Gospodarka Polski - Prognozy i Opinie. Listopad 2013

LISTOPAD 2013RAPORT NR 23

1

Sektor GoSpodarStw domowych

GOSPODARKA POLSKI

PROGNOZY I OPINIE

RapoRt nR 23 Listopad 2013

Instytut Nauk EkonomicznychPolskiej Akademii Nauk

Warszawa

2

Gospodarka polski – proGnozy i opinie

Raport „Gospodarka polski – prognozy i opinie” listopad 2013

(Numer został zamknięty 27 września 2013 r.)

KOmItEt REDAKcYjNY:Krzysztof Bartosik (Redaktor Naczelny)Joanna Kotowicz-Jawor (Redaktor Tematyczny)Stanisław KubielasKatarzyna LadaIgnacy MorawskiJerzy Mycielski (Redaktor Statystyczny)Magdalena Olender-Skorek Lesław PietrewiczUrszula Skorupska (Sekretarz Redakcji)Sylwia Zajączkowska-JakimiakMichał Zajfert

REDAKcjA:Władysława Czech-Matuszewska

Raport drukowany jest wersją pierwotną czasopisma

ISSN 1644–5430© Copyright by Instytut Nauk Ekonomicznych PAN, 2013

Realizacja wydawnicza:Wydawnictwo Key Text sp. z o.o.ul. Sokołowska 9/410, 1 piętro, 01–142 Warszawatel. 022 632 11 36, faks 212, kom. 665 108 [email protected]ład 300 egz.

Instytut Nauk EkonomicznychPolskiej Akademii Nauk

3


Polska gospodarka przeżywa wyjątkowo silne spowolnienie. Od trzech kwartałów tempo wzrostu gospo-darczego utrzymuje się na poziomie niższym niż jeden procent. Po raz ostatni taka sytuacja miała miejsce

na przełomie lat 2001 i 2002. W równie trudnym roku 2009 tylko przez jeden kwartał tempo wzrostu było mniejsze niż jeden procent. Nic więc dziwnego, że w takich okolicznościach wzrosło bezrobocie, a inflacja jest na bardzo niskim poziomie. Przyczyną tego było silne ograniczenie popytu krajowego wynikające ze spadku inwestycji i zapasów oraz stagnacja spożycia indywidualnego. Wzrost podtrzymywał popyt zewnętrzny i eksport. Wzrost sprzedaży do Niemiec i na rynki wschodzące spowodował, że po raz pierwszy w czasie transformacji systemowej polski handel zagraniczny odnotował dodatni wynik. Wiele wskazuje jednak na to, że najgorsze jest już za nami i następuje odwracanie negatywnych trendów. Tempo wzrostu PKB jest co prawda niskie, lecz rosnące (0,5% w I kwartale, 0,8% w II kwartale br.). Rośnie również tempo spożycia indywidualnego i sprzedaży detalicznej, co z kolei wskazuje na odbudowywanie się konsumpcji, która jest największym składnikiem popytu wewnętrznego. Problem jednak w tym, że wsparciem dla konsumpcji był wzrost siły nabywczej płac i świadczeń społecznych wynikający z niskiej inflacji w 2013 r.; dynamika płac nominalnych była niska i jeśli się nie podnie-sienie, a zwiększy się inflacja, to ten pozytywny trend może zostać wyhamowany. Są również symptomy świad-czące o odwracaniu się negatywnych tendencji na rynku pracy. W miesiącach letnich zaczęło rosnąć zatrudnie-nie w sektorze przedsiębiorstw (w ujęciu miesiąc do miesiąca), pojawiła się większa liczba ofert pracy ze strony przedsiębiorstw i państwa niż w 2012 roku. Kluczem do szybkiego i trwałego ożywienia jest jednak większa akumulacja brutto, która miała dużą ujemną kontrybucję do wzrostu w ostatnich kwartałach. Bez odbudowy inwestycji niełatwo będzie ożywić gospodarkę. A zwiększenie inwestycji może być trudne ze względu na kon-solidację finansów publicznych oraz niepewność przedsiębiorstw co do popytu na ich wyroby. Wszystkie pozy-tywne trendy cieszą, bo zapowiadają zmianę na lepsze. Nie należy jednak spodziewać się jakiejś radykalnej poprawy sytuacji w najbliższym czasie, podstawy ożywienia są bowiem kruche. Według prognoz INE PAN, tempo wzrostu PKB wyniesie na przełomie roku około 2% i będzie nieznacznie rosło w pierwszej połowie przy-szłego roku.

Krzysztof Bartosik

cONtENtS

1. Forecasts of INE PAN – Katarzyna Lada, Jerzy Mycielski. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61.1. Gross Domestic Product. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61.2. Labor Market. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91.3. InterestRateandInflation . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11

2. Macroeconomic Conditions – Ignacy Morawski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14

3. Households – Krzysztof Bartosik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 203.1. Consumption . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 203.2. Wages . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 213.3. Labor Market. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 233.4. Unempoyment and Poverty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25

4. Non-financialCorporations . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 294.1. Corporate Earnings and Investments – Magdalena Olender-Skorek . . . . . . . . . . . . . . . 294.2. Infrastructure – Michał Zajfert . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35

5. Public Finances – Ignacy Morawski. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42

6. Financial Sector . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 476.1. Banking Sector – Stanisław Kubielas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 476.2. WSE and the Changing Stock Exchanges Industry in Europe – Lesław Pietrewicz . 53

7. International Situation – Sylwia Zajączkowska-Jakimiak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58

8. Commentary . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 658.1. Selected Factors of Restoring Dynamic Growth – Ryszard Bugaj . . . . . . . . . . . . . . . . 658.2. Pensions Reform and Its Impact on the Warsaw Stock Exchange Development – Lesław Pietrewicz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 678.3. Gross Domestic Product: The Issue of Reliability – Elżbieta Mączyńska . . . . . . . . . . 718.4. TheImpactofPublicFinanceDeficitonEconomicDevelopment–Leszek Jerzy Jasiński . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76

9. Appendix . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 809.1. Forecast methodology. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80

5


spis tReści

1. Prognozy INE PAN – Katarzyna Lada, Jerzy Mycielski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61.1. Produkt krajowy brutto . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61.2. Rynek pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91.3. Stopaprocentowaiinflacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11

2. Sytuacja makroekonomiczna – Ignacy Morawski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14

3. Sektor gospodarstw domowych – Krzysztof Bartosik. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 203.1. Konsumpcja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 203.2. Wynagrodzenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 213.3. Rynek pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 233.4. Bezrobocie a ubóstwo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25

4.Sektorprzedsiębiorstw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 294.1. Wynikifinansoweiinwestycjeprzedsiębiorstw–Magdalena Olender-Skorek. . . . . . . 294.2. Infrastruktura – Michał Zajfert. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35

5.Sektorfinansówpublicznych–Ignacy Morawski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42

6.Sektorfinansowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 476.1. Sektor bankowy – Stanisław Kubielas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 476.2. GPWwobecprzemianrynkówkapitałowychwEuropie–Lesław Pietrewicz . . . . . . 53

7.Uwarunkowaniamiędzynarodowe–Sylwia Zajączkowska-Jakimiak . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58

8. Komentarze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 658.1. O niektórych uwarunkowaniach przywrócenia dynamicznego wzrostu – Ryszard Bugaj 658.2. WpływreformyOFEnarozwójwarszawskiejgiełdy–Lesław Pietrewicz . . . . . . . . . 678.3. Produktkrajowybrutto-kwestiawiarygodności–Elżbieta Mączyńska . . . . . . . . . . . 718.4. Wpływdeficytufinansówpublicznychnawzrostgospodarczy–Leszek Jerzy Jasiński . 76

9. Aneks. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 809.1. Metodologia generowania prognoz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80

6


Katarzyna Lada* Jerzy Mycielski**

1. pRoGnoZY ine pan

1.1. pRodUKt KRaJoWY BRUtto

Zgodnie z prognozami INE PAN, okres spadków dynamiki PKB polska gospodarka ma za sobą i w najbliższych kwartałach będziemy obserwować powolne ożywienie koniunk-tury. Szacujemy, że w III kwartale br. tempo wzrostu PKB wyniosło około 1,7%, a w kolej-nych trzech kwartałach powinno utrzymać na poziomie ponad 2%. Przewidujemy umiar-kowaną poprawę popytu wewnętrznego, niemniej jednak nadal będziemy odnotowywać realne spadki nakładów brutto na środki trwałe. Zarówno druga połowa br. jak i początek przyszłego roku powinny przynieść znaczne ożywienie w handlu zagranicznym.

W najbliższychczterechkwartałachpolskagospodarkapowinnawejśćnaścieżkęumiarkowanegoożywienia koniunkturalnego. Przewidujemy, że w II kwartale br. rozpoczął się okres trwałegowychodzeniaPolskiz kryzysu.W kolejnychkwartałachpolskagospodarkabędziestopnioworoz-wijaćsięw corazszybszymtempie.Niemniejjednaknależypodkreślić,żenieprzewidujemyosią-gnięciaprosperityw krótkimokresie.Według szacunków INEPAN,w IIIkwartalebr. rokuproduktkrajowybruttowzrósł realnie

w stosunkudoanalogicznegookresurokupoprzedniegoo 1,7%(szacunektenjestzgodnyz prognoząInstytutusprzedpółroku).Jesttoistotneprzyśpieszeniew stosunkudowzrostówobserwowanychw pierwszejpołowieroku,gdyśrednierealnetempowzrostuwyniosłozaledwie0,7%.W kolejnychkwartałachnależyspodziewaćsiękontynuacjipozytywnychtrendówi kolejnychpodwyżektempawzrostuPKB.Przewidujemyjednak,żewzrostytebędąumiarkowane.Nakoniecbr.PKBwrośnierealnieo 2,1%,w I kwartale2014 r.tempotowyniesie2,2%,a w następnymkwartale−2,4%.

R y s u n e k 1 . 1 . tempo wzrostu pKB w latach 2009−2014

0,0

1,0

2,0

3,0

4,0

5,0

6,0

2009I II III IV

2010I II III IV

2011I II III IV

2012I II III IV

2013 2014*I II III* IV*

0,41,0

1,7

3,22,7

3,74,2

4,7 4,5 4,3 4,44,9

3,5

2,3

1,30,7 0,5 0,8

1,72,1

I II

2,2 2,4

* Prognozy INE PAN.

Źródło: GUS, INE PAN.

* UniwersytetWarszawski,WydziałNaukEkonomicznych.** Instytut Nauk Ekonomicznych PAN.

7

Prognozy InE PAn

Pozytywne tendencje będąwspierane ożywieniem popytu krajowego, zwłaszcza konsumpcji.Nadalbędziemyobserwowaćrealnespadkinakładówbruttonaśrodkitrwałe,niemniejjednakbędąonecorazpłytsze,a podkoniecpierwszejpołowy2014 r.powinniśmyodnotowaćrealnywzrosttejkategoriipopytu.Mimo iżnienależyspodziewaćsię szybkiegoprzyśpieszeniadynamikipopytukrajowego,ożywienietopowinnobyćtrwałe.IIIkwartałbr.będzieostatnimkwartałem,w którymnastąpiłrealnyspadekpopytukrajowego.

Szacujemy,żespadektenwyniósł0,6%.W kolejnychtrzechkwartałachpopytkrajowybędziewzra-staćrealnie.Zgodniew wynikamimodeluprognostycznego,w IVkwartalebr.wzrosttenwyniesie0,1%,następniew I kw.2014 r.popytwzrośnierealnieo 0,4%,a w IIkw.–o 0,7%.Kategoriąpopytu,którejpoprawabędzienajbardziejwyraźna,powinnobyćspożycie.W IIIkwartale2013 r.szacowanyprzezINEPANrealnywzrostspożyciaindywidualnegowyniósł0,9%.WedługprognozInstytutu,w IVkw.br. spożycie indywidualnewzrośnieo 1,4%.Pierwszapołowa2014 r.przyniesiewzrostspożyciaindywidualnegoo 1,8%.Drugą,obokspożycia,kategoriąpopytukrajowegosąnakładybruttonaśrodkitrwałe,których

rozwój jestniezwykle istotnyz punktuwidzeniadługookresowejpoprawypotencjałupolskiejgospodarki.Ożywienie tejkategoriibędziewolniejsze,niemniej równie trwałe.Zgodniez sza-cunkamiINEPAN,w IIIkwartalebr.nastąpiłspadeknakładówo 1,9%.Kolejnedwakwartałyprzyniosącorazmniejszespadki,o 1,4%i o 0,1%odpowiedniow IVkw.br. i I kw.2014roku.W IIkwartale2014 r.zaobserwujemypierwszypodwulatachspadkówrealnywzrostnakładówo 1,2%.

R y s u n e k 1 . 2 . tempo wzrostu spożycia indywidualnego i nakładów brutto na środki trwałe w latach 2009−2014

–10,0

–5,0

0,0

5,0

10,0

15,0

I II III IV2009

I II III IV2010

I II III IV2011

I II III IV2012

I II III* IV*2013 2014*

Nakłady brutto na środki trwałeSpożycie indywidualne

I II

* Prognozy INE PAN.


W związkuz prognozowanymstopniowymożywieniempopytuglobalnego,a takżewzrostempopytuwewnętrznego,nastąpiożywieniehandluzagranicznego–zarównoeksportujaki importu.Pozytywnetendencjenarynkachświatowychprzełożąsięnazwiększeniedynamikipolskiegoeks-portu. Z drugiej strony, z uwagi na poprawę popytu krajowego, spodziewamy się pobudzeniaimportu.Z powodupoprawyobukategoriihandluzagranicznego, jegowkładwewzrościegospo-darczymniezwiększysię,a wręczpowiniennieznaczniezmniejszaćsięz kwartałunakwartał.Szacujemy,żew IIIkwartalebr.eksportwzrósłrealnieo 8,2%.Prognozanatomiastwskazujena

wzrostw IVkw.napoziomie10,3%.Pierwszapołowa2014 r. przyniesie równiewysokie tempawzrostueksportu−w I kwartalewyniesieono9,6%,a IIkw.–10,4%.

8


Popięciukwartałachrealnychspadkówimportu,w IIIkwartalebr.nastąpiłwzrostwynoszący3,4%.W kolejnychkwartałachwzrostytebędącorazwyższe.Wynikimodeluprognostycznegowska-zują,żew IVkwartale2013 r.odnotujemyrealnywzrost importuo 5,6%.Następnie,w I i IIkw.2014 r.wzrostwyniesieodpowiednio6,1%oraz7,5%.

Ta b e l a 1 . 1 . tempo wzrostu produktu krajowego brutto i determinanty w latach 2009–2014

Rok/Kwartał Spożycie indywidualnea

Nakłady brutto na środki trwałea

Popyt krajowya PKBa Exportb Importb

2009

I 3,0 –1,4 –1,8 0,4 –11,8 –15,7

II 1,2 –3,7 –2,6 1,0 –10,8 –17,9

III 2,3 –1,9 –1,3 1,7 –6,6 –12,4

IV 1,7 0,8 1,1 3,2 2,2 –3,4

2010

I 2,2 –10,3 2,1 2,7 11,3 9,7

II 3,2 –0,1 4,6 3,7 17,0 19,8

III 3,4 2,0 4,9 4,2 10,7 12,3

IV 3,7 2,2 6,3 4,7 9,6 13,8

2011

I 3,3 5,9 4,1 4,5 11,2 10,4

II 3,2 7,4 4,3 4,3 5,9 5,8

III 2,5 8,6 3,0 4,4 8,9 5,6

IV 1,4 10,0 3,1 4,9 5,2 0,8

2012

I 1,7 6,8 2,2 3,5 4,3 1,7

II 1,3 1,4 –0,4 2,3 2,5 –3,2

III 0,2 –1,7 –0,8 1,3 1,2 –3,2

IV –0,2 –4,1 –1,6 0,7 3,2 –2,4

2013

I 0,0 –2,0 –0,9 0,5 1,3 –1,7

II 0,2 –3,8 –1,9 0,8 5,1 –0,6

III* 0,9 –1,9 –0,6 1,7 8,2 3,4

IV* 1,4 –1,4 0,1 2,1 10,3 5,6

2014I* 1,8 –0,1 0,4 2,2 9,6 6,1

II* 1,8 1,2 0,7 2,4 10,4 7,5

a W wyrażeniu realnym, kwartał do analogicznego kwartału; b Wolumen; * Prognozy INE PAN.


Powinniśmysiętakżespodziewaćcorazlepszychwynikówprodukcjiprzemysłowej,któraw naj-bliższymczasiebędziestopniowocorazszybciejwzrastać.Wedługszacunków,w IIIkwartalenastą-piłaistotnapoprawawskaźnika–realnywzrostprodukcjiprzemysłowejw stosunkudoanalogicz-negokwartałurokupoprzedniegowyniósł5,5%.W IVkwartalebr.nastąpikolejnaistotnapoprawatempawzrostu do poziomu 7%.W pierwszej połowie 2014 r. pozytywne tendencje będąmniejwyraźne,aczkolwiekzostanieutrzymanystosunkowowysokiwzrost.W I kwartale2014 r.nastąpirealnywzrostprodukcjio 7,6%,a w IIkwartale–o 7,8%.

9

Prognozy InE PAn

Ta b e l a 1 . 2 . tempo wzrostu produkcji przemysłowej w latach 2009–2014

Rok/Kwartał Produkcja sprzedana przemysłu

2009

I –10,0

II –6,7

III –1,3

IV 5,5

2010

I 9,5

II 11,6

III 10,8

IV 7,5

2011

I 9,1

II 5,8

III 6,1

IV 9,7

2012

I 4,9

II 2,8

III –0,1

IV –3,2

2013

I –2,0

II 1,2

III* 5,5

IV* 7,0

2014I* 7,6

II* 7,8

* Prognozy INE PAN.


1.2. RYneK pRacY

Oczekiwane ożywienie koniunktury nie wpłynie istotnie na poprawę na rynku pracy w naj-bliższym czasie. Według prognoz INE PAN, w drugiej połowie 2013 r. bezrobocie pozo-stanie na stosunkowo wysokim poziomie, ze stopą bezrobocia rejestrowanego na koniec roku równą 13,6%. Pierwsze symptomy poprawy powinny pojawić się dopiero w 2014 roku.

Negatywnetrendynarynkupracy,zapoczątkowanekilkalattemu,nieodwrócąsięw bieżącymroku.Prognozowaneożywieniekoniunkturyprzełożysięnapoprawęnarynkupracyz pewnymopóźnie-niem. Z dostępnychdanychwynika,żew IIIkwartale2013 r.stopabezrobociarejestrowanegowynio-

sła 12,9%, natomiastwedług prognozw IV kwartale stopa bezrobocia rejestrowanegowyniesie13,6%.W związkuz tymprzewidujemy,żew IIIi IVkwartalebr.nastąpiwzroststopybezrobociazarównow stosunkudopoprzedniegokwartału,jaki doanalogicznegookresurokupoprzedniego.Oznaczato,żebędziemymiećdoczynienianietylkoz cyklicznym,spowodowanymprzezczynniki

10


sezonowe,wzrostembezrobocia,alez realnympogorszeniemsytuacjinarynkupracy.W pierwszejpołowie 2014 r. zaobserwujemy pierwsze symptomy poprawy i niewielki spadek bezrobocia.W I kwartale2014 r. stopabezrobociarejestrowanegowyniesie14,1%,natomiastw IIkwartale–13,0%.W obydwuprzypadkachnastąpiwięcspadekw stosunkudoanalogicznegokwartałubr.o 0,2pkt.proc.Podobnychtendencjinależyspodziewaćsięw przypadkustopybezrobociawedługBAEL.W IIIkwartalebr.nastąpiłopogorszenietegowskaźnikao 0,3pkt.proc.w stosunkudoIIIkw.2012roku,a stopabezrobociawedługBAELwyniosła10,2%.W IVkwartalebr.baelowskastopabezro-bociapozostaniewyższaniżw analogicznymokresierokupoprzedniego i wyniesie10,3%.Nega-tywnetendencjeodwrócąsięw pierwszejpołowieprzyszłegoroku−stopabezrobociawedługBAELwyniesie11,2%oraz10,2%odpowiedniow I i IIkwartale.PrognozyINEPANprzewidująnieznacznezwiększenierealnegowzrostupłac,copowinnostanowić

dodatkowyimpulsdlapopytukrajowego.Niemniejjednaknależypodkreślić,żeożywieniepłacreal-nychzwiązanejestm.in.niskimpoziomeminflacji.Ponieważpodkoniecbieżącegorokuorazw pierw-szejpołowieprzyszłegoprzewidujemyszybszywzrostogólnegopoziomucen,płacerealnezacznąrosnąćwolniej.Zgodniez szacunkamiINEPAN,w IIIkwartalebr.płacewzrosłyrealnieo 2,4%,a w IV−wzrosną1,5%.W pierwszejpołowie2014 r.zaobserwujemyrealnywzrostpłacnapoziomie1,3%.

Ta b e l a 1 . 3 . stopa bezrobocia i realne tempo wynagrodzeń w latach 2009–2014

Rok/Kwartał Stopa bezrobocia wg BAEL

Stopa bezrobocia rejestrowanego

Wynagrodzenia realne

2009

I 8,3 11,1 3,7

II 7,9 10,6 0,9

III 8,1 10,9 1,5

IV 8,5 12,1 1,4

2010

I 10,6 13,0 1,1

II 9,5 11,7 1,5

III 9,1 11,5 0,8

IV 9,3 12,4 3,2

2011

I 10,0 13,3 0,8

II 9,5 11,9 0,9

III 9,3 11,8 2,5

IV 9,7 12,5 –0,1

2012

I 10,5 13,3 1,2

II 9,9 12,3 0,0

III 9,9 12,4 –0,9

IV 10,1 13,4 0,1

2013

I 11,3 14,3 1,3

II 10,4 13,2 2,8

III* 10,2 12,9 2,4

IV* 10,3 13,6 1,5

2014I* 11,2 14,1 1,3

II* 10,2 13,0 1,3


* Prognozu INE PAN.

11

Prognozy InE PAn

1.3. stopa pRocentoWa i inFLacJa

W drugiej połowie 2013 r. będziemy obserwować powolny wzrost inflacji do poziomu 1,8% na koniec roku. W pierwszej połowie przyszłego roku inflacja powinna przekroczyć 2%. Nie przewidujemy zmian stóp procentowych w ciągu najbliższych trzech kwartałów, stopa referencyjna pozostanie na poziomie z lipca br. równym 2,5%.

W związkuz przewidywanymożywieniempolskiejgospodarki,zwłaszczapopytukrajowego,należyspodziewaćsięwyższejpresjipłacoweja w konsekwencji takżeszybszegowzrostucen.Przewidu-jemy,żespadkowatendencjaobserwowanaodsześciukwartałówodwrócisięjużw IIIkwartalebr.i inflacjazaczniestopniowowzrastać.SzacunkiINEPANwskazują,żew IIIkwartalebr. inflacjawyniosła1%,a w IVwyniesie1,8%.W pierwszejpołowieprzyszłegorokuinflacjazbliżysięjeszczebardziejdoceluinflacyjnegorealizowanegoprzezNarodowyBankPolski.Zgodniez wyliczeniamimodeluprognostycznego,inflacjaw I kwartale2014 r.wyniesie2,2%,a w II–2,4%.Według ekspertów INEPAN, zarówno prognoza sytuacji gospodarczej, jak i związany z nią

łagodnywzrostcenniedająpodstawRadziePolitykiPieniężnejdodalszychobniżekstópprocen-towych.W związkuz tymprzewidujemy,żepozostanąonenapoziomiez lipcabr.,czyliprognozu-jemy,żeażdokońcapierwszejpołowy2014 r.stopareferencyjnawynosićbędzie2,5%.

Ta b e l a 1 . 4 . inflacja i stopa procentowa w latach 2009–2014

Rok/Kwartał Inflacjaa Stopa referencyjnab

2009

I 3,0 3,75

II 3,5 3,50

III 3,4 3,50

IV 3,3 3,50

2010

I 3,0 3,50

II 2,3 3,50

III 2,2 3,50

IV 2,9 3,50

2011

I 3,8 3,75

II 4,6 4,50

III 4,1 4,50

IV 4,6 4,50

2012

I 4,1 4,50

II 4,0 4,75

III 3,9 4,75

IV 2,9 4,25

2013

I 1,3 3,25

II 0,5 2,75

III* 1,0 2,50

IV* 1,8 2,50

2014I* 2,2 2,50

II* 2,4 2,50

a Kwartał do analogicznego kwartału; b Na koniec kwartału; * Szacunek ekspercki.

Źródło: GUS, NBP, INE PAN.

12


R y s u n e k 1 . 3 . inflacja i stopa procentowa w latach 2009–2014

0

0,5

1

1,5

2

2,5

3

3,5

4

4,5

5

Inflacja (CPI) Stopa referencyjna

2009I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III* IV* I II

2010 2011 2012 2013 2014*

* Prognozy INE PAN.

Źródło: GUS, NBP, INE PAN.

***

W najbliższychczterechkwartałachbędziemyobserwowaćpowolnąstopniowąpoprawęw pol-skiejgospodarce.Najbardziejwyraźnapoprawanastąpiłajużw IIIkwartalebr.,kiedyPKBwzrósłrealnieo 1,7%,w kolejnychkwartałachwzrostyutrzymająsięnapoziomieponad2%.Posześciukwartałachrealnychspadkówpopytukrajowego(szacujemy,żeostatnispadeknastąpił

w IIIkw.br.i wyniósł0,6%),w IVkwartalebr.nastąpirealnywzrost.Kolejnekwartałyprzyniosąstopniowąodbudowępopytuwewnętrznegoi corazszybszetemparealnegowzrostu,niemniejjednakbędą one pozostawać na poziomie poniżej 1%.Najistotniejszej poprawy należy spodziewać sięw przypadkukonsumpcji,natomiastnakładybruttonaśrodkitrwałenadalbędąrealniespadać,przyczymspadkitebędącorazmniejsze.Podkoniecdrugiejpołowyprzyszłegorokupowinniśmyzaob-serwowaćpierwszyrealnywzrostnakładów.Poprawakoniunkturykrajowej i zewnętrznejwpłyniena intensyfikacjęhandluzagranicznego.

Prognozujemyzwiększeniedynamikizarównoeksportujaki importu.Pozytywnetendencjeprzełożąsięnapoprawęsytuacjinarynkupracydopierow przyszłymroku.Spodziewamysię,żew najbliższychczterechkwartałachpłacerealniebędąrosływ tempieszyb-

szymniżw 2012roku.Niemniej jednak,główniezewzględunawzrost inflacji, tempotobędziecorazniższei w pierwszejpołowie2014 r.ustabilizujesięnapoziomie1,3%.Przewidywane ożywienie przełoży się także na stopniowywzrost inflacji.Nie przewidujemy

zmianstópprocentowych,stopareferencjapozostanienapoziomie2,5%przezcałyokresprognozy,czylidokońcadrugiejpołowy2014roku.

BiBLioGRaFia„BiuletynStatystyczny”2013,nr8(http://www.stat.gov.pl/gus/5840_738_PLK_HTML.htm).Podstawowe stopy procentowe NBP w latach 1998–2013,NBP (http://www.nbp.pl/home.aspx?f=/dzienne/stopy_archiwum.htm).

StRESZcZENIEZgodniezprognozamiINEPANokresspadkówdynamikiPKBpolskagospodarkamazasobąiwnajbliż-szychkwartałachbędziemyobserwowaćpowolneożywieniekoniunktury.Szacujemy,żewIIIkw.tempowzrostuPKBwyniosłook.1,7%,awkolejnychtrzechkwartałachpowinnoutrzymaćnapoziomieponad2%.Przewidujemyumiarkowanąpoprawępopytuwewnętrznego,niemniejjednaknadalbędziemyodnoto-

http://www.stat.gov.pl/gus/5840_738_PLK_HTML.htm

http://www.nbp.pl/home.aspx?f=/dzienne/stopy_archiwum.htm

http://www.nbp.pl/home.aspx?f=/dzienne/stopy_archiwum.htm

13

Prognozy InE PAn

wywaćrealnespadkinakładówbruttonaśrodkitrwałe.Zarównodrugapołowabr.jakipoczątekprzyszłegopowinnyprzynieśćznaczneożywieniewhandluzagranicznym.Oczekiwaneożywieniekoniunkturyniewpłynie istotnienapoprawęna rynkupracywnajbliższym

czasie.WedługprognozINEPANwdrugiejpołowiebrrokubezrobociepozostanienastosunkowowysokimpoziomie,zestopąbezrobociarejestrowanegonakoniecrokurówną13,6%.Pierwszesymptomypoprawypowinnypojawićsiędopierow2014roku.Wdrugiejpołowiebrbędziemyobserwowaćpowolnywzrostinflacjidopoziomu1,8%nakoniecroku.

Wpierwszej połowieprzyszłego roku inflacja powinnaprzekroczyć 2%.Nieprzewidujemy zmian stópprocentowychwciągunajbliższychtrzechkwartałów,stopareferencyjnapozostanienapoziomiezlipcabr.równym2,5%.

Słowa kluczowe:prognozygospodarcze,PKB,rynekpracy,inflacja,politykamonetarna

aBstRact

F o r e c a s t o f I N E PA N

Domestic and foreign demand have strongly diverged in the recent quarters, yet this divergence should disappear soon when domestic demand has regained momentum following better exports results. Poland experiences an unprecedented trade surplus, which helps to improve current account balance. Weaknessofdomesticdemandhasledtoastrongfallininflation,withthehistoricallylowestlevelin

June;thistrendhasreversedatthebeginningofthethirdquarter,howeveranygrowthininflationshouldbe very slow.Theexpectedeconomicrecoverywillnotinfluencesignificantlythelabourmarketintheforthcoming

quarters. According to the INE PAN forecasts, in the second half of the year the unemployment rate will remainatarelativelyhighlevelwiththerateofregisteredunemploymentattheend2013equalto13.6%.Thefirstsymptomsofimprovementshouldbeobservednosoonerthanin2014.Inthesecondhalfof2013wewillobserveaslowriseininflationtothelevelof1.8%attheendofthe

year.Inthefirsthalfof2014,inflationshouldexceed2%.Nochangesininterestratesarepredictedinthenextthreequarters,thereferenceratewillremainatthelevelofJuly2013equalto2.5%.

Keywords:economicforecasts,GDP,labourmarket,inflation,monetarypolicy

JEL Classification: E27, E37

14


Ignacy Morawski

2. sYtUacJa MaKRoeKonoMicZna

Rok 2013 przyniósł mocną dywergencję popytu zewnętrznego i wewnętrznego, co jednak powinno być zjawiskiem przejściowym; popyt wewnętrzny powinien wkrótce ożywić się w ślad za eksportem.

Spoglądającnawzrostgospodarczyw pierwszejpołowie2013r.,dwazjawiskawysuwająsięzdecy-dowanienapierwszyplan.Przedewszystkimspowolnieniegospodarczeokazałosiębardzosilne,silniejszeniżtoz 2009r.,mimożesytuacjanaświecietymrazemjestnieporównywalniebardziejkorzystna.Ponadtodoszłodo istotnejdywergencjimiędzypopytemkrajowym,któryznalazł sięw recesji,a popytemzewnętrznym,któryrósłprzezcałyokresdekoniunktury.Jakwidaćnarysunku2.1,popytzewnętrzny,wyrażonydynamikąeksportu,wyraźnierozjechałsięz popytemwewnętrz-nym.Takasytuacjaniepowinna jednak trwaćdługo.Doświadczeniehistorycznesugeruje, żezaimpulsamizestronyeksportupodążaw końcurównieżpopytwewnętrzny.

R y s u n e k 2 . 1 . popyt wewnętrzny i eksport w latach 2000–2013, w proc., r./r.

0

–2

–4 –15

–10

–5

0

5

10

15

20

25

30

2

4

6

8

10

Popyt krajowy, w proc. r./r. – lewa ośEksport w proc. r./r. – prawa oś

I II III IV2000

I II III IV2001

I II III IV2002

I II III IV2003

I II III IV2004

I II III IV2005

I II III IV2006

I II III IV2007

I II III IV2008

I II III IV2009

I II III IV2010

I II III IV2011 2012

I II III IV I II2013

Źródlo: dane GUS.

WzrostPKBw I kwartale2013 r.wyniósł0,5%rokdoroku,zaśw IIkwartalebyłtylkonieznacz-niewyższyi wyniósł0,8%.Tymsamymporazpierwszyod2002 r.wzrostbyłniższyniż1%przezwięcejniżkwartał.Wprawdziednocykluniebyłotymrazemtakgłębokie jakw 2009r., jednakspowolnieniebyłodłuższeniżtosprzedpięciulat.Popytkrajowyspadałprzezpięćkwartałów,cowcześniejsięniewydarzyło.Skalęspowolnieniajeszczelepiejwidaćnaodsezonowanychdynami-kachkwartałdokwartału–odpoczątku2012 r.wzrostPKBnieprzekraczał0,4%,cobyłonajdłuż-szym okresem tak niskiego wzrostu gospodarczego. Silnespowolnieniebyłoodczuwalnew większościobszarówpolskiejgospodarki.Narynkupracy

doszłodowyraźnegowzrostubezrobociaorazobniżeniapłacrealnych.Przezwielemiesięcydyna-

* PolskiBankPrzedsiębiorczości.

15

Sytuacja MakroekonoMiczna

mikaprodukcjiprzemysłowejbyłaujemna,zaśprodukcjabudowlano-montażowaprzeszłazałama-nie,notującdynamikizbliżonedo–20%.Sprzedażdetalicznai hurtowaodjesieni2012 r.dowcze-snejwiosny2013 r.znajdowałasiępraktyczniew stagnacji.

R y s u n e k 2 . 2 . Wzrost pKB w latach 2000–2013, w %

0

–1

–2

1

2

3

4

5

6

7

8

Rok do rokuKwartał do kwartału, dane odsezonowane

I II III IV2000

I II III IV2001

I II III IV2002

I II III IV2003

I II III IV2004

I II III IV2005

I II III IV2006

I II III IV2007

I II III IV2008

I II III IV2009

I II III IV2010

I II III IV2011 2012


Źródlo: dane GUS i Eurostat.

Silnadekoniunkturamiałatrzyźródła.Pierwszym,byłarecesjaw strefieeuro,któraprzełożyłasięnaniższąskłonnośćfirmdoinwestycji.Drugimbyłasilnakonsolidacjafiskalna,skupionagłów-nienainwestycjachpublicznych.Trzecimzaśbyłszokinflacyjnytrwającydopołowy2012r.,któryprzełożyłsięnabezprecedensowyspadekpłacrealnychi konsumpcji.Teczynnikidoprowadziłydodepresjipopytuwewnętrznego.Jaśniejszympunktemgospodarkiokazałsięnatomiasteksport,któryw ostatnichtrzechkwarta-

łach rósłwyraźnie szybciej odPKB, a w II kwartale 2013 r. osiągnął bardzo solidnywzrostnapoziomie5,1%rokdoroku.Toodbicieeksportubyłoprzyczynąwyjściagospodarkiz dołkai nie-znacznegoprzyspieszeniadynamikiPKB.Gdziemożnaszukaćźródełdobrychwynikówhandluzagranicznego?Popierwsze,polskisektoreksportowyskorzystałnaożywieniuw niemieckiejgospo-darce,którawciąż jestnajbardziejkonkurencyjnąpłacowogospodarkąstrefyeuro.Korelacjapol-skiegoi niemieckiegoeksportujestbardzowysoka,cowynikaz faktu,żepolskiefirmydostarczająkomponentyniemieckimeksporterom.Podrugie,w ostatnichkwartałachnastąpiławyraźnaeks-pansjapolskicheksporterównarynkachwschodzących.Właściwieprzezcałyokresdekoniunkturypolskieksportdokrajówrozwijającychsięrósłw tempieponad20%.W pierwszejpołowie2013 r.przyogólnymwzrościeeksportuo 6%eksportnarynkiwschodzącewzrósłażo 22%.W przeszłościczęstozdarzałosię,żezapozytywnymimpulsemzestronyeksportuz opóźnieniem

kilkumiesięcyszłoożywieniepopytuwewnętrznego.Wpływeksportunapopytwewnętrznymożepodążaćróżnymikanałami.Firmy,odczuwającpozytywnebodźcezzagranicy,stabilizująpopytnapracę,coprzekładasięnawzrostkonsumpcji.Jednocześniemożesięzwiększyćskłonnośćdoinwe-stycji. Czytymrazemtakiemechanizmyzadziałają?Napodstawiedanychmiesięcznychmożnaposta-

wićtezę,żejestnatoszansa.PrzełomIIi IIIkwartałubr.przyniósłbowiembardzowyraźnąpoprawęwielu wskaźnikówmakroekonomicznych obrazujących sytuację na rynku krajowym. Znaczącopoprawiła siędynamikasprzedażydetalicznej,osiągającw ujęciurealnymniemal2%w czerwcui ponad4w lipcu.Powolizaczęłypoprawiaćsięniektórewskaźnikirynkupracy–bezrobocieusta-bilizowałosię,zatrudnieniew sektorzeprzedsiębiorstwzaczęłominimalnierosnąć(w obuprzypad-kachmowao wartościachodsezonowanych),a indeksPMIwskazałnawiększąskłonnośćfirmdozatrudniania.Tetrendypowinnyprzełożyćsięnadalszeumocnieniekonsumpcji.Wreszciewidać

16


dośćwyraźnąpoprawędynamikiprodukcjiprzemysłoweji budowlanej,coszczególniew tymdru-gimprzypadkusugerujepoprawędynamikiinwestycji.Tewszystkiedaneniewskazująnaturalnienaskokowąpoprawępopytuwewnętrznego,alewydaje

się,że istniejedużeprawdopodobieństwo, iżwkrótcedynamikategopopytubędzie jużdodatnia.Mamydoczynieniaz powolnymodwracaniemnegatywnychtrendów.

Polska notuje bezprecedensową nadwyżkę w saldzie handlu zagranicznego, co przełożyło się na wyraźny wzrost salda rachunku obrotów bieżących.

Solidnywzrosteksportuorazdepresjapopytuwewnętrznegosprawiły,żePolskazanotowaław pierw-szejpołowie2013 r.nadwyżkęnarachunkuobrotówhandlowychw wysokości1mldeuro.Byłatosytuacjabezprecedensu,ponieważnigdywcześniejprzed2012 r.krajnieodnotowywałnadwyżki.Dziękiwysokiemubilansowihandlowemusaldonarachunkuobrotówbieżącychwzrosłow pierw-szympółroczudo –2,5%PKB (liczącdane za cały rokwstecz), zaś saldo skorygowaneo bilanskapitałowy (głównie przepływy związane z finansowaniemprojektów europejskich) było po razpierwszydodatniei wyniosło0,5%PKB.

R y s u n e k 2 . 3 . Równowaga zewnętrzna gospodarki w latach 2001–2013 (dane w mln euro, ciągniona suma 12-miesięczna)

0

–5 000

–10 000

–15 000

–20 000

–25 000

5 000

Saldo obrotów bieżącychSaldo handloweSaldo obrotów bieżących + saldo kapitałowe

01 04 07 10 01 04 07 10 01 04 07 10 01 04 07 10 01 04 07 10 01 04 07 10 01 04 07 10 01 04 07 10 01 04 07 10 01 04 07 10 01 04 07 10 01 04 07 10 01 04 07 10 01 042000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Źródlo: dane NBP.

ProcesrównoważeniazewnętrznegogospodarkipomógłPolsceoprzećsięsilnejwyprzedażywalutrynkówwschodzących,dojakiejdoszłow sierpniu2013r.,ponieważinwestorzyewidentnieodwra-calisięodrynkównajbardziejuzależnionychodfinansowaniazagranicznego,a większymzaufaniemobdarzaliteo poprawiającymsięsaldzieobrotówbieżących.Takwyraźnapoprawasaldahandlowegoorazcałegosaldaobrotówbieżącychzmuszadozadania

pytania,nailejesttozjawiskotrwałe,a nailejedynieprzejściowyefektzałamaniapopytuwewnętrz-nego?Inaczejmówiąc,czyuzależnieniePolskiodfinansowaniazagranicznegoobniżysiętrwale,czyteżzacznieponowniesilnierosnąćwrazz przyspieszeniemgospodarki?I conamtomówio zmia-nachw polskiejgospodarce?Wieluanalitykówsądzi,żepoprawasaldaobrotówbieżącychjestzjawiskiemtrwałym.Wpraw-

dziewrazz przyspieszeniempopytuwewnętrznegonapewnoz miejscaruszyimport,codoprowadzidopogorszeniabilansuhandlowegoi całegorachunkubieżącego,jednakniższaimportochłonność

17


eksportu powinna sprawić, że relacja między eksportem i importem będzie znacznie bardziejkorzystnaniżw pierwszejdekadziewieku,kiedyśredni rocznydeficythandlowywynosiłokołodziewięciumldeuro.Niższa importochłonnośćeksportumożewynikaćz kilkuczynników.Możebyćtoefektstabilizacjicensurowcówenergetycznych,comadużeznaczeniedlakraju,któryzde-cydowanąwiększośćsurowcówimportuje.Możebyćtoteżefektzwiększającegosięstopniazaawan-sowania technologicznegoeksportowanychtowarów.Są towszystkooczywiście jedyniehipotezy,którebędąweryfikowanew kolejnychlatach.Wartojednaknasaldoobrotówbieżącychspojrzećz niecoinnejstrony–jakonarelacjęmiędzy

oszczędnościamii inwestycjamikrajowymi.Rachunekbieżącyobrazujezapotrzebowanienafinan-sowaniezagraniczne,a tojestprostąfunkcjąróżnicymiędzyoszczędnościamia inwestycjami.Żebyzatem doszło do trwałej poprawy zewnętrznej równowagi gospodarki, musi dojść do jednegoz dwojga:albozwiększysięw Polscestopaoszczędności,alboobniżysięstopainwestycji.Topierw-szezjawiskobyłobydladługookresowychperspektywgospodarczychpozytywne,todrugie–nega-tywne. Z szacunkówNBPwynika,żew ostatnichdwóch-trzechlatachstopaoszczędnościnieznacznie

wzrosław Polsce, główniew wyniku rosnącychoszczędności przedsiębiorstworaz ograniczeniadeficytufinansówpublicznych.Jednakw tymmomencie trudnopowiedzieć,na ile jest todługo-trwałytrend.Średniow ostatniejdekadziestopaoszczędnościw Polscewynosiłaok.17–18%.Napoczątku2013 r.zbliżyłasiędo19%.Mamyzatemdoczynieniaz pozytywnązmianą,alejejskalajestnaraziezbytmała,byprzesądzić,czyjesttotrendczykrótkookresowewahnięcie.Jeżeliprzed-stawionapowyżejhipotezaspadkuimportochłonnościeksportuokazałabysięprawdziwa,wówczasstopaoszczędnościw gospodarcepowinnatrwalewzrosnąć.Jednocześniewyraźnie obniżyła sięw Polsce stopa inwestycji. Średniow ostatniej dekadzie

wynosiłaonaok.20%,natomiastw 2012 r.znajdowałasięnapoziomie18%.Wynikatooczywiściez obniżeniawielkościinwestycjipublicznych,alerównieżskłonnośćprzedsiębiorstwdoinwestowa-nianiejestwysoka–generująonewysokiedochody,alewolneśrodki„inwestują”w płynneaktywaw postacidepozytówbankowychzamiastw środki trwałe (jest to zresztą zjawiskoobserwowanew wielukrajachrozwiniętych).Gdybypoprawasaldaobrotówbieżącychbyłaefektemobniżeniastopyinwestycji,wówczasbilansowaniezewnętrznegospodarkibyłobyjedyniesygnałemwolniej-szegotemparozwoju,a niestrukturalnejzmianyw zapotrzebowaniunafinansowaniezagraniczne.Musimyzatempoczekaćjeszczekilkakwartałów,byodpowiedziećnapytanie,o dokładneźródła

wzrostusaldaobrotówbieżących.

Depresja popytu wewnętrznego doprowadziła do spadku inflacji do historycznie niskiego poziomu; od drugiej połowy 2013 r. inflacja zaczęła rosnąć, ale będzie to proces bardzo powolny.

W czerwcubr.inflacjawyrównałahistorycznyrekord,spadającdozaledwie0,3%w ujęciurocznym.Pierwszepółroczeprzyniosłogwałtownyspadekinflacji,wywołanykilkomaczynnikami:depresjąpopytukrajowego,stabilizacjącensurowców,spadkiemcenenergiiorazwysokąbaząodniesieniaz 2012roku.Oddrugiegopółroczazacząłsięjednakstopniowywzrostdynamikicen.W lipcuinflacjapodskoczyłado1,1%,cobyłowywołaneregulacyjnązmianąsposobufunkcjo-

nowaniarynkuwywozunieczystościorazzmianąsposobuliczeniacenziemniaków.Skokinflacjimiał zatem charakter jednorazowy i w przyszłym roku znajdzie odzwierciedleniew skokowymspadkuinflacjiw lipcu.Niezmieniatonatomiast faktu,żew kolejnychmiesiącachinflacjamożewykazywaćnieznacznątendencjęwzrostową,którabędziewynikałaz tego,żewszystkiewymienionepowyżej czynnikipchające inflacjęw dółw pierwszejpołowie rokuwytracająpowoli swoją siłę.Popytkrajowypowinienosiągnąćwkrótcedodatniądynamikę,cenyropywzrosływ reakcjinalep-szedanez globalnejgospodarki,a niskipoziomodniesieniaz 2012 r.wkrótceprzestaniemiećzna-czenie.Dokońcarokuinflacjamożeznaleźćsięw okolicachdolnejgranicyceluinflacyjnego,czyli1,5%,zaśnapoczątku2014 r.możeskokowowzrosnąćdook.2%zewzględunaniekorzystneefektybazowe.

18


R y s u n e k 2 . 4 . inflacja i cel inflacyjny nBp w latach 2001−2013, w %

0,0

1,0

2,0

3,0

4,0

5,0

sty

04m

aj 0

4w

rz 0

4st

y 05

maj

05

wrz

05

sty

06m

aj 0

6w

rz 0

6st

y 07

maj

07

wrz

07

sty

08m

aj 0

8w

rz 0

8st

y 09

maj

09

wrz

09

sty

10m

aj 1

0w

rz 1

0st

y 11

maj

11

wrz

11

sty

12m

aj 1

2w

rz 1

2st

y 13

maj

13

Źródło: dane NBP.

Wzrostowy trend inflacji jest jednakbardziejwywołanymijaniemefektówprzejściowychniżpojawianiemsiętrwałejpresjiinflacyjnej.Rosnącypopytmożebyćczynnikiemsprzyjającymwzro-stowicen, jednakrolategoczynnikabędziemocnoograniczonadoczasuwystępowaniagłębokiejlukipopytowejw gospodarce.Firmynawzrostpopytumogąbowiemodpowiedziećzwiększeniemwykorzystaniawolnychmocyprodukcyjnych,zanimzacznądokonywać istotnychpodwyżekcen.Presja inflacyjnapojawisięwtedy,kiedypojawisiępresjapłacowa, tazaśwystąpidopierowtedy,kiedyistotniezwiększysiępopytnapracę.Z takimizjawiskamibędziemymielizaśdoczynienianiewcześniejniżw drugiejpołowie2014 r.lubnawetnapoczątku2015roku.Niskainflacjaw naturalnysposóbwywołałagłębokieobniżkistópprocentowych.W lipcustopa

referencyjnaNBPspadładohistorycznieniskiegopoziomu2,5%.Biorącpoduwagęniskąpresjęinflacyjną,stopyprocentoweprawdopodobnieutrzymająsiębezzmianconajmniejdowiosnylublata2014r.,czyliw niemalcałymhoryzoncienaszejprognozy.Obecniekontraktyterminowewyce-niająmomentpierwszejpodwyżkistópnadrugikwartał2014 r.

BiBLioGRaFia„BiuletynStatystycznyGUS”2013,nr8,Warszawa,wrzesień(http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/OZ_Biuletyn_Statystyczny_Nr_8_2013.xls).

Raport o inflacji,NBP,Warszawa,lipiec2013(http://www.nbp.pl/polityka_pieniezna/dokumenty/raport_o_inflacji/raport_lipiec_2013.pdf).

StRESZcZENIERok2013przyniósłmocnądywergencjępopytu zewnętrznego iwewnętrznego, co jednakpowinnobyćzjawiskiemprzejściowym;popytwewnętrznypowinienwkrótceożywić sięwśladzaeksportem.Polskanotujebezprecedensowąnadwyżkęwsaldziehandluzagranicznego,coprzełożyłosięnawyraźnywzrostsaldarachunkuobrotówbieżących;trwałapoprawategosaldamożebyćzarównoefektemwzrostukrajo-wychoszczędności,jakispadkuinwestycji.Depresjapopytuwewnętrznegodoprowadziładospadkuinfla-cjidohistorycznieniskiegopoziomu;oddrugiejpołowy2013r.inflacjazaczęłarosnąć,alebędzietoprocesbardzo powolny.

Słowa kluczowe:wzrostgospodarczy,inflacja,rachunekobrotówbieżących.

http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/OZ_Biuletyn_Statystyczny_Nr_8_2013.xls

http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/OZ_Biuletyn_Statystyczny_Nr_8_2013.xls

19


aBstRact

M a c r o e c o n o m i c c o n d i t i o n s

Domestic and foreign demand have strongly diverged in the recent quarters, yet this divergence should disappear soon when domestic demand has regained momentum following better exports results. Poland experiences an unprecedented trade surplus, which helps to improve current account balance. Weakness of domesticdemandhasledtoastrongfallininflation,withthehistoricallylowestlevelinJune;thistrendhasreversedatthebeginningofthethirdquarter,howeveranygrowthininflationshouldbeveryslow.

Keywords:economicgrowth,inflation,currentaccountbalance.


20


Krzysztof Bartosik∗

3. seKtoR GospodaRstW doMoWYcH

3.1. KonsUMpcJa

Powoli odbudowuje się popyt konsumpcyjny gospodarstw domowych, jego zwiększenie jest niezbędne do osiągnięcia trwałego i szybkiego wzrostu gospodarczego.

Polskagospodarkadołekkoniunkturyjużmazasobą,następujepowolneożywienie.Problemw tym,żejegogłównymźródłemjestpopytzewnętrznyi eksport,popytwewnętrznymiałujemnąkontry-bucję.Jednąz przyczyntegostanurzeczyjestniskadynamikaspożyciaindywidualnego,najwięk-szego składnikapopytuwewnętrznego.Podkoniec ubiegłego rokubyła poniżej zera (wyjąwszypierwszelatatransformacji,jesttopierwszytegotypuprzypadek),zaśnapoczątkubieżącegorokubyław stagnacji.Towarzyszyło temuwyjątkowo silne– jaknapolskiewarunki–wyhamowaniewzrostugospodarczego.W IIkwartalewzrostnieznacznieprzyspieszył.Warunkiembowiemszyb-kiego i trwałegoożywieniagospodarki jestzwiększeniepopytuwewnętrznego,w tymwydatkówgospodarstw domowych. Przyczyną ograniczania konsumpcji było niskie tempowzrostu dochodów rozporządzalnych

gospodarstwdomowych(w 2012 r.najednąosobęobniżyłosięo 0,1%),przedewszystkimz pracynajemneji nawłasnyrachunek.Dołożyłysiędotegonienajlepszenastrojekonsumentóworazspa-dekwartościudzielonychkredytówkonsumpcyjnych.

R y s u n e k 3 . 1 . dynamika spożycia indywidualnego (w %)

R y s u n e k 3 . 2 . dynamika sprzedaży detalicznej (w %)

–4

-–2

0

2

4

6

8

10

12

20122012 2013I II III IV I II

1,7

1,3

0,2

–0,2

0,00,2

–0,5

0,0

0,5

1,0

1,5

2,0

01 02 03 04 05 06 07 08 09 10 11 12 01 02 03 04 05 06 07 082013

Źródło: Wstępne szacunki produktu krajowego brutto w drugim kwartale 2013 r. www.stat.gov.pl; „Biuletyny statystyczne GUS” – różne lata.

* Instytut Nauk Ekonomicznych PAN.

21


Takbyłow przeszłości.Dlaprzyszłościważnejest,czyczynnikiograniczającewydatkikonsump-cyjneustępują i czykonsumpcjabędzie rosław nadchodzącychkwartałach.Daneo rachunkachnarodowychorazo sprzedażydetalicznejdająpewnepodstawydooptymizmu.Dynamikaspożyciaindywidualnegoprzyspieszyła,alesłaboz 0%w I kwartaledo0,2%w IIkwartale2013r.,przyspie-szyłarównieżsprzedażdetalicznaz 0%do1,5%.Miesięcznedaneo sprzedażydetalicznejwskazują,żepozytywnytrendjestkontynuowanyw IIIkwartale.Sądwiegłówneprzyczynytegowzrostu.Pierwsząjestwzrostpłacrealnych.Niejestonduży,ale

wystarczającydolekkiegoożywieniakonsumpcji.Jegogłównąprzyczynąjestniskainflacja,któraw warunkachniskiegotempawzrostupłacnominalnychprowadzidowzrostuichsiłynabywczej.Drugąjestsilnyrealnywzrostrenti emerytur.W wynikucorocznejwaloryzacji(i niskiejinflacji)w ciągupierwszychośmiumiesięcy realnaemerytura i rentaw systemiepozarolniczymwzrosłao 4,4%,a w systemierolniczymo 5,3%.W tymsamymczasierealnepłacew sektorzeprzedsiębiorstwrosływ tempie1,7%.Przeciętnarentai emeryturajestniższaniżwynagrodzenie,jednakpobierajeznaczącaliczbaosób;w Polsceemeryturyi rentyotrzymujeokoło9mlnosób,a pracujeokoło15,5mlnosób.Takwięcświadczeniaspołecznewywierająniebagatelnywpływnakonsumpcję.Niebyłynatomiastwsparciemdlakonsumpcjikredyty,którerównieżsąźródłemjejfinansowa-

nia.Nadalkurczysięichwartość,choćw corazmniejszymtempie.W I kwartalebr.średniadyna-mikawyniosła–3,9%,a w IIkwartale–3,2%.W tymprzypadkurównieżmożnapowiedziećo odwró-ceniusięnegatywnegotrendu.Jakiesąrokowaniananajbliższąprzyszłość?Stopniowywzrostsprzedażydetalicznejzapowiada

zmianęnalepsze(w miesiącachletnichwzrosłao około4%,cojestrówneśredniejdługookresowej).Powodemdooptymizmusąrównieżcorazlepszenastrojekonsumentów.Wyprzedzającywskaźnikkoniunkturykonsumenckiejpoprawiasięsystematycznieodpoczątkuroku(z około–41pkt.do–31pkt.wewrześniu)i jestnapoziomiezbliżonymdotegoz końcaz 2011roku.Nauwagęzasługujewyraźnapoprawawskaźnikainformującego,jakkonsumencioceniająmożliwośćdokonywaniaważ-nychzakupów–w ciągusierpniapoprawiłsięono prawie7punktów.Tekorzystnetendencjecieszą,zapowiadająbowiemzmianęna lepsze, leczniewydaje się, żebybyłaona radykalna.Niewidaćbowiemznaczącejpoprawynarynkupracy.

3.2. WYnaGRodZenia

Rośnie siła nabywcza wynagrodzeń w warunkach niskiej dynamiki płac nominalnych i niskiej inflacji.

Wynagrodzeniarealnerosnąszybciejniżw 2012roku.W sektorzeprzedsiębiorstww ciągupierw-szychośmiumiesięcyzwiększyłysięo 1,7%(wobec0%w ubiegłymroku).Ważnejestprzytym,żedynamikapłacrealnychprzyspieszyła–w I kwartalewyniosła0,8%,w drugim2,4%.Jesttopowóddo zadowolenia,biorącpoduwagę zapaśćpopytuwewnętrznego.Problemw tym, żewzrost tenwynikaprzedewszystkimz niskiej inflacji;nominalnadynamikapłac jestznacznieniższa(2,8%)niżw 2012roku(4%).Występujezatemzagrożenie,żejeśliinflacjawzrośnie,a dynamikanominalnasięniezmieni, tonastąpi (tak jakto jużmiałomiejscew sierpniubr.) spowolnieniewzrostusiłynabywczejpłac.Jeśli spojrzećnadynamikęwynagrodzeńrealnychw dłuższejperspektywieczasu, towyraźnie

widać,żew ostatnichlatach(podczasświatowegokryzysufinansowego)jestonaniższaniżw czasiespowolnienianaprzełomiewieków.Średniadlalat2009−2012wyniosła1,2%i jestdwarazymniej-szaod średniejdlaostatnich12 lat;w latach2001–2002wyniosła1,8%,natomiastw 2012 roku–0,1%.Wskazujetonarosnącąwrażliwośćpłacrealnychnakoniunkturę.Pojawiasiępytanie,cojesttegoprzyczyną i czy jest tozjawiskoprzejściowe,czytrwałe.Kwestia tamaważneznaczeniedladalszegowzrostupłac(i konsumpcji).

22


Odpowiedźnapowyższepytaniewymagagłębszejanalizy.Wydajesięjednak,żeniższadynamikapłacrealnychmazwiązekz pewnymidługookresowymizmianaminarynkupracy,takimijak:spa-dek liczebnościdługotrwalebezrobotnych,wzrostzatrudnieniapracownikównaumowynaczasokreślony,niskistopieńuzwiązkowienia.

R y s u n e k 3 . 3 . Wynagrodzenia nominalne i realne w sektorze przedsiebiorstw (w %)

R y s u n e k 3 . 4 . stopa bezrobocia i dynamika nominalnego wynagrodzenia w gospodarce (w %)

I

Wynagrodzenie

Stopa bezrobocia (prawa oś)

01 02 03 04 05 06 07 08 09 10 11 12 01 02 03 04 05 06 07 080,0

2,0

4,0

6,0

8,0

10,0

12,0

14,0

8,0

9,0

10,0

11,0

12,0

13,0

14,0

15,0

2012 2013 2008 2009 2010 2011 2012 2013

–4,0II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II

–2,0

0,0

2,0

4,0

6,0

8,0

10,0

Źródło: Kwartalne wskaźniki makroekonomiczne, www.stat.gov.pl., „Biuletyny statystyczne GUS” – różne lata.

W czasiespowolnieniapłacespadają,ponieważrośniebezrobociei słabniepozycjaprzetargowapracownikówwobecpracodawców;tegotypuzależnośćwystępujew Polsceod2008 r.(rys.3.4).Aledladynamikiwynagrodzeńznaczeniemanietylkowielkośćbezrobocia,leczi jegostruktura–liczebnośćdługotrwałychbezrobotnych,którychkwalifikacjeulegająerozjii którzyde facto nie konkurująz pracującymi.DaneBAELwskazują,żepodczasobecnegospowolnieniaodsetekdłu-gotrwalebezrobotnychjestmniejszy(o około11–14pkt.proc.)niżnaprzełomiewieków.Możetooznaczać,iżmniejszaniżw przeszłościjestnieprzyspieszającawzrostwynagrodzeństopabez-robocia (Non-Accelerating Wage Unemployment Rate) i większapresjazestronybezrobotnychnapłace.

Ta b e l a 3 . 1 . tempo wzrostu wynagrodzeń a zmiany bezrobocia, struktury zatrudnienia i uzwiązkowienia (w %)

Wyszczególnienie 2001 2002 2012

Realne wynagrodzenie w gospodarce 2,5 0,7 –0,1

Stopa bezrobocia (wg BAEL) 18,3 19,9 10,0

Udział długotrwale bezrobotnych wśród bezrobotnych (wg BAEL) 43,1 48,4 34,6

Udział pracowników na czas określony wśród pracowników najemnych 12,4 15,4 26,9

Przynależność Polaków do związków zawodowych 8 6 6

Źródło: Obliczenia własne na podstawie: Kwartalnych informacji o rynku pracy, GUS – różne lata, Kwartalne wskaźniki makroekonomiczne, www.stat.gov.pl.; Członkostwo w związkach zawodowych i opinie o ich działalności, CBOS, 2013, s. 2.

Nastąpiłyrównieżistotnezmianyw strukturzezatrudnienia.W ciąguostatniejdekadyzasadni-czozwiększyłsięodsetekpracownikównajemnychzatrudnionychnaumowynaczasokreślony.Jest

http://www.stat.gov.pl


23


togrupawewnętrzniezróżnicowana.W jejskładwchodzązarównomenedżerowie,jakzwyklipra-cownicy(np.obsługującycall center),tychostatnichjestjednakzdecydowaniewięcejniżmenedże-rów.Łatwiej jest ichzwolnić i ichpozycjaprzetargowawobecpracodawcówjestznaczniesłabszaniżetatowychpracowników.W Polscejestniskistopieńuzwiązkowienia,któryw ciąguostatniejdekadyjeszczebardziejsię

zmniejszył.WedługbadańCBOS(2013,s.3)napoczątkulat90.przynależnośćdozwiązkówzawo-dowychdeklarowało19%dorosłychPolaków,w 2001 r.–8%,w 2012 r.–6%i 5%w 2013roku.Związkizawodowesąnajsilniejszew dużychprzedsiębiorstwachi w sektorzepaństwowym(oświata,administracja,ochronazdrowia),słabosąreprezentowanew małychprywatnychfirmach.Możnawięcstwierdzić,że ichwpływnawynagrodzenia jestzróżnicowanyw przekrojusektorowym,aleogólniedośćsłaby.Oprócztychdługookresowychczynnikównadynamikęwynagrodzeńwpływajątakżeczynniki

przejściowe.Kluczowymczynnikiemjestkoniunkturaw poszczególnychbranżach.Przykładowo:głębokazapaśćw produkcjibudowlano-montażowej jest szczególniedotkliwadlazatrudnionychw budownictwie.W ciągupierwszychośmiumiesięcy2013 r.przyprzeciętnymwzrościepłacnomi-nalnychw sektorzeprzedsiębiorstwo 2,6%,w budownictwiewzrostwyniósł0%,cooznaczaspadeksiłynabywczej.W najbliższym czasie nie zmienią się czynniki strukturalne determinującewzrost płac.Nie

należyrównieżspodziewaćsięznaczącejpoprawykoniunkturyi spadkubezrobocia.Wydajesię,żew najbliższymczasieutrzymasięniskietempowzrostupłacnominalnych,a wzrostichsiłynabyw-czejbędzienadalzależałodinflacji.

3.3. RYneK pRacY

Nadal rośnie bezrobocie, coraz większą rolę w jego kształtowaniu odgrywa popyt na pracę; pojawiają się jednocześnie sygnały świadczące, że stopniowo wyhamowuje negatywny trend na rynku pracy.

W miesiącach letnichtradycyjniespadłobezrobociew wynikudziałaniaczynnikówsezonowych.Niemajednakzbytnichpowodówdozadowolenia,ponieważstopabezrobociarejestrowanegowyno-siłaokoło13%i byławyższao około0,6pkt.proc.odtejw 2012roku.Utrzymujesięwięczapocząt-kowanykilkalattemunegatywnytrendnarynkupracy.Tesamesezonoweczynnikispowodują,żejesieniąwzrośniebezrobocie.Wydajesię,żerównieżbędzieonowyższeniżw poprzednichlatach,ponieważdynamikaPKBjestznacznieponiżejpotencjału,pozatympozytywneskutkiwystępują-cegoożywieniadocierajądorynkupracyz pewnymopóźnieniem.Trudnowięcoczekiwaćniższegobezrobociaw najbliższymczasie.

Ta b e l a 3 . 2 . dekompozycja stopy bezrobocia (w pkt. proc.)

Wyszczególnienie 2012 2013

Kwartał I II III IV I II

Stopa bezrobocia 10,5 9,9 9,9 10,1 11,3 10,4

Zmiana stopy bezrobocia 0,5 0,5 0,6 0,4 0,8 0,5

Kontrybucja podaży 0,5 0,5 0,6 0,5 0,2 0,1

Kontrybucja popytu 0,0 0,0 0,2 0,2 –0,6 –0,5

Uwaga: dekompozycji dokonano za pomocą formuły zastosowanej przez: Elsby, Hobijn, Sahin (2010, s. 5–6).

Źródło: Obliczenia własne na podstawie Kwartalnych informacji o rynku pracy, GUS – różne lata.

24


Dopoczątku2013 r.głównąprzyczynącorazwyższegobezrobociabyłarosnącapodażpracyprzymalejącym(aczdodatnim)tempiewzrostupopytunapracę.Przyczyniłysiędotegorozwiązaniainstytucjonalneograniczającemożliwośćwcześniejszegoprzechodzenianaemeryturę.Byłatozupeł-nieinnasytuacjaniżw poprzednichlatach,kiedygłównąprzyczynąfluktuacjiw bezrobociubyływahaniaw popycienapracę.Napoczątkubieżącegorokunastąpiłazmianai swegorodzajupowrótdonormy.Popyt,któryw poprzednichkwartałachbyłczynnikiemłagodzącymsytuacjęnarynkupracy,zacząłsięznaczącokurczyći niekorzystniewpływaćnasytuacjęnarynkupracy.Jegokontry-bucja do bezrobocia zaczęła być większa niż podaży (tab. 3.2).Wskazuje to, że kluczową rolęw kształtowaniusytuacjinarynkupracyzacząłodgrywaćczynnikkoniunkturalnyi bezprzyspie-szeniawzrostugospodarczegotrudnobędzieograniczyćbezrobocie.Przyczynątejzmianyjestniskietempowzrostugospodarczegoi wynikającyz tegospadekliczby

pracującychw gospodarce.WedługstatystykBAEL, ich liczebnośćzmniejszyłasięw pierwszympółroczu2013 r.o 0,6%(wobecwzrostuo 0,2%w analogicznymokresie2012r.),aczkolwiek–cojestpozytywne–kwartalnetempospadkujestmalejące.Obecniepotrzebnejestniższetempowzro-stuPKBdozwiększeniazatrudnienianiżdekadętemu,czyw drugiejpołowie lat90.XXwieku.Niemniej jednak tempoobserwowanew ostatnichkwartałach jest zbytniskie, żebypowstawałynowemiejscapracy.Trudnooczekiwać,abyprzywzrościeniższymod1%rosłozatrudnienie,kiedypodkonieclat90.potrzebnebyłow tymceluwięcejniż4%,a w drugiejpołowieostatniejdekadyokoło2,5%.Statystyki sektora przedsiębiorstw pokazują zmiany w sektorowej strukturze zatrudnienia.

W ciągupierwszychośmiumiesięcyzatrudnienie spadło średnioo 1,1% (wobecwzrostuo 0,3%w 2012r.).W przemyślespadekbyłzbliżonydośredniej.Najbardziejspektakularnyspadekodno-towanow budownictwie (o –8,5%), a jeden z najgłębszych –w obsłudze rynku nieruchomości–3,5%).Sektorowastrukturaspadkuniejestniespodzianką.Głębokieredukcjeetatóww budownic-twiebyłynaturalnąkonsekwencjągłębokiegozałamaniaprodukcjibudowlano-montażowej,cojestz koleipochodnąograniczeniainwestycjipublicznychi mieszkaniowych.Ważniejszeodtegocobyłow przeszłości,jestto,cobędziew nadchodzącychkwartałach.Sądwa

źródła optymizmu.Pierwszym sąmiesięcznedane z sektora przedsiębiorstw.Wynika z nich, iżspadkizatrudnieniasącorazmniejsze.Poprawajest,jaknarazie,niewielka,aczkolwiekodbiciejestsilniejszeniżw ubiegłymrokui zbieżnezewzrostemprodukcjiprzemysłowej.Drugimźródłemsąinformacjeo ofertachzatrudnienia,którychliczbasięzwiększa.Rośniezarównoliczbaofertzgła-szanychprzezprzedsiębiorstwa,jaki liczbaofertpracysubsydiowanejprzezpaństwo.Możnazatemoczekiwać,żew najbliższymczasiebezrobociebędzierosło,leczwolniejniżdotychczas.

R y s u n e k 3 . 5 . stopa bezrobocia rejestrowanego (w %)

R y s u n e k 3 . 6 . dynamika pracujących i aktywnych zawodowo

Aktywni zawodowo

Pracujący

01 05 092008

8,0 –0,801 05 09

200901 05 09

201001 05 09

201101 05 09

201201 052013 2012

9,0

10,0

11,0

12,0

13,0

14,0

15,0

–0,6

–0,4

–0,2

0,0

0,2

0,4

0,6

0,8

1,0


0,8

0,2 0,2

0,6

0,20,3

0,7 0,7

0,1 0,1

–0,5

–0,7

Źródło: „Biuletyny statystyczne GUS” – różne lata.

25


3.4. BeZRoBocie a UBÓstWo

Coraz większemu bezrobociu towarzyszy wzrost skrajnego ubóstwa, lecz znacznie mniejszy niż podczas poprzedniej „fali” bezrobocia na przełomie wieków. Wynika to z innych przy-czyn bezrobocia oraz ze zmian w polityce dochodowej państwa.

Wielkośćbezrobociawpływanazasięgubóstwa1.Najprościejrzeczujmując:utratapracywiążesięz obniżeniemdochodówi trudnościamiw zaspokajaniupodstawowychpotrzeb,zaśzdobyciepracyi wyjściezestanubezrobociaoznaczapodniesieniematerialnegopoziomużycia.W rzeczywistościzależność jestbardziejzłożona.Materialneskutkiutratypracyw dużymstopniuzależąod tego,któryz członkówgospodarstwadomowegostraciłpracę(z regułysąnajdotkliwsze,gdyjesttogłowarodziny)orazczyi w jakimstopniuutratawynagrodzeniajestrekompensowanadochodamiz innychźródeł.Ponadtoniekażdapracagwarantujewyjście z biedy,bywająbowiem i ubodzypracujący(working poors).Możesięrównieżokazać, iżograniczeniebezrobocia jestokupioneredukcjąpłac.Oprócz tegosytuacjanarynkupracywpływanawarunkiżycia,kształtującdynamikę i strukturęwynagrodzeńosóbpracujących.Z różnychmiarubóstwanajważniejsząi najbardziejwrażliwąnakoniunkturęjeststopaskrajnego

ubóstwa pokazująca odsetek osób żyjących poniżejminimum egzystencji.Wyznacza je InstytutPracyi SprawSocjalnych(IPiSS), lecz jestonowzględnietrwałe,ponieważpodstawowepotrzebyludzizmieniająsiępowoli.Stądteżfluktuacjegospodarczewpływająnazasięgskrajnegoubóstwa.Innemiary,jakstoparelatywnegoubóstwa,pokazująskalęrozpiętościw konsumpcjilubdochodach,albo–jakstopaustawowegoubóstwa–zależąodpolitykipaństwai częstotliwościzmianykryteriówupoważniającychdootrzymywaniapomocyspołecznej.Systematyczniepogarszającejsięodkilkulatsytuacjinarynkupracytowarzyszyumiarkowany

wzrost skrajnegoubóstwa.Stopa rejestrowanegobezrobociawzrosła z 9,5%w 2008 r., do13,4%w 2012r.;w tymsamymczasiestopaskrajnegoubóstwapowiększyłasięz 5,6%do6,7%.Zależnośćjesttakasamajakw przeszłości,leczubóstwojestmniejwrażliwenabezrobocie.Dlaporównania:

1 W 2012 r.dlagospodarstwajednoosobowegogranicaskrajnegoubóstwawynosiła519zł(GUS,2012a,s.13).

R y s u n e k 3 . 7 . Dynamika zatrudnienia w sektorze przedsiębiorstw w latach 2012–2013

(styczeń = 100)

R y s u n e k 3 . 8 . średniomiesięczna dynamika ofert zatrudnienia i podejmujących pracę

subsydiowaną w latach 2012–2013 (w %)*

0,098,52012 201301 02 03 04 05 06 07 08 09 10 11 12

2012 2013 Oferty zatrudnienia

15,4

99,0

99,5

100,0

100,5

5,0

10,0

15,0

20,0

25,0

30,0

35,0

40,0

3,1 3,0

37,6

Praca subsydiowana

Uwaga:* Średniomiesięczne dynamiki w okresie 01–08.

Źródło: Obliczenia własna na podstawie Miesięcznych informacji o bezrobociu, GUS – różne lata oraz Kwartalnych informacji o rynku pracy, GUS – różne lata.

26


w latach1997–2003,kiedybyłanajtrudniejszasytuacjanarynkupracy,podwoiłasięstopabezrobo-cia(z 10,3%do20%)orazpodwoiłsięzasięgskrajnegoubóstwa(z 5,4%do10,9%)2.Podobniebyłow latach2003–2008,kiedystopabezrobociaspadłao połowę(z 20%do9,5%)i w zbliżonymstopniuobniżyłsięzasięgskrajnegoubóstwaz (10,9%do5,6%).Coprawdaspadektenbyłczęściowowywo-łanyzmianamimetodologicznymi,wprowadzonymiw 2006r.,niemniejjednakzmniejszeniujegozasięgutowarzyszyładobrakoniunkturaw gospodarcei poprawiającasięsytuacjanarynkupracy.

R y s u n e k 3 . 9 . stopa rejestrowanego bezrobocia i skrajnego ubóstwa w latach 1996–2012

960 0

4

8

12

16

20

24

97 98 99 00 01 02 03 04 05 06 07 08 09 10 11 12

Ubóstwo (prawa oś) Bezrobocie (lewa oś)

2

4

6

8

10

12

14

Źródło: Ubóstwo w Polsce w 2012 r., Sytuacja gospodarstw domowych w świetle badań budżetów gospodarstw domowych, GUS – różne lata; Stopa bezrobocia w latach 1990–2013, www.stat.gov.pl

Bezrobocieniejestoczywiściejedynąkorelatąubóstwa,jestichznaczniewięcej(niskiewykształ-ceniegłowyrodziny,niskiedochodyz pracylubgospodarstwarolnego,miejscezamieszkania,wie-lodzietność,niepełnosprawność),niemniejjednakistotniewpływanajegozasięg:

• W 2012 r. gospodarstwadomowez jednąosobąbezrobotnąbyłyprawie trzy razybardziejzagrożoneskrajnymiubóstwemniżbezbezrobotnych.Powodemsąniskiedochody.Wysokośćzasiłków dla bezrobotnych jest zróżnicowana, ale relatywnie niska. Stanowią około 50%najniższegowynagrodzeniai około22%przeciętnegowynagrodzeniabrutto.Pobieranesąprzytymrelatywniekrótkoi przezmałyodsetek(około16–18%)bezrobotnych.

• W 2012 r.osobyutrzymującesięz tzw.niezarobkowychźródeł(innychniżrentai emerytura,np. z pomocy społecznej) były ponad trzy razy bardziej zagrożone ubóstwem niż osobypracujące.Oznacza,tożebezrobociezwiększa,a zatrudnieniezmniejszazagrożenieubóstwem.

• W warunkachwysokiegobezrobocianiższejesttempowzrostuprzeciętnychwynagrodzeń,coutrudniawyjściezesferyubóstwa.Przykładowo,w latach2006–2008,kiedyśrednie temporealnychwynagrodzeńwynosiła5,1%,ubóstwokurczyłosię,zaśw latach2009–2012,kiedytempoobniżyłosiędo1,2%,ubóstwozaczęłorosnąć.

• Ważnajestnietylkodynamikaprzeciętnychdochodów,ale i ichdystrybucja;nawetszybkiwzrostnieograniczyubóstwa,jeślipogłębiająsięnierównościdochodowe.Eksplozjibezrobocianaprzełomiewiekówtowarzyszyłopogłębienienierównościdochodowych,zaśnajnowszemupogorszeniu sytuacji na rynku pracy – zahamowanie pozytywnego trendu, jakim był ichspadek.

2 Skalapolskiegoubóstwai jegodynamikasąprzedmiotemsporów.W niniejszymopracowaniuodwołanosiędobadańGUS,leczsąrównieżinneopracowania(np.Darasi inni,2004)dowodzące,iżw latach1993–2004skurczyłsięzasięgubóstwaw Polsce.Te różnicewynikają z przyjmowania różnychgranicubóstwa i wykorzystywania różnychdanycho dochodachgospodarstwdomowych.

27


Wracającdokwestiizmieniającejsięwrażliwościubóstwawzględembezrobocia.Takiezjawiskowystępujerównieżw innychkrajach,np.w USA.Możedotegoprowadzićspecyfikadekoniunktury(zróżnicowaneskutkidlaposzczególnychgałęzi,regionówi grupspołecznych),albopolitykadocho-dowapaństwa–imjestbardziejszczodradlaubogich,tymsąonimniejuzależnieniodsytuacjinarynkupracy(Meyer,Sullivan,2011).W przypadkuPolskiwartozwrócićuwagęnadwiesprawy.Popierwsze,przyczynybezrobocia.Naprzełomiewiekówwywołał jespadekpopytunapracę

i zwolnienia,z czymwiązałasięutratadochodów.Ostatnimiczasygłównąprzyczynąbyłyczynnikipodażowe;zatrudnienierosło,przynajmniejdopoczątku2013roku.Zarównow latach1999–2002,jaki 2009–2012średnietempowzrostuPKBobniżyłosiędookoło3%,podczasgdyw pierwszymz tychokresówzatrudnienie(wgBAEL)spadałow tempie2,6%,zaśw drugimrosłow tempie0,4–0,6%3. Podrugie,w ostatnich latachnastąpiły istotnezmianyw dochodowo-świadczeniowejpolityce

państwa,którewpłynęłynadochodygospodarstwdomowych(Domitrz,Morawski,Myck,Seme-niuk,2013).Z jednejstronyobniżanoróżnegorodzajupodatkii narzutynawynagrodzenia.W latach2007 i 2008 zmniejszono składki rentowepłaconeprzezpracowników i pracodawców,w 2009 r.zmienionosystempodatkowyi zastąpionotrzystopypodatkowedwomastopami.Z drugiejstronywprowadzanonoweświadczenia,leczjednocześnieograniczanokręgosóbupoważnionychdootrzy-mywanianiektórychświadczeń.W 2006 r.wprowadzono tzw.becikowe,czylizapomogęw przy-padkuurodzeniadziecka,w 2007 r.wprowadzonoulgęz tytułuwychowywaniadziecka.Jednocze-śnieod2006 r.utrzymywanonastałympoziomiekryteriumdochodoweupoważniającedoświadczeńz pomocyspołecznej,podniesionojedopieropodkoniec2012roku.Regulacjeteprzyczyniłysiędodość znacznego (1,7–2,2%PKB) i stosunkowo równomiernegowzrostu dochodów gospodarstwdomowych,choćniektóregrupy–jaktektóreutraciłyprawodopomocyspołecznej–w ichwynikuzubożały.Niesątojedynemożliwewytłumaczeniategozjawiska.Bezrobotnimogąstanowićmniejszączęść

ubogichniżnaprzełomiewiekówi zmianyichliczbyw mniejszymstopniuniżprzedlatywpływająstopęubóstwa.Strukturabezrobociamożebyćinna,np.mniejgłówrodzinutraciłopracęi utratadochodówjestmniejsza.Niemniejjednaknieulegawątpliwości,żebezrobotnisągrupąw najwyż-szymstopniuzagrożonąubóstwemi wzrostichliczebnościzwiększaskalęubóstwa.

BiBLioGRaFiaCBOS(2013), Członkostwo w związkach zawodowych i opinie o ich działalności, CBOS, Warszawa.DarasT.,ZienkowskiL.,ŻółkiewskiL. (2006),Zróżnicowanie dochodów i sfera ubóstwa w Polsce w latach

1993–2004,„Banki Kredyt”nr11–12.DomitrzA.,MorawskiL.,Myck.M.,SemeniukA.(2013),Dystrybutywny wpływ reform podatkowo-świadcze-

niowych z lat 2006–2011,„Banki Kredyt”,nr4.ElsbyM.W.,HobijnB.,SahinA.(2010),The labor market in the Great Recession, „NBER Working Paper”,

No. 15979. GUS, Biuletyny statystyczne –różnelata,Warszawa.GUS, Kwartalne informacje o rynku pracy–różnelata,Warszawa.GUS, Miesięcznych informacji o bezrobociu–różnelata,Warszawa.GUS, Stopa bezrobocia w latach 1990–2013, www.stat.gov.plGUS, Sytuacja gospodarstw domowych w świetle badań budżetów gospodarstw domowych–różnelata.GUS(2012),Ubóstwo w Polsce w 2012 r. (na podstawie badań budżetów gospodarstw domowych), www.stat.gov.pl.GUS, Wstępne szacunki produktu krajowego brutto w drugim kwartale 2013 r., www.stat.gov.pl.MeyerB.D.,SullivanJ.X.(2011),Consumption and income poverty over business cycle, „NBER Working Paper”,

No. 16751.

StRESZcZENIEPowoli odbudowuje się konsumpcja gospodarstw domowych po spadku i stagnacji na przełomie roku.Wsparciemdlajejwzrostujestrosnącasiłanabywczapłacrealnychorazświadczeńspołecznych,doczego

3 W zależnościodtego,w jakimstopniuuwzględnićzmianywynikającez NSP2011.



28


przyczyniłasięniska inflacja.Takorzystnatendencjapowinnabyćkontynuowanawnajbliższymczasie.Wskazująnatopoprawiającesięnastrojekonsumentówirosnącasprzedażdetaliczna.Rosną również realnewynagrodzenia, po spadkuw 2012 roku. Jest to przedewszystkimwynikiem

niskiej inflacji;nominalnadynamikapłac jestznacznieniższaniżwpoprzednimroku.Występujezatemzagrożenie,żejeśliinflacjawzrośnie,adynamikanominalnaniezmienisię,tonastąpispowolnieniewzro-stusiłynabywczejpłac.Wzrostpłacrealnychjestjednakznacznieniższyniżwpoprzednichlatach,matozwiązekzdługookresowymizmianamiwfunkcjonowaniurynkuprac.Nadalrośniebezrobocie.Do2013r.głównątegoprzyczynąbyłapowiększającasiępodażpracy,rosnący

popytnapracębył czynnikiem łagodzącym.Zpoczątkiem rokunastąpiło odwrócenie trendu i spadekpopytujestgłównąprzyczynąwzrostubezrobocia.Oznaczato,żezwiększyłasięrolaczynnikówkoniunk-turalnychwjegokształtowaniu.Pojawiająsięjednocześniesygnałyświadczące,żestopniowowyhamowujenegatywnytrendnarynkupracy.Maleje tempospadkuzatrudnieniawsektorzeprzedsiębiorstw,rośnieilośćoferowanychmiejscpracyprzezpaństwoiprzedsiębiorstwa.Większemu bezrobociu towarzyszy większe skrajne ubóstwo, lecz znacznie mniejsze niż podczas

poprzedniej„fali”bezrobocianaprzełomiewieków.Wynikatozinnychprzyczynbezrobociaorazzezmianwpolitycedochodowejpaństwa.

Słowa kluczowe:spożycieindywidualne,płace,rynekpracy,zatrudnienie,bezrobocie,ubóstwo.

aBstRact

H o u s e h o l d s

Households’ consumption has been slowly recovering after the decline and stagnation at the turn of the year. It is supportedbygrowingpurchasingpowerof realwagesandsocialbenefitswhich increasedasa resultoflowinflation.Thispositivetrendshouldbecontinuedinthenearfuture.Thisisindicatedbythe improving consumer sentiment and rising retail sales.Realwageshaveincreasedaftera declinein2012,mainlyduetolowinflation;nominalwagegrowthis

lowerthaninthepreviousyear.Therefore,thereisa riskthatifinflationincreasesandthenominalwagegrowth does not change, then the growth of the wages purchasing power will be slower. The real wages increase is lower than in the previous years because of long-term changes of the labour market.

Unemployment continues to rise. Till 2013 growing labour supply was the main reason of unemploy-mentwhilerisinglabourdemandwasa mitigatingfactor.Atthebeginningofthecurrentyearthistrendhas been reversed and the labour demand decrease is the main reason of the unemployment. It means that businesscyclehasa greaterinfluenceonformationofunemployment.Therearealsosignalsindicatingthatthe negative labour market trends are gradually slowing down. Decline rate of average paid employment intheenterprisesectorislowerandpublicsectoraswellastheprivatesectoroffera growingnumberofjobs.

Rising unemployment caused increase in absolute poverty, but the increase is smaller than in the „wave” of unemployment observed at the turn of the century. It results from different causes of unemployment and changes in the tax and income policy.

Key words: consumption, wages, labour market, employment, unemployment, poverty.

JEL Classification:E21,J20,J30,I32

29

Sektor przedSiębiorStw

4. seKtoR pRZedsiĘBioRstW

Magdalena Olender-Skorek

4.1. WYniKi FinansoWe i inWestYcJe pRZedsiĘBioRstW

Odnotowanemu spadkowi przychodów polskich przedsiębiorstw towarzyszyła redukcja kosztów ogółem, co sprawiło, że nie zmienił się poziom wskaźników finansowych.

W pierwszejpołowie2013 r.wynikifinansowepolskichprzedsiębiorstw(w porównaniuz analo-gicznymokresemrokuubiegłego) zmieniły sięw niewielkimstopniu,pozostawiającwskaźnikifinansowenapraktycznieniezmienionympoziomie.Porazpierwszyodkilkulatspadły(w relacjirokdoroku)przychodyz całokształtudziałalności(rys.4.1).Naodnotowanyspadekprzychodówmiaławpływprzedewszystkimobniżkaprzychodówz działalnościfinansowej i przychodówzesprzedaży(teostatniew analizowanymokresiespadłyo 1,6%).Jednocześnieo podobnąwielkośćspadłykoszty,zmieniającprzytymstrukturęrodzajową:wzrosłykosztyzwiązanez wynagrodze-niami (ich udziałw kosztach ogółemwzrósł o 0,6 pkt. proc.), amortyzacją i podatkami, spadłnatomiastudziałkosztówtakichjakzużyciemateriałów(o 0,9pkt.proc.)orazkosztusługobcych(o 0,3pkt.proc.).

R y s u n e k 4 . 1 . Zmiany w poziomie przychodów i kosztów polskich przedsiębiorstw w poszczególnych kwartałach lat 2011–2013

–5%

0%

5%

10%

15%

Zmiana przychodówZmiana kosztów

I II III IV I II III IV I II2011 2012 2013

Źródło: opracowanie własne na podstawie: GUS, Wyniki finansowe przedsiębiorstw niefinansowych – różne lata (www.stat.gov.pl).

Wszystkotosprawiło,żewskaźnikpoziomukosztówpozostałnapoziomiezbliżonymdotegosprzed roku:95,3%wobec95,2%.Nie zmieniły się także rentownośćze sprzedaży i rentownośćobrotunettopolskichfirm,utrzymującswojepoziomyna(odpowiednio)4,4%oraz4,0%(tab.1).Zaprezentowanyw tabeli1zagregowanyobrazsytuacjifinansowejprzedsiębiorstwnieoznacza

jednak,żepolskieprzedsiębiorstwaw ogólenieodczułyspowolnieniagospodarczego.Zarównobadaniakoniunktury, jak i badaniaoceny swojejkondycjiprzezprzedsiębiorcówwskazują, żewielefirmznalazłosięw gorszejsytuacjiniżw ostatnichkwartałach.Wszystkozasprawąutrzy-mującejsiębarierypopytuwewnętrznego,któraskuteczniehamujenietylkosprzedaż,alei planyinwestycyjne.

* UniwersytetWarszawski,WydziałZarządzania.



30


Analiza poszczególnych branż wskazuje, że w najgorszej sytuacji jest budownictwo i przed-siębiorstwa zajmujące się produkcją.

Szczegółowedanewskazują,żew najgorszej sytuacjibyłobudownictwoi przedsiębiorstwazaj-mującesięprodukcją(rys.4.2).Złasytuacjaw budownictwieniedziwi,gdyżutrzymujesię jużodkilkukwartałów.Zakończonepracezwiązanez Euro2012,kończącasiębieżącaperspektywafinansowaprojektówunijnych,niepewnośćpopytu,problemyz dostępemdofinansowaniadlainwestorów indywidualnych,zatorypłatniczeczywreszciedługa i niesprzyjającaprowadzeniurobót budowlanych zima, to zapewne główne powody tej „zapaści”w budownictwie.Nie bezznaczenia jest też rosnącezadłużeniesamorządówlokalnych, realizującychw ramachśrodkówunijnych inwestycje infrastrukturalne.Samorządy takiemusząfinansowaćposzczególneetapypracześrodkówwłasnych,a zwrotponiesionychkosztówdostająz pewnymopóźnieniem,tj.popozytywnymrozpatrzeniuwnioskówo płatność.Problemyz finansamiw samorządachprzekła-

Ta b e l a 4 . 1 . Wybrane dane ekonomiczno-finansowe polskich przedsiębiorstw w ii kwartałach w latach 2008–2013

Pozycja finansowa2008 2009 2010 2011 2012 2013

w mld zł

Przychody z całokształtu działalności 920, 0 927,3 954,2 1 072,6 1 160,6 1 141,2

Koszty uzyskania przychodów z całokształtu działalności

865,4 888,5 906,1 1 005,9 1 105,0 1 087,9

Wynik na działalności finansowej 1,5 –4,2 0,21 5,67 3,1 –0,09

Wynik na pozostałej działalności operacyjnej 4,3 3,7 3,0 5,07 3,5 5,3

Wynik finansowy brutto 54,8 45,1 48,0 66,7 55,6 53,3

Wynik finansowy netto 44,3 37,1 39,3 56,7 46,2 45,4

Zysk netto 52,5 52,0 52,9 65,1 59,7 59,6

Strata netto 8,2 14,9 13,7 9,0 13,5 14,2

Nazwa wskaźnika w %

Wskaźnik poziomu kosztów 94,0 95,1 95,0 93,8 95,2 95,3

Wskaźnik rentowności ze sprzedaży 5,5 5,1 4,9 5,4 4,4 4,4

Wskaźnik rentowności obrotu netto 4,8 4,0 4,1 5,2 4,0 4,0

Wskaźnik rentowności obrotu brutto 6,0 4,9 5,0 6,2 4,8 4,7

Wskaźnik płynności I stopnia 31,9 33,4 37,5 37,7 32,0 33,5

Wskaźnik płynności II stopnia 98,9 97,1 103,6 104,6 97,3 98,3

Źródło: GUS, Wyniki finansowe przedsiębiorstw niefinansowych – różne lata (www.stat.gov.pl).


31


dająsięnatworzeniezatorówpłatniczychw rozliczeniachz wykonawcamirobótbudowlanych,codoprowadziło jużdobankructwanawetdużepodmioty z branży.Utrzymująca się stabilnaliczbaupadłościfirmbudowlanychw pierwszejpołowie2013 r.w porównaniuz rokiem2012wskazujejednocześnie,żefirmysącorazostrożniejsze,a najsłabszepodmiotyzdążyłyjużz rynkuwypaśćw poprzednichkwartałach. Jak szybko sytuacjaw budownictwie się poprawi?Wzrostdynamikiprodukcjiw tejbranży,zaobserwowanyostatnio,wskazuje,żebudownictwonajgorszemajużzasobą.Czynnikiem,którymożejeszczepobudzićtębranżę,jestrozpoczęcieprojektóww ramachnowejperspektywyfinansowejUEw 2014 roku.Branżą,w której liczbabankructwznaczącowzrosła,jestprodukcja,gdzieliczbaupadłości(141przedsiębiorstw)przekroczyłaban-kructwaodnotowanew budownictwie(106przedsiębiorstw).Z tejgrupynajczęściejupadałyfirmyz sektora przetwórstwametali i produkcji wyrobówmetalowych.Miała na to wpływ przedewszystkimzłakoniunkturaw budownictwie,gdyżtoonojestgłównymodbiorcąprodukcjiwyro-bów metalowych.

R y s u n e k 4 . 2 . procentowy udział poszczególnych branż w ogólnej liczbie upadłości polskich przedsiębiorstw

(i połowa 2012 r. i i połowa.2013 r.)

2,6%

21,5%

22,9%

28,5%

24,5%

4,0%

15,5%

24,3%

33,0%

23,2%

I poł. 2012 I poł. 2013

Budownictwo Produkcja

Pozostałe Transport

Handel

Źródło: Raport Coface nt. upadłości firm w Polsce w I półroczu 2013 roku.

Nastąpiło wyraźne rozwarstwienie polskich przedsiębiorstw na dobrze radzącą sobie grupę eksporterów oraz zmagającą się z osłabieniem gospodarczym grupę firm produkujących na rynek krajowy.

Po raz pierwszy odnotowano tak duże zróżnicowanie przedsiębiorstw produkujących na rynekwewnętrznyi eksportującychswojetowary.Wynikizagregowaneuratowaływłaśnieteostatnie,któreznalazłysięw dużolepszejsytuacji.Głównymiczynnikamiwpływającyminadobrąkondycjęeks-porterówbyłaprzedewszystkimdobrasytuacjanarynkachzagranicznych.Nicw tymdziwnego,skoroaż72%eksporterówtoprzedsiębiorstwaz kapitałemzagranicznym,

przeważniefiliemiędzynarodowychkorporacji. Jednakdobrakoniunkturana rynkacheuropej-skich(głównienarynkuniemieckim)przekładasiętakżenaprzedsiębiorstwawyłączniez polskimkapitałem.Dodatkowo,częśćfirmzaczęłarozszerzaćswojerynkizbytunaWschód,cotakżepozwo-liłonazwiększenieeksportu.Ostatnimz czynników,którypozytywnieprzełożył sięnaeksport,była utrzymująca się deprecjacja złotego.Eksporterzyniewierzą, że czynniki te będą działaływ długimokresie,więc dość chłodno patrząw przyszłość.Nie pomaganawet utrzymujący sięw pierwszejpołowierokuwysokiodsetekzamówieńnarynkizagranicznew nowychzamówieniachogółem(rys.4.3).

32


Wśród barier prowadzenia działalności spadło znaczenie bariery popytowej, bariery zwią-zanej z kursem walutowym, a także wzrostu cen surowców i materiałów.

Sytuacjęgospodarcząświetnieodzwierciedlabadaniedotyczącekondycjisektoraprzedsiębiorstw,systematycznieprowadzoneprzezNBP(rys.4.4).Przedewszystkimpoprawasytuacjieksporterówczęściowoprzełożyłasięnadeklaracjeprzedsiębiorcówdotyczącebarierprowadzeniadziałalności.Widoczne jest tow wyraźnymspadkuznaczeniabarieryzwiązanejz kursemwalutowym(możnaprzypuszczać,żestałosiętowłaśnienaskutekdeprecjacjizłotego).Nastąpiłotakżeobniżeniezna-czeniabarierypopytowej,którezbiegłosięw czasiez poprawąkondycjieksporterów.Odnotowy-wanyostatniowyjątkowoniskipoziominflacji,równieżznalazłodzwierciedleniew poziomiebarier.Tymrazemchodzio elementkosztowy,a dokładniej–o wzrostcensurowcówi materiałów,naktóryprzedsiębiorcyprzestalisięuskarżaćtakbardzojakwcześniej.

R y s u n e k 4 . 3 . procentowy udział eksportu i wywozu w nowych zamówieniach ogółem (od stycznia 2012 do czerwca 2013)

40%

50%

60%

70%

I II III IV V VI2012

VII VIII IX X XI XII I II III IV V VI2013

Źródło: GUS, Nakłady i wyniki przemysłu – 2 kwartał 2013 r. (www.stat.gov.pl).

R y s u n e k 4 . 4 . Bariery rozwoju polskich przedsiębiorstw w latach 2009–2013 (jako procent udzielonych odpowiedzi)

I II III IV0%

10%

20%

30%

40%

2009I II III IV

2010I II III IV

2011I II III IV I II

2012

Wzrost cen materiałów i surowców

Niski popyt

Kursy walutowe

Zatory płatnicze

% p

rzed

sięb

iors

tw

2013

Źródło: Informacja o kondycji sektora przedsiębiorstw ze szczególnym uwzględnieniem stanu koniunktury – różne lata, NBP (www.nbp.pl).

33


Inwestycje polskich przedsiębiorstw utrzymują się na niskim poziomie i brak jest wyraźnych przesłanek, które wskazywałyby na szybkie odwrócenie tej tendencji.

W świetledanychfinansowychi ocenykoniunkturyw sektorzeprzedsiębiorstwtrudnojestocze-kiwaćfalinowychi dużychinwestycji (wyjątkiemjestsektorpubliczny,gdzienaratunekprzy-chodzą funduszeunijnenowejperspektywyfinansowej).Składa sięna tokilka czynników.Popierwszejesttoryzykoinwestycyjne,przejawiającesięprzedewszystkimw niepewnościdotyczą-cejpopytunietylkokrajowego,alew dużejmierzeteżzewnętrznego.Nadaltowłaśniepopytjestnajczęściejwskazywanąprzez przedsiębiorstwabarierą rozwoju.Coprawdaw ostatnim czasienastąpiłniewielkiwzrostpopytuwewnętrznego (spożycia indywidualnego) i płacrealnych,aletrudnojestprzewidzieć,czyi nailetenwzrostsięutrzyma.Podrugie,utrzymujesięniedopaso-waniezapasówdopotrzebrynkowych.Jestonoszczególniedotkliwew grupiefirmprodukującychnarynekkrajowy,gdzieuskarżasięnanie32%przedsiębiorstwankietowanychw ramachbadaniaNBP(jesttopoziomnajwyższyod2005 r.).Potrzecie,spadławydajnośćpracyz poziomu104,3(w cenachstałych)średniozapierwszepółrocze2012 r.do101,0w 2013roku.Prawdopodobniezatemprzedsiębiorcyw pierwszejkolejnościbędą racjonalizować swojąpolitykę zatrudnienia,dostosowywaćjąm.in.dozwiększonejpłacyminimalnej,czywprowadzonychprzezustawodawcęurlopów rodzicielskich.Nieznaczniewzrosłonatomiastwykorzystaniemocyprodukcyjnychw przedsiębiorstwachogó-

łem, co było spowodowanew głównejmierze dobrą sytuacją eksporterów (branża budowlanai produkcjaprzemysłowawytwarzającana rynek rodzimywciążodnotowywaływ tymzakresiespadki).

R y s u n e k 4 . 5 . stopień wykorzystania mocy produkcyjnych w polskich przedsiębiorstwach w latach 2009–2013

I II III IV70%

75%

80%

85%

90%

2009I II III IV

2010I II III IV

2011I II III IV I II

2012 2013

79,8%

Źródło: Informacja o kondycji sektora przedsiębiorstw ze szczególnym uwzględnieniem stanu koniunktury – różne lata, NBP (www.nbp.pl) oraz Badanie koniunktury, GUS (www.stat.gov.pl).

Czyjednakczynniktenzachęciprzedsiębiorcówdowzmożonejaktywnościinwestycyjnej?Niewskazująnatodeklaracjedotycząceplanówinwestycyjnych,zgodniez którymispadaodsetekprzed-siębiorcówplanującychrozpoczęcienowychinwestycjiw najbliższychkwartałach.Spadkowytrendutrzymujesiętakżew zakresierozmiarunakładówinwestycyjnych–przedsiębiorcywciążwskazują,żezamierzająprzeznaczaćmniejśrodkównaceleinwestycyjneniżmiałotomiejscew poprzednichlatach(rys.4.6).Cogorsza,nawysokimpoziomieutrzymujesięzakorzenionaw przedsiębiorcachniechęćdo

zaciągania kredytów bankowych (rys. 4.7), bez których niemożna liczyć na zwiększenie skalii zakresu inwestycji.Wyjątkowomałyodsetekprzedsiębiorstw jest teżotwartynafinansowaniez pozabankowychśrodkówobcych(13%przedsiębiorstww IIIkwartale2013 r.wobec17,8%rokwcześniej).

http://www.nbp.pl


34


BiBLioGRaFiaBadanie koniunktury – różnelata,GUS(www.stat.gov.pl–dostęp:18.09.2013)Raport Coface nt. upadłości firm w Polsce w I połowie 2013 roku(www.coface.pl–dostęp:13.09.2013).Szybki Monitoring: Informacja o kondycji sektora przedsiębiorstw – NBP,różnelata.Upadłości firm w Polsce – prognozy KUKE,KorporacjaUbezpieczeńKredytówEksportowychS.A.,marzec2013.Wyniki finansowe przedsiębiorstw niefinansowych,GUS–różnelata.

StRESZcZENIEPolskieprzedsiębiorstwa,w ujęciuzagregowanym,niezmieniłyswojejkondycjifinansowej.Daneszczegó-łowewskazująnatomiast,żesytuacjaprzedsiębiorstwbardzosilniezależyodbranży:nadalnajgorzejsytu-acjawyglądaw budownictwie i w produkcji (przedewszystkimw przetwórstwiemetali).Drugierozwar-stwieniew grupieprzedsiębiorstwzwiązane jest z rynkiemdocelowym–eksporterzy sąw dużo lepszejsytuacjiodprodukującychnarynekkrajowy.Inwestycjeprzedsiębiorstwutrzymująsięnaniskimpoziomiei brakjestprzesłanek,którewskazująnazmianętejsytuacjiw najbliższejprzyszłości.

Słowa kluczowe:wynikifinansowe,polskieprzedsiębiorstwa,inwestycje,barierywzrostu,koniunktura.

R y s u n e k 4 . 6 . skala planowanych nakładów inwestycyjnych (rok do roku) w latach 2012–2013 (jako procent udzielonych odpowiedzi)

I II III IV I II III2012 2013

46,9

10,3

15,9

45,7

12,9

14,8

44

10,5

15

41,9

11

12,9

46,2

11,89,2

46,5

10,111,8

44,9

9,211,8

19,5

7,5

16,9

9,521,2

9,3

24,4

9,9

22,8

9,9

21,8

9,8

23,8

10,3

Znacznie mniejsze Nieznacznie mniejsze

Nieznacznie większe Znacznie większe

Porównywalne

Źródło: Szybki Monitoring: Informacja o kondycji sektora przedsiębiorstw ze szczególnym uwzględnieniem stanu koniunktury w II kw. 2013 oraz prognoz koniunktury na III kw.2013 roku , NBP (www.nbp.pl).

R y s u n e k 4 . 7 . deklarowane źródła finansowania nowych inwestycji przez polskie przedsiębiorstwa (jako procent udzielonych odpowiedzi)

III IV I II III2012 2013

47,9

26,3

44,6

29,7

50,3

26,6

54,2

24,9

56,9

20,5

Środki własne

Kredyt bankowy

Źródło: Szybki Monitoring: Informacja o kondycji sektora przedsiębiorstw ze szczególnym uwzględnieniem stanu koniunktury w II kw. 2013 oraz prognoz koniunktury na III kw.2013 roku , NBP (www.nbp.pl).


http://www.coface.pl

http://www.nbp.pl

http://www.nbp.pl

35


aBstRact

C o r p o r a t e E a r n i n g s a n d I n v e s t m e n t s

According to the aggregateddata, financial condition ofPolish enterpriseshasnot changed.Howeverdetailed data show that the situation depends on the sector: the worst situation may be observed in con-structionandproduction(metalprocessingmainly).Theotherkindofdiversificationinenterprises’groupis related to the target market – exporters have better condition than enterprises producing on internal market. Investment level maintains low and there are no factors which could change the situation in the nearest future.

Keywords:financialresults,Polishenterprises,investments,developmentbarriers,economicsituation.

JEL Classification: D00, D20

Michał Zajfert*

4.2. inFRastRUKtURa

Perspektywa deficytu energii elektrycznej w Polsce staje się coraz bardziej realna i nie można oczekiwać, że problem ten rozwiąże jedynie mocno propagowana energia odna-wialna.

W Polscebuduje sięzbytmałonowychblokówenergetycznychmogącychzastąpić teprzestarzałeopalanewęglem,którePolskajestzmuszonawyłączyćz powodówekologicznychokreślonychw zobo-wiązaniachwobecUE.Z powoduingerowaniaprzezUEw rynekemisjiCO2 budowa nowych nisko-emisyjnychblokówopalanychwęglemjestobarczonadużymryzykiemfinansowym.Procesbudowytakichinwestycjietrwawielelati spotykasięz silnymiprotestamiekologówzarównopolskich, jaki z krajówUE.Tymczasemenergiazeźródełodnawialnych(główniefarmywiatrowei słoneczne)niejestw staniezaspokoićpopytu,zwłaszczażejestzależnaodwarunkówpogodowychi nigdyniezapewnistabilnychdostaw.Planowanedostawyenergiiz pierwszejpolskiejelektrowniatomowej,o ilew ogólezostaniewybudowana,rozpocznąsięprawdopodobniedopierookoło2025 r.,trudnowięcocenić,kiedyi ileenergiimogąw przyszłościdostarczyćelektrowniezasilanegazemłupkowym.W efekciepierwszeniedoborymocyw Polscemogąpojawićsięjużzimą2015 r.,a największydeficytenergiimożewystą-pićw 2017roku.Niedoboryte,opróczpodwyżkicenyenergii,mogądoprowadzićdoograniczeniaw poborzemocy,a nawetwyłączaniaodbiorców.Doraźnyimportenergiijestograniczonywydajnościątransgranicznychsieciprzesyłowych,możliwesązmianyterminówremontówblokówi uruchamianierezerwmocy.Inwestycjew energetycesą jednakkonieczne,gdyżrozwijającasięgospodarka,mimowprowadzania energooszczędnych rozwiązań, potrzebuje corazwięcej prądu.Eksperci szacują, żewzrostPKBo 1%powodujewzrostzapotrzebowaniagospodarkinaenergięelektrycznąo 0,7%.Źródłaodnawialne,choćniewątpliwieprzyjazneśrodowisku,niewyeliminująkonwencjonalnych

źródeł energii, o czymboleśnieprzekonały sięNiemcy.Dotowany tamprzezodbiorców rozwójzielonejenergii,opróczznacznejpodwyżki jejceny,wywołał liczneproblemyw niemieckiej sieciprzesyłowej. Została ona zaprojektowana do przesyłu energii z nielicznych dużych elektrowni,a teraztasiećborykasięz przesyłemenergiiz tysięcymałychelektrownidostarczającychjąniesta-bilnie.Dlategokonieczne jest tamograniczeniedotacjidla jejproducentówi jednoczesnyrozwójsieciprzesyłowych.Problemyniemieckiej sieciprzesyłowejdoprowadziły już takżedozaburzeńw pracysieciprzesyłowychpaństwsąsiednich,m.in.Czechi Polski.


36


Dotychczasowysystemwsparciaodnawialnychźródełenergii(OZE)w Polscezostałźlezapro-jektowany.Okazałsięzbytkosztownyi doprowadziłdonadpodażyekologicznejenergii,ponadtomotywując konwencjonalne elektrownie węglowe do spalania drewna,mocno zaburzył takżerynektegosurowca.W efekciespadekcentzw.zielonychcertyfikatówniepozwalawieluinwe-storomnabieżącefunkcjonowanie,niemówiącjużo pokryciukosztówkredytówzaciągniętychnabudowęOZE.Zamiastzielonychcertyfikatówi gwarantowanychwysokichcenzakupuprąduz najmniejszych instalacji są rozważanedwarozwiązania.Pierwsze towybór inwestorówotrzy-mującychwsparciez budżetupaństwadokonywanyw drodzeprzetargu(rynekaukcyjny).Zawie-ranew efekciekontraktyróżnicowedałybygwarancjęceny, pozwalającna tańszepozyskiwaniekredytówinwestycyjnych.Jednocześnieaukcjepozwoliłybywycenićkosztytechnologiinarynku.Rozwiązaniatakiez powodzeniemfunkcjonująw Holandii,jednakniesprawdziłysięw WielkiejBrytanii.Drugaz propozycjizakładawprowadzeniecenyzakupuenergiinastałym,aleniskimpoziomie,dopłatydokupnaurządzeńi preferencyjnekredyty.Problememjestjednakzapewnie-nie źródła finansowania – dotychczas pochodziły one z tzw. opłat zastępczych, uiszczanychzamiast zielonychcertyfikatów,którew ramachreformyobecnegosystemuwsparciamająbyćzniesione.W celuograniczenianiebezpieczeństwabraku stabilnościdostawprzezodnawialneźródłaenergiiod2014 r.powinienpojawićsięw Polscemechanizmwsparcia,w którymwytwórcybędąoddzielnieopłacanizagotowośćichźródełdozapewnieniaodpowiedniejmocyw określo-nym momencie.

Trwające od lat trudności finansowe LOT-u w dobie ostrej rywalizacji podważają sensow-ność dotowania przez państwo relatywnie niewielkich narodowych przewoźników lotni-czych.

PolskieLinieLotniczeLOTpoprawiająwynikifinansowe,dlategoniewystąpiądoresortuskarbuo zakładanąwcześniejwypłatędrugiej transzypomocypublicznej.Pierwszatransza,którąspółkaotrzymaław grudniu2012 r.,byłaprzeznaczonanaspłatęprzeterminowanychzobowiązańi pokry-cie strat operacyjnych.Komisja Europejska w maju br. warunkowo zatwierdziła udzielenie tejpomocy.Nie tylkopolskiLOTzwrócił sięo pomocpubliczną,w ostatnich latachzrobiło takażdziewięć innych liniiw całejUniiEuropejskiej. Prawdopodobnie jednakkonkurencja zaskarżypomocpublicznądlaLOT-u;takiegokrokumożnaspodziewaćsięm.in.zestronyRyanaira.Obec-niewynikiLOT-u udajesiępoprawiaćgłówniedziękizdecydowanemuograniczaniukosztów,przyjednoczesnymzwiększaniusprzedażyi zmianomw oferciespółki,którychcelemjestgenerowaniedodatkowychprzychodów.Poprawajegokondycjiekonomicznejniebędziejednakłatwa.W I kwar-tale2013 r.porazpierwszyLOTutraciłpozycję liderapodwzględemliczbypasażerów–więcejobsłużyłichRyanair.SiatkępołączeńrozbudowywujetakżedrugatanialinialotniczaWizzAir.Tychtrzechprzewoźnikówrazemobsługujeponad75%pasażeróww Polsce.W Europietaniprzewoźnicymająponad60%udziałuw rynku.W styczniu2013 r.wstrzymanoeksploatacjęwszystkichwyprodukowanychdotychczas50nowo-

czesnych samolotów Boeing 787 Dreamliner,w tymdwóchnależącychdoLOT-u,cobyłoefektemichwadfabrycznych.Z tegopowoduLOTbyłzmuszonytymczasowowyleasingowaćnaswójkosztinne samoloty. Dreamlinery LOT-u wróciłydosłużbyw czerwcubr.,jednoczesnietrwająnegocjacjez ichproducentem.Jeślidokońcabr.LOTnieuzyskasatysfakcjonującegoodszkodowania,zapo-wiada skierowanie sprawydo sądu.Tymczasem eksperciwskazują, żeLOTniemapomysłunawykorzystanieprestiżowychDreamlinerów,przeszkodą jestponadto fakt,żezaakceptowanaprzezUE pomoc publiczna ograniczamożliwości ekspansji firmy –m.in. niemoże ona uruchamiaćnowychpołączeńrejsowych.W efekciewspominasięnaweto korzystnymfinansowowypożyczeniudwóchz nichinnymliniom.W ramachpomocynaszemunarodowemuprzewoźnikowirozważasiępowołaniePolskiegoHol-

dinguLotniczegoskupiającegom.in.LOTi operatoralotniskaw Warszawie.Związanieportulot-niczegoz liniąlotnicząniejestnowatorskimpomysłemw skaliświata.W polskichrealiachbudzi

37


jednakobawę,czyfaktycznymcelemniejestdotowanieskrośnewewnątrzholdingu,tj.pokrywaniestratLOT-u przezport lotniczy,czyliw efekcieprzezinne,konkurującez LOT-emlinie lotniczekorzystającezestołecznegolotniska.Wartododać,żepowołanietakiegoholdinguwymagaczaso-chłonnychzmianlegislacyjnychi będziewymagałotakżeakceptacjizestronyKEz racjiudzielanejLOT-owi pomocy publicznej.Portlotniczyw podwarszawskimModliniemiałprzejąćobsługętanichliniilotniczych,jednak

w efekciepółrocznegozamknięciaz powodunaprawywadliwegopasastartowegolinietepowróciłynastołeczneOkęcie.TymczasemlotniskonawarszawskimOkęciujestnagranicyprzepustowości,a z powodulokalizacji i administracyjnychograniczeńruchu(ochronamiastaprzedhałasem)niejestmożliwarozbudowa jegopasówstartowych.Ciągły, stopniowyrozwójprzewozów lotniczychw obliczuoczekiwanegoożywienia gospodarczegowymusiprzeniesienie części lotówdo innegoportu–najpewniejModlina.Abytaksięstało,nowyportmusijednakoferowaćwszystkieoczeki-waneprzezlinielotnicze,niezbędnew dzisiejszychczasachelementyinfrastruktury–systemnapro-wadzaniasamolotówwemgleczysprawnydojazddlapasażerówdomiasta.A otwartepospieszniew 2012 r. lotniskow Modlinietegoniezapewniało.Portw Modliniepoponadpółrocznymwyłą-czeniuz eksploatacjizostałponownieotwartynapoczątkulipcabr.,a dopierow październikubr.wróciłtampierwszyprzewoźnik–Ryanair.KomisjaEuropejskaodwrześnia2012 r.prowadzipostępowaniewyjaśniającew sprawiefinanso-

waniabudowylotniskacywilnegow Gdyni.Poważnewątpliwościbudziprzewidywanaszacunkowawielkośćruchulotniczegoi planowaneprzychody.Znajdującysięw odległości32kmportlotniczyw Gdańskuniejestprzeciążonyi oferujeniższeopłatylotniskoweniżteprzewidzywanew nowymporciew Gdyni.Samorządy,decydującsięnabudowęportówlotniczych,częstokierująsięprzesłan-kamipozaekonomicznymi,problemtenjestdobrzeznanyw UEi określanysyndromemHiszpanii,gdziez pomocąśrodkówUEzbudowanozbytwieleniepotrzebnychdziślotnisk.Ekspercioceniają,żew Polscepowinnybyćtrzymiędzynarodowelotniska,pozostałemogąspełniaćjedynierolęlot-nisk regionalnych.Pomimodopłaty 4,7mln zł rocznie ze stronyUrzęduMarszałkowksiegoLOT rezygnuje od

grudniabr.z obsługipołączeńlotniczychBydgoszczyz Warszawą.W związkuz tymUrządMar-szałkowskiogłosiłprzetargnawybórnowegoprzewoźnika.Eksperciprzekonują,żew tejsytuacjiszukanie innegoprzewoźnikana lotydoWarszawyniemauzasadnieniaekonomicznego.Warun-kiemutrzymywaniadeficytowegopołączeniaregionalnegodoportuprzesiadkowegojestdostatecznaliczbapasażerówprzesiadającychsięnalotymiędzynarodoweprzewoźnikabędącegow tymsamymaliansie.

R y s u n e k 4 . 8 . Udział przewoźników lotniczych w polsce w i kwartale 2013 r.

WizzAir 19,5%

Lufthansa 7,2%

EasyJet 2,3%

Air France 1,7%

Norwegian Air Shuttle 1,6%

SAS 1,6%

KLM Royal Dutch Airlines 1,1%

EuroLOT 1,1%

Swiss InternationalAir Lines 1,0%Pozostali przewoźnicy 6,8%

Ryanair 28,1%

PLL LOT 28,0%

Źródło: Urząd Lotnictwa Cywilnego.

38


Dzięki pomocy UE trwają inwestycje, w efekcie których będzie się stopniowo poprawiać standard polskiej sieci kolejowej, co otwiera możliwość realnej rywalizacji także zagranicz-nych przewoźników kolejowych.

Realizacja praktycznie wszystkich planowanych prac modernizacyjnych polskiej sieci kolejowej, współfinansowanychześrodkówUEz budżetunalata2007–2013,byłaznacznieopóźniona.Spoty-kałosiętoz krytykąodpowiedzialnegoza ichwykorzystanieMinisterstwaRozwojuRegionalnegoorazNajwyższejIzbyKontroli,a w 2012 r.krytycznyraportprzedstawiłatakżeKomisjaEuropejska.W kwietniu2012 r.PolskieLinieKolejowepodpisanyłytylko17umównaok.30%z przyznanychjejok.20mldzł.Wewrześniubr.byłopodpisanych34umów,a kolejnych18oczekiwałonapodpis,cooznaczałozakontraktowanieponad60%środkówprzewidzianychnasiećkolejową.Wszystkieteinwestycjemusząbyćukończonei rozliczonedokońca2015roku.Takzasadniczapoprawawykorzy-staniaśrodkówunijnychjestefektemzmiankadrowychw PolskichLiniachKolejowychi przepro-wadzonegoaudytuwewnętrznegowszystkich160realizowanychinwestycjikolejowych.Wykazałon,żewcześniejPLKniebyłogotowedozarządzaniaportfeleminwestycjiprzekraczającym30mldzł.W następnejperspektywiefinansowejna lata2014–2020łącznawielkośćśrodkówpomocyUE

przeznaczonanatransportkolejowymożebyćnawetwyższaodobecnej,a widocznapoprawareali-zacji inwestycjipozwalamiećnadzieję,żew przyszłychlatachniebędzietakichproblemówz ichterminowymwykorzystaniem.Zagrożeniemmogąjednakbyćtrudnościw zapewnieniuwymaganegowkładufinansowego.Dotychczasconajmniej18%dochodówz akcyzyodpaliwsilnikowychbyłoprzeznaczanenautrzymanie,remontyorazinwestycjeinfrastrukturytransportulądowego–drogo-wegoi kolejowego.MinisterstwoFinansówdążyjednakdozawieszeniategoprzepisu.Kolejnyskład-nikcenypaliwa–opłatapaliwowa–w założeniachmiałabyćw całościprzeznaczananainwestycjetransportowe.TymczasemKrajowyFunduszDrogowyodpowiedzialnyzafinansowanie inwestycjidrogowychzgodniez uchwałąSejmumazaciągaćnowedługinaspłatędotychczasowegozadłużenia.PierwotnymcelemFunduszuKolejowego,doktóregotrafia20%wpływówz opłatypaliwowej,miałybyć inwestycjekolejowe.Większośćśrodkówfaktycznieprzeznaczanonaodkupienieakcji spółkiPKPPLKodjejwłaściciela,tj.państwowejspółkiPKPSA.Wprowadzaneograniczeniabezpośred-nichwydatkówbudżetowychmająobjąćrównieżinwestycjekolejowe.W zamianzarządzająceinfra-strukturąPolskieLinieKolejowemająwyemitowaćobligacje.Wprowadzanezmianymodelufinan-sowania inwestycji infrastrukturalnych faktycznie im nie służą, a uzyskiwanewpływy z akcyzyi opłatypaliwowej,trafiającokrężnądrogądobudżetu,mająnaceluukryćdeficytpaństwa.ObsługującapociągidalekobieżnespółkaPKPIntercitymasowoinwestujew nowytabor.Naj-

głośniejszymkontraktemw ostatnimczasiejestzakup20pociągówPendolinoosiągającychprędkość250km/h,któremajązacząćregularniekursowaćodgrudnia2014roku.Celowośćtegoczystopre-stiżowegozakupujestdyskusyjnaw sytuacji,gdynapolskiejsiecikolejowejnajwiększamożliwadoosiągnięciaprędkośćwynosi160km/hi tojedynienanielicznychliniach.Ponadtospółkazamierzazakupić40nowoczesnychskładówmogącychkursowaćz prędkościąconajmniej160km/h,mająonewejśćdoruchuodpaździernika2015roku.NowyczeskiprywatnyprzewoźnikpasażerskiLeoExpressrozpocząłdziałalnośćprzewozową

w Czechachpodkoniec2012roku.Polskirynekkolejowyjestnatyleatrakcyjny,żeprzewoźniktenzapowiedziałuruchomienieswoichpołączeńw naszymkrajujużodgrudniabr.Z powoduniespeł-nieniana czaswymogów formalnychnie będzie to jednak terazmożliwe.PociągiLeoExpress,oferującwysoką jakośćzaprzystępnącenę,wkrótcestanąsiębezpośredniąkonkurencjądlaPKPInterCity,w tymmającychkursowaćodkońca2014 r.pociągówPendolino.TomożeutrudnićspółcePKP InterCity osiągnięcie zwrotukosztówponiesionychna zakup tychnowychpociągów.Gdyw 2009 r.PrzewozyRegionalnezaczęłykonkurowaćz PKPInterCity,takżespadłycenybiletównapociągidalekobieżne.PrzewozyRegionalnebędącewspólnąwłasnościąwszystkichwojewództwprzynoszącorazwięk-

szestratyi przewożącorazmniejpasażerów.Ichpodstawowąfunkcjęprzejmująkolejesamorządowe(wielkopolskie,śląskie,dolnośląskie)albowygrywającyprzetarginaobsługępociągówniezależniprzewoźnicy(Arriva).Samorządykolejnychwojewództw(małopolskiegoi łódzkiego)takżeplanująpowołaniewłasnychkolei.Marszałkowiewojewództwdecydująsięna ichpowoływanie,gdyżnie

39


mająpraktycznejkontrolinadfunkcjonowaniemogólnopolskiejspółkiPrzewozyRegionalne.Sytu-acja tabudzizaniepokojenie funkcjonującychw niejzwiązkówzawodowych,a ichroszczeniowapostawautwierdza jedynie samorządyw decyzjio ograniczaniu jej roli i powoływaniuwłasnychkoleisamorządowych.Możnaocenić,żerolaPrzewozówRegionalnychbędziecorazbardziejmar-ginalizowana. Jej przyszłością pozostanie obsługa przewozów o charakterze dojazdowym tylkow tychwojewództwach,w którychzbytmaławielkośćsiecikolejowejnieuzasadniapowołaniawła-snejspółkisamorządowej,orazniskokosztowaobsługapołączeńdalekobieżnychtylkow niektórych,rentownychrelacjach.Jednakw przypadkunieelastycznejpostawytamtejszychzwiązkówzawodo-wychrealizacjanawettakiegoscenariuszabędzieniemożliwa.Zapewnedojesieni2014 r.,kiedybędąmiałymiejscewyborysamorządowe,tenprocesmarginalizacjinieprzyspieszy,gdyżmarszałkowieniebędąskłonnipodejmowaćryzykazwiązanegoz reformowaniemtejspółki.W grudniubr.niezależnyprzewoźnikArrivaw efekciewygranegoprzetargumaprzejąćobsługę

kolejnychpołączeńw województwiekujawsko-pomorskim.Tymrazemsątoliniełączącez woje-wództwami ościennymi, na obszarze których pociągi będą nadal obsługiwane przez PrzewozyRegionalne.Tymczasemnowaumowadotyczytylkoterenuwojewództwa,dlategosądwiemożli-wości:pociągiArrivybędąprzekraczaćgranicewojewództw,zapewniającprzesiadkidoskładówPrzewozówRegionalnychbądźtotadrugaspółkabędzieprzekraczaćgranicewojewództwi pasa-żerowiebędąprzesiadaćsięnastacjikrańcowejw województwiekujawsko-pomorskim.PrzewozyRegionalneunikajązawarciaporozumieniaw tejsprawie,abydoprowadzićdopowstaniaw grudniubr.chaosu, jakimiałmiejsceroktemunaŚląsku.WówczaswinnebędąArriva i UrządMarszał-kowski.DyrekcjaKujawsko-PomorskiegoZakładuPrzewozówRegionalnychwprostinformuje,żebrakszybkichdecyzjiwynikaz wielkościfirmyi czasuobiegudokumentów.Jednocześniewstępnieproponujeobsługęstykówwojewództwswoimipociągamii pobieraniezatoopłatodArrivy.Jestto przykładmodelowegowręczwykorzystywania swojej pozycji przez podmiot dominujący nadanym rynku.Na listopadbr. jestplanowanygiełdowydebiutobsługującejprzewozy towarowespółkiPKP

Cargo.Nawarszawskimparkieciemabyćsprzedane25–50%jejakcji.Kontrolęnadspółkąutrzymadotychczasowywłaściciel,tj.spółkaPKPSA.Możetobyćjedenz największychdebiutówgiełdo-wychw tymroku,bowartośćPKPCargo jestszacowananakilkamiliardówzłotych.Pomyślniezakończonyw spółcewewrześniubr. spór zbiorowyze związkamizawodowymibyłdo tejporynajwiększąprzeszkodąw debiuciegiełdowymtegoprzewoźnikatowarowego.

Rosnąca popularność smartfonów wymusza rozwój ultraszybkiego internetu mobilnego, który w efekcie staje się przyszłością komunikacji.

W ciągu 2–3 lat technologiaLTE (LongTermEvolution) stanie sięw Polsce usługą dostępnąpowszechnie,większeaglomeracjei ośrodkimiejskiejużobecnieposiadajądobrydostępdointer-netuw tejtechnologii.W lutymbr.GrupaMidaszakończyłapierwsząfazęmodernizacjiswojejsieciLTE,w oparciuo którątelefoniaPlus i CyfrowyPolsatmającewspólnegoz MidasemwłaścicielasprzedająusługędostępudoInternetu.W efekcietegojużponad50%mieszkańcównaszegokrajumadostępdosuperszybkiegointernetuLTE,dokońca2014 r.w zasięguLTEmasięznaleźć66%mieszkańców.TakżepozostalioperatorzywdrażajątechnologięLTE,trwająinwestycjew infrastrukturę,a do

końca2013 r.odbędziesiękolejnyprzetargpasmaczęstotliwości800MHzz tzw.dywidendycyfro-wej.Widocznymograniczeniemrozwojukonkurencji jestbrakdostępnychpasmczęstotliwości.Od2011 r. trwałspórmiędzySferią i UrzędemKomunikacjiElektronicznejo niemożnośćefek-tywnegokorzystaniaprzezSferięz częstotliwościradiowychw paśmie850MHz,którechciałaonawykorzystaćdotworzeniawłasnejsieciLTE.Ostateczniew sierpniubr.MinisterstwoAdministra-cji i Cyfryzacji zawarłougodęzeSferią.W zamianzawycofanie roszczeńoperatordostałnowepasmoz zakresu800MHz.Zdaniemkonkurencji,przyznanySferiipakietczęstotliwościpraktycz-nieuniemożliwiinnymwykorzystaniepozostałejczęścitegopasmadoświadczeniausługw tech-nologii LTE.

40


P4,operatorsieciPlay,w ostatnimczasieuruchomiłwłasnąusługiw technologiiLTE,do2015 r.sieć jegostacjibazowychmapokryć70%populacjiPolski.Centertel,właściciel sieciOrange,niedysponujeniezbędnymiczęstotliwościamidouruchomieniawłasnejsieciLTE.Dlategow sierpniubr.zawarłporozumieniez T-MobilePolskao współużytkowanie jejczęstotliwości radiowej1800MHz.Dzięki temujużwewrześniubr.siećOrangeuruchomiłapierwszewłasnenadajnikiLTE,a wdrożenieprzezniątejusługimanastąpićw przyszłymroku.Opublikowanywewrześniubr.przezUrządKomunikacjiElektronicznejraportdotyczącypokry-

cia terenuPolski internetem zarównoprzewodowym szerokopasmowym, jak i bezprzewodowymwskazuje,że8%miejscowościw krajunadalniemaw ogóledostępudoInternetu.W niektórychpowiatachichudziałwynosinawet40%,a zdecydowanawiększośćz nichtote,w którychjestponi-żejstumieszkańców.Tenstanmapoprawićtrwającarozbudowasieciszerokopasmowychwspółfinan-sowanaześrodkówUE.Realizacjatychinwestycjipotrwajeszczeconajmniejtrzylata–największymproblememjestczasochłonnośćprocesuprzygotowaniainwestycji:wyboruwykonawcóworazuzy-skaniawszelkichuzgodnieńi pozwoleń.Tymczasemzgodniez EuropejskąAgendąCyfrowąKEwszy-scyEuropejczycypowinniuzyskaćdostępdoszerokopasmowegointernetudokońca2013roku.Trwastopniowaeliminacjabarierrozwojuwspólnegoeuropejskiegorynkuw obszarzetelekomu-

nikacji –w krajachUE spadają ceny Internetu i połączeń telefonicznychw roamingu.Zgodniez unijnymrozporządzeniemod1lipcabr.cenazakorzystaniez internetuw roamingujesto 36%niższaw stosunkudo2012 r.,a zawykonywaniepołączeńtelefonicznycho 17%niższa.KEdążydotego,abystawkiroamingowedocelowobyłyrówne.

BiBLioGRaFiaSprawozdanie z wyników monitorowania bezpieczeństwa dostaw energii elektrycznej za okres od dn. 1.01.2011 do

dn. 31.12.2012,MinisterstwoGospodarki,http://www.slideshare.net/jakubtabor/sprawozdanie-z-wynikw-monitorowania-bezpieczestwa-dostaw-energii-elektrycznej-za-okres-od-1-stycznia-2011-do-31-grudnia-2012-roku(dostęp:07.09.2013).

Wykorzystanie środków UE w ramach Narodowej Strategii Spójności 2007–2013, Ministerstwo Rozwoju Regional-nego, informacja miesięczna za lipiec 2013,http://www.mrr.gov.pl/fundusze/fundusze_europejskie/wykorzy-stanie_funduszy/sprawozdania_miesieczne/Documents/NSRO_miesieczna_lipiec_2013.pdf (dostęp:07.09.2013).

Pomoc państwa: Komisja wszczyna szczegółowe postępowanie wyjaśniające w sprawie finansowania portu lotniczego Gdynia-Kosakowo ze środków publicznych, Komunikat prasowy,Bruksela,dn.02.07.2013 r.http://europa.eu/rapid/press-release_IP-13-637_pl.htm?locale=FR(dostęp:07.09.2013)

Liczba pasażerów obsłużonych w polskich portach lotniczych w krajowym i międzynarodowym ruchu regularnym w pierwszym kwartale 2012 i 2013 roku, Urząd Lotnictwa Cywilnego,http://www.ulc.gov.pl/index.php?op-tion=com_content&view=article&id=324:statystyki-i-analizy&catid=81:sp-429&Itemid=230&lang=pl(dostęp:07.09.2013)

Raport pokrycia terytorium Rzeczypospolitej Polskiej istniejącą infrastrukturą telekomunikacyjną zrealizowanymi w 2012 r. i planowanymi w 2013 r. inwestycjami oraz budynkami umożliwiającymi kolokację,UrządKomu-nikacjiElektronicznej,Warszawa,sierpień2013,http://www.uke.gov.pl/files/?id_plik=13815(dostęp:07.09.2013)

Komunikaty spółki Midas S.A.,http://www.stockwatch.pl/gpw/midas,komunikaty,wskazniki.aspx (dostęp:17.09.2013)

StRESZcZENIEW artykuleprzedstawionozachodzącew ostatnichkwartałachzmianyw sektorach infrastrukturalnych.W obszarze energetykiniepokojąca jestnieodległa perspektywadeficytu energii elektrycznejw Polsce.Wymiana starych bloków elektrowni węglowych na nowocześniejsze niskoemisyjne nie jest możliwaz powoduproekologicznejpolitykiUE.Jednocześnieniemożnaoczekiwać,żeproblemtenrozwiążejedy-niemocnopropagowanaenergiaodnawialna.W obszarzetransportulotniczegonauwagęzwracajątrwająceod lat trudnościfinansoweLOT-u.W dobieostrej rywalizacjina tymrynkupodważająonesensownośćdotowaniaprzezpaństworelatywnieniewielkichnarodowychprzewoźników lotniczych.Sytuacja trans-portukolejowegow Polscedziśniejestnajlepsza,jednakdziękipomocyUEtrwajątuinwestycje,w efekciektórychbędzie stopniowopoprawiać się standardpolskiej siecikolejowej, cootwieramożliwośćrealnejrywalizacjitakżezagranicznychprzewoźnikówkolejowych.W obszarzerynkutelekomunikacyjnegorosnąca

http://www.slideshare.net/jakubtabor/sprawozdanie-z-wynikw-monitorowania-bezpieczestwa-dostaw-energii-elektrycznej-za-okres-od-1-stycznia-2011-do-31-grudnia-2012-roku



http://www.mrr.gov.pl/fundusze/fundusze_europejskie/wykorzystanie_funduszy/sprawozdania_miesieczne/Documents/NSRO_miesieczna_lipiec_2013.pdf

http://www.mrr.gov.pl/fundusze/fundusze_europejskie/wykorzystanie_funduszy/sprawozdania_miesieczne/Documents/NSRO_miesieczna_lipiec_2013.pdf

http://europa.eu/rapid/press-release_IP-13-637_pl.htm?locale=FR

http://europa.eu/rapid/press-release_IP-13-637_pl.htm?locale=FR

http://www.ulc.gov.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=324:statystyki-i-analizy&catid=81:sp-429&Itemid=230&lang=pl



http://www.stockwatch.pl/gpw/midas,komunikaty,wskazniki.aspx

41


popularnośćsmartfonówwymuszarozwójultraszybkiego internetumobilnego,któryw efekcie staje sięprzyszłościąkomunikacji.

Słowa kluczowe: energetyka, emisja CO2,źródłaodnawialne,kolej,lotnictwo,telekomunikacja.

aBstRact

I n f r a s t r u c t u r e

This paper presents changes in infrastructure sectors in the recent quarters. The worrying trend one may observeinthepowerindustrysectoristhenearprospectofthedeficitofpowerinPoland.Replacingoldcoal power plants with the modern low-emission ones is not possible due to the EU environmental protec-tion policies. Heavily promoted renewable energy won’t solve this problem. In the area of air transport one shouldconsider thefinancialdifficultiesof thestateownedPolishairlines.Subsidizingof therelativelysmall national airlines seems questionable in the present highly competitive market of air transport. Cur-rent condition of the Polish railway network isn’t satisfactory. Yet it is being modernized nowadays with the help of the EU funds, thus eventually the standard offered by the Polish rail should gradually improve. It will enable real competition between railway operators, also international. The trend we observe in the telecommunication sector is the growing popularity of smart phones and this forces development of ultra-fast mobile internet, which is becoming the ultimate means of communication.

Key words: power industry, emision CO2, renewable energy sources, railway transport, air transport, tele-communication.

JEL Classification: L92, L93, L94, L96

42


Ignacy Morawski*

5. seKtoR FinansÓW pUBLicZnYcH

Pomimo wzrostu deficytu budżetu państwa, finanse publiczne przechodzą konsolidację obciążającą popyt krajowy; skala konsolidacji fiskalnej w najbliższych kwartałach powinna jednak ulec wyraźnemu złagodzeniu, co będzie wspierało wzrost gospodarczy.

Tegorocznybudżetniemiał szansutrzymaćsięw ramachwyznaczonychprzezrządw projekciez jesieni2012roku.Zewzględunagwałtownespowolnieniegospodarki, z dynamikąnominalnąPKBspadającąz ok.4,5%w 2012 r.dook.2%w 2013r.,dochodypodatkowemusiałytąpnąć.Ichubyteksięgnieprawdopodobnieok.17–20mldzł i w podobnejskaliwzrośniedeficytbudżetowyw stosunkudopierwotnegoplanu,sięgającok.50mldzł,wobecniecałych32mldzłw 2012roku1. Tozaśprzełoży sięprawdopodobnienawzrostdeficytucałego sektorafinansówpublicznychdoponad4%PKB,wobec3,9%PKBw 2012roku.Nieoznaczatojednak,żew Polscenastąpiłojakieśistotnerozluźnieniepolitykifiskalnej.Wręcz

przeciwnie.Wzrostdeficytubudżetowegoi deficytucałegosektorafinansówpublicznychjestzjawi-skiemwyłącznie cyklicznym,o automatycznymcharakterze, które zanikniewraz z ożywieniemgospodarczym.Istotnedlaprognozmakroekonomicznychsąnatomiastzmianystrukturalnew finan-sachpublicznych,któremająwpływnapopytkrajowy.A teoddziałująw kierunkuograniczeniastrukturalnejnierównowagifiskalnej,cooznaczarównież,żenegatywnieoddziałująnapopytkra-jowy.Większośćz tychzmianwystępujepozabudżetempaństwa,dlategosąonemniejwidocznei trudniedobieżącegoanalizowania.

R y s u n e k 5 . 1 . deficyt finansów publicznych w proc. pKB w podziale na komponent strukturalny i cykliczny w latach 2003–2014

–10

–8

–6

–4

–2

0

2

2003 2004 2005 20062007 2008

2009 2010 20112012 2013 2014

Deficyt strukturalny

Ogólny deficyt finansów publicznych

Komponent cykliczny

Źródlo: szacunki Komisji Europejskiej.

1 Nowelizacjaustawybudżetowejzakładalimitdeficytunapoziomie51,2mldzł.Ubytekdochodówpodatkowychzałożony został na poziomie 24 mld zł, z czego jedna trzecia miała zostać sfinansowana cięciem wydatków.Prawdopodobnyubytekdochodówpodatkowychbędziejednakniższyo ok.4–8mldzł,dlategoniższymożebyćrów-nieżdeficyt.

* PolskiBankPrzedsiębiorczości.

43

Sektor finanSów publicznych

Deficytstrukturalnyfinansówpublicznych,któryjestnajlepsząmiarązmianw politycefiskalnej,maw tymrokuobniżyćsiędook.3,3%PKB,wobec3,8%PKBw 2012roku.Coważne,zdecydo-wanawiększośćwysiłkuoszczędnościowegoskupionajestnawydatkachinwestycyjnych,któremajądużebezpośrednieprzełożenienapopyt.WydatkitesąograniczanegłównieprzezsamorządyorazKrajowyFunduszDrogowy,zaśw budżeciecentralnymwydatkiinwestycyjnerosną.W pierwszympółroczutegorokuwydatkiinwestycyjnesamorządówobniżyłysięniemalo 20%.

Wprawdziew ujęciunominalnymjesttomałakwota2mldzł,jednakgroswydatkówinwestycyjnychprzypadazawszenadrugiepółrocznei jeżelizostanieutrzymananegatywnadynamikaz pierwszychsześciumiesięcy,tołącznynominalnyspadekinwestycjisamorządowychmożesięgnąć7mldzł.A tosątylkośrodkiwłasnesamorządów.DotegodoliczyćnależyspadekwydatkówfinansowanychprzezUnięEuropejską,którymożesięgnąćkilkumiliardówzłotych.Sątowszystkoszacunkidośćpobieżne,ponieważ trudno jest o bieżącywglądw politykę samorządów.Z dużą dozą prawdopodobieństwamożnajednakstwierdzić,żekonsolidacjafiskalnapostroniesamorządowejwywieraistotnienegatywnywpływnapopytinwestycyjnyi stanowidużączęśćdostosowaniastrukturalnegofinansówpublicznych.Znaczne ograniczeniewydatkównastąpiło równieżw KrajowymFunduszuDrogowym, czyli

głównejinstytucjiodpowiedzialnejzafinansowanieprojektówdrogowych.Planfunduszuzakładałzmniejszeniewydatkównatenroko ok.13mldzł.Trudnopowiedzieć, jakaczęśćtejredukcji jużmiałamiejsce,jednakpozaobszaremsamorządowymjesttodruganajważniejszapozycjaw oszczęd-nościachfiskalnychna2013rok.Trzebajednocześnieprzypomnieć,żeKFDniezaliczasiędosektorafinansówpublicznychwedługprawakrajowego,alezaliczasiędotegosektorawedługprawaunij-nego.Natomiastbezwzględunainterpretacjeprawne,politykafunduszupodlegadecyzjompolitycz-nymi maistotnywpływnapopytzagregowanyw gospodarce,dlategojąw tymmiejscuopisujemy.W najbliższymroku sytuacjafinansówpublicznychpowinna jednakulecwyraźnejpoprawie,

a skalakonsolidacjifiskalnejznacznie sięzmniejszy.Wartodostrzec, żenominalnywzrostPKBpowinienw 2014 r.przyspieszyćdook.5–6%,comusisięprzełożyćnawyraźnywzrostdochodówpodatkowychi spadekdeficytubudżetowego.Dotegonależydoliczyćzmianyw kapitałowymfilarzesystemuemerytalnego,któredadząbudżetowiok.7–10mldzłoszczędności(zmniejszysiędotacjadoFunduszuUbezpieczeń Społecznych oraz spadną koszty obsługi długu).Wprawdzie deficytbudżetowyzostałzaplanowanynapoziomi47mldzł,alew rzeczywistościmożeokazaćsięznacznieniższy(naweto 10–15mldzł,uwzględniającwypłatęz zyskuNBP).Łączniedeficytcałegosektorafinansówpublicznychpowinienobniżyćsiędo3–3,5%PKB.Skalakonsolidacjifiskalnej,czylicięćwydatkówi podwyżekpodatków,zmniejszysięw porów-

naniuz 2013 r.okołodwukrotnie.Wciążbędąobniżaneinwestycjefinansowanez KrajowegoFun-duszuDrogowego,alew mniejszymtempie,a jednocześniepoprawasytuacjifinansowejsamorządówpowinnaskutkowaćstabilizacjąinwestycjinapoziomielokalnym.Politykafiskalnabędziezatemw 2014 r.wciążobciążałapopytkrajowy,aletennegatywnyefekt

powinienbyćznaczniemniejodczuwalnyniżw tymroku.

Sejm zawiesił obowiązywanie progu ostrożnościowego dotyczącego długu publicznego; zaproponowana w zamian reguła fiskalna jest znacznie bardziej efektywna niż progi, ale głównym wyzwaniem dla jej funkcjonowania będzie wiarygodność polityczna.

Podniesienielimitudeficytubudżetowegow 2013 r.wymagałozawieszeniaobowiązywaniapierw-szegoproguostrożnościowegodladługupublicznego,zawartegow ustawieo finansachpublicznych.Zostałzatemnaruszonypodstawowywentylbezpieczeństwanakładającynapolitykęfiskalnąregu-lacyjneograniczenia,służącestabilizacjidługu.W zamianzatorządzaproponowałwprowadzenienowejreguły–teoretycznieznaczniebardziejefektywnejw stabilizowaniudługupublicznego,alemniejprzejrzysteji narażonejnapoważnytestwiarygodności.Codoszczegółów.Ustawao finansachpublicznychnakazujerządowidokonywanieoszczędności

w warunkach,gdydługpublicznyprzekracza50,55i 60%PKB.Poprzekroczeniukażdegoprogu(w rokut–1)sankcjenakładanenaplanowanybudżet(w rokut+1)sącorazostrzejsze.W ostatnichlatachdługprzekroczyłpierwszypróg,cooznacza,żerządniemógłuchwalićbudżetuz rosnącą

44


relacją deficytu do dochodów. W warunkach bardzo głębokiego spowolnienia gospodarczegow 2013 r.zrealizowanietejsankcjimusiałbydoprowadzićdogłębokiejrecesji–wymagałobybowiemzacieśnieniapolitykifiskalnejw łącznejskaliok.2,5%PKB(1%jużplanowanyplus1,5%wynikającez niedoborudochodówpodatkowych).Sejm,nawniosekrządu,zdecydowałzatemo zawieszeniuobowiązywaniaprogui sankcji.Jednocześnierządzaproponowałwprowadzenienowychregułfiskalnych,dotyczącychwydatków

sektorafinansówpublicznych.Nowaregułanakładaograniczenianawydatkiniemalcałegosektorafinansówpublicznych,a niejedyniebudżetu,jaktomamiejscew przypadkusankcjizaprzekrocze-nieprogówostrożnościowych.Każdegorokubędzieustalanylimitdlatychwydatków,którybędzieuzależnionyodśredniookresowego tempawzrostuPKBi inflacjiorazprognozdotyczących tychwskaźnikównarokkolejny.Przewidzianyschematjestdośćskomplikowanyi trudnobyłobyw tymmiejscuopisaćgoszczegółowo,alepodstawowycelregułyjestnastępujący:maonawyraźnieogra-niczaćwzrostwydatkóww okresiedobrejkoniunkturyorazpozwalaćnaichwzrostw okresiesłabejkoniunktury.W trakcjecałegocyklukoniunkturalnegodeficytsektorafinansówpublicznychpowi-nienzatemutrzymaćsięnastabilnympoziomie(obecnierządplanuje,bybyłtopoziom1%PKB).Regułazawieraautomatycznemechanizmykorygujące,w raziegdybydeficytnadmiernieodbiegałodzałożonegocelu lubdługprzekraczałdotychczasoweprogiostrożnościowe.EkonomistaAdamCzerniakobliczył,żegdybynowaregułafunkcjonowałaod2004r.,wydatkipublicznebyłybyo ok.14–17%niższeniżsąobecnie2. Czyzamianajednejregułynadrugąjestdobrymrozwiązaniem?Przyjęterozwiązaniemakilka

poważnychzalet.Przedewszystkimsankcjezaprzekroczenieprogówostrożnościowychmiałyjednąpodstawowąwadę–wchodziływ życietylkow złychczasach.Progii związanez nimisankcjeniemajążadnejmocyograniczaniadeficytuw okresachdobrejkoniunktury,kiedydługjestdalekoodprogów.Nowaregułabędziezaśsłużyłastabilizacjideficytunapoziomie,któryzapewniaspadekdługuw średnimi długimokresie–będzieonaobowiązywaław każdymmomenciecyklukoniunk-turalnego.Ponadtoprzestrzeganie dotychczasowych sankcjiwymagałobypodejmowaniadziałańgwałtownieograniczającychpopytw okresie,kiedypolitykafiskalnapowinnadziałaćw odwrotnymkierunku(z dużądoząprawdopodobieństwamożnapostawićtezę,żeproginigdyniebyłybyłamanew warunkachdobrejkoniunktury).Nowaregułabędziezdecydowaniebardziejantycykliczna,będziesłużyłasprawnemufunkcjonowaniuautomatycznychstabilizatorówkoniunktury.Wreszcie trzebazauważyć,żenowaregułabędziedotyczyłaniemalcałegosektorafinansówpublicznych,podczasgdyprogii sankcjedotyczyłytylkobudżetu,czyliniecałejpołowywydatkówpublicznychz wielomafurtkamidlakreatywnejksięgowości.Jednocześniezawieszeniefunkcjonowaniadotychczasowychsankcjiposiadapewnewady.Popierw-

sze,regułyfiskalnepowinnybyćprzejrzystei zrozumiałedlaobywateli.Progiostrożnościowesąprzej-rzyste,zaśnoweregułynie.Podrugie,zawieszenieregułyakuratw momencie,kiedymiałaonawywołaćsankcje,tworzybardzoniebezpiecznyprecedenspolityczny–decyzjaniezostałapodjętanapodstawieanalizyprzewagjednejregułynaddrugą,alew efekciebieżącejpresji.Tomożewzbudzaćwątpliwości,czynowareguław ogólebędzieobowiązywać,skorow każdejchwilimożezostaćzawieszona.Zestawieniezaleti wadpodjętegorozwiązaniaw zakresieregułfiskalnychwydajesięwskazywać,

żetepierwszeprzeważają,alekluczowamożeokazaćsiękulturapodejmowaniadecyzjipolitycznych.

Polska ma szansę wejść wkrótce na ścieżkę trwałego spadku długu publicznego, jednak mało przejrzyste są środki, jakie mają prowadzić do trwałego obniżenia deficytu przy jed-noczesnym wykorzystywaniu nowej perspektywy finansowej Unii Europejskiej.

Rozważającsytuacjęfinansówpublicznych,wartopoświęcićuwagęstrukturalnejstabilnościdługupublicznego,czyliścieżce,najakiejsięznajduje.W ostatnichlatachdługpublicznyw Polscesyste-matycznie rósł, przekraczając55%PKB (wgmetodologiiunijnej).W nadchodzących latach tentrendmożesięodwrócić,choćbędzietowymagałozdyscyplinowanejpolitykifiskalnejw dośćtrud-

2 A.Czerniak,M.Kapuściński,Kiedy rząd zacznie oszczędzać „Rzeczpospolita”z 02.07.2013.

45

Sektor finanSów publicznych

nychwarunkach.Dostępnedokumentyrządoweniepozwalająniestety jednoznaczniestwierdzić,gdziedokładniei w jakisposóbrządzamierzaosiągnąćzałożonedługookresowecelefiskalne.JeżelinominalnywzrostPKBw nadchodzących latachwyniesiew Polsce5,5%,a nominalne

oprocentowaniedługuutrzymasięnapoziomieśredniejz ostatnichpięciulat,czylirównież5,5%,wówczasbędziemypotrzebowalizbilansowanegosaldapierwotnegofinansówpublicznych,byusta-bilizowaćdługorazminimalnejnadwyżki−bygoobniżyć.Zakładającpewienmarginesbezpie-czeństwa,np.napoziomie0,5%PKB,orazuwzględniająckosztyobsługidługu,powinniśmyobni-żyćdeficytfinansówpublicznychconajmniejdo2%PKB.Celrządujestjeszczebardziejambitnyi zakładaobniżeniedeficytudo1%PKB.W 2012 r.strukturalnydeficytsektorafinansówpublicznych,poodjęciukosztówobsługidługu,

wynosił 1,1%.Towszystko oznacza, że dowejścia na ścieżkę spadku długu publicznegoPolscepotrzebajeszczetrwałych(niecyklicznych!)oszczędnościrzędu1,5%PKBw porównaniuz sytuacjąz 2012r.,a doosiągnięciaceluwyznaczonegoprzezrząd–2,5%.Osiągnięcie takichoszczędnościniewydajesięzadaniembardzotrudnym–w latach2013−2014samareformaOFEi cięcieinwe-stycjipublicznychprzyniosąstrukturalneoszczędności(pomijamw tymmiejscuproblemprzeno-szeniazobowiązańemerytalnychnaprzyszłość)ok.2%PKB.Przylekkokorzystnymwietrzemakro-ekonomicznym,długpublicznymógłbyznaleźćsięnaścieżcespadkowejod2014roku.Wartojednakzwrócićuwagę,żeciężkobędziePolscewykorzystaćfunduszez nowejperspektywy

finansowejUniiEuropejskiejbez istotnegowysiłkuwydatkowegosektorafinansówpublicznych.Jeżeliw latach2007−2013szacowanypoziominwestycjipublicznychwyniesieok.4,8%PKB,toczymożliwejestobniżenietychżeinwestycjidoniecałych3%do2016r.,jakzaplanowałrządw pro-gramie konwergencji? W perspektywie 2014−2020 otrzymamy podobną kwotę pieniędzy jakw poprzedniejperspektywie,zatemnawetbiorącpoduwagęzmianyw sposobieprzyznawaniapie-niędzyunijnych(np.zmiananastąpiw kwalifikowaniuwydatkównaVAT,cozmniejszywymaganypoziomwspółfinansowania)trudnooczekiwaćgwałtownegospadkuinwestycjipublicznych.Sposo-bemnawyprowadzenieczęściwydatkówpozabudżetmabyćprogramPolskichInwestycjiRozwo-jowych,jestonjednakw powijakachi jaknarazienierozpocząłżadnegowiększegoprojektu.Jeżeli zatemzałożymy, żepoziom inwestycjipublicznychniebędziemógł spaśćw dłuższym

okresieponiżej4%PKB,toosiągnięciecelu1proc.deficytusektorafinansówpublicznychstajesięznacznie trudniejsze.W takichwarunkachrządbędziemusiałznaleźćwspomnianeoszczędnościrzędu2,5%PKBpozaobszareminwestycji.W jakisposóbmożnatoosiągnąć?Spoglądającnadokumentyrządoweorazostatniedecyzje,widaćtrzygłówneźródłapotencjal-

nychoszczędnościmożliwychdoosiągnięciado2015 roku.Popierwsze,ok.0,5%PKBoszczędno-ścipowinnydaćwspomnianezmianyw systemieotwartychfunduszyemerytalnych.Podrugie,ok.0,5–1%PKBoszczędnościmajądaćdalszezamrożeniepłacw administracjipublicznejorazcięciekosztówfunkcjonowaniaadministracji.Potrzeciekolejne0,5–1%PKBmadaćspadekwydatkówemerytalnychzwiązanyz likwidacjąniektórychprzywilejówemerytalnychw 2009 r.orazpodwyż-szeniem wieku emerytalnego. Osiągnięcie takichoszczędności jest jednakbardzoniepewne.Relatywnienajbardziejpewnesą

oszczędnościzwiązanezezmianąfunkcjonowaniaOFE.Jednakw pozostałychdziałaniachwidaćwielewątpliwości.Oszczędnościnaadministracjitocelłatwydozadekretowania,aletrudnydowykonania.Zamrożeniepłacw administracjitrwajużczwartyrokz rzędu–czyudasiękontynuowaćtenprocesprzezkolejnetrzylata?Z koleioszczędnościnazmianachw systemieemerytalnymmogąbyćniecoprzeceniane.Z projekcjiprzygotowanychprzezZUSwynika,żewydatkiFunduszuUbezpieczeńSpo-łecznychutrzymająsięnadośćstabilnympoziomiew stosunkudoPKBw nadchodzących latach,a większeefektypodwyższeniawiekuemerytalnegobędąwidocznedopierow latach2018−2019.

BiBLioGRaFiaCzerniakA.,KapuścińskiM.,Kiedy rząd zacznie oszczędzać,„Rzeczpospolita”z 02.07.2013.Program Konwergencji,aktualizacja2013,Warszawa,kwiecień2013(http://ec.europa.eu/europe2020/pdf/nd/cp2013_poland_pl.pdf).

Wieloletni Plan Finansowy Państwa,Warszawa,kwiecień2013(http://bip.kprm.gov.pl/download/75/8259/_2___RM1117913_zalacznik_do_uchwaly_nr_76_RM_z_2013_.pdf).

46


StRESZcZENIEPomimowzrostudeficytubudżetupaństwa,finansepubliczneprzechodząkonsolidacjęobciążającąpopytkrajowy;skalakonsolidacjifiskalnejw najbliższychkwartałachpowinnajednakulecwyraźnemuzłagodze-niu,cobędziewspierałowzrostgospodarczy.Sejmzawiesiłobowiązywanieproguostrożnościowegodotyczącegodługupublicznego;zaproponowana

w zamianregułafiskalnajestznaczniebardziejefektywnaniżprogi,aległównymwyzwaniemdlajejfunk-cjonowaniabędziewiarygodnośćpolityczna.Polskamaszansęwejśćwkrótcenaścieżkętrwałegospadkudługupublicznego,jednakmałoprzejrzyste

sąśrodki,jakiemająprowadzićdotrwałegoobniżeniadeficytuprzyjednoczesnymwykorzystywaniunowejperspektywyfinansowejUniiEuropejskiej.

Słowa kluczowe:finansepubliczne,długpubliczny,deficytstrukturalny,regułyfiskalne.

aBstRact

P u b l i c f i n a n c e s

Despiteworseningfiscalpositionin2013,Polandisstillgoingthrougha processofstructuralrebalancingofpublicaccounts;thisprocessshouldslowdowninthecomingmonths,andthiswillhelptoeaseburdenon domestic demand. Fiscalrule limitingdebtgrowthhasbeensuspendedandthegovernmenthasproposeda newsetof

rulestocontrolpublicexpenditures;thenewrulesseemtobemoreeffectiveincontrollingdeficitoverthecycle, but their usefulness will depend on political reliability. Polandisquiteclosetoenteringa pathofdecreasingpublicdebt,butthemeasuresthatshouldleadto

thisoutcomeinthecontextofhighinflowsofEUfunds(whichrequiredomesticshareinexpenditures)are not very transparent.

Keywords:publicfinances,publicdebt,structuraldeficit,fiscalrules.

JEL Classification: H10, H50

47

Sektor finanSowy

6. seKtoR FinansoWY

Stanisław Kubielas*

6.1. seKtoR BanKoWY

WZRost aKtYWÓW i aKcJi KRedYtoWeJ seKtoRa BanKoWeGo

Spadkowa tendencja dynamiki aktywów sektora bankowego uległa odwróceniu w pierw-szej połowie 2013 roku, niemniej jednak daleko jeszcze do odzyskania dynamiki sprzed kryzysu, głównie z powodu znacznego wyhamowania akcji kredytowej we wszystkich seg-mentach rynku.

Pogorszeniekoniunkturyi utrzymującasięniepewnośćrozwojusytuacjigospodarczejw 2012 r.spo-wodowały, że podwóchpoprzednich latach szybkiegowzrostu tempowzrostu aktywów sektorabankowegow ubiegłymrokuwyhamowałodo4,3%(realnie1,9%)z 11,7%(realnie6,8%)w 2011roku.Taspadkowatendencjauległaodwróceniuw Ipołowie2013r.,gdy,liczącrokdoroku,aktywarosłyjużw tempie6,6%,a licząckwartałdokwartałutempowzrostupodwoiłosię(z ok.1%w ub.rokudo2%w IIkwartalebr.).W ciągudwóchkwartałów2013 r.aktywasektorapowiększyłysięo 50mldzł (19,7mldzłrokwcześniej)dopoziomu1401,3mldzł,prawieo tyle ilewyniósłcałyubiegłorocznyprzyrost(55mldzł).W efekcie,podwóchlatachstagnacji,nastąpiłwzrostudziałuaktywówsektorabankowegow PKBz 84,6%podkoniecub.rokudo87,1%w połowie2013roku.Silnespowolnieniew 2012 r.byłowynikiemwyhamowaniaakcjikredytowej,a wzrostsumybilan-sowejw bieżącymrokuwynikałraczejz powiększaniaportfelainstrumentówdłużnychniżzezna-czącegozwiększaniaakcjikredytowej.Stagnacjasumybilansowejwynikaz zahamowaniatempawzrostuakcjikredytowej.Załamanie

koniunkturyw w 2012 r.doprowadziłodoprawiezupełnegozamrożeniaakcjikredytowej,a tempowzrostukredytudlasektoraniefinansowegospadłodozaledwie1,1%(realniespadeko 1,2%)wobec14,6%rokwcześniej.Sytuacjazaczęłasięnieznaczniepoprawiaćw 2013r.,a zwłaszczaw IIkwartale,gdyprzyrostakcjikredytowejosiągnął2,2%(kw./kw.),a 2,8%(r./r.)w połowieroku.O ilew całym2012 r. przyrost wolumenu kredytu dla sektora niefinansowego wyniósł zaledwie 9mld zł, tow pierwszejpołowie2013 r.osiągnąłjuż24mldzł,z czegowiększośćw IIkwartale(17,5mldzł).Spowolnienieakcjikredytowejw ub.rokuobjęłowszystkiesegmentyrynku:kredytkorporacyjny,

kredytgospodarstwdomowych,w tymhipotecznyi konsumpcyjny.W porównaniuz poprzednimrokiemtempoprzyrostunominalniew 2012 r.zmalałodlakolejnychwymienionychkategoriikre-dytuodpowiednio:z 20,4%do2,9%,z 11,9%do0,2%,z 19,2%do0,9%;kredytkonsumenckipogłę-biłnawetspadekz 2,%do5,3%.Pierwszapołowabr.przyniosłaniewielkąpoprawę,a w niektórychprzypadkachzahamowaniespadków.Tempowzrostukredytu(liczoner./r.)dlaprzedsiębiorstwpod-niosłosiędo3,7%,dlagospodarstwdomowychdo2,4%,dlakredytuhipotecznegodo3,6%,a kredytkonsumenckiodnotowałśladoweprzełamaniedołkaw IIkwartale.Właściwiewewszystkichsegmen-tachwiększośćprzyrostunastąpiładopierow IIkwartale.Na24mldzłprzyrostuwolumenukredytudlasektoraniefinansowegow ciągudwóchkwartałówbieżącegoroku9,2mldzłwyniósłprzyrostkredytukorporacyjnego,a pozostałe14,8mldzłprzypadłonagospodarstwadomowe,w tymwięk-szość(12,4mldzł)nakredythipoteczny.Przyrostnależnościgospodarstwdomowychprawiew cało-ścistanowiłwięckredytmieszkaniowyprzystagnacjikredytukonsumenckiego.

* WydziałNaukEkonomicznychUniwersytetuWarszawskiego.

48


Banki boleśnie odczuły spadek popytuna kredytmieszkaniowy, który stanowi istotną częśćkredytudlasektoraniefinansowego,a wolumenjegoprzyrostuw ub.rokudramatyczniezmalał.Przyczynbyłokilka:pogarszającasięsytuacjadochodowaludności,niepewneperspektywynarynkupracy, malejące ceny nieruchomości, wygaszenie rządowego programu „Rodzina na swoim”i zaostrzonekryteriaselekcyjnebanków.Wydajesię,żedołeknarynkukredytuhipotecznegoprzy-padłnaI kwartałbr.,gdywartośćnowoudzielonychkredytówmieszkaniowychbyłanajniższaodczterechlat.Obecniesytuacjazdajesięodwracać:wrazz poprawąkoniunkturyi przyspieszeniemwzrostugospodarczegosąszansenapolepszeniedochodowejsytuacjiludności,cenynieruchomościpowoli się stabilizują,w końcuniskie stopyprocentowewpłynęłynaobniżenieoprocentowaniakredytuhipotecznego.Możnasądzić,żeprzyrostkredytuhipotecznegow IIkwartale2013 r.o 8mldzłjestdobrymprognostykiemożywieniategorynku.Dodatkowymczynnikiemmożebyćwcho-dzącaw życieod2014 r.rekomendacjaKNFnakazującabankomwymaganieodklientówudziałuwłasnego;jeszczedokońcabr.mogąskorzystaćz kredytuhipotecznegobezspełnieniategowarunku.Niecosłabszesygnałypoprawypłynąz rynkukredytukonsumenckiego.Poprawietrzyletnim

regresie,gdybankizaalarmowanegwałtownympogarszaniemsię jakości tegoportfelazaostrzyłyselektywność,dopieropodkoniecIIkwartału2013 r.możnabyłozaobserwowaćniewielkieprzyro-sty.Wynikatoprawdopodobniez kilkuczynników:stopniowej,alewidocznejjużpoprawyportfela,malejącychstópprocentowychorazzłagodzeniapolitykikredytowejbankóww tymsegmencie.Silne osłabienie tempa wzrostu gospodarki oraz wzrost niepewności co do stanu przyszłej

koniunkturywpłynęłynaobniżenieaktywnościprzedsiębiorstwzarównooperacyjnej, jak i inwe-stycyjnej,a więcrównieżnazapotrzebowanienakredytbankowy;dodatkowowysokistopieńpłyn-nościsektoraprzedsiębiorstwpozwalałnafinansowaniedziałalnościześrodkówwłasnych.Wobecjednocześniezacieśnieniapolitykikredytowejbankówdoszłodosilnegowyhamowaniaakcjikredy-towejw obszarzekredytukorporacyjnegow 2012roku.Wprawdziepopierwszympółroczubr.sytu-acja się nieco poprawiła, ale daleko ciągle do ożywienia tego segmentu rynku obserwowanegow latachpoprzedzającychkryzys.Przyrostkredytukorporacyjnegow pierwszympółroczuwyniósł9,2mldzł(z czego7,2mldzłw IIkwartale)i byłwiększyniżw całym2012 r.(8,2mldzł),jednakprzyobecnymtempieprzyrostuśrodkównaakumulację,w tymna inwestycje,większejpoprawy

R y s u n e k 6 . 1 . dynamika aktywów sektora bankowego w latach 2000−2013a (r./r., w %)

–5

0

5

10

15

20

25

30

35

17,9

8,79,6

5,8

–0,7 –1,5

4,83,1

10,1

5,5

8,9 8,1

16,314,7

16,3

11,8

31,1

26,9

1,8

–1,7

9,6

6,3

11,7

6,84,3

1,9

6,6 6,4

2000 2001

2002

2003 2004 2005 2006 2007 2008

2009

2010 2011 2012 2013*

Nominalne Realne

a po dwóch kwartałach.

Źródło: NBP i KNF.

49

Sektor finanSowy

w tymrokutrudnooczekiwać.Z danychzaI kwartałwynika,żenajwiększeprzyrostyodnotowanow kredytachzaciąganychprzezprzedsiębiorstwananieruchomości,a w segmenciekredytówopera-cyjnychwzrostwykazywałytylkodużefirmy.

R y s u n e k 6 . 2 . nominalna dynamika kredytów i depozytów w latach 2000–2013a (r./r., w %)

–5

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

15,8 15,0

5,9

13,0

1,8–3,0

7,7

3,8 4,24,8

9,9 8,7

29,4

10,8

32,4

11,7

41,8

17,8

5,7

15,2

8,9 9,5

14,612,9

1,13,5 2,8

7,3

2000 2001

2002

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013*

Kredyty Depozyty


Źródło: NBP i KNF.

Osłabieniegospodarcze,jakienastąpiłow 2012r.,odcisnęłopiętnonadynamicebazydepozyto-wej,coobserwujemydodziś.Jużw ub.rokumimorosnącychstópprocentowychznaczniezmalałotempowzrostudepozytów,boażdo3,5%wobec13%rokwcześniej.Całyubiegłorocznyprzyrostdepozytówsektoraniefinansowegowyniósłzaledwie24mldzłi byłfaktyczniezrealizowanyw IVkwartale,poostatnichpodwyżkachstópprocentowychprzezNBP,orazwyłączniedziękiwzrostowidepozytówludności,bodepozytyprzedsiębiorstww ub.rokuzmalały.W ciągudwóchkwartałów2013 r.tempowzrostudepozytówprzyspieszyłodo7,3%(r./r).,a w stosunkudostanunakoniecub.rokunastąpiłwzrosto 2,7%.Przyrostwolumenudepozytówwyniósłponad19mldzł,czyliniewielemniejniżw całym2012r.,nastąpiłrównieżwyłączniedziękiprzyrostowioszczędności ludności,przystagnacjidepozytówprzedsiębiorstw,a dotegobyłskoncentrowanyprawiew całościw I kwar-tale,czyliosłabłw reakcjinaostatnieredukcjestópprocentowych.Wobecsilnejobniżkistóppro-centowychmożna teżprzypuszczać, żedynamikadepozytów ludności raczej jużnieprzyspieszyw drugiejpołowie roku, a napodażoszczędnościprzedsiębiorstw teżniemożna liczyć,boprzywolniejszymwzroście zysków płynne środki finansowe będą raczejwykorzystywane na bieżącepotrzebyoperacyjne,zwłaszczagdykoniunkturazaczniesiępoprawiać.Naskutekwolniejszegotempaprzyrostukredytówniżdepozytówsektoraniefinansowegow ub.

rokunastąpiłspadeklukifinansowej,mierzonejjakostosunekkredytówdodepozytów,do113,9%w stosunkudo116,6%nakoniecpoprzedniegoroku.W ciągubieżącegopółroczatetendencjesięjednakodwróciłyi stosunekkredytówdodepozytówponowniewzrósłdo114,2%.Nieoznaczatojeszczeistotnegopogorszeniaźródełfinansowania,aleprzyutrzymującychsiędłużejniskichsto-pachprocentowych i ożywieniuna rynkukredytowymmożna się spodziewaćwzmożeniawalkikonkurencyjnejbankówo oszczędnościgospodarstwdomowych,zwłaszczażewielezagranicznychbankówmatekplanujezrestrukturyzowaćstrategięfinansowania,ograniczajączasilaniebankówcórekw Polsce.

50


WYniKi FinansoWe i staBiLnośĆ seKtoRa BanKoWeGo

Wbrew wcześniejszym oczekiwaniom zysk netto sektora bankowego po dwóch kwartałach 2013 r. nie był gorszy niż rok wcześniej, chociaż drugi już rok obserwujemy stagnację jego tempa wzrostu z powodu ograniczenia skali działalności bankowej, a obecnie także wsku-tek spadku stóp procentowych. Niemniej jednak podstawowe wskaźniki operacyjne, dzięki utrzymaniu wysokiego poziomu wolumenu zysku, wskazują na stabilność systemu banko-wego.

Wbrewwcześniejszymoczekiwaniomzysknettosektorabankowegopodwóchkwartałach2013rokuniebyłgorszyniżrokwcześnieji wyniósł8,16mldzłwobec8,03mldzłpodwóchkwarta-łach2012roku.Oczywiście jużdrugirokobserwujemystagnację jegotempawzrostu,porekor-dowym2011r.,aleosiągniętywówczaswynikfinansowy15,5mldzłzostałpowtórzonyw 2012 r.i wydajesię,żetakbędzieteżw tymroku.Bankiradząsobiebardzodobrzew czasachkryzysui okazująsięodpornezarównonaspowolnienietempawzrostugospodarkijaki naobecneobniżkistóp procentowych. NakoniecIIkwartału2013 r.nastąpiłspadekwynikudziałalnościbankowejo 6,9%w porówna-

niuz pierwszympółroczemub.roku,naskutekzarównoograniczeniaskalidziałaniasektoraban-kowego, jak i znacznegoobniżeniao 8,6%uzyskanegowynikuodsetkowego, cobyło rezultatemkolejnychobniżekstópprocentowych.Spadekkosztówodsetkowych(o 13,2%),przyograniczonejskalidziałania,niebyłw stanieskompensowaćspadkuprzychodówodsetkowych(o 11%),a ponadtoobniżeniuuległyteżdochodyz prowizji(o 2,5%).Pomimoniekorzystnegowynikudziałalnościbankowejdwasprzyjająceczynnikipozwoliłyban-

komutrzymaćubiegłorocznypoziomwynikufinansowego.Popierwszebankipołożyłyszczególnynacisknawzrostdyscyplinykosztowej(m.in.redukujączatrudnienie),copozwoliłoobniżyćo pra-wie1%kosztdziałalnościbankowej,któryregularniedotądwzrastało ok.5–6%.Podrugiedoszłodoznacznejredukcjiodpisównarezerwyz tytułuutratywartościaktywów,boażo 17,4%,cobyłowynikiem z jednej strony ograniczenia akcji kredytowej, a z drugiej poprawy jakości portfela(w porównaniudodużychobciążeńzestronysektorabudowlanegow ub.roku).Odpisynarezerwyz tytułuutratywartościaktywówzadwakwartałyobniżyłysiędopoziomu

3,5mldzłwobec4,2mldzłrokwcześniej.Udziałnależnościzagrożonychw należnościachogółemodsektoraniefinansowegozmalałpopierwszympółroczu2013 r.do8,72%(z 8,85%nakoniec2012r.).Udziałkredytówzagrożonychsektoraprzedsiębiorstwpozostałwprawdzienapoziomiez końcaub.roku(11,8%),alew przypadkugospodarstwdomowychspadłdo7,2%z 7,4%,podob-niejakw segmenciekredytówkonsumenckichdo16%z 17,2%.Nadaljestobserwowanywzrostudziałuzagrożonychkredytówmieszkaniowych,którypowiększyłsiędo2,9%z 2,8%nakoniecub. roku. Mimozahamowaniawzrostuzyskunettojegowolumen,podobnydoubiegłorocznego,jestnadal

wysoki,cosprawia,żezasadniczoniepogorszyłysięwskaźnikiefektywnościoperacyjnejw sto-sunkudoub.roku.Mimodalszegoprzyrostufunduszywłasnych,chociażw tempiewolniejszymniżw zeszłym roku (10% r./r.wobec 17%w ub. roku), sektorbankowyodnotowałw pierwszejpołowie br. niewielkie pogorszeniewskaźnika zwrotu na kapitale (ROE) do 12,3% z 12,8%nakoniec 2012 roku.W przypadkuwskaźnika zwrotu z aktywów (ROA)nie odnotowano zmianyi pozostałonnapoziomie1,2%.Jednocześniedziękizwiększonymodpisomzyskunapodwyższeniekapitałównastąpiłopodniesieniewspółczynnikawypłacalnoścido15,2%z 14,2%nakoniecub.roku.W tensposóbsektorbankowyw PolscespełniarekomendacjeBazyleiIIIw zakresieadekwat-nościkapitałowej,zalecanew okresiekryzysufinansowego.Równieżsytuacjaw zakresiepłynnościpozostajedobra,a podstawowemiarypłynnościutrzymująsięnazadowalającychpoziomach.Pod-stawowarezerwapłynnościwzrosłaz 279mldzłnakoniecub. rokudo294,5mldzłpodwóchkwartałach2013r.,zwiększającdodatniąlukępłynnościz 157mldzłdo165mldzł.Dużedyspro-

51

Sektor finanSowy

porcjepodwzględemterminówzapadalnościaktywówi wymagalnościpasywówoznaczająjednakoparciedługoterminowejakcjikredytowejnakrótkoterminowychdepozytach,copodnosiryzykopłynnościi będziewymagałodostosowaniadowymogówBazyleiIIIw zakresiefinansowaniadłu-gookresowego(wskaźnikNSFR)1.Banki krajowe przeszły przez dno kryzysu zadłużeniowegow Europie i osłabieniawzrostu

gospodarczegoniespodziewanie spokojnie, zachowującdużąodpornośćnazawirowania rynkówświatowych. Patrząc na poziomy obecnychwynikówfinansowych i wskaźników operacyjnych,

1 WskaźnikNSFRnakładającynabankiobowiązekdostosowaniadługoterminowejstrukturypasywówdostrukturyakty-wów,mazapobiecnadmiernejtransformacjiterminówpłatnościw celuzachowaniaśrednio-i długookresowejpłynności.

Ta b e l a 6 . 1 . Wskaźniki efektywności operacyjnej sektora bankowego 2009–2013a (w %)

2009 2010 2011 2012 2013

ROE 10,2 12,0 14,9 12,8 12,3

ROA 0,8 1,0 1,3 1,2 1,2

Wsp. wypłacalności 13,3 13,9 13,1 14,7 15,2

Należności zagrożone 7,9 8,8 8,3 8,9 8,7

w tym: przedsiębiorstwa 11,7 12,4 10,5 11,8 11,8

gospodarstwa domowe 5,9 7,2 7,2 7,4 7,2

mieszkaniowe 1,4 1,8 2,3 2,8 2,9

konsumpcyjne 13,0 17,3 18,0 17,2 16,1

a Po dwóch kwartałach.

Źródło: GINB i KNF.

R y s u n e k 6 . 3 . Wynik finansowy sektora bankowego w latach 2000–2013a (w mld zł)

0

5

10

15

20

25

6,0

4,2

5,8

4,2 3,8

2,3

4,5

2,3

7,97,1

10,9

9,1

13,0

10,7

16,7

13,7

16,8

13,7

10,2

8,3

14,2

11,4

19,6

15,5

19,2

15,5

10,0

8,2

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013*

Zysk brutto Zysk netto


Źródło: GINB i KNF.

52


możnastwierdzić,żesystembankowyw Polscepozostajestabilny,a zakładającstopniowąpoprawękoniunkturyw najbliższychokresach,możnaliczyćnaumiarkowanywzrostskaliakcjikredytoweji utrzymanieprzynajmniejdotychczasowegopoziomuwynikufinansowego,a zatemnaniepogar-szaniewskaźnikówoperacyjnychw drugiejpołowiebieżącegoroku.Czynnikami,któremogąnega-tywniewpłynąćnawyniki finansowe jest planowanypodatek bankowy, redukcja stawek inter-change,a takżezakumulowanypoziomryzykaportfelawalutowychkredytówhipotecznych.Z dru-giej stronydobrakondycja i stabilnośćpolskiego sektorabankowegomoże się okazaćważnymczynnikiempodtrzymaniarelatywnielepszejkoniunkturyw krajuw stosunkudosytuacjiw Euro-pie.Wartozauważyć,żew niektórychkrajachUniiEuropejskiejtowłaśniesłabakondycjasektorabankowegoi koniecznośćrestrukturyzacjibilansówbankówstajesię istotnąprzeszkodądlaoży-wienia gospodarki.

BiBLioGRaFiaSektor bankowy. Dane miesięczne,UrządKomisjiNadzoruFinansowego,lipiec2013.Informacja o sytuacji banków w I kwartale 2013,UrządKomisjiNadzoruFinansowego,Warszawa2013.Raport o sytuacji banków w 2012 r.,UrządKomisjiNadzoruFinansowego,Warszawa2013.

StRESZcZENIESpadkowatendencjadynamikiaktywówsektorabankowegouległaodwróceniuw pierwszejpołowie2013roku,niemniejdalekojeszczedoodzyskaniadynamikisprzedkryzysu.Silnespowolnieniew ubiegłymrokubyłowynikiemwyhamowaniaakcjikredytowejwewszystkichsegmentachrynku,a wzrostsumybilansowejw tymrokuwynikałraczejz powiększaniaportfelainstrumentówdłużnychniżzeznaczącegozwiększaniaakcjikredytowej.Bankiboleśnieodczułyspadekpopytunakredytmieszkaniowy,a wolumenjegoprzyro-stuosiągnąłdołekw I kwartale tegoroku.Obecnie sytuacjazdaje sięodwracać i są szansenapoprawę.Osłabieniegospodarczespowodowałotakżezwolnienietempaprzyrostubazydepozytowej.Jednakwbrewwcześniejszymoczekiwaniomzysknettosektorabankowegopodwóchkwartałach2013 r.niebyłgorszyniżrokwcześniej,chociażdrugijużrokobserwujemystagnacjęjegotempawzrostuz powoduograniczeniaskali działalności bankowej, a obecnie także spadku stóp procentowych.Niemniej jednak podstawowewskaźnikioperacyjne,dziękiutrzymaniuwysokiegopoziomuwolumenuzysku,wskazująna stabilnośćsystemu bankowego.

Słowa kluczowe:kondycjasektorabankowego,koniunktura,kredytyi depozyty,BazyleaIII.

aBstRact

B a n k i n g S e c t o r

Thedecliningtrendinthedynamicsofthebankingsectorassetshasbeenreversedinthefirsthalfofthecurrentyear,however,thereisstilla longwaytoreachthepre-crisisdynamics.Thelastyear’sstrongslowdownwasa resultofpoorcreditexpansioninallmarketsegmentsandthecurrentincreaseinassetsisduetoanincreasingdebtinstrumentsportfolioratherthana revivaloflendingactivity.Bankssuffe-redfromthefallingdemandformortgagewhichreachedthelowestlevelinthefirstquarterthisyear.Now the situation tends to rebound and there are chances for improvement. Economic slowdown had negative impact on increases in the deposit base. However, in spite of the previous expectations the profitsof thebankingsectorafter twoquartersof thecurrentyearwerenot smaller thana yearago,althoughitisthesecondyearthata stagnationofgrowthratecanbeseenduetothereducedscaleofbanking activities and currently also because of falling interest rates. Nonetheless, the main operating indicatorsstillreveala soundstabilityofthebankingsystemprimarilyduetotherelativelyhighvolumeofprofits.

Key words: standing of banking sector, business outlook, credits and deposits, Basle III.


53

Sektor finanSowy

Lesław Pietrewicz*

6.2. GpW WoBec pRZeMian RYnKÓW KapitaŁoWYcH W eURopie

Światowa hossa na sterydach.

Właśnieminęło5latodnajwiększegow historiibankructwabankuLehmanBrothers,uznawanegozasymbolicznypocząteknajwiększejw powojennymokresieglobalnejrecesji.Indeksynajważniej-szychzachodnichgiełdodrobiływ tymrokuzwiązanez niąstratyi odkilkumiesięcy,z przerwaminakorekty,bijąrekordy.IndeksS&P500odpoczątkurokuzyskał19,3%(stanna18.09.2013),bry-tyjskiFTSE25021,9%,niemieckiDAX13,5%,zaśfrancuskiCAC402wzrósło 14,5%.W powszech-nejocenieobecnahossanarozwiniętychrynkach jestnapędzanaprzezutrzymującesięnarekor-dowoniskichpoziomachstopyprocentowenajwiększychbankówcentralnychświatawspomaganeprzezbezprecedensowyprogramzakupuaktywówprzezamerykańskąRezerwęFederalną(FED),określany jako luzowanie ilościowe (odwrześnia2012 r. trwa trzecia jego runda).Drukpustegopieniądzanawielkąskalępodjąłpodkonieczeszłegoroku takżeBankJaponii, co, jaksię łatwodomyślić,wywołałotamsilnewzrostycenakcji(odpoczątkurokuindeksNikkeizyskał39.5%,przyrocznejstopiezwrotuaż59%).Zagłównezagrożeniezwiązanezeskrajniełagodnąpolitykąmonetarnąpodajesięryzykozna-

czącegowzrostuinflacjikonsumenckiej.Ryzykotojednakniezmaterializowałosię,gdyżpieniądzebankówcentralnychtrafiałynietyledorealnejgospodarki(np.poprzezkredyty),conarynkifinan-sowe,zwłaszczaakcji–i tuinflacjaaktywówjestbardzowyraźna.Wydarzeniemostatniegopółroczanaświatowychrynkachfinansowychbyłazapowiedźstopniowejredukcjiskali luzowania ilościo-wego(tzw.taper)prowadzonegoprzezFED,ażdojegopełnegowygaszeniadopołowy2014roku.Wywołałaonawyraźnyodwrótodobligacjirząduamerykańskiego,umocnieniedolarai przepływpieniędzynarynekakcji.18.wrześniaFEDpoinformował,wbrewoczekiwaniomrynków,o utrzy-maniuprogramudrukupieniądzaw dotychczasowej skali, tłumacząc tooczekiwaniemnawięcejdowodówtrwałościożywieniagospodarczego.Innymisłowysłabywzrostgospodarczybędziewspie-raćdalszydrukpieniądza,którybędzie inwestowanyw akcje, a tymsamymdalej rosnąćbędzierozdźwiękmiędzykondycjągospodarkirealneji rynkamifinansowymi.W przeszłościsytuacjatakanazywanabyłabańkąspekulacyjną3. Zastanawiającaw tymwszystkimjestswoistaamnezjabankówcentralnych,regulatorówrynków

finansowychi inwestorów.W 2009r.zagłównegowinnegowybuchuglobalnegokryzysuuważanybyłpoprzedniszefFEDAlanGreenspani jegopolitykaderegulacjii długotrwałegoutrzymywaniabardzoniskichstópprocentowych.Bardzotaniedziękiniskimstopomprocentowymkredytyhipo-teczneudzielanebezwymaganiawkładuwłasnegowalnieprzyczyniłysiędonapędzeniabańkinarynkunieruchomościmieszkaniowychi będącego jejskutkiemkrachu,któryzapoczątkowałglo-balnykryzys.Obecnie stopyprocentowew USAsą jeszczeniższe, ichwpływna rynkiaktywówdodatkowowzmacnianyjestdrukiemdolarów,zaśregulatorzybankowipodpresjąbranżydewelo-perskiej,członkówKongresui wielubankówwłaśniewycofalisięz kluczowejreformyrynkuhipo-

2 Indeksten,jakojedynyz wymienionych,niepobiłjeszczeszczytuz 2007roku.3 Należyjednakodnotować,żezyskiprzedsiębiorstwsąwysokie(a ichudziałw PKBrośnie)i w odniesieniudo

średniegowskaźnika cena/zyskdla spółek amerykańskich zdecydowanieniemożnamówić o bańce spekulacyjnej.Pojawiasięparadoks,że imsłabszesąperspektywyrealnejgospodarki (konsumpcja,zatrudnienie,PKB)względemrynkówfinansowych, tymbardziejopłacasię inwestowaćw aktywafinansowekoszteminwestycjiw sferęrealną.ImdłużejsytuacjatakabędzieutrzymywanaprzezFED,tymbardziejbolesnemożebyćpóźniejszedostosowanie.


54


tekprzewidującejkoniecznośćwnoszeniawkładuwłasnegorzędu10−20%(Reilly,2013).Horyzontdecyzyjnyuczestnikówrynkówskracasię,ryzykosystemowerośnie.W porównaniuz koniunkturąpanującąnarynkachakcjipaństwrozwiniętych,naszparkietpre-

zentuje sięzdecydowanieniekorzystnie.Liczącodpoczątkuroku, stopazwrotu indeksuWIG20wyniosła–8,5%(zmianaroczna–1,7%),zaśindeksuszerokiegorynkuWIG4,1%(12,4%)4.Z czyn-nikówo charakterzeglobalnymistotnywpływnawzględniesłabezachowaniewarszawskiegopar-kietumam.in.perspektywaumocnieniasiędolara,powodującaodpływkapitałówz rynkówwscho-dzących(dojakichinwestorzyzaliczająpolskiepapierywartościowe)doUSA.Spośródczynnikówlokalnychnajważniejszewydajesięz jednejstronyodwrócenietrendunarynkuobligacjiskarbo-wych,którew połączeniuz bardzoniskimoprocentowaniemlokatbankowychowocujenapływemśrodkówdofunduszyakcji,cooczywiściesprzyjarynkowi,a z drugiejreformasystemuemerytal-nego,stanowiącaw dłuższejperspektywiebardzopoważneosłabieniestronypopytowejnaGPW.OcenareformyOFE,w tymjejwpływunaGPW,stanowitematosobnegoartykułuw tymnumerze„Gospodarki Polski…”. WzględniesłabakoniunkturanaGPWprzełożyłasięnawyhamowanienapływunowychspółek

(rys.6.4).DokońcasierpniazadebiutowałoichnaGPWtylko12,włączającw to4podmiotyprze-chodzącez rynkuNewConnect,zaśłącznawartośćofertpublicznychwyniosłajedynie440mlnzł.W czwartymkwartalerynekdebiutówmożeożyć,jednakbędzietozależećgłównieodpowodzeniaofertprywatyzacyjnychPKPCargoi Energi,przygotowywanychprzezMinisterstwoSkarbuPań-stwa.JeślidebiutEnergidojdziedoskutku,będzietozdecydowanienajwiększaofertapublicznananaszymrynkuw tymroku(wartaokoło2,5-3mldzł).Jednakzewzględunaniepewnośćnastawie-niadowielkichofertprywatyzacyjnychzestronyOFE,któredotądmocno inwestowaływ akcjeprywatyzowanychspółek,ofertamożeniezostaćdomkniętanasatysfakcjonującychMSPwarun-kach,a tymsamymmożezostaćprzesuniętanaprzyszłyrok.PlanowaneupublicznieniespółekPKPCargoi Energatojednez ostatnichwielkichprywatyza-

cjiprzezgiełdę.Ofertytejskalijakw przypadkuPZUczyPKO(obiepookoło8mldzł)jużsięniepowtórzą.Warszawskiparkiet,jeślichcerosnąćorganicznie,musiprzyciągaćofertyspółekprywat-nych,krajowychi zagranicznych.Obecniew Warszawienotowanychjest45spółekzagranicznych,o dwiewięcejniżnakoniec2012r.(daneGPW),wszystkiepochodzeniaeuropejskiego,w ogromnej

4 Wszystkiepowyższedaneza:http://stooq.pl(dostęp:18.09.2013).

R y s u n e k 6 . 4 . Liczba debiutów i wycofań na rynku głównym GWp w latach 2003-2013

0

90

200 3 200 4 200 5 2006 2007 200 8 200 9 201 0 2011 2012 2013*

–10

–20

10

20

30

40

50

60

70

80

–19

6

–9

36

–10

35

–9

38

–14

81

–10

33

–8

13

–13

34

–12

38

–7

19

–8

12

Liczba debiutów Liczba wycofań

* dane na koniec sierpnia.

Źródło: GPW (http://www.gpw.pl/analizy_i_statystyki_pelna_wersja) (dostęp: 18.09.2013).

http://stooq.pl

http://www.gpw.pl/analizy_i_statystyki_pelna_wersja

55

Sektor finanSowy

większościz regionuEuropyŚrodkowej,stanowiącejnaturalnepoleekspansjiwarszawskiegopar-kietu.TymczasemjeszczetejjesieninaGPWchcezadebiutowaćspółkachińska–Peixin5. Warszawa jakomiejscedebiutufirmyz PaństwaŚrodkajestwyboremdalecenieoczywistym.W tymmiejscuprzypomnimytylko,że jużwcześniej,przypierwszychsygnałacho zainteresowaniuspółekchiń-skichdebiutemnaGPW,ostrzegaliśmyo wyjątkowowysokiejw ichprzypadkuasymetriiinforma-cyjnej i zwracaliśmyuwagęnagłośnewówczasprzypadki fałszowaniadanychfinansowychprzezchińskiespółkinotowanew USA,któredoprowadziłydoodwrócenialiniiregulatoratamtejszegorynkui wprowadzeniadlanichutrudnieńw dostępiedoparkietówamerykańskich.

GPW poszukuje swojego miejsca w branży handlu papierami wartościowymi w Europie.

NowyprezesGPWAdamMaciejewskipowiedziałniedawno,żeniemożemystaćobokprocesówzachodzącychnarynkachkapitałowychEuropy.Procesytetoprzedewszystkimwyścigtechnolo-gicznyi konsolidacjabranży.15kwietnia2013r.naGPWruszyłzakupionyodNYSEsystemtransakcyjnyUTP(Universal

TradingPlatform),umożliwiającyhandelalgorytmiczny,w tymhandelwysokichczęstotliwości(high frequency trading–HFT).MożliwościdotychczasowegosystemuWarsetpozwalałyrealizować328zleceńnasekundę,w nowymsystemieprzepustowośćrośniedo20tys.zleceńnasekundę.NowyprezesGPWAdamMaciejewskijest„przekonany,żepojawieniesięhandlualgorytmicznegomożebyćprzełomowymmomentemw historiinaszegorynku”(Błasiński,2013).Wiaratawynikapraw-dopodobniez tego,żew USAudziałhandlualgorytmicznegow całkowitychobrotachwynosiokoło50%,zaśw EuropieZachodniejokoło40%.PrezesMaciejewskiliczywięcnaprzyciągnięcienowychinwestorów. W praktyceHFTjestmożliwynaGPWodpoczątkuwrześnia.Związanejesttoz uruchomieniem

przezGPWusługi tzw.kolokacji, czyli instalowaniaprzezdomymaklerskiewłasnychserweróww serwerowniwarszawskiejgiełdy.Kolokacjajestw praktyceniezbędna,abymodelinwestowaniaopartynaHFTmógłbyćefektywny,gdyżtylkotakierozwiązanietechnicznew praktycezapewniamożliwośćliczonejw mikrosekundachreakcjinazmianykursów.Przedstawicielekrajowychdomówmaklerskichwskazują,żenadzieńdzisiejszyniemaw krajupopytunatęusługę(Kosiński,2013),należyjednakzauważyć,żetakichklientówjakOFEczyTFIonaz zasadynieinteresuje.Zagranicąjejklientamisąprzedewszystkimfunduszehedgingowei toewentualniewśródnichmożnaszukaćpotencjalnych klientów. SkorozestronykrajowychinwestorównienależyoczekiwaćwzmożonegozainteresowaniaHFT,

wartoprzyjrzećsię,czyzagranicznigraczestosującytechnikialgorytmicznei wykorzystującyHFTmogąbyćzainteresowanirozpoczęciemtakiejdziałalnościnaGPW.W tymcelunależyzrozumiećmechanizmyi siłystojącezarozwojemtychforminwestowanianadojrzałychrykach.Popierwsze,u podstawopracowaniaalgorytmówsłużącychdozawieraniatransakcjiległachęćwyeliminowanianiedostatkówumysłuludzkiego,a przedewszystkimwpływuemocjinadecyzjeinwestycyjne.Dru-gimźródłemrozwojuhandlualgorytmicznegobyłachęćoszczędnościczasu i pieniędzy– skoroprogram przeprowadza transakcje automatycznie po wystąpieniu zaprogramowanych wcześniejsygnałów,człowiekniemusispędzaćcałychdniprzedmonitoremi możezająćsięczymśbardziejtwórczym.Największeniebezpieczeństwozwiązanez tą technikądotyczywystępowanianietypo-wychzdarzeń,w przypadkuktórychbrakwzorca,naktórymalgorytmymogłybysięoprzeć,a takżepojawianiasięnieprawdziwychsygnałów.Generalniekomputerygorzejradząsobiew nietypowychsytuacjach,jakw I półroczubr.mieszaneinformacjewychodzącez RezerwyFederalnej,a wcześniejkrachwywołanyupadkiemLehmanBrothers.W takichsytuacjachludzieuzyskująprzewagęnadkomputerami.Natomiastz drugąz wymienionychsytuacji,czyliz fałszywymsygnałemmieliśmydoczynieniapodkonieckwietnia,kiedytohakerskiwpisnaprofiluTwitteraagencjiAssociatedPress, informującyo wybuchachw BiałymDomu,wywołałbłyskawicznyspadekamerykańskich

5 Peixinjestproducentemmaszyndoartykułówhigienicznych.Z rynkuchcepozyskać100mlnzł,przyobecnychprzychodach na poziomie 46,5 mln euro.

56


indeksów(np.DJIAo 1,5%)6.Posprostowaniuinformacjiindeksyoczywiściewróciłydowcześniej-szychpoziomów.Podobnycharakteri przebieg,aleznaczniegłębsząskalę,miałgłośnyflash crash z 2010r.wywołanybłędemmaklera.Z kolei źródłemwykształcenia się i rozwojuHFTbyłooczywiściedążeniedoprześcignięcia

konkurentów,costanowiłodośćoczywistąkonsekwencjęrozwojuhandlualgorytmicznego.Obecniecorazwięcejinwestorówzdajesobiejednaksprawę,żetodrogadonikąd(Foley,2013).Wskazująoni,żeHFTzredefiniowałobranżęhandluaktywamifinansowymi,przekształcającjąw „technologicznywyścigzbrojeń”,cow słowachGilaMandelzisa,prezesaplatformyforexowejEBS(jednejz dwóchdominującychnatymrynku),stanowiogromneobciążeniedlabranży,gdyżwymuszaponoszeniewysokichinwestycjiw prędkośćbezzwiązkuz ichstrategiąinwestycyjną.Mandelziszwracauwagę,że„Prędkośćmaniewielewspólnegoz tym,pocouczestnicyprzychodząnarynek.Tosąpoważnigracze,którzyprzychodząnarynek,byhandlowaćryzykiem,niepotobysięścigać”(Foley,2013).Dlategocorazwyraźniejszymwyzwaniemdlacałegorynkuhandluaktywamifinansowymijestrów-noważeniepotrzebtradycyjnychgraczyi tychstosującychHFT.OdniesieniesiępowyżejdorynkuForexniejestprzypadkowe,gdyż–zewzględunieporównywal-

niewiększąniżnainnychklasachaktywówwartośćobrotów(około4blnUSDdziennie)i płynność,a takżewielośćoperatorówrynków(głównienajwiększebanki)–totuzaczęłasięrewolucjaHFT,tunajwyraźniejuwidaczniająsię jejwadyi tunależyszukaćzjawiski zdarzeń,któreukształtująprzy-szłośćHFTrównieżnarynkachakcji (Foley,2013).Strukturarynkuopartanaobecności licznychplatformobrotu,jakw EuropieZachodniejczyw USA7,nagradzaszybkośćobrotu.Dziękifragmen-tacji rynku i zróżnicowaniu operatoróww zakresie technologii orazwynikających stąd różnicachw prędkościprzetwarzaniai przesyłuinformacjizaawansowanitechnologiczniegraczeoperującynazaawansowanychtechnologicznieplatformachobrotumogąwykorzystywaćprzewagęw obszarzeszyb-kościdoprowadzeniastrategiiarbitrażucenowego.Powyższaanalizaprowadzidowniosku,żenaszrynekjestzdecydowaniezamały,zamałozróżnicowanyi zamałopłynny,byznaleźćsięw grupierynkówpriorytetowychdlagraczyposługującychsięHFT.Innerynki(np.japoński,koreański)oferująimo wielelepszeperspektywyi totamkoncentrujesięobecnieuwagaowychgraczy.Mimotoz zadowoleniemnależyprzyjąćwidocznąw kierownictwiewarszawskiejgiełdyświado-

mość znaczenia technologii w dynamice branży handlu papierami wartościowymi w Europie.O determinacjiwłączeniasięw niąwyraźnieświadczynabycieprzezGPW30%udziałóww platfor-mietradingowejAquis.Aquistonoweprzedsięwzięcie(start-up)proponującenowymodelbizne-sowyw branżyhandlupapieramiwartościowymi.Założycieleproponująnowepodejściedoopłatdlatraderówzadostępdoinformacji,opartenaznanejz telefoniikomórkowejzasadzie„płaćtylkozato,cofaktycznieużywasz”(Stafford,2013a).Wartozaznaczyć,żepomysłodawcamiprzedsięwzię-cia są twórcy i bylimenedżerowie, platformyChi-XEurope, która osiągnęłanajwiększy sukcesi udziałw rynkuwśródMTF-ów(multilateraltradingfacilities)w Europie(w 2011r.zostałaprze-jętaprzezBATSGlobalMarkets).Warszawskiemuparkietowiudałosięwięcwejśćkapitałowodonajwyższejligitechnologicznej,alenależymiećświadomość,żejegorolajesttuograniczona–mapełnićw akcjonariaciefunkcjępasywną,zabezpieczającprojektprzedwrogimprzejęciem(Stafford,2013b).Niewątpliwieudziałw takimprojekciemadlaGPWznaczenieprestiżowe,jednakz punktuwidzeniaperspektywjejrozwojunajważniejszajestkwestia,ilesiętamzdołanauczyć.Nie sposóbnakoniecnieporuszyćkwestii ambicjiGPWdotyczącejkonsolidacjigiełdEuropy

Środkowej.NapoczątkukwietniaagencjaBloombergpoinformowałao wstępnychrozmowachmiędzyMichaelemBuhlem,prezesemWienerBoerse(WB),a AdamemMaciejewskim,szefemGPW,doty-czącychpotencjalnegomariażu.W majuGPWwybraładoradcęfinansowegoi prawnego,którzymająpomócprzeanalizować,czyewentualnatransakcjapołączeniatychgiełdw ogólemasens.Jakwia-domo,WBi GPWoddawnarywalizująo mianonajważniejszegorynkuw regionieEuropyŚrodkowej.W 2004r.WienerBoersekupiłowiększościowyudziałw giełdziew Budapeszcie,a w 2008r.w gieł-dachw Pradzei Lublanie,tworzącgrupęCEESEG,jednaktoGPWjestnajwiększymi najbardziejpłynnymrynkiemw regionie.Jednymz problemówzwiązanychz ewentualnąfuzjąjestużytkowanie

6 Algorytmy„podpinane”sąm.in.dosłówkluczowychnaTwitterzeokreślonychinstytucji.7 Nanajbardziejrozwiniętymrynkuamerykańskimistnieje13alternatywnychplatformobrotui ponad20tzw.dark

pools.

57

Sektor finanSowy

odmiennychsystemówtransakcyjnych(grupawiedeńskazakupiłaswójodgiełdyfrankfurckiej),jed-naknajwiększymwyzwaniemjestznalezieniewspólnejwizjipoprawypozycjiwzględemkonsolidują-cejsiębranżyoperatorówgiełdw EuropieZachodniej,silniestawiającejnaderywatyi dysponującejo rzędywielkościwyższąpłynnością.Odwołującsiędokoncepcjihierarchiicentrówfinansowych,należyzauważyć,żezarównogiełdawarszawska,jaki grupawiedeńskaznajdująsięnawyraźnieniż-szympoziomiew hierarchiiniżgłówneośrodkidecyzyjneEuropieZachodnieji próbybezpośredniegokonkurowania z niminiemają sensu.Zastanawiać się należy raczej nad zwiększeniem znaczeniaEuropyŚrodkowejw oczach inwestorówi czyewentualna fuzjamogłabyw tympomóc.DrogadowzrostuznaczeniaGPWi WBwiedzieprzezwzrostgospodarczegoznaczeniaregionu.

BiBLioGRaFiaBłasiński M. (2013) Handel algorytmiczny – szanse i zagrożenia, http://pulsinwestora.pb.pl/action-print/2973090,99352(dostęp:25.01.2013).

FoleyS. (2013)High-frequency traders face speed limits,http://www.ft.com/intl/cms/s/0/d5b42402-aea3-11e2-8316-00144feabdc0.html(dostęp20.08.2013).

KosińskiK. (2013)Od dziś HFT możliwy na GPW, http://pulsinwestora.pb.pl/actionprint/3304179,21500(dostęp:02.09.2013).

ReillyD.(2013)Going Down the Wrong Mortgage Road,http://online.wsj.com/article/SB10001424127887324324404579041170057705130.html(dostęp:29.08.2013).

StaffordP.(2013a)Aquis to shake up equity trading model,http://www.ft.com/intl/cms/s/0/c0150a5a-92d6-11e2-9593-00144feabdc0.html(dostęp:20.08.2013)

Stafford P. (2013b) Warsaw to take 30% stake in Aquis Exchange, http://www.ft.com/intl/cms/s/0/38c0063a-08a2-11e3-ad07-00144feabdc0.html#axzz2fNixC7Oa(dostęp:20.08.2013).

StRESZcZENIEBardzodobrakoniunkturapanującana rynkachakcji gospodarek rozwiniętych słaboudziela sięGPW.Obokperspektywyumocnieniasiędolara,powodującejodpływkapitałówz rynkówwschodzących,decy-dującywpływnasłabąkondycjęGPWwydajesięmiećzamieszaniezwiązanez planowanąreformąsystemuemerytalnego. ZarządGPWusiłujewłączyćsięw dwadominująceprocesykształtującekonkurencjęw branżyhandlu

papieramiwartościowymiw Europie.Nadgonieniuzaległościtechnologicznychsłużyćmawdrożeniesys-temutransakcyjnegoUTP,zakupionegoodNYSE,umożliwiającegohandelwysokichczęstotliwości,a takżenabycieudziałóww platformietransakcyjnejAquis.Włączeniusięw zaawansowaneprocesykonsolidacyjnesłużyćmarozpoczęcierozmówz GiełdąWiedeńskąnatematfuzjiz jejgrupąCEESEG.

Słowa kluczowe:GiełdaPapierówWartościowychw Warszawie,handelalgorytmiczny,handelwysokichczęstotliwości,konsolidacjagiełd.

sUMMaRY

W S E a n d t h e C h a n g i n g S t o c k E x c h a n g e s I n d u s t r y i n E u r o p e

TheWarsawStockExchange(WSE)hasnot joinedinthebullmarketssprawlingdevelopedeconomies.Staying aback is hypothesized to be caused by the prospects of American dollar gaining ground against the portfolio of currencies, causing capital to retreat from the emerging markets to the US, and by the uncer-tainty concerning the shape and consequences of the planned pension system reform in Poland.

The executive board of the Warsaw bourse is taking measures to get it involved in the two dominant processes shaping the exchanges industry in Europe, i.e. the „technology arms race” and consolidation. The implementation of the NYSE-developed Universal Trading Platform enabling high-frequency trading, toge-therwiththepurchaseofa stakeinAquis,a newEuropeantradingventure,areintendedtolettheWSEcatch up with technological advances. Talks with the Wiener Boerse, initiated in spring, should be seen as an attempt to join in with the pan-European consolidation process.

Keywords: Warsaw Stock Exchange, algorithmic trading, high-frequency trading, exchanges consolidation.

JEL Classification: G10, G15

http://pulsinwestora.pb.pl/actionprint/2973090,99352


http://www.ft.com/intl/cms/s/0/d5b42402-aea3-11e2-8316-00144feabdc0.html

http://www.ft.com/intl/cms/s/0/d5b42402-aea3-11e2-8316-00144feabdc0.html


http://online.wsj.com/article/SB10001424127887324324404579041170057705130.html

http://online.wsj.com/article/SB10001424127887324324404579041170057705130.html

http://www.ft.com/intl/cms/s/0/c0150a5a-92d6-11e2-9593-00144feabdc0.html

http://www.ft.com/intl/cms/s/0/c0150a5a-92d6-11e2-9593-00144feabdc0.html

http://www.ft.com/intl/cms/s/0/38c0063a-08a2-11e3-ad07-00144feabdc0.html#axzz2fNixC7Oa

http://www.ft.com/intl/cms/s/0/38c0063a-08a2-11e3-ad07-00144feabdc0.html#axzz2fNixC7Oa

58


Sylwia Zajączkowska-Jakimiak*

7. UWaRUnKoWania MiĘdZYnaRodoWe

Ożywienie globalnej gospodarki jest nadal niewielkie, kruche i zróżnicowane regionalnie. W głównej mierze opiera się na poprawie koniunktury w USA.

WedługprognozEurostatu,w 2013 r.wzrostPKBgospodarkiświatowejmawynieść3,6%,tylesamocow 2012r., i zwiększyćsiędo4,2%w przyszłymroku.W większościgospodarekrozwiniętych,pozastrefąeuro,następujeumiarkowaneożywienie.Nastąpiłapoprawanastrojówwśródprzedsię-biorcówi konsumentóworaznarynkachfinansowych.Dodatkowogospodarkisąwspomaganeprzezbanki centralne (utrzymywanieniskiegopoziomu stópprocentowych i zakup aktywównadużąskalę).W obecnejsytuacjijednymz głównychmotorówglobalnegowzrostujestumacniającesięodbicie

gospodarkiUSA.DynamikaPKBw II kwartale br.wyniosła 1,7%w stosunkudo tego samegookresurokwcześnieji 1,1%w stosunkudokwartałuwcześniej.Głównymczynnikiemwzrostubyłykonsumpcjai inwestycjew sektorzeprywatnym.Stopabezrobociaspadai w lipcu2013 r.osiągnęła7,4%,cowpływanawzrostkonsumpcji.Kontynuacjęożywieniawidaćnarynkunieruchomości,rośniesprzedażdomówi liczbanowychinwestycji.Ponadtopoprawiasiębilanshandlowy.Okazałosię,żenakładającesięw czasieoszczędnościbudżetowei wzrostpodatków(tzw.kliffiskalny)osła-biłygospodarkęUSAw znaczniemniejszymstopniuniżprzewidywano.Rosnącewskaźnikizaufaniakonsumentówi przedsiębiorcówsugerują,żegospodarkabędzierozwijaćsięw umiarkowanymtem-pie wspierana zapowiadanym przez Fed utrzymaniem niskiego poziomu stóp procentowych do czasu osiągnięcia przez gospodarkę stanu sprzed kryzysu.Fed poinformował o zamiarze stopniowegowygaszaniaprogramutzw.ilościowegołagodzeniapolitykimonetarnej,comiałobyćwprowadzanena jesienibr. i zakończonew połowieprzyszłego roku.Zapowiedzi tedoprowadziłydowzrosturentowościamerykańskichobligacji.Inwestorzypozbywalisiępapierówamerykańskichobawiającsię,żebezwsparciaFedgospodarkaamerykańskazwolni.Fedjednakżeuzależniłmomentzakoń-czeniaprogramurównieżodsytuacjigospodarczej.OstatniaocenastanugospodarkiskłoniłajednakFeddoodsunięciaw czasie tychplanów.Niemniej jednakzakończenieprogramu jestkorzystnew długimokresie.WsparcieFedpowinnyzastąpićinwestycjeprywatne,gdyżw przeciwnymrazieilościowe luzowanie politykimonetarnej spowodujewzrost cen surowców orazwysoką inflacjęw długimokresiei koniecznośćutrzymywaniawysokichstópprocentowych.Utrzymywaniew dłu-gimokresiepolityki luzowania ilościowegoprowadzidoponownegowzrosturyzykanarynkachfinansowych.Pomimopowyższychpozytywnychsygnałówistniejewieleczynników,którebędąosłabiaćper-

spektywywzrostugospodarkiświatowejw dłuższymokresiezarównow krajachrozwiniętych, jaki rozwijającychsię.W krajachwysokorozwiniętychmimopewnychpostępóww zmniejszaniudługusektoraprywat-

negopoziomzadłużeniagospodarstwdomowychjestnadalwysoki.Dodatkowoglobalnąkonsump-cjęosłabiautrzymującesięwysokiebezrobocie.Nadalniezostałaprzeprowadzonarestrukturyzacjasektorabankowego,coutrudniadostępfirmdofinansowaniaaktywności.W efekciepoziominwe-stycjijestniski.W wielukrajachdynamicznierozwijasięsektorshadowbanking.Przemianyzachodzącew krajachrozwijającychsięmogąosłabićglobalnyrozwój.Gospodarki

wschodzące nadal stanowiąmotor wzrostu gospodarki światowej, choć dynamika PKB spada;wedługMFWw Indiachw br.wyniesieok.5%,w Brazylii i Rosjiok.2,5%,costanowizaledwie


59

UwarUnkowania międzynarodowe

połowęwartościosiąganychprzedwybuchemkryzysu.Obserwowanespowolnienieniejestjedyniepokłosiemobecnej fazyglobalnegocyklukoniunkturalnego.Eksperciprzewidują,żeudział tychkrajóww globalnymPKB,któryosiągnąłw szybkimtempieok.50%,niebędziesięjużdynamicz-niepodnosił.Obecniegospodarkiwschodząceborykająsięz problememdeficytówobrotówbieżą-cych,inflacji,wysokiegozadłużeniakrótkookresowegoorazspadkurezerwwalutowychi słabnącegokursuwalutowego.Powoduje toodwrótzagranicznych inwestycjibezpośrednichorazwyprzedażpapierówdłużnych.Wycofywanieinwestorówz rynkówfinansowychwzmogłosięnaskutekzapo-wiedziFedo ograniczaniuilościowegoluzowaniapolitykimonetarnej.Jednakżekoniecznereformy,zewzględunaniesprzyjającąsytuacjępolityczną,niezostanąrozpoczętew latach2013−2014.Istotneprzemianyw gospodarkachwschodzących zaczynająwpływaćna zmianę globalnychkierunkówinwestycji zagranicznych. RównieżChinyniebędąjuż,takjakdotychczas,dużymbodźcemdlarozwojuglobalnejgospo-

darki,–ichPKBspadłw IIkwartalebr.w porównaniuz I kwartałembr.z 7,7%do7,5%.Czynni-kiempobudzającymrozwójbyłysilneinwestycjei w mniejszymstopniukonsumpcja.Kontynuacjaprocesuprzejściaodgospodarkinapędzanejprzezeksportdoopartejnakonsumpcjiwewnętrznejniesiezagrożeniedlatamtejszegosystemufinansowego.Rosnącypopytjestwspieranygłównieprzezkredyty,którychźródłemfinansowaniajestdynamicznierosnącyshadowbanking.Tensektorgospo-darkiwspierałdotądrównieżgwałtownie rosnące i utrzymujące sięwciążnawysokimpoziomieinwestycje.Nadmiernaekspansjakredytowaz zabezpieczeniemnaprzeinwestowanymrynkunieru-chomościwzmacniaryzykozałamania.Niekorzystnemuprocesowisprzyjałynierównowagiw sek-torzefinansowym,w szczególnościniedostosowaniesektorabankowego,gdziedodatkowoutrzymujesięstanpodwyższonegoryzykakryzysu.Odostatniegozałamaniaw 2004 r.niezostałonzrestruk-turyzowany.Obecna sytuacja to kombinacja olbrzymiego zaangażowania finansów publicznychi niejasnego funkcjonowania skomplikowanych struktur instytucjonalnych, których celembyłoprzeprowadzenie restrukturyzacji sektora. Przejście z gospodarki uzależnionej od dynamicznierosnącychkredytówdogospodarkizbilansowanej,nie implikujekryzysu,alez pewnością−spo-wolnienie rozwoju.

Aktywność gospodarcza w UE powinna się stopniowo stabilizować w drugiej połowie br. i w niewielkim tempie zacząć rosnąć na początku przyszłego roku

PKBw krajachUEpospadkuo 0,1%w I kwartalebr.wzrósłw następnymo 0,4%,a w strefieeuroodpowiednioo –0,2%i 0,3%.Oznaczatowyjścieposześciukwartałachz technicznejrecesji.Krajepołudniasąnadalpogrążonew recesji,alejestonapłytsza.Niemniejjednakwzrostw IIkwartaleodnosisiędoI kwartału,którybyłsłaby,codajepozytywnyefektbazy.W porównaniuz IIkwar-tałempoprzedniegorokustrefyeuroi UEpozostająw recesji(odpowiednio–0,7%i –0,2%).GłównymmotoremwzrostuPKBbyłeksporti konsumpcjakrajowa(kontrybucjaodpowiednio

napoziomie0,8pkt.proc.i 0,2pkt.proc.).WkładinwestycjidoPKBpozostałneutralny.W pro-gnozachEurostatuprzewidujesię,żeeksportbędzienadalmotoremwzrostuw związkuzestopnio-wymożywieniemświatowegopopytu.Natomiast spożycieprywatne i publiczneniezmienią się,a inwestycjemająpozostaćnaniskimpoziomie.Tepierwszezewzględunastabilizacjęnaobecnympoziomiedochodówdodyspozycji,a tedrugie−zewzględunakontynuacjęprocesówkonsolidacjifiskalnej.Aktywnośćgospodarcząw sektorzeprywatnymi publicznymbędziehamowaćrównieżkoniecznośćdostosowańbilansowych.Czynnikiemnegatywnymdlaożywieniakonsumpcjii inwe-stycjisąniekorzystnewarunkifinansowaniaw sektorzebankowym.W efekcienadalmamydoczy-nieniaz utrzymującąsięsłabądynamikąakcjikredytowej−rocznadynamikakredytówdlasektoraprywatnegonadaljestujemna.Jednąz negatywnychkonsekwencjijestrozwójsektorashadowban-kingw krajachUE.Niepodlegaonregulacjomi nadzorowi,coz jednejstronyumożliwiaszybkąekspansjępożądanejnarynkudziałalnościpożyczkowo-kredytowej,a z drugiej−stanowizagroże-niew sytuacjiutratypłynnościi spowolnieniagospodarczegozarównodlagospodarstwdomowych,przedsiębiorstw,jaki gospodarek.Dodatkowonapoziominwestycjibędąnegatywniewpływaćkon-

60


tynuacjeprocesówrestrukturyzacjibilansówfirm,niskiewykorzystaniemocyprodukcyjnychi kru-che perspektywy popytu.Wskaźnikzaufaniakonsumentówi przedsiębiorcóww UEprzekroczyłkluczowypoziom50pkt.

i jest najwyższy od dwóch lat.Wskaźniki rosły we wszystkich gospodarkach poza hiszpańską.Potwierdzatostabilizacjęaktywnościgospodarczej,alenaniskimpoziomie.Akomodacyjnenasta-wieniepolitykimonetarnej i odnotowanywzrostdochodówrealnych(związanyz niższą inflacją)będąmiećdodatniwpływnapopytwewnętrzny.Niemniejjednaknadalutrzymujesiętrudnasytu-acjanarynkupracy.Bezrobocierośnie−w lipcubr.w strefieeuroosiągnęłopoziom12,1%(w UE11%).Jednocześniedynamikajegowzrostuw pierwszympółroczubr.byłanajwyższaw gospodar-kach, gdzie jegopoziombyłnajwyższy.Problem tendotyczyw szczególnościkrajówpołudnia:w Grecjibezrobociesięgnęło27,6%,w Hiszpanii26,3%.Pozytywniewyróżniająsięw tychstatysty-kachkrajeregionuEuropyŚrodkoweji Wschodniejorazpaństwabałtyckie.Sytuacjagospodarczaw tymregioniewskazuje,żemajązasobąszczytkryzysu,choćjeszczew tymroku,wedługEuro-statu,Czechy zanotują prawdopodobnie spadekPKB.Ożywieniew tym regionie jest częściowoskutkiem stabilnego wzrostu Niemiec. Gospodarkaniemieckapozytywniewyróżniasięnatle innychkrajówUE.Umożliwia tocałej

strefieeurowyjściez recesji.Zanotowanotamnajwyższyw UEwzrostPKBw IIkwartalebr.−o 0,7%w stosunkudopoprzedniegokwartałui o 0,5%w stosunkudoanalogicznegokwartałurokwcześniej.Poziombezrobociajestnajniższyw UE(5,3%)i spadazarównoogółemjaki wśródosóbmłodych.Produkcjaprzemysłowai cenyrosną,w szczególnościjestwidocznysilnywzrostw sek-torzebudownictwa.Wskaźniknastrojówinwestorówniemieckichrośnie.Obserwujesięsilnypopyt.Poprawie koniunkturymoże jednak zaszkodzić utrzymujący się od pół roku spadek zamówieńw eksporcie.ZanotowanapoprawagospodarkiNiemiecw IIkwartalebr.byłaefektembazy.Dlategoprzewidujesię,żew drugimpółroczuNiemcyniebędąsięrozwijałytakszybko,jakkolwiekfunda-mentygospodarkiNiemiecsądobre,copowinnopomócw rozwojuinnychczłonkówUE.

Gospodarki południa UE wpadają w spiralę zadłużenia. Tempo i zakres konsolidacji fiskalnej stoją pod znakiem zapytania.

W ostatnimokresiezanotowanopostępw konsolidacjifiskalnejw wielukrajachUE.W I kwartalebr.w stosunkudopoprzedniegodeficytbudżetowyw UEspadłz 4,2%PKBdo3,8%PKB(w stre-fieeuroodpowiednioz 3,7%do3,5%).Zgodniez prognozamiKEw 2013 r.deficytbudżetowybędziesięobniżał,a w 2014 r.pozostanienaniezmienionympoziomiei nadalbędąwystępowałyróżnicemiędzypaństwamiczłonkowskimi.W UEodchodzisiędorestrykcyjnejpolitykifiskalnej.KEzła-godziłaswojestanowiskoi dopuściławydłużenieczasupotrzebnegoposzczególnymgospodarkomnaosiągnięcieunijnychlimitów.Niektóregospodarkiwciążmająproblemyzezmniejszeniemdefi-cytów,alewiększośćnadaldążydoosiągnięciarównowagiw finansachpublicznych.Nanowelizacjębudżetui powiększeniedeficytuzdecydowałysięjedyniePolskai Węgry.Pomimopewnejpoprawystabilnościfinansówpublicznychi spokojunarynkachfinansowych

koniecznajestkontynuacjakonsolidacji.Zbytpowolnalubniewystarczającauniemożliwisprowa-dzeniewskaźnikówzadłużenianaścieżkęspadkową.Tymczasemw najbardziejpogrążonychw kry-zysiegospodarkachwarunkiuzyskanychprzeznieprogramówratunkowychpowodująspiralęrosną-cegozadłużenia.ProgramyzleconeprzezMFW,KEi EBCmiałyprzynieśćw tychkrajachoszczęd-ności budżetowe i wzrost gospodarczy, co dawaćmiało stwarzaćmożliwość powrotu na rynkifinansowe.Wszystkiepaństwarealizująceprogramyzanotowałyrekordowywzrostdługupublicz-nego.WedługEurostatu,w I kwartale2013 r.w ujęciurocznymrelacjadługudoPKBzwiększyłasięw 24państwachczłonkowskich,przy czymnajwyższadynamikamiałamiejscew państwachratowanych,odpowiednio:w Grecjio 24,1pkt.proc.do160%PKB,w Irlandiio 18,3pkt.proc.do125%,w Hiszpaniio 15,2pkt.proc.do88%,w Portugaliio 14,9pkt.proc.do127%,naCyprzeo 12,6pkt.proc.do87%.Ogromnyciężardługupublicznegoorazsłabeprognozywzrostugospodarczegow warunkach kryzysu politycznego uniemożliwiają im powrót na rynki finansowe.Tymczasem

61


MFWprzewidujekoniecznośćredukcjiczęścizadłużeniaGrecji,Portugaliii CypruorazdodatkowątranszęwsparciadlaGrecji,w wysokościok.10−11mldeuro.Nadarowanieczęścidługuw chwiliobecnejniesąjednakgotoweinstytucjeUEi częśćpaństwczłonkowskich,w tymNiemcy−głównywierzyciel.Takadecyzjamogłabyspowodowaćpanikę i przeniesieniekryzysudo innychdużychgospodarek(Włoch,Hiszpanii),któreczasowounormowałyswąsytuacjęnarynkachfinansowych,choćborykająsięz wysokimdługiemi niestabilnościąpolityczną.Ponadtoredukcjadługuniosłabystratydlabankówpaństwczłonkowskichmającychw swychportfelachobligacjedłużników.BrakradykalnychdecyzjidziałananiekorzyśćtychpaństworazcałejUE.Poważneproblemypróbujesięrozwiązaćkolejnymidoraźnymipożyczkami,cow efekciepogłębiaichniewypłacalnośći nieprzy-czyniasiędoznaczącychzmianstrukturalnychw gospodarkachdłużników.Koniecznośćredukcjizadłużeniaoznaczakolejnąrundędyskusjipolitycznychw ramachUE.Dotychczasowedoświadcze-niawskazują,żemożesiętookazaćprocesemdługookresowymi niepozbawionymryzykadlafunk-cjonowaniarynkówfinansowychi strefyeuro.

Następuje poprawa na rynkach finansowych wspierana polityką EBC, ale nie przekłada się to na warunki finansowania aktywności gospodarczej. Nadal występuje ryzyko kryzysu w sektorze bankowym.

Celemdotychczasoweji planowanejpolitykiEBCjestwspieranieniewielkiegoożywieniagospodar-czego.Jednakżeefektywnośćpolitykimonetarnejjestograniczanaprzezsegmentacjęrynkufinan-sowego.W efekciedziałaniaEBCnieodniosłytaksilnego,jakzakładano,wpływunawarunkikre-dytowaniaw sektorzebankowymw wielukrajach.DziałaniaEBCograniczyłynapięcianarynkupapierówdłużnychi zmniejszyłylimityfinansowaniaprzezbankiorazryzykoprocesudelewarowa-niaw sektorzebankowym.Abywzmocnićtransmisjępolitykimonetarnejnarynkifinansowew pań-stwachstrefyeurokoniecznajestjednakdalszaredukcjarozdrobnieniai wzmocnieniebanków.Dotychczasowysposóbpracnadsystememfinansowymw UEwskazujenaopieszałośći niedo-

stosowaniedopotrzebsektora.Kalendarzpolitycznyw instytucjachUE,tj.wyborydoparlamentui KEwiosną2014 r.mogąspowodowaćdalszeopóźnieniawewdrażaniupakietufinansowego.Dla-tegonajbardziejistotnew najbliższejprzyszłościbędądecyzjeEBCi EuropejskiegoUrzęduNadzoruBankowego,którewyznacząwarunkinowychtestówwytrzymałościowychdlabanków,przeprowa-dzonychw przyszłymroku.Kryzyssystemufinansowegoi utrzymującasiędekoniunkturawytwo-rzyłypoważneproblemydlakapitalizacjiw systemiebankowymstrefyeuro,którespowodowałytrudnościwielubankówi podważyłyichmożliwościfinansowaniarealnejgospodarki.Kluczowymkrokiemjestw obecnejsytuacjiuzdrowieniesektorabankowego,bymógłonwspieraćożywieniei byćodpornynakolejne szoki.Mniejszebankiw krajachpołudniawciążnapotykająproblemydotyczące finansowania ich działalności. Niski poziom kapitalizacji, koncentracja aktywów, copostrzeganejestjakowzrostryzykanarażenianakryzysorazspadającyudziałdepozytówpodnosząi takrosnącekosztypozyskaniakapitałui obniżajązyskiprowadzącdoredukcjisumbilansowychbanków.Jednąz konsekwencjitakiejsytuacjijestobniżeniew krajachperyferyjnychpodażykredy-tówdlamałychi średnichprzedsiębiorstw,któredotychczasmocniejwiązałyswądziałalnośćz sek-toremmałychbanków.Dlategopozytywnymczynnikiemjestwypracowaneporozumieniew sprawieutworzeniaeuro-

pejskiegonadzorubankowego,któryod2014 r.sprawowaćbędzieEBC.Otrzymałonuprawnienianadzorczeprzedewszystkimnadbankami,którychaktywaprzekraczają30mldeuro,aledopusz-czonorównieżnadzórnadpozostałymibankami.Wspólnynadzórmamożliwośćbezpiecznegodofi-nansowywaniabankówstrefyeuroz funduszuratunkowegoEMS.Zasada„podwójnejwiększości”pozwalakrajomspozastrefyeuromiećwpływnapodejmowanedecyzjeprzyjednoczesnymdopusz-czeniumożliwościniezastosowaniasiędodecyzjiprzezkrajespozastrefyeuro.Polskisektorban-kowy jestw znacznymstopniu zależnyodgrupbankowychulokowanychw strefie euro.Ocenaryzykaz punktuwidzeniatakiejgrupy,możesięróżnićodtejdokonanejz perspektywyjejbanku--córkiulokowanegow Polsce.Organnadzorczyoceniającysytuacjęz punktuwidzeniagrupyban-kowejmożebardziejchronićjejinteresyniżspółki-córkiulokowanejw Polsce.Stanowitozagroże-

62


nienietylkodlaPolski,aledlaintegralnościrynkuwewnętrznegoUE.DlategokluczowymzapisemdlaPolski jestuprawnienienadzorukrajowegodododatkowegonakładaniazabezpieczeńorazdodecydowaniao przekształceniachbanków-córeknaswoimterenie.

Bieżący wzrost gospodarczy oraz ożywienie gospodarcze w Polsce w drugiej połowie roku będzie efektem rosnącego eksportu.

Dodatnietempowzrostugospodarczegonaprzełomielat2012i 2013zawdzięczamyrosnącejsprze-dażynarynkizagranicznei spadkowiimportu.Głównąsiłąnapędowąpoprawyw przemyślesąeksporterzy.WedługGUS,w lipcuzanotowano

poprawęsytuacjiw 27z 34działówprzemysłu.Widocznąpoprawęwidaćw sektorachzorientowanychnaeksport.WedługGUS,największywzrostwydatkównainwestycjedotyczyłsektoraprzetwórczego,gdzienotujesięwysokiodsetekfirmzajmującychsiędziałalnościąeksportową.Wzrósłodsetekfirmeksportującychz 46,8%do48,9%orazudziałhandluzagranicznegow przychodachfirm.WedługGUS,w pierwszympółroczubr.wartośćpolskiegoeksportuwyniosła74,1mldeuro,

a importu74,6mldeuro.W porównaniudopoprzedniegorokueksportwzrósło 6%,a importspadło 2,3%.Największywzrostodnotowanow sektorzeartykułówrolno-spożywczych(15,1%)orazwyro-bówprzemysłulekkiego(13,4%),przemysłuchemicznego(7,7%)i wyrobówelektromaszynowych(5,5%).Poprawiasięrównieżsytuacjaw branżach,w którycheksportw ubiegłymrokuspadał, tj.branżysamochodowejorazmeblarskiej.W tejostatniejPolskajestdrugimpodwzględemwielkościi czwartympodwzględemwartościeksporteremnaświecie.Zwiększaniewymianyhandlowejw głównejmierzejestspowodowaneosłabieniempopytukra-

jowegoorazspowolnieniemu głównychpartnerówhandlowych.Firmybyłyzmuszonedoposzuki-waniainnychrynkówzbytu.Od2010 r.obserwujemywzrostobrotówz krajamispozaUE.Mimoiżudziałinnychrynkównadaljestnieduży,torosnącadywersyfikacjajestzjawiskiempozytywnymdlapolskiejgospodarki.Pokazujerosnącąkonkurencyjnośćnapozaeuropejskich,trudnychdozdo-byciarynkachorazobniżastopieńwrażliwościnazmianykoniunkturyw krajachUE.W pierwszympółroczu2013 r.przedsiębiorstwazawdzięczająwzrosteksporturównieżpoprawiesytuacjiw Niem-czech.

Rosnąca konkurencyjność cenowa polskiego eksportu jest efektem nierosnących płac i zatrudnienia. Eksport jest również wspomagany słabym kursem złotego.

WedługszacunkówNBP,czerwiecbyłtrzecimz koleimiesiącem,w którymPolskaosiągnęłanad-wyżkęw bilansieobrotówbieżących.W całymIIkwartalezanotowanonadwyżkęw wysokości1,5mldeurowobec2mldeurow I kwartale,przyjednoczesnejrekordowowysokiejnadwyżcew bilan-sieobrotówhandlowych.Dotychczasudawałosięjedynieuzyskaćnadwyżkęw pojedynczychmie-siącach.Zaostatnie12miesięcynakoniecczerwcabr.deficytspadłdo2,5%PKB,podczasgdyzaubiegłyrokwyniósł3,5%PKB.Szacunkianalitykówwskazująnajegoobniżeniew 2013 r.do1,5%PKB−poziomunajniższegoodpołowylat90.Powodemtakichzmian jestsłabypopyt inwesty-cyjny,którypowodujespadekimportui poprawęwynikóweksportunetto.PoprawiatostatystykiPKB.Jednocześnienadwyżkajestodzwierciedleniemsilnegospowolnieniagospodarkii brakuinwe-stycji,cooznaczaobniżenietempaprocesudoganianiawyżejrozwiniętychgospodarek.Niemniejjednak istniejewiele korzyści z procesu równoważenia się gospodarkiw postacim.in. poprawywizerunku gospodarki.Wraz ze zmniejszeniem zależności od przepływów globalnego kapitałui napływemśrodkówz tytułuwymianyzagranicznej złotymógłby sięumacniać, co sprzyjałobypoprawieocenypolskichobligacjiskarbowych.Dopojawieniasięnadwyżkinarachunkuobrotówbieżącychprzyczyniała się równieżnadwyżkaw eksporcieusług,która jest efektemdziałalnościcentrówusługowychtworzonychw ostatnichlatachprzezzagranicznychinwestorów.WrazzewzrostemwskaźnikanastrojówmenedżerówfirmprzemysłowychPMI,a szczególnie

w częścidotyczącychnowychzamówieńzarównokrajowych,jaki zagranicznychorazz rozwojemeksportunależyspodziewaćsięwzrostuimportuinwestycyjnego.

63


NadalgłównympartneremhandlowympozostająkrajeUE,choćichudziałsystematyczniespadado74,3%w pierwszympółroczu2013 r.w porównaniuz 77,4%rokwcześniej.Eksportdotychkra-jówwzrósł jedynieo 1,9%(dostrefyeurozaledwieo 1,1%).Wysokądynamikęwzrostueksportuzanotowanonarynkachkrajówrozwijającychsię(22,4%)i EuropyŚrodkoweji Wschodniej(12,8%).Systematycznierośnieudziałtychdwóchgrupkrajóww polskimeksporcieodpowiedniodo9,0%(z 7,7%w poprzednimroku) i do9,4% (z 8,9%w poprzednimroku).Dynamicznie zwiększa sięwywóznarynkiazjatyckiei BliskiegoWschodu.SprzedażnaWschódrośnieszybciejniżnainnerynki.W pierwszympółroczu2013r.,wartość

sprzedażydokrajówWNPosiągnęłapoziom7,2mldeuroi byłao 12,7%większaniżrokwcześniej.NajwiększymodbiorcąjestRosja,wartośćeksportuwyniosła3,9mldeuro(12,8%wzrostu),eksportnaUkrainę osiągnąłwartość 2mld euro (wzrost o 10,9%), a naBiałoruś 815mln euro (wzrosto 19,6%).Wysokadynamikautrzymałasięmimowysokiejbazyz zeszłegoroku,wywózdoRosjiw 2012 r.wzrósło 25,2%w porównaniuz 2011r.,naUkrainęo 21,5%,a naBiałoruśo 16,9%.Ponadtozanotowanowzrostwymianyz Uzbekistanemo 31,4%i Tadżykistanemo 40,5%.Polska, spośródkrajówUE,dlaRosjijestpiątympartneremhandlowym.Strukturatowarowaeksportunarynkiwschodniejestzróżnicowana.Maszynyi urządzeniasta-

nowią21,1%,a samochodyi części8,3%eksportudoRosji.W pierwszympółroczubr.zanotowanowysoką, ponad 30%dynamikęw wywozie żywności doRosji. Blisko 13% eksportu doUkrainystanowiąpaliwai oleje,prawie9%samochodyi częścii tylesamomaszynyi urządzenia.Niespełna16%białoruskiego importu z Polski stanowiąmaszyny i urządzenia, 12,4% samochody i części,a tworzywasztuczneponad9%.Dalszemurozwojowieksportunarynkiwschodniebędziesprzyjaćwzrostgospodarczyi wzrost

zamożnościspołeczeństw,tradycyjniebliskośćgeograficznai kulturowaorazdotychczasowekon-taktyhandlowe,dziękiktórymwidaćznajomośćwielumarekpolskich.Ponadtow perspektywiedługookresowejpozytywnymbodźcembędzieczłonkostwoRosjiw WTO.Pozytywnymczynnikiembędzie teżzmianawarunkówubezpieczenia transakcjina rynkachwschodnichodnierzetelnychkontrahentów. Dobarierrozwojunadalnależyuzależnienieodatmosferypolitycznejwzajemnychstosunków

orazdużanieprzewidywalnośćwspółpracy.Rynkiwschodniesątrudnezewzględunaodmienneodzachodnich, rozbudowaneproceduryniejednoznacznie stosowaneprzezwładzeoraz specyficznewymaganiaweterynaryjno-sanitarne.Ostatniewprowadzonezaostrzeniekontrolimięsawieprzo-wegonagranicachi możliwośćdługotrwałegoi dotkliwegoichstosowaniamożezniechęcićnowepodmioty do wchodzenia na ten rynek.

BiBLioGRaFia„TheEconomist”(numeryodmajadowrześnia2013r.).EuropeanCentralBank,„MonthlyBulletin”(March,June,July,August2013).Europejski Bank Centralny, Raport roczny 2012.Eurostat, News Release Euroindicators, August 2013.Eurostat, News Release Euroindicators, September 2013.Eurostat, „Statistic in Focus” 2013, No. 21.OECD Economic Outlook, May 2013.Prognoza gospodarcza Komisji Europejskiej, wiosna 2013.World Economic Outlook,2013,June.

StRESZcZENIEOżywienieglobalnejgospodarkijestnadalniewielkie,kruchei zróżnicowaneregionalnie.W głównejmie-rzeopierasięnapoprawiew USA.Aktywnośćgospodarczaw UEpowinnasięstopniowostabilizowaćw drugiejpołowiebr.i w niewielkim

tempiezacząćrosnąćnapoczątkuprzyszłegoroku.GospodarkipołudniaUEwpadająw spiralęzadłużenia.Tempoi zakreskonsolidacjifiskalnejstojąpodznakiemzapytania.Następujepoprawanarynkachfinanso-wych,wspieranapolitykąEBC,alenieprzekładasiętonawarunkifinansowaniaaktywnościgospodarczej.Nadalwystępujeryzykokryzysuw sektorzebankowym.

64


Bieżącywzrostgospodarczyorazożywieniegospodarczew Polscew drugiejpołowierokubędąefektemrosnącegoeksportu.

Słowa kluczowe:gospodarkaświatowa,europejskisystemfinansowy,globalneożywienie,fiskalnakonso-lidacja, unia bankowa.

aBstRact

I n t e r n a t i o n a l S i t u a t i o n

Global recovery is still small, fragile and regionallydiversified. It ismainlybasedon improvement ofAmerican economy.

Economic activity in the EU should gradually stabilize in the second half of 2013 and begin to grow at a smallpaceinthefirsthalfof2014.TheEUsoutherncountrieshavebeenfallingintodebtspiral.Thusthe pace and range of consolidation are questionable. Financial markets improvement supported by ECB policydonottranslateintobetterfinancingconditionsforeconomicactivityintheEU.CrisisriskintheEuropean banking sector still exists.

The result of growing export in Poland are current economic growth and recovery in the second half of 2013

Key words: global economy,Europeanfinancial system, global recovery, fiscal consolidation, bankingunion.

JEL Classification: F02, F30

65

Komentarze

8. KoMentaRZe

Ryszard Bugaj*

8.1. o nieKtÓRYcH UWaRUnKoWaniacH pRZYWRÓcenia dYnaMicZneGo WZRostU

W toku obecnego kryzysu Polska nie doświadczyła recesji. Perturbacje przejawiły się poważnym wzrostem bezrobocia, silnym spowolnieniem wzrostu PKB oraz dużym przyro-stem długu publicznego. Oczekiwanie na przezwyciężenie kryzysu to przede wszystkim oczekiwanie na powrót do wyższej stopy wzrostu i redukcja bezrobocia.

1.

Polskagospodarkaniewpadław recesjęprzedewszystkimdzięki silnej stymulacjifiskalnej.O ilew roku2008deficytsektorafinansówpublicznychwyniósł3,7%PKB,tow 2009 r.byłoto7,4%PKB,a w 2010 r.−7,9%PKB.Znaczeniemiałoteżdostosowaniekursowe(i „poluzowanie”monetarne)orazkilkainnychczynników(jaknp.relatywniesłaborozwiniętabankowośćinwestycyjna).Jednakosłabienietempawzrostubyłoprzyczyną(pewnieniejedyną)zmniejszeniadochodówsektorarządo-wego,costymulowałokumulacjędługu1.Osłabienietempawzrostusprzyjałorównieżograniczeniuwydatkówzarównogospodarstwdomowych(wydatkikonsumpcyjne),jaki przedsiębiorstw(inwesty-cje).Z pewnościąrozmiaryprodukcji(i zatrudnienia)wyznaczałrelatywnieniskipopytkrajowy.Przynajmniejw krótkim(a pewnie i w średnim)okresiewzrostwewnętrznegopopytunapro-

duktykrajowestanowikluczowywarunekwzrostuprodukcjii zatrudnienia.Warunektenjawisięjako imperatyw,ponieważwłaściwiewszystkieprognozydotyczącewzrostuw krajachmającychznaczeniejakoimporterzypolskichproduktówprzewidujesięniewielkietylkoożywienieprodukcji.Zresztąw Polsceudziałeksportuw PKBjestnadalniewysokii nawetznacznyjegowzrostmaogra-niczoneznaczeniedladynamikicałościPKB.

2.

Wydajesię,żew najbliższychmiesiącach(a nawetlatach)dlapobudzeniapopytuniebędziemożna„z rozmachem”posłużyćsięaninarzędziamipolitykifiskalnej,animonetarnej–choćz różnychprzyczyn.Prawdopodobnieistotnegoznaczenianiebędzieteżmiało(niepowinnomieć)dostoso-wanie kursowe.JeżelizostanieprzeprowadzonaoperacjaprzejęciaobligacyjnychaktywówOFE,toformalniezosta-

nieusuniętabarieranormyostrożnościowejzawartejw ustawieo finansachpublicznych(55%długuw stosunkudoPKB),aleogólnaatmosferawokółpowiększaniazadłużenia(ewidencjonowanegofor-malnie i faktycznego)czyniwysoceryzykowne (takżew odbiorzepolitycznym)wszelkiedziałaniao charakterzestymulacjifiskalnej.Wydajesię,żetadrogajestw praktycezamknięta.

1 Informacjeo staniefinansówpublicznychpo„kryzysowychperturbacjach”zawieraopracowanieMinisterstwaFinansów: Finanse publiczne w Polsce w okresie kryzysu(MF,Warszawa2012).Opracowanietokwestionujepewneroz-powszechnioneprzekonania,np.dotyczącewysokiegofiskalizmupodatkowego.Wedługdanychzawartychw opraco-waniuobecniewspółczynnik„redystrybucjibudżetowej”jestniższyniżbyłw wielukrajacheuropejskich,gdyichPKBper capitaodpowiadałobecnemupolskiemu.


66


Z trochę innych przyczyn trudno liczyć na stymulacyjne oddziaływanie polityki pieniężnej.Pomijając–skądinądważną–kwestięniskiegoprawdopodobieństwazdecydowaniasięprzezRPPnapolitykę„bardzoobfitegopieniądza”,możnamiećzasadniczewątpliwościcodoskutecznościtakiejpolityki.W warunkachutrzymywaniasiębardzowysokiegobezrobociatrudnooczekiwać,że„tańszypieniądz”w znacznejskalipobudzipopytnakredytkonsumpcyjny.Wobecciąglerelatywnieniskiegopoziomuwykorzystania zdolności produkcyjnych trudno też spodziewać się, że pewnepotanieniekosztówinwestowaniazdecydowaniepobudzi ichrozmiary.Możnaewentualnie liczyćnazwiększenierozmiarówinwestycjimodernizacyjnych (zorientowanychnawzrostwydajności).Mnożnikowyefekttakichinwestycjijestjednakograniczony.Jakkolwiekdeprecjacjazłotówkimożebyćstymulatoremeksportu(i możnasobiewyobrazić,żesię

dokona),tojejnastępstwa–inaczejniżw 2009roku–mogąbyćniebezpiecznedlamakroekonomicz-nejstabilności.O ilew przeszłościpotanieniezłotówkibyłoistotnymczynnikiemchroniącymprzedsilniejszymspadkiemeksportu,a jednocześnieniewywoływało„jeszcze”problemówz obsługąkre-dytówwalutowych,toobecnienależysiętegospodziewać.A zatemdostosowaniekursowe(np.pobu-dzonejakimśzdarzeniemdestabilizującymrynkiświatowe)obecnienależypostrzegaćjakozagrożenie.

3.W przeszłościpodręcznikiekonomiiobokpolitykipieniężnej i kursowejwskazywałynapolitykędochodowąjakoinstrumentoddziaływanianaprocesygospodarcze.Poroku1980stopniowoogra-niczanorolędyskrecjonalnejpolitykifiskalnej(choćdziałałyautomatycznestabilizatorykoniunk-tury) a polityka dochodowa została uznanawłaściwie za nieprzydatną.Kryzys doprowadził dopowrotu(nawielkąskalę)dyskrecjonalnejpolitykifiskalnej,choć jest to teżprzedmiotemostrejkrytyki.Niezostałanatomiastreanimowanapolitykadochodowa.Politykadochodowa– jeżelirozumiećprzezniąkształtowaniestrukturypodziałudochodów–

pozostaje zapomniana. Wprawdzie postulaty dotyczące zmiany struktury obciążeń podatkiemdochodowym(takżekwestiapodatkuspadkowegoi obciążeniatransakcjirynkufinansowego)przy-najmniejpośredniodotycząkształtowaniastrukturydochodów,topostulatytemająraczejincyden-talnycharakteri niesąformowanew kontekścienastępstwmakroekonomicznych.Choć w globalnych diagnozach eksponowane są tezy o wzroście nierówności dochodowych

w minionych2–3dekadach, toniesąeksponowane ichnastępstwadladynamikipopytu.Wydajesię,żesąonejednakpoważne,choćichwpływ(międzyinnymizewzględunaprocesyglobalizacji)niejestjednoznacznyi klarowny.

4.Możnachybazaryzykowaćhipotezę(choćbraktwardychdowodów),żeprzekształcenia,któredoko-nywałysięw Polscew okresietransformacjiw obrębiepodatków,a równieżderegulacjarynkupracy(szczególnienasilonaw okresiekryzysu)przyniosłypoważneprzesunięciaw strukturzedochodów.Wzrósłudział „dochodówz kapitału” orazdochodówwysokich (płacowych i quasi-płacowych),natomiastzmalałudziałdochodówniskichi średnich(z płaci świadczeń).Możnatow kategoriachetycznychróżnieoceniać.Trudnojednoznacznieocenićnastępstwamotywacyjnetychzmianorazichpotencjalnywpływnastabilnośćspołeczną.Jednakwpływtychzmiannarozmiarypopytukra-jowegonakrajoweproduktyi usługiwydajesięjednoznaczny–osłabiajegodynamikę.Możnasięspodziewać,żegdybyw systemiedochodówpodatkowychnastąpiłoprzesuniecieodpodat-

kówpośrednich(szczególnieVAT-u)dopodatkówdochodowych(odwysokichdochodów),tomielibyśmydoczynieniazestymulacjąkrajowegopopytu–przedewszystkimnakrajoweprodukty.Mniejjednoznacz-nychnastępstwmożnaoczekiwaćw przypadkuprzywrócenianiektórychregulacjirynkupracy.Podjęcieprzezpolitykęgospodarcząaktywnejpolitykidochodowejzmierzającejdoskorygowania

(ograniczenia)ukształtowanychnierównościdochodowychwydajesięmałoprawdopodobne.Prze-ciwpodjęciutakiejpolitykimożnaoczywiścieprzytoczyćokreśloneargumentyo charakterzeeko-nomicznym,jednak–jaksięwydaje–decydująceznaczeniemająuwarunkowania,któresąwidocznew świetleanalizpolitologicznych.Politykagospodarcza jestuwarunkowanaprzezprzekonania jejkreatorów.Byćmożew tymmiejscunależyprzypomniećznanycytatz Keynesa:„Idee… bez względu na to, czy są słuszne, czy błędne, mają większą siłę, niż się powszechnie przypuszcza”2.

2 J.M.Keynes,Ogólna teoria zatrudnienia, procentu i pieniądza, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2003, s.350.

67

Komentarze

5.Biorącpoduwagęobecneuwarunkowaniawewnętrznei zewnętrzne(i jedne,i drugiemogąsięistot-niezmienić)orazprzyjmując,żestałepozostanąprzekonaniakreatorówpolitykigospodarczej,niema chybapodstaw, abybudować „scenariusz przełomu”.Niema też powodu, bykwestionowaćscenariusz„ograniczonejpoprawy”.Korzystniejszeuwarunkowaniazewnętrznei ewentualnypewienwzrostoptymizmu(zarównokonsumentówjaki przedsiębiorców)uzasadniająprognozywyklucza-jące recesję, a uzasadniają oczekiwaniedość stabilnej stopywzrostuw przedziale 1,5−3%PKB.Wydajesięjednak,żew perspektywiekilkulatpozazasięgiemjestwzrostw tempie4%lubwyższym.

BiBLioGRaFiaFinanse publiczne w Polsce w okresie kryzysu, MF, Warszawa 2012.KeynesJ.M., Ogólna teoria zatrudnienia, procentu i pieniądza, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2003.

StRESZcZENIERozmiaryprodukcjipolskiejgospodarkiwyznaczapopyt.Rozsądnyminstrumentempobudzeniapopytumogłabybyćpolitykadochodowazmierzającadopewnegozmniejszenianierównościdochodowych.Zewzględunauwarunkowaniapolityczneistniejajednakniewielkiemożliwościsięgnięciapoteninstrument.

Słowa kluczowe: popyt krajowy, tempo wzrostu, polityka dochodowa.

aBstRact

S e l e c t e d F a c t o r s o f R e s t o r i n g D y n a m i c G r o w t h

The volume of Polish production is determinated by demand. It seems that the incomes policy focused on decreasing income inequality could stimulate demand. Due to the political situation it is rather unlikely that this instrument will be used.

Keywords: domestic demand, growth pace, incomes policy.

Jel Classification: E01, E30

Lesław Pietrewicz*

8.2. WpŁYW ReFoRMY oFe na RoZWÓJ WaRsZaWsKieJ GieŁdY

Tematgruntownejreformysystemuemerytalnegow zakresiejegodrugiegofilaru,czyliOtwartychFun-duszyEmerytalnych(OFE),niejestnowy.Powróciłonz całąsiłąw kwietniu2013r.,doczegopretekstembyłyzaostrzającesięsporydotyczącetego,ktomawypłacaćprzyszłeemeryturyz owegofilarui ponosićzwiązanez tymryzyko.OtwartepublicznewystąpienieOFEz kategorycznymodrzuceniemmożliwościwypłacaniaprzezniedożywotnichemeryturstanowiłoz ichpunktuwidzeniakolosalnybłądtaktycznyi piarowski,zapoczątkowującproces,któryostateczniemożedoprowadzićdosilnegospadkuichznacze-nia.BezpośrednimefektemsztywnegostanowiskaOFEbyładeklaracjaministrafinansówJackaRostow-skiego:„Nietylkointelektualnapodstawategosystemu,alerównieżjegopolitycznyi moralnyfundamentpękł.Jestoczywiste,żenigdyniezaakceptujemy,żebykapitałzgromadzonyw IIfilarzeniesłużyłwypła-caniuprawdziwychdożywotnichemerytur–i tobezżadnychdodatkowychopłatnarzeczjakichśfirmubezpieczeniowych”3.Opłatytakiestanowiłybydodatkowykosztfunkcjonowaniasystemuemerytalnegow obecnymkształcie,czylitransferśrodkówodemerytównarzeczprywatnychinstytucjifinansowych.Podjętepracei analizynadkształtemreformysystemuemerytalnego,prowadzonew resortachpracy

i finansów,zaowocowaływ czerwcuprezentacjątrzechwariantówzmian.Napoczątkuwrześniapremier

3 „Pękłmoralnyi politycznyfundamentOFE”,depeszaPAPz 29.04.2013,07:14.* Instytut Nauk Ekonomicznych PAN.

68


DonaldTuskogłosiłostatecznądecyzjędotyczącąwyboruwariantu,którybędziepodstawąopracowaniaprojektuodpowiedniejustawy.Popierwsze,zdecydowanosięnaprzeniesieniedoZUSobligacjiskarbo-wychi gwarantowanychprzezSkarbPaństwa(w tymobligacjidrogowych)znajdującychsięw rękachOFEi umorzenieich.Wedługstanuna31grudnia2012udziałprocentowyobligacjiSkarbuPaństwai obligacjigwarantowanychprzezSkarbPaństwaw aktywachOFEwynosił51,5%proc.Środkitezostanązapisanenasubkontachkapitałowychprzyszłychemerytóww ZUSw dniu,którywskażeustawa.Podrugie,pozostałeśrodkiznajdującesięnakontachprzyszłychemerytóww OFEpozostanątam

domomentuna10latprzedprzejściemnaemeryturę,kiedytozacznąbyćstopniowoprzekazywanedoZUS.WybranotutajZUSz tegopowodu,żealternatywnerozwiązaniew postacitworzeniabez-piecznychfunduszyw ramachOFEbyłobyzbytdrogie–musiałybyoneinwestowaćśrodkiw obli-gacjeskarbowei pobierałybyopłatyzazarządzanie,cododatkowoobniżałobywysokośćemerytur.Potrzecie,każdyczłonekOFEbędziemiałtrzymiesiące4napodjęciedecyzji,czychcepozostać

w OFE,czywybraćemeryturęwyłączniez ZUS.Dokładniejmówiąc,przyszliemerycibędąmusieliwybrać,czychcąnadalodkładaćczęśćswojejskładkiw OFEczycałośćkierowaćdoZUS.Ponieważpremierpodkreślał,żeoszczędzanienaemeryturęprzezgiełdęmusibyćdobrowolne,planobejmujedomniemanie zgody na przeniesienie doZUS z OFE. Inaczejmówiąc, przyszły emeryt będziemusiałzadeklarowaćchęćpozostaniaw OFE,w przeciwnymrazieautomatycznieprzejdziedoZUS.Poczwarte,rządplanujeograniczyćopłatypobieraneprzezOFEo połowę,a samaskładkamawzro-

snąćz obecnegopoziomu2,8%wynagrodzeniado2,92%.Jednocześniepostanowiono,żew przyszłościOFEniebędąmogłykupowaćaniobligacjiSkarbuPaństwa,aniobligacjiprzezniegogwarantowanych.Matonaceluzapewnienie,żebyśrodkiprzyszłychemerytówbyłyinwestowanew realnągospodarkę,a niew długpaństwa.OFEdostanąmożliwośćinwestowaniam.in.w samorządoweobligacjeprzycho-doweczyobligacjeinfrastrukturalne,w zamierzeniumająjednakinwestowaćprzedewszystkimnagieł-dzie,w akcje.W praktyceoznaczato,żeczęśćkapitałowaskładki,któradotejporymiałacharakterfunduszustabilnegowzrostu,terazbędzieinwestowananazasadziefunduszyagresywnych.ReformaIIfilarusystemuemerytalnegoniepozostanieobojętnadlaprzyszłościpolskiegorynku

kapitałowego.Niespełniłsięnajczarniejszyz punktuwidzeniainteresówkrajowegorynkukapitało-wegoscenariusz,którymbyłabydobrowolnośćw odniesieniudozgromadzonychaktywów. Jak jużwiadomo,niebędzieprzenoszeniaakcjiz OFEdoZUS.Niemniejjednakprzyjętyprzezrządwariantjestdlagiełdywyraźnieniekorzystny,gdyżOFEz kupcówakcjinettostanąsięichsprzedającymii tonawielelat.DotychczasnarynekakcjizestronyOFEtrafiałośredniookoło330mlnPLNmiesięcznie.Obecnie,pozniesieniulimitów,teoretyczniebędąonemogłyinwestowaćcałąskładkęw akcje,coprzyzałożeniupozostaniawszystkichprzyszłychemerytóww OFEdałobyokoło920mlnPLN(średniaz siedmiumiesięcy2013r.)napływuśrodkównagiełdęmiesięcznie.Jednocześnieprzenoszenieskładekosób,któreprzejdąnaemeryturęzamniejniż10lat,wywołamiesięczneodpływykapitałuz rynkuakcjirzędu560mlnPLN.Jeśliw OFEpozostanieokołopołowyuprawnionych(cosugerująniedawneson-daże5),rynekakcjibędziemusiałliczyćsięz miesięcznymodpływemkapitałunettorzęduconajmniej100mlnPLN(przyzałożeniubliskiejmaksymalnejalokacjinapływającychśrodkóww akcje).Jeślitaksięstanie,będzietooznaczałoistotneosłabienieGPW.Znikniewsparcie,jakimkrajowe

funduszeemerytalnebyłydlapolskiegorynkuakcjiprzezponaddekadę.Ogromnyrozrostwarszaw-skiegoparkietuw tymokresie,a takżejegoumiędzynarodowienie,niebyłobymożliwebezpowoła-niadożyciaOFEi pewnościzakupówakcjinettoz ichstronyw dłuższejperspektywieczasu.Wielespółek,w tymzagranicznych,otwarciewskazywałonastabilnydopływśrodkówdoOFEjakojedenz czynnikówdecydującycho debiuciew Warszawie.Fundusze emerytalnepostrzegane też byłydotądjakostabilizatorzykoniunkturynaGPW,choćniewolnozapominać,żenp.w okresiepanicz-nejwyprzedażyjesienią2008 r.wcaleniegarnęłysiędozakupów.Niemniej jednakOFEsłuszniebyłyuważanezafundamentwarszawskiejgiełdy,zaśobecnareformamusiwywołaćspadekwycen6 i płynności,wzrostzmiennościi ryzyka.

4 Liczoneoddniawejściaw życieustawyo zmianachw OFE.WedługwiceministrafinansówW.Kowalczykaterminnapodjęciedecyzjiprawdopodobnieminiew połowieprzyszłegoroku.

5 Ponad połowa Polaków chce zostać w OFE,http://mojaemerytura.pb.pl/3325422,55667,ponad-polowa-polakow-chce--zostac-w-ofe(dostęp16.09.2013).

6 Obecność silnego segmentu funduszyemerytalnychczęstobyłapodawana jakouzasadnieniewyższychwycenspółeknaGPWw stosunkudoinnychrynkówregionuEuropyŚrodkowej.

http://mojaemerytura.pb.pl/3325422,55667,ponad-polowa-polakow-chce-zostac-w-ofe

http://mojaemerytura.pb.pl/3325422,55667,ponad-polowa-polakow-chce-zostac-w-ofe

69

Komentarze

Efektytebędątymsilniejsze,immniejszaczęśćspołeczeństwazostaniew OFE.Zaśto,czywartozostaćw OFE,czyprzejśćdoZUS,zależyczęściowood tego, iluPolakówzdecyduje siępozostawićpieniądzew funduszach emerytalnych. Imwięcej osóbwybierzeZUS, tymnettowięcej akcji będąmusiałyOFEsprzedawać,comożespowodowaćdługotrwałąujemnąpresjęnawycenyakcjinagiełdziei nieopłacalnośćpozostaniaw OFE.CzyliimwięcejosóbwybierzeZUS,tymbardziejsiębędzieopłacałowybraćZUS.Tegotypulogikamanagiełdziesamospełniającysięcharakter.WybórmiędzyOFEa ZUSprzypominawięcsłynneporównaniegiełdydokonkursupiękności,któregoautorembyłJ.M. Keynes7. Zgodniez nim,graczgiełdowy,abyodnieśćsukces,powinienstaraćsięnie tylewybraćkandydatkę(spółkę),która jegozdaniem jestnajpiękniejsza, aninawetnie tę, codoktórej sądzi, żenajbardziejspodobasięwiększościinnych„jurorów”(graczyrynkowych).Powinienzatoskupićsięnaprzewidze-niu,jakazdaniemwiększościbędzieopiniawiększości.Jeżeliwięcuznamy,żewiększośćludziwybierzeZUS(lubniepodejmiedecyzjii tymsamymzostanietamprzydzielona),jużsamotobędziezwiększaćracjonalnośćwyboruZUS.Analogicznie,jeśliprzyjmiemy,żeszerokozakrojonedziałaniapiarowskie,nazywająceproponowanąreformę„kradzieżą”i wpisującesięw modnąobecniekrytykęrządu,dopro-wadządopozostaniawiększościprzyszłychemerytóww OFE–zwiększaćtobędzieracjonalnośćpozo-staniaw OFE.Ponadtoimwięcejosóbzrozumiałoby,żewybórjednejz opcjijesttymbardziejopłacalny,imwięcejosóbtęopcjęwybierze,tymopisywanyefektbyłbysilniejszy.W praktycejednaknależyocze-kiwaćprostychzachowaństadnych,którezewzględunawykazanąw badaniachniskąwiedzęPolakówo mechanizmachkształtującychwysokośćichprzyszłychemerytur,odsuwanieproblemunaprzyszłość,kiedybędziezapóźno,bysamemucośzmienić,a więcfaktycznezdaniesięnapaństwo,będąwypadkowądwóch silnych tendencji:ogólnegobrakuzaufaniadokapitałuprywatnego, a szczególnie instytucjifinansowych(”złodzieje”)z jednejstronyi bardzonegatywnegoodkilkumiesięcypostrzeganiaobecnegorządu(„złodzieje”)z drugiej.W okresie,kiedyprzyszliemerycibędąmusielipodjąćdecyzjęo pozostaniuw OFE lubprzejściudoZUS, instytucjefinansowenapewnopodejmą szeroko zakrojonedziałaniazmierzającedooczernianiarząduw mediach(„kradzieżpieniędzyprzyszłychemerytów”).Nadzieńdzisiejszyniesposóbpowiedzieć,czyi naileskutecznierządbędziew stanienatoodpowiedzieć.WracającdotematukonsekwencjiobecnejreformydlaprzyszłościGPW,wartoteżzauważyć,że

planowaneobcięcieopłatpobieranychprzezPTEo połowębędziemusiałowywołaćcięcieprzezniekosztów.Komentatorzyrynkowiwskazują,żenegatywnymefektemtegobędziebardziejpasywnystyl inwestowaniaskładek.Należy jednakodnotować,żeOFEbyły inwestoramiwyraźniepasyw-nymi,hołdującymizasadzie„kupuji trzymaj”.Niejesttozresztąspecyfikapolskiegorynkukapi-tałowego,równieżnadojrzałychrynkachzachodnichfunduszeemerytalnecechujezdecydowaniedłuższyprzeciętnyokresprzetrzymywaniapapieróww portfeluniżklasycznefunduszeinwestycyjneczytymbardziejfunduszehedgingowe.Jeśliweźmiesiępoduwagęfakt,żewiększośćaktywnychinwestorów,w tyminstytucjonalnych,przegrywaz rynkiem,zacoodpowiadajągłównieponoszoneprzeznichopłatytransakcyjne,niskazmiennośćportfelasamaw sobienie jestniczymzłym.Cowięcej,jeśliwiększaaktywnośćnieprzekładasięnawyższąstopęzwrotuz zarządzanychaktywów,oznaczaona transfer środkówodprzyszłych emerytówdo instytucjifinansowychpobierającychprowizjeod transakcji.Niestety autornie znaprzeprowadzonychw Polsce szerokozakrojonychbadań korelacji długości przetrzymywania akcjiw portfelu ze stopą zwrotu, a to takie badaniapozwoliłybynajlepiejocenićprawdopodobnekonsekwencjespadkuaktywnościrynkowejfunduszyemerytalnychpowdrożeniureformy.Niemniejjednakniemapodstaw,bysądzić,żewynikiróżni-łybysięodznanychz rynkówzachodnich,pokazującychżeaktywnośćhandlowainwestorówjestodwrotnie skorelowanaz uzyskiwanymprzeznich zwrotemnakapitale.Dlatego też zawiększyproblem z punktu widzenia interesów przyszłych emerytów należy uznać wywołane presją naobniżkękosztów funkcjonowaniaPTEprawdopodobneosłabienie ichdziałówanalitycznych,comożepogarszaćjakośćdecyzjiinwestycyjnych,a w konsekwencjistopęzwrotu.Osłabieniedziałówanalitycznychbyłobyteżniekorzystnedlacałejgiełdy,gdyżzmniejszałobyefektywność informa-cyjnącenakcji,cofającwarszawskiparkietw jegodrodzedo„dojrzałości”.OsłabienieOFEmożeteżniekorzystniewpłynąćnapoziomładukorporacyjnegow spółkach

notowanychnaGPW.Badaniaprowadzonena rozwiniętych rynkachzachodnichpokazują, żejakkolwiek inwestorzy instytucjonalni (do grupy których należą fundusze emerytalne) nie są

7 J.M.Keynes(1936),General Theory of Employment, Interest and Money, Harcourt Brace and Co., New York.

70


skłonnidobezpośredniegoangażowaniasięw decyzjepodejmowanew spółkachznajdującychsięw ichportfelach,tojednakwywierająnacisknaprzyjęciew tychspółkachwysokichstandardówładukorporacyjnego,w tymdotyczącychkomunikacjiz rynkiem,czegonajważniejszymefektemjestwzrosttransparentnościowychprzedsiębiorstwz korzyściądlacałegorynku.Badaniapoka-zują też, żemotywacjado angażowania sięw sprawyfirm,w którychma sięudziały, jest tymwiększa,imdłuższyjesthoryzontinwestycyjny(utrzymywaniaakcjidanejspółkiw portfelu),imwiększymasięudziałw kapitaledanegopodmiotu,coprzekładasięnasiłępolityczną,i imwięk-szyudziałw portfeludanej instytucji stanowiąpapierydanegoemitenta.TymsamymOFEzewzględunadużąskalędziałalności(w portfelutychfunduszynakoniecsierpniabyłyakcjepol-skiewarte112mldzłotych,coprzyobecnejkapitalizacjigiełdystanowi20%rynku)i długoter-minowąpolitykęinwestycyjnąpowinnyodgrywaćbardzoznaczącąrolę.NiestetyponowniebrakbadańilościowychprzeprowadzonychnaGPWniepozwalanapotwierdzeniepowyższychprawi-dłowości.PrawdopodobnąkonsekwencjąplanowanejreformyIIfilaruemerytalnegojestdalszakonsolida-

cjarynkuPTE,któramożeczęściowołagodzićnegatywneskutkiosłabieniapotencjału(w tyminte-lektualnego)PTEdlarynku.NiemniejjednakaktywnośćOFEpostroniekupnamożespaśćsilniejniżwynikałobytozezmniejszeniaskalinapływającychśrodków.Przedsiębiorstwomtrudniejbędziepozyskaćkapitałz giełdyi staniesięondroższy.SkutkireformydlaGPWsąjednoznacznienega-tywne.Bardzo poważnym problemem, nie rozwiązanym przez obecną reformę, pozostaje natomiast

strukturaopłatnarzeczPTE.Opłatytepowiązanesąz wysokościązarządzanychśrodkówi znajdująsięw niewielkimzwiązkuz osiąganymiwynikamiinwestycyjnymi,coznaczącoosłabiaefektywnośćkontraktu (zbieżność interesów)międzyprzyszłymiemerytamia towarzystwamiemerytalnymi8. Autentycznatroskao emerytównakazywałabywprowadzeniezmianw tymobszarze.W słowachwicepremieraJ.Rostowskiegozasadnośćproponowanejreformysystemuemerytal-

negopodyktowana jestw pierwszejkolejnościogromnymciężarem, jaki funkcjonowanieOFEw obecnymkształcienakładanafinansepubliczne,zwiększającbieżącezadłużenieskarbupaństwa(a tymsamymobarczającprzyszłychpolskichpodatnikówdodatkowymdługiemi kosztamijegoobsługi).Potraktowanieprzezrządkwestiifinansówpublicznychjakowyraźnegopriorytetukosz-temosłabieniawarszawskiegoparkietuwpisujesięw (i stanowilogicznąkonsekwencję)zmianyhierarchiicelówrozwojuGPW,jakadokonałasięzaczasówpoprzedniegokierownictwawarszaw-skiejgiełdy,wspieranegoprzezówczesnegoministraskarbuAleksandraGrada.Zmianatapolegałanawyraźnymodejściuodtraktowaniagiełdyjakoinstytucjisłużebnej,któraw swoichdziałaniachpowinnakierowaćsięjaknajlepszymwypełnianiemprzypisanejjejmisjiw gospodarcei uznaniuzajejpriorytetmaksymalizacjizwrotudlaakcjonariuszyi budowypozycjikonkurencyjnejw regio-nie.OznaczałotocałkowitąredefinicjęmodelubiznesowegoGPW,traktowanejodtądjakoprzed-siębiorstwootwarcie stawiającenajwyżej intereswłasny,nie interes społeczny, a więcw miarękoniecznościskłonnepoświęcićtendrugiw imiępierwszego.Przyjmująctęszersząperspektywę,kierunekobecnychruchówrząduw sprawieOFEwiążącysięz poprawąsytuacjibudżetukosztempogorszenia atrakcyjności i perspektyw GPW jest logiczną konsekwencją decyzji podjętejw przededniuprywatyzacji odnośniedomiejscaGPWw krajowej gospodarce.Możnaodnieśćwrażenie,że instytucjeotoczeniagiełdyniechcą tegodostrzec–chciałybyzjeśćciastko i miećciastko.

BiBLioGRaFiaKeynesJ.M.(1936),General Theory of Employment, Interest and Money, Harcourt Brace and Co., New York.„PękłmoralnyipolitycznyfundamentOFE”,depeszaPAPz29.04.2013,07:14.Ponad połowa Polaków chce zostać w OFE,http://mojaemerytura.pb.pl/3325422,55667,ponad-polowa-pola-kow-chce-zostac-w-ofe(dostęp:16.09.2013).

8 Przykłademtakiejrozbieżnościjestzjawisko„window dressing”polegającenasztucznymzawyżaniukursówakcjiprzezzarządzającychśrodkamiw funduszachw celusztucznegowykazaniaprzeznichjaknajwyższejstopyzwrotu.NapolskimrynkunegatywniezasłynąłtakimzachowaniemPTEPolsat.

71

Komentarze

StRESZcZENIEPolskaznajdujesięw przededniugłębokiejreformyIIfilarusystemuemerytalnego.Jejwdrożenieniemożepozo-staćobojętnedlaprzyszłościkrajowegorynkukapitałowego.Znikniewsparcie,jakimkrajowefunduszeemerytalnebyłydlapolskiegorynkuakcjiprzezgruboponaddekadę.DynamicznyrozwójwarszawskiegoparkietuniebyłbymożliwybezpowołaniadożyciaOFEi pewnościzakupówakcjinettoz ichstronyw długiejperspektywieczasowej.PlanowaneobcięcieopłatpobieranychprzezPTEo połowębędziemusiałowywołaćcięcieprzezniekosztów,w tymosobowych.Prawdopodobneosłabienieichdziałówanalitycznychmożepogarszaćjakośćdecyzjiinwesty-cyjnych,zaśw skalicałegorynku–zmniejszyćefektywność informacyjnącenakcji.ProponowanyprzezrządkształtreformyjestczęściowokonsekwencjązmianyjegopodejściadoGPW,jakadokonałasięw związkuz pry-watyzacjąwarszawskiegoparkietu.Zmianatapolegałanaodejściuodtraktowaniagiełdyjakoinstytucji,którejnadrzędnymcelembyłosłużeniegospodarcew kierunkuuznaniajejzaprzedsiębiorstwonastawionenamaksy-malizacjęzwrotudlaakcjonariuszyi budowępozycjikonkurencyjnejw regionieEuropyCentralnej.

Słowa kluczowe:GiełdaPapierówWartościowychwWarszawie,OtwarteFunduszeEmerytalne,reformasystemu emerytalnego.

aBstRact

P e n s i o n s R e f o r m a n d I t s I m p a c t o n t h e Wa r s a w S t o c k E x c h a n g e D e v e l o p m e n t

Poland is in the eve of a deep reform of the pension system’s second pillar. Its implementation cannot leave theWarsawStockExchange (WSE)unaffected. Itwill remove thestrongsupport to thecapitalmarketdevelopmentextendedbytheOpenPensionFunds(OPFs)foroveradecade.ThedynamicgrowthoftheWarsaw bourse would not have been possible without having OPFs set up to be net purchasers of shares over a very prolonged period of time.

Apart from being stripped of more than half of their assets, the OPFs will have their charges and com-missions cut by half, which will necessarily translate into cost cutting. The likely weakening of their ana-lysts departments can worsen the quality of investment decisions, lowering prospective pensioners’ returns, andhaveanegativeimpactontheinformationalefficiencyofthemarket.

The shape of the proposed reform can be partially seen as a consequence of the central government’s dramatic shift in attitude towards the WSE, which took place during the exchange’s privatization. Since then, the WSE could no longer be seen as an instrument of public policy, set to support domestic economy, but instead it became a business organization striving to maximize shareholder value and to build a defen-dable competitive position in the region of Central Europe

Keywords: Warsaw Stock Exchange, Open Pension Funds, pension reform.

Jel Classification: D53

Elżbieta Mączyńska*

8.3. pRodUKt KRaJoWY BRUtto – KWestia WiaRYGodności

WPROWADZENIEPomiardokonańgospodarczychi osiągnięćspołecznychnależydojednychz najważniejszychi zarazemnajtrudniejszychzagadnieńi w teoriiekonomii,i w praktycegospodarczej.Kwestiata,niedośćżenieznajdujew pełnisatysfakcjonującegorozwiązania,tow dodatkuw miarępostępuglobalizacjii rosnącejzłożonościpowiązańspołeczno-gospodarczychcorazbardziejsiękomplikuje.Stądteżtrwająbadaniai debatyukierunkowanenadoskonaleniemiarzarównowzrostugospodarczego,jaki rozwojuspołecz-


72


nego.Choćwzrostgospodarczymawymiarprzedewszystkimilościowy,i dlategojestrelatywniełatwiej-szydopomiaruniżrozwójspołeczny,toi takwystępujetuwielebarieri wątpliwości.Jestichznaczniewięcejprzypomiarzerozwojuspołeczno-gospodarczego.Natęostatniąkategorięskładasiębowiemnietylkowzrostgospodarczy,alei poprawajakościżyciaspołecznego,a takżesytuacjaekologiczna.Produktkrajowybrutto(PKB)tofundamentalna,wszechobecnakategoriaw ocenachgospodar-

czychi rynkowychdokonańkrajów,ichugrupowańorazrozmaiciewyodrębnianychstrefgeogra-ficzno-gospodarczych,a takżepodstawowamiarastosowanaw prognozowaniuichwzrostugospo-darczego. Jest tomiara,którausunęław cień inneważnemiarydokonańgospodarczych,w tymdochód narodowy. Mimo powszechnego stosowania PKB jako miernika wzrostu gospodarczego niemalżeodpoczątkujegowprowadzeniaw systemachstatystycznychwywoływałwieległębokichkontrowersji.W miaręrosnącejzłożonościgospodarki, jejwirtualizacji i narastającejdynamizacjiprzemiankontrowersje tenie tylkonie słabną, lecz przeciwnie,wydają sięnarastać.Trudności,ograniczenia,ale i nieuchronnew warunkachichwystępowaniabłędypomiaruPKBprzekładająsięzarazemnatrudnościw jegoprognozowaniu.W dodatkuwciążjeszczemożebyćwyłączniemowatylko o szacowaniu, a nie dokładnym obliczaniu PKB.Na aktualności zyskuje, sformułowanaw 2001 r.przezczołowegow PolsceznawcęrachunkównarodowychLeszkaZienkowskiego,ocena,że„metodyszacunków–boo szacunkach,a nieo obliczeniachtrzebatumówić–dynamikifizycz-nychrozmiarówPKB(czyli jegowolumenu)wcaleniezostały jednoznacznieokreślone.Wskazaćmożnanaszeregkonkurującychzesobąmetod,z którychkażdamaokreśloneplusyi minusy.Sys-temrachunkównarodowych(TheSystemofNationalAccounts–SNA)niedajew pełni jasnychrekomendacji,a rozwiązaniaprzyjmowanew europejskimsystemierachunków(EuropeanSystemofAccounts–ESA)możnauznaćjedyniezadoraźniewskazówkipraktyczne.ToostatniedotyczyrównieżpraktykiGłównegoUrzęduStatystycznego”(Zienkowski,2001,s.61).

KontRoWeRsJe W spRaWie poMiaRU pKB

Problemyz trafnymoszacowywaniemPKBprowadządowielunieporozumień,krytykii rozcza-rowańzwiązanychz tąkategorią.Kolejnemodyfikacjew systemierachunkównarodowychnie-rzadkonietylkoniesąpostrzeganejakoniezbędnedoskonaleniemetodykipomiarui doskonale-niestatystyki,a przeciwnie−rodząpodejrzeniamanipulacjistatystycznych,w tymmanipulacjipodporządkowanych interesompolitycznym.Ostatnio zarzutupolitycznienia jest też stawianyzmienionejw USAdlapotrzebSNA2008definicjiaktywówniematerialnych(intangible produced assets),którezostałynazwaneproduktami własności intelektualnej(intellectual property products),orazwliczaniunakładównabadaniai rozwójdoinwestycji.ZmianataprzyczyniłasiędowzrostuPKBStanówZjednoczonychza2012 r.o ponadpółbilionaUSD,czylio ponad3% (Wyżnikiewicz,2013).Krytykazmianw metodyce szacowaniaPKBznajduje takżewyrazisteodzwierciedleniew niektórychtytułachi podtytułachorazw innychsformułowaniachw publikacjachnatentemat(vide:np.„Formuła,propagandai fałszerstwa”(Drozdowicz-Bieć,2013),„Cośz niczego”(Bern-stein,Baker,2008).Ostatniotakżew PolscewyraźnienasiliłysiękontrowersjenatematpomiaruPKB,comazwią-

zekprzedewszystkimz RozporządzeniemParlamentuEuropejskiegoi Rady(UE)nr549/2013z 21maja2013 r. (Rozporządzenie,2013).Zgodniez nim odwrześnia2014 r.krajeczłonkowskieUE,a zatemi Polska,wzoreminnychkrajów i stosowniedostandardówSNA2008,będąwliczaćdoswojegoPKB−w szerszymzakresieniżdotychczas−działalnośćnielegalną,w tymm.in.handelnarkotykamii przemyt.W rachunkachnarodowych,codozasady,mabyćteżuwzględnianaprosty-tucja.Dotychczasw większościkrajówczłonkowskichUEdoPKBwliczanabyłatylkoczęśćniele-galnejdziałalności,w tymprodukcjai usługiukrywaneprzedorganamiadministracjipaństwowejw celuunikaniapłaceniapodatków,ceł,akcyzyczyskładeknaubezpieczeniaspołeczne.Takżew Pol-sceszacunkidotycząceszarejstrefybyłyuwzględnianew PKBjużwcześniej,bood1996 r.(Prosty-tucja, przemyt…,2013).WłączeniedoPKBdodatkowychelementówdziałalnościnielegalneji pro-stytucjimożemiećwpływna zmianywielkościPKB, a zarazemnaliczanychna jegopodstawierozmaitychskładekkrajówczłonkowskichUEi składeknarzeczinnychorganizacjiponadnarodo-wych.TakieposzerzenierachunkuPKBwpłyniezarazemnapoprawęwskaźnikadługupublicznego,liczonegojakorelacjategodługudoPKB.

73

Komentarze

Zgodniez nowymiregulacjami,mającymiobowiązywaćw UEod1września2014 r.(alerachunekPKBpowinienbyćprzeprowadzonywsteczod1995r.),poszerzonyzostałm.in.zakresuwzględnia-niaw PKBtzw.„gospodarkinieobserwowanej”,w tymnielegalnej.„Wartośćdziałalnościproduk-cyjnej,którejniemożnabezpośredniozaobserwować,zasadniczoujmujesięw granicachprodukcjirachunkównarodowych.Uwzględniasięzatemtrzyponiższekategorietakiejdziałalności:

a) działalnośćnielegalną,w przypadkuktórej strony sądobrowolnymipartnerami transakcjigospodarczej;

b) działalnośćukrytą,w przypadkuktórejtransakcjesamew sobieniesąsprzecznez prawem,aleniesązgłaszanew celuuniknięciaurzędowejkontroli;

c) działalnośćokreślanąjako»nieformalna«,zazwyczajw sytuacji,gdynieprowadzisiężadnychrejestrów”(Rozporządzenie,2013,par.1.79).

Przytym„nielegalnedziałaniagospodarczeuważasięza transakcje, jeżeliwszystkieuczestni-czącew nichjednostkizaangażowałysięw niew drodzewzajemnegoporozumienia.Stądnabycie,sprzedażczywymianabarterowanielegalnychnarkotykówlubskradzionejwłasnościsą transak-cjami,podczasgdysamakradzieżniejesttransakcją”(Rozporządzenie,2013,par.1.79).Działalnośćnielegalnabowiem,„w ramachktórej jednazestronniejestdobrowolnymuczestnikiem(dotyczytonp.kradzieży),niejesttransakcjągospodarcząi niejestujmowanaw granicachprodukcji”.(Roz-porządzenie,2013,par.1.79).Zgodniez tymiregulacjamizarównonarkotyki,przemyt,jaki prosty-tucjauwzględnianesąw PKB(Rozporządzenie,2013,par.11.23orazWykazproduktówwliczanychdokonsumpcji indywidualnej,w tympoz.02.3narkotyki i poz.12.2prostytucja). JakpodkreślaBohdanWyżnikiewicz,te„dośćtrudnedozrozumieniaprzezopiniępublicznąi wielukomentato-rówzmianyw metodologiiliczeniaPKBmająnacelupoprawęprecyzjimierzeniarozmiarówdzia-łalnościgospodarczejprzezurzędystatystyczne”.Alepodstawowewątpliwościdotycząm.in.moż-liwościprawidłowegopomiarudziałalnościnielegalneji kwestionowanajestwłaśnieowa„poprawaprecyzji”.PrzedstawicielkaGUS,pytana,jakGUSzamierzapoliczyćusługiprostytutek,stwierdziła,że:„Będziemykorzystaćz dostępnychźródełdanychpozastatystycznych,z danychpolicyjnych,MinisterstwaSprawWewnętrznychorazorganizacjinonprofit.Natomiastjeżelichodzio narkotyki,toGUSzamierzazastosować»podejścieodstronypopytu«.Będziemymusielisprawdzić, ileosóbzażywaw Polscenarkotyki, jakiegorodzajui jakiesą ichceny, i natejpodstawiewyszacowaćichprodukcję”(Prostytucja wliczana…,2013).Przezniektórychekonomistówtakiepodejściejesttrak-towane jakouzasadnione(Wyżnikiewicz,2013;Dominiak,2013),zaśprzez innych−przeciwnie,i kwitowanejestjako”liczenieniepoliczalnego”(Drozdowicz,2013).Zwracasięprzytymuwagę,żew tensposóbzacierasięróżnicapomiędzy jakościowyma ilościomwymiaremwzrostugospodar-czego, co prowadzi do fetyszyzacji kategorii wzrostu PKB.WprowadzeniedoPKBwymykającychsiępomiarowiwielkościzwiększapokusęmanipulowania

dlapotrzebpolitycznychstatystykamiPKB.Zmniejszaćtoprzytymmożedeterminacjęposzcze-gólnychrządówi organizacjimiędzynarodowychdoprowadzeniapolitykiantykryzysowej.Szarai czarnasferażyciagospodarczegozachowujesiębowiemantycyklicznie(Drozdowicz,2013).Wąt-pliwościzwiązanez wliczaniemdoPKBdziałalnościnielegalnejsąwspieranedodatkowoargumen-tem,żeszacunkiszarejstrefydlapotrzebPKBbywająbardzorozbieżnew zależnościodtego,ktoi jak ich dokonuje.MariaDrozdowicz-Bieć ocenia przy tym, że „gospodarki,w których udziałnielegalnejdziałalnościjestwiększy,toprzedewszystkimkrajenierozwinięte,o niestabilnychsys-temachpolitycznych,biedne.W krajachwysokorozwiniętychudziałtenjestzdecydowaniemniej-szy. Statystyczneniwelowanie różnic topierwszy efekt, jakimożnauzyskać, doliczającdoPKB»czarnągospodarkę«”(Drozdowicz,2013).Autorkatawskazujeteżnaefektwzmocnieniaroliorga-nizacji ponadnarodowych, gdzie składki członkowskie stanowią odsetekPKB. „Zyskająna tymprzedewszystkimstrukturyUniiEuropejskiej,alerównieżteorganizacje,w którychskładkiniesąz górydekretowane jakoprocentPKB.Ponadto, spłaszczenie różnicw wartościPKBw efekciedołączenianielegalnejdziałalności,relatywniezwiększyobciążeniez tytułuskładekdlagospodarekbiedniejszych,a zmniejszydlapaństwbogatych”(Drozdowicz,2013).MariaDrozdowiczpodkreśla,że„w miaręwprowadzaniadorachunkównarodowychdefinicjiniejednoznacznych i szacunków

74


budzącychwątpliwościPKBzatracaswójekonomicznycharakter,stajesiępojęciemfilozoficznymrównieulotnymjakszczęście” (Drozdowicz,2013).Niebrakteżocen,żeproponowanekierunkizmianw rachunkachnarodowych sąbliskie absurdu. Jeśli bowiemwliczaćdoPKBdziałalnośćprzestępczą,tokonsekwentnietrzebabyłobyteżwliczaćnp.działalnośćpłatnychterrorystówi płat-nychmorderców.Zwiększająsięprzytymtrudnościnietylkow rachunkuPKBexpost.Komplikujesię–coniemniejistotne–prognozowaniePKB.Niesprzyjatowiarygodnościpomiaru.

pKB nie WYstaRcZa − KieRUnKi RoZWiąZańDziałaniapodejmowanenarzeczdoskonaleniamiary,jakąjestPKB,a przedewszystkimjejposze-rzanieo wszelkieprzejawydziałańrynkowych,w tymzarównolegalnych,jaki nielegalnych,nietylkonieeliminująkontrowersjidotyczącychtegomiernika,alejenasilają.Badaniazorientowanena racjonalizacjępomiarudokonań społeczno-gospodarczychwskazująnapotrzebękonstrukcjizestawumierników, który ujmowałybywiększość tego, co decyduje o dobrobycie społecznym.MiernikPKBjakopodstawowamiaraaktywnościrynkowejpowinienbyćulepszany,alezarazemuzupełnionyprzezinnewskaźniki.Przytymw analizachi ocenachopartychnaPKBpowinnabyćw większymniżdotychczasstopniuobecnastatystycznamiara,jakąjestmediana.Jestonabardziejadekwatnąmiarąniżwielkości(wskaźniki)średnie,którezaciemniająskalęzróżnicowaniadocho-dów.DlategoteżautorzyksiążkiBłąd pomiaru…postulują,żebystosowanebyły„wskaźniki,któreszerzejujmująto,codziejesięz większościąobywateli(miernikimedianydochodu),codziejesięz najuboższymi (miernikiubóstwa), codzieje się ze środowiskiem (miernikwyczerpywania sięzasobówi degradacjiśrodowiska)i cosiędziejez równowagąekonomiczną(miernikizadłużenia)”(Sen,Fitoussi,Stiglitz,2013, s.XXXV).Potrzebę tego typuanalizuznaje też i eksponujeUniaEuropejska,coznalazłowyrazm.in.w komunikacieKomisjiz dnia20sierpnia2009r.,zatytuło-wanym„WyjśćpozaPKB–Pomiarpostępuw zmieniającymsięświecie”i skierowanymdoRadyi ParlamentuEuropejskiego.Następstwem tego jestm.in.RezolucjaParlamentuEuropejskiegoz dnia8czerwca2011 r.w sprawiewyjściapozaPKB–pomiarpostępuw zmieniającymsięświecie(2010/2088 (INI)).Rezolucja taukierunkowana jestnawdrażaniebardziejwszechstronnychniżPKBmetodpomiarugospodarki,dobrobytui postępuspołeczno-gospodarczegow poszczególnychkrajach(Rezolucja,2011).ChoćanalizyzorientowanenaposzukiwaniedoskonalszychniżPKBmiardokonańspołeczno-

-gospodarczychwciąż jeszczenieprzynosząw pełnisatysfakcjonującychrozwiązań,nieeliminująsłabościdotyczącychpomiarupostępuspołeczno-gospodarczego, toz pewnościąsprzyjająpełnejidentyfikacjiograniczeńi dysfunkcjidotychczasowychmierników,cosprzyjapoprawnościichinter-pretacji,a zarazemmożestanowićważnyczynnikracjonalizacjipolitykispołeczno-gospodarczej.Analizyukierunkowanenaracjonalizacjędoborumiarosiągnięćspołeczno-gospodarczychsprzyjają

wrażliwościdecydentówi poprawnościwnioskowanianatematkierunkówrozwojuspołeczno-gospo-darczegoi inwestowania.Międzyrozwojemspołeczno-gospodarczyma inwestowaniemwystępujązło-żonesprzężeniazwrotne,niepoddającesięłatwokompleksowejocenie.Dlategoteżobokanaliz ilo-ściowychniezbędnesąpogłębione,holistyczneanalizyjakościowez uwzględnieniemrachunkukosz-tówi efektówzewnętrznych(externalities),a przedewszystkimdługookresowejperspektywy.Jest toistotnetymbardziej,żew rachunkuPKBniesąuwzględnianeperspektywicznenastępstwabieżącychdecyzjii osiągnięć.A tymczasemodkilkudekadgospodarkaglobalnai wzrostgospodarczynapędzanesądługiem,corodzidługookresowekonsekwencje.„Przyoceniepoziomużyciamusimywziąćpoduwagędochódi konsumpcję,aleabyuzyskaćpełnyobraz,musimyuwzględnićinformacjęnatematmajątku.Gospodarstwodomowe,którewydajeswójmająteknakonsumpcjędóbr,podwyższaswójobecnystandardżycia,alekosztemprzyszłegodobrobytu”(Sen,Fitoussii Stiglitz,2013,s.126).NiedostatkiPKBjakomiaryosiągnięćspołeczno-gospodarczychi postępującew kilkuminio-

nychdekadach fetyszyzowanie tejmiary sprawia, że corazbardziejkrytycznie sąoceniane takiemodelepolitykigospodarczej,w którychabsolutnympriorytetemjestwzrostgospodarczy(Skidel-sky,2011).Zarysowywanesąwstępnekoncepcjetzw.post-PKB-owskichmodelipolitykispołeczno--gospodarczej,w którychwięcejuwagipoświęcasięjakościowym,tzw.miękkimczynnikom.MiędzyinnymiG.W.Kołodko(2013, s.164 i 377)wskazujenakoniecznośćprzejściana„nowypragma-tyzm”,czyliekonomięumiaru,podkreślając,że„gospodarkabezwartościjestjakżyciebezsensu”.

75

Komentarze

KonKLUZJePomiardokonańspołeczno-gospodarczychniemożeopieraćsięwyłącznienaPKB.Wynikatoz wieluwadtegowskaźnika.Tymbardziejniemożnananichpoprzestawaćw analizachprognostycznych.WadyopartegonaPKBilościowegopomiarudokonańspołeczno-gospodarczychwskazująnakoniecz-nośćzwiększaniaroli i pogłębianiaanaliz jakościowych,uwzględniających tzw.wartościmiękkie,niepoddające się bezpośredniejwyceniew jednostkach pieniężnych. Podejmowanena podstawietakichanalizdecyzjepowinnybyćściślepowiązanez wyznaczonymipriorytetamirozwojowymi.

ZastosowanieobokPKBinnychmiardokonańgospodarczych,aletakżespołecznych,możesprzy-jaćłagodzeniukontrowersjiwokółtejkategorii.Włączaniedoniejtakżedziałalnościnielegalnejmożebyćcoprawdauznawanezapostępw statystycegospodarczej, alezarazemwskazuje,żedalekiodideałumiernikgospodarki,jakimjestPKB,powinienbyćtraktowanywyłączniejakojedenz wielumiernikówmakroekonomicznychdokonańgospodarowania.Niemożestanowićfetyszuw politycespołeczno-gospodarczej.Takiefetyszyzowanieniesprzyjabowiemracjonalizacjitejpolityki.Z róż-nychprzyczynfetyszyzowanietakiemajednakmiejscew obecnejrzeczywistościgospodarczej.Stądteżnazasadzieracjonalizującejprzeciwwagicorazwyraźniejdostrzeganajestpotrzebainnegopodej-ściai dlategocorazwięcejuwagipoświęcasietzw.post-PKB-owskimkoncepcjomrozwoju.Wobeccorazbardziejzłożoneji corazszybciejzmieniającejsięrzeczywistościgospodarczejtrudnoprzecenićichznaczenie, jakteżznaczeniepopularyzowaniawiedzynatematrachunkównarodowychi przy-stępnegoinformowaniaopiniipublicznejo kondycjigospodarkii jejzmianach.

BiBLioGRaFiaBernsteinJ.,BakerD. (2008),Coś z niczego: nowe metody liczenia PKB w USA, „Obserwator Finansowy” z 13.08.2008(http://www.obserwatorfinansowy.pl/forma/komentarze-swiat/cos-z-niczego-nowe-metody--liczenia-pkb-w-usa/).

DominiakP.(2013)Liczyć prostytutki?,„DziennikBałtycki”z 02.08.2013(http://www.dziennikbaltycki.pl/artykul/958922,liczyc-prostytutki,id,t.html?cookie=1).

Drozdowicz-BiećM. (2013),Szara strefa w PKB, czyli liczenie niepoliczalnego, „Obserwator Finansowy” z 10.09.2013(http://www.obserwatorfinansowy.pl/forma/komentarze-swiat/cos-z-niczego-nowe-metody--liczenia-pkb-w-usa/).

KołodkoG.W.(2013),Dokąd zmierza świat. Ekonomia polityczna przyszłości, Prószyńskii S-ka,Warszawa.Prostytucja wliczana do PKB? GUS będzie liczył prostytutki(2013),24lipca2013(http://www.tvn24.pl/wiado-mosci-z-kraju,3/prostytucja-wliczana-do-pkb-gus-bedzie-liczyl-prostytutki,341995.html).

Prostytucja, przemyt i handel narkotykami wliczony do dochodu narodowego?(http://www.tvn24.pl/wiadomosci--z-kraju,3/prostytucja-wliczana-do-pkb-gus-bedzie-liczyl-prostytutki,341995.html).

RezolucjaParlamentuEuropejskiegoz dnia8czerwca2011 r.w sprawiewyjściapozaPKB–pomiarpostępuw zmieniającym się świecie (2010/2088 (INI)) (http://www.europarl.europa.eu/sides/getDoc.do?pu-bRef=-//EP//TEXT+TA+P7-TA–2011–0264+0+DOC+XML+V0//PL).

RozporządzenieParlamentuEuropejskiegoi Rady(UE)Nr549/2013z dnia21maja2013 r.w sprawieeuro-pejskiegosystemurachunkównarodowychi regionalnychw UniiEuropejskiej (http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:2013:174:0001:0727:PL:PDF).

SenA.,FitoussiJ.P.,StiglitzJ.E.(2013),Błąd pomiaru. Dlaczego PKB nie wystarcza, PTE, Warszawa.StiglitzJ.E.(2010),Freefall. Jazda bez trzymanki. Ameryka, wolne rynki i tonięcie gospodarki światowej, PTE,

Warszawa.WyżnikiewiczB.(2013),Wielkie zamieszanie wokół liczenia PKB, „Obserwator Finansowy” z 14.08.2013.ZienkowskiL.(2001),Co to jest PKB?, Dom Wydawniczy Elipsa, Warszawa.

StRESZcZENIEWprowadzanew ONZ-towskimsystemierachunkównarodowych(SNA),w tymPKB,kolejnemodyfikacjezorientowanesąnadoskonaleniei kompleksowośćsystemupomiarudokonańgospodarczychposzczegól-nychkrajówi regionóworazzwiększaniemiędzynarodowejporównywalnościtychdokonań.ModyfikacjeSNAprzenoszonesądoeuropejskiegosystemurachunkównarodowych(SNA–ESA).Jednakmimokolej-nychmodyfikacjiniesłabnąkontrowersjenatemattychrachunków.Szczególniewielewątpliwościwywo-

http://www.tvn24.pl/wiadomosci-z-kraju,3/prostytucja-wliczana-do-pkb-gus-bedzie-liczyl-prostytutki,341995.html

http://www.tvn24.pl/wiadomosci-z-kraju,3/prostytucja-wliczana-do-pkb-gus-bedzie-liczyl-prostytutki,341995.html

76


łujeprzewidzianadowdrożeniaw krajachUEodwrześnia2014 r.zasadawliczaniadoPKBprostytucjii działalnościnielegalnej,w tymm.in.produkcjinarkotykówi obrotunimi.Kontrowersyjność tychroz-wiązańi związanez nimizwiększoneryzykobłędówpomiarui zmniejszeniawiarygodnościPKBwskazujenazasadnośćposzukiwaniarozwiązańumożliwiającychograniczanieryzykatakichbłędówi ichnastępstwdla gospodarki.W tymkontekściewskazuje sięna zasadnośćprzejściana tzw. post-PKB-owskimodelgospodarki.

Słowa kluczowe: produktkrajowybrutto,PKB,SNA.ESA,porównywalnośćPKB,działalnośćnielegalnaw PKB,modelpost-PKB-owski.

aBstRact

G r o s s D o m e s t i c P r o d u c t : t h e I s s u e o f R e l i a b i l i t y

SuccessivemodificationsintroducedtotheUnitedNationsSystemofNationalAccounts,GDPincluded,are aimed at improving the way the economic achievements of individual countries and regions are measu-red to make the system more comprehensive and to increase the international comparability of these achievements.SNAmodificationshavealsobeenappliedtotheEuropeanSystemofAccounts(SNA–ESA).However, these changes have done little to quell the controversy surrounding national accounts. Particu-larlycontentiousistheintroductionofa ruleaccordingtowhichGDPistoincludeprostitutionandillegalactivity, such as the production of and dealing in narcotic drugs, which is to be adopted as of September 2014. The problematic nature of such rules and the risks of higher measurement error and lower reliability they carry show that new solutions should be sought to decrease the risk of such errors and their consequ-ences for theeconomy.Inthiscontext, it seemsreasonable toadopta so-calledpost-GDPmodelof theeconomy.

Keywords: gross domestic product, GDP, SNA, ESA, GDP comparability, illegal activity in GDP, post-GDP model.

Jel Classification: E01, E30

Leszek Jerzy Jasiński*

8.4. WpŁYW deFicYtU FinansÓW pUBLicZnYcH NA WZROSt GOSPODARcZY

O skutecznościoddziaływaniapolitykifiskalnejnapoziomPKBrozstrzygaw istotnysposóbstruk-turawydatkówbudżetowych.Ważnyjestudziałtrzechgłównychkomponentówskładającychsięnacałośćpłatnościpochodzącychz budżetupaństwa,budżetówwładz lokalnychi funduszyparabu-dżetowych.Wyróżnimytrzyrodzajewydatkówpublicznych:zakupyrzeczowe(grupapierwsza,G1),operacjekapitałowe,wśródnichobsługadługupublicznego (grupadruga,G2)orazpłatnościnarzeczosóbfizycznychprzyjmująceformęwynagrodzeniazapracęw sektorzepublicznymlubpłat-nościredystrybucyjnych(grupatrzecia,G3).Potencjalny PKB jest dającą się utrzymaćw dłuższym czasiewielkością produkcji powstałą

w warunkachwykorzystaniazasobówwytwórczychnapoziomienajwiększym9. Przekroczenie poten-cjalnegoPKBjestrealne,jednakniebędzieonotrwaćdługoi oznaczaszybkieobniżeniesięstopywzrostu,połączonez pojawieniemsięwyższejinflacji10. Stabilizacja gospodarki, która jest jednym z podstawowychzadańfinansówpublicznych,prowadzidozmniejszenianierównomiernościtempawzrostuPKBi dozbliżeniaprodukcjidopoziomupozwalającegozmaksymalizowaćwykorzystaniezdolności wytwórczych. Finanse publiczne spełniają też funkcje alokacyjną i redystrybucyjną.DystansmiędzyPKBaktualnyma potencjalnympowinienbyćjaknajmniejszy.

9 R.E.Hall,J.B.Taylor,Makroekonomia, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2010, s. 34.10 M. Gärtner, Macroeconomics, Prentice-Hall, Harlow 2003, s. 143.


77

Komentarze

Istnieniewśródwydatkówpublicznych operacji kapitałowych (G2) jest zbędne z punktuwidzenia siły oddziaływanianapoziomPKB. Ich obecnośćw systemiefinansówpublicznychosłabiatakiedziałanietymbardziej,imwiększesąwydatkitegotypu.Podobniepłatnościnarzeczosóbfizycznych,w formiewynagrodzeńdlapracownikówsektorapublicznegoi w postaciświad-czeńw ramachsystemuzabezpieczeniaspołecznego(G3),wpływająnapoziomPKBw mniejszymstopniuniż zakupy rzeczowe (G1).Dlategobyłobynajlepiej, gdybywydatkipubliczne zostałyzawężonedotejostatniejkategoriipłatności.Jesttonierealnez przyczynspołecznychi politycz-nych, pewien obszar płatności na rzecz osób fizycznych i operacji kapitałowych jest bowiemzawszekoniecznością.Szukającpraktycznej strategiidoboru środków składających sięnawydatkipubliczne trzeba

uznać,żezakupyrzeczowenajbardziejskuteczniepobudzająprodukcję.Nadrugimmiejscunależyumieścićpłatnościnarzeczosóbfizycznych,czyliwynagrodzeniazapracęw sektorzepublicznymi płatnościredystrybucyjne.PrzyzałożonympoziomiepotencjalnegoPKBimmniejszyjestudziałpłatnościnarzeczosóbfizycznychw wydatkachpublicznych,a więcimwiększyjestudziałzakupówrzeczowych,tymmniejszybędziemusiałbyćdeficytbudżetowy.Omówionyzespółzależnościogólnychzilustrujeanalizazjawiskw systemiefinansówpublicz-

nychw Polscew latach2005−2011.Tabela8.1obrazujepodziałłącznychwydatkówpublicznychnatrzywyróżnionegrupy:zakupyrzeczowe(G1),operacjekapitałowe(G2)i płatnościnarzeczosóbfizycznych(G3).Bierzemypoduwagęogółwydatkówpublicznychrealizowanychw ramachfinan-sówpublicznych,a nietylkowydatkiz budżetupaństwa.Wykorzystujemydanez „RocznikówSta-tystycznych” GUS.

Ta b e l a 8 . 1 . struktura wydatków publicznych w latach 2005−2011 (w %)

Lata Grupa 1 Grupa 2 Grupa 3

2005 13,18 14,98 71,84

2006 13,44 15,35 71,21

2007 14,31 15,45 70,24

2008 13,95 17,10 68,95

2009 12,07 18,40 69,53

2010 13,52 19,26 67,22

2011 13,16 19,85 66,99

Źródło: obliczenia własne.

Strukturawydatkówpublicznychw Polsceokazujesięw dużymstopniustała.Coszczególnieistotne,wśródwydatkówprzeważająwynagrodzeniazapracęi płatnościredystrybucyjne,czylitrze-ciagrupapłatności.Natomiastudziałzakupówrzeczowych,którebezpośrednioi w całościpowięk-szająpopytzagregowany,okazujesięrelatywnieniedużyi mniejszyczasemnaweto kilkapunktówprocentowychodoperacjikapitałowych.Teostatniewykazaływ rozpatrywanymokresiewzrost,inaczejniżzakupyrzeczowe.Tabela8.2opisujedwamierniki.Sąto:relacjadwóchkomponentówwydatkówpublicznychG1

i G3docałościwydatkówG1+G2+G3orazsumaG1+aG3.W tejostatniejsumiewystępujewspół-czynnik awyrażającyskłonnośćgospodarstwdomowychdoprzekształcaniadochodównawydatkikonsumpcyjne.Przyjęliśmy,żekrańcowaskłonnośćdokonsumpcjiwynosia=0,8,cozbliżanasdozjawiskw świecierealnym.Oznaczato,że80%dochodówsłużyichbeneficjentomdozakupówdóbri usługkonsumpcyjnych.WielkośćG1+aG3nazwiemyimpulsemfiskalnym,jeżelidodamygodopopytu rynkowego prywatnego, otrzymamy popyt zagregowany.

78


Ta b e l a 8 . 2 . Zakupy rzeczowe, wynagrodzenia za pracę i płatności redystrybucyjne do wydatków publicznych łącznie (w %) oraz impuls fiskalny (w mln zł)

Lata (G1+G3)/(G1+G2+G3) G1+aG32005 0,850191 298152,2

2006 0,846524 318802,2

2007 0,845459 340679,8

2008 0,828999 376575,8

2009 0,816025 401493,8

2010 0,807383 434358,2

2011 0,801465 442607,8


Jakdużepowinnybyćwydatkipubliczne,bywyeliminowaćlukęPKB,różnicęmiędzypoten-cjalnyma aktualnymPKB?Przyjęliśmy,żew obliczeniachpotencjalnastopawzrostuPKBbędziestałai równaw warianciepierwszym4%orazw warianciedrugim5%.ZałożeniatakieodpowiadająszacunkomprowadzonymprzezOECD.Napodstawiedanycho PKBaktualnymw poszczególnychlatachi o stopieinflacjidokonaliśmy„powiększenia”pierwszegoz tychdwóchmiernikówmakro-ekonomicznychdowielkościPKBpotencjalnego.Z uwaginato,żew latach2006−2008i w 2011r.wzrostgospodarczyw Polscebyłstosunkowowysoki,potraktowanoPKBaktualnyzanotowanyw tymczasiejakorównyPKBpotencjalnemu.LukęPKBzapisanow tabeli8.3,oddzielniew postacidwóchwariantówdotyczącychkształtowaniasiępotencjalnegoPKB.Istniejebardzowielemożliwościpowiększeniastrumieniwydatkówpublicznychgruppierwszej

i trzeciej, prowadzącychdo likwidacji lukiPKB.W tabeli 8.4podajemyprzykładowewielkościwydatkówG1i G3.

Ta b e l a 8 . 3 . Luka pKB w mln zł (warianty 4% i 5 %)

Lata Wariant 4% Wariant 5%

2005 11 870,7 21 439,7

2006 0 0

2007 0 0

2008 0 0

2009 28 451,8 41 653,3

2010 18 055,6 31 850,2

2011 0 23 246,1Źródło: obliczenia własne.

Ta b e l a 8 . 4 . przykładowe wartości składników wydatków publicznych w latach 2005–2011 w mln zł odpowiadające wariantom 4% i 5 %

LataWariant 4% Wariant 5%

zwiększone G1 zwiększone G3 zwiększone G1 zwiększone G3

2005 62 624,76 309 247,7 72 193,73 309 247,7

2006 55 696,06 328 882,7 55 696,06 328 882,7

2007 63 732,66 346 183,9 63 732,66 346 183,9

2008 70 016,02 383 199,7 70 016,02 383 199,7

2009 93 454,95 420 613,3 106 656,5 420 613,3

2010 98 409,36 442 505,6 112 204 442 505,6

2011 80 172,42 453 044,2 103 418,5 453 044,2


79

Komentarze

Tabela8.5przedstawiarelacjępowiększonegoimpulsufiskalnegodocałościwydatkówpublicz-nych.Okazujesięonaniezbytwysokai osiągapoziom70%lubniecowyższy,zatemniewszystkiewydatkipublicznerozbudowująpopytzagregowany.Pokazanotakże,o ilepunktówprocentowychpowiększyłabysię,w razielikwidacjilukiPKB,stopawzrostuPKBw poszczególnychlatach.Relacjapowiększonego impulsufiskalnegodowydatkówpublicznychnapoziomieokoło70%

oznacza,żedużaczęśćwydatkówpublicznychniesłużyjakobodziecprowadzącydopełnegowyko-rzystaniaistniejącychzdolnościwytwórczychw gospodarce.Koniecznośćobsługidługupublicznegoi relatywnieniskiudział zakupówrzeczowych (G1)osłabiają zdolnośćfinansówpublicznychdowypełnianiaprzezniefunkcjistabilizacyjnej.

BiBLioGRaFia

R.E.Hall,J.B.Taylor,Makroekonomia, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2010.M. Gärtner, Macroeconomics, Prentice-Hall, Harlow 2003.

StRESZcZENIEAutorpróbujeodpowiedziećnapytanie,w jakisposóbstrukturawydatkówpublicznychi rozmiarydeficytuw systemiefinansówpublicznychnajskuteczniejoddziałująnapoziomPKBw krótkimczasie.Wyróżniatrzykomponentytychwydatków:zakupyrzeczowe,operacjekapitałoweorazpłatnościnarzeczosóbfizycz-nych,przyjmująceformęwynagrodzeniazapracęw sektorzepublicznymlubpłatnościredystrybucyjnych.

Słowa kluczowe:wydatkipubliczne,deficyt,potencjalnyPKB,zakupyrzeczowe,płatnościtransferowe.

sUMMaRY

T h e I m p a c t o f P u b l i c F i n a n c e D e f i c i t o n E c o n o m i c D e v e l o p m e n t

We shall try to answer the following question: what is the best structure of public outlays from the point ofviewoftheGDPlevel?Threekindsofpublicoutlayswillbetakenintoaccount,theseareprocurementof physical goods and services, capital operations and payments for households, that is compensation for labour or redistribution of income.

Key words:publicoutlays,deficit,potentialGDP,publicprocurement,transferpayments.

JEL Classification: H60, E32

Ta b e l a 8 . 5 . Relacja powiększonego impulsu fiskalnego do wydatków publicznych, warianty 4% i 5% oraz powiększenie się stopy wzrostu pKB w przypadku likwidacji luki pKB,

warianty 4% i 5%, punkty procentowe

Lata(G1+aG3)/(G1+G2+G3) Powiększenie stopy wzrostu

Wariant 4% Wariant 5% Wariant 4% Wariant 5%

2005 0,761 0,766 1,21 2,18

2006 0,745 0,745 0 0

2007 0,740 0,740 0 0

2008 0,730 0,730 0 0

2009 0,731 0,737 2,12 3,10

2010 0,720 0,726 1,27 2,25

2011 0,708 0,719 0 1,52


80


9. aneKs

9.1. MetodoLoGia GeneRoWania pRoGnoZ

Modelużytydogenerowaniaprognoz jestmodelemwektorowoautoregresyjnym(VAR).ModeleVARsąuogólnieniemmodeliautoregresyjnych(AR)naprzypadekwieluzmiennych.W skalarnychmodelachautoregresyjnychwyjaśniasięzachowaniezmiennejpoprzezjejzachowaniew przeszłości.Abyuwzględnićtakżeinterakcjemiędzyzmiennymi,zachowaniemodelowanegozbioruzmiennychuzależniasięw modelachVARodzachowaniaw przeszłościwszystkichmodelowanychzmiennych.WiększośćźródełopisującychzastosowaniamodeliVARdoprognozowaniazmiennychmakro-

ekonomicznychpodkreśla,żeprognozyuzyskaneza ichpomocąmająkrótkookresowycharakter.Jednymz powodówjestto,iżw modelachVARużywasięniewielezmiennych,z powodutrudnościtechnicznychzwiązanychz budowądużychmodeliprzyużyciukrótkichzazwyczajszeregówczaso-wych.Niezmieniatojednakfaktu,żeprognozytakiesąstosowanenaświeciedośćpowszechnie.W praktyce nie jest możliwe łączne modelowanie wszystkich zmiennych ekonomicznych

w ramachjednegomodeluVARz powoduwspomnianychjużograniczeńzwiązanychzestosunkowoniewielkąliczbąobserwacjiw stosunkudoilościparametrów.Oszacowaliśmywięckilkamniejszychmodeli,któreprognozujązachowaniegrupsilniewzajemniepowiązanychzmiennych.PrognozyINEPANsąwięcopartenakilkumodelachcząstkowych, z którychkażdyuwzględnia trzy lubcztery zmienne.W obecnejwersjimodelu uzyskano także dokładne bilansowanie się kategoriidochodu narodowego. Modelestosowanedogenerowaniaprognozsąciągledoskonalone.Staramysięwykorzystaćteo-

rięekonomiinaetapiedoboruzmiennychi ichpodziałumiędzymodelecząstkowe.Założenie,żeniektórezmiennesąegzogeniczne,umożliwiłowykorzystanieprognozwygenerowanychz jednegomodelucząstkowegodogenerowaniaprognozz użycieminnegomodelucząstkowego.Modele,naktórychopierająsięprognozyINEPAN,zbudowanesąnadanychkwartalnych(od

I kwartału1994 r.doIIkwartału2013roku).W przypadkuniektórychzmiennychdoprognozowa-niawykorzystanotakżedanemiesięczne.Zmianyw doborzeprognozowanychzmiennychspowo-dowane są chęciądoboru takiegozbioruwzajemniepowiązanych i łatwychdozinterpretowaniazmiennych,którenajlepiejobrazująsytuacjęgospodarcząPolski.Prognozęstopyprocentowejstworzononapodstawieopiniieksperckich.Z doświadczeńpoprzed-

nichedycji„Raportu”wynika,żetensposóbgenerowaniaprognozjestnajlepszy,comożebyćzwią-zanez częściowopolitycznymmechanizmempodejmowaniadecyzjiprzezRadęPolitykiPieniężnej.

Patron medialny

LISTOPAD 2013RAPORT NR 23