c;dfgtf tyf jftfj/0fLo x|f; laZjKofkL ?kdf lbuf]

gofF zx/

L sfo

{;"rL

17

&@= xfdL, :yfgLo / If]qut dfu / ;DalGwt ;/f]sf/jfnf tyf ;d'bfosf] ;xeflutf ;lxtsf] zx/†ufp+ qmldstf ;dfj]z u/L PsLs[t hn;|f]t Joj:yfkg ug]{ bL3{sfnLg zx/L / If]qut of]hgf tyf k4QL / :yflgs lasf; cEof;x? k|lt k|lta4 5f}+ .

&#= xfdL, hnrqmnfO{ Wofgdf /fvL zx/L, afXo tyf u|fdL0f If]qdf hn;|f]tsf] k'g:yf{kgf, kmf]xf]/ kfgLnfO{ Go"lgs/0f tyf k|zf]wg u/]/, kfgLsf] r'xfj6nfO{ Go"g u/]/, kfgLsf] k'gk|{of]u u/]/ tyf kfgLsf] ;~ro, wf/0f / k'ge{/0fdf a[l4 u/L hn;|f]tsf] ;+/If0f tyf lbuf] k|of]unfO{ k|j4{g ug{ k|lta4 5f}F .

&$= xfdL jftfj/0fd}qL kmf]xf]/d}nf Joj:yfkgnfO{ k|j4{g tyf kmf]xf]/nfO{ Go"gLs/0f, k'gk{|of]u / k'g/fj[lQ Pj+ Nof08lkmn If]qsf] Go"gLs/0f ub}{ Pj+ k'gk|{of]u gx'g] kmf]xf]/sf] xsdf o; ljsNkn] ;a}eGbf /fd|f] lasNksf] ?kdf jftfj/0fd}qL kl/0ffd lbg] cj:yfdf kmf]xf]/d}nfnfO{ phf{df abNb} kmf]xf]/sf] pTklQnfO{ 7f]; ?kdf Go"gLs/0f ug{ k|lta4 5f}F . xfdL t6Lo If]qdf kl/is[t kmf]xf]/ tyf kmf]xf]/ kfgL Joj:yfkgaf6 ;fd'lb|s k|b"if0fnfO{ Go"gLs/0f ug{ klg k|lta4 5f}F .

&%= xfdL, xl/tu[x UofF;x? tyf sfnf] sfa{g pT;h{g Go"gLs/0f ug{, lbuf] pkef]u tyf pTkfbg ljlw ;'lglZrt ug{, gofF dof{lbt /f]huf/L l;h{gf ug{, ;fj{hlgs :jf:Yodf ;'wf/ Nofpg tyf phf{ cfk"lt{sf] nfut Go"g ug{sf] nflu pko'Qmtf cg';f/ /fli6``o, pk/fli6``o tyf :yfgLo ;/sf/x?nfO{ k|f]T;fxg ug{, lbuf], gjLs/0fLo / lskmfotL phf{ tyf phf{d}qL ejg tyf lgdf{0f ljlwx?sf] lasf; ug{, phf{ ;+/If0f / phf{ k|efjsfl/tfnfO{ k|j4{g ug{ k|lta4 5f}F .

&^ xfdL s+ls|6, wft', sf7, vlgh kbfy{ tyf e"dL h:tf sRrf / lgdf{0f ;fdu|Lx?sf] ;|f]t s'zntfdf Wofg lb+b} / k|fs[lts ;|f]tsf] lbuf] k|of]u k|lt k|lta4 5f}F . xfdL ;fdu|Lsf] ;'/lIft k'gnf{e tyf k'gk|{of]u ;'ljwfsf] :yfkgf ug{, lbuf] / pTyfgzLn ejgx?sf] lasf;nfO{ k|j4{g ug{ tyf :yfgLo, laif/lxt tyf k'gr{lqmt ;fdu|L tyf lzzf/lxt /u+/f]ugsf] k|of]unfO{ k|fyldstf lbg k|lta4 5f}F .

&&= xfdL :t/Lo k"jf{wf/ tyf :yflgs of]hgfsf] lasf;, lakb hf]lvd Go"gLs/0f ;DaGwL ;]G8fO ;+/rgf -@)!%†@)#)_n] cg'df]bg u/]sf] kof{j/0fdf cfwfl/t k4lt cg's"n PsLs[t, pd]/ tyf n}+lusd}qL gLlt tyf of]hgfx?sf] kfngf / sfof{Gjog, laz]iftM cJojl:yt a:tLx? ;d]t cf}krfl/s tyf cgf}krfl/s a:tLsf pRr hf]lvd :yn ;d]t ;a} txdf / 3/kl/jf/, ;d'bfo, ;+:yf tyf ;]jfx?nfO{ lakbsf] k|efj, cf3ft / cJoSt tgfjk|lt k"j{tof/L, k|ltsfo{, cg's"ng tyf b|'t k'gnf{e ug{ ;Ifd agfpg ;du|df / tYo / ;"rgfdf cfwfl/t lakb ;+s6f;Ggtf / hf]lvd Go"gLs/0f tyf Joj:yfkgnfO{ d"nwf/df NofP/ zx/ / a:tLsf] pTyfgzLntfnfO{ ;'b[9 ug{ k|lta4 5f}F . xfdL lakbsf] hf]lvd / k|efj sd ug]{ tyf cJojl:yt tyf cgf}krfl/s a:tLx?sf] k'g?4f/ tyf :t/f]Gglt ug]{ lsl;dsf] pTyfgzLn / ;|f]t k|efjsf/L k"jf{wf/sf] lasf;nfO{ k|>o lbg]5f}+ . xfdL :yfgLo clwsf/L tyf ;/f]sf/jfnfx?;Fu ;dGjo u/]/ lakb pTyfgzLn cJojl:yt tyf cgf}krfl/s a:tLx? ;d]tsf] ;a} hf]lvdk"0f{ cfaf;Lo ;+lrtLnfO{ ;'b[9 tyf k|jnLs/0f ug]{ pkfox?sf] k|jw{g ug]{5f}F .

&*= xfdL hf]lvddf cfwfl/t, ;a} k|sf/sf] k|sf]k tyf hf]lvdaf/] ;fdflhs r]tgf hufpg] tyf k|fs[lts / dfgj l;lh{t lakb tyf AGbn] k|efljt JolQmx?sf] tTsfnLs cfjZostfx?nfO{ ;dofg's'n tyf k|efjsf/L :yfgLo k|ltsfo{ ;'lglZrt ug'{sf ;fy} hf]lvd /f]syfd / pTyfgzLn agfpg 36gf kZrft nufgLsf] k|j4{g ug]{ h:tf ;du| ;fdflhs k4ltx?df k|ltlqmofTds eGbf /f]syfdd"ns cu|;/tfnfO{ ;xof]u ug{ k|lta4 5f}F . o; qmddf lakbkZrft\ k'gnf{e k|lqmofdf pTyfgzLntf lgdf{0f, aftfj/0fLo tyf :yflgs pkfox? tyf lautsf lakbx?sf] kf7 ;Fu;Fu} gofF hf]lvdx?k|lt ;r]tgfnfO{ eljiosf] of]hgfdf cg'sng ug{ kl/is[t k'glg{df0fsf] l;4fGtnfO{ PsLs[t ul/Psf] x'g'kg]{5 .

Page 26: gof” zx/L sfo{;rLuploads.habitat3.org/hb3/NUA-Nepali.pdf · 2020. 10. 25. · b]v]sf 5f}+ . tyflk laBdfg ul/aLsf ljljw :j?k, a9\bf] c;dfgtf tyf jftfj/0fLo x|f; laZjKofkL ?kdf lbuf]

gofF zx/

L sfo

{;"rL

18

&(= xfdL hnjfo' kl/jt{gsf] cg's'ng tyf cNkLs/0f ;lxt cGt/fli6``o, /fli6``o, pk/fli6``o tyf :yfgLo hnjfo' sfo{sf] k|a4{g ug{ tyf zx/ / a:tL, ToxfFsf] afl;Gbfx? tyf dxTjk"0f{ sfof{Gjogstf{sf] ?kdf ;Dk"0f{ :yfgLo ;/f]sf/jfnfx?sf] k|oTgnfO{ ;fy lbg k|lta4 5f}F . xfdL pTyfgzLntf lgdf{0fdf ;xof]u ug{ tyf ;a} pko'Qm If]qx?af6 xl/tu[x UofF;x?sf] pT;h{gnfO{ Go"gLs/0f ug{ k|lta4 5f}F . o:tf pkfox? ;+o'Qm /fi6`` ;+3sf] hnjfo' kl/jt{g ;DaGwL ;Dd]ngaf6 :jLs[t k]l/; ;Demf}tfsf] nIox? cg's"n x'g'kb{5, h; cg';f/ laZjJofkL cf};t tfkqmdsf] a[4LnfO{ k"j{ cf}Bf]lus :t/sf] t'ngfdf @ l8u|L ;]lN;o; eGbf a9L gx'g] u/L lgoGq0f ug]{ / tfkqmd a[4LnfO{ k"j{ cf}Bf]lus :t/eGbf !=% l8u|L ;]lN;o;leq ;Lldt ug]{ k|of; ul/g]5.

*)= xfdL dWodb]lv bL3{sfnLg cg's'ng of]hgf k|lqmof tyf kof{j/0fdf cfwfl/t cg's'ng ;d]tsf] cfwf/df zx/L afl;Gbfx?sf] pTyfgzLntf lgdf{0f ug]{ of]hgf, gLlt, sfo{qmd tyf sfo{x?af/] hfgsf/L lbgsf] nflu hnjfo' ;+s6f;Ggtf tyf k|efjsf] zx/L :t/sf] d"Nofs+gdf ;xof]u ug{ k|lta4 5f}F .

k|efjsf/L sfof{Gjog*!= xfdL ;a} :t/sf ;/sf/x?sf] pQd cEof;x?, gLltx? / sfo{qmdx?sf] cg'ej pko]fu ub}{ gofF zx/L

sfo{;"rLdf jl0f{t kl/jt{gsf/L k|lta4tf k"/f ug{ /fli6``o, pk/fli6``o / :yfgLo txdf ;f] cg'?ksf gLlt, k|f?k, zx/l :yflgs lasf;sf of]hgf tyf Joj:yfkg / sfo{Gjogsf] k|efsf/l ;fwgx? cfjZos x'g] xfdLn] a'em]sf 5f}+ .

*@= xfdL lbuf] zx/Ls/0fsf nflu PsLs[t k4lt nfu" ug{ / gofF zx/L sfo{;"rLsf] sfof{GjognfO{ d"nwf/df Nofpg tyf zx/L / u|fdL0f lasf; /0fgLltx? tyf sfo{qmdx?aLr ;dGjo / ;'wf/ ug{ ;+o'Qm /fi6` ;+3Lo k|0ffnLdf tyf ax'kIfLo jftfj/0fLo ;Demf}tf;+u cfa4 lasf;sf ;fem]bf/ cGt//fli6``o tyf ax'kIfLo laQLo ;+:yfx?, If]qLo lasf; a}Fsx?, gLlh If]q tyf cGo cGo ;/f]sf/jfnfnfO{ cfXjfg ub{5f}+F .

*#= o;} l;nl;nfdf, xfdL, lbuf] lasf; sfo{;"rL @)#) df hf]8 lbOPsf] cg'R5]b ** adf]lhd k|0ffnLut /0fgLlts of]hgf, sfof{Gjog tyf k|ltj]bgsf] ;+/rgf cg's"n lbuf] zx/L lasf;sf] If]qdf ;+o'Qm /fi6` ;+3Lo k|0ffnLut ;dGjo tyf ;Da4tfnfO{ ;'wfg'{ kg]{ cfjZostfnfO{ hf]8 lbG5f}F .

*$= xfdL /fHox?nfO{ cGt//fli6``o sfg"g tyf ;+o'Qm /fi6` ;+3sf] 3f]if0ffkq lak/Lt laz]iftM lasf;f]Gd'v /fi6`x?df cfly{s tyf ;fdflhs lasf;sf] k"0f{ pknlJwnfO{ cj?4 ug]{ s'g} klg PskIfLo cfly{s, laQLo jf Jofj;flos ultljlwsf] th'{df tyf nfu" ug{af6 d'Qm /xg b[9tfk"j{s cfXjfg ub{5f}+ .

zx/L zf;sLo ;+/rgfsf] lgdf{0fM ;xof]uL k|f?ksf] :yfkgf*%= xfdL ;+o'Qm /fi6` ;+3 dfgj a;f]af; sfo{qmd -o'Pg†Xofla6\of6_ sf] zf;sLo kl/ifbn] @) clk|n

@)!&15df lg0f{o @!.# tyf # clk|n @))(16 df sfo{;"rL @@.* Af/f kfl/t lg0f{o cg'?k ljs]Gb|Ls/0f tyf :yfgLo clwsf/Lx?sf] ;anLs/0f ;DaGwL] cGt/fli6`o lgb]{lzsf tyf ;a}sf nflu cfwf/e"t ;]jfdf ;'udtf ;DaGwL cGt/fli6`o lgb]{lzsfdf lglxt l;4fGt tyf /0fgLltx?nfO{ :jLsf/ ub{5f}+ .

*^= xfdL kf/bzL{ / lhDd]bf/ laQ ;+oGq;Fu kof{Kt cfa4tf ;'lglZrt ul/Psf] /fli6``o, pk/fli6``o tyf :yfgLo ;+:yfut tyf lgofds ;+/rgfAf/f oyf]lrt ?kdf ;dly{t PsLs[t lasf; /0fgLlt tyf of]hgfsf] v08sf] ?kdf lbuf] zx/L tyf If]qLo lasf;nfO{ d"nwf/df Nofpgsf] nflu pko'Qmtf cg';f/ ;dfj]zL, sfof{Gjogof]Uo tyf ;xeflutfk"0f{ zx/L gLltx? dfkm{t\ gofF zx/L sfo{;"rLsf] k|efjsf/L sfof{Gjogdf ;xof]u ug]{]5f}+ .

15 x]g'{xf];\ dxf;efsf] a};f7Lcf}+ ;qsf] cflwsfl/s ljj/0f, kl/lzi6 * (A/62/8), cg';"rL I.16 Ibid, rf};f7Lcf}+ ;q, kl/lzi6 * (A/64/8), cg';"rL I.

Page 27: gof” zx/L sfo{;rLuploads.habitat3.org/hb3/NUA-Nepali.pdf · 2020. 10. 25. · b]v]sf 5f}+ . tyflk laBdfg ul/aLsf ljljw :j?k, a9\bf] c;dfgtf tyf jftfj/0fLo x|f; laZjKofkL ?kdf lbuf]

gofF zx/

L sfo

{;"rL

19

*&= xfdL ax':t/Lo k/fdz{ ;+oGqsf] k|of]uaf6 tyf ;/sf/sf] x/]s txdf of]Uotf, ;fwg / ;|f]tsf] :ki6 JofVof u/]/ /fli6``o, pk/fli6``o tyf :yfgLo ;/sf/x? aLr ;zSt ;dGjo tyf ;xsfo{nfO{ k|f]T;fxg ug]{]5f}F .

**= xfdL zx/Ls/0fsf] PsLs[t k4ltsf] ;anLs/0f ug{ tyf o;sf] k|ltlglwTj ug]{ PsLs[t zx/L / If]qut of]hgf /0fgLltnfO{ sfof{Gjog ug{ pko'Qm sfo{If]qnfO{ Wofgdf /fvL /fhgLlts k|zf;gsf ljleGg tx / >]0fL, k|zf;lgs ;Ldfgfdf cGo ljifosf] ;fy} u|fdL0f lasf;, e"pkof]u, vfB ;'/Iff tyf kf]if0f, k|fs[lts ;|f]tsf] Joj:yfkg, ;fj{hlgs ;]jfsf] k|fjwfg, kfgL tyf ;/;kmfO, :jf:y, jftfj/0f, phf{, cfjf; tyf cfjfudg gLlt tyf If]qut gLltsf p2]Zo / pkfo aLr ;+of]hgnfO{ ;'lglZrt ug]{5f}+ .

*(= xfdL, ;dfgtf / lagfe]befjdf cfwfl/t sfg"gL tyf gLltut ;+/rgfsf] :yfkgf, pko'Qmtf cg';f/ ;/sf/x?sf] /fli6``o zx/L gLltnfO{ k|efjsf/L sfof{Gjog u/fpg] Ifdtfsf] lasf;, ;dfgtf / e]befj /lxt l;4fGtdf cfwfl/t pko'Qm laQLo, /fhgLlts tyf k|zf;lgs las]Gb|Ls/0fnfO{ ;'lglZrt ub}{ gLlt lgdf{0f tyf lg0f{o Ifdtf clea[4L ug{ pko'Qm sbd rfNg]5f}+ .

()= ;DalGwt b]zsf] /fli6``o sfg'g;+ut /x]/ k|efjsf/L :yfgLo / dxfgu/Lo ax"txsf] Zff;gsf] nflu, p;sf k|zf;lgs sfo{If]qsf] ;Ldf leqsf dxTjk"0f{ zx/L, dxfgu/Lo / If]qut dfdnfx?sf] cfjZos clVtof/L / ;|f]tx? ;lxt lg0f{osfo{x?df ;+nUg x'g] sfo{sf] k|Tofe"t x'g]u/L sfo{ ug{sf] nflu pgLx?sf] Ifdtf clea[4L ug{ ;xof]u ug]{ k|lta4tf hgfp+b5f}+ . xfdL ;dfj]zL tyf :yfgLo sfg"gL ;+/rgf tyf e/kbf]{ laQLo ;+oGq / pko'Sttf cg';f/ lbuf] shf{ Joj:yfkgdf dxfgu/Lo zf;gsf] k|a4{g ug]{5f}+ . xfdL dlxnfsf] k"0f{ tyf k|efjsf/L ;xeflutf Pj+ :yfgLo ;/sf/ nufot ;a} If]qdf ;dfg clwsf/ tyf ;a} txsf] lg0f{o k|lqmofdf g]t[Tj k|a4{g ug]{ pkfox? ckgfpg] 5f}+ .

(!= xfdL, /fli6``o sfg"g tyf gLltx? cg'?k :yfgLo cfjZostf cg's'n :yfgLo ;/sf/nfO{ cfkm\gf] k|zf;lgs tyf Joj:yfksLo ;+/rgf lgwf{/0f ug{ oyf]lrt ;xof]u ug]{5f}F . xfdL pko'St lgofds ;+/rgfnfO{ tyf cfwf/e"t ;]jf tyf ;+/rgfx?sf] lasf; / Joj:yfkg ug{, ;fj{hlgs lxtnfO{ ;'lglZrt ug{ / :ki6 nIo, lhDd]jf/L / hjfkmb]lxtfsf] ;+oGqnfO{ :ki6 ?kdf kl/eflift ug{sf nflu ;d'bfo, gful/s ;dfh tyf lghL If]q;Fu ;xsfo{ ug{ :yfgLo ;/sf/nfO{ ;xof]u ug]{5f}F .

(@= xfdL ;xeflutfd"ns / ;a}sf] nflu v'Nnf ;/sf/sf ;a} tx tyf gful/s ;dfh c6fpg] :yfoL k|s[ltsf] ;+oGq / d~rsf] k|jw{g ug{ rfxG5f}+ . o; gof+ 9f+rfsf] d~rdf ;a} zx/L / If]qut gLlt / of]hgf k|s[ofdf pd]/ / n}+lus pQ/bfoL k4tL ePsf] / hxf+ of]hgfsf] ;f]r b]lv k|f?k0f, ah]6 ljlgof]hg, sfof{Gjog, d"Nof+sg tyf ;dLIff h:tf sfo{ ul/G5 / o;sf] nflu cfjZos Jofks / ;|f]t ;DkGg :yfoL ;+oGq / d~r x'g]5 / oxf+ ;'rgf tyf ;+rf/sf k|ljlwx? pkof]u ul/g]5g\ / pknJw tYof+sx? ;a}sf] kx"+rdf x'g]5 .

zx/L :yflgs lasf;sf] of]hgf tyf Joj:yfkg(#= xfdL, ;+o'Qm /fi6` ;+3Lo dfgj a;f]af; sfo{qmd -o'Pg†Xofla6\of6_ sf] zf;sLo kl/ifbn] @# clk|n

@)!% df lg0f{o @%.^af6 cg'df]lbt zx/L tyf If]qLo of]hgf ;DaGwL cGt/fli6`o lgb]{lzsfdf /x]sf] zx/L tyf If]qLo of]hgf ;DaGwL l;4fGt tyf /0fgLltx?nfO{ :jLsf/ ub{5f}F18 .

17 Ibid., ;Q/Lcf}+ ;q, kl/lzi6 * (A/70/8), cg';"rL

Page 28: gof” zx/L sfo{;rLuploads.habitat3.org/hb3/NUA-Nepali.pdf · 2020. 10. 25. · b]v]sf 5f}+ . tyflk laBdfg ul/aLsf ljljw :j?k, a9\bf] c;dfgtf tyf jftfj/0fLo x|f; laZjKofkL ?kdf lbuf]

20

Tel A

viv, I

srae

l

Page 29: gof” zx/L sfo{;rLuploads.habitat3.org/hb3/NUA-Nepali.pdf · 2020. 10. 25. · b]v]sf 5f}+ . tyflk laBdfg ul/aLsf ljljw :j?k, a9\bf] c;dfgtf tyf jftfj/0fLo x|f; laZjKofkL ?kdf lbuf]

gofF zx/

L sfo

{;"rL

21

($= xfdL cNksfnLg cfjZostf / k|lt:kwf{Tds cy{tGqsf] bL3{sfnLg ck]lIft kl/0ffd aLrsf] ;Gt'ng, pRr hLjg:t/ tyf lbuf] jftfj/0fsf] p2]Zoo'Qm PsLs[t of]hgfsf] sfof{Gjog ug]{5f}F . xfdL xfd|f] of]hgfx?df ;do cg';f/ kl/jt{gzLn ;dfh tyf cfly{s cj:yf;Fu ;dfof]hg ug{ ;Sg] nrstf klg sfod /fVg k|oTgzLn /xg]5f}+ . xfdL k|ljlwdf gjLg cfljisf/sf] kmfObf p7fpg] tyf pGgt hLjgof]Uo jftfj/0f lgdf{0f ug]{ k|of; ub}{ oL of]hgfx?sf] sfof{Gjog tyf lgoldt d"Nof+sg ug]{5f}F .

(%= xfdL PsLs[t, ax"s]lGb|t, / ;Gt'lnt If]qut lasf;sf gLlt tyf of]hgfx?sf] sfof{Gjogdf ;xof]u ug]{5f}+ hxf+ laleGg :t/sf zx/ / a:tLx? aLr cfk;L ;xof]ux?nfO{ k|f]T;flxt ub}{, vfB ;'/Iff / kf}i6Lstf k|0ffnLnfO{ alnof] agfpgdf, lbuf], wfGg;lsg], kof{Kt, pTyfgzLn / ;'/lIft cfjf;, k"jf{wf/ / ;]jfdf kx"+r k'/\ofpg, zx/†ufp+sf] qmldstfdf k|efjsf/L Jofkfl/s ;Dks{ la:tf/ ug{ ;xh ug{ / ;fgf ls;fg / dfemLx?x?nfO{ :yfgLo, pk/fli6``o, /fli6``o, If]qLo / laZjJofkL d"No >[+vnf / ahf/;+u hf]8\g ;xof]u k'/\ofpg xfdL ;fgf / dem\of}nf zx/ / gu/x?sf] e"ldsfnfO{ ;an agfpg d2t ug]{5f}+ . xfdL zx/L s[lif tyf v]tLsf] ;Fu;Fu} lhDd]jf/, :yfgLo tyf lbuf] pkef]u tyf pTkfbg, Pj+ :yfgLo ahf/ / Jofkf/sf] ;'ne ;~hfnnfO{ lbuf] tyf vfB ;'/Iffdf of]ubfg ug]{ ljsNksf] ?kdf ;fdflhs cGt/lqmofnfO{ klg ;dy{g ug]{5f}+ .

(^= xfdL zx/L If]q / dxfgu/Lo of]hgfx? ;d]tsf] lbuf] zx/L / If]qut of]hgf sfof{GjognfO{ k|f]T;flxt ug]{5f}+ hxf+ ;a} :t/sf zx/L If]q / ltgLx?sf cw{†zx/L / u|fdL0f If]qx? aLr cfk;df tfnd]n ;[hgf ug{ / cGt/ zx/L ;Ldf ;d]tnfO{ ;d]6\g lbuf] cfly{s pTkfbsTj clea[4L ug{, / zx/†ufp+sf] qmldstfdf ;fy;fy} If]qLo:t/df ;dtfd"ns a[4Lsf] lasf; ug{ d2Q ug]{ lbuf] If]qLo k"jf{wf/ kl/of]hgfx?df ;xof]u k'/\ofp+b5f}+ . o; ;Gbe{df, gu/ / dxfgu/Lo k|zf;lgs sfdsf] :mkdf ;fj{hlgs ;]jf k|jfx tyf :yfgLo / If]qLo lasf;nfO{ k|a4{g ug{] k|efjsf/L dfWodsf] ?kdf xfdL sfo{If]qdf cfwfl/t zx/L u|fdL0f ;fem]bf/L tyf cGtg{u/ ;xsfo{sf] ;+oGqnfO{ k|f]T;fxg ug]{5f}F .

(&= xfdL ;Dej 7fp+x?df zx/L If]qsf] k'gp{Tyfg tyf k|jnLs/0f ub{} / cJojl:yt / cgf}krfl/s a:tLx?sf] :t/f]GgtL ;lxt pRr u'0f:t/Lo ejg / ;fj{hlgs :ynx? pknJw u/fP/ ;DalGwt ;a} ;/f]sf/jfnf / afl;Gbfx?sf] ;xeflutfdf PsLs[t / ;xeflutfd"ns tl/sfaf6 cJojl:yt zx/L lj:tf/ tyf :yflgs / ;fdflhs cfly{s k[ysLs/0f / Go"g cfoju{sf] la:yfkgnfO{ lgif]w / lgoGq0f ub}{ lgof]lht zx/L lj:tf/ tyf l/Qm :yfgk"lt{nfO{ k|a4{g ub}{ / ;3g, k'g{gljs/0fnfO{ k|yldstfdf /fVb} of]hgfa4 zx/L la:tf/ ug]{5f}+ .

(*= xfdL cJojl:yt zx/L la:tf/nfO{ /f]Sg, cfjfudgdf r'gf}tL sd ug{, cfjZostf / k|ltJolQm ;]jf ljt/0f nfut Go"gLs/0f ug{ tyf pko'Qm eP;Dd 3gTj / nfut k|efjsfl/tf / ;~ronfO{ ;b'kof]u ug{ e"ld tyf k|fs[lts ;+;fwgsf] lgikIf, bIf tyf lbuf] k|of]usf] l;4fGt cjnDag ub}{, ;3gtf, ax's]Gb|Lotf, pko'Qm 3gTj tyf ;+of]hg, l/Qm :yfgsf] ax'pkof]u, lgld{t If]qx?sf] ldl>t ;fdflhs cfly{s k|of]udf cfwfl/t of]hgfa4 zx/L lj:tf/ ug]{ PsLs[t zx/L / If]qut of]hgfsf] k|a4{g ug]{5f}+ .

((== xfdL o:tf zx/L of]hgfsf /0fgLltx? sfof{Gjogdf ;xof]u ug]{5f}+ h;n] ;a}sf] nflu pko'Qm cfjf;sf] lasNk / u'0f:t/Lo cfwf/e"t ;]]jfx?sf] ;fy;fy} ;fj{hlgs :ynx? pknJw u/fP/ / ;fdflhs ;ld>0f / ;'/IffnfO{ ;an agfP/ ;fy} ;fdflhs / cGt/k':tf cGt/lqmof / ;fdflhs lalawtfnfO{ a9fjf lbg d2t ub{5 . o; ;Gbe{df xfdL zx/L lx+;fu|l;t If]qx?df ;]jf k|bfos k]zfsdL{ / ;d'bfonfO{ pko'Qm tfnLd / ;xof]unufotsf sbdx? rfNg]5f}+ .

Page 30: gof” zx/L sfo{;rLuploads.habitat3.org/hb3/NUA-Nepali.pdf · 2020. 10. 25. · b]v]sf 5f}+ . tyflk laBdfg ul/aLsf ljljw :j?k, a9\bf] c;dfgtf tyf jftfj/0fLo x|f; laZjKofkL ?kdf lbuf]

gofF zx/

L sfo

{;"rL

22

!))= xfdL ;'/lIft, ;'ud, xl/t / ;'lgof]lht ;+hfn ;lxtsf] u'0f:t/Lo ;8s / c? ;fj{hlgs :ynx?sf] kIfkf]if0f ub{5f}+ h'g ;a}}sf] nflu pknJw 5 / hxf+ of}ghGo plTk8g / n}+lus lx+;f nufotsf ck/fw / lx+;f gx'g'sf] ;fy} dfgjLo dfkgnfO{ cfTdf;ft ul/Psf oyf;So /fd|f];+u ;8s ;txsf] hdLgnfO{ Jofj;flos pkof]usf] k|fjwfgsf] nflu c+uflnPsf] 5 . oxf+ cf}krfl/s / cgf}krfl/s b'a} :yfgLo ahf/ / Joj;fosf] ;fy;fy} u}/ gfkmfd"vL ;fd'bflos k|of;x?nfO{ k|f]T;flxt ub}{ k}bn ofqf, ;fOsn ;a}f/LnfO{ k|]l/t ug]{ h:tf ;fj{hlgs :ynx?df cf]n{g cfslif{t ug]{ / o;af6 dflg;x?sf] :jf:Yo / ;DkGgtfdf ;'wf/ Nofpg d2t ug]{ p2]Zosf k|of;x?nfO{ k|f]T;flxt ul/g]5 .

!)!= xfdL xl/tUof; pT;h{g, hnafo" cg's'nsf :yflgs l8hfOgx?, ejg / lgdf{0f, ;]jf tyf k"jf{wf/, / k|s[ltdf cfwfl/t pkfox? ;lxt pd]/ / n}+lus pQ/bfoL zx/L / If]qut lasf; / of]hgf k|s[ofx? xfdL lakb hf]lvd Go"gLs/0f / hnjfo" kl/jt{gsf] cg's'ng / Go"lgs/0f ;DalGw cfTdf;ft ul/Psf / pkfox?nfO{ cfk;df Plss[t ub{5f}+ . xfdL ;a} If]qx?sf] aLr ;xof]u / ;dGjonfO{ k|f]T;flxt ub{5f}+ / :yfgLo clwsf/Lc?sf] k|sf]k hf]lvd 36fpg] / k|ltsfo{ of]hgf agfpg] Ifdtf clea[4L ug]{ h:t} hf]lvd d'Nof+sg ug]{, at{dfg / eljiosf] nflu cfjZos :yfgdf ;fj{hlgs ;]jfx? pknJw u/fpg] / e}kl/ cfpg] / lgsf; of]hgfx? agfpg] h:tf sfo{x? ug{ k|f]T;flxt ug]{5f}+ .

!)@= xfdL /fli6``o, pk/fli6``o tyf :yfgLo txdf zx/L of]hgfsf/sf] zx/L of]hgf tyf k|f?k0f ug]{ Ifdtfdf ;'wf/ / tflndsf] k|fjwfgdf hf]8 lbg]5f}F .

!)#= xfdL cft+safb / cft+safbnfO{ ;xof]u k'/\ofpg] lx+;fTds cltafb ;lxt ck/fw / lx+;f /f]Sgsf] nflu zx/L ;'/Iff alnof] agfpg ;dfj]zL pkfox?nfO{ PsLs[t ub{5f}+ . oL pkfox?df cfjZostf cg';f/ lglZrt ;d"xnfO{ sn+lst u/]af6 cfpg;Sg] ;'/Iff vt/fx?nfO{ /f]syfd / k|lt/f]w nufot ;fj{hlgs ;'/Iff / ck/fw tyf lx+;f lgjf/0f ;DaGwL gLlt th'{df ubf{ hf]lvd / ;f+:s[lts ;"rs ;lxt cJojl:yt tyf cgf}krfl/s a:tLx?af/] dgg\ u/L pko'Qmtf cg';f/ ;DalGwt :yfgLo ;d'bfo tyf u}/;/sf/L ;d"xnfO{ o; ;DalGw zx/L gLlt th'{df / kxndf ;+nUg u/fOg]5 .

!)$= xfdL sfg"gL k|fjwfgsf] clwgi7 /x]/ hUuf btf{ / k|zf;gsf] sfo{;+u ;DalGwt ;+:yfx?Af/f alnof], ;dfj]zL Joj:yfkg k|f?k k|of]u u/]/ e"dLsf] kf/blz{, lbuf] Joj:yfkg / k|of]u, ;DkQL btf{ / ;an laQ k|0ffnL k|of]unfO{ a9fjf lbg]5f}+ . xfdL :yfgLo ;/sf/ tyf ;DalGwt ;/f]sf/jfnfx?nfO{ gfkLgSzf, d"Nof+sg, hf]lvd gSzf+sg / hUuf tyf cfjf;sf] d"No clen]v /flvPsf :t/Lo, ;d;fdlos / e/kbf]{ tYof+s lgsfNg;Sg] cfwf/e"t e"dL clen]v ;"rgf /fVg] sfo{df laleGg ;+oGqx? dfkm{t ;xof]u ug{]5f}+ . oL clen]vx?df lsQf gSzf, d"Nof+sg / hf]lvd gSzf, hUuf / cfjf;sf] d"No clen]v h:tf ljljw ;+oGqAf/f :t/Lo, ;fdlos / laZj;gLo tYof+s x'g]5g\ h;df cfDbfgL, ln+u, pd]/, au{, hftLotf, cfk|jf;gsf] l:ylt, ckf+utf, ef}uf]lns cjl:ylt cg';f/sf] ljj/0f tyf /fli6``o ;Gbe{df pko'Qm cGo ;"rsx? x'g]5g\ h'g cfjZostf cg';f/ hUufsf] d"No kl/jt{gdf cfjZos x'g]5 t/ oL tYof+sx? lje]bsf/L e"pkof]u gLlt th'{df ug{df k|of]u gx'g] k|Tofe"lt x'g'kg]{5 .

!)%= xfdL kof{Kt cfjf;sf] clwsf/sf] qmlds sfof{GjognfO{ kof{Kt hLjg:t/ sfod ug]{ clwsf/sf] c+zsf] ?kdf k|f]T;fxg ug]{5f}F . xfdL /fli6``o, pk/fli6``o tyf :yfgLo lasf; /0fgLltx?, e"ld gLlt tyf cfjf; cfk"lt{aLr ;';+ult ;'lglZrt ug{ ;xeflutfd"ns of]hgf / cfg';+lus l;4fGtnfO{ oyf]lrt nfu" u/]/ ;a} txdf cfjf; gLlt th'{df / sfof{Gjog ug]{5f}F .

!)^= xfdL ;fdflhs ;dfj]zL, cfly{s k|efjsfl/tf tyf jftfj/0f ;+/If0fsf] l;4fGtdf cfwfl/t cfjf; gLltx?sf] k|a4{g ug]{5f}F . xfdL, ;fj{hlgs ;|f]tsf] lskmfotL / lbuf] cfjf;sf] nflu k|efjsf/L k|of]unfO{ ;xof]u ub{5f}+ h;df ;fdflhs ;dfj]lztfsf] nflu zx/sf s]Gb| tyf kof{Kt k"jf{wf/ ePsf ;3g zx/L If]qx?df ePsf hUuf ldl>t cfo lasf;nfO{ k|aw{g ug{] nufotsf sfo{x? kb{5g\ .

Page 31: gof” zx/L sfo{;rLuploads.habitat3.org/hb3/NUA-Nepali.pdf · 2020. 10. 25. · b]v]sf 5f}+ . tyflk laBdfg ul/aLsf ljljw :j?k, a9\bf] c;dfgtf tyf jftfj/0fLo x|f; laZjKofkL ?kdf lbuf]

gofF zx/

L sfo

{;"rL

23

!)&= laz]iftM Go"g cfo ju{sf] nflu cfjf;sf] cfk"lt{df ;'wf/ ug{, k[ysLs/0f / ha/h:tL lgisf;g tyf lj:yfkgnfO{ lgif]w ug{ / ;Ddfghgs / kof{Kt Ifltk"lt{sf nflu xfdL lalaw k|sf/sf lskmfotL, lbuf] cfjf;sf] ljsNkx?, ef8fsf] cfjf; tyf ;x cfjf;, ;fd'bflos e"ld sf]if tyf JolQm / ;d'bfosf] cf;Gg cfjZostfnfO{ ;Daf]wg ug]{ ;fd"lxs :jfldTjsf ;xsf/L nufot cGo j}slNks :j?knfO{ k|a4{g ug]{ gLlt, ;fwg, ;+oGq tyf laQLo gd"gfsf] lasf; ug{ k|f]T;fxg ug]{5f}F . o;df cJojl:yt / cgf}krfl/s a:tLx?sf] :t/f]Ggltsf] nflu ljz]if Wofg lbP/ qmdfut cfjf; tyf :jlgdf{0f ljlwdf ;xof]u ;dfj]z x'g]5 .

!)*= xfdL lzIff, /f]huf/L, cfjf; / :jf:Yo aLrsf] ;'b[9 ;DaGwnfO{ ;Daf]wg u/]/ / alxis/0f tyf laefhgnfO{ /f]s]/ :yfgLo PsLs[t cfjf;sf k4ltx?nfO{ k|f]T;fxg lbg] cfjf; gLltsf] lasf;nfO{ ;dy{g ug]{]5f}F . o; cltl/Qm xfdL la:t[t, ;dfj]zL, tyf lbuf] klxnf cfjf; sfo{qmd h:tf ;dlk{t gLltx? tyf nlIft ;qmLo ;dfj]zL /0fgLltAf/f 3/af/laxLgtfsf] k|lt/f]w ug{ tyf o;sf] ck/fwLs/0fnfO{ lgif]w / lgd"{n ug{ k|lta4 5f}F .

!)(= xfdL cJojl:yt / cgf}krfl/s a:tLx?sf] :t/f]Gglt / ef}lts / jftfj/0fLo ;'wf/ eGbf dfly zx/sf] ;fdflhs, cfly{s, ;f+:s[lts / /fhgLlts cfofd;+u PsLs/0f ;'lglZrt x'g]u/L /0fgLltx? nfu" u/L oyf;Dej cJojl:yt / cgf}krfl/s a:tLsf] pko'Qmtf cg';f/ :t/f]Gglt jf /f]syfdsf] nflu cfly{s / dfgjLo ;|f]tsf] lalgof]hgdf a[l4nfO{ Wofg lbg]5f}+ . oL /0fgLltx?n] pko'Qm tj/n] lbuf], kof{Kt, ;'/lIft, ;'udtfof]Uo, xl/t / :t/Lo ;fj{hlgs :yndf kx"+rnfO{ ;dfj]z ug'{sf] ;fy} :jfldTjsf] ;'/Iff / lgodg tyf AGb lgjf/0f / dWo:ytfsf pkfox?nfO{ ;d]t k|a4{g ug'{ cfjZos x'g]5 .

!!)= xfdL, cJojl:yt tyf cgf}krfl/s a:tLsf afl;Gbfx?sf] a;f]af;sf] cj:yfnfO{ ;'wf/ ug{ klxn]sf k|of;x?sf cg'ejx?nfO{ b[li6ut u/L cJojl:yt tyf cgf}krfl/s a:tLsf] hg;+Vofsf] cg'kft 36fpg ;dfj]zL tyf kf/bzL{ cg'udg k|0ffnLnfO{ kl/eflift ug]{ / ;'b[9 agfpg] h:tf sfo{x?nfO{ ;dy{g ug]{5f}F .

!!!= xfdL, pko'Qm eP;Dd cfjf;sf] If]qdf pTyfgzLn ejg ;+lxtf, dfkb08, lasf; cg'dlt, e"pkof]u dfkb08 tyf cfb]z, of]hgf dfkb08 ;d]t kof{Kt tyf k|jt{gLo lgodgsf] lasf;nfO{ k|a4{g, s[lqd cg'dfg, la:yfkg, 3/af/laxLgtf tyf :j]R5frf/L / ha/h:tL pl7af;sf] ;fdgf / k|ltsf/, Pj+ lbuf]kg, :t/Lotf, lskmfotLkg, :jf:Yo, ;'/Iff, kx"+r, phf{ tyf ;|f]t s'zntf / pTyfgzLntf ;'lglZrt ug]{5f}+ . xfdL cfjf; cfk"lt{ tyf lglZrt ;fdflhs, cfly{s, jftfj/0fLo / ;f+:s[lts cfofdx?nfO{ Wofgdf /fv]/ pRr u'0f:t/Lo, ;dof]lrt tyf /fli6``o, pk/fli6``o / :yfgLo txdf 5l/P/ /x]sf] laZj;gLo tYof+sdf cfwfl/t ljljw ljZn]if0fnfO{{ k|a4{g ug]{5f}{F .

!!@= xfdL h'g;'s} ;fdflhs tyf cfly{s ;d"xsf afl;Gbf eP klg zx/L k|0ffnLaf6 cnu kf/]/ zx/sf] k'5f/df jf PlSnPsf cfdcfjf;sf] lasf;nfO{ alh{t u/]/ tyf Go"g cfo ju{sf] cfjf;sf] cfjZostfnfO{ ;dfwfg u/]/ /fd|f] cjl:ylt / ;'ljtl/t cfjf; Joj:yfnfO{ k|fyldstf lbP/, tyf cfjf; tyf hg;d"xsf] cfjZostfnfO{ cfjf; /0fgLltsf] s]Gb|efudf /fv]/ lbuf] zx/L lasf; sfo{qmdx?sf] sfof{GjognfO{ k|a4{g ug]{5f}{F .

!!#= xfdL ;8s ;'/IffnfO{ ;'wf/ ug]{ tyf To;nfO{ lbuf] cfjfudg tyf oftfoft k"jf{wf/ of]hgf tyf k|f?k0f;+u PsLs[t ug{ pko'Qm sbd rfNg]5f}F . hgr]tgf clea[l4 sfo{qmdx?;Fu}, xfdL ;8s ;'/Iffsf nflu sfo{ bzs sfo{qmd cGt/ut ;Dk"0f{ dlxnf tyf afnaflnsf, o'jf, a[4 tyf ckf+utf ePsf JolQm, / hf]lvdk"0f{ cj:yfdf /x]sfx?sf] cfjZostfnfO{ ljz]if Wofg lbP/ ;'/Iff k|0ffnLnfO{ k|a4{g ug]{5f}F . d"ntM rf]6k6s / u}/ ;+qmfds /f]u lgjf/0f ug{ :j:ytfsf] a[xt p2]Zo ;lxt k}bn ofq' tyf ;fOsn cfjfudgnfO{ ;qmLo ?kdf ;'/lIft tyf k|a4{g ug]{ gLlt tyf pkfox? th'{df, sfof{Gjog tyf nfu" ug{ xfdL lqmofzLn /xg] 5f}+ / laZjJofkL ?kdf cem vf; u/L lasf;f]Gd'v /fi6``x?df b]lvPsf] pRr tyf a9\bf] df]6/;fOsn d[To' tyf rf]6k6ssf] c;+ut?kdf ePsf] a[l4nfO{ Wofgdf /fvL df]6/;fOsn ;'/Iffsf] nflu la:tfl/t lawfg tyf gLlt lgdf{0f tyf sfof{Gjog ug{ sfo{/t /xg]5f}F . xfdL x/]s s]6fs]6Lsf] laBfno;Ddsf] ;'/lIft tyf :j:y ofqfnfO{ k|fyldstf;fy k|a4{g ug]{5f}{F .

Page 32: gof” zx/L sfo{;rLuploads.habitat3.org/hb3/NUA-Nepali.pdf · 2020. 10. 25. · b]v]sf 5f}+ . tyflk laBdfg ul/aLsf ljljw :j?k, a9\bf] c;dfgtf tyf jftfj/0fLo x|f; laZjKofkL ?kdf lbuf]

gofF zx/

L sfo

{;"rL

24

!!$= xfdL zx/ tyf a:tLdf ;fdflhs tyf cfly{s ultljlwx?df cy{k"0f{ ;xeflutf hgfp+b} oftfoft / cfjfudg of]hgfnfO{ ;du| zx/L tyf If]qut of]hgf;Fu ufF;]/ tyf oftfoft / cfjfudgsf lalaw lasNkx?nfO{ k|a4{g u/]/, / laz]iftM lgDg s'/fnfO{ ;fy lbP/ ;a}sf nflu ;'/lIft, pd]/ tyf n}+lus, lskmfotL, ;'ne / lbuf] zx/L cfjfudg / e" tyf ;d'b|L kl/jxg k|0ffnLdf kx"+rnfO{ k|a4{g ug]{5f}F M

-s_ ;fj{hlgs oftfoftsf] ;xh, ;'/lIft, s'zn, lskmfotL tyf lbuf] ;+/rgfsf] ;fy} kbofqf / ;fOsn h:tf lagf df]6/sf lasNkx?nfO{ lghL / df]6/o'Qm oftfoftnfO{ eGbf k|fyldstf lbg'df pNn]Vo a[l4,

-v_ ;dtfd"ns k/fudg pGd'v -6`flGh6 cf]l/PG6]8_ lasf; nfO{ a9fjf lbg] h;n] ljz]ift u/Lax?sf] la:yfkgnfO{ sd ub{5 / lskmfotL, ldl>tcfo ju{sf] cfjf; nufot sfd / ;]jfx?nfO{ Ps} 7fp+df pknJw u/fpg d2t ub{5 .

-u_ laz]iftM ;fgf 6fk' / lasf;f]Gd'v b]zsf ;fy} t6Lo zx/x?sf nflu /fd|f] / ;+of]lht oftfoft / e" pkof]u of]hgf . o;n] ofqf / cfjfudgsf] cfjZostf 36fp+b5 / hndfu{ tyf oftfoft / cfjfudg of]hgf lgdf{0faf6 zx/L, pkzx/L tyf u|fdL0f If]qx? aLr ;Dks{ a9\b5,

-3_ j:t' tyf ;]jf;Dd k|efjsf/L kx"+r k'/\ofO{ To;af6 jftfj/0fdf tyf zx/sf] hLjgof]Uotfdf kg]{ c;/ Go"gLs/0f ug{] tyf l6sfpm, ;dfj]zL / lbuf] cfly{s a[l4df clwstd of]ubfg ug]{ zx/L ;fdfg 9'jfgL of]hgf tyf ;/;fdfg Joj:yfkg cjwf/0ff .

!!%= xfdL, jftfj/0f, cy{tGq, ;fdflhs ;fd~h:otf, hLjg:t/, kx"+r, ;8s ;'/Iff, ;fj{hlgs :jf:Yo tyf hnjfo' kl/jt{gdf kg]{ c;/ nufot laifodf /fli6``o, pk/fli6``o tyf :yfgLo txx?df zx/L tyf gu/ oftfoft k|0ffnLsf] a[xQ/ nfesf] d"Nof+sg ug]{ ;+oGq tyf ;fd"lxs k|f?k tof/ kfg{ sbd rfNg]5f}F .

!!^= xfdL ;fd"lxs cfjfudg ;]jfnfO{ k|a4{g ug]{ gofF k|ljlw ;lxtsf] lbuf], v'nf / kf/bzL{ v/Lb tyf zx/L / dxfgu/Lo If]qx?df oftfoft / cfjfudg ;]jf lgodgsf nflu lbuf] /fli6`o zx/L oftfoft / cfjfudg gLltx?df cfwfl/t plNnlvt k|lqmof tyf ;+/rgfx?sf] lasf;nfO{ ;xof]u ug]{5f}F . xfdL :yfgLo ;/sf/ tyf oftfoft / cfjfudg ;]jf k|bfosx?aLr ;fj{hlgs rf;f] tyf JolStut uf]kgLotfnfO{ ;'/lIft ug]{ / kf/:kl/s bfloTj kl/eflift ug]{ tYof‹ Joj:yfkg ;lxtsf] :ki6, kf/bzL{, tyf pQ/bfoL s/f/Lo ;DaGw lasf; ug{ ;xof]u ug]{5f}F .

xfdL To:tf ;+oGq tyf k|f?kx?sf] lasf; ug{ ;xof]u ug]{5f}+ hxf+ lbuf] zx/L oftfoft tyf cfjfudg gLltcg'?k gof+ k|lalw h;n] cfjfudg ;]jf ;a}n] pkof]u ug{ d2t ug]{ vfnsf / zx/ / dxfgu/Lo If]qx?df lbuf], v'Nnf, kf/blz{ v/Lb / oftfoft / cfjfudg ;]jfsf lalwx? ;dfj]z ul/Psf] x'G5 .

xfdL +:yfgLo ;/sf/ / oftfoft / cfjfudg ;]jf k|bfos aLrsf] hjfkmb]xLtfk"0f{ ;Demf}tfsf] ;xof]u ub{5f}{ h'g ;fj{hlgs rf;f]sf] ;+/If0f ug]{, gLlh uf]klgotfsf] ;Ddfg ug]{ / cfk;L lhDd]jf/Lsf] ;'lglZrtf k|bfg ug]{ tYof+s Joj:yfkg ;lxtsf] k|i6, / kf/blz{ x'g]5 .

!!&= xfdL lbuf] zx/L tyf dxfgu/Lo oftfoft / cfjfudg of]hgf ;lxt /fli6``o, pk/fli6``o tyf :yfgLo txdf of]hgf tyf gLltut ;+/rgfaf/] kf/:kl/s ;dembf/L adf]lhd oftfoft tyf zx/L / If]qLo of]hgf ;DaGwL sfo{ ug]{ ljefux?aLr ;'wfl/Psf] ;dGjosf] kIfdf /xg]5f}F . xfdL pk/fli6``o tyf :yfgLo ;/sf/x?nfO{ tL of]hgfx? sfof{Gjog ug{ cfjZos 1fg tyf Ifdtf lasf; ug{df ;xof]u ug]{5f}F .

Page 33: gof” zx/L sfo{;rLuploads.habitat3.org/hb3/NUA-Nepali.pdf · 2020. 10. 25. · b]v]sf 5f}+ . tyflk laBdfg ul/aLsf ljljw :j?k, a9\bf] c;dfgtf tyf jftfj/0fLo x|f; laZjKofkL ?kdf lbuf]

gofF zx/

L sfo

{;"rL

25

!!*= xfdL /fli6``o, pk/fli6``o tyf :yfgLo ;/sf/x?nfO{ laQLo ;fwgsf] lasf; tyf la:tf/ ug{, ;fd"lxs b|'Q kl/jxg k|0ffnL, PsLs[t oftfoft k|0ffnL, xjfO{ tyf /]n k|0ffnL / ;'/lIft, oy]i6 / kof{Kt k}bndfu{ tyf ;fOsnsf] k"jf{wf/sf] ;fy} oftfoft tyf kf/jxg k|0ffnLdf eL8 tyf k|b"if0f Go"gLs/0f ub}{ bIftf, ;+of]hg, ;'udtf, :j:y tyf hLjg:t/ ;'wf/ ug{] k|ljlwdf cfwfl/t gjLgtf h:tf oftfoft tyf cfjfudg k"jf{wf/ / k|0ffnL ;'wf/df ;Ifd agfpg k|f]T;flxt ub{5f}{F .

!!(= xfdL hnpTkGg k|sf]ksf] cj:yfdf ;'/lIft x'g :jf:ydf ;'wf/ ug{, ;a}sf] nflu ;kmf / pko'Qm lkpg] kfgLsf] ;a}{JofkL tyf ;dfg kx"+r ;'lglZrt ug{, ;fy} dlxnf aflnsf / hf]lvddf /x]sfsf] cfjZostf / ;'/Iffdf ljz]if Wofg lbP/ ;a}sf] nflu kof{Kt / ;dfg ;/;kmfO tyf :jf:Yosf] kx"+r / v'nf lb;fsf] cGTo / kfgL, ;/;kmfO tyf :jf:Yo, 9n, kmf]xf]/d}nf Joj:yfkg, zx/L 9n lgsf;, jfo' k|b"if0f Go"gLs/0f / 9nlgsf; Joj:yfkgsf nflu ;+/If0f, kx"+r ;lxtsf] tyf lbuf] k"jf{wf/ tyf ;]jf k|bfos k|0ffnLdf kof{Kt nufgLnfO{ k|a4{g ug]{5f}F . xfdL o; k"jf{wf/nfO{ hnjfo' pTyfgzLn x'g] tyf PsLs[t zx/L tyf If]qut lasf; of]hgf tyf cfjf; / cfjfudg of]hgfsf] c+z aGg] / cGo ljifosf cltl/Qm o;nfO{ ;xeflutfd"ns ?kdf gjLg cflj:sf/, ;|f]t s'zn, ;'ne, cj:yf ;'xfp+bf] kfl/l:ylts tyf ;f+:s[lts ;+j]bgzLntf ;lxtsf] / lbuf] ;dfwfgnfO{ Wofgdf /fv]/ sfof{Gjog ul/g] sfo{ ;'lglZrt xf];\ eGg] rfxG5f}F .

!@)= qmlds ?kdf kfgL / ;/;kmfO{df ePsf c;dfgtfsf] cGTo tyf laZjJofkL / ;dtfd"ns ?kdf ;a}sf] nflu ;kmf / cfjZos lkpg]kfgL / ;/;kmfO tyf :jf:Yo;]jf k|bfg ug{sf] nflu Ifdtf lasf;, zx/L k"jf{wf/ ;]jfsf] lbuf] dd{t ;lxt lbuf] kfgL Joj:yfkg k|0ffnL sfof{Gjog ug]{ Ifdtf ;lxt ;fj{hlgs kfgL / ;/;kmfOsf] k|of]unfO{ ;fwg;DkGg agfpg xfdL lqmofzLn /xg] 5f}+ .

!@!= pmhf{†s'zn / lbuf] gjLs/0fLo pmhf{sf] k|j4{g / pk/fli6``o / :yfgLo k|of;x?nfO{ ;fj{hlgs ejg, ;+/rgf / ;'ljwfx?df pkof]u ug'{sf] ;fy} :yfgLo ;+/rgf / ;+lxtf nfu" x'g] :yfgdf pk/fli6``o / :yfgLo ;/sf/sf] k|ToIf lgoGq0faf6 kmfObf lnFb} cfaf;Lo, Jofj;flos / cf}Bf]lus ejg, pBf]u, oftfoft, kmf]xf]/d}nf / 9nlgsf; h:tf If]qsf] k|ToIf pkef]Qmfsf] u|x0fzlQmdf a[l4 u/L lskmfotL, e/kbf]{ / cfw'lgs pmhf{ ;]jfsf] laZjJofkL ;'udtfnfO{ xfdL ;'lglZrt ug]{5f}F . lgdf{0f ;+lxtf / dfkb08x?, gjLs/0fLo If]qut nIo, pmhf{–k|efjsf/L lrGxsf] k|of]u, laBdfg ejgsf] k|anLs/0f tyf cGo pko'Qm pkfodWo] pmhf{df ;fj{hlgs v/Lb gLltsf] cg'df]bgsf xfdL nflu k|]l/t ub{{5f}F . gjLs/0fLo pmhf{ / pmhf{ s'zntf aLr ;xsfo{ a[l4 ug{ :df6{†lu|8, lhNnf :t/Lo pmhf{ k|0ffnL tyf ;fd'bflos pmhf{ of]hgfnfO{ xfdL k|fyldstf lbg]5f}F .

!@@= xfdL lbuf] kmf]xf]/ Joj:yfkg k|0ffnLdf laZjJofkL kx"+r k|j4{g ug{sf nflu kmf]xf]/ la;h{gsf] ljs]lGb|t lg0f{o k|lqmofdf ;xof]u ug]{5f}{F . kmf]xf]/ pTkfbs / lgdf{tfx?nfO{ zx/L kmf]xf]/ Joj:yfkg k|0ffnLsf] nflu cfly{s k|aGw ldnfpg], kmf]xf]/sf] If]qaf6 x'g] xfgL / ;fdflhs†cfly{s c;/ sd ug]{ tyf s'zn pTkfbg ljlwdfk{mt\ k'gr{qmsf] b/ a9fpg] vfnsf] la:t[t pTkfbs†bfloTjsf] pkfo k|j4{g ug{ xfdL ;xof]u ug]{5f}F .

!@#= ef]sd/L / s'kf]if0fsf] cGTo ug{ zx/L / If]qut of]hgfx?df vfB ;'/Iff / zx/sf afl;Gbf laz]iftM zx/L u/Lasf] kf]if0fsf] cfjZostfnfO{ PsLs[t ug{] sfo{nfO{ xfdL k|j4{g ug]{5f}F . v]/ kmflng] vfBfGg sd ug{ / vfB ljgfz /f]Sg tyf vfBfGgsf] k'gk|{of]u ug{ vfB pTkfbg, e08f/0f, 9'jfgL / pkef]Qmfsf nflu pko'Qm / wfGg;Sg] ?kdf ahf/ ;'ljwf k'/\ofpg xfdL zx/L, pkzx/L / u|fdL0f If]qdf lbuf] vfB ;'/Iff / s[lif gLltx?sf] ;+of]hgnfO{ k|j4{g ug]{5f}F . clwstd s'zntf a9fpg / v]/hfg] vfB 36fpg vfB gLltsf] pmhf{, vfg]kfgL, :jf:Yo, oftfoft / kmf]xf]/d}nfsf gLltx?;Fu ;+of]hg, laplahgsf] h}las lalawtf arfpg, xflgsf/s /;fogsf] k|of]u 36fpg / zx/L If]qdf cGo gLltx? sfof{Gjogdf xfdL hf]8 lbg'sf] ;fy} ;dGjonfO{ a9fjf lbg]5f}F .

Page 34: gof” zx/L sfo{;rLuploads.habitat3.org/hb3/NUA-Nepali.pdf · 2020. 10. 25. · b]v]sf 5f}+ . tyflk laBdfg ul/aLsf ljljw :j?k, a9\bf] c;dfgtf tyf jftfj/0fLo x|f; laZjKofkL ?kdf lbuf]

26

oftfo

ftsf ;fw

gx?s

f] laljwt

fM sf7df8

f}+df zx/

Joj

:yfkgs

f] k|d

'v r

'gf}tL ag

]sf] 5

© S

hutte

rsto

ck

Page 35: gof” zx/L sfo{;rLuploads.habitat3.org/hb3/NUA-Nepali.pdf · 2020. 10. 25. · b]v]sf 5f}+ . tyflk laBdfg ul/aLsf ljljw :j?k, a9\bf] c;dfgtf tyf jftfj/0fLo x|f; laZjKofkL ?kdf lbuf]

gofF zx/

L sfo

{;"rL

27

!@$= ljljw k|sf/sf d"t{ / cd"t{ ;f+:s[lts ;Dkbf / ef}uf]lns :j?k-Nof08:s]k_sf] ;+/If0fsf nflu u'?of]hgf, e"†pkof]u lgb]{lzsf, ejg ;+lxtf, t6Lo Joj:yfkg gLlt / /0fgLlts lasf; gLltx? ;lxtsf of]hgf ;+oGq c+lusf/ u/]/ xfdL ;+:s[ltnfO{ zx/L of]hgf / /0fgLltx?sf] k|fylds c+usf] ?kdf ;dfj]z ug]{5f}F / zx/L lasf;sf] ;Defljt b'ik|efjaf6 ;+/If0f ug]{5f}F .

!@%= lbuf] zx/L lasf;sf nflu xfdL ;f+:s[lts ;Dkbfaf6 nfe p7fpg ;xof]u ug]{5f}F / ;xeflutf Pj+ pQ/bfloTj a9fpgdf o;sf] e"ldsfnfO{ klxrfg ub{5f}F . xfdL ;Dkbfx?sf] ;Ddflgt tl/sfn] dd{t / cg'lzngAf/f dxTj a9fP/ af:t'snf :df/sx?sf] / ;Dkbf:ynx?sf] gljg / lbuf] pkof]unfO{ a9fjf lbG5f}+ . xfdL d"t{ / cd"t{ ;Dkbfx?sf] k|jw{g / 1fgsf] k|;f/ ug{ k/Dk/fut JofVof / efiff / cleJolQmnfO{ ;+/If0f ub}{ pko'Qmtf cg';f/ gofF k|ljlw / dfWodsf] k|of]u ;d]tdf cflbaf;L / :yfgLo ;d'bfox?nfO{ ;+nUg u/fp+b5f}+ .

sfof{Gjogsf] dfWodx?!@^= xfdL gofF zx/L sfo{;"rLsf] sfof{Gjogsf nflu ;xh aftfj/0f / a[xb sfof{Gjogsf] dfWodx?, la1fg,

k|lalw / cfljisf/ / kf/:kl/s ?kdf l:js[t ;t{x?sf] clwgi7 kl/is[t 1fgsf] k|;f/ ;lxtsf ;fy} Ifdtf clea[4L / cfly{s ;|f]tx?sf] kl/rfng, lasl;t / lasf;f]Gd"v d'n'sx?sf] k|lta4tf / ;a} laZjJofkL, If]qLo, /fli6``o, pk/fli6``o / :yfgLo txdf pknJw k/Dk/fut / gljg ;|f]tx?nfO{ pkof]u ub}{ ;a} txsf ;/sf/x?, gLlh If]q, gful/s ;dfh, ;+o'Qm /fi6`` ;+3 k|0ffnL / cGo kfqx? hf] ;dfgtf, e]befj/lxt, pQ/bfoL, dfgj clwsf/sf] ;Ddfg ug]{ / PSoa4tf hfx]/ ug]{ d"ntM hf] cToGt u/La / ;+a]bglzn 5g\ ;+u laslzt cGt//fli6``o ;xof]u / ;fem]bf/Lx?sf] klxrfg ub{5f}+ .

!@&= xfdL ;g\ @)#)sf] lbuf] lasf; tyf cl8; cafaf sfo{;"rLsf] sfof{Gjogk|lt cfk\mgf] b[9tfsf] k'gk'{li6 ub{5f}F .

!@*= xfdL o'Pg†Xofla6\of6, cGo ;+o'Qm /fi6`` ;+3Lo sfo{qmdx? tyf lgsfox? / cGo ;DalGwt ;/f]sf/jfnfx?nfO{ kIf /fi6``x?, :yfgLo clwsf/Lx?, k|d'v ;d"xx? / cGo ;DalGwt ;/f]sf/jfnfx?;Fu lgs6 ;xsfo{ tyf lj1x?sf] kl/rfngaf6 gofF zx/L sfo{;"rL tyf lbuf] lasf;sf nIox?sf] zx/L ljifosf] sfof{Gjogsf nflu k|fdfl0fs tyf k|of]ufTds lgb]{lzsf th'{df ug{ k|]l/t ub{5f}F . xfdL Xofla6f6 # ;Dd]ngsf] w/f]x/df pleP/ pQm ;Dd]ngsf If]qLo tyf ljifout a}7s nufot o;sf] tof/L qmddf ;xeflutfd"ns k|lqmofaf6 l;s]sf kf7x?sf] cf8df v8f /xg]5f}+ . o; ;Gbe{df xfdL cGo laifox?sf] ;fy;fy} b jN8{ ca{g SofDk]g, b hg/n P;]DJnL ckm kf6{g;{ km/ Xofla6\of6 # / Unf]an Nof08 6"n g]6js{ sf] dxTjk"0f{ b]gnfO{ l6kf]6 ub{5f}+ .

!@(= xfdL o'Pg†Xofla6\of6nfO{ lbuf] zx/L lasf;sf] k|f?k0f, of]hgf / Joj:yfdf /fli6``o, pk/fli6``o / :yfgLo ;/sf/sf] 1fg tyf Ifdtf lasf; / ;fwg k|bfg ug]{ sfo{nfO{ lg/Gt/tf lbg cfu|x ub{5f}F .

!#)= laBdfg zx/L gLlt / /0fgLltaf6 lgb]{lzt eO{ lbuf] zx/L lasf;df, k|f;f+lus eP;Dd, ;a} txdf ;xof]uL aftfj/0f ePsf] cj:yfdf PsLs[t cfly{s k|f?kaf6 nfe lng ;lsG5 eGg] xfdL dfGotf /fVb5f}F . sfof{Gjogsf ;a} cfly{s dfWodx?df pknJw eP;Dd ;fd~h:o, gLltut ;+/rgf / cfly{s ljs]Gb|Ls/0f k|lqmof tyf ;a} txdf plrt Ifdtfsf] lasf; ;'lglZrt ug'{sf] dxTjnfO{ xfdL :jLsf/ ub{5f}{F . xfdL,+ pknJw eP;Dd, ;a} cfly{s sfof{Gjogsf dfWodx? ;';+ut tl/sfn] gLltut k|f?k / laQLo las]lGb|s/0f k|lqmofdf pEofOg' / o;sf] sfof{Gjogsf] nflu ;a} txx?df kof{Kt Ifdtf lasf; ug'{dxTjk"0f{ x'G5 eGg] l:jsfb{5f}+ .

!#!= k|To]s b]zsf] k|fylds lhDd]jf/L p;sf] cfkm\g} cfly{s / ;fdflhs lasf; x'G5 eGg] dgg\ ub}{ lbuf] zx/L lasf; k|fKtLsf] nflu, lbOPsf] cj:yf k|lt ;Da]bglzn aGb}, laz]if cf}hf/ / ;+oGqx?sf] pkof]u u/]/ xfdL zx/Ls/0fdf nufgL ug{ / ;a} txsf ;/sf/x?df laQLo Joj:yfkg Ifdtf clea[4L ug{ ;xof]u ug]{5f}+ .

Page 36: gof” zx/L sfo{;rLuploads.habitat3.org/hb3/NUA-Nepali.pdf · 2020. 10. 25. · b]v]sf 5f}+ . tyflk laBdfg ul/aLsf ljljw :j?k, a9\bf] c;dfgtf tyf jftfj/0fLo x|f; laZjKofkL ?kdf lbuf]

gofF zx/

L sfo

{;"rL

28

!#@= zx/L lasf;sf] nflu cfly{s cj:yf ;'wf/ ug{ / cltl/Qm ;|f]tx?df kx"+r v'Nnf ug{ zx/Ls/0fsf] kmfObfx? a6'n]/ k|fKt x'g] cfGtl/s ;|f]t / /fh:j kl/rfng u/]/ ;fy;fy} ;fj{hlgs / gLlh nufgLx?nfO{ clwstd k|efjsf/L agfP/ / o:tf] ;|f]tsf] pTk|]/s k|efj ;[hgf u/]/ ;a} b]zx?sf] nflu /fli6``o :jfldTjsf] l;4fGtn] clek|]l/t u/] cg';f/ ;fj{hlgs gLltx?, kl/rfng / gof+ zx/L sfo{;"rLsf] sfof{Gjog ;lxt lbuf] zx/L lasf; ug]{ xfd|f] ;femf k|of;x?nfO{ s]Gb| efudf /fv]/ xfdL cfGtl/s ;|f]tx?sf] k|efjsf/L pkof]u ug]{5f}+ .

!##= gLlh Joj;fosf ultljlwx?, nufgL / gljg k|of]ux?, pTkfbsTj, ;dfj]zL a[4L, / /f]huf/L lgdf{0fsf k|d"v kl/rfnsx? ePsf] s'/f dgg\ ub}{ / oL gLlh nufgL, laz]iftM :yL/ cGt/{fli6``o laQLo k|0ffnLsf] ;fydf a}b]lzs l;wf nufgL lasf; k|of;x?sf] cTofjZos tTj ePsf] x'gfn] xfdL Joj;foLx?nfO{ cfXjfg ub{5f}+ ls pgLx?n] zx/x?sf] lbuf] lasf;sf r'gf}tLx?sf] ;dfwfgsf] nflu cfkm\gf ;[hgfTdstf / gljg cflj:sf/x? k|of]u u?g\ .

!#$= xfdL pko'Qm gLlt / Ifdtf sfod ug{df pk/fli6``o / :yfgLo ;/sf/x?nfO{ cfkm\gf] ;Defljt /fh:jsf] cfwf/ / ;xof]u ug]{5f}F, pbfx/0fsf] nflu ax"p2]lZoo gfkL gSzf, :yfgLo s/x?, z'Nsx? / ;]jf z'Nsx?, /fli6``o gLltx?sf] clwgi7 /x]/ dlxnf / aflnsf, s]6fs]6L / o"jf, a[4, ckf+utf ePsf JolQmx?, cflbaf;Lx? / :yfgLo ;d'bfox?, / u/La 3/w'/Lx? c;dfg'kflts tj/df k|efljt ePsf 5}gg\ eGg] k|Tofe"t ug]{ gLltx? k|lt ;dy{g hgfpg]5f}+ .

!#%= xfdL /fli6``o ;/sf/af6 pk/fli6``o / :yfgLo ;/sf/x?df 7f]; / kf/bzL{ k|0ffnLAf/f oL ;/sf/x?sf] cfjZostf, k|fyldstf, sfd st{Jox?, clVtof/L, / sfo{;Dkfbgdf cfwfl/t k|f]T;fxg, df cfwfl/t eP/ laQLo lalgof]hg ug]{ k|0ffnLsf] k|aw{g ub{5f}+ / o;n] pgLx?nfO{ kof{Kt, ;dodf g} / cf+sng ug{ ;lsg] ;|f]tx? pknJw ;'lglZrt ub{5 / pgLx?sf] /fh:j p7fpg] / vr{ ug]{ Ifdtf lasf; ug{df d2t ub{5 .

!#^= pk/fli6``o If]qx?df, zx/L s]Gb|x? aLr Pj+ zx/L / u|fdL0f If]qaLr c;fdgtf sd ug{ tyf PsLs[t / ;Gt'lnt If]qut lasf; k|j4{g ug{ xfdL cfly{s ;|f]tx? afF8kmf+8df 7f8f] -tnb]lv dfly_ / t];f]{ -cfkm\g} txx? aLr_ k|0ffnLsf] lasf;df ;xof]u ug]{5f}F . o; ;Gbe{df vr{ / ;|f]t afF8kmfF8sf] ;"rgfdf kf/blz{tf ;'wf/nfO{ xfdL ;dfgtf / If]qut PsLs/0fsf] k|utL d"Nof+sg ug]{ ;fwgsf] ?kdf pkof]u ug{ dxTjsf ;fy hf]8 lbG5f}++ .

!#&= xfdL zx/L lasf;sf k|lqmofx?sf] sf/0f, k"jf{wf/ cfof]hgfx? / ;fj{hlgs nufgLsf] sf/0f ePsf] hUuf / ;DkQLsf] d"Nodf a[4LnfO{ u|x0f ug{] / cfk;df af+8\g] h:tf pQd cEof;sf] k|aw{g ub{5f}+ . o:tf kmfObf s]jn gLlh If]qn] dfq pkof]u ug]{ jf 3/hUufsf] ;6\6]afhLsf] cj:yf ;[hgf x'g glbg cfjZostf cg';f/ nfedf cfwfl/t laQLo gLltx?nfO{ c+ufNg ;lsG5 . xfdL laQLo k|0ffnL / zx/L of]hgfsf] ;fy;fy} hUuf ahf/ ljlgod h:tf zx/L Joj:yfkgsf cf}hf/x? ;+usf] ;DaGwnfO{ cem dha't kfg]{5f}+ . xfdL e"dLdf cfwfl/t laQaf6 lbuf] gx'g] e" pkof]u / pkef]u x'g glbg ;r]t /xg] 5f}+ .

!#*= xfdL pk/fli6``o / :yfgLo ;/sf/x?sf] kf/bzL{ / vr{ lgoGq0fsf pkfox? ;lxtsf k|of;x?nfO{ ;xof]u k'/\ofp+b5f}+ h;df :YffgLo nufgL / kl/of]hgfx?df cfjZostf / To;sf] k|ltkmn d"Nof+sg ug]{ Joj:yf, sfg'gL lgoGq0f / ;fj{hgls ;xeflutfdf cfwfl/t eP/ / ;Dej eP;Dd v'Nnf / lg:kIf af]nsaf]n k|s[ofAf/f v/Lb k|fjwfg / laZj;gLo ah]6 kl/rfngsf] ;fy;fy} /fli6``o gLlt;+u d]nvfg] tl/sfn] OdfGbf/Ltf, hjfkmb]xLtf, k|efjsf/L Joj:yfkg, / ;fj{hlgs ;DkQL / e"dLdf kx"+r ePsf e|i6frf/ la/f]wL k|fjwfgx?nfO{ c+lusf/ ul/Psf] xf];\ .

Page 37: gof” zx/L sfo{;rLuploads.habitat3.org/hb3/NUA-Nepali.pdf · 2020. 10. 25. · b]v]sf 5f}+ . tyflk laBdfg ul/aLsf ljljw :j?k, a9\bf] c;dfgtf tyf jftfj/0fLo x|f; laZjKofkL ?kdf lbuf]

gofF zx/

L sfo

{;"rL

29

!#(= xfdL :yfgLo C0fof]Uotf nufot oyf]lrt gu/Lo la:tfl/t lbuf] C0f ahf/sf] dfWodaf6 lbuf] C0f Joj:yfkgdf cfwfl/t tyf kof{Kt /fh:j / IfdtfAf/f ;dly{t lbuf] /fli6``o / gu/Lo shf{sf] nflu ;'b[9 sfg"gL / lgodgsf/L ;+/rgf lgdf{0fdf ;xof]u ug]{5f}F . xfdL If]qLo, /fli6``o, pk/fli6``o / :yfgLo lasf; sf]if jf lasf; a+}s nufot ;fj{hlgs / lghL, /fli6``o jf cGt/f{li6``o cfly{s Joj:yf pTk|]l/t ug]{ ;femf laQ Joj:yf h:tf zx/L laQsf nflu plrt laQLo dWojtL{ ;+:yfx? u7g ug{df Wofg lbg]5f}F . d'b|f hf]lvd Jojl:yt ub}{ k'FhLsf] /sd 36fpg / lghL If]q / 3/w'/LnfO{ lbuf] zx/L lasf; / pTyfgzLn lgdf{0f k|of;df / hf]lvd ?kfGt/0f Joj:yfsf] ;'udtfdf ;xefuL x'g k|f]T;flxt ug{sf nflu xfdL ax'kIfLo nufgLsf] ;'lglZrttf ;+oGq h:tf hf]lvd Go"gLs/0fsf] Joj:yf k|j4{g ug{] sfo{ ug]{5f}F .

!$)= xfdL pko'Qm / lskmfotL cfjf;sf] nflu cfly{s pkfo lasf; ug{ tyf ;a} lsl;dsf lskmfotL / qmlds cfjf; nufot ;a} k|sf/sf] cfjf;df nufgL ug{ ax'kIfLo laQLo ;+:yf, If]qLo lasf; a}s, lasf; laQLo ;+:yf, ;xof]uL ;+:yf, lghL If]qsf C0fbftf / nufgLstf{, ;xsf/L, C0fbftf / n3'laQLo a}+sx?sf] nufgLnfO{ k|]l/t ug{ ;xof]u ug]{5f}F .

!$!= xfdL ;a} kIfx?aLr ;dGjo, x:tIf]k tyf pQ/bfloTj ;'lglZrt ub}{ /fli6``o:t/df zx/L / If]qut oftfoft k"jf{wf/ / hg;xof]ub]lv cGo ;fj{hlgs lgsfo / lghL If]qaf6 of]ubfg;Ddsf ljljw cfly{s ;|f]tdf cfwfl/t ;]jf sf]if agfpg Wofg k'/\ofpg]5f}F .

!$@= xfdL cGt/{fli6``o ax'kIfLo laQLo ;+:yfx?, If]qLo lasf; a}sx, lasf; laQLo ;+:yfx? / ;xof]uL lgsfox?nfO{ laz]iftM lasf;f]Gd'v b]zx?df gofF zx/L sfo{;"rLsf] sfof{Gjog ug]{ sfo{qmd / cfof]hgfx?nfO{ gjLg cfly{s Joj:yfx? dfk{mt\ ;d]t cfly{s ;xof]u ug{ cfXjfg ub{5f}F .

!$#= xfdL :jLs[t k|lqmofsf] cwLgdf /xFb} pk/fli6``o / :yfgLo ;/sf/x?sf nflu hnjfo' kl/jt{g cg's"ng / Go"gLs/0f of]hgf, gLlt, sfo{qmd / sfo{sf nflu ;|f]t ;'/lIft ug{ cGo ljifosf cltl/Qm xl/t hnjfo' sf]if, laZj jftfj/0f ;'ljwf, cg's"ng sf]if / hnjfo' nufgL sf]if nufotsf ljljw ax'kIfLo sf]ifk|ltsf] ;'udtfnfO{ ;xof]u ug]{5f}{F . xfdL ;a} ;/sf/L txx?df laQLo / C0fsf] lbuf]kgf ;'lglZrt u/fpg /fli6``o ;+/rgf cg's"n pTk|]/s laQLo ;fwgx?sf] vf]hL ug{sf nflu hnjfo' laQLo ;+/rgfsf pkfox?sf] lasf; ug{ / ;d'lrt Joj:yf ldnfpg pk/fli6``o / :yfgLo laQLo ;+:yfx?;Fu oyf]lrt ;xsfo{ ug]{5f}F .

!$$= xfdL aLdf / k'gaL{df ;+:yfx? Pj+ zx/L / dxfgu/Lo k"jf{wf/, ejg / cGo zx/L ;DklQ;+u ;DalGwt kIfx?;Fu tyf cfjf; / cfly{s cfjZostf ;+/lIft ug{sf nflu :yfgLoaf;L;Fu ;xsfo{ u/]/ zx/ / a:tLdf hnjfo' / k|sf]k hf]lvdsf ;DefJo pkfox?sf] vf]hL / lasf; ug]{5f}F .

!$%= xfdL lbuf] zx/L / If]qut lasf;sf nflu pknJw ;a} ;fj{hlgs tyf lghL ;|f]tx?af6 yk ;|f]t kl/rfngnfO{ clek|]l/t ug{ cGt//fli6``o ;fj{hlgs laQ Joj:yfsf] cltl/Qm cGo nufot cflwsfl/s lasf; ;xfotfsf] k|of]unfO{ ;xof]u ug]{5f}F . laz]iftM ;Lldt cfGtl/s ;|f]t;fwg ;lxtsf clt ul/a / clthf]lvdk"0f{ b]zx?sf] ;fj{hlgs ;|f]t;fwg cfGtl/s ?kdf kl/rfng ug]{ k|of;nfO{ k"/f ug{df cGt//fli6``o ;fj{hlgs laQJoj:yfn] dxTjk"0f{ e"ldsf v]Nb5 eGg] tYonfO{ dgg\ ub}{ o;df ;DefJo nufgLstf{x?sf] hf]lvd Go"gLs/0fnfO{ ;dfj]z ug{ ;lsG5 .

!$^= xfdL lbuf] zx/L lasf;df of]ubfg ug{, Ifdtf clea[l4 ug{ tyf ;a} txx?df / ;a} ;DalGwt kIfx?af6 zx/L ;dfwfg / kf/:kl/s lzsfO{ ug{sf nflu pQ/–blIf0f, blIf0f†blIf0f / lqsf]0ffTds If]qLo / cGt//fli6``o ;xsfo{ nufot pk/fli6``o, las]lGb|s[t / gu/†gu/ aLr oyf]lrt ;xsfo{sf] cj;/x?nfO{ a[4L ug]{5f}F .

Page 38: gof” zx/L sfo{;rLuploads.habitat3.org/hb3/NUA-Nepali.pdf · 2020. 10. 25. · b]v]sf 5f}+ . tyflk laBdfg ul/aLsf ljljw :j?k, a9\bf] c;dfgtf tyf jftfj/0fLo x|f; laZjKofkL ?kdf lbuf]

gofF zx/

L sfo

{;"rL

30

!$&= xfdL Ifdtf lasf;nfO{ zf;gsf] ;a} txdf ax';/f]sf/jfnf / ;+:yfx?sf] Ifdtf ;Daf]wg ug]{ tyf lbuf] zx/L lasf;sf] ;fj{hlgs gLlt agfpg, sfof{Gjog ug{, a[4L ug{, Joj:yfkg ug{, lg/LIf0f ug{ / d"Nof+sg ug{ ;Sg] JolQmut, ;fdflhs / ;+:yfut Ifdtf ;+of]hg ug]{ ax'cfoflds k4ltsf ?kdf k|j4{g ug]{5f}F .

!$*= xfdL /fli6``o, pk/fli6``o / :yfgLo ;/sf/x?sf] nufot cfjZostf cg';f/ :yfgLo ;/sf/L ;+u7gx?sf] dlxnf, afnaflnsf / o'jf, j[4 / ckf+utf ePsf JolQmx?, cflbaf;L / :yfgLo ;d'bfo Pj+ hf]lvdk"0f{ cj:yfdf ePsfx? tyf gful/s ;dfh, k|fl1s If]q / cg';Gwfg s]Gb|x?;Fu ;f+u7lgs / ;+:yfut zf;g k|lqmofnfO{ d"t{tf k|bfg ug]{ Pj+ pgLx?nfO{ zx/L / If]qut lasf;sf af/]df lg0f{o k|lqmofdf k|efjsf/L ?kn] ;xefuL u/fpg] Ifdtf clea[l4nfO{ k|j4{g ug]{5f}F .

!$(= xfdL :yfgLo ;/sf/L ;+:yfx?sf] Ifdtf lasf; sfo{qmd ug{ zx/L gLlt / lasf; k|fyldstfsf] /fli6``o k/fdz{df ;xeflutfnfO{ tyf pgLx?sf] pk/fli6``o / :yfgLo ;/sf/x? Pj+ gful/s ;dfh, lghL If]q, Joj;foL, k|fl1s If]q / cg';Gwfg s]Gb|x? tyf jt{dfg ;~hfnx?;Fusf] ;xsfo{nfO{ klxrfg ub}{ / oyf]lrt ?kdf ;'b[9 ub}{ pgLx?nfO{ Ifdtf lasf;sf] k|j4{s / k|bfossf ?kdf ;xof]u ug]{5f}F . of] sfo{ ;dsIfL aLrsf] lzsfO{, k]zfsdL{x?sf] ;~hfn / la1fg / gLlt cGt;{DaGw, laifout ;fe]mbf/L nufot laZjJofkL, If]qLo, /fli6``o, pk/fli6``o / :yfgLo :t/df cGt/–gu/ kf/:kl/s ;xof]u laifo;+u ;DalGwt ;fem]bf/L / ;xof]uL ultlalw, h:tf ;xsfo{sf dfWodaf6 x'g'kb{5 .

!%)= xfdL cl8; cafaf sfo{;"rL cGtu{t ul7t / lbuf] lasf; sfo{;"rL @)#) cGtu{t ;'? ul/Psf] k|ljlw ;xhLs/0f Joj:yfsf] k|lqmof;Fu k"0f{ ;fd~h:otf, ;dGjo / ;xsfo{df lbuf] zx/L lasf;sf] nfe p7fpgsf nflu yk ;xsfo{ ug{ tyf la1fg, k|ljlw / gjLg vf]haf6 cflh{t 1fg lalgdosf] cfjZostfdf hf]8 lbG5f}F .

!%!= xfdL glthf pGd'v k4lt k|j4{g ug{sf nflu / dWod b]lv bL3{sflns lbuf] k|zf;lgs / k|fljlws Ifdtf a[l4 ug{ ;a} txdf ;f+u7lgs ;dGjo nufot jftfj/0fLo ;+j]bgzLntf / e|i6frf/ /f]syfdsf pkfodf cfwfl/t /x]/ kf/bzL{ / lgikIf lgu/fgL nufot, n]vf, v/Lb, k|ltj]bg, n]vfk/LIf0f / cg'udg k|lqmofdf pk/fli6``o / :yfgLo ;/sf/nfO{ cfly{s of]hgf / Joj:yfkgdf ;xof]u ug'{sf] cltl/Qm pd]/ / n}+lusd}qL ah]6k|lt laz]if ;fjwfgL Pj+ n]vf k|lqmof / clen]vsf] ;'wf/ / ;f+VoLs/0faf6 kl/0ffdd'vL / dWodb]lv bL3{sfnLg k|zf;lgs / k|fljlws Ifdtf clea[l4 ug'{df pk/fli6``o / /fli6``o sfo{;Dkfbg / kfngfsf] ;dLIffnfO{ k|a4{g ug]{5f}F .

!%@= xfdL gLlt lgdf{tfx? / :yfgLo clwsf/Lx?sf] nflu sfg"g;+ut ?kdf e"lddf cfwfl/t /fh:j / cfly{s ;fwgsf] k|of]usf] ;fy;fy} 3/hUuf ahf/ ;+rfng af/]df d"No lgwf{/0f, pknJw kl/df0f, hUufsf] qmlds d"Noa[4Ldf s]lGb|t eP/ o;sf sfg'gL / cfly{s cfwf/ af/]df Ifdtf clea[4L sfo{sf] k|aw{g ug]{5f}+ .

!%#= xfdL zx/L lasf; k|lqmofdf ax';/f]sf/jfnfx? aLr ;fe]mbf/Lsf nflu :jR5 / kf/bzL{ gLlt nfu" ug{, cfly{s / k|zf;lgs ;+/rgf / k|lqmofx? tyf of]hgf lgb]{lzsf of]hgf lgb]{lzsf th'{df ug{sf nflu ax';/f]sf/jfnf ;fe]mbf/Lsf] k|of]unfO{ Jojl:yt-k4QL;+ut?kdf_ tl/sfn] k|j4{g ug]{5f}F .

!%$= xfdL pTs[i6 cEof;x? / gjLg pkfox?df hf]8 lbFb} gofF zx/L sfo{;"rLsf] sfof{Gjog ;'? ug]{ / lg/Gt/tf lbg] of]hgf nufot pk/fli6``o lgsfox?, :yfgLo ;/sf/x? / cGo ;DalGwt ;/f]sf/jfnfx? aLr ;xsfo{ ug]{ ;~hfnx? k|j4{g ug]{ :j]lR5s ;xsfo{ / u7aGwg k|of;x?n] ug]{] dxTjk"0f{ of]ubfgsf] sb/ ub{5f}F .

!%%= xfdL dlxnf, afnaflnsf / o'jf, j[4 / ckf+utf ePsf JolQmx?, cflbaf;L / :yfgLo ;d'bfosf ;fy} hf]lvdk"0f{ cj:yfdf /x]sf JolQmx?nfO{ zx/L tyf If]qut lasf; ;DaGwL lg0f{o k|lqmofx?df k|efjsf/L ;xeflutf ;'lglZrt ug{sf nflu zf;sLo k|lqmofnfO{ plrt :j?k lbg, aftf{df ;+nUg u/fpg / dfgj clwsf/ / e]befjsf] la?4df k|j4{g / ;+/If0f ug{sf nflu zLk / Ifdtf ;'b[9 / ;an ug{] cleofgnfO{ k|j4{g ug]{5f}F .

Page 39: gof” zx/L sfo{;rLuploads.habitat3.org/hb3/NUA-Nepali.pdf · 2020. 10. 25. · b]v]sf 5f}+ . tyflk laBdfg ul/aLsf ljljw :j?k, a9\bf] c;dfgtf tyf jftfj/0fLo x|f; laZjKofkL ?kdf lbuf]

gofF zx/

L sfo

{;"rL

31

!%^= xfdL dlxnf, afnaflnsf / o'jf, ckf+utf ePsf JolQmx?, j[4 / hf]lvdk"0f{ cj:yfdf ePsf JolQmx? ;lxt ;a}sf nflu ;"rgf / ;~rf/ k|ljlwdf kx"+r k'/\ofpgsf] nflu, pgLx?df gful/s pQ/bfloTjsf] lasf; / cEof; u/fpg, ;xeflutf lj:tf/ ug{ Pj+ pQ/bfoL zf;g k|a4{g ug{ tyf k|efjsfl/tf a9fpgsf nflu k|fljlws gjLgtf / Ifdtf lasf; sfo{qmdsf] k|of]u ub}{ /fli6``o ;"rgf / ;~rf/ k|ljlw gLlt tyf O†zf;g /0fgLlt nufot gful/s†s]lGb|t ;f+lVos -l8lh6n_ zf;sLo ;fwgx?sf] lasf;nfO{ k|j4{g ug]{5f}F . bL3{sfnLg PsLs[t zx/L / If]qut of]hgf / k|f?k0f, e"ld k|zf;g / Joj:yfkg, tyf zx/L / gu/Lo ;]jfx?df ;'udtf a[l4 ug{sf nflu ;f+lVos -l8lh6n_ d~r / ;fwgx? nufot e"†:yflgs ;"rgf k|0ffnLsf] k|of]unfO{ k|]l/t ul/g]5 .

!%&= xfdL lj1fg, cg';Gwfg / cGj]if0f nufot zx/L / If]qut of]hgf / gLlt lgdf{0f Pj+ ;+:yfut Joj:yfdf ;fdflhs, k|fljlws, ;f+lVos -l8lh6n_ / k|s[ltdf cfwfl/t gjLgtfd"ns, ;'b[9 lj1fg / gLltsf] cGt;{Da4tfnfO{ tyf gLlt lgdf{0f Pj+ ;"rgf, 1fg / lj1tf ljlgdo ug]{ nufot cfo;d'x, n}+lus, pd]/, ju{, hftLotf, cfk|jf;g cj:yf, ckf+utf, ef}uf]lns cjl:ylt / cGo laz]iftfx?df juL{s[t /fli6``o, pk/fli6``o / :yfgLo kl/j]z;+u ;fGble{s e"uf]ndf cfwfl/t, ;d'bfoAf/f ;+rflnt, pRr u'0f:t/Lo, ;fdlos / e/kbf]{ ;"rgf ;+sng, laZn]if0f, dfkg / lat/0f ug]{ ;+:yfut Joj:yfnfO{ ;xof]u ug]{5f}F .

!%*= lbuf] zx/L lasf; gLlt / /0fgLltsf] sfof{Gjogsf qmddf ePsf] k|ultnfO{ k|efjsf/L ?kdf cg'udg ug{ tyf lg0f{o k|lqmof / pko'Qm ;dLIffaf/]] ;';"lrt ug{ xfdL /fli6``o, pk/fli6``o / :yfgLo txdf ;"rgf / tYof+sut IfdtfnfO{ ;'b[9 ug]{5f}F . gofF zx/L sfo{;"rLsf] sfof{Gjog, cg'udg / ;dLIffsf nflu ;"rgf ;+sng k|lqmof d"n ?kdf cflwsfl/s /fli6``o, pk/fli6``o / :yfgLo / cGo plrt ;"rgf ;|f]tx?df cfwfl/t x'g'sf] ;fy} v'nf, kf/bzL{ / uf]kgLotfsf] clwsf/ / ;a} dfgjclwsf/ ;DaGwL k|lt1f / k|lta4tfsf] klg ;Ddfg ug]{ p2]Zo;Fu ;fd~h:o /fVg] lsl;dsf] x'g'k5{ . o; sfo{df hgtfdf cfwfl/t-hgd'vL_ zx/ / a:tLsf] laZjJofkL kl/efiffdf ePsf] k|ultn] ;xof]u ug{ ;Sb5 .

!%(= xfdL ;"rgf ;+sng, gSzf+sg, laZn]if0f / lat/0fdf tyf tYodf cfwfl/t zf;g k|j4{gdf /fli6``o, pk/fli6``o / :yfgLo ;/sf/x?sf] e"ldsf / lj:tfl/t IfdtfnfO{ ;xof]u ug]{5f}F h'g laZjJofkL ?kdf t'ngfof]Uo / :yfgLo ?kdf pTkflbt tYof+s x'g / oL tYof+sx? hgu0fgf, 3/w'/L ;a}]{If0f, hg;+Vof btf{, ;d'bfodf cfwfl/t cg'udg k|lqmof / cGo ;fGble{s ;|f]taf6 ;+slnt tyf cfo, ln+u, pd]/, ju{, hftLotf, cfk|jf;gsf] cj:yf, ckf+utf, ef}uf]lns cjl:yltdf cnu cnu 5'6\ofOPsf] / h'g /fli6``o, pk/fli6``o / :yfgLo kl/j]zdf ;fGble{s x'G5 .

!^)= xfdL O†zf;g dfk{mt\ k|efjsf/L zx/L of]hgf / Joj:yf, s'zntf / kf/blz{tf, ;"rgf / ;~rf/ k|ljlwn] ;xof]u k'/\ofpg] k4lt / e"†:yflgs ;"rgfsf] Joj:yfkg a9fpgsf nflu /fli6``o, pk/fli6``o / :yfgLo ;/sf/x? / ;DalGwt ;/f]sf/jfnfx? nufot u}/;/sf/L kfq / JolQmx? aLr 1fg x:tfGt/0f / af+8\g k|fljlws / ;fdflhs ;fwgx?sf] k|of]uaf6 v'nf, pkef]Qmf†d}qL / ;xeflutfd"ns tYof+s d~rsf] :yfkgf, k|j4{g / a[l4nfO{ k|f]T;fxg ug]{5f}F .

cg'udg / ;ldIff!^!= ;dfj]zL 9+udf k|ult lgu/fgL, k|efj d"Nof+sg tyf sfo{;"rLsf] k|efjsf/L / ;fdlos sfof{Gjog, gful/s

k|ltsf] xfd|f] lhDd]bf/L / kf/blz{tf ;'lglZrt ub}{ /fli6``o, If]qLo / laZj:t/df ;fd~h:o ;'lglZrt ug{ xfdLn] gofF zx/L sfo{;"rLsf] cfjlws cg'udg / ;dLIff ug]{5f}F .

Page 40: gof” zx/L sfo{;rLuploads.habitat3.org/hb3/NUA-Nepali.pdf · 2020. 10. 25. · b]v]sf 5f}+ . tyflk laBdfg ul/aLsf ljljw :j?k, a9\bf] c;dfgtf tyf jftfj/0fLo x|f; laZjKofkL ?kdf lbuf]

gofF zx/

L sfo

{;"rL

32

!^@= xfdL gofF zx/L sfo{;"rLsf] :j]lR5s, /fli6``o g]t[Tjo'Qm, v'nf, ;dfj]zL, ax'txsf], ;xefuLd"ns / kf/bzL{ cg'udg / ;dLIffnfO{ k|]l/t ub{5f}{F . o; k|lqmofn] /fli6``o, pk/fli6``o / :yfgLo txsf ;/sf/x?sf] of]ubfgnfO{ Wofg lbg] tyf ;+o'Qm /fi6`` ;+3Lo k|0ffnL, If]qLo / pkIf]qLo ;+u7gx?, k|d'v ;d"xx? / ;DalGwt ;/f]sf/jfnfx?sf] of]ubfgaf6 k"0f{tf lbg' kg]{5 Pj+;DalGwt ;/f]sf/jfnfx?;Fu ;xsfo{ ug{ / ;'b[9 agfpg Pj+ zx/L ;dfwfg / kf/:kl/s 1fg ljlgdo ug{ o;nfO{ lg/Gt/tf lbg' kb{5 .

!^#= xfdL ;a} txdf gofF zx/L sfo{;"rLsf] cg'udg / ;dLIffdf lqmofzLn ;fe]mbf/sf ?kdf :yfgLo ;/sf/sf] dxTjnfO{ :jLsf/ ub{5f}{F tyf /fli6``o / pk/fli6``o ;/sf/;Fusf] ;xsfo{df :yfgLo txdf lqmofzLn cg'udg / ;dLIff Joj:yf;+u ;DalGwt ;+u7g / pko'Qm d~rdfk{mt\ pko'Qm eP;Dd ltgsf] lasf;nfO{ k|]l/t ub{5f}{F . o; ;DaGwdf pgLx?sf] of]ubfg Ifdtfdf oyf]lrt clea[l4 ug{ xfdL Wofg lbg]5f}F .

!^$= xfdL gofF zx/L sfo{;"rLsf] cg'udg / ;dLIffsf] qmddf lbuf] lasf; sfo{;"rL @)#) sf] cg'udg / ;dLIff;Fu ltgsf] sfof{Gjogdf ;dGjo / ;fd~h:osf] nflu k|efjsf/L ;+of]hg x'g'kg]{df hf]8 lbG5f}F .

!^%= xfdL lbuf] zx/Ls/0f tyf a:tLsf] s]Gb|ljGb'sf ?kdf cGo ;+o'Qm /fi6`` ;+3Lo lgsfox?;+usf] ;xsfo{df lbuf] zx/Ls/0f / cGo ljifodf lbuf] lasf;, k|sf]k hf]lvd Go"gLs/0f / hnjfo' kl/jt{gaLrsf] cGt;{DaGwnfO{ klxrfg ub}{ o'Pg†Xofla6\of6sf] cfkm\gf] clwsf/If]q leqsf] e"ldsf / la1tfsf] k'gk'{li6 ub{5f}F .

!^^= xfdL dxf;efnfO{ ;b:o /fi6`` Pj+ ;DalGwt If]qLo / cGt/f{li6``o ;+u7gx?sf] :j]lR5s ;xof]u;lxt k|To]s rf/†rf/ aif{df gofF zx/L sfo{;"rL sfof{Gjogsf] k|ultaf/] k|ltj]bg k]z ug{ / klxnf] k|ltj]bg dxf;efsf] axQ/f}F ;qdf k]zug{ dxf;lrjnfO cfu|x ub{5f}F .

!^&= o; k|ltj]bgn] gofF zx/L sfo{;"rLsf] sfof{Gjogdf tyf lbuf] zx/Ls/0f / dfgj a;f]jf;;Fu ;DalGwt cGt/f{li6``o ?kdf :jLs[t p2]Zo / nIodf ePsf] k|ultsf] ;+VofTds / u'0ffTds ljZn]if0f ug]{5 . /fli6``o, pk/fli6``o / :yfgLo ;/sf/x?, o'Pg†Xofla6\of6, ;+o'Qm /fi6`` ;+3Lo k|0ffnLsf] cGo ;DalGwt lgsfox?, gofF zx/L sfo{;"rL sfof{Gjogdf ;xof]usf nflu ;Da4 ;/f]sf/jfnfx? / o'Pg†Xofla6\of6 uelg{u+ sfplG;nsf] k|ltj]bgdf of] ljZn]if0f cfwfl/t x'g]5 . pQm k|ltj]bgdf oyf;Dej ax'kIfLo ;+:yf / k|lqmofaf6 Pj+ cfjZostf cg';f/ gful/s ;dfh, lghL If]q / k|fl1s If]qsf] ;xof]u x'g'k5{ . o'Pg†Xofla6\of6af6 ;~rflnt laZj zx/L d~r -jN8{ cj{g kmf]/d_ h:tf laBdfg d~r / k|lqmofx?sf] cfwf/df o;sf] /rgf x'g'kb{5 . ;f] k|ltj]bgn] bf]x/fpg] sfo{nfO{ /f]s]/ :yfgLo, pk/fli6``o / /fli6``o kl/l:ylt Pj+ sfg"gL Joj:yf, Ifdtf, cfjZostf / k|fyldstfnfO{ ;Daf]wg ug'{kb{5 .

!^*= ;+o'Qm /fi6`` ;+3Lo k|0ffnLsf cGo ;Da4 lgsfox?;Fusf] lgs6 ;xsfo{df ;+o'Qm /fi6`` ;+3Lo k|0ffnLleqsf] ;dfj]zL ;dGjonfO{ ;'lglZrt ub}{ o'Pg†Xofla6\of6n] o; k|ltj]bg /rgfsf] ;+of]hg ug]{5 . of] k|ltj]bg cfly{s / ;fdflhs kl/ifb\dfk{mt\ dxf;efdf k|:t't x'g]518 . o; k|ltj]bgn] lbuf] lasf; sfo{;"rL @)#) sf] cg'udg / ;dLIff;Fu ;fd~h:o, ;dGjo / ;xsfo{sf] ;~hfnnfO{ ;'lglZrt ug]{ p2]Zo ;lxt dxf;efsf] g]t[Tjdf ;~rfng x'g] lbuf] lasf;sf nflu pRr:t/Lo /fhgLlts d~rnfO{ klg kf]if0f ug]{5 .

!^(= laZj a;f]af; lbj; / laZj zx/L lbj; nufotsf jt{dfg cleofgnfO{ k|of]u ub}{ gofF zx/L sfo{;"rLsf] sfof{Gjog;Fu ;DalGwt ;xsfo{, jsfnt / hfu/0fdfk{mt\ xfdL kl/rfng k|of;nfO{ ;'b[9 agfpFb} hfg]5f}F tyf gful/s ;dfh, gful/s / ;DalGwt ;/f]sf/jfnfx?sf] ;xof]u kl/rfng / lgdf{0f ug{ gofF kxnsf] af/]df ljrf/ ug]{5f}F . :yfgLo / If]qLo ;/sf/sf] laZj ;Dd]ngdf k|ltlglwTj ug]{ pk/fli6``o / :yfgLo ;/sf/nfO{ gofF zx/L sfo{;"rLsf] cg'udg / ;dLIffdf lg/Gt/ ;+nUg u/fpgdf xfdL hf]8 lbG5f}F .

18 of] k|ltj]bg a;f]jf; sfo{;"rLsf] ;dGjoL sfof{Gjogsf ;DaGwdf dxf;lrjn] cfly{s / ;fdflhs kl/ifb\nfO{ k]z ug]{ k|ltj]bgsf] ;§f k|of]u ul/g] k|of]hg /x]sf] 5 . of] ;DalGwt sfo{;"rL ljifocGtu{t dxf;efn] dxf;lrjnfO{ cfu|x ug]{ k|ltj]bgdf yk geO{ Pp6f c+zsf] ¿kdf x]l/Psf] 5 .

Page 41: gof” zx/L sfo{;rLuploads.habitat3.org/hb3/NUA-Nepali.pdf · 2020. 10. 25. · b]v]sf 5f}+ . tyflk laBdfg ul/aLsf ljljw :j?k, a9\bf] c;dfgtf tyf jftfj/0fLo x|f; laZjKofkL ?kdf lbuf]

gofF zx/

L sfo

{;"rL

33

!&)= xfdL dxf;efsf] !^ l8;]Da/ !(^^ sf] lg0f{o %!.!&&, @! l8;]Da/ @))! sf] lg0f{o %^.@)^, ^&.@!^, ^*.@#( / ^(.@@^ nufot cGo ;DalGwt lg0f{ox? ;lxt !^ l8;]Da/ !(&^ sf] lg0f{o #!.!)( / !( l8;]Da/ !(&& sf] lg0f{o #@.!^@ nfO{ k'gk{'li6 ub{5f}F . xfdL o'Pg†Xofla6\of6sf] d'Vofnosf] g}/f]aL cjl:yltsf] dxTjaf/] k'g{k'i6L ug{ rfxG5f}F .

!&!= ;+o'Qm /fi6`` ;+3Lo k|0ffnLdf lbuf] zx/Ls/0f / dfgjLo a;f]jf;sf] ;Gbe{df o'Pg–Xofla6\of6nfO{ s]Gb|Lo e"ldsf lbOPsf]n] ;+o'Qm /fi6`` ;+3sf cGo lgsfo;Fusf] ;xsfo{df gofF zx/L sfo{;"rLsf] sfof{Gjog, cg'udg / ;dLIffsf nflu o'Pg†Xofla6\of6sf] dxTjnfO{ xfdL hf]8 lbG5f}F .

!&@= gofF zx/L sfo{;"rLsf] kl/k|]Iodf / o'Pg†Xofla6\of6sf] k|efjsfl/tf a9fpg] p2]Zon] xfdL o'Pg†Xofla6\of6sf] tYout / :jtGq d"Nof+sgnfO{ dxf;efsf] PsxQ/f}F ;qdf k]z ug{ dxf;lrjnfO{ cfu|x ub{5f}F . o; d"Nof+sgsf] kl/0ffdsf] ?kdf o'Pg†Xofla6\of6sf] k|efjsfl/tf, sf}zn, pQ/bfloTj / lgu/fgLdf a[l4 ug]{] ;'emfj ;lxtsf] Pp6f k|ltj]bg tof/ x'g]]5 h;df lgDg laifout laZn]if0f ;dfj]z ug'{ kg]{5 M

-s_ o'Pg†Xofla6\of6sf] lgofds / ;~rfngfTds clwsf/,

-v_ cem k|efjsf/L, hjfkmb]xL / kf/bzL{ lg0f{o k|lqmofsf nflu lasNkx? ;lxt o'Pg†Xofla6\of6sf] zf;sLo ;+/rgf nufot o;sf] zf;sLo kl/ifb\df ;b:otfsf] laZjJofkLs/0f,

-u_ ;xsfo{sf] k"0f{ Ifdtf bf]xg ug{ o'Pg†Xofla6\of6sf] /fli6``o, pk/fli6``o / :yfgLo ;/sf/ tyf cGo ;DalGwt ;/f]sf/jfnfx?;Fu ;xsfo{

-3_ o'Pg†Xofla6\of6sf] cfly{s Ifdtf

!&#= xfdL dxf;efsf] PsxQ/f}+ ;qdf gofF zx/L sfo{;"rLsf] k|efjsf/L sfof{Gjog / To; ;Gbe{df o'Pg†Xofla6\of6sf] :yfgsf] ljifodf 5nkmn ug]{ u/L dxf;efsf cWoIfaf6 dxf;efsf] pRr :t/Lo b'O{–lbg] a}7s cfXjfg ug{] lg0f{o ub{5f}+ . o; a}7sdf cGo ljifosf cltl/Qm pQd cEof;, ;kmntfsf ufyf tyf k|ltj]bgsf] ljifoj:t'sf] af/]df 5nkmn x'g]5 .

!&$= xfdL dxf;efnfO{ gofF zx/L sfo{;"rLsf] k|ult d"Nof+sg tyf ;anLs/0f ug]{ k'gg{jLs[t /fhg}lts k|lta4tfsf] ;]/f]km]/f]df ;g\ @)#^ df cfjf; tyf lbuf] zx/L lasf; ;DaGwL csf]{ ;+o'Qm /fi6` ;Dd]ng -Xofla6\of6 $_ cfof]hgf ug{ k|f]T;fxg ub{5f}F .

!&%= xfdL dfly bkmf !^^ adf]lhd gofF zx/L sfo{;"rLsf] :jLs[ltb]lv ePsf] k|ult tyf o;sf] sfof{Gjogdf b]lvPsf r'gf}tLx?sf] ;dLIff / ltgnfO{ ;Daf]wg ug{] efjL dfu{lrqsf] laifonfO{ ;g\ @)@^ df k|:t't ul/g] rt'jf{lif{s k|ltj]bgdf ;dfj]z ug{ dxf;lrjnfO{ cg'/f]w ub{5f}F .

Page 42: gof” zx/L sfo{;rLuploads.habitat3.org/hb3/NUA-Nepali.pdf · 2020. 10. 25. · b]v]sf 5f}+ . tyflk laBdfg ul/aLsf ljljw :j?k, a9\bf] c;dfgtf tyf jftfj/0fLo x|f; laZjKofkL ?kdf lbuf]

gofF zx/

L sfo

{;"rL

34

cg'jfbdf k|o'Qm s]xL k|rngof]Uo zJbfjnL

g]kfnL English g]kfnL English g]kfnL English

cg's"ng Adaptation kl/rfns, ;+jfxs driver /}yfg] endemic

cfjfudg mobility kl/is[t k'glg{df{0f Build Back Better n3'wf/s ls;fgx? Smallholder farmers

pTyfgzLn Resilience kx"+r access nfef+z devident

pBdlzntf enterpreneureship kf/udg transmit lakb\ hf]lvd Joj:yfkg

DRM

pk/fli6`o Sub-national k"j{tof/L preparedness ljifd extreme

pko'Qmtd Optimum k|ltsfo{ response anhkm\tL lgisfzg forced eviction

pQ/bfoL responsieve k|:km\6g ug'{ trigger Joj;foL . k]zfsdL{

professional/Practitoner

pTyfglzn resilience k|fSsng predict zx/L tfk6fk' urban Heat-Island

Psh'6 solidarity k|f?k0f design ;3gtf compactness

sfo{;"rL Agenda k|bz{g snf performing art ;Ddfgk"0f{ / dof{lbt

decent and dignified

lskmfotL, wfGg ;lsg]

affordable k|jt{gLo enforceable ;Ifd enable

qmdfut incremental k|j]lus[t accelerated ;fy{s meaningful

qmldstf continuum alxis/0f exclusion ;'udtf Accessibility

lskmfotL Affordable ax"cfoflds multi faceted ;fd~h:otf cohesion

v+lbnf] agfpg' agglomeration ekl/ cfpg] contingency ;';+utL Coherence

ultzLntf Mobility ef}uf]lns :j?k landscape ;';Dks{ connectivity

hLjGt vibrant dfWod means l;dflGts/0f, IfoLs/0f

marginalization

l6sfpm Sustained dfgjLos/0f humanization ;+s6f;Gg JolQmx? vulnerable people

9f+rf pattern dfgs standard ;+of]hg connectivity

gfh's fragile d"No >[+vnf value chain ;+j]bglzn vulnerable

lgsfz jf lg:sfzg

evacuation tfnd]n synergy ;f+lVos digital

lg/Gt/tf lbg', y]Ug'

sustain lbuf] Sustainable ;f+VoLs/0f digitization

lgodg regulation b|'t k'gnf{e Rapid recovery :yflgs spatial

k|f?k, ;+/rgf framework kl/rfng Mobilization :j?k form

:t/f]GgtL upgrade If]qut teritorial

Page 43: gof” zx/L sfo{;rLuploads.habitat3.org/hb3/NUA-Nepali.pdf · 2020. 10. 25. · b]v]sf 5f}+ . tyflk laBdfg ul/aLsf ljljw :j?k, a9\bf] c;dfgtf tyf jftfj/0fLo x|f; laZjKofkL ?kdf lbuf]

35

Quito, Ecuador

Page 44: gof” zx/L sfo{;rLuploads.habitat3.org/hb3/NUA-Nepali.pdf · 2020. 10. 25. · b]v]sf 5f}+ . tyflk laBdfg ul/aLsf ljljw :j?k, a9\bf] c;dfgtf tyf jftfj/0fLo x|f; laZjKofkL ?kdf lbuf]
Page 45: gof” zx/L sfo{;rLuploads.habitat3.org/hb3/NUA-Nepali.pdf · 2020. 10. 25. · b]v]sf 5f}+ . tyflk laBdfg ul/aLsf ljljw :j?k, a9\bf] c;dfgtf tyf jftfj/0fLo x|f; laZjKofkL ?kdf lbuf]
Page 46: gof” zx/L sfo{;rLuploads.habitat3.org/hb3/NUA-Nepali.pdf · 2020. 10. 25. · b]v]sf 5f}+ . tyflk laBdfg ul/aLsf ljljw :j?k, a9\bf] c;dfgtf tyf jftfj/0fLo x|f; laZjKofkL ?kdf lbuf]
Page 47: gof” zx/L sfo{;rLuploads.habitat3.org/hb3/NUA-Nepali.pdf · 2020. 10. 25. · b]v]sf 5f}+ . tyflk laBdfg ul/aLsf ljljw :j?k, a9\bf] c;dfgtf tyf jftfj/0fLo x|f; laZjKofkL ?kdf lbuf]
Page 48: gof” zx/L sfo{;rLuploads.habitat3.org/hb3/NUA-Nepali.pdf · 2020. 10. 25. · b]v]sf 5f}+ . tyflk laBdfg ul/aLsf ljljw :j?k, a9\bf] c;dfgtf tyf jftfj/0fLo x|f; laZjKofkL ?kdf lbuf]

www.habitat3.org#NewUrbanAgenda #Habitat3