Upload
others
View
0
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
wianie - ¿o³nierze GolenioWojny Obronnej 1939 r.
SZKIC nr 6
SZKIC nr 6
Goleniowianie - ¿o³nierze Wojny Obronnej 1939 r.
Wrzesieñ, 2009 r.
Oœrodek Dokumentacji Dziejów Ziemi Goleniowskiej "¯ó³ty Domek" uprzejmie prosi o zg³aszanie siê by³ych i obecnych mieszkañców Gminy Goleniów, którzy maj¹ ciekawe wspomnienia, listy, pami¹tki itp. i chcieliby je przekazaæ do zasobów Oœrodka.
Serdecznie zapraszamy!
Tel. 091 418 76 94 lub 091 418 77 12,72-100 Goleniów, ul. Pocztowa 2www.historia.goleniow.ple-mail: [email protected]
Opracowa³: Józef Kazaniecki
Wydawca: Urz¹d Gminy i Miasta w Goleniowie72-100 Goleniów, Plac Lotników 1Tel. 091 46 98 295 lub 091 46 98 206www.goleniow.ple-mail: [email protected]
Wstêp
1 wrzeœnia 1939 r. Niemcy hitlerowskie ³ami¹c pakt o nieagresji, bez
wypowiedzenia wojny, zgodnie z dyrektywami planu „Fall Weiss” napad³y na
Polskê. Rozpoczê³a siê wojna, która wkrótce przerodzi³a siê w II wojnê
œwiatow¹. Pierwszym skrawkiem terytorium Polski zaatakowanym przez
Wehrmacht by³ most przez Wis³ê pod Tczewem, który zbombardowano o godz.
4.34, nastêpnie miasteczko Wieluñ i niewielka placówka na Westerplatte.
Oficjalnym pretekstem rozpoczêcia wojny by³y prowokowane przez
hitlerowców incydenty graniczne, a wœród nich prowokacja w Gliwicach, gdzie
grupa niemieckich wiêŸniów kryminalnych przebranych w polskie mundury
napad³a na tamtejsz¹ niemieck¹ radiostacjê i nada³a po polsku krótki komunikat
nawo³uj¹cy do wojny z Niemcami. Polska, jak pokaza³y nastêpne dni stanê³a
samotnie w obliczu wojny, której okrucieñstwo przeros³o wyobraŸniê ludzk¹.
Niemcy skierowa³y do podboju Polski ok. 1,8 mln ¿o³nierzy. Dysponowa³y 2,8 1tys. czo³gów, 11 tys. dzia³ i moŸdzierzy i 2600 samolotami . Polska 1 wrzeœnia
mog³a im przeciwstawiæ oko³o 1,2 mln ¿o³nierzy, 3 tys. dzia³, 1250 dzia³ek
przeciwpancernych i 344 przeciwlotnicze, oraz oko³o 600 czo³gów i 400 2samolotów .
Do 3 wrzeœnia Niemcom uda³o siê w tzw. „bitwie granicznej” rozbiæ czêœæ si³
polskich na pó³nocnym Mazowszu, Pomorzu, Kujawach, oraz na Œl¹sku
i Podhalu, a pozosta³e si³y zmuszone zosta³y do wycofania siê. 9 wrzeœnia rano,
polskie armie „Poznañ” i „Pomorze” zaatakowa³y nad Bzur¹ id¹ce na Warszawê
oddzia³y 8 armii niemieckiej, rozpoczynaj¹c tym samym najwiêksz¹ bitwê
Wojny Obronnej 1939 r. Pocz¹tkowo Wojsko Polskie odnios³o sukces. Zaskocze-
ni Niemcy zmuszeni zostali do wstrzymania dzia³añ ofensywnych na
Warszawê. Jednak przyby³e na pomoc odwody niemieckie wstrzyma³y impet
polskiego uderzenia, a nastêpnie po tygodniu walk zmusi³y armiê polsk¹ do
odwrotu. Wiêkszoœæ jednostek armii „Poznañ” i „Pomorze” znalaz³a siê w
okr¹¿eniu i trafi³a do niewoli. 12 wrzeœnia Niemcy dotarli pod Lwów, a 14
wrzeœnia zamknê³y pierœcieñ okr¹¿enia wokó³ Warszawy.
Goleniowianie – ¿o³nierze Wojny Obronnej 1939 r.
3
1 Antoni Czubiñski. Najnowsze dzieje Polski. 1914-1983. Pañstwowe Wydawnictwo Naukowe. Warszawa 1987, str. 256.2 Tam¿e, str. 257.
Goleniowianie – ¿o³nierze Wojny Obronnej 1939 r.
4
Jednoczeœnie wraz z Niemcami, 1 wrzeœnia Polskê zaatakowa³a ponad 50-
tysiêczna armia s³owacka. Armia s³owacka podobnie jak hitlerowska, bez
wypowiedzenia wojny wkroczy³a na Spisz, Podhale i Nowos¹decczyznê.
Wojska s³owackie wesz³y w g³¹b terytorium Polski na g³êbokoœæ od 30 do 60 km
na ró¿nych kierunkach. Dosz³o do walk na obszarze Podhala, w Pieninach i nad
Dunajcem. W walkach tych poleg³o kilkudziesiêciu ¿o³nierzy polskich, a oko³o
1300 trafi³o do niewoli s³owackiej.
17 wrzeœnia 1939 r. o godzinie 3.00 w nocy, ambasador Polski w Moskwie
Wac³aw Grzybowski otrzyma³ od zastêpcy ludowego komisarza spraw
zagranicznych ZSRR W³adymira Potiomkina notê dyplomatyczn¹ stwierdza-
j¹c¹, ¿e pañstwo polskie rozpad³o siê, a rz¹d polski uciek³ (opuœci³ Polskê 17
wrzeœnia dopiero wieczorem, na wieœæ o ataku radzieckim) i ZSRR zobowi¹zany
jest do ochrony mienia i ¿ycia zamieszkuj¹cych wschodnie tereny polskie
Ukraiñców i Bia³orusinów oraz ludu polskiego. W chwili sk³adania noty
oddzia³y radzieckie wkracza³y ju¿ na terytorium Polski. G³ównodowodz¹cy
armi¹ polsk¹ marsza³ek Edward Rydz-Œmig³y wyda³ dyrektywê stwierdzaj¹c¹:
„Sowiety wkroczy³y. Nakazujê ogólne wycofanie na Rumuniê i Wêgry
najkrótszymi drogami. Z bolszewikami nie walczyæ, chyba ¿e w razie natarcia z
ich strony lub próby rozbrojenia oddzia³ów. Zadanie Warszawy i miast, które
mia³y siê broniæ przed Niemcami – bez zmian. Miasta, do których podejd¹
bolszewicy, powinny z nimi pertraktowaæ w sprawie wyjœcia garnizonów do 3Wêgier lub Rumunii” .
Brak og³oszenia przez w³adze Polski stanu wojny ze ZSRR doprowadzi³ do
dezorientacji si³ polskich. Wojska polskie opóŸnia³y jednak marsz jednostek
radzieckich. 29 i 30 wrzeœnia oddzia³y Korpusu Ochrony Pogranicza dowodzone
przez gen. Wilhelma Orlika Rückemanna rozbi³y 52. Dywizjê Strzeleck¹ Armii
Czerwonej w bitwie pod Szackiem. Samodzielna Grupa Operacyjna „Polesie” 29
i 30 wrzeœnia stoczy³a zwyciêskie bitwy pod Jab³onn¹ i Milanowem. Opór
zbrojny wkraczaj¹cej Armii Czerwonej postawi³o Wilno, oddane po
dwudniowych walkach 18 i 19 wrzeœnia. Podobnie by³o w Grodnie, które broni³o
siê 20 i 21 wrzeœnia. Mimo tego oporu g³ówne kierunki uderzeñ Armia
3„�ród³a do dziejów Polski w XIX i XX wieku”, tom IV, cz. 1 za: „Rzeczpospolita Polska czasu wojny”, Warszawa 1997, s. 43.
Goleniowianie – ¿o³nierze Wojny Obronnej 1939 r.
5
Czerwona osi¹gnê³a z ma³ymi wyj¹tkami ju¿ pod koniec wrzeœnia.
Konsekwencj¹ agresji radzieckiej by³ podzia³ Polski, którego dokonano zgodnie
z ustaleniami tzw. paktu Ribbentrop – Mo³otow z 23 sierpnia 1939 r. i korektami
dokonanymi 28 wrzeœnia w Moskwie w tzw. Traktacie o granicach i przyjaŸni.
Atak ZSRR na Polskê 17 wrzeœnia ca³kowicie zmieni³ sytuacjê si³ polskich.
W dniach 17 – 26 wrzeœnia dosz³o do dwóch wielkich bitew miêdzy armi¹ polsk¹
i niemieck¹ pod Tomaszowem Mazowieckim. Armia „Kraków”, która je toczy³a
zosta³a w nich rozbita. Do 28 wrzeœnia broni³a siê Warszawa, do 29 wrzeœnia
Modlin. 2 paŸdziernika poddali siê obroñcy Helu. W cztery dni póŸniej 6
paŸdziernika, po ostatniej bitwie Wojny Obronnej – bitwie pod Kockiem, z³o¿y³y
broñ oddzia³y Samodzielnej Grupy Operacyjnej „Polesie”. Polska zosta³a pobita,
ale niepokonana, co pokaza³y nastêpne miesi¹ce i lata tej wojny.
W Wojnie Obronnej 1939 r. w walkach z Wehrmachtem zginê³o 66 000 polskich
¿o³nierzy i oficerów, 134 000 zosta³o rannych, a oko³o 420 000 dosta³o siê do 4niewoli .
Armia niemiecka straci³a wg oficjalnych danych 16 572 ¿o³nierzy, 30 342 zosta³o 5rannych i 3 409 zaginionych . W walkach z Armi¹ Czerwon¹ zginê³o lub zosta³o
rannych kilkanaœcie tysiêcy ¿o³nierzy polskich, a do niewoli dosta³o siê ok.
250 000 ¿o³nierzy.
Ironia losu sprawi³a, ¿e wœród jednostek radzieckich wkraczaj¹cych na teren
Polski 17 wrzeœnia 1939 r. znajdowa³a siê równie¿ 33 dywizja strzelecka z Frontu
Bia³oruskiego, ta sama, która w marcu 1945 r. zdobywa³a Gollnow. Jeden z
¿o³nierzy tej dywizji, kapitan Roman Stiepanowicz Kudrin (Êóäðèí Ðîìàí
Ñòåïàíîâè÷) za walki o Gollnow otrzyma³ tytu³ Bohatera Zwi¹zku 6Radzieckiego .
3 wrzeœnia 1939 r. wojnê Niemcom wypowiedzia³y zobowi¹zane sojuszami
wojskowymi z Polsk¹, Francja i Wielka Brytania. Sojusznicy nie podjêli ¿adnych
aktywnych dzia³añ przeciwko agresorom, a 16 wrzeœnia ostatecznie podjêli
decyzjê o pozostawieniu Polski samej sobie.
4 Encyklopedia wojskowa. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN i Dom Wydawniczy Bellona, 2007, str. 405-406 (tom 1).5 Antoni Czubiñski. Najnowsze dzieje Polski. 1914-1983. Pañstwowe Wydawnictwo Naukowe. Warszawa 1987, str. 262.6 Ñåì¸íîâ Ãåîðãèé Ãàâðèëîâè÷. Íàñòóïàåò óäàðíàÿ. Ìîñêâà. Wydawnictwo: Âîåíèçäàò, 1986, str. 224.
Goleniowianie – ¿o³nierze Wojny Obronnej 1939 r.
6
Goleniowianie – ¿o³nierze Wojny Obronnej 1939 r.
W Wojnie Obronnej 1939 roku, a póŸniej na polach bitew II wojny œwiatowej, nie
wiedz¹c o tym, dotychczasowi mieszkañcy Gollnow spotkali Polaków,
przysz³ych mieszkañców Gollnow - Go³onogu - Goleniowa. Polacy walcz¹c o
wolnoœæ swej ojczyzny nawet nie podejrzewali, ¿e w wyniku okrutnej wojny
stan¹ siê mieszkañcami miast i wsi, których nazw nigdy wczeœniej nie s³yszeli.
Poni¿ej prezentujemy kilka wspomnieñ, sylwetek i nazwisk goleniowian, którzy
we wrzeœniu 1939 r. stanêli do walki.
Jan Kasicki bra³ udzia³ w jednej z
najchlubniejszych bitew orê¿a pol-
skiego w kampanii wrzeœniowej 1939 r.
By³a to stoczona 1 wrzeœnia bitwa
pod Mokr¹ (ko³o Grudzi¹dza). Obro-
nê Mokrej prowadzi³y dowodzone
przez p³k. Juliana Filipowicza od-
dzia³y Wo³yñskej Brygady Kawalerii.
Jan Kasicki dowodzi³ w niej dzia³o-
nem artylerii konnej w sk³adzie 2
Dywizjonu Artylerii Konnej. Dywi-
zjon Jana Kasickiego odznaczy³ siê w
tej bitwie prowadz¹c ogieñ na wprost. Si³y polskie przez ca³y dzieñ
powstrzymywa³y niemieck¹ 4 dywizjê pancern¹, dowodzon¹ przez gen.
Reinhardta, któr¹ wspiera³o lotnictwo w tym bombowce nurkuj¹ce Junkers.
Wo³yñska Brygada Kawalerii zajê³a 30 i 31 sierpnia pozycje obronne wokó³
miejscowoœci MiedŸno. Walkê rozpoczê³a natychmiast po przekroczeniu przez 4
dywizjê pancern¹ granicy. Niemcy ponieœli szczególnie ciê¿kie straty we wsi
Mokra, gdzie ich oddzia³y pancerne natrafi³y na zamaskowan¹ i wstrzelan¹ w
teren polsk¹ artyleriê. Niemcy ponownie zaatakowali wieœ i uda³o im siê j¹
zdobyæ, zadaj¹c du¿e starty si³om polskim. Nie posunêli siê jednak dalej,
poniewa¿ ponownie polska artyleria i poci¹g pancerny zatrzyma³y ich tu¿ za
wsi¹. W zwi¹zku z trudnoœciami w Mokrej Niemcy postanowili obejœæ wieœ,
próby te równie¿ zosta³y powstrzymane przez si³y polskie. Po zmroku si³y
polskie, ponosz¹c du¿e straty wycofa³y siê z zajmowanych pozycji. Mimo, ¿e
Wojsko Polskie opuœci³o zajmowane posterunki, bitwa ta sta³a siê przyk³adem
Fot. 1. Jan Kasicki (z prawej strony) w czasie sk³adanie kwiatów pod Pomnikiem Wyzwolenia,
obok Kazimierz Bartkowski. [Ze zbiorów Jana Greckiego]
Goleniowianie – ¿o³nierze Wojny Obronnej 1939 r.
7
œwietnego wykorzystania warunków terenowych, mo¿liwoœci uzbrojenia i
wyszkolenia ¿o³nierza polskiego. Niemiecka 4 dywizja pancerna jeszcze przez
dwa dni po bitwie nie by³a zdolna do szerszych dzia³añ bojowych.
Po bitwie Jan Kasicki dosta³ siê do niewoli. Wiosn¹ 1944 r. uciek³ i wst¹pi³ do 1
Armii Wojska Polskiego. Ponownie s³u¿y³ i walczy³ w artylerii polowej. Bra³
udzia³ w forsowaniu Bugu, walczy³ na przyczó³ku warecko-magnuszewskim i
wyzwala³ Warszawê. Nastêpnie walczy³ o prze³amanie Wa³u Pomorskiego,
miêdzy innymi w okolicach Podgajów i Jastrowia. Uczestniczy³ w forsowaniu
Odry i jako jeden z niewielu mieszkañców gminy Goleniów ze swym dzia³onem
walczy³ w Berlinie. Koniec wojny zasta³ go nad £ab¹. Po zdemobilizowaniu
wróci³ do rodziny, któr¹ w tym czasie przesiedlono z Drohobycza do Glewic. Tu
pozosta³ do koñca ¿ycia.
Pochodz¹cy z Wileñszczyzny Boles³aw Troœcianko 24 sierpnia 1939 r. zosta³
zmobilizowany do 1 Pu³ku Piechoty Legionów w Wilnie, w sk³adzie 1 Wileñskiej
Dywizji Piechoty, która dzia³a³a w Obwodowej Grupie Operacyjnej
„Wyszków”. Bra³ udzia³ w walkach o Ró¿an nad Narwi¹, pod Pu³tuskiem i
Wyszkowem (4-7 wrzeœnia). Pod Ma³kini¹ zosta³ ranny i szlak bojowy musia³
zakoñczyæ w szpitalu w Siedlcach. Po wojnie osiad³ i gospodarowa³ w ¯ó³wiej 7B³oci. Na staroœæ przeniós³ siê do Goleniowa .
Zygmunt Antczak s³u¿y³ w stacjonuj¹cym w Poznaniu 57 pu³ku piechoty im.
Karola II - króla Rumunii. Pu³k nale¿a³ do 14 Wielkopolskiej Dywizji Piechoty.
Dywizja 9 wrzeœnia 1939 r., by³a jedn¹ z jednostek uderzeniowych w bitwie nad 8Bzur¹ . Jej natarcie odrzuci³o si³y niemieckie o 25 kilometrów. PóŸniej walczy³
9równie¿ w obronie Warszawy. Wojnê spêdzi³ w niewoli.
7Gazeta Goleniowska, „Polski Wrzesieñ“, nr 34, (30.08.1996), str. 7.8 Bitwa nad Bzur¹ trwa³a od 9 do 18 wrzeœnia 1939 r. By³a to najwiêksza bitwa Wojny Obronnej 1939 r. Po stronie polskiej walczy³y dwie armie, Armia „Poznañ”, dowodzona przez gen Tadeusza Kutrzebê i Armia „Pomorze” dowodzona przez gen. W³adys³awa Bortnowskiego. Po stronie niemieckiej, 8. armia, dowodzona przez gen. Johannesa von Blaskowitza i 10 Armia z Grupy Armijnej „Süd” (Po³udnie). Ca³oœci¹ si³ polskich dowodzi³ gen. Tadeusz Kutrzeba. W pierwszej fazie bitwy si³y polskie zaatakowa³y na prawym brzegu Bzury 30 niemieck¹ dywizjê piechoty, któr¹ w ci¹gu trzech dni rozbito i zepchniêto na po³udnie. Ratuj¹c zaistnia³¹ sytuacjê Niemcy œci¹gnêli dodatkowe si³y, w tym spod Warszawy. W drugiej fazie si³y polskie uderzy³y w kierunku Skierniewic. W tej fazie wojska polskie ponios³y bardzo ciê¿kie straty, szczególnie w okolicach £owicza i Sochaczewa. Przewaga niemiecka i okr¹¿anie si³ polskich spowodowa³y wydanie rozkazu o próbie przerwania okr¹¿enia i przebijaniu siê do Warszawy. By³a to trzecia faza bitwy, w wyniku której w dniach 16-18 wrzeœnia uda³o siê przebiæ do Puszczy Kampinoskiej ok. 50 tys. ¿o³nierzy, a 100 tys. dosta³o siê do niewoli.9 Gazeta Goleniowska, nr 34 (30.08.1996), „Polski Wrzesieñ”, str. 7.
Goleniowianie – ¿o³nierze Wojny Obronnej 1939 r.
8
Marian Krause, mieszkaniec Goleniowa od 1955 r.
wspomina³: „W dniu 25 sierpnia 1939 r. zosta³em na
podstawie karty mobilizacyjnej powo³any do s³u¿by
wojskowej w 15 pal-u (pu³k artylerii lekkiej – dop.
autora) w Bydgoszczy i przydzielony do obrony miasta.
W nocy z 31 sierpnia na 1 wrzeœnia 1939 r., kiedy
oddzia³y niemieckie przekracza³y ju¿ granicê Polski
zosta³em wcielony do oddzia³u obrony miasta i
zlokalizowany w budynku magistratu miasta
Bydgoszcz, gdzie formowa³a siê milicja obywatelska. Ja
zajmowa³em siê sporz¹dzaniem list imiennych
obywateli, którzy otrzymali broñ paln¹. 3 wrzeœnia 101939 r. (niedziela – dop. autora ) oko³o godz. 9.00
przebywaj¹c w dzielnicy Brodawki us³ysza³em siln¹
strzelaninê, szczególnie w okolicy Kapuœciak, gdzie
znajdowa³y siê zak³ady „Ferrum”, pod którymi równie¿ dosz³o do strzelaniny. W
gimnazjum na Czy¿lówku podzielono ¿o³nierzy i znajduj¹cych siê tam cywilów na
oddzia³y i skierowano je do centrum miasta i do zak³adów „Ferrum” w celu
zlikwidowania tego incydentu.
Ja z grup¹ ¿o³nierzy skierowany zosta³em w okolicê ulic Gdañskiej, Œniadeckich i
Krasiñskiego w celu likwidacji tej siej¹cej niepokój i zdenerwowanie mieszkañców,
strzelaniny. Przy ulicy Gdañskiej 157 mieszka³ w³aœciciel mleczarni niejaki Hildebrand.
Mleczarnia znajdowa³a siê przy ulicy Œl¹skiej. Tam zosta³ on wraz z ¿on¹ i matk¹
staruszk¹ oko³o 70-letni¹ ujêty przez nasze oddzia³y, w trakcie gdy obs³ugiwa³ karabin
maszynowy. Po ujêciu zosta³ wraz z ¿on¹ i matk¹ odstawiony do tak zwanego odwachu
przy ulicy Marsza³ka Focha, sk¹d przekazano ich prawdopodobnie pod s¹d wojenny.
Dalszych losów ujêtych przez nas sprawców nie znam.
10 Rano 3 wrzeœnia 1939 r. w kilkunastu miejscach w Bydgoszczy dywersanci niemieccy ostrzelali, wycofuj¹ce siê przez miasto polskie oddzia³y Armii „Pomorze”. Do akcji oczyszczenia miasta przyst¹pili ¿o³nierze polscy, ochotnicy w tym harcerze, a tak¿e spontanicznie mieszkañcy miasta. Po po³udniu sytuacjê opanowano. W nocy z miasta zaczê³o wycofywaæ siê wojsko i policja. Do jego ochrony pozosta³a tylko s³abo uzbrojona Stra¿ Obywatelska z³o¿ona z rezerwistów i weteranów. Przypadki ostrzeliwania wojsk polskich powtarza³y siê jeszcze 4 wrzeœnia. 5 wrzeœnia do miasta wkroczy³y si³y niemieckie, które zosta³y ostrzelane przez Polaków. Niemcy w odwecie wziêli cywilnych zak³adników i rozstrzelali ich na rynku. Wydarzenia te propaganda niemiecka nazwa³a „krwaw¹ niedziel¹”, twierdz¹c ¿e Polacy wymordowali ponad 50 tys. Niemców. W rzeczywistoœci by³a to z góry przygotowana dywersyjna akcja niemiecka. Straty polskie wynios³y 240 zabitych. Straty niemieckie w walkach i w egzekucjach wykonanych na podstawie wyroków s¹dowych wynios³y 300 zabitych.
Fot. 2. Marian Krause. Fotografia z Arbeitskarty. [Ze zbiorów
Wies³awa Krause - syna Mariana.]
Fot. 3. Œwiadectwo ukoñczenia szko³y podoficerskiej przez Mariana Krause. [Ze zbiorów Wies³awa Krause - syna Mariana.]
Goleniowianie – ¿o³nierze Wojny Obronnej 1939 r.
9
Goleniowianie – ¿o³nierze Wojny Obronnej 1939 r.
10
Fot. 4. Karta Mobilizacyjna Mariana Krause. [Ze zbiorów Wies³awa Krause - syna Mariana.]
Goleniowianie – ¿o³nierze Wojny Obronnej 1939 r.
11
Strzelanina w mieœcie trwa³a nadal tworz¹c niesamowity chaos. W dzielnicy
Szwederowo znajdowa³ siê koœció³ ulokowany na placu. Na wie¿y tego koœcio³a niemiecka
grupa dywersyjna zainstalowa³a karabin maszynowy ostrzeliwuj¹cy ca³¹ okolicê. Nie
mo¿na by³o zlikwidowaæ tego gniazda. Dopiero m³oda harcerka w wieku oko³o 17 lat
powiedzia³a „dajcie mi ochronê, a ja pójdê z butelkami z benzyn¹ i tam rozlejê i podpalê”,
co te¿ uczyni³a. W ten sposób zlikwidowano gniazdo. Dywersanci nie chcieli siê poddaæ i
zginêli dopiero, gdy p³on¹ca wie¿a zawali³a siê. Strzelanina trwa³a do oko³o 17.00, do
chwili kiedy wiêkszoœæ dywersantów zosta³a ujêta. Nastêpnego dnia oddzia³y obrony
miasta utrzymywa³y porz¹dek w poszczególnych dzielnicach i pilnowa³y wejœæ do
miasta. Poniedzia³ek min¹³ doœæ spokojnie. Wy³apywano pojedynczych, ukrywaj¹cych siê
w czêœciowo opuszczonych zabudowaniach dywersantów i odstawiano ich do Komendy
G³ównej przy ul. Marsza³ka Focha.
We wtorek 5 wrzeœnia miêdzy 9.00 a 10.00 od strony ulicy Podgórnej i Szubiñskiej
zaczê³y wkraczaæ oddzia³y niemieckie. Widzia³em to, poniewa¿ w tym czasie
przebywa³em przy tak zwanym We³nianym Rynku. Pobieg³em do ratusza, aby zniszczyæ
listy z nazwiskami cywilów, którzy otrzymali broñ. Czêœciowo mi siê to uda³o. Na pewno
po zdobyciu tych list przez Niemców ludziom tym grozi³y konsekwencje. W czasie, gdy ja
uda³em siê do magistratu na We³nianym Rynku, pozosta³a grupa uzbrojonych w
karabiny rêczne kolejarzy sta³a przy budynku szaletu publicznego. Tam zostali ujêci i
rozbrojeni przez Niemców i prawdopodobnie skazani na rozstrzelanie.
Po tych wydarzeniach oddzia³y obrony miasta zosta³y rozwi¹zane i rozpuszczone do
domów. Czy wszyscy szczêœliwie wrócili nie mogê tego stwierdziæ. Ja sam musia³em
szukaæ schronienia u znajomych i kolegów, gdy¿ by³em przez niemieck¹ rodzinê
Schmidtów poszukiwany jako wróg "nr 1". Udawa³o mi siê to przez pewien czas tj. do 19-
20 listopada, kiedy Niemcy urz¹dzili w ca³ym mieœcie ³apankê. W nocy z 19 na 20
listopada zosta³em zatrzymany i do³¹czony do transportu, którym zosta³em wywieziony
na roboty przymusowe do Niemiec. Przebywa³em tam w ró¿nych miejscowoœciach,
pracuj¹c codziennie po 12 godzin przy pracach ziemnych.
W 1943 r. w miejscowoœci Zempin zorganizowana zosta³a przez niemieckich komu-
nistów, a w szczególnoœci przez Teo Franza komórka antyfaszystowska, która dzia³a³a do
koñca wojny, tj. do chwili oswobodzenia 6 maja 1945 r. Ja równie¿ nale¿a³em do tej orga-11nizacji, co potwierdzone jest w Oddziale Organizacji Antyfaszystowskich w Rostocku”.
Marian Krause zosta³ wyzwolony przez Armiê Czerwon¹ w miejscowoœci
Kolpinsee, jak ju¿ sam wspomnia³ 6 maja 1945 r.
11 Wspomnienia w³asne Mariana Krause. Ze zbiorów Wies³awa Krause.
Goleniowianie – ¿o³nierze Wojny Obronnej 1939 r.
Mieszkaniec Tarnówka, Czes³aw Piotrowski, s³u¿bê wojskow¹ rozpocz¹³ jako
rekrut w 1925 r. w 20 Pu³ku Artylerii Lekkiej w Kru¿anach na Polesiu. W
kampanii wrzeœniowej walczy³ jako podoficer zawodowy. Walczy³ w bitwie nad
Bzur¹ i w obronie Warszawy, gdzie zosta³ ranny. Leczono go w szpitalu
nadzorowanym przez Niemców, z którego uciek³ do Kru¿an, a nastêpnie do
rodzinnego S³onima w woj. nowogródzkim. Po zajêciu tych terenów przez
Niemców, wst¹pi³ do partyzantki. Po wyrzuceniu Niemców przez Armiê
Czerwon¹, zosta³ skierowany do Oficerskiej Szko³y Pancernej. Po jej ukoñczeniu
w stopniu podporucznika, zosta³ wcielony do 2. Armii Wojska Polskiego, jako
dowódca plutonu czo³gów. Wojnê zakoñczy³ w okolicach Pragi w Czechach.
Spod Pragi zosta³ wraz z pu³kiem przeniesiony do Mosiny, a nastêpnie do
Szczecina. W 1948 r. zosta³, jako „niepewny politycznie” zwolniony z wojska.
Przyjecha³ na ziemie zachodnie i zamieszka³ w Tarnówku, gdzie prowadzi³ 12gospodarstwo rolne.
13Jan Kubinowski s³u¿y³ w Samodzielnej Grupie Operacyjnej „Polesie” ,
dowodzonej przez gen. Franciszka Kleeberga. Kampaniê wrzeœniow¹ skoñczy³ 5
paŸdziernika 1939 r. po stoczeniu ostatnich bitew wojny obronnej 1939 r., o Wolê
Gu³owsk¹ oraz Kock.
W swych wspomnieniach Jan Kubinowski pisa³: „Mój marsz bojowy to: W³odawa –
Kock – Wola Gu³owska. By³y to pamiêtne dni od 2 do 5 paŸdziernika 1939 roku.
12 Gazeta Goleniowska, „Niepotrzebny kombatant”, nr 24, 5.12.1992, str. 5.13Samodzielna Grupa Operacyjna „Polesie”, zosta³a zorganizowana w po³owie wrzeœnia 1939 r. Po dwudniowych (16-18 wrzeœnia) walkach z niemieck¹ 2 dywizj¹ zmotoryzowan¹ pod Kobryniem Grupa ruszy³a w okolice Kamienia Koszyrskiego, sk¹d zamierza³a dotrzeæ do obleganej Warszawy. Po kapitulacji stolicy (28 wrzeœnia), dowództwo Grupy postanowi³o zaj¹æ sk³ady amunicji w Dêblinie i przedostaæ siê w Góry Œwiêtokrzyskie. 28 wrzeœnia Grupa liczy³a 17 tys. ¿o³nierzy (za Ma³¹ Encyklopedi¹ Wojskow¹). 2 paŸdziernika w rejonie Kocka w pobli¿u Serokomli, Woli Gu³owskiej i Adamowa na Grupê uderzy³a 13 niemiecka dywizja zmotoryzowana. Nastêpnego dnia 50 DP i Brygada Kawalerii „Edward” bez powodzenia uderzy³y na si³y niemieckie pod Stoczkiem i wsi¹ Poznañ. 4 paŸdziernika na si³y polskie uderzy³y zmotoryzowane jednostki niemieckie. Niemcy osi¹gnêli czêœciowy sukces. Nie chc¹c dopuœciæ do nadejœcia nastêpnych jednostek niemieckich 5 paŸdziernika SGO „Polesie” sama przesz³a do natarcia. Uderzenie si³ polskich by³o zaskoczeniem dla dywizji niemieckich, szczególnie akcja Brygady Kawalerii z 60 DP, która dokona³a g³êbokiego rajdu na ty³ach niemieckich. Rozpoczête z powodzeniem natarcie polskie zosta³o przerwane z powodu braku amunicji i szans na dalsze i trwa³e kontynuowanie natarcia. Jeszcze w nocy z 5 na 6 paŸdziernika trwa³a wymiana ognia, a¿ do wystrzelania zapasów amunicji przez si³y polskie. Rano do ¿o³nierzy polskich odczytano po¿egnalny rozkaz gen. Franciszka Kleeberga, a o godz. 10.00 we wsi Czarna rozpoczêto sk³adanie broni.
12
Goleniowianie – ¿o³nierze Wojny Obronnej 1939 r.
13
W walce o Wolê Gu³owsk¹ dwukrotnie
zdobywaliœmy wieœ wspólnie z
kawalerzystami, bior¹c do niewoli
dwóch jeñców niemieckich. Ponie-
œliœmy jednak straty w ludziach.
Oddzia³om innych brygad nie uda³o siê
odzyskaæ utraconych terenów, a próba
wdarcia siê na silnie broniony cmen-
tarz zakoñczy³a siê masakr¹ u³anów.
Natomiast nasz batalion 5 paŸdzier-
nika, po wycofaniu siê do lasów
gu³owskich le¿¹cych na pó³nocy ude-
rzy³ ponownie i zdo³a³ odzyskaæ
zachodni¹ czêœæ wsi oraz dojœcie do
cmentarza i koœcio³a w Woli Gu³ow-
skiej. By³o to ostatnie zwyciêstwo
naszej jednostki nad Niemcami.
Podejmuj¹c ostatni¹ bitwê, genera³
Kleeberg da³ mo¿noœæ poznania smaku
wojny rw¹cym siê do boju ¿o³nierzom z
oddzia³ów pod jego komend¹, chocia¿
wiedzia³, ¿e straty bêd¹ ogromne, a
bitwa przegrana. 5 paŸdziernika 1939
roku samodzielna Grupa Operacyjna
„Polesie” pod dowództwem genera³a Kleeberga og³osi³a kapitulacjê.
Po ostatniej bitwie o Wolê Gu³owsk¹ zapad³ zmrok, ucich³y nasze dzia³a. Niestety
Niemcy mimo og³oszonej kapitulacji nie dotrzymali s³owa i otworzyli na bezbronne
oddzia³y polskie kanonadê artyleryjsk¹. Co siê wtedy dzia³o! Nie mo¿na zapomnieæ tego
prze¿ycia – moc zabitych i rannych, ich jêki. W koñcu z nerwów zasypiamy twardym
snem.
Po obudzeniu siê o œwicie 6 paŸdziernika ujrzeliœmy straszny obraz – strzêpy ludzi i koni 14na drzewach” .
Fot. 5. Wilno. Rok 1936. Bracia Kubinowscy, od lewej Stanis³aw, W³adys³aw i Jan na urlopie. Wszyscy wal-czyli w kampanii wrzeœniowej. W³adys³aw wst¹pi³ do
armii gen. Andersa, ale nigdy nie dotar³ do Polski, zmar³ i zosta³ pochowany w Karaczi w Pakistanie, o czym rodzina dowiedzia³a siê dopiero w 2008 r.
[Ze zbiorów Kazimierza Kubinowskiego.]
14 Jan Kubinowski. Historia moja, mojej rodziny i ojczyzny. Goleniów 2002, str. 19.
Goleniowianie – ¿o³nierze Wojny Obronnej 1939 r.
14
Jan Kubinowski trafi³ do niewoli, ale niemal natychmiast uciek³ z kolumny
jenieckiej. W listopadzie 1939 r. przeszed³ granicê rosyjsk¹ pod Ostro³êk¹ do
przysz³ych teœciów. Tam pozosta³ i pracowa³ jako robotnik kolejowy i leœny. 27
stycznia 1940 r. wzi¹³ œlub. Przypadek sprawi³, ¿e wczeœniej znajomy urzêdnik
starostwa a w tym czasie pracownik „Lespromochozu” (spó³dzielnia leœna)
poradzi³ mu przyjêcie stanowiska sekretarza Leœnictwa ¯ó³kiñ. Leœniczym by³
£otysz. W maju 1941 r. zosta³ skierowany na miesiêczny kurs sekretarzy do
Sto³pców. Przed zakoñczeniem kursu Niemcy napad³y na ZSRR i Jan pieszo uda³
siê do Krystynowa. Niemiecki Arbeitsamt skierowa³ go do pracy na kolei. 2
lutego 1942 r. pojecha³ do ukraiñskiej miejscowoœci Berezcy, gdzie mieszka³a
krewna teœcia. Zosta³ wydany przez m³odego Ukraiñca dwóm ukraiñskim
volksdeutschom, którzy wyci¹gnêli go za wieœ pobili i zostawili. W 1943 r.
pracowa³ przy kopaniu okopów. W 1944 r. czêste bombardowania przez
francusk¹ eskadrê „Normandie” zmusi³y wszystkich do ucieczki do lasu. Po
dwóch tygodniach tu³aczki trafili do obozu partyzantów. Po zajêciu terenu przez
wojska radzieckie wróci³ do rodzinnego £uniñca. Pracowa³ przy naprawie linii
kolejowej i zosta³ kontuzjowany. Po powrocie z leczenia pracowa³ jako ksiêgowy 15materia³owy do koñca wojny.
Tadeusz Jakubik, 1 wrzeœnia 1939 r., o 4 rano ko³o Józefowa, prze¿y³ pierwsze
bombardowanie. Zapamiêta³ kampaniê
wrzeœniow¹ jako ci¹g³y odwrót. Wycofuj¹c siê,
jego jednostka dotar³a do Miñska Mazowiec-
kiego, a nastêpnie do Lublina, w którym ju¿ byli
Niemcy. Wrócili do swoich koszar do Hrubie-
szowa. 17 wrzeœnia po tu³aczce i unikaniu
Niemców i Rosjan, z którymi oddzia³ stoczy³
krótk¹ walkê pod Ulanowem, oddzia³ przepra-
wi³ siê pod ostrza³em niemieckim przez San. W
czasie przeprawy poniesiono du¿e straty. Wobec
tego dowodz¹cy oddzia³em major Kobyliñski
kaza³ wyp³aciæ ¿o³nierzom ¿o³d i rozformowa³
jednostkê. Wieczorem 20 paŸdziernika 1939 r. po
d³ugim marszu dotar³ do Sokala, w którym
15 Gazeta Goleniowska, nr 5/6, (01.04.1991), „Z £uniñca do Goleniowa”.
Fot. 6. Tadeusz Jakubik. [Ze zbiorów Gra¿yny Solskiej.]
Goleniowianie – ¿o³nierze Wojny Obronnej 1939 r.
15
zatrzyma³ siê u swojej babki. U niej wypocz¹³ i podleczy³ siê, po czym ruszy³
dalej. Mieszka³ w niedu¿ej wsi Podrudzie (by³a to osada by³ych legionistów J.
Pi³sudskiego) na Wo³yniu ko³o W³odzimierza. 10 lutego 1940 r. wraz z rodzin¹ i
ca³¹ wsi¹ zosta³ wywieziony na Syberiê. W czasie deportacji na Syberiê (ko³o
Archangielska), z rodziny Jakubika zmar³ ojciec i dwie siostry. Po uk³adzie
Sikorskiego ze Stalinem trafi³a siê okazja opuszczenia Syberii. Tadeusz zg³osi³ siê
do organizowanej przez gen. Andersa Armii Polskiej. Trafi³ do V Dywizji.
Warunki w obozie polskim nie by³y o wiele lepsze ni¿ na Syberii, panowa³ g³ód i
mróz. W sierpniu 1942 r. armia Andersa zaczê³a opuszczaæ ZSRR. Z
Krasnowodska pop³ynêli do Iranu, stamt¹d do Iraku, Palestyny i Egiptu. W
Aleksandrii zostali zaokrêtowani na statki i skierowani do W³och. We W³oszech
wyl¹dowali w Tarencie. St¹d przed Wielkanoc¹ trafili pod Monte Casiono, gdzie
ju¿ toczy³y siê walki. Tadeusz Jakubik jeszcze w Iraku straci³ jedno oko, st¹d te¿
s³u¿y³ w kompanii sanitarnej. Do domu wróci³ przed Bo¿ym Narodzeniem w
1948 r. W lutym 1949 r. wraz z ¿on¹ Jadwig¹ przyjecha³ do Goleniowa i podj¹³
pracê w Zak³adach Drzewnych w Goleniowie, gdzie przepracowa³
nieprzerwanie a¿ do przejœcia na emeryturê.
Marzeniem pana Tadeusza Jakubika by³o postawienie w Goleniowie pomnika
poœwiêconego wszystkim, którzy walczyli o Polskê. Marzy³, aby w³o¿yæ swój
pieczo³owicie przechowywany mundur, przypi¹æ do niego wszystkie medale i
stan¹æ w poczcie honorowym pod takim pomnikiem. Niestety jego marzenia nie 16spe³ni³y siê.
Urodzony w 1912 r. w Lipniku (woj. ³ódzkie) Franciszek Kazimierczak, zosta³
zmobilizowany 24 sierpnia, a do domu powróci³ 20 paŸdziernika 1939 r. Córka
Michalina (po mê¿u Kurhan) wspomina³a:
"Tato walczy³ pod Warszaw¹, gdzie zosta³ ranny w nogê. Przez dwa dni le¿a³ na polu
bitewnym. Bez jedzenia i wody. Dopiero po dwóch dniach zosta³ znaleziony i
przetransportowany do szpitala w Warszawie. W czasie nalotu szpital siê zapali³ i
pospiesznie ewakuowano rannych. Siostry pracuj¹ce w nim wynosi³y ich na swoich
rêkach przy pomocy rannych, którzy byli do tego zdolni. Ci ranni, którzy mieli ju¿ na tyle
si³y, sami uciekali z p³on¹cego budynku. Z niezagojon¹ ran¹ przez dwa tygodnie na
piechotê szed³ do domu. Podpiera³ siê kul¹ i kosturem. Przyszed³ do domu w ³achmanach,
albowiem tyle pozosta³o z munduru. W plecaku nie mia³ nic poza kawa³kami chleba. Nie
16 Przegl¹d Goleniowski nr 25 (57) – 1 (58), (Ewa Machnicka) 24.12. – 1.01.1993/94, str. 11.; Przegl¹d Goleniowski nr 17(49), (El¿bieta Ostrowska) 1.09. 1993, str. 6.
Fot. 7. Franciszek Kazimierczak (z lewej) na robotach w Bawarii. [Ze zbiorów Michaliny Kurhan.]
25 stycznia 1942 r.
Goleniowianie – ¿o³nierze Wojny Obronnej 1939 r.
16
zmarnowa³ najmniejszego okruszka. Po powrocie przez oko³o rok przebywa³ w domu.
Któregoœ dnia przyszli Niemcy, za³adowali go na furmankê i zabrali ze sob¹. Po bardzo
d³ugim czasie otrzymaliœmy kartkê od niego i pierwszy raz dowiedzieliœmy siê, co siê z
nim dzieje. Pracowa³ przymusowo w Bawarii. Latem w gospodarstwie rolnym, a zim¹ w
lesie. Raz zdarzy³o siê, ¿e spad³o na niego drzewo. Nie otrzyma³ od Niemców ¿adnej
pomocy. Gdyby nie wspó³wiêŸniowie, którzy go leczyli, ¿ywili i pomagali nie prze¿y³by
tego wypadku.
W czasie zbli¿ania siê frontu mamê zabrali Niemcy do kopania okopów. W domu
pozosta³a trójka ma³ych dzieci. Opiekowa³a siê nami 80 letnia babcia. Tato powróci³ do
domu jesieni¹ 1945 r. W 1947 r. w Zielone Œwi¹tki w Lipniku zosta³ aresztowany przez
Urz¹d Bezpieczeñstwa. Zosta³ oskar¿ony o przerzucanie broni do dzia³aj¹cych jeszcze w
okolicy oddzia³ów. Przez tydzieñ by³ przes³uchiwany i bity. Po powrocie do domu mama
przez d³ugi czas robi³a mu opatrunki na plecach, za ka¿dym razem wypraszaj¹c nas -
dzieci, aby nie widzia³y ran ojca. Po tych prze¿yciach w 1948 r. wyjechaliœmy do
Nastazina, gdzie tato zaj¹³ du¿e gospodarstwo. Niestety nie by³o tam domu. Z chwil¹
rozpoczêcia kolektywizacji opuœciliœmy Nastazin i przenieœliœmy siê do Danowa, gdzie 17rodzice pozostali na zawsze".
17 Wspomnienia Michaliny Kurhan spisane przez autora, 16.05.2009.
Stefan Kwiring urodzi³ siê
w 1921 r. w Pasewalku w
Niemczech, gdzie rodzice
w okresie przedwojennym
pracowali jako robotnicy
sezonowi. Na sta³e miesz-
kali w Bia³ej Panieñskiej, w
gminie Rychwa³ ko³o Ko-
nina i prowadzili skromne
gospodarstwo rolne. Stefan
po ukoñczeniu 7 klasowej
szko³y powszechnej przy-
jêty zosta³ jako 15 latek do
Ma³oletniej Szko³y Podofi-
cerskiej. W momencie wybuchu wojny mia³ 18 lat i stopieñ starszego
szeregowca. W³adze spodziewa³y siê napaœci Niemiec i jeszcze przed 1 wrzeœnia
uczniowie szko³y zostali w pe³nym rynsztunku wojennym przetransportowani
z Konina do odleg³ego o oko³o 150 km Kêpna. S³u¿y³ w 68 pp. Armii "Poznañ",
jako starszy strzelec obs³uguj¹cy rêczny karabin maszynowy. Nie mia³
mo¿liwoœci walki z Niemcami "oko w oko". Jednostka siê cofa³a i 7 wrzeœnia jej
¿o³nierzy pod Uniejowem nad Wart¹ wziêto do niewoli. ¯o³nierze niewiele
wiedzieli o tym, co siê dzieje na
froncie. Jedyne informacje, jakie do
nich dociera³y pochodzi³y od artyle-
rzysty porucznika Mañko i by³y to
informacje przekazywane ustnie.
Po krótkim pobycie w obozie jeniec-
kim uda³o mu siê uciec i dotrzeæ do
rodzinnego domu. Wolnoœci¹ nie
cieszy³ siê jednak d³ugo, poniewa¿
mieszkaj¹cy obok dobry kolega
Niemiec Heinrich Schultz wyda³ go i
zosta³ aresztowany. Pod obstaw¹
zosta³ dowieziony do Wroc³awia,
gdzie na targu jeden z "kupców"
Fot. 8. Ksi¹¿eczka wojskowa Stefan Kwiringa. [Ze zbiorów Stefana Kwiringa.]
Fot. 9. Wpis do Ksi¹¿eczki Wojskowej dotycz¹cy s³u¿by wojskowej. [Ze zbiorów Stefana Kwiringa.]
Goleniowianie – ¿o³nierze Wojny Obronnej 1939 r.
17
wybra³ go do pracy. Ca³¹ wojnê przepracowa³ w miejscowoœci Buszyce ko³o
Brzegu. Pracodawca, rolnik, by³ dobrym cz³owiekiem. W gospodarstwie
zast¹pi³ syna gospodarza, który zosta³ powo³any do wojska. Ów Niemiec
walczy³ na frontach I wojny œwiatowej i zna³ jej okropnoœci. Stefan pamiêta jak do
odchodz¹cego syna powiedzia³: "Pamiêtaj Herman, nie rób nikomu krzywdy,
nawet wrogowi, bo wczeœniej czy póŸniej ta krzywda do ciebie wróci". Herman
zgin¹³ na Krymie. W marcu 1945 r. Buszyce zajê³y wojska radzieckie, by³ wolny.
Nie wróci³ do domu, osiad³ w Boles³awcu, w którym pozna³ Stanis³awê Jêdrej,
przysz³¹ ¿onê. Po jakimœ czasie przeprowadzili siê do Nadleœnictwa G³usko, a
st¹d do Wierzchos³awia, gdzie mieszkaj¹ ju¿ ponad 40 lat. Ca³e zawodowe ¿ycie
Stefan Kwiring pracowa³ w leœnictwie na stanowisku leœniczego. Jego ¿ona
Stanis³awa w momencie wybuchu wojny wraz z rodzicami mieszka³a w Lublinie
w pobli¿u fabryki samolotów, w której pracowa³ jej ojciec i brat. Zaraz po
rozpoczêciu wojny Niemcy zbombardowali fabrykê. Pamiêta, ¿e zginê³o 57
osób. Po tym bombardowaniu rodzina wyprowadzi³a siê do Fajs³awic, gdzie 18prze¿y³a ca³¹ wojnê.
Konstanty Laskowski walczy³ w 31 pu³ku piechoty "Sieradz". W czasie obrony
Modlina zosta³ ranny, a po jego zajêciu dosta³ siê do niewoli. Wojnê spêdzi³ w
niewoli i na robotach przymusowych. Po powrocie zamieszka³ w Krêpsku i
prowadzi³ ma³e gospodarstwo rolne, pracuj¹c jednoczeœnie w zak³adzie 19drobiarskim.
Wac³aw Kujda by³ starszym sier¿antem sztabowym w kancelarii 26 Skier-
niewickiej Dywizji Piechoty. Walczy³ w bitwie nad Bzur¹, gdzie dosta³ siê do 20niewoli.
Tadeusz Pa³ka we wrzeœniu 1939 r. by³ dowódc¹ dru¿yny w jednostce Korpusu 21Ochrony Pogranicza w rejonie Dukli ko³o Krosna. Tam dosta³ siê do niewoli.
Ludwika Trojanowska od wrzeœnia do 6 listopada 1939 r. pracowa³a jako siostra
oddzia³owa szpitala wojennego w Zamoœciu. W szpitalu 12 wrzeœnia 1939 roku 22stacjonowa³ sztab Armii "Kraków".
Goleniowianie – ¿o³nierze Wojny Obronnej 1939 r.
18
18 Relacja Stefana i Stanis³awy Kwiring spisana przez autora, lipiec 2009. 19 Gazeta Goleniowska, nr 34, 30.08.1996, „Polski Wrzesieñ“, str. 720 Tam¿e.21 Tam¿e.22 Tam¿e.
Goleniowianie – ¿o³nierze Wojny Obronnej 1939 r.
19
Antoni Stefaniak urodzi³ siê w 1916 r. w Poznaniu. Od 1 do 19 wrzeœnia 1939 r.
walczy³ w 57 pu³ku piechoty. Po kampanii wrzeœniowej trafi³ do niewoli, gdzie 23przebywa³ do 1945 r.
Boles³aw Rynkiewicz urodzi³ siê w 1912 r. w miejscowoœci Mieczowszczyzna
ko³o Wilna. W kampanii wrzeœniowej walczy³ od 1 do 22 wrzeœnia 1939 r. Po
bitwie pod Kownem dosta³ siê do niewoli niemieckiej, sk¹d uciek³. Po nadejœciu
Armii Czerwonej, zosta³ po raz drugi we wrzeœniu 1939 r. wziêty do niewoli. Po
przes³uchaniach zosta³ wypuszczony. Uratowa³y go spracowane rêce. Wojnê 24przepracowa³ jako kolejarz na Bia³orusi w Witebsku.
W³adys³aw Olejnik urodzony w 1910 r. w miejscowoœci Czeremosznia walczy³ 25w 52 pp. od 1 do 15 wrzeœnia 1939 r.
Franciszek Bruski urodzi³ siê w 1915 r. w miejscowoœci Czuczkowy ko³o
Chojnic. Walczy³ od 1 do 25 wrzeœnia 1939 r. W okresie powojennym od 15 maja 261945 r. do 31 grudnia 1947 r. s³u¿y³ w S³u¿bie Ochrony Kolei.
Bronis³aw Bañski urodzi³ siê w 1911 r. w miejscowoœci Burakowskie ko³o 27Warszawy. Walczy³ od 9 do 30 wrzeœnia 1939 r.
Jan Ciupina urodzi³ siê w 1910 r. w miejscowoœci Liczkowce ko³o Tarnopola.
Walczy³ od 1 do 17 wrzeœnia 1939 r., jako kanonier w 11 Pu³ku Artylerii Lekkiej
(PAL) ze Stanis³awowa w sk³adzie 11 DP Armii "Kraków", a nastêpnie od 4
kwietnia 1944 r. do 9 maja 1945 r. w szeregach Ludowego Wojska Polskiego, w 4
Baterii Artylerii Przeciwpancernej. Przeszed³ szlak bojowy od Bugu po £abê. 28Zosta³ zdemobilizowany 10.11.1945 r.
Jan JóŸwik urodzi³ siê w 1919 r. w miejscowoœci Lubola ko³o Poznania. S³u¿y³ w
50 kompani, 16 batalion Junackiego Hufca Pracy, który budowa³ umocnienie w 29rejonie Wizny. Walczy³ od 1 do 18 wrzeœnia 1939 r. w sk³adzie 81 pp. pod Wizn¹
23 Na podstawie materia³ów Zwi¹zku Kombatantów RP i By³ych WiêŸniów Politycznych.24 Tam¿e.25 Tam¿e.26 Tam¿e.27 Tam¿e.28 Na podstawie materia³ów Zwi¹zku Kombatantów RP i By³ych WiêŸniów Politycznych.29 W 1939 r. w okolicach Wizny, po³o¿onej na wschód od £om¿y znajdowa³ siê jeden z punktów polskiej obrony opartej o rzekê Narew. Linie fortyfikacji w okolicach Wizny budowano od wiosny 1939 r. i do wybuchu wojny nie zd¹¿ono jej ukoñczyæ. Liniê oparto o wzgórza po³o¿one o 4 km od rzeki, co dawa³o dobry wgl¹d w teren na przedpolach. Walki o Wiznê trwa³y od 7 do 10 wrzeœnia i
Goleniowianie – ¿o³nierze Wojny Obronnej 1939 r.
20
30i £om¿¹. Wojnê spêdzi³ w obozie jenieckim. Po wojnie zamieszka³ w Krêpsku.
Tadeusz Rejkowski urodzi³ siê w 1922 r. w miejscowoœci Moszczaniec. Walczy³ 31od 1 do 28 wrzeœnia 1939 r.
Wac³aw Sk¹pski - uczestnik kampanii wrzeœniowej, a nastêpnie wiêzieñ obozu
koncentracyjnego Oranienburg-Sachsenhausen. Od 1954 r. pracowa³ jako
kierownik Wydzia³u Bud¿etowo-Gospodarczego w Prezydium Powiatowej
Rady Narodowej w Goleniowie. Wyró¿niony odznak¹ "Zas³u¿ony dla ziemi 32goleniowskiej".
Aleksander Filipiuk urodzi³ siê w 1917 r. w Bierzycach Lubelskich. Od 1 do 20
wrzeœnia 1939 r. walczy³ w 8 baterii 9 Pu³ku Artylerii Ciê¿kiej stacjonuj¹cym we
W³odawie. Bra³ udzia³ w walkach w obronie Warszawy, po czym trafi³ do 33niewoli.
nazywane s¹ równie¿ Polskimi Termopilami. 720 ¿o³nierzy polskich dowodzonych przez kapitana W³adys³awa Raginisa przez trzy dni odpiera³o 42 tysiêczny XIX niemiecki korpus pancerny, którym dowodzi³ genera³ Heinz Guderian. Kapitan Raginis po kapitulacji ostatniego schronu wysadzi³ siê granatem, staj¹c siê symbolem polskiego oporu. ¯o³nierze polscy poddali siê dopiero po tym, gdy Guderian zagrozi³ rozstrzelaniem jeñców wojennych. Dzisiaj o bohaterstwie ¿o³nierzy polskich walcz¹cych pod Wizn¹, Polaków uczy szwedzki zespó³ metalowy "Sabaton" w piosence "40:1".30 Na podstawie materia³ów Zwi¹zku Kombatantów RP i By³ych WiêŸniów Politycznych.31 Tam¿e.32 Ksiêga zas³u¿onych 1974-1978. Archiwum UGiM Goleniów.33 Na podstawie materia³ów Zwi¹zku Kombatantów RP i By³ych WiêŸniów Politycznych.
Fot. 10. Wac³aw Sk¹pski, koniec lat 70. [Archiwum UGiM.]
Fot. 11. Aleksander Filipiuk na gospodarstwie rolnym w Danowie, lata 60-te XX w. [„Œladami przesz³oœci – historia Mostów, Imna, Burowa i Danowa”. Goleniów 2007, str. 76.]
Józef Kowalski urodzi³ siê w 1915 r. w miejscowoœci Rudzk w województwie
w³oc³awskim. Walczy³ od 1 do 17 wrzeœnia 1939 r. w 7 kompanii 59 pp. Walczy³
jako celowniczy rusznicy przeciwpancernej pod dowództwem pp³k
Mitrowskiego w Bydgoskiem, w okolicach Nowej Wsi. W lasach Puszczy 34Kampinoskiej trafi³ do niewoli.
Kazimierz Ostenda urodzi³ siê w 1912 r. w Iskern w Niemczech. Walczy³ w 35obronie Warszawy od 9 do10 wrzeœnia 1939 r.
W³adys³aw Grecki urodzi³ siê w 1913 r. w miejscowoœci
Ligocie w powiecie £ask. W 1937 r. ukoñczy³ ¯o³niersk¹
Szko³ê Pocz¹tkow¹ w £odzi. Walczy³ jako kanonier w
obronie Modlina i Warszawy. Wojnê spêdzi³ w obozie 36jenieckim w okolicach Düseldorfu w Niemczech.
Goleniowianie – ¿o³nierze Wojny Obronnej 1939 r.
21
34 Tam¿e. 35 Tam¿e.36 Na podstawie informacji Jana Greckiego, syna W³adys³awa.
Fot. 13. Po prawej: Przebieg s³u¿by wojskowej odnotowany w ksi¹¿eczce wojskowej. [Ze zbiorów Jana Greckiego.]
Fot. 12. W³adys³aw Grecki, w okresie koñczenia ¯o³nierskiej Szko³y Pocz¹tkowej.[Ze zbiorów Jana Greckiego.]
Goleniowianie – ¿o³nierze Wojny Obronnej 1939 r.
22
Fot. 14. Legitymacja wystawiona przez Dowództwo Obrony Warszawy, potwierdzaj¹ca udzia³ W³adys³awa Greckiego w obronie Warszawy. [Ze zbiorów Jana Greckiego]
Fot. 15. Œwiadectwo ¯o³nierskiej Szko³y Pocz¹tkowej. [Ze zbiorów Jana Greckiego.]
Goleniowianie – ¿o³nierze Wojny Obronnej 1939 r.
23
Urodzony w 1914 r. Józef Kowalski, ojciec Jerzego,
wieloletniego radnego gminy Goleniów, w 1938 r.
ukoñczy³ Szko³ê Podoficersk¹ w Piñsku. W czasie
Wojny Obronnej walczy³ podobnie jak Jan Kubinowski
w Samodzielnej Grupie Operacyjnej "Polesie" w 60 DP 37dowodzonej przez p³k Adama Eplera . W bitwie pod
Wol¹ Gu³owsk¹ trafi³ do niewoli, do stalagu IXC, nr
jeñca 20703. Za aktywnoœæ w obozie przeniesiono go do
obozu pracy Sangerhausen, gdzie przebywa³ do 6
kwietnia 1945 r., do momentu wyzwolenia obozu przez
wojska amerykañskie. Mimo propagandy zachêcaj¹cej
do wyjazdu do Kanady postanowi³, tak jak setki tysiêcy
Polaków wróciæ do Polski. W 1946 r. zamieszka³ w
Szczecinie. W 1975 r. pomaga³ synowi w budowie
Fot. 16. Józef Kowalski w Szkole Podoficerskiej, 1938 r.
[Ze zbiorów Jerzego Kowalskiego.]
37 ¯o³nierze 60 DP pierwsz¹ walkê z Niemcami stoczyli 14 wrzeœnia w okolicach Kobrynia. 18 wrzeœnia po obronie Kobrynia wycofali siê maszeruj¹c z innymi oddzia³ami SGO „Polesie” na zachód w stronê Warszawy. Formalnie gen Kleberg utworzy³ dywizjê w wyniku reorganizacji zgrupowania, 28 wrzeœnia dokonanego w rejonie W³odawy. 29 i 30 wrzeœnia dywizja zatrzyma³a w walkach wojska radzieckie nacieraj¹ce pod Jab³oniem i Milejowem. Nastêpnie walczy³a z Niemcami pod Serokoml¹ i Wol¹ Gu³owsk¹, gdzie naciera³a na cmentarz i klasztor w Woli Gu³owskiej oraz na miejscowoœæ Helenów. Brygada Kawalerii „Edward” z tej dywizji dokona³a g³êbokiego rajdu na ty³ach przeciwnika siej¹c w jego szeregach du¿o zamieszania i paniki. Skapitulowa³a wraz z ca³¹ SGO „Polesie”.
Goleniowianie – ¿o³nierze Wojny Obronnej 1939 r.
24
Fot. 17. Józef Kowalski (trzeci z lewej) z grup¹ kolegów w czasie niewoli. Na zdjêciu znajduj¹ siê miêdzy innymi: Leon Rychlik, W³adys³aw Wolski, (?) Cecotka. Na odwrocie widnieje data 30.03.1941 r. [Ze zbiorów Jerzego Kowalskiego.]
jednego z pierwszych nowych budynków mieszkalnych w Kliniskach, w 38których te¿ zamieszka³. W 1981 r. przeszed³ na emeryturê.
Józef Surma pochodzi³ z Kêdzie¿ynki w powiecie
Myœlenice Gdów w województwie Krakowskim. We
wrzeœniu 1939 r. walczy³ w 20 pp. Armii "Kraków". Po
ciê¿kich walkach pod Czêstochow¹, w czasie
wycofywania siê w kierunku Warszawy zosta³ ranny i
dosta³ siê do niewoli. Z niewoli zes³any zosta³ na roboty w
gospodarstwie rolnym w powiecie Wolgast w miejsco-
woœci Mölschow w pobli¿u Pennemünde, gdzie by³
œwiadkiem nalotów alianckich na wyrzutnie i fabrykê
pocisków V-1 i V-2. Tutaj spêdzi³ ca³y okres wojny, by po
jej zakoñczeniu wraz z poznan¹ na robotach Helen¹ 39przyjechaæ i za³o¿yæ rodzinê w Mostach.
Jan Kempa. Urodzi³ siê w miejscowoœci Skrzynno w województwie ³ódzkim. We
wrzeœniu 1939 r. walczy³ jako ochotnik. Ranny, dosta³ siê do niewoli radzieckiej i
przebywa³ w wielu obozach jenieckich, m.in. w obozie w Katyniu. W drodze
wymiany miêdzy Niemcami a Zwi¹zkiem Radzieckim przekazany zosta³ 2
listopada 1939 r. w Jagodzinie nad Bugiem Niemcom, trafiaj¹c tym samym do
Fot. 19. Józef Surma. [„Œladami przesz³oœci – historia Mostów, Imna, Burowa i Danowa”. Goleniów 2007, str. 10.]
Goleniowianie – ¿o³nierze Wojny Obronnej 1939 r.
25
38 Na podstawie wspomnieñ syna – Jerzego Kowalskiego. Maj 2009.39 „Œladami przesz³oœci – historia Mostów, Imna, Burowa i Danowa”. Goleniów 2007, str. 10.
Fot. 18. Józef Kowalski (trzeci z lewej) na robo-
tach w Sangerhausen. [Ze zbiorów
Jerzego Kowalskiego.]
Goleniowianie – ¿o³nierze Wojny Obronnej 1939 r.
26
niewoli niemieckiej. Tutaj pocz¹tkowo przebywa³
w jednym ze stalagów w Stargardzie Szczeciñ-
skim, sk¹d wys³any zosta³ na roboty przymusowe 40do Niemiec w okolice Wolgast.
Czes³aw Burzyñski urodzi³ siê w 1918 r. w
miejscowoœci Racicze po³o¿onej ok. 20 km od
Grodna. W 1937 r. wst¹pi³ ochotniczo do
Kompani £¹cznoœci 29 Dywizji Piechoty w
Grodnie. W Zgierzu ukoñczy³ Szko³ê £¹cznoœci.
W czasie wojny obronnej 1939 r. pe³ni³ funkcjê
dowódcy sekcji ³¹cznoœci z lotniskami i
sygnalizacji œwietlnej oraz funkcjê zastêpcy
dowódcy plutonu ³¹cznoœci w kwaterze g³ównej
dowództwa 29 Dywizji Piechoty, która wchodzi³a
w sk³ad Armii "£ódŸ". Po wycofaniu siê do Warszawy bra³ udzia³ w obronie
odcinka Warszawa - Zachód. Dosta³ siê do niewoli i przebywa³ w zgrupowaniu
jenieckim w Górze Kalwarii. Tam zapozna³ siê z cichym rozkazem dotycz¹cym
organizacji podziemnej Zwi¹zek Walki Zbrojnej. W
kampanii wrzeœniowej udzia³ brali tak¿e jego bracia
Antoni (pod Kockiem dosta³ siê do niewoli i wróci³
do domu po wojnie) i W³adys³aw. Antoni przebywa³
w obozie jenieckim od wrzeœnia do listopada 1939 r.
Uciek³ z obozu jenieckiego i dotar³ w okolice
Brzeœcia, Grodna i swych rodzinnych stron. Po
zajêciu tych terenów przez Niemców pod
pseudonimem "Burza" prowadzi³ zbrojn¹ walkê z
Niemcami w szeregach AK, wspó³pracuj¹c tak¿e z
partyzantk¹ radzieck¹. W Armii Krajowej s³u¿y³ do 41lipca 1944 r.
40 str. 1141 Na podstawie: Czes³aw Burzyñski. „Zgodnie z naszym prawem” – podtytu³ „Z Armii Krajowej do ³agrów Workuty". Losy Cz. Burzyñskiego w szerszym zakresie zaprezentujemy w wydawnictwie poœwiêconym mieszkañcom Goleniowa zes³anym na Sybir.
„Œladami przesz³oœci – historia Mostów, Imna, Burowa i Danowa”. Goleniów 2007,
Fot. 20. Józef Kempa w mundurze WP (rok 1939, trzeci z prawej wœród stoj¹cych) [„Œladami przesz³oœci
– historia Mostów, Imna, Burowa i Danowa”. Goleniów 2007, str. 11.]
Fot. 21. Czes³aw Burzyñski. [Ze zbiorów Heleny Siewiory.]
¯o³nierzami wrzeœnia 1939 r. byli tak¿e: W³adys³aw Bielan, Heronim Chyt,
Julian Fronczek, Czes³aw Frontczak, Bronis³aw Fija³ek, Mieczys³aw Fidali,
Roman Krzemiñski, Grzegorz Ko³acz, Józef Kosar, Franciszek Kurpik,
Aleksander Lachowski, Czes³aw Ligenza, Kazimierz M¹ka, Tadeusz Pa³ka,
Aleksander Piotrowski, Kazimierz Œmigielski, Ignacy Sieniuæ, Stanis³aw
Szymañski, Konstanty Terlecki, Jan Zgwal, Stanis³aw Zych, Stefan 42Ma³aszczuk i setki innych zapomnianych, czêsto tak¿e przez w³asne rodziny.
Dzisiaj w mieœcie nie ma najmniejszego œladu chwa³y tych ¿o³nierzy.
Goleniowianie – ¿o³nierze Wojny Obronnej 1939 r.
27
42 Na podstawie materia³ów Zwi¹zku Kombatantów RP i By³ych WiêŸniów Politycznych.
Dotychczas w ramach serii "Biblioteka wiedzy o Goleniów - Szkice" ukaza³y siê:
1. Szkic 1: Goleniów w marcu 1945 r.
2. Szkic 2: Zwi¹zki kombatanckie w Goleniowie.
3. Szkic 3: Kalendarium II Pu³ku Lotnictwa Myœliwskiego "Kraków".
4. Szkic 4: Udzia³ mieszkañców Ziemi Goleniowskiej w bitwie pod Monte Cassino.
5. Szkic 5: Profilaktyka to ¿ycie.
6. Szkic 6: Goleniowianie - ¿o³nierze Wojny Obronnej 1939 r.
W przygotowaniu:
Szkic 7: Goleniowski samorz¹d w latach 1945-2009.
SZKICE MO¯NA BEZP£ATNIE OTRZYMAÆ W OŒRODKU DOKUMENTACJI
DZIEJÓW ZIEMI GOLENIOWSKIEJ.
Wrzesieñ, 2009 r.