1

GİRİŞ

Duumlnyada son yıllarda duymaya başladığımız kağıtsız yeni bir duumlnyanın

oluşturulmasına youmlnelik gelişmelerden haberdar olmalıyız ya da yakın gelecekte ister

istemez bir şekilde karşılaşmamız muhtemeldir Bu kağıtsız duumlnya denilen şey ise şu

anda duumlnyada mevcut olan basılı yayınların yavaş yavaş elektronik ortama

aktarılmasıdır Guumlnuumlmuumlzde internet sayesinde ulaşabildiğimiz bu yayınların en yaygın

olanları tabi ki de elektronik dergi ve elektronik kitaplardır Bu yuumlzden mevcut

kuumltuumlphanelerdeki yayınlar yavaş yavaş elektronik kuumltuumlphane ortamına aktarılmaktadır

Ayrıntıya girmeden oumlnce tezimin de konusu olan elektronik kitap terimini bazı

kaynaklardaki tanımlarla tanımlamak gerekirse

Basılı kitabın bilgisayarda ya da oumlzel tasarlanmış el araccedillarında okunabilen

sayısal versiyonudur1

Bir kitabın ccedilevirim iccedili goumlsterimi olan sayısal objedir2

Sayısal dağıtım amacıyla sayısal formata ccedilevrilmiş referans kitabı ders kitabı

ticari kitap gibi her tuumlrluuml yayınlanmış materyaldir3

Ancak guumlnuumlmuumlzde internet ve bilgisayarla biraz ilgiliysek elektronik kitap

tanımının bu anlamlarının dışında elektronik kitap okumak iccedilin kullanılan programlar

iccedilin de kullanılmakta olduğunu bilmeliyiz ve elektronik kitabı bu tanımların dışında

başka programlar iccedilin kullanmak doğru bir tanım olmayacaktır

1 Concise Oxford English Dictionary

2 1the elektronic book exchange system web site

3 httpwwwnetlibrarycom

2

Bu tanımlar ccedilerccedilevesinde cd-romrsquodaki bir ansiklopedi ya da webrsquode sitede

yayınlanan bir kitap da e-kitaptır ve e-kitap aslında bizler iccedilin o kadar da yeni bir

kavram değildir4

E-kitapların uzun suumlredir hayatımızda olduğunu goumlstermek iccedilin oumlrnek vermek

gerekirse

Oxford English Dictionary cd-rom tuumlruumlnde 1992rsquode ilk kez yayınlanmıştır

Encarta Encyclopedia ilk kez 1993rsquode cd-romrsquoda yayınlanmıştır

1995-1996rsquodan beri Encyclopedia Britannica cdrsquode yayınlanmaktadır

Bu oumlrnekleri incelediğimizde elektronik kitapların oumlnceleri cd-rom formatında

dağıtıldığını goumlrmekteyiz Ancak 2000rsquoli yıllardan sonra elektronik kitaplar site tuumlruumlnde

internette yayınlanmaya başlamıştır ve gelecekte yayınların neredeyse tamamının

internetten ulaşılabilir hale geleceğini şimdiden hissetmek zor değil

İnternette site tuumlruumlnde yayınlanan elektronik kitapların kullanışlılığına değinecek

olursak bu siteler guumlnuumlmuumlzde kullanıcıları tatmin etmemekte Mesela duumlnyada en

yaygın kullanılan oumlzguumlr dağıtılan ve geliştirilen elektronik kitap sitesi olan Wikipedia

bile kullanışlılık youmlnuumlnden kullanıcıların isteklerini yerine getirmede bazı durumlarda

yetersiz kalmaktadır Bu eksiklikleri ortadan kaldırmak iccedilin elektronik kitap sitesini

oluştururken siteyi en az yoran ve en hızlı ccedilalışmasını sağlayan program ve

teknolojilerden faydalanmak gereklidir Bu teknolojilerin başında da Ajax teknolojisi

gelir ki Ajax teknolojisi sayesinde e-kitap sitesinin bazı boumlluumlmlerinin tekrar

yuumlklenmesini oumlnleyerek internet trafiğini en aza indirip siteye aynı anda daha ccedilok

kullanıcının ulaşmasını sağlayabiliriz

4 E-books by Andrew Cox and Sarah Ormes

3

1 BOumlLUumlM

11 Ajax ( Asynchronous Javascript And Xml )

111 Tanım ve Tarihccedile

( Asynchronous JavaScript and XML ) soumlzcuumlklerinin baş harflerinden oluşan

Ajax Html Xhtml Xml Css Dom Js ve web tarayıcısında hazır bulunan

XMLHTTPREQUEST nesnesi ile sunucu taraflı dillerden birisi ( Php Asp Jsp vb)

beraber kullanılarak masauumlstuuml yazılımlara benzer daha hızlı ve etkileşimli web ara

yuumlzleri uygulamaları hazırlamak iccedilin kullanılmakta olan bir web geliştirme

yaklaşımıdır

XMLhttprequest nesnesi her ne kadar ccedilok eskiden beri kullanılmakta olsa da

Ajax soumlzcuumlğuumlnuumln kullanılması ccedilok eskilere dayanmıyor Bu soumlzcuumlğuuml ilk kullanan

Adaptive Path adlı bir web firmasının kurucularından ve de youmlneticilerinden olan Jesse

James Garrettrsquotir Her ne kadar bu soumlzcuumlğuuml kendisinin bulmadığına youmlnelik eleştiriler ve

itirazlar olsa da internet ve web uygulamaları duumlnyasında soumlzcuumlğuuml icat eden kişi olarak

ccediloktan yerini aldı5 Fakat Ajax asıl ldquogoogle suggestrdquo in ardından popuumller oldu

Javascrıpt ve Xml birleştirilerek yeni bir uygulama deseni oluşturma duumlşuumlncesi

oumlnce JSP geliştiricileri tarafından ortaya atılmış daha sonra da Microsoft tarafından

desteklenmiştir XMLhttprequest nesnesi ilk olarak Microsoft tarafından bir ActiveX

nesnesi olarak kullanıldı ve yaklaşık olarak Internet Explorerrsquoın 40 suumlruumlmuumlnden beri bir

ActiveX nesnesi olarak kullanılmaya devam ediliyor ActiveX nesnesi olduğu iccedilin de

doğal olarak Javascript VBScript ve IErsquonin desteklediği diğer diller tarafından

ulaşılabilir ve kullanılabilir oldu Bir suumlre sonra Mozilla geliştiricileri bu gelecek vaat

eden nesneyi alıp Mozilla 10rsquoda kullanmaya başladılar Applersquo da bu arada Mac OS

platformu iccedilin geliştirmiş olduğu kendi browserrsquoına bu nesneyi entegre etti ve boumlylece

Safarirsquoye ajax desteği vermiş oldu6 Internet duumlnyasının en ccedilok kullanılan

5 belgelercshacettepeedutr

6 ibrahimdemirwordpresscom

4

browserlarından olan Opera da 80 suumlruumlmuuml ile kullanıcılarına ajaxrsquolı uygulamaları

kullanma ve geliştirme imkanı sunmuş oldu

XMLhttprequest nesnesi Ajax uygulamalarının belkemiğini oluşturmaktadır

Yani Ajax kullanımı browser`ın bu standartı (http request) desteklemesi ile gerccedilekleşir

Bu Explorer(IE 7 ile beraber) iccedilin MicrosoftXMLhttp ve bir ccedilok diğer goumlz atıcı iccedilin

XMLhttpRequest oumlzelliğidir Metod isimleri farklı olsa da kullanımları aynıdır Ne işe

yaradığını accedilıklamak gerekirse bu nesne Javascript ile uzaktaki veya uygulamanın

ccedilalıştığı sunucuya http talepleri yapılmasına ve sunucudan da bu taleplerin sonuccedillarının

veya ccedilıktılarının alınmasına imkan tanıyor Ancak normal http taleplerinden farklı

olarak ve bu nesneyi bu kadar popuumller kılan oumlzelliği ise tuumlm bu talepleri ccedilalıştığı web

sayfasının yeniden yuumlklenmesine ihtiyaccedil bırakmadan ve kullanıcı fark etmeden arka

planda yapıyor olmasıdır

112 Klasik Web Modelinden Farkı

Klasik bir istemci-sunucu (client-server) uygulamasında kullanıcı tarafından

yapılan her işlem sunucuya HttpRequest olarak goumlnderilir yorumlanır

ve veriler işletildikten sonra sonuccedillar istemciye goumlnderilir Bu da ccedilok buumlyuumlk bir ağ

trafiğine neden olur7 Oumlrneğin Geleneksel JavaScript kodlarında eğer sunucudaki bir

veritabanından ya da dosyadan bilgi almak istersek yada sunucuya kullanıcı girdisini

goumlndermek istersek bir Html formu oluşturup get yada post youmlntemlerinden biriyle

sunucuyla veri alışverişi yaparız Kullanıcı veriyi goumlndermek almak iccedilin formdaki

Goumlnder vb bir duumlğmeyi tıklar sunucunun yanıtını bekler ve sonuccedilları yeni yuumlklenen

sayfada goumlruumlr Bu da sunucu ve istemci arasındaki trafiğin buumlyuumlmesine neden olur

Kullanıcının her veri girişinde sunucunun yeni bir sayfa oluşturmasını beklemesi

nedeniyle geleneksel internet uygulamaları daha yavaş ccedilalışabilir ve daha az kullanıcı

dostu olabilir

Ajax kullanıldığında ise istekler Http Request yerine XMLhttp request olarak

7 wwwmag-netcomtr

5

goumlnderilir Burada sunucu ve istemci arasında taşınan veriler sıkıştırılmış XML

formatındadır Bu sıkıştırılmış yapı istemci tarafında accedilılır boumlylece sunucu ve istemci

arasındaki bant genişliği boş yere işgal edilmemiş olur Ajax ile Javascript kodumuz

XMLHttpRequest nesnesini kullanarak doğrudan sunucuyla iletişime geccediler Http istemi

kullanarak bir web sayfası sayfayı yenilemeye gerek olmaksızın sunucuya istemde

bulunup yanıt alabilir Kullanıcı aynı sayfada kalacaktır ve arka planda gerccedilekleşen veri

iletişimini fark etmeyecektir

XMLHttpRequest web tarayıcısı uumlzerinde ccedilalışan bir bileşendir Bu bileşen

asenkron bir şekilde bir web sayfasına istekte ( request ) bulunabilir ve yine asenkron

bir şekilde isteğe karşı gelen cevabı ( response) kendisini ccedilağıran yere iletebilir8 Buumltuumln

bu işlemleri biz farkına varmadan arka planda ( background ) yaptığı iccedilin web

uygulamasına sanki bir masauumlstuuml uygulamasıymış hissini verebiliriz Bir oumlrnek vermek

gerekirse bir web formu yaptık ve formun sunucuya goumlnderilmesi iccedilin bir buton (

duumlğme ) koyduk Butona basıldığında ziyaretccedili (client) tarafında ccedilalışan bir script

aracılığıyla ( oumlrneğin javascript ) bilgiler XMLHttpRequest bileşeni kullanılarak arka

planda sunucuya goumlnderilebilir ve sunucudan istenilen cevap alınabilir Boumlylece sayfada

sabit kalması gereken iccedilerikler yeniden sunucudan alınmayacağı iccedilin hem sunucu

yorulmamış olacak hem de kullanıcı daha az beklemiş olacak ve elbette buumltuumln bu

işlemler bir java applet yada actitiveX nesnesi ile değil buumltuumln tarayıcılar tarafından

desteklenen bir youmlntemle yapılacak

Ajax ile sağlanan en buumlyuumlk oumlzellik de parccedilalı guumlncellemersquo dir Bu sayede buumltuumln

bir sayfanın istemci ile sunucu arasında gidip gelmesiyle doğan ağ trafiğinin oumlnuumlne

geccedililmiş olur Oumlnceden Meta taglerine refresh yazarak bu işlem yapılırdı Fakat bu

durumda buumltuumln sayfa guumlncellenir ve kullanıcı bomboş bir sayfaya ile baş başa kalırdı9

8 wwwcsharpnedircom

9 ibrahimdemirwordpresscom

6

Şekil 1Geleneksel web uygulamaları ile AJAX yaklaşımının karşılaştırılması10

Şekil 2 Klasik web uygulamalarındaki senkron etkileşimle AJAX yaklaşımındaki asenkron etkileşim

karşılaştırma11

10

phplettercom

7

113 Ccedilalışma Mantığı

Şekil 3 Ajax Ccedilaılşma Mantığı12

AJAX uygulamalarında temel ccedilalışma mantığı ve işlem sırası aşağıdaki gibidir13

Sayfada var olan işlemlerden biri tetiklenince sayfada hazırda bekleyen

javascript fonksiyonlarıyla xmlhttprequest nesnesi oluşturulur Bu nesne arka planda

goumlnderdiği bir http talebiyle istenen işlem iccedilin sunucu tarafında bulunan ve sunucu

tabanlı bir dille yazılmış ilgili dosyadan o işlemin yapılmasını talep eder ve bu dosyanın

ccedilıktısını alarak kullanıcı tarafında işlenmesi ve istenen şekilde sunulması iccedilin diğer

bileşenlere aktarır

Bu işlem akışı sırasında bir Ajax uygulamasını tetiklemek iccedilin Html ve Js

XMLhttprequest nesnesini oluşturmak iccedilin Js arka planda sunucuya asenkron

(eşzamanlı olmayangerccedilek zamanlı) http talebi goumlndermek iccedilin XMLhttprequest

nesnesi sunucu tarafında yapılması istenen işlem iccedilin Php AspNet JspJava vb

sunucu tabanlı bir dil sunucu tarafında uumlretilen ccedilıktıyı almak iccedilin gene xmlhttprequest

nesnesi elde edilen bu ccedilıktıyı işlemek ve sayfada istenen alana yerleştirmek iccedilin Dom

Dhtml ve JS işlenmiş ccedilıktının renk ccedilizgi vb şekilsel sunumu iccedilin de (X)Html ve Css

kullanılmaktadır

11

phplettercom 12

wwwsemgoksucom 13

Web Uygulamalarında Yeni Bir Yaklaşım ajax seminer notu Eser Sahillioglu

8

114 Ajax Şu Teknolojileri Kullanır14

Bilgiyi biccedilimlendirmek ve goumlruumlntuumllerini değiştirmek iccedilin Xhtml ( ya da Html) ve

Css

Goumlruumlntuumllenecek bilgiyi dinamik olarak goumlstermek ve onunla etkileşimli ccedilalışmak

iccedilin JavaScript JScript gibi EcmaScript olan client side (kullanıcı tarafı) tarafındaki

bir scripting dili yardımıyla erişilebilen Dom

Web server ile bilgi değiş tokuşu iccedilin kullanılan XMLHttpRequest objesi Bazı Ajax

frameworklerde ve bazı durumlarda web server ile bilgi alışverişi yapmak iccedilin

XMLHttpRequest yerine IFrame de kullanılabilir Diğer uygulamalarda ise dinamik

olarak eklenen JavaScript Tagleri de kullanılabilmektedir Ajax Teknolojisini

uygulamak iccedilin kullanılan script dili JavaScripttir

Xmlin Css ile biccedilimlendirilip Html Xhtmle doumlnuumlştuumlruumllmesini sağlamak iccedilin Xslt

Kullanıcıyla server arasındaki bilgi alışverişlerinde ccediloğunlukla Xml formatı

kullanılmaktadır Oumlnceden hazırlanan Html duumlz metin Json ve Ebml dahi olmak

uumlzere herhangi bir format da kullanılabilmektedir Bu dosyalar server(sunucu)

tarafında herhangi bir script ile bile uumlretilmiş olabilirler

Dhtml Spa ve Lamp gibilerin aksine Ajax kendi kendine bir teknoloji değildir

ancak bu terim birden ccedilok teknolojinin bir arada kullanılmasını ifade etmektedir

Tuumlm bu teknolojiler ajax iccedilerisinde kullanılır fakat bunlar arasında sadece

uumlccediluumlnuumln kullanılması zorunludur HtmlXhtml Dom ve Javascript Bilginin

goumlruumlntuumllenmesi iccedilin HtmlXhtmle ihtiyaccedil duyar sayfa refresh olmadan

HtmlXhtmlde goumlruumlntuumllenen bilgilerin değişmesi iccedilinde Doma ihtiyaccedil duyar

JavaScript ise sayfadaki verileri guumlncellemek iccedilin Domu yapılandırmak ve client-

14

trwikipediaorgwikiAJAX_(programlama)

9

server iletişimini başlatmak iccedilin kullanılır Diğer teknolojiler ise Ajaxın daha

işlevsel kullanılması iccedilindir fakat kullanılması da zorunlu değildir

115 Hazır Kuumltuumlphaneler15

PHP

HTML_Ajax

XOAD

Xajax

Sajax

Pajax

Class Ajax

Pajaj

Symfony

CakePHP

JAVA

AjaxAnywhere

AjaxTags

DWR

Echo2

Guise

Jsquery

jWic

JSON-RPC

JRP

ICEfaces

Pushlets

15

blogfaikgunaycomtr

10

ASPNET

AjaxNET Professional

Aspects of AJAX

Atlas (Microsoft ASPNET 20 AJAX platform)

Bitkraft

BorgWorX AjaxNET

AutoSuggestBox

PowerWEB LiveControls for ASPNET

MonoRail

ComfortASPNET

OutPost

DotNetRemoting

116 Neden AJAX16

Bu soruya yanıt bulmak iccedilin alttaki web sayfası şablonunu ele alalım Alican

kardeşimiz kendine bir web sayfası hazırlamış B boumllgesine linkler yerleştirmiş

Resimler linkine tıkladığımızda C boumllgesinde Alicanrsquoın resimlerini goumlruumlyoruz Fakat

Alicanrsquoın resimlerini goumlrebilmek iccedilin A B C ve D boumllgelerinin diğer bir değişle buumltuumln

sayfanın yeniden yuumlklenmesini bekliyoruz

Şekil 4 Ajaxrsquoın sitede kullanımı

16

bmpamukkaleedutr

11

Ziyaretccedililerin tek bir amacı vardır Goumlrmek istedikleri iccedileriğe en hızlı bir şekilde

ulaşmak Oumlrneğimizde B boumllgesindeki bir linke tıklayıp C boumllgesine Alicanrsquoın

resimlerinin gelmesini bekliyoruz Bizi ilgilendiren tek bir şey var o da C boumllgesinde

resimleri goumlrebilmek O esnada A B ve D boumllgeleri bizi ilgilendirmiyor O halde bizi

ilgilendirmeyen boumllgelerin yuumlklenmesini neden bekleyelim ki

Amacımız C boumllgesini en kısa suumlrede yuumlkletmek Bunun iccedilin FRAME veya IFrame

adı verilen Html etiketleri veya Flash gibi alternatif youmlntemler de kullanılabilir fakat

Ajax son zamanlarda ikisinin de yerini almış durumda

Ajax tekniği ile web tarayıcıya yalnızca C boumllgesinin yenilenmesini belirtiyoruz

Web tarayıcımız bizden bu talebi aldıktan sonra Alicanrsquoın resimlerinin bulunduğu sayfa

ile etkileşime geccediliyor Resimlerin olduğu sayfa hazırlanıyor ve C boumllgesine yuumlkletiliyor

Bu esnada kesinlikle A B ve D boumllgeleri yeniden yuumlklenmiyor ve sabit kalıyor

117 Ajax Kullanım Alanları

Ajax kullanımı oldukccedila yaygınlaşmaktadır Web tabanlı uygulamalar Ajax desteği ile

ccedilok daha esnek kullanışlı performanslı bir yapıya kavuşmaktadır

Kullanım yerlerine oumlrnek olabilecek bazı konular şunlardır

Otomatik aramalar

B birine bağlı form seccedilimleri ve form bilgilerinin yenilenmesi

Sunucuya dosya yuumlkleme

Veri tabanı sorgulamaları

12

118 Ajax Alternatifleri 17

Şekil 5 Ajax alternatifleri

Ajax alternatifi olabilecek zengin kullanıcı arayuumlzluuml ve web tabanlı uygulamalar

iccedilin

Dhtml

Flash

Java Applets

ActiveX

Macromedia FlexOpenLaszlo ( Flash )

Integra AltioLiveNexaweb ( Java Applets ) sayılabilir

119 Avantajlar

HTTP talepleri arka planda gidip geldiği iccedilin sayfa yeniden yeniden yuumlklenmiyor

Sayfalar tekrar tekrar yuumlklenmediği iccedilin ve sadece gerekli veri alışverişi

yapıldığından hem kullanıcı ziyaretccedili iccedilin hem de site sunucusu iccedilin yuumlksek

miktarda trafik bandwith tasarrufu sağlar

17

wwwdijitalderscom

13

Masauumlstuuml yazılımlarda bulunan zengin etkileşimin web`te bulunmaması geccedilmiş

zamanlardan beri web`in en buumlyuumlk eksiklerinden sayılmış ve her zaman masauumlstuuml

yazılımlar karşısında web`in dezavantajı olarak goumlruumllmuumlştuumlr Ancak bu etkileşim

artık Ajax uygulamaları sayesinde gerccedilekleştirilebilir goumlruumlnmektedir Talepler

kullanıcı farkında olmadan arka planda goumlnderilip alındığından ve hızlı olduğundan

( sadece gerekli veriler gidip gelmekte ) kullanıcıya gerccedilek bir masauumlstuuml yazılımın

yaşattığı etkileşimli guumlzel deneyimleri web uumlzerinde yaşatmak muumlmkuumln

olabilmektedir

Aynı şekilde masauumlstuuml yazılımların dezavantajı olarak goumlruumllen her yerden

ulaşılamama ve suumlrekli veri ve ayar taşıma sorunu webrsquo in doğuşundan beri sahip

olduğu her yerden erişilebilir oumlzelliği ve sonradan kazandığı dinamik uygulamaları

sayesinde ccediloumlzuumllmuumlş ve artık kullanıcılar masauumlstuuml sorunlarından uzak ancak

masauumlstuuml deneyimlere benzer etkileşimli deneyimleri yaşayabilir hale

gelmektedirler

Ajax birccedilok web tasarımcısının ve uygulama geliştiricisinin bildiği teknolojilerden

oluştuğu iccedilin geliştiricilerin bu yaklaşımı oumlğrenmesi ve bu konseptrsquoe adapte olması

ccedilok kolay ve hızlı şekilde gerccedilekleşmektedir Zira bu oumlzelliği son yıllarda hem

yabancı hem yerli web ccedilalışanları ve meraklıları arasında oldukccedila hızlı şekilde

yayılmasının altında yatan oumlnemli nedenlerden biridir

Ajaxrsquoın yokluğunda karmaşık web uygulamaları iccedilin kullanılan ve her birinin ayrı

ayrı bir ccedilok dezavantajı bulunan Java ve Flash benzeri her ortamda standart olmayan

bulunmayan browserları oldukccedila yoran ve trafik harcatan teknolojilerin yerine

daha yuumlksek ve gerccedilek zamanlı etkileşim sunmakta daha az kaynak tuumlketmekte ve

uygulama zamanı olarak ccedilok daha az zaman almaktadır

14

Sunum ve ccedilalışma biccedilimi accedilısından hiccedilbir zaman tam bir standart olamayan ve

uygulama accedilısından suumlrekli sorunlu olan IFrame ve Popup pencerelerin en azından

bu tuumlr uygulamalarda ortadan kalkmasına ve dolayısıyla azalmasına neden

olmuştur 18

Ajax Css Dom Xhtml Js benzeri teknolojilerin kullanımını gerektirdiği iccedilin bu

teknolojilerin ve standartların yayılmasını ve gelişmesine de katkıda bulunmaktadır

Guumlvenlik nedeniyle guumlvenilmeyen kullanıcı tabanlı js denetimleri yerine sunucu

tabanlı denetimler hızlıca ve basitccedile sayfa yenilenmeden ve boumlylece kullanıcıya

zaman kaybı yaşatmadan yapılabilmektedir19

Dezavantajlar kısmında bahsedeceğimiz durdur ileri ve geri butonlarının

ccedilalışmaması konusu aslında bazı dinamik uygulamalarda sorunlara yol accedilan bu

butonların ccedilalışmaması iccedilin ihtiyaccedil duyduğumuz ek ccedilalışmaları ortadan

kaldırmaktadır Mesela kullanıcının geri butonu veya ileri butonu ile session

kullanılan dinamik uygulama sayfalarında gezinmesi genellikle istenmez ve bunun

iccedilin butonların olmadığı popup pencereler veya kısayolların iptal edilmesi gibi

yollar kullanılmaktadır İşte Ajax uygulamalarında dezavantaj olarak goumlruumllen bu

ccedilalışma şekli aslında bir avantaja doumlnuumlştuumlruumllebilmektedir

Ajax uygulamalarının dinamik iccedilerik uumlretme oumlzelliğinden dolayı gene dezavantaj

olarak goumlruumlnen ve uumlretilen iccedileriğin arama motorları tarafından taranamaması

durumu aslında bazen arama motorlarının ulaşmasını istemediğimiz sayfalarda ek

kodlar ( browser oumlruumlmcek tanımlama robotlara yasaklama vb ) kullanmamıza

gerek bırakmamaktadır

18

Web Uygulamalarında Yeni Bir Yaklaşım ajax seminer notu Eser Sahillioglu 19

wwwbelgelercom

15

1110 DEZAVANTAJLAR

Veriler ve sayfalar daha ccedilok kullanıcı tarafında işlendiği iccedilin zaten yuumlksek

miktarlarda işlemci ve bellek kullanan tarayıcılar daha yuumlksek miktarlarda işlemci

ve bellek ihtiyacı duymaktadır Bu da sınırlı imkanları ve yetenekleri olan

bilgisayarlara sahip kullanıcıların Ajax uygulamalarına sahip siteleri gezerken

işkence ccedilekmelerine neden olabilmektedir

Ajax web sayfalarında kullanımına oldukccedila alıştığımız ve bir kullanılabilirlik

standardı kabul edilen ve olmazsa olmaz şeklinde tabir edilen browser

fonksiyonlarından durdur geri ve ileri ( Stop Back Forward ) butonlarını

kullanılamaz hale getirmektedir Geri ve ileri butonları sayfanın tekrar yuumlklenmesi

yani normal Http başlıkları ve talepleri goumlnderilmesi ile işlevsel hale gelir Ancak

Xmlhttprequest ile goumlnderilen talepler geri ve ileri butonlarına etki etmediğinden

ileri ve geri butonlarını kullanmaya alışan tuumlm kullanıcılar bir oumlnceki sayfaya veya

bir sonraki sayfaya gitmekte sorun yaşayacaklardır Bu da doğal olarak sitenin iyi

bir deneyim yaratmasından ccedilok antipati toplamasına neden olacaktır

Her ne kadar şuanda ileri geri ve durdur butonları Ajax uygulamalarında

kullanılabilir hale getirilse de onları kullanılabilir hale getirmek iccedilin ek kodlar

fonksiyonlar ve hatta kod kuumltuumlphaneleri gerekebilmektedir Bu da tarayıcının daha

ccedilok ccedilalışması ve dolayısıyla ilk maddede bahsedilen daha ccedilok kaynak tuumlketmesi

anlamına gelmektedir

Durdur Geri ve İleri butonlarının işlemez hale gelmesine ek olarak browserlarrsquoın

bookmark oumlzelliği de devre dışı bırakılmaktadır İşlevsel browser butonları gibi

bookmark oumlzelliğini de ccedilalışır hale getirmek iccedilin ek kodlar gerekmektedir Bu sorun

aynı zamanda uygulama aşamalarınınadımlarının ve bağlantılarının bilinememesi

ve paylaşılamaması anlamına da gelmektedir20

20

Web Uygulamalarında Yeni Bir Yaklaşım ajax seminer notu Eser Sahillioglu

16

Bağlantıların ve sayfa iccedileriğinin dinamik ve eşzamanlı uumlretilmesi aynı zamanda bu

site iccedileriklerinin arama motorları tarafından indexlenmemesine neden olmaktadır

Bu da bin bir guumlccedilluumlkle zahmetle hazırladığınız sitenizin ve uygulamanızın iccedileriğinin

arama motorlarında kaydedilmemesi ve bulunamaması anlamına gelmektedir

IErsquode XMLhttprequest nesnesi bir ActiveX nesnesi olduğundan ve ActiveX bazı

firma veya kullanıcı bilgisayarlarında varsayılan olarak guumlvenlik gerekccedileleriyle

engellenmiş olduğundan Ajax uygulamaları ccedilalıştırılamayabiliyor Her ne kadar

bunun iccedilin de ccediloumlzuumlm ccedilalışmaları yapılmış olsa da bu konu şuanda hala en ccedilok

kullanılan browser olarak goumlruumlnen IErsquonin kullanıcıları iccedilin sorun teşkil etmektedir21

Kullanılabilirlik ve erişilebilirlik kurallarına ve standartlarına goumlre yapılan

uygulamanın hazırlandığı teknolojilerin var olmadığı browser tuumlrlerinde veya

oumlzelliklerinde ccedilalıştırılabilmesi iccedilin uyumluluk ccedilalışmaları yapılması gerekmektedir

Bu da fazladan zaman emek ve nakit harcanması anlamına gelmektedir Bu da

oumlzellikle devlet kurumlarına veya bu standartlara ve kurallara uygun veya yuumlksek

sayıda kullanıcısı olan web siteleri isteyen firmalara hazırlanacak uygulamalar ve

sitelerde dikkat edilmesi gereken bir konudur22

Buna benzer şekilde bazı durumlarda duumlzguumln bir statik sayfa gibi ccedilıktı alamama ve

ccedilıktı sorunları yaşatabilmektedir Ayrıca sayfaların kaydedilmesinde de istenen

sonuccedillar elde edilemeyebilmektedir

Klasik web uygulamalarında kullanıcı profili ile ilgili veri toplamak biraz da

kullanıcıya bağlıydı Ancak Ajax ile biz kullanıcılar farkında olmadan hakkımızda

ve oumlzellikle web hareketlerimiz ile ilgili oldukccedila fazla bilgi toplanabilme olanağı

21

libraryictaz 22

elifkaparblogspotcom

17

doğmuş oldu Bu web ccedilalışanları iccedilin yeni bir avantaj kullanıcılar iccedilin de bir

dereceye kadar dezavantaj sayılabilir23

Oumlrneklemek gerekirse doldurduğunuz bir formda hangi kutuları işaretlediğimiz

veya işaretleyip kaldırdığımız yazıp sildiklerimiz bir alanda bekleme suumlremiz fare

imlecini en ccedilok nerede gezdirdiğimiz gibi hareket davranış veya alışkanlıklarımız artık

siz farkında olmadan elde edilebilir kaydedilebilir ve kullanılabilir olmuştur

1111 Hızlı Yayılmasının Nedenleri

Yukarıda Ajaxrsquo ın bilinen ve kullanılmakta olan teknolojilerin beraber

kullanımından ccedilıktığından ve bu nedenle yeni ccedilıkan teknolojilerden ve web

uygulama yaklaşımlarından daha hızlı yayıldığından bahsetmiştik Buna ek olarak

accedilık kaynak kodlu olarak hazırlanan kod kuumltuumlphanelerinin artması ve gelişmesi de

bu yaklaşımın yayılmasında oumlnemli bir etken olmuştur

Ancak Ajaxrsquoı e popuumller hale getiren ve isminin sıkccedila duyulmasına ve merak

uyandırmasına neden olan şey Googlersquoın Gmail Google Suggest ve Google Maps

gibi yeni web hizmetlerinde bu teknolojiyi oldukccedila sağlam ve neredeyse masauumlstuuml

deneyimlerle yarışacak kadar etkileşimli ve kullanıcı dostu bir şekilde kullanması

olmuştur Burada kullanılan yeni oumlzellikler hem kullanıcılarda hem web

ccedilalışanlarında merak uyandırmış ve benzer oumlzellikleri kendi sitelerinde de

kullanmaya youmlnelerek benzer etkileşimli deneyimleri kendi kullanıcılarına da

yaşatma isteği ve ccedilalışmalarıyla Ajaxrsquoın oldukccedila hızlı yayılmasına katkıda

bulunmuştur Son olarak Yahoorsquonun satın aldığı Flickr ve benzeri ccedilok kullanıcılı

siteler de Ajaxrsquoın deneyimini kullanıcılarına yaşatarak daha hızlı yayılmasına

katkıda bulunmuştur24

23

blogfaikgunaycomtr 24

belgelercshacettepeedutryayinlar

18

Bir başka neden de artık hemen hemen tuumlm belli başlı browserların standartlara

uygun şekilde uumlretilmesi ve Ajaxrsquota kullanılan teknolojileri ve standartları tam

olarak destekliyor olmasıdır Kullanılan teknolojilerin de olgunlaşmış oturmuş ve

standartlaşmış olması da ek olarak avantaj sağlamıştır

Yukarıda bahsedilen ve webrsquo in en buumlyuumlk eksiklerinden biri olan masauumlstuuml

yazılımlardaki etkileşim ve hız sayfalar yenilenirkenyeniden yuumlklenirken

beklemekten sıkılmış kullanıcılara Ajax uygulamalarıyla sağlanmış ve kullanıcılar

da bu tuumlr uygulamalara rahatlıkla alışmış ve adapte olmuşlardır Hem masauumlstuuml

yazılımlarının hızı etkileşimi ve deneyimi webrsquo in her yerden erişim gibi oumlzellikleri

ile buluşunca Ajax kısa suumlrede ccedilokccedila talep edilir ve kullanılır hale gelmiştir

Ek olarak bu soumlzcuumlğuumln okunuş ve yazılış olarak kısa ve kolay olmasının yanı sıra

daha oumlnceden uumlnluuml bir futbol takımının da ismi olarak kulaklarımızın aşina

olmasının da etkisini unutmamak gerekir

1112 Geniş Ccedilapta Ajax Kullanan Sitelerden Oumlrnekler

Google Suggest

Flickr

http wwwflickrcom

Backbase

httpprojectsbackbasecomRUIshophtml

httpwwwbackbasecomdemostravel

httpwwwbackbasecomdemosRSS

httpprojectsbackbasecomRUIportalhtml

Gmail

http wwwgmailcom

Google Map

Live mail

19

1113 Ajax Gerccedilekten İhtiyaccedil mı Yoksa Bir Moda mı

Klasik web sayfaları ccedilok fazla veri akışı gerektirir Gayet iyi biliriz ki bir web

sitesinde ne kadar ccedilok animasyon resim yazı aynı anda bir sayfada yer alırsa o sayfa o

kadar yavaş yuumlklenir Bir de boumlyle bir sayfa her kuumlccediluumlk değişiklik iccedilin yeniden

yuumlklenmesi gerekirse kullanıcı iccedilin hiccedil konforlu olmayan bir durum ortaya ccedilıkar

Kullanıcı dışında da aynı sayfayı defalarca uumlretmek zorunda kalan sunucular da

performansını yitirmeye başlayacaklardır Zaten bu sıkıntılar nedeni ile Ajax ortaya

ccedilıkmış ve bu sıkıntıları ortadan kaldırabilmiştir

Trafiği ccedilok yoğun olmayan ve genelde statik olan bir web sitesinde Ajax kullanmak

ccedilok anlamlı olmayabilir ama tersi bir durum iccedilin buumlyuumlk oumlnem taşır

Eğer web sitemizde herhangi bir duumlğmeye linke(bağlantıya) tıklanıldığında iccedileriğin

herhangi bir boumlluumlmuumlnuuml sayfayı refresh ( yenileme ) etmeden sunucudan aldığımız bilgi

ile doldurabiliyorsak Ajax kullanabiliyoruz demektir

Ajax kullanımı bu kadar basitken geliştirilen toolkit ve library`lerin buumlyuumlkluumlğuuml

de ne diye bir soru gelebilir aklımıza Oumlnceleri sadece Javascript library olarak ortaya

ccedilıkan birccedilok girişim guumlnuumln popuumller akımında yer bulabilmek iccedilin Ajax oumlzellikleri

ekleyerek Ajax Framework ismini almışlardır Ajax oumln yuumlze youmlnelik bir durum olduğu

iccedilin oumlnyuumlz goumlrsellerini zenginleştiren ek oumlzellikler bulunduran toolkitler daha ccedilok ilgi

goumlrmuumlştuumlrMesela hazır Tab menuuml Treview menuuml ve window iccedileren Ajax Toolkitler

geliştiriciler uumlzerinde buumlyuumlk ilgi uyandırmıştır Bunlar oumlnceden de var olan yapılardı

ancak Ajax ile daha kullanışlı olmuşlardır Web geliştirici istiyor ki hem bir Ajax

Toolkit kullanayım hem de Ajax`ı verimli kullanabileceğim hazır goumlrselleri de iccedileren

bir Toolkit kullanayım Geliştiriciler yıllardır uygulama geliştirme anlamında yetersiz

bulunan web ortamı yuumlzuumlnden artık bu tip Javascript Library`lerin desteği ile geccedilen

fakir yılların acısını ccedilıkarmaya ccedilalışmaktadır

20

1114 Ajax Gelecek Vaat Ediyor Mu

Her beş on yılda bir yeni akımın ortaya ccedilıktığı yazılım duumlnyasında Ajax veya Web 20

kavramları oumlnuumlmuumlzdeki beş on yılın yeni akımı olacak gibi goumlruumlnuumlyor İnternet hızının

artması web uumlzerinden sağlanan hizmetlerin sayısında buumlyuumlk artış sağlamıştır Yakın

gelecekte birccedilok yazılım ihtiyacının internet uumlzerinden sağlanacağını tahmin etmek zor

değil Bu servislerin geliştirilmesinde Ajax bir prototip olacaktır ccediluumlnkuuml klasik web

uumlzerinde uygulama geliştirme youmlntemleri yetersiz kalmaktadır

21

12 Elektronik Kitap ( e-kitap )

121 Ansiklopedirsquonin Tanımı

Ansiklopedi birccedilok bilginin youmlntemli ve ccediloğu zaman alfabetik bir sıra ile

duumlzenlenmesinden elde edilen başvuru kaynağı kitaplara ya da buna benzer olarak

hazırlanmış yayınlara verilen isimdir

Koumlken olarak eski Yunancadaki (ἐγκύκλιος παιδεία engkuklios paideia) en

(iccedilinde) kyklos (ccedilember) paedeip (eğitim) soumlzlerinden veya buguumln genel eğitim

dediğimiz bir kelimeden gelmektedir Buradaki bilgiden bilinmeye değer bilgi manası

anlaşılmalıdır25

Ancak zamanla bu pratik anlamını kaybederek gittikccedile akli ve bilimsel

yollarla elde edilen bilgilerin tasnif ve tertip edildiği kapsamlı ccedilalışmalar anlamına

yaklaştı Ansiklopediden de hazırlayanların oumlnemli kabul ettiği konular hakkında kesin

bilgi vermesi beklenir Bu isim bazen bilimin belirli boumlluumlmuumlnuumln ayrıntılarla ve sistemli

bir şekilde incelendiği kitaplar iccedilin de kullanılmaktadır

Ansiklopediler soumlzluumlkler gibi yalnız bir kelimenin ccedileşitli anlamlarını veren

eserler değildir Ccedilok değişik konular hakkında oldukccedila geniş ve olaylara dayanan

bilgiler verirler Maddeler harf sırasına goumlre dizildiği gibi sistematik de olabilir

Ansiklopediler luumlgatlar gibi yalnız bir kelimenin ccedileşitli manalarını veren eserler de

değildir Ansiklopedilerin muumlmkuumln olduğu kadar tarafsız hazırlanmaları beklenirse de

ister istemez hazırlayanların fikir ve kanaatleri muhtevalarından belli olur Bu zaaftan

kurtulabilen yok gibidir Ansiklopedilerin iki oumlnemli oumlzelliği konuların youmlntemli

duumlzenlenmesi ve her şeyi iccediline almasıdır

122 Ansiklopedirsquonin Tarihccedilesi

Duumlnyadaki tuumlm bilgiyi tek ccedilatı altında toplamak ilk olarak Mısırrsquodaki

İskenderiye Kuumltuumlphanesirsquonin kuruluş amacıydı Ama başarılı olduğu soumlylenemez26

Tarihsel araştırmalardan anlaşıldığına goumlre ilk ansiklopedinin Platonun

25

Wikipedia (Vikipedi ) httptrwikipediaorg 26

Prof Dr Ural Akbulut ODTUuml Kimya Boumlluumlmuuml ldquoWikipedia Ansiklopedileri Raftan İndirtti rdquo Şubat 2012

2

Bu tanımlar ccedilerccedilevesinde cd-romrsquodaki bir ansiklopedi ya da webrsquode sitede

yayınlanan bir kitap da e-kitaptır ve e-kitap aslında bizler iccedilin o kadar da yeni bir

kavram değildir4

E-kitapların uzun suumlredir hayatımızda olduğunu goumlstermek iccedilin oumlrnek vermek

gerekirse

Oxford English Dictionary cd-rom tuumlruumlnde 1992rsquode ilk kez yayınlanmıştır

Encarta Encyclopedia ilk kez 1993rsquode cd-romrsquoda yayınlanmıştır

1995-1996rsquodan beri Encyclopedia Britannica cdrsquode yayınlanmaktadır

Bu oumlrnekleri incelediğimizde elektronik kitapların oumlnceleri cd-rom formatında

dağıtıldığını goumlrmekteyiz Ancak 2000rsquoli yıllardan sonra elektronik kitaplar site tuumlruumlnde

internette yayınlanmaya başlamıştır ve gelecekte yayınların neredeyse tamamının

internetten ulaşılabilir hale geleceğini şimdiden hissetmek zor değil

İnternette site tuumlruumlnde yayınlanan elektronik kitapların kullanışlılığına değinecek

olursak bu siteler guumlnuumlmuumlzde kullanıcıları tatmin etmemekte Mesela duumlnyada en

yaygın kullanılan oumlzguumlr dağıtılan ve geliştirilen elektronik kitap sitesi olan Wikipedia

bile kullanışlılık youmlnuumlnden kullanıcıların isteklerini yerine getirmede bazı durumlarda

yetersiz kalmaktadır Bu eksiklikleri ortadan kaldırmak iccedilin elektronik kitap sitesini

oluştururken siteyi en az yoran ve en hızlı ccedilalışmasını sağlayan program ve

teknolojilerden faydalanmak gereklidir Bu teknolojilerin başında da Ajax teknolojisi

gelir ki Ajax teknolojisi sayesinde e-kitap sitesinin bazı boumlluumlmlerinin tekrar

yuumlklenmesini oumlnleyerek internet trafiğini en aza indirip siteye aynı anda daha ccedilok

kullanıcının ulaşmasını sağlayabiliriz

4 E-books by Andrew Cox and Sarah Ormes

3

1 BOumlLUumlM

11 Ajax ( Asynchronous Javascript And Xml )

111 Tanım ve Tarihccedile

( Asynchronous JavaScript and XML ) soumlzcuumlklerinin baş harflerinden oluşan

Ajax Html Xhtml Xml Css Dom Js ve web tarayıcısında hazır bulunan

XMLHTTPREQUEST nesnesi ile sunucu taraflı dillerden birisi ( Php Asp Jsp vb)

beraber kullanılarak masauumlstuuml yazılımlara benzer daha hızlı ve etkileşimli web ara

yuumlzleri uygulamaları hazırlamak iccedilin kullanılmakta olan bir web geliştirme

yaklaşımıdır

XMLhttprequest nesnesi her ne kadar ccedilok eskiden beri kullanılmakta olsa da

Ajax soumlzcuumlğuumlnuumln kullanılması ccedilok eskilere dayanmıyor Bu soumlzcuumlğuuml ilk kullanan

Adaptive Path adlı bir web firmasının kurucularından ve de youmlneticilerinden olan Jesse

James Garrettrsquotir Her ne kadar bu soumlzcuumlğuuml kendisinin bulmadığına youmlnelik eleştiriler ve

itirazlar olsa da internet ve web uygulamaları duumlnyasında soumlzcuumlğuuml icat eden kişi olarak

ccediloktan yerini aldı5 Fakat Ajax asıl ldquogoogle suggestrdquo in ardından popuumller oldu

Javascrıpt ve Xml birleştirilerek yeni bir uygulama deseni oluşturma duumlşuumlncesi

oumlnce JSP geliştiricileri tarafından ortaya atılmış daha sonra da Microsoft tarafından

desteklenmiştir XMLhttprequest nesnesi ilk olarak Microsoft tarafından bir ActiveX

nesnesi olarak kullanıldı ve yaklaşık olarak Internet Explorerrsquoın 40 suumlruumlmuumlnden beri bir

ActiveX nesnesi olarak kullanılmaya devam ediliyor ActiveX nesnesi olduğu iccedilin de

doğal olarak Javascript VBScript ve IErsquonin desteklediği diğer diller tarafından

ulaşılabilir ve kullanılabilir oldu Bir suumlre sonra Mozilla geliştiricileri bu gelecek vaat

eden nesneyi alıp Mozilla 10rsquoda kullanmaya başladılar Applersquo da bu arada Mac OS

platformu iccedilin geliştirmiş olduğu kendi browserrsquoına bu nesneyi entegre etti ve boumlylece

Safarirsquoye ajax desteği vermiş oldu6 Internet duumlnyasının en ccedilok kullanılan

5 belgelercshacettepeedutr

6 ibrahimdemirwordpresscom

4

browserlarından olan Opera da 80 suumlruumlmuuml ile kullanıcılarına ajaxrsquolı uygulamaları

kullanma ve geliştirme imkanı sunmuş oldu

XMLhttprequest nesnesi Ajax uygulamalarının belkemiğini oluşturmaktadır

Yani Ajax kullanımı browser`ın bu standartı (http request) desteklemesi ile gerccedilekleşir

Bu Explorer(IE 7 ile beraber) iccedilin MicrosoftXMLhttp ve bir ccedilok diğer goumlz atıcı iccedilin

XMLhttpRequest oumlzelliğidir Metod isimleri farklı olsa da kullanımları aynıdır Ne işe

yaradığını accedilıklamak gerekirse bu nesne Javascript ile uzaktaki veya uygulamanın

ccedilalıştığı sunucuya http talepleri yapılmasına ve sunucudan da bu taleplerin sonuccedillarının

veya ccedilıktılarının alınmasına imkan tanıyor Ancak normal http taleplerinden farklı

olarak ve bu nesneyi bu kadar popuumller kılan oumlzelliği ise tuumlm bu talepleri ccedilalıştığı web

sayfasının yeniden yuumlklenmesine ihtiyaccedil bırakmadan ve kullanıcı fark etmeden arka

planda yapıyor olmasıdır

112 Klasik Web Modelinden Farkı

Klasik bir istemci-sunucu (client-server) uygulamasında kullanıcı tarafından

yapılan her işlem sunucuya HttpRequest olarak goumlnderilir yorumlanır

ve veriler işletildikten sonra sonuccedillar istemciye goumlnderilir Bu da ccedilok buumlyuumlk bir ağ

trafiğine neden olur7 Oumlrneğin Geleneksel JavaScript kodlarında eğer sunucudaki bir

veritabanından ya da dosyadan bilgi almak istersek yada sunucuya kullanıcı girdisini

goumlndermek istersek bir Html formu oluşturup get yada post youmlntemlerinden biriyle

sunucuyla veri alışverişi yaparız Kullanıcı veriyi goumlndermek almak iccedilin formdaki

Goumlnder vb bir duumlğmeyi tıklar sunucunun yanıtını bekler ve sonuccedilları yeni yuumlklenen

sayfada goumlruumlr Bu da sunucu ve istemci arasındaki trafiğin buumlyuumlmesine neden olur

Kullanıcının her veri girişinde sunucunun yeni bir sayfa oluşturmasını beklemesi

nedeniyle geleneksel internet uygulamaları daha yavaş ccedilalışabilir ve daha az kullanıcı

dostu olabilir

Ajax kullanıldığında ise istekler Http Request yerine XMLhttp request olarak

7 wwwmag-netcomtr

5

goumlnderilir Burada sunucu ve istemci arasında taşınan veriler sıkıştırılmış XML

formatındadır Bu sıkıştırılmış yapı istemci tarafında accedilılır boumlylece sunucu ve istemci

arasındaki bant genişliği boş yere işgal edilmemiş olur Ajax ile Javascript kodumuz

XMLHttpRequest nesnesini kullanarak doğrudan sunucuyla iletişime geccediler Http istemi

kullanarak bir web sayfası sayfayı yenilemeye gerek olmaksızın sunucuya istemde

bulunup yanıt alabilir Kullanıcı aynı sayfada kalacaktır ve arka planda gerccedilekleşen veri

iletişimini fark etmeyecektir

XMLHttpRequest web tarayıcısı uumlzerinde ccedilalışan bir bileşendir Bu bileşen

asenkron bir şekilde bir web sayfasına istekte ( request ) bulunabilir ve yine asenkron

bir şekilde isteğe karşı gelen cevabı ( response) kendisini ccedilağıran yere iletebilir8 Buumltuumln

bu işlemleri biz farkına varmadan arka planda ( background ) yaptığı iccedilin web

uygulamasına sanki bir masauumlstuuml uygulamasıymış hissini verebiliriz Bir oumlrnek vermek

gerekirse bir web formu yaptık ve formun sunucuya goumlnderilmesi iccedilin bir buton (

duumlğme ) koyduk Butona basıldığında ziyaretccedili (client) tarafında ccedilalışan bir script

aracılığıyla ( oumlrneğin javascript ) bilgiler XMLHttpRequest bileşeni kullanılarak arka

planda sunucuya goumlnderilebilir ve sunucudan istenilen cevap alınabilir Boumlylece sayfada

sabit kalması gereken iccedilerikler yeniden sunucudan alınmayacağı iccedilin hem sunucu

yorulmamış olacak hem de kullanıcı daha az beklemiş olacak ve elbette buumltuumln bu

işlemler bir java applet yada actitiveX nesnesi ile değil buumltuumln tarayıcılar tarafından

desteklenen bir youmlntemle yapılacak

Ajax ile sağlanan en buumlyuumlk oumlzellik de parccedilalı guumlncellemersquo dir Bu sayede buumltuumln

bir sayfanın istemci ile sunucu arasında gidip gelmesiyle doğan ağ trafiğinin oumlnuumlne

geccedililmiş olur Oumlnceden Meta taglerine refresh yazarak bu işlem yapılırdı Fakat bu

durumda buumltuumln sayfa guumlncellenir ve kullanıcı bomboş bir sayfaya ile baş başa kalırdı9

8 wwwcsharpnedircom

9 ibrahimdemirwordpresscom

6

Şekil 1Geleneksel web uygulamaları ile AJAX yaklaşımının karşılaştırılması10

Şekil 2 Klasik web uygulamalarındaki senkron etkileşimle AJAX yaklaşımındaki asenkron etkileşim

karşılaştırma11

10

phplettercom

7

113 Ccedilalışma Mantığı

Şekil 3 Ajax Ccedilaılşma Mantığı12

AJAX uygulamalarında temel ccedilalışma mantığı ve işlem sırası aşağıdaki gibidir13

Sayfada var olan işlemlerden biri tetiklenince sayfada hazırda bekleyen

javascript fonksiyonlarıyla xmlhttprequest nesnesi oluşturulur Bu nesne arka planda

goumlnderdiği bir http talebiyle istenen işlem iccedilin sunucu tarafında bulunan ve sunucu

tabanlı bir dille yazılmış ilgili dosyadan o işlemin yapılmasını talep eder ve bu dosyanın

ccedilıktısını alarak kullanıcı tarafında işlenmesi ve istenen şekilde sunulması iccedilin diğer

bileşenlere aktarır

Bu işlem akışı sırasında bir Ajax uygulamasını tetiklemek iccedilin Html ve Js

XMLhttprequest nesnesini oluşturmak iccedilin Js arka planda sunucuya asenkron

(eşzamanlı olmayangerccedilek zamanlı) http talebi goumlndermek iccedilin XMLhttprequest

nesnesi sunucu tarafında yapılması istenen işlem iccedilin Php AspNet JspJava vb

sunucu tabanlı bir dil sunucu tarafında uumlretilen ccedilıktıyı almak iccedilin gene xmlhttprequest

nesnesi elde edilen bu ccedilıktıyı işlemek ve sayfada istenen alana yerleştirmek iccedilin Dom

Dhtml ve JS işlenmiş ccedilıktının renk ccedilizgi vb şekilsel sunumu iccedilin de (X)Html ve Css

kullanılmaktadır

11

phplettercom 12

wwwsemgoksucom 13

Web Uygulamalarında Yeni Bir Yaklaşım ajax seminer notu Eser Sahillioglu

8

114 Ajax Şu Teknolojileri Kullanır14

Bilgiyi biccedilimlendirmek ve goumlruumlntuumllerini değiştirmek iccedilin Xhtml ( ya da Html) ve

Css

Goumlruumlntuumllenecek bilgiyi dinamik olarak goumlstermek ve onunla etkileşimli ccedilalışmak

iccedilin JavaScript JScript gibi EcmaScript olan client side (kullanıcı tarafı) tarafındaki

bir scripting dili yardımıyla erişilebilen Dom

Web server ile bilgi değiş tokuşu iccedilin kullanılan XMLHttpRequest objesi Bazı Ajax

frameworklerde ve bazı durumlarda web server ile bilgi alışverişi yapmak iccedilin

XMLHttpRequest yerine IFrame de kullanılabilir Diğer uygulamalarda ise dinamik

olarak eklenen JavaScript Tagleri de kullanılabilmektedir Ajax Teknolojisini

uygulamak iccedilin kullanılan script dili JavaScripttir

Xmlin Css ile biccedilimlendirilip Html Xhtmle doumlnuumlştuumlruumllmesini sağlamak iccedilin Xslt

Kullanıcıyla server arasındaki bilgi alışverişlerinde ccediloğunlukla Xml formatı

kullanılmaktadır Oumlnceden hazırlanan Html duumlz metin Json ve Ebml dahi olmak

uumlzere herhangi bir format da kullanılabilmektedir Bu dosyalar server(sunucu)

tarafında herhangi bir script ile bile uumlretilmiş olabilirler

Dhtml Spa ve Lamp gibilerin aksine Ajax kendi kendine bir teknoloji değildir

ancak bu terim birden ccedilok teknolojinin bir arada kullanılmasını ifade etmektedir

Tuumlm bu teknolojiler ajax iccedilerisinde kullanılır fakat bunlar arasında sadece

uumlccediluumlnuumln kullanılması zorunludur HtmlXhtml Dom ve Javascript Bilginin

goumlruumlntuumllenmesi iccedilin HtmlXhtmle ihtiyaccedil duyar sayfa refresh olmadan

HtmlXhtmlde goumlruumlntuumllenen bilgilerin değişmesi iccedilinde Doma ihtiyaccedil duyar

JavaScript ise sayfadaki verileri guumlncellemek iccedilin Domu yapılandırmak ve client-

14

trwikipediaorgwikiAJAX_(programlama)

9

server iletişimini başlatmak iccedilin kullanılır Diğer teknolojiler ise Ajaxın daha

işlevsel kullanılması iccedilindir fakat kullanılması da zorunlu değildir

115 Hazır Kuumltuumlphaneler15

PHP

HTML_Ajax

XOAD

Xajax

Sajax

Pajax

Class Ajax

Pajaj

Symfony

CakePHP

JAVA

AjaxAnywhere

AjaxTags

DWR

Echo2

Guise

Jsquery

jWic

JSON-RPC

JRP

ICEfaces

Pushlets

15

blogfaikgunaycomtr

10

ASPNET

AjaxNET Professional

Aspects of AJAX

Atlas (Microsoft ASPNET 20 AJAX platform)

Bitkraft

BorgWorX AjaxNET

AutoSuggestBox

PowerWEB LiveControls for ASPNET

MonoRail

ComfortASPNET

OutPost

DotNetRemoting

116 Neden AJAX16

Bu soruya yanıt bulmak iccedilin alttaki web sayfası şablonunu ele alalım Alican

kardeşimiz kendine bir web sayfası hazırlamış B boumllgesine linkler yerleştirmiş

Resimler linkine tıkladığımızda C boumllgesinde Alicanrsquoın resimlerini goumlruumlyoruz Fakat

Alicanrsquoın resimlerini goumlrebilmek iccedilin A B C ve D boumllgelerinin diğer bir değişle buumltuumln

sayfanın yeniden yuumlklenmesini bekliyoruz

Şekil 4 Ajaxrsquoın sitede kullanımı

16

bmpamukkaleedutr

11

Ziyaretccedililerin tek bir amacı vardır Goumlrmek istedikleri iccedileriğe en hızlı bir şekilde

ulaşmak Oumlrneğimizde B boumllgesindeki bir linke tıklayıp C boumllgesine Alicanrsquoın

resimlerinin gelmesini bekliyoruz Bizi ilgilendiren tek bir şey var o da C boumllgesinde

resimleri goumlrebilmek O esnada A B ve D boumllgeleri bizi ilgilendirmiyor O halde bizi

ilgilendirmeyen boumllgelerin yuumlklenmesini neden bekleyelim ki

Amacımız C boumllgesini en kısa suumlrede yuumlkletmek Bunun iccedilin FRAME veya IFrame

adı verilen Html etiketleri veya Flash gibi alternatif youmlntemler de kullanılabilir fakat

Ajax son zamanlarda ikisinin de yerini almış durumda

Ajax tekniği ile web tarayıcıya yalnızca C boumllgesinin yenilenmesini belirtiyoruz

Web tarayıcımız bizden bu talebi aldıktan sonra Alicanrsquoın resimlerinin bulunduğu sayfa

ile etkileşime geccediliyor Resimlerin olduğu sayfa hazırlanıyor ve C boumllgesine yuumlkletiliyor

Bu esnada kesinlikle A B ve D boumllgeleri yeniden yuumlklenmiyor ve sabit kalıyor

117 Ajax Kullanım Alanları

Ajax kullanımı oldukccedila yaygınlaşmaktadır Web tabanlı uygulamalar Ajax desteği ile

ccedilok daha esnek kullanışlı performanslı bir yapıya kavuşmaktadır

Kullanım yerlerine oumlrnek olabilecek bazı konular şunlardır

Otomatik aramalar

B birine bağlı form seccedilimleri ve form bilgilerinin yenilenmesi

Sunucuya dosya yuumlkleme

Veri tabanı sorgulamaları

12

118 Ajax Alternatifleri 17

Şekil 5 Ajax alternatifleri

Ajax alternatifi olabilecek zengin kullanıcı arayuumlzluuml ve web tabanlı uygulamalar

iccedilin

Dhtml

Flash

Java Applets

ActiveX

Macromedia FlexOpenLaszlo ( Flash )

Integra AltioLiveNexaweb ( Java Applets ) sayılabilir

119 Avantajlar

HTTP talepleri arka planda gidip geldiği iccedilin sayfa yeniden yeniden yuumlklenmiyor

Sayfalar tekrar tekrar yuumlklenmediği iccedilin ve sadece gerekli veri alışverişi

yapıldığından hem kullanıcı ziyaretccedili iccedilin hem de site sunucusu iccedilin yuumlksek

miktarda trafik bandwith tasarrufu sağlar

17

wwwdijitalderscom

13

Masauumlstuuml yazılımlarda bulunan zengin etkileşimin web`te bulunmaması geccedilmiş

zamanlardan beri web`in en buumlyuumlk eksiklerinden sayılmış ve her zaman masauumlstuuml

yazılımlar karşısında web`in dezavantajı olarak goumlruumllmuumlştuumlr Ancak bu etkileşim

artık Ajax uygulamaları sayesinde gerccedilekleştirilebilir goumlruumlnmektedir Talepler

kullanıcı farkında olmadan arka planda goumlnderilip alındığından ve hızlı olduğundan

( sadece gerekli veriler gidip gelmekte ) kullanıcıya gerccedilek bir masauumlstuuml yazılımın

yaşattığı etkileşimli guumlzel deneyimleri web uumlzerinde yaşatmak muumlmkuumln

olabilmektedir

Aynı şekilde masauumlstuuml yazılımların dezavantajı olarak goumlruumllen her yerden

ulaşılamama ve suumlrekli veri ve ayar taşıma sorunu webrsquo in doğuşundan beri sahip

olduğu her yerden erişilebilir oumlzelliği ve sonradan kazandığı dinamik uygulamaları

sayesinde ccediloumlzuumllmuumlş ve artık kullanıcılar masauumlstuuml sorunlarından uzak ancak

masauumlstuuml deneyimlere benzer etkileşimli deneyimleri yaşayabilir hale

gelmektedirler

Ajax birccedilok web tasarımcısının ve uygulama geliştiricisinin bildiği teknolojilerden

oluştuğu iccedilin geliştiricilerin bu yaklaşımı oumlğrenmesi ve bu konseptrsquoe adapte olması

ccedilok kolay ve hızlı şekilde gerccedilekleşmektedir Zira bu oumlzelliği son yıllarda hem

yabancı hem yerli web ccedilalışanları ve meraklıları arasında oldukccedila hızlı şekilde

yayılmasının altında yatan oumlnemli nedenlerden biridir

Ajaxrsquoın yokluğunda karmaşık web uygulamaları iccedilin kullanılan ve her birinin ayrı

ayrı bir ccedilok dezavantajı bulunan Java ve Flash benzeri her ortamda standart olmayan

bulunmayan browserları oldukccedila yoran ve trafik harcatan teknolojilerin yerine

daha yuumlksek ve gerccedilek zamanlı etkileşim sunmakta daha az kaynak tuumlketmekte ve

uygulama zamanı olarak ccedilok daha az zaman almaktadır

14

Sunum ve ccedilalışma biccedilimi accedilısından hiccedilbir zaman tam bir standart olamayan ve

uygulama accedilısından suumlrekli sorunlu olan IFrame ve Popup pencerelerin en azından

bu tuumlr uygulamalarda ortadan kalkmasına ve dolayısıyla azalmasına neden

olmuştur 18

Ajax Css Dom Xhtml Js benzeri teknolojilerin kullanımını gerektirdiği iccedilin bu

teknolojilerin ve standartların yayılmasını ve gelişmesine de katkıda bulunmaktadır

Guumlvenlik nedeniyle guumlvenilmeyen kullanıcı tabanlı js denetimleri yerine sunucu

tabanlı denetimler hızlıca ve basitccedile sayfa yenilenmeden ve boumlylece kullanıcıya

zaman kaybı yaşatmadan yapılabilmektedir19

Dezavantajlar kısmında bahsedeceğimiz durdur ileri ve geri butonlarının

ccedilalışmaması konusu aslında bazı dinamik uygulamalarda sorunlara yol accedilan bu

butonların ccedilalışmaması iccedilin ihtiyaccedil duyduğumuz ek ccedilalışmaları ortadan

kaldırmaktadır Mesela kullanıcının geri butonu veya ileri butonu ile session

kullanılan dinamik uygulama sayfalarında gezinmesi genellikle istenmez ve bunun

iccedilin butonların olmadığı popup pencereler veya kısayolların iptal edilmesi gibi

yollar kullanılmaktadır İşte Ajax uygulamalarında dezavantaj olarak goumlruumllen bu

ccedilalışma şekli aslında bir avantaja doumlnuumlştuumlruumllebilmektedir

Ajax uygulamalarının dinamik iccedilerik uumlretme oumlzelliğinden dolayı gene dezavantaj

olarak goumlruumlnen ve uumlretilen iccedileriğin arama motorları tarafından taranamaması

durumu aslında bazen arama motorlarının ulaşmasını istemediğimiz sayfalarda ek

kodlar ( browser oumlruumlmcek tanımlama robotlara yasaklama vb ) kullanmamıza

gerek bırakmamaktadır

18

Web Uygulamalarında Yeni Bir Yaklaşım ajax seminer notu Eser Sahillioglu 19

wwwbelgelercom

15

1110 DEZAVANTAJLAR

Veriler ve sayfalar daha ccedilok kullanıcı tarafında işlendiği iccedilin zaten yuumlksek

miktarlarda işlemci ve bellek kullanan tarayıcılar daha yuumlksek miktarlarda işlemci

ve bellek ihtiyacı duymaktadır Bu da sınırlı imkanları ve yetenekleri olan

bilgisayarlara sahip kullanıcıların Ajax uygulamalarına sahip siteleri gezerken

işkence ccedilekmelerine neden olabilmektedir

Ajax web sayfalarında kullanımına oldukccedila alıştığımız ve bir kullanılabilirlik

standardı kabul edilen ve olmazsa olmaz şeklinde tabir edilen browser

fonksiyonlarından durdur geri ve ileri ( Stop Back Forward ) butonlarını

kullanılamaz hale getirmektedir Geri ve ileri butonları sayfanın tekrar yuumlklenmesi

yani normal Http başlıkları ve talepleri goumlnderilmesi ile işlevsel hale gelir Ancak

Xmlhttprequest ile goumlnderilen talepler geri ve ileri butonlarına etki etmediğinden

ileri ve geri butonlarını kullanmaya alışan tuumlm kullanıcılar bir oumlnceki sayfaya veya

bir sonraki sayfaya gitmekte sorun yaşayacaklardır Bu da doğal olarak sitenin iyi

bir deneyim yaratmasından ccedilok antipati toplamasına neden olacaktır

Her ne kadar şuanda ileri geri ve durdur butonları Ajax uygulamalarında

kullanılabilir hale getirilse de onları kullanılabilir hale getirmek iccedilin ek kodlar

fonksiyonlar ve hatta kod kuumltuumlphaneleri gerekebilmektedir Bu da tarayıcının daha

ccedilok ccedilalışması ve dolayısıyla ilk maddede bahsedilen daha ccedilok kaynak tuumlketmesi

anlamına gelmektedir

Durdur Geri ve İleri butonlarının işlemez hale gelmesine ek olarak browserlarrsquoın

bookmark oumlzelliği de devre dışı bırakılmaktadır İşlevsel browser butonları gibi

bookmark oumlzelliğini de ccedilalışır hale getirmek iccedilin ek kodlar gerekmektedir Bu sorun

aynı zamanda uygulama aşamalarınınadımlarının ve bağlantılarının bilinememesi

ve paylaşılamaması anlamına da gelmektedir20

20

Web Uygulamalarında Yeni Bir Yaklaşım ajax seminer notu Eser Sahillioglu

16

Bağlantıların ve sayfa iccedileriğinin dinamik ve eşzamanlı uumlretilmesi aynı zamanda bu

site iccedileriklerinin arama motorları tarafından indexlenmemesine neden olmaktadır

Bu da bin bir guumlccedilluumlkle zahmetle hazırladığınız sitenizin ve uygulamanızın iccedileriğinin

arama motorlarında kaydedilmemesi ve bulunamaması anlamına gelmektedir

IErsquode XMLhttprequest nesnesi bir ActiveX nesnesi olduğundan ve ActiveX bazı

firma veya kullanıcı bilgisayarlarında varsayılan olarak guumlvenlik gerekccedileleriyle

engellenmiş olduğundan Ajax uygulamaları ccedilalıştırılamayabiliyor Her ne kadar

bunun iccedilin de ccediloumlzuumlm ccedilalışmaları yapılmış olsa da bu konu şuanda hala en ccedilok

kullanılan browser olarak goumlruumlnen IErsquonin kullanıcıları iccedilin sorun teşkil etmektedir21

Kullanılabilirlik ve erişilebilirlik kurallarına ve standartlarına goumlre yapılan

uygulamanın hazırlandığı teknolojilerin var olmadığı browser tuumlrlerinde veya

oumlzelliklerinde ccedilalıştırılabilmesi iccedilin uyumluluk ccedilalışmaları yapılması gerekmektedir

Bu da fazladan zaman emek ve nakit harcanması anlamına gelmektedir Bu da

oumlzellikle devlet kurumlarına veya bu standartlara ve kurallara uygun veya yuumlksek

sayıda kullanıcısı olan web siteleri isteyen firmalara hazırlanacak uygulamalar ve

sitelerde dikkat edilmesi gereken bir konudur22

Buna benzer şekilde bazı durumlarda duumlzguumln bir statik sayfa gibi ccedilıktı alamama ve

ccedilıktı sorunları yaşatabilmektedir Ayrıca sayfaların kaydedilmesinde de istenen

sonuccedillar elde edilemeyebilmektedir

Klasik web uygulamalarında kullanıcı profili ile ilgili veri toplamak biraz da

kullanıcıya bağlıydı Ancak Ajax ile biz kullanıcılar farkında olmadan hakkımızda

ve oumlzellikle web hareketlerimiz ile ilgili oldukccedila fazla bilgi toplanabilme olanağı

21

libraryictaz 22

elifkaparblogspotcom

17

doğmuş oldu Bu web ccedilalışanları iccedilin yeni bir avantaj kullanıcılar iccedilin de bir

dereceye kadar dezavantaj sayılabilir23

Oumlrneklemek gerekirse doldurduğunuz bir formda hangi kutuları işaretlediğimiz

veya işaretleyip kaldırdığımız yazıp sildiklerimiz bir alanda bekleme suumlremiz fare

imlecini en ccedilok nerede gezdirdiğimiz gibi hareket davranış veya alışkanlıklarımız artık

siz farkında olmadan elde edilebilir kaydedilebilir ve kullanılabilir olmuştur

1111 Hızlı Yayılmasının Nedenleri

Yukarıda Ajaxrsquo ın bilinen ve kullanılmakta olan teknolojilerin beraber

kullanımından ccedilıktığından ve bu nedenle yeni ccedilıkan teknolojilerden ve web

uygulama yaklaşımlarından daha hızlı yayıldığından bahsetmiştik Buna ek olarak

accedilık kaynak kodlu olarak hazırlanan kod kuumltuumlphanelerinin artması ve gelişmesi de

bu yaklaşımın yayılmasında oumlnemli bir etken olmuştur

Ancak Ajaxrsquoı e popuumller hale getiren ve isminin sıkccedila duyulmasına ve merak

uyandırmasına neden olan şey Googlersquoın Gmail Google Suggest ve Google Maps

gibi yeni web hizmetlerinde bu teknolojiyi oldukccedila sağlam ve neredeyse masauumlstuuml

deneyimlerle yarışacak kadar etkileşimli ve kullanıcı dostu bir şekilde kullanması

olmuştur Burada kullanılan yeni oumlzellikler hem kullanıcılarda hem web

ccedilalışanlarında merak uyandırmış ve benzer oumlzellikleri kendi sitelerinde de

kullanmaya youmlnelerek benzer etkileşimli deneyimleri kendi kullanıcılarına da

yaşatma isteği ve ccedilalışmalarıyla Ajaxrsquoın oldukccedila hızlı yayılmasına katkıda

bulunmuştur Son olarak Yahoorsquonun satın aldığı Flickr ve benzeri ccedilok kullanıcılı

siteler de Ajaxrsquoın deneyimini kullanıcılarına yaşatarak daha hızlı yayılmasına

katkıda bulunmuştur24

23

blogfaikgunaycomtr 24

belgelercshacettepeedutryayinlar

18

Bir başka neden de artık hemen hemen tuumlm belli başlı browserların standartlara

uygun şekilde uumlretilmesi ve Ajaxrsquota kullanılan teknolojileri ve standartları tam

olarak destekliyor olmasıdır Kullanılan teknolojilerin de olgunlaşmış oturmuş ve

standartlaşmış olması da ek olarak avantaj sağlamıştır

Yukarıda bahsedilen ve webrsquo in en buumlyuumlk eksiklerinden biri olan masauumlstuuml

yazılımlardaki etkileşim ve hız sayfalar yenilenirkenyeniden yuumlklenirken

beklemekten sıkılmış kullanıcılara Ajax uygulamalarıyla sağlanmış ve kullanıcılar

da bu tuumlr uygulamalara rahatlıkla alışmış ve adapte olmuşlardır Hem masauumlstuuml

yazılımlarının hızı etkileşimi ve deneyimi webrsquo in her yerden erişim gibi oumlzellikleri

ile buluşunca Ajax kısa suumlrede ccedilokccedila talep edilir ve kullanılır hale gelmiştir

Ek olarak bu soumlzcuumlğuumln okunuş ve yazılış olarak kısa ve kolay olmasının yanı sıra

daha oumlnceden uumlnluuml bir futbol takımının da ismi olarak kulaklarımızın aşina

olmasının da etkisini unutmamak gerekir

1112 Geniş Ccedilapta Ajax Kullanan Sitelerden Oumlrnekler

Google Suggest

Flickr

http wwwflickrcom

Backbase

httpprojectsbackbasecomRUIshophtml

httpwwwbackbasecomdemostravel

httpwwwbackbasecomdemosRSS

httpprojectsbackbasecomRUIportalhtml

Gmail

http wwwgmailcom

Google Map

Live mail

19

1113 Ajax Gerccedilekten İhtiyaccedil mı Yoksa Bir Moda mı

Klasik web sayfaları ccedilok fazla veri akışı gerektirir Gayet iyi biliriz ki bir web

sitesinde ne kadar ccedilok animasyon resim yazı aynı anda bir sayfada yer alırsa o sayfa o

kadar yavaş yuumlklenir Bir de boumlyle bir sayfa her kuumlccediluumlk değişiklik iccedilin yeniden

yuumlklenmesi gerekirse kullanıcı iccedilin hiccedil konforlu olmayan bir durum ortaya ccedilıkar

Kullanıcı dışında da aynı sayfayı defalarca uumlretmek zorunda kalan sunucular da

performansını yitirmeye başlayacaklardır Zaten bu sıkıntılar nedeni ile Ajax ortaya

ccedilıkmış ve bu sıkıntıları ortadan kaldırabilmiştir

Trafiği ccedilok yoğun olmayan ve genelde statik olan bir web sitesinde Ajax kullanmak

ccedilok anlamlı olmayabilir ama tersi bir durum iccedilin buumlyuumlk oumlnem taşır

Eğer web sitemizde herhangi bir duumlğmeye linke(bağlantıya) tıklanıldığında iccedileriğin

herhangi bir boumlluumlmuumlnuuml sayfayı refresh ( yenileme ) etmeden sunucudan aldığımız bilgi

ile doldurabiliyorsak Ajax kullanabiliyoruz demektir

Ajax kullanımı bu kadar basitken geliştirilen toolkit ve library`lerin buumlyuumlkluumlğuuml

de ne diye bir soru gelebilir aklımıza Oumlnceleri sadece Javascript library olarak ortaya

ccedilıkan birccedilok girişim guumlnuumln popuumller akımında yer bulabilmek iccedilin Ajax oumlzellikleri

ekleyerek Ajax Framework ismini almışlardır Ajax oumln yuumlze youmlnelik bir durum olduğu

iccedilin oumlnyuumlz goumlrsellerini zenginleştiren ek oumlzellikler bulunduran toolkitler daha ccedilok ilgi

goumlrmuumlştuumlrMesela hazır Tab menuuml Treview menuuml ve window iccedileren Ajax Toolkitler

geliştiriciler uumlzerinde buumlyuumlk ilgi uyandırmıştır Bunlar oumlnceden de var olan yapılardı

ancak Ajax ile daha kullanışlı olmuşlardır Web geliştirici istiyor ki hem bir Ajax

Toolkit kullanayım hem de Ajax`ı verimli kullanabileceğim hazır goumlrselleri de iccedileren

bir Toolkit kullanayım Geliştiriciler yıllardır uygulama geliştirme anlamında yetersiz

bulunan web ortamı yuumlzuumlnden artık bu tip Javascript Library`lerin desteği ile geccedilen

fakir yılların acısını ccedilıkarmaya ccedilalışmaktadır

20

1114 Ajax Gelecek Vaat Ediyor Mu

Her beş on yılda bir yeni akımın ortaya ccedilıktığı yazılım duumlnyasında Ajax veya Web 20

kavramları oumlnuumlmuumlzdeki beş on yılın yeni akımı olacak gibi goumlruumlnuumlyor İnternet hızının

artması web uumlzerinden sağlanan hizmetlerin sayısında buumlyuumlk artış sağlamıştır Yakın

gelecekte birccedilok yazılım ihtiyacının internet uumlzerinden sağlanacağını tahmin etmek zor

değil Bu servislerin geliştirilmesinde Ajax bir prototip olacaktır ccediluumlnkuuml klasik web

uumlzerinde uygulama geliştirme youmlntemleri yetersiz kalmaktadır

21

12 Elektronik Kitap ( e-kitap )

121 Ansiklopedirsquonin Tanımı

Ansiklopedi birccedilok bilginin youmlntemli ve ccediloğu zaman alfabetik bir sıra ile

duumlzenlenmesinden elde edilen başvuru kaynağı kitaplara ya da buna benzer olarak

hazırlanmış yayınlara verilen isimdir

Koumlken olarak eski Yunancadaki (ἐγκύκλιος παιδεία engkuklios paideia) en

(iccedilinde) kyklos (ccedilember) paedeip (eğitim) soumlzlerinden veya buguumln genel eğitim

dediğimiz bir kelimeden gelmektedir Buradaki bilgiden bilinmeye değer bilgi manası

anlaşılmalıdır25

Ancak zamanla bu pratik anlamını kaybederek gittikccedile akli ve bilimsel

yollarla elde edilen bilgilerin tasnif ve tertip edildiği kapsamlı ccedilalışmalar anlamına

yaklaştı Ansiklopediden de hazırlayanların oumlnemli kabul ettiği konular hakkında kesin

bilgi vermesi beklenir Bu isim bazen bilimin belirli boumlluumlmuumlnuumln ayrıntılarla ve sistemli

bir şekilde incelendiği kitaplar iccedilin de kullanılmaktadır

Ansiklopediler soumlzluumlkler gibi yalnız bir kelimenin ccedileşitli anlamlarını veren

eserler değildir Ccedilok değişik konular hakkında oldukccedila geniş ve olaylara dayanan

bilgiler verirler Maddeler harf sırasına goumlre dizildiği gibi sistematik de olabilir

Ansiklopediler luumlgatlar gibi yalnız bir kelimenin ccedileşitli manalarını veren eserler de

değildir Ansiklopedilerin muumlmkuumln olduğu kadar tarafsız hazırlanmaları beklenirse de

ister istemez hazırlayanların fikir ve kanaatleri muhtevalarından belli olur Bu zaaftan

kurtulabilen yok gibidir Ansiklopedilerin iki oumlnemli oumlzelliği konuların youmlntemli

duumlzenlenmesi ve her şeyi iccediline almasıdır

122 Ansiklopedirsquonin Tarihccedilesi

Duumlnyadaki tuumlm bilgiyi tek ccedilatı altında toplamak ilk olarak Mısırrsquodaki

İskenderiye Kuumltuumlphanesirsquonin kuruluş amacıydı Ama başarılı olduğu soumlylenemez26

Tarihsel araştırmalardan anlaşıldığına goumlre ilk ansiklopedinin Platonun

25

Wikipedia (Vikipedi ) httptrwikipediaorg 26

Prof Dr Ural Akbulut ODTUuml Kimya Boumlluumlmuuml ldquoWikipedia Ansiklopedileri Raftan İndirtti rdquo Şubat 2012

3

1 BOumlLUumlM

11 Ajax ( Asynchronous Javascript And Xml )

111 Tanım ve Tarihccedile

( Asynchronous JavaScript and XML ) soumlzcuumlklerinin baş harflerinden oluşan

Ajax Html Xhtml Xml Css Dom Js ve web tarayıcısında hazır bulunan

XMLHTTPREQUEST nesnesi ile sunucu taraflı dillerden birisi ( Php Asp Jsp vb)

beraber kullanılarak masauumlstuuml yazılımlara benzer daha hızlı ve etkileşimli web ara

yuumlzleri uygulamaları hazırlamak iccedilin kullanılmakta olan bir web geliştirme

yaklaşımıdır

XMLhttprequest nesnesi her ne kadar ccedilok eskiden beri kullanılmakta olsa da

Ajax soumlzcuumlğuumlnuumln kullanılması ccedilok eskilere dayanmıyor Bu soumlzcuumlğuuml ilk kullanan

Adaptive Path adlı bir web firmasının kurucularından ve de youmlneticilerinden olan Jesse

James Garrettrsquotir Her ne kadar bu soumlzcuumlğuuml kendisinin bulmadığına youmlnelik eleştiriler ve

itirazlar olsa da internet ve web uygulamaları duumlnyasında soumlzcuumlğuuml icat eden kişi olarak

ccediloktan yerini aldı5 Fakat Ajax asıl ldquogoogle suggestrdquo in ardından popuumller oldu

Javascrıpt ve Xml birleştirilerek yeni bir uygulama deseni oluşturma duumlşuumlncesi

oumlnce JSP geliştiricileri tarafından ortaya atılmış daha sonra da Microsoft tarafından

desteklenmiştir XMLhttprequest nesnesi ilk olarak Microsoft tarafından bir ActiveX

nesnesi olarak kullanıldı ve yaklaşık olarak Internet Explorerrsquoın 40 suumlruumlmuumlnden beri bir

ActiveX nesnesi olarak kullanılmaya devam ediliyor ActiveX nesnesi olduğu iccedilin de

doğal olarak Javascript VBScript ve IErsquonin desteklediği diğer diller tarafından

ulaşılabilir ve kullanılabilir oldu Bir suumlre sonra Mozilla geliştiricileri bu gelecek vaat

eden nesneyi alıp Mozilla 10rsquoda kullanmaya başladılar Applersquo da bu arada Mac OS

platformu iccedilin geliştirmiş olduğu kendi browserrsquoına bu nesneyi entegre etti ve boumlylece

Safarirsquoye ajax desteği vermiş oldu6 Internet duumlnyasının en ccedilok kullanılan

5 belgelercshacettepeedutr

6 ibrahimdemirwordpresscom

4

browserlarından olan Opera da 80 suumlruumlmuuml ile kullanıcılarına ajaxrsquolı uygulamaları

kullanma ve geliştirme imkanı sunmuş oldu

XMLhttprequest nesnesi Ajax uygulamalarının belkemiğini oluşturmaktadır

Yani Ajax kullanımı browser`ın bu standartı (http request) desteklemesi ile gerccedilekleşir

Bu Explorer(IE 7 ile beraber) iccedilin MicrosoftXMLhttp ve bir ccedilok diğer goumlz atıcı iccedilin

XMLhttpRequest oumlzelliğidir Metod isimleri farklı olsa da kullanımları aynıdır Ne işe

yaradığını accedilıklamak gerekirse bu nesne Javascript ile uzaktaki veya uygulamanın

ccedilalıştığı sunucuya http talepleri yapılmasına ve sunucudan da bu taleplerin sonuccedillarının

veya ccedilıktılarının alınmasına imkan tanıyor Ancak normal http taleplerinden farklı

olarak ve bu nesneyi bu kadar popuumller kılan oumlzelliği ise tuumlm bu talepleri ccedilalıştığı web

sayfasının yeniden yuumlklenmesine ihtiyaccedil bırakmadan ve kullanıcı fark etmeden arka

planda yapıyor olmasıdır

112 Klasik Web Modelinden Farkı

Klasik bir istemci-sunucu (client-server) uygulamasında kullanıcı tarafından

yapılan her işlem sunucuya HttpRequest olarak goumlnderilir yorumlanır

ve veriler işletildikten sonra sonuccedillar istemciye goumlnderilir Bu da ccedilok buumlyuumlk bir ağ

trafiğine neden olur7 Oumlrneğin Geleneksel JavaScript kodlarında eğer sunucudaki bir

veritabanından ya da dosyadan bilgi almak istersek yada sunucuya kullanıcı girdisini

goumlndermek istersek bir Html formu oluşturup get yada post youmlntemlerinden biriyle

sunucuyla veri alışverişi yaparız Kullanıcı veriyi goumlndermek almak iccedilin formdaki

Goumlnder vb bir duumlğmeyi tıklar sunucunun yanıtını bekler ve sonuccedilları yeni yuumlklenen

sayfada goumlruumlr Bu da sunucu ve istemci arasındaki trafiğin buumlyuumlmesine neden olur

Kullanıcının her veri girişinde sunucunun yeni bir sayfa oluşturmasını beklemesi

nedeniyle geleneksel internet uygulamaları daha yavaş ccedilalışabilir ve daha az kullanıcı

dostu olabilir

Ajax kullanıldığında ise istekler Http Request yerine XMLhttp request olarak

7 wwwmag-netcomtr

5

goumlnderilir Burada sunucu ve istemci arasında taşınan veriler sıkıştırılmış XML

formatındadır Bu sıkıştırılmış yapı istemci tarafında accedilılır boumlylece sunucu ve istemci

arasındaki bant genişliği boş yere işgal edilmemiş olur Ajax ile Javascript kodumuz

XMLHttpRequest nesnesini kullanarak doğrudan sunucuyla iletişime geccediler Http istemi

kullanarak bir web sayfası sayfayı yenilemeye gerek olmaksızın sunucuya istemde

bulunup yanıt alabilir Kullanıcı aynı sayfada kalacaktır ve arka planda gerccedilekleşen veri

iletişimini fark etmeyecektir

XMLHttpRequest web tarayıcısı uumlzerinde ccedilalışan bir bileşendir Bu bileşen

asenkron bir şekilde bir web sayfasına istekte ( request ) bulunabilir ve yine asenkron

bir şekilde isteğe karşı gelen cevabı ( response) kendisini ccedilağıran yere iletebilir8 Buumltuumln

bu işlemleri biz farkına varmadan arka planda ( background ) yaptığı iccedilin web

uygulamasına sanki bir masauumlstuuml uygulamasıymış hissini verebiliriz Bir oumlrnek vermek

gerekirse bir web formu yaptık ve formun sunucuya goumlnderilmesi iccedilin bir buton (

duumlğme ) koyduk Butona basıldığında ziyaretccedili (client) tarafında ccedilalışan bir script

aracılığıyla ( oumlrneğin javascript ) bilgiler XMLHttpRequest bileşeni kullanılarak arka

planda sunucuya goumlnderilebilir ve sunucudan istenilen cevap alınabilir Boumlylece sayfada

sabit kalması gereken iccedilerikler yeniden sunucudan alınmayacağı iccedilin hem sunucu

yorulmamış olacak hem de kullanıcı daha az beklemiş olacak ve elbette buumltuumln bu

işlemler bir java applet yada actitiveX nesnesi ile değil buumltuumln tarayıcılar tarafından

desteklenen bir youmlntemle yapılacak

Ajax ile sağlanan en buumlyuumlk oumlzellik de parccedilalı guumlncellemersquo dir Bu sayede buumltuumln

bir sayfanın istemci ile sunucu arasında gidip gelmesiyle doğan ağ trafiğinin oumlnuumlne

geccedililmiş olur Oumlnceden Meta taglerine refresh yazarak bu işlem yapılırdı Fakat bu

durumda buumltuumln sayfa guumlncellenir ve kullanıcı bomboş bir sayfaya ile baş başa kalırdı9

8 wwwcsharpnedircom

9 ibrahimdemirwordpresscom

6

Şekil 1Geleneksel web uygulamaları ile AJAX yaklaşımının karşılaştırılması10

Şekil 2 Klasik web uygulamalarındaki senkron etkileşimle AJAX yaklaşımındaki asenkron etkileşim

karşılaştırma11

10

phplettercom

7

113 Ccedilalışma Mantığı

Şekil 3 Ajax Ccedilaılşma Mantığı12

AJAX uygulamalarında temel ccedilalışma mantığı ve işlem sırası aşağıdaki gibidir13

Sayfada var olan işlemlerden biri tetiklenince sayfada hazırda bekleyen

javascript fonksiyonlarıyla xmlhttprequest nesnesi oluşturulur Bu nesne arka planda

goumlnderdiği bir http talebiyle istenen işlem iccedilin sunucu tarafında bulunan ve sunucu

tabanlı bir dille yazılmış ilgili dosyadan o işlemin yapılmasını talep eder ve bu dosyanın

ccedilıktısını alarak kullanıcı tarafında işlenmesi ve istenen şekilde sunulması iccedilin diğer

bileşenlere aktarır

Bu işlem akışı sırasında bir Ajax uygulamasını tetiklemek iccedilin Html ve Js

XMLhttprequest nesnesini oluşturmak iccedilin Js arka planda sunucuya asenkron

(eşzamanlı olmayangerccedilek zamanlı) http talebi goumlndermek iccedilin XMLhttprequest

nesnesi sunucu tarafında yapılması istenen işlem iccedilin Php AspNet JspJava vb

sunucu tabanlı bir dil sunucu tarafında uumlretilen ccedilıktıyı almak iccedilin gene xmlhttprequest

nesnesi elde edilen bu ccedilıktıyı işlemek ve sayfada istenen alana yerleştirmek iccedilin Dom

Dhtml ve JS işlenmiş ccedilıktının renk ccedilizgi vb şekilsel sunumu iccedilin de (X)Html ve Css

kullanılmaktadır

11

phplettercom 12

wwwsemgoksucom 13

Web Uygulamalarında Yeni Bir Yaklaşım ajax seminer notu Eser Sahillioglu

8

114 Ajax Şu Teknolojileri Kullanır14

Bilgiyi biccedilimlendirmek ve goumlruumlntuumllerini değiştirmek iccedilin Xhtml ( ya da Html) ve

Css

Goumlruumlntuumllenecek bilgiyi dinamik olarak goumlstermek ve onunla etkileşimli ccedilalışmak

iccedilin JavaScript JScript gibi EcmaScript olan client side (kullanıcı tarafı) tarafındaki

bir scripting dili yardımıyla erişilebilen Dom

Web server ile bilgi değiş tokuşu iccedilin kullanılan XMLHttpRequest objesi Bazı Ajax

frameworklerde ve bazı durumlarda web server ile bilgi alışverişi yapmak iccedilin

XMLHttpRequest yerine IFrame de kullanılabilir Diğer uygulamalarda ise dinamik

olarak eklenen JavaScript Tagleri de kullanılabilmektedir Ajax Teknolojisini

uygulamak iccedilin kullanılan script dili JavaScripttir

Xmlin Css ile biccedilimlendirilip Html Xhtmle doumlnuumlştuumlruumllmesini sağlamak iccedilin Xslt

Kullanıcıyla server arasındaki bilgi alışverişlerinde ccediloğunlukla Xml formatı

kullanılmaktadır Oumlnceden hazırlanan Html duumlz metin Json ve Ebml dahi olmak

uumlzere herhangi bir format da kullanılabilmektedir Bu dosyalar server(sunucu)

tarafında herhangi bir script ile bile uumlretilmiş olabilirler

Dhtml Spa ve Lamp gibilerin aksine Ajax kendi kendine bir teknoloji değildir

ancak bu terim birden ccedilok teknolojinin bir arada kullanılmasını ifade etmektedir

Tuumlm bu teknolojiler ajax iccedilerisinde kullanılır fakat bunlar arasında sadece

uumlccediluumlnuumln kullanılması zorunludur HtmlXhtml Dom ve Javascript Bilginin

goumlruumlntuumllenmesi iccedilin HtmlXhtmle ihtiyaccedil duyar sayfa refresh olmadan

HtmlXhtmlde goumlruumlntuumllenen bilgilerin değişmesi iccedilinde Doma ihtiyaccedil duyar

JavaScript ise sayfadaki verileri guumlncellemek iccedilin Domu yapılandırmak ve client-

14

trwikipediaorgwikiAJAX_(programlama)

9

server iletişimini başlatmak iccedilin kullanılır Diğer teknolojiler ise Ajaxın daha

işlevsel kullanılması iccedilindir fakat kullanılması da zorunlu değildir

115 Hazır Kuumltuumlphaneler15

PHP

HTML_Ajax

XOAD

Xajax

Sajax

Pajax

Class Ajax

Pajaj

Symfony

CakePHP

JAVA

AjaxAnywhere

AjaxTags

DWR

Echo2

Guise

Jsquery

jWic

JSON-RPC

JRP

ICEfaces

Pushlets

15

blogfaikgunaycomtr

10

ASPNET

AjaxNET Professional

Aspects of AJAX

Atlas (Microsoft ASPNET 20 AJAX platform)

Bitkraft

BorgWorX AjaxNET

AutoSuggestBox

PowerWEB LiveControls for ASPNET

MonoRail

ComfortASPNET

OutPost

DotNetRemoting

116 Neden AJAX16

Bu soruya yanıt bulmak iccedilin alttaki web sayfası şablonunu ele alalım Alican

kardeşimiz kendine bir web sayfası hazırlamış B boumllgesine linkler yerleştirmiş

Resimler linkine tıkladığımızda C boumllgesinde Alicanrsquoın resimlerini goumlruumlyoruz Fakat

Alicanrsquoın resimlerini goumlrebilmek iccedilin A B C ve D boumllgelerinin diğer bir değişle buumltuumln

sayfanın yeniden yuumlklenmesini bekliyoruz

Şekil 4 Ajaxrsquoın sitede kullanımı

16

bmpamukkaleedutr

11

Ziyaretccedililerin tek bir amacı vardır Goumlrmek istedikleri iccedileriğe en hızlı bir şekilde

ulaşmak Oumlrneğimizde B boumllgesindeki bir linke tıklayıp C boumllgesine Alicanrsquoın

resimlerinin gelmesini bekliyoruz Bizi ilgilendiren tek bir şey var o da C boumllgesinde

resimleri goumlrebilmek O esnada A B ve D boumllgeleri bizi ilgilendirmiyor O halde bizi

ilgilendirmeyen boumllgelerin yuumlklenmesini neden bekleyelim ki

Amacımız C boumllgesini en kısa suumlrede yuumlkletmek Bunun iccedilin FRAME veya IFrame

adı verilen Html etiketleri veya Flash gibi alternatif youmlntemler de kullanılabilir fakat

Ajax son zamanlarda ikisinin de yerini almış durumda

Ajax tekniği ile web tarayıcıya yalnızca C boumllgesinin yenilenmesini belirtiyoruz

Web tarayıcımız bizden bu talebi aldıktan sonra Alicanrsquoın resimlerinin bulunduğu sayfa

ile etkileşime geccediliyor Resimlerin olduğu sayfa hazırlanıyor ve C boumllgesine yuumlkletiliyor

Bu esnada kesinlikle A B ve D boumllgeleri yeniden yuumlklenmiyor ve sabit kalıyor

117 Ajax Kullanım Alanları

Ajax kullanımı oldukccedila yaygınlaşmaktadır Web tabanlı uygulamalar Ajax desteği ile

ccedilok daha esnek kullanışlı performanslı bir yapıya kavuşmaktadır

Kullanım yerlerine oumlrnek olabilecek bazı konular şunlardır

Otomatik aramalar

B birine bağlı form seccedilimleri ve form bilgilerinin yenilenmesi

Sunucuya dosya yuumlkleme

Veri tabanı sorgulamaları

12

118 Ajax Alternatifleri 17

Şekil 5 Ajax alternatifleri

Ajax alternatifi olabilecek zengin kullanıcı arayuumlzluuml ve web tabanlı uygulamalar

iccedilin

Dhtml

Flash

Java Applets

ActiveX

Macromedia FlexOpenLaszlo ( Flash )

Integra AltioLiveNexaweb ( Java Applets ) sayılabilir

119 Avantajlar

HTTP talepleri arka planda gidip geldiği iccedilin sayfa yeniden yeniden yuumlklenmiyor

Sayfalar tekrar tekrar yuumlklenmediği iccedilin ve sadece gerekli veri alışverişi

yapıldığından hem kullanıcı ziyaretccedili iccedilin hem de site sunucusu iccedilin yuumlksek

miktarda trafik bandwith tasarrufu sağlar

17

wwwdijitalderscom

13

Masauumlstuuml yazılımlarda bulunan zengin etkileşimin web`te bulunmaması geccedilmiş

zamanlardan beri web`in en buumlyuumlk eksiklerinden sayılmış ve her zaman masauumlstuuml

yazılımlar karşısında web`in dezavantajı olarak goumlruumllmuumlştuumlr Ancak bu etkileşim

artık Ajax uygulamaları sayesinde gerccedilekleştirilebilir goumlruumlnmektedir Talepler

kullanıcı farkında olmadan arka planda goumlnderilip alındığından ve hızlı olduğundan

( sadece gerekli veriler gidip gelmekte ) kullanıcıya gerccedilek bir masauumlstuuml yazılımın

yaşattığı etkileşimli guumlzel deneyimleri web uumlzerinde yaşatmak muumlmkuumln

olabilmektedir

Aynı şekilde masauumlstuuml yazılımların dezavantajı olarak goumlruumllen her yerden

ulaşılamama ve suumlrekli veri ve ayar taşıma sorunu webrsquo in doğuşundan beri sahip

olduğu her yerden erişilebilir oumlzelliği ve sonradan kazandığı dinamik uygulamaları

sayesinde ccediloumlzuumllmuumlş ve artık kullanıcılar masauumlstuuml sorunlarından uzak ancak

masauumlstuuml deneyimlere benzer etkileşimli deneyimleri yaşayabilir hale

gelmektedirler

Ajax birccedilok web tasarımcısının ve uygulama geliştiricisinin bildiği teknolojilerden

oluştuğu iccedilin geliştiricilerin bu yaklaşımı oumlğrenmesi ve bu konseptrsquoe adapte olması

ccedilok kolay ve hızlı şekilde gerccedilekleşmektedir Zira bu oumlzelliği son yıllarda hem

yabancı hem yerli web ccedilalışanları ve meraklıları arasında oldukccedila hızlı şekilde

yayılmasının altında yatan oumlnemli nedenlerden biridir

Ajaxrsquoın yokluğunda karmaşık web uygulamaları iccedilin kullanılan ve her birinin ayrı

ayrı bir ccedilok dezavantajı bulunan Java ve Flash benzeri her ortamda standart olmayan

bulunmayan browserları oldukccedila yoran ve trafik harcatan teknolojilerin yerine

daha yuumlksek ve gerccedilek zamanlı etkileşim sunmakta daha az kaynak tuumlketmekte ve

uygulama zamanı olarak ccedilok daha az zaman almaktadır

14

Sunum ve ccedilalışma biccedilimi accedilısından hiccedilbir zaman tam bir standart olamayan ve

uygulama accedilısından suumlrekli sorunlu olan IFrame ve Popup pencerelerin en azından

bu tuumlr uygulamalarda ortadan kalkmasına ve dolayısıyla azalmasına neden

olmuştur 18

Ajax Css Dom Xhtml Js benzeri teknolojilerin kullanımını gerektirdiği iccedilin bu

teknolojilerin ve standartların yayılmasını ve gelişmesine de katkıda bulunmaktadır

Guumlvenlik nedeniyle guumlvenilmeyen kullanıcı tabanlı js denetimleri yerine sunucu

tabanlı denetimler hızlıca ve basitccedile sayfa yenilenmeden ve boumlylece kullanıcıya

zaman kaybı yaşatmadan yapılabilmektedir19

Dezavantajlar kısmında bahsedeceğimiz durdur ileri ve geri butonlarının

ccedilalışmaması konusu aslında bazı dinamik uygulamalarda sorunlara yol accedilan bu

butonların ccedilalışmaması iccedilin ihtiyaccedil duyduğumuz ek ccedilalışmaları ortadan

kaldırmaktadır Mesela kullanıcının geri butonu veya ileri butonu ile session

kullanılan dinamik uygulama sayfalarında gezinmesi genellikle istenmez ve bunun

iccedilin butonların olmadığı popup pencereler veya kısayolların iptal edilmesi gibi

yollar kullanılmaktadır İşte Ajax uygulamalarında dezavantaj olarak goumlruumllen bu

ccedilalışma şekli aslında bir avantaja doumlnuumlştuumlruumllebilmektedir

Ajax uygulamalarının dinamik iccedilerik uumlretme oumlzelliğinden dolayı gene dezavantaj

olarak goumlruumlnen ve uumlretilen iccedileriğin arama motorları tarafından taranamaması

durumu aslında bazen arama motorlarının ulaşmasını istemediğimiz sayfalarda ek

kodlar ( browser oumlruumlmcek tanımlama robotlara yasaklama vb ) kullanmamıza

gerek bırakmamaktadır

18

Web Uygulamalarında Yeni Bir Yaklaşım ajax seminer notu Eser Sahillioglu 19

wwwbelgelercom

15

1110 DEZAVANTAJLAR

Veriler ve sayfalar daha ccedilok kullanıcı tarafında işlendiği iccedilin zaten yuumlksek

miktarlarda işlemci ve bellek kullanan tarayıcılar daha yuumlksek miktarlarda işlemci

ve bellek ihtiyacı duymaktadır Bu da sınırlı imkanları ve yetenekleri olan

bilgisayarlara sahip kullanıcıların Ajax uygulamalarına sahip siteleri gezerken

işkence ccedilekmelerine neden olabilmektedir

Ajax web sayfalarında kullanımına oldukccedila alıştığımız ve bir kullanılabilirlik

standardı kabul edilen ve olmazsa olmaz şeklinde tabir edilen browser

fonksiyonlarından durdur geri ve ileri ( Stop Back Forward ) butonlarını

kullanılamaz hale getirmektedir Geri ve ileri butonları sayfanın tekrar yuumlklenmesi

yani normal Http başlıkları ve talepleri goumlnderilmesi ile işlevsel hale gelir Ancak

Xmlhttprequest ile goumlnderilen talepler geri ve ileri butonlarına etki etmediğinden

ileri ve geri butonlarını kullanmaya alışan tuumlm kullanıcılar bir oumlnceki sayfaya veya

bir sonraki sayfaya gitmekte sorun yaşayacaklardır Bu da doğal olarak sitenin iyi

bir deneyim yaratmasından ccedilok antipati toplamasına neden olacaktır

Her ne kadar şuanda ileri geri ve durdur butonları Ajax uygulamalarında

kullanılabilir hale getirilse de onları kullanılabilir hale getirmek iccedilin ek kodlar

fonksiyonlar ve hatta kod kuumltuumlphaneleri gerekebilmektedir Bu da tarayıcının daha

ccedilok ccedilalışması ve dolayısıyla ilk maddede bahsedilen daha ccedilok kaynak tuumlketmesi

anlamına gelmektedir

Durdur Geri ve İleri butonlarının işlemez hale gelmesine ek olarak browserlarrsquoın

bookmark oumlzelliği de devre dışı bırakılmaktadır İşlevsel browser butonları gibi

bookmark oumlzelliğini de ccedilalışır hale getirmek iccedilin ek kodlar gerekmektedir Bu sorun

aynı zamanda uygulama aşamalarınınadımlarının ve bağlantılarının bilinememesi

ve paylaşılamaması anlamına da gelmektedir20

20

Web Uygulamalarında Yeni Bir Yaklaşım ajax seminer notu Eser Sahillioglu

16

Bağlantıların ve sayfa iccedileriğinin dinamik ve eşzamanlı uumlretilmesi aynı zamanda bu

site iccedileriklerinin arama motorları tarafından indexlenmemesine neden olmaktadır

Bu da bin bir guumlccedilluumlkle zahmetle hazırladığınız sitenizin ve uygulamanızın iccedileriğinin

arama motorlarında kaydedilmemesi ve bulunamaması anlamına gelmektedir

IErsquode XMLhttprequest nesnesi bir ActiveX nesnesi olduğundan ve ActiveX bazı

firma veya kullanıcı bilgisayarlarında varsayılan olarak guumlvenlik gerekccedileleriyle

engellenmiş olduğundan Ajax uygulamaları ccedilalıştırılamayabiliyor Her ne kadar

bunun iccedilin de ccediloumlzuumlm ccedilalışmaları yapılmış olsa da bu konu şuanda hala en ccedilok

kullanılan browser olarak goumlruumlnen IErsquonin kullanıcıları iccedilin sorun teşkil etmektedir21

Kullanılabilirlik ve erişilebilirlik kurallarına ve standartlarına goumlre yapılan

uygulamanın hazırlandığı teknolojilerin var olmadığı browser tuumlrlerinde veya

oumlzelliklerinde ccedilalıştırılabilmesi iccedilin uyumluluk ccedilalışmaları yapılması gerekmektedir

Bu da fazladan zaman emek ve nakit harcanması anlamına gelmektedir Bu da

oumlzellikle devlet kurumlarına veya bu standartlara ve kurallara uygun veya yuumlksek

sayıda kullanıcısı olan web siteleri isteyen firmalara hazırlanacak uygulamalar ve

sitelerde dikkat edilmesi gereken bir konudur22

Buna benzer şekilde bazı durumlarda duumlzguumln bir statik sayfa gibi ccedilıktı alamama ve

ccedilıktı sorunları yaşatabilmektedir Ayrıca sayfaların kaydedilmesinde de istenen

sonuccedillar elde edilemeyebilmektedir

Klasik web uygulamalarında kullanıcı profili ile ilgili veri toplamak biraz da

kullanıcıya bağlıydı Ancak Ajax ile biz kullanıcılar farkında olmadan hakkımızda

ve oumlzellikle web hareketlerimiz ile ilgili oldukccedila fazla bilgi toplanabilme olanağı

21

libraryictaz 22

elifkaparblogspotcom

17

doğmuş oldu Bu web ccedilalışanları iccedilin yeni bir avantaj kullanıcılar iccedilin de bir

dereceye kadar dezavantaj sayılabilir23

Oumlrneklemek gerekirse doldurduğunuz bir formda hangi kutuları işaretlediğimiz

veya işaretleyip kaldırdığımız yazıp sildiklerimiz bir alanda bekleme suumlremiz fare

imlecini en ccedilok nerede gezdirdiğimiz gibi hareket davranış veya alışkanlıklarımız artık

siz farkında olmadan elde edilebilir kaydedilebilir ve kullanılabilir olmuştur

1111 Hızlı Yayılmasının Nedenleri

Yukarıda Ajaxrsquo ın bilinen ve kullanılmakta olan teknolojilerin beraber

kullanımından ccedilıktığından ve bu nedenle yeni ccedilıkan teknolojilerden ve web

uygulama yaklaşımlarından daha hızlı yayıldığından bahsetmiştik Buna ek olarak

accedilık kaynak kodlu olarak hazırlanan kod kuumltuumlphanelerinin artması ve gelişmesi de

bu yaklaşımın yayılmasında oumlnemli bir etken olmuştur

Ancak Ajaxrsquoı e popuumller hale getiren ve isminin sıkccedila duyulmasına ve merak

uyandırmasına neden olan şey Googlersquoın Gmail Google Suggest ve Google Maps

gibi yeni web hizmetlerinde bu teknolojiyi oldukccedila sağlam ve neredeyse masauumlstuuml

deneyimlerle yarışacak kadar etkileşimli ve kullanıcı dostu bir şekilde kullanması

olmuştur Burada kullanılan yeni oumlzellikler hem kullanıcılarda hem web

ccedilalışanlarında merak uyandırmış ve benzer oumlzellikleri kendi sitelerinde de

kullanmaya youmlnelerek benzer etkileşimli deneyimleri kendi kullanıcılarına da

yaşatma isteği ve ccedilalışmalarıyla Ajaxrsquoın oldukccedila hızlı yayılmasına katkıda

bulunmuştur Son olarak Yahoorsquonun satın aldığı Flickr ve benzeri ccedilok kullanıcılı

siteler de Ajaxrsquoın deneyimini kullanıcılarına yaşatarak daha hızlı yayılmasına

katkıda bulunmuştur24

23

blogfaikgunaycomtr 24

belgelercshacettepeedutryayinlar

18

Bir başka neden de artık hemen hemen tuumlm belli başlı browserların standartlara

uygun şekilde uumlretilmesi ve Ajaxrsquota kullanılan teknolojileri ve standartları tam

olarak destekliyor olmasıdır Kullanılan teknolojilerin de olgunlaşmış oturmuş ve

standartlaşmış olması da ek olarak avantaj sağlamıştır

Yukarıda bahsedilen ve webrsquo in en buumlyuumlk eksiklerinden biri olan masauumlstuuml

yazılımlardaki etkileşim ve hız sayfalar yenilenirkenyeniden yuumlklenirken

beklemekten sıkılmış kullanıcılara Ajax uygulamalarıyla sağlanmış ve kullanıcılar

da bu tuumlr uygulamalara rahatlıkla alışmış ve adapte olmuşlardır Hem masauumlstuuml

yazılımlarının hızı etkileşimi ve deneyimi webrsquo in her yerden erişim gibi oumlzellikleri

ile buluşunca Ajax kısa suumlrede ccedilokccedila talep edilir ve kullanılır hale gelmiştir

Ek olarak bu soumlzcuumlğuumln okunuş ve yazılış olarak kısa ve kolay olmasının yanı sıra

daha oumlnceden uumlnluuml bir futbol takımının da ismi olarak kulaklarımızın aşina

olmasının da etkisini unutmamak gerekir

1112 Geniş Ccedilapta Ajax Kullanan Sitelerden Oumlrnekler

Google Suggest

Flickr

http wwwflickrcom

Backbase

httpprojectsbackbasecomRUIshophtml

httpwwwbackbasecomdemostravel

httpwwwbackbasecomdemosRSS

httpprojectsbackbasecomRUIportalhtml

Gmail

http wwwgmailcom

Google Map

Live mail

19

1113 Ajax Gerccedilekten İhtiyaccedil mı Yoksa Bir Moda mı

Klasik web sayfaları ccedilok fazla veri akışı gerektirir Gayet iyi biliriz ki bir web

sitesinde ne kadar ccedilok animasyon resim yazı aynı anda bir sayfada yer alırsa o sayfa o

kadar yavaş yuumlklenir Bir de boumlyle bir sayfa her kuumlccediluumlk değişiklik iccedilin yeniden

yuumlklenmesi gerekirse kullanıcı iccedilin hiccedil konforlu olmayan bir durum ortaya ccedilıkar

Kullanıcı dışında da aynı sayfayı defalarca uumlretmek zorunda kalan sunucular da

performansını yitirmeye başlayacaklardır Zaten bu sıkıntılar nedeni ile Ajax ortaya

ccedilıkmış ve bu sıkıntıları ortadan kaldırabilmiştir

Trafiği ccedilok yoğun olmayan ve genelde statik olan bir web sitesinde Ajax kullanmak

ccedilok anlamlı olmayabilir ama tersi bir durum iccedilin buumlyuumlk oumlnem taşır

Eğer web sitemizde herhangi bir duumlğmeye linke(bağlantıya) tıklanıldığında iccedileriğin

herhangi bir boumlluumlmuumlnuuml sayfayı refresh ( yenileme ) etmeden sunucudan aldığımız bilgi

ile doldurabiliyorsak Ajax kullanabiliyoruz demektir

Ajax kullanımı bu kadar basitken geliştirilen toolkit ve library`lerin buumlyuumlkluumlğuuml

de ne diye bir soru gelebilir aklımıza Oumlnceleri sadece Javascript library olarak ortaya

ccedilıkan birccedilok girişim guumlnuumln popuumller akımında yer bulabilmek iccedilin Ajax oumlzellikleri

ekleyerek Ajax Framework ismini almışlardır Ajax oumln yuumlze youmlnelik bir durum olduğu

iccedilin oumlnyuumlz goumlrsellerini zenginleştiren ek oumlzellikler bulunduran toolkitler daha ccedilok ilgi

goumlrmuumlştuumlrMesela hazır Tab menuuml Treview menuuml ve window iccedileren Ajax Toolkitler

geliştiriciler uumlzerinde buumlyuumlk ilgi uyandırmıştır Bunlar oumlnceden de var olan yapılardı

ancak Ajax ile daha kullanışlı olmuşlardır Web geliştirici istiyor ki hem bir Ajax

Toolkit kullanayım hem de Ajax`ı verimli kullanabileceğim hazır goumlrselleri de iccedileren

bir Toolkit kullanayım Geliştiriciler yıllardır uygulama geliştirme anlamında yetersiz

bulunan web ortamı yuumlzuumlnden artık bu tip Javascript Library`lerin desteği ile geccedilen

fakir yılların acısını ccedilıkarmaya ccedilalışmaktadır

20

1114 Ajax Gelecek Vaat Ediyor Mu

Her beş on yılda bir yeni akımın ortaya ccedilıktığı yazılım duumlnyasında Ajax veya Web 20

kavramları oumlnuumlmuumlzdeki beş on yılın yeni akımı olacak gibi goumlruumlnuumlyor İnternet hızının

artması web uumlzerinden sağlanan hizmetlerin sayısında buumlyuumlk artış sağlamıştır Yakın

gelecekte birccedilok yazılım ihtiyacının internet uumlzerinden sağlanacağını tahmin etmek zor

değil Bu servislerin geliştirilmesinde Ajax bir prototip olacaktır ccediluumlnkuuml klasik web

uumlzerinde uygulama geliştirme youmlntemleri yetersiz kalmaktadır

21

12 Elektronik Kitap ( e-kitap )

121 Ansiklopedirsquonin Tanımı

Ansiklopedi birccedilok bilginin youmlntemli ve ccediloğu zaman alfabetik bir sıra ile

duumlzenlenmesinden elde edilen başvuru kaynağı kitaplara ya da buna benzer olarak

hazırlanmış yayınlara verilen isimdir

Koumlken olarak eski Yunancadaki (ἐγκύκλιος παιδεία engkuklios paideia) en

(iccedilinde) kyklos (ccedilember) paedeip (eğitim) soumlzlerinden veya buguumln genel eğitim

dediğimiz bir kelimeden gelmektedir Buradaki bilgiden bilinmeye değer bilgi manası

anlaşılmalıdır25

Ancak zamanla bu pratik anlamını kaybederek gittikccedile akli ve bilimsel

yollarla elde edilen bilgilerin tasnif ve tertip edildiği kapsamlı ccedilalışmalar anlamına

yaklaştı Ansiklopediden de hazırlayanların oumlnemli kabul ettiği konular hakkında kesin

bilgi vermesi beklenir Bu isim bazen bilimin belirli boumlluumlmuumlnuumln ayrıntılarla ve sistemli

bir şekilde incelendiği kitaplar iccedilin de kullanılmaktadır

Ansiklopediler soumlzluumlkler gibi yalnız bir kelimenin ccedileşitli anlamlarını veren

eserler değildir Ccedilok değişik konular hakkında oldukccedila geniş ve olaylara dayanan

bilgiler verirler Maddeler harf sırasına goumlre dizildiği gibi sistematik de olabilir

Ansiklopediler luumlgatlar gibi yalnız bir kelimenin ccedileşitli manalarını veren eserler de

değildir Ansiklopedilerin muumlmkuumln olduğu kadar tarafsız hazırlanmaları beklenirse de

ister istemez hazırlayanların fikir ve kanaatleri muhtevalarından belli olur Bu zaaftan

kurtulabilen yok gibidir Ansiklopedilerin iki oumlnemli oumlzelliği konuların youmlntemli

duumlzenlenmesi ve her şeyi iccediline almasıdır

122 Ansiklopedirsquonin Tarihccedilesi

Duumlnyadaki tuumlm bilgiyi tek ccedilatı altında toplamak ilk olarak Mısırrsquodaki

İskenderiye Kuumltuumlphanesirsquonin kuruluş amacıydı Ama başarılı olduğu soumlylenemez26

Tarihsel araştırmalardan anlaşıldığına goumlre ilk ansiklopedinin Platonun

25

Wikipedia (Vikipedi ) httptrwikipediaorg 26

Prof Dr Ural Akbulut ODTUuml Kimya Boumlluumlmuuml ldquoWikipedia Ansiklopedileri Raftan İndirtti rdquo Şubat 2012

4

browserlarından olan Opera da 80 suumlruumlmuuml ile kullanıcılarına ajaxrsquolı uygulamaları

kullanma ve geliştirme imkanı sunmuş oldu

XMLhttprequest nesnesi Ajax uygulamalarının belkemiğini oluşturmaktadır

Yani Ajax kullanımı browser`ın bu standartı (http request) desteklemesi ile gerccedilekleşir

Bu Explorer(IE 7 ile beraber) iccedilin MicrosoftXMLhttp ve bir ccedilok diğer goumlz atıcı iccedilin

XMLhttpRequest oumlzelliğidir Metod isimleri farklı olsa da kullanımları aynıdır Ne işe

yaradığını accedilıklamak gerekirse bu nesne Javascript ile uzaktaki veya uygulamanın

ccedilalıştığı sunucuya http talepleri yapılmasına ve sunucudan da bu taleplerin sonuccedillarının

veya ccedilıktılarının alınmasına imkan tanıyor Ancak normal http taleplerinden farklı

olarak ve bu nesneyi bu kadar popuumller kılan oumlzelliği ise tuumlm bu talepleri ccedilalıştığı web

sayfasının yeniden yuumlklenmesine ihtiyaccedil bırakmadan ve kullanıcı fark etmeden arka

planda yapıyor olmasıdır

112 Klasik Web Modelinden Farkı

Klasik bir istemci-sunucu (client-server) uygulamasında kullanıcı tarafından

yapılan her işlem sunucuya HttpRequest olarak goumlnderilir yorumlanır

ve veriler işletildikten sonra sonuccedillar istemciye goumlnderilir Bu da ccedilok buumlyuumlk bir ağ

trafiğine neden olur7 Oumlrneğin Geleneksel JavaScript kodlarında eğer sunucudaki bir

veritabanından ya da dosyadan bilgi almak istersek yada sunucuya kullanıcı girdisini

goumlndermek istersek bir Html formu oluşturup get yada post youmlntemlerinden biriyle

sunucuyla veri alışverişi yaparız Kullanıcı veriyi goumlndermek almak iccedilin formdaki

Goumlnder vb bir duumlğmeyi tıklar sunucunun yanıtını bekler ve sonuccedilları yeni yuumlklenen

sayfada goumlruumlr Bu da sunucu ve istemci arasındaki trafiğin buumlyuumlmesine neden olur

Kullanıcının her veri girişinde sunucunun yeni bir sayfa oluşturmasını beklemesi

nedeniyle geleneksel internet uygulamaları daha yavaş ccedilalışabilir ve daha az kullanıcı

dostu olabilir

Ajax kullanıldığında ise istekler Http Request yerine XMLhttp request olarak

7 wwwmag-netcomtr

5

goumlnderilir Burada sunucu ve istemci arasında taşınan veriler sıkıştırılmış XML

formatındadır Bu sıkıştırılmış yapı istemci tarafında accedilılır boumlylece sunucu ve istemci

arasındaki bant genişliği boş yere işgal edilmemiş olur Ajax ile Javascript kodumuz

XMLHttpRequest nesnesini kullanarak doğrudan sunucuyla iletişime geccediler Http istemi

kullanarak bir web sayfası sayfayı yenilemeye gerek olmaksızın sunucuya istemde

bulunup yanıt alabilir Kullanıcı aynı sayfada kalacaktır ve arka planda gerccedilekleşen veri

iletişimini fark etmeyecektir

XMLHttpRequest web tarayıcısı uumlzerinde ccedilalışan bir bileşendir Bu bileşen

asenkron bir şekilde bir web sayfasına istekte ( request ) bulunabilir ve yine asenkron

bir şekilde isteğe karşı gelen cevabı ( response) kendisini ccedilağıran yere iletebilir8 Buumltuumln

bu işlemleri biz farkına varmadan arka planda ( background ) yaptığı iccedilin web

uygulamasına sanki bir masauumlstuuml uygulamasıymış hissini verebiliriz Bir oumlrnek vermek

gerekirse bir web formu yaptık ve formun sunucuya goumlnderilmesi iccedilin bir buton (

duumlğme ) koyduk Butona basıldığında ziyaretccedili (client) tarafında ccedilalışan bir script

aracılığıyla ( oumlrneğin javascript ) bilgiler XMLHttpRequest bileşeni kullanılarak arka

planda sunucuya goumlnderilebilir ve sunucudan istenilen cevap alınabilir Boumlylece sayfada

sabit kalması gereken iccedilerikler yeniden sunucudan alınmayacağı iccedilin hem sunucu

yorulmamış olacak hem de kullanıcı daha az beklemiş olacak ve elbette buumltuumln bu

işlemler bir java applet yada actitiveX nesnesi ile değil buumltuumln tarayıcılar tarafından

desteklenen bir youmlntemle yapılacak

Ajax ile sağlanan en buumlyuumlk oumlzellik de parccedilalı guumlncellemersquo dir Bu sayede buumltuumln

bir sayfanın istemci ile sunucu arasında gidip gelmesiyle doğan ağ trafiğinin oumlnuumlne

geccedililmiş olur Oumlnceden Meta taglerine refresh yazarak bu işlem yapılırdı Fakat bu

durumda buumltuumln sayfa guumlncellenir ve kullanıcı bomboş bir sayfaya ile baş başa kalırdı9

8 wwwcsharpnedircom

9 ibrahimdemirwordpresscom

6

Şekil 1Geleneksel web uygulamaları ile AJAX yaklaşımının karşılaştırılması10

Şekil 2 Klasik web uygulamalarındaki senkron etkileşimle AJAX yaklaşımındaki asenkron etkileşim

karşılaştırma11

10

phplettercom

7

113 Ccedilalışma Mantığı

Şekil 3 Ajax Ccedilaılşma Mantığı12

AJAX uygulamalarında temel ccedilalışma mantığı ve işlem sırası aşağıdaki gibidir13

Sayfada var olan işlemlerden biri tetiklenince sayfada hazırda bekleyen

javascript fonksiyonlarıyla xmlhttprequest nesnesi oluşturulur Bu nesne arka planda

goumlnderdiği bir http talebiyle istenen işlem iccedilin sunucu tarafında bulunan ve sunucu

tabanlı bir dille yazılmış ilgili dosyadan o işlemin yapılmasını talep eder ve bu dosyanın

ccedilıktısını alarak kullanıcı tarafında işlenmesi ve istenen şekilde sunulması iccedilin diğer

bileşenlere aktarır

Bu işlem akışı sırasında bir Ajax uygulamasını tetiklemek iccedilin Html ve Js

XMLhttprequest nesnesini oluşturmak iccedilin Js arka planda sunucuya asenkron

(eşzamanlı olmayangerccedilek zamanlı) http talebi goumlndermek iccedilin XMLhttprequest

nesnesi sunucu tarafında yapılması istenen işlem iccedilin Php AspNet JspJava vb

sunucu tabanlı bir dil sunucu tarafında uumlretilen ccedilıktıyı almak iccedilin gene xmlhttprequest

nesnesi elde edilen bu ccedilıktıyı işlemek ve sayfada istenen alana yerleştirmek iccedilin Dom

Dhtml ve JS işlenmiş ccedilıktının renk ccedilizgi vb şekilsel sunumu iccedilin de (X)Html ve Css

kullanılmaktadır

11

phplettercom 12

wwwsemgoksucom 13

Web Uygulamalarında Yeni Bir Yaklaşım ajax seminer notu Eser Sahillioglu

8

114 Ajax Şu Teknolojileri Kullanır14

Bilgiyi biccedilimlendirmek ve goumlruumlntuumllerini değiştirmek iccedilin Xhtml ( ya da Html) ve

Css

Goumlruumlntuumllenecek bilgiyi dinamik olarak goumlstermek ve onunla etkileşimli ccedilalışmak

iccedilin JavaScript JScript gibi EcmaScript olan client side (kullanıcı tarafı) tarafındaki

bir scripting dili yardımıyla erişilebilen Dom

Web server ile bilgi değiş tokuşu iccedilin kullanılan XMLHttpRequest objesi Bazı Ajax

frameworklerde ve bazı durumlarda web server ile bilgi alışverişi yapmak iccedilin

XMLHttpRequest yerine IFrame de kullanılabilir Diğer uygulamalarda ise dinamik

olarak eklenen JavaScript Tagleri de kullanılabilmektedir Ajax Teknolojisini

uygulamak iccedilin kullanılan script dili JavaScripttir

Xmlin Css ile biccedilimlendirilip Html Xhtmle doumlnuumlştuumlruumllmesini sağlamak iccedilin Xslt

Kullanıcıyla server arasındaki bilgi alışverişlerinde ccediloğunlukla Xml formatı

kullanılmaktadır Oumlnceden hazırlanan Html duumlz metin Json ve Ebml dahi olmak

uumlzere herhangi bir format da kullanılabilmektedir Bu dosyalar server(sunucu)

tarafında herhangi bir script ile bile uumlretilmiş olabilirler

Dhtml Spa ve Lamp gibilerin aksine Ajax kendi kendine bir teknoloji değildir

ancak bu terim birden ccedilok teknolojinin bir arada kullanılmasını ifade etmektedir

Tuumlm bu teknolojiler ajax iccedilerisinde kullanılır fakat bunlar arasında sadece

uumlccediluumlnuumln kullanılması zorunludur HtmlXhtml Dom ve Javascript Bilginin

goumlruumlntuumllenmesi iccedilin HtmlXhtmle ihtiyaccedil duyar sayfa refresh olmadan

HtmlXhtmlde goumlruumlntuumllenen bilgilerin değişmesi iccedilinde Doma ihtiyaccedil duyar

JavaScript ise sayfadaki verileri guumlncellemek iccedilin Domu yapılandırmak ve client-

14

trwikipediaorgwikiAJAX_(programlama)

9

server iletişimini başlatmak iccedilin kullanılır Diğer teknolojiler ise Ajaxın daha

işlevsel kullanılması iccedilindir fakat kullanılması da zorunlu değildir

115 Hazır Kuumltuumlphaneler15

PHP

HTML_Ajax

XOAD

Xajax

Sajax

Pajax

Class Ajax

Pajaj

Symfony

CakePHP

JAVA

AjaxAnywhere

AjaxTags

DWR

Echo2

Guise

Jsquery

jWic

JSON-RPC

JRP

ICEfaces

Pushlets

15

blogfaikgunaycomtr

10

ASPNET

AjaxNET Professional

Aspects of AJAX

Atlas (Microsoft ASPNET 20 AJAX platform)

Bitkraft

BorgWorX AjaxNET

AutoSuggestBox

PowerWEB LiveControls for ASPNET

MonoRail

ComfortASPNET

OutPost

DotNetRemoting

116 Neden AJAX16

Bu soruya yanıt bulmak iccedilin alttaki web sayfası şablonunu ele alalım Alican

kardeşimiz kendine bir web sayfası hazırlamış B boumllgesine linkler yerleştirmiş

Resimler linkine tıkladığımızda C boumllgesinde Alicanrsquoın resimlerini goumlruumlyoruz Fakat

Alicanrsquoın resimlerini goumlrebilmek iccedilin A B C ve D boumllgelerinin diğer bir değişle buumltuumln

sayfanın yeniden yuumlklenmesini bekliyoruz

Şekil 4 Ajaxrsquoın sitede kullanımı

16

bmpamukkaleedutr

11

Ziyaretccedililerin tek bir amacı vardır Goumlrmek istedikleri iccedileriğe en hızlı bir şekilde

ulaşmak Oumlrneğimizde B boumllgesindeki bir linke tıklayıp C boumllgesine Alicanrsquoın

resimlerinin gelmesini bekliyoruz Bizi ilgilendiren tek bir şey var o da C boumllgesinde

resimleri goumlrebilmek O esnada A B ve D boumllgeleri bizi ilgilendirmiyor O halde bizi

ilgilendirmeyen boumllgelerin yuumlklenmesini neden bekleyelim ki

Amacımız C boumllgesini en kısa suumlrede yuumlkletmek Bunun iccedilin FRAME veya IFrame

adı verilen Html etiketleri veya Flash gibi alternatif youmlntemler de kullanılabilir fakat

Ajax son zamanlarda ikisinin de yerini almış durumda

Ajax tekniği ile web tarayıcıya yalnızca C boumllgesinin yenilenmesini belirtiyoruz

Web tarayıcımız bizden bu talebi aldıktan sonra Alicanrsquoın resimlerinin bulunduğu sayfa

ile etkileşime geccediliyor Resimlerin olduğu sayfa hazırlanıyor ve C boumllgesine yuumlkletiliyor

Bu esnada kesinlikle A B ve D boumllgeleri yeniden yuumlklenmiyor ve sabit kalıyor

117 Ajax Kullanım Alanları

Ajax kullanımı oldukccedila yaygınlaşmaktadır Web tabanlı uygulamalar Ajax desteği ile

ccedilok daha esnek kullanışlı performanslı bir yapıya kavuşmaktadır

Kullanım yerlerine oumlrnek olabilecek bazı konular şunlardır

Otomatik aramalar

B birine bağlı form seccedilimleri ve form bilgilerinin yenilenmesi

Sunucuya dosya yuumlkleme

Veri tabanı sorgulamaları

12

118 Ajax Alternatifleri 17

Şekil 5 Ajax alternatifleri

Ajax alternatifi olabilecek zengin kullanıcı arayuumlzluuml ve web tabanlı uygulamalar

iccedilin

Dhtml

Flash

Java Applets

ActiveX

Macromedia FlexOpenLaszlo ( Flash )

Integra AltioLiveNexaweb ( Java Applets ) sayılabilir

119 Avantajlar

HTTP talepleri arka planda gidip geldiği iccedilin sayfa yeniden yeniden yuumlklenmiyor

Sayfalar tekrar tekrar yuumlklenmediği iccedilin ve sadece gerekli veri alışverişi

yapıldığından hem kullanıcı ziyaretccedili iccedilin hem de site sunucusu iccedilin yuumlksek

miktarda trafik bandwith tasarrufu sağlar

17

wwwdijitalderscom

13

Masauumlstuuml yazılımlarda bulunan zengin etkileşimin web`te bulunmaması geccedilmiş

zamanlardan beri web`in en buumlyuumlk eksiklerinden sayılmış ve her zaman masauumlstuuml

yazılımlar karşısında web`in dezavantajı olarak goumlruumllmuumlştuumlr Ancak bu etkileşim

artık Ajax uygulamaları sayesinde gerccedilekleştirilebilir goumlruumlnmektedir Talepler

kullanıcı farkında olmadan arka planda goumlnderilip alındığından ve hızlı olduğundan

( sadece gerekli veriler gidip gelmekte ) kullanıcıya gerccedilek bir masauumlstuuml yazılımın

yaşattığı etkileşimli guumlzel deneyimleri web uumlzerinde yaşatmak muumlmkuumln

olabilmektedir

Aynı şekilde masauumlstuuml yazılımların dezavantajı olarak goumlruumllen her yerden

ulaşılamama ve suumlrekli veri ve ayar taşıma sorunu webrsquo in doğuşundan beri sahip

olduğu her yerden erişilebilir oumlzelliği ve sonradan kazandığı dinamik uygulamaları

sayesinde ccediloumlzuumllmuumlş ve artık kullanıcılar masauumlstuuml sorunlarından uzak ancak

masauumlstuuml deneyimlere benzer etkileşimli deneyimleri yaşayabilir hale

gelmektedirler

Ajax birccedilok web tasarımcısının ve uygulama geliştiricisinin bildiği teknolojilerden

oluştuğu iccedilin geliştiricilerin bu yaklaşımı oumlğrenmesi ve bu konseptrsquoe adapte olması

ccedilok kolay ve hızlı şekilde gerccedilekleşmektedir Zira bu oumlzelliği son yıllarda hem

yabancı hem yerli web ccedilalışanları ve meraklıları arasında oldukccedila hızlı şekilde

yayılmasının altında yatan oumlnemli nedenlerden biridir

Ajaxrsquoın yokluğunda karmaşık web uygulamaları iccedilin kullanılan ve her birinin ayrı

ayrı bir ccedilok dezavantajı bulunan Java ve Flash benzeri her ortamda standart olmayan

bulunmayan browserları oldukccedila yoran ve trafik harcatan teknolojilerin yerine

daha yuumlksek ve gerccedilek zamanlı etkileşim sunmakta daha az kaynak tuumlketmekte ve

uygulama zamanı olarak ccedilok daha az zaman almaktadır

14

Sunum ve ccedilalışma biccedilimi accedilısından hiccedilbir zaman tam bir standart olamayan ve

uygulama accedilısından suumlrekli sorunlu olan IFrame ve Popup pencerelerin en azından

bu tuumlr uygulamalarda ortadan kalkmasına ve dolayısıyla azalmasına neden

olmuştur 18

Ajax Css Dom Xhtml Js benzeri teknolojilerin kullanımını gerektirdiği iccedilin bu

teknolojilerin ve standartların yayılmasını ve gelişmesine de katkıda bulunmaktadır

Guumlvenlik nedeniyle guumlvenilmeyen kullanıcı tabanlı js denetimleri yerine sunucu

tabanlı denetimler hızlıca ve basitccedile sayfa yenilenmeden ve boumlylece kullanıcıya

zaman kaybı yaşatmadan yapılabilmektedir19

Dezavantajlar kısmında bahsedeceğimiz durdur ileri ve geri butonlarının

ccedilalışmaması konusu aslında bazı dinamik uygulamalarda sorunlara yol accedilan bu

butonların ccedilalışmaması iccedilin ihtiyaccedil duyduğumuz ek ccedilalışmaları ortadan

kaldırmaktadır Mesela kullanıcının geri butonu veya ileri butonu ile session

kullanılan dinamik uygulama sayfalarında gezinmesi genellikle istenmez ve bunun

iccedilin butonların olmadığı popup pencereler veya kısayolların iptal edilmesi gibi

yollar kullanılmaktadır İşte Ajax uygulamalarında dezavantaj olarak goumlruumllen bu

ccedilalışma şekli aslında bir avantaja doumlnuumlştuumlruumllebilmektedir

Ajax uygulamalarının dinamik iccedilerik uumlretme oumlzelliğinden dolayı gene dezavantaj

olarak goumlruumlnen ve uumlretilen iccedileriğin arama motorları tarafından taranamaması

durumu aslında bazen arama motorlarının ulaşmasını istemediğimiz sayfalarda ek

kodlar ( browser oumlruumlmcek tanımlama robotlara yasaklama vb ) kullanmamıza

gerek bırakmamaktadır

18

Web Uygulamalarında Yeni Bir Yaklaşım ajax seminer notu Eser Sahillioglu 19

wwwbelgelercom

15

1110 DEZAVANTAJLAR

Veriler ve sayfalar daha ccedilok kullanıcı tarafında işlendiği iccedilin zaten yuumlksek

miktarlarda işlemci ve bellek kullanan tarayıcılar daha yuumlksek miktarlarda işlemci

ve bellek ihtiyacı duymaktadır Bu da sınırlı imkanları ve yetenekleri olan

bilgisayarlara sahip kullanıcıların Ajax uygulamalarına sahip siteleri gezerken

işkence ccedilekmelerine neden olabilmektedir

Ajax web sayfalarında kullanımına oldukccedila alıştığımız ve bir kullanılabilirlik

standardı kabul edilen ve olmazsa olmaz şeklinde tabir edilen browser

fonksiyonlarından durdur geri ve ileri ( Stop Back Forward ) butonlarını

kullanılamaz hale getirmektedir Geri ve ileri butonları sayfanın tekrar yuumlklenmesi

yani normal Http başlıkları ve talepleri goumlnderilmesi ile işlevsel hale gelir Ancak

Xmlhttprequest ile goumlnderilen talepler geri ve ileri butonlarına etki etmediğinden

ileri ve geri butonlarını kullanmaya alışan tuumlm kullanıcılar bir oumlnceki sayfaya veya

bir sonraki sayfaya gitmekte sorun yaşayacaklardır Bu da doğal olarak sitenin iyi

bir deneyim yaratmasından ccedilok antipati toplamasına neden olacaktır

Her ne kadar şuanda ileri geri ve durdur butonları Ajax uygulamalarında

kullanılabilir hale getirilse de onları kullanılabilir hale getirmek iccedilin ek kodlar

fonksiyonlar ve hatta kod kuumltuumlphaneleri gerekebilmektedir Bu da tarayıcının daha

ccedilok ccedilalışması ve dolayısıyla ilk maddede bahsedilen daha ccedilok kaynak tuumlketmesi

anlamına gelmektedir

Durdur Geri ve İleri butonlarının işlemez hale gelmesine ek olarak browserlarrsquoın

bookmark oumlzelliği de devre dışı bırakılmaktadır İşlevsel browser butonları gibi

bookmark oumlzelliğini de ccedilalışır hale getirmek iccedilin ek kodlar gerekmektedir Bu sorun

aynı zamanda uygulama aşamalarınınadımlarının ve bağlantılarının bilinememesi

ve paylaşılamaması anlamına da gelmektedir20

20

Web Uygulamalarında Yeni Bir Yaklaşım ajax seminer notu Eser Sahillioglu

16

Bağlantıların ve sayfa iccedileriğinin dinamik ve eşzamanlı uumlretilmesi aynı zamanda bu

site iccedileriklerinin arama motorları tarafından indexlenmemesine neden olmaktadır

Bu da bin bir guumlccedilluumlkle zahmetle hazırladığınız sitenizin ve uygulamanızın iccedileriğinin

arama motorlarında kaydedilmemesi ve bulunamaması anlamına gelmektedir

IErsquode XMLhttprequest nesnesi bir ActiveX nesnesi olduğundan ve ActiveX bazı

firma veya kullanıcı bilgisayarlarında varsayılan olarak guumlvenlik gerekccedileleriyle

engellenmiş olduğundan Ajax uygulamaları ccedilalıştırılamayabiliyor Her ne kadar

bunun iccedilin de ccediloumlzuumlm ccedilalışmaları yapılmış olsa da bu konu şuanda hala en ccedilok

kullanılan browser olarak goumlruumlnen IErsquonin kullanıcıları iccedilin sorun teşkil etmektedir21

Kullanılabilirlik ve erişilebilirlik kurallarına ve standartlarına goumlre yapılan

uygulamanın hazırlandığı teknolojilerin var olmadığı browser tuumlrlerinde veya

oumlzelliklerinde ccedilalıştırılabilmesi iccedilin uyumluluk ccedilalışmaları yapılması gerekmektedir

Bu da fazladan zaman emek ve nakit harcanması anlamına gelmektedir Bu da

oumlzellikle devlet kurumlarına veya bu standartlara ve kurallara uygun veya yuumlksek

sayıda kullanıcısı olan web siteleri isteyen firmalara hazırlanacak uygulamalar ve

sitelerde dikkat edilmesi gereken bir konudur22

Buna benzer şekilde bazı durumlarda duumlzguumln bir statik sayfa gibi ccedilıktı alamama ve

ccedilıktı sorunları yaşatabilmektedir Ayrıca sayfaların kaydedilmesinde de istenen

sonuccedillar elde edilemeyebilmektedir

Klasik web uygulamalarında kullanıcı profili ile ilgili veri toplamak biraz da

kullanıcıya bağlıydı Ancak Ajax ile biz kullanıcılar farkında olmadan hakkımızda

ve oumlzellikle web hareketlerimiz ile ilgili oldukccedila fazla bilgi toplanabilme olanağı

21

libraryictaz 22

elifkaparblogspotcom

17

doğmuş oldu Bu web ccedilalışanları iccedilin yeni bir avantaj kullanıcılar iccedilin de bir

dereceye kadar dezavantaj sayılabilir23

Oumlrneklemek gerekirse doldurduğunuz bir formda hangi kutuları işaretlediğimiz

veya işaretleyip kaldırdığımız yazıp sildiklerimiz bir alanda bekleme suumlremiz fare

imlecini en ccedilok nerede gezdirdiğimiz gibi hareket davranış veya alışkanlıklarımız artık

siz farkında olmadan elde edilebilir kaydedilebilir ve kullanılabilir olmuştur

1111 Hızlı Yayılmasının Nedenleri

Yukarıda Ajaxrsquo ın bilinen ve kullanılmakta olan teknolojilerin beraber

kullanımından ccedilıktığından ve bu nedenle yeni ccedilıkan teknolojilerden ve web

uygulama yaklaşımlarından daha hızlı yayıldığından bahsetmiştik Buna ek olarak

accedilık kaynak kodlu olarak hazırlanan kod kuumltuumlphanelerinin artması ve gelişmesi de

bu yaklaşımın yayılmasında oumlnemli bir etken olmuştur

Ancak Ajaxrsquoı e popuumller hale getiren ve isminin sıkccedila duyulmasına ve merak

uyandırmasına neden olan şey Googlersquoın Gmail Google Suggest ve Google Maps

gibi yeni web hizmetlerinde bu teknolojiyi oldukccedila sağlam ve neredeyse masauumlstuuml

deneyimlerle yarışacak kadar etkileşimli ve kullanıcı dostu bir şekilde kullanması

olmuştur Burada kullanılan yeni oumlzellikler hem kullanıcılarda hem web

ccedilalışanlarında merak uyandırmış ve benzer oumlzellikleri kendi sitelerinde de

kullanmaya youmlnelerek benzer etkileşimli deneyimleri kendi kullanıcılarına da

yaşatma isteği ve ccedilalışmalarıyla Ajaxrsquoın oldukccedila hızlı yayılmasına katkıda

bulunmuştur Son olarak Yahoorsquonun satın aldığı Flickr ve benzeri ccedilok kullanıcılı

siteler de Ajaxrsquoın deneyimini kullanıcılarına yaşatarak daha hızlı yayılmasına

katkıda bulunmuştur24

23

blogfaikgunaycomtr 24

belgelercshacettepeedutryayinlar

18

Bir başka neden de artık hemen hemen tuumlm belli başlı browserların standartlara

uygun şekilde uumlretilmesi ve Ajaxrsquota kullanılan teknolojileri ve standartları tam

olarak destekliyor olmasıdır Kullanılan teknolojilerin de olgunlaşmış oturmuş ve

standartlaşmış olması da ek olarak avantaj sağlamıştır

Yukarıda bahsedilen ve webrsquo in en buumlyuumlk eksiklerinden biri olan masauumlstuuml

yazılımlardaki etkileşim ve hız sayfalar yenilenirkenyeniden yuumlklenirken

beklemekten sıkılmış kullanıcılara Ajax uygulamalarıyla sağlanmış ve kullanıcılar

da bu tuumlr uygulamalara rahatlıkla alışmış ve adapte olmuşlardır Hem masauumlstuuml

yazılımlarının hızı etkileşimi ve deneyimi webrsquo in her yerden erişim gibi oumlzellikleri

ile buluşunca Ajax kısa suumlrede ccedilokccedila talep edilir ve kullanılır hale gelmiştir

Ek olarak bu soumlzcuumlğuumln okunuş ve yazılış olarak kısa ve kolay olmasının yanı sıra

daha oumlnceden uumlnluuml bir futbol takımının da ismi olarak kulaklarımızın aşina

olmasının da etkisini unutmamak gerekir

1112 Geniş Ccedilapta Ajax Kullanan Sitelerden Oumlrnekler

Google Suggest

Flickr

http wwwflickrcom

Backbase

httpprojectsbackbasecomRUIshophtml

httpwwwbackbasecomdemostravel

httpwwwbackbasecomdemosRSS

httpprojectsbackbasecomRUIportalhtml

Gmail

http wwwgmailcom

Google Map

Live mail

19

1113 Ajax Gerccedilekten İhtiyaccedil mı Yoksa Bir Moda mı

Klasik web sayfaları ccedilok fazla veri akışı gerektirir Gayet iyi biliriz ki bir web

sitesinde ne kadar ccedilok animasyon resim yazı aynı anda bir sayfada yer alırsa o sayfa o

kadar yavaş yuumlklenir Bir de boumlyle bir sayfa her kuumlccediluumlk değişiklik iccedilin yeniden

yuumlklenmesi gerekirse kullanıcı iccedilin hiccedil konforlu olmayan bir durum ortaya ccedilıkar

Kullanıcı dışında da aynı sayfayı defalarca uumlretmek zorunda kalan sunucular da

performansını yitirmeye başlayacaklardır Zaten bu sıkıntılar nedeni ile Ajax ortaya

ccedilıkmış ve bu sıkıntıları ortadan kaldırabilmiştir

Trafiği ccedilok yoğun olmayan ve genelde statik olan bir web sitesinde Ajax kullanmak

ccedilok anlamlı olmayabilir ama tersi bir durum iccedilin buumlyuumlk oumlnem taşır

Eğer web sitemizde herhangi bir duumlğmeye linke(bağlantıya) tıklanıldığında iccedileriğin

herhangi bir boumlluumlmuumlnuuml sayfayı refresh ( yenileme ) etmeden sunucudan aldığımız bilgi

ile doldurabiliyorsak Ajax kullanabiliyoruz demektir

Ajax kullanımı bu kadar basitken geliştirilen toolkit ve library`lerin buumlyuumlkluumlğuuml

de ne diye bir soru gelebilir aklımıza Oumlnceleri sadece Javascript library olarak ortaya

ccedilıkan birccedilok girişim guumlnuumln popuumller akımında yer bulabilmek iccedilin Ajax oumlzellikleri

ekleyerek Ajax Framework ismini almışlardır Ajax oumln yuumlze youmlnelik bir durum olduğu

iccedilin oumlnyuumlz goumlrsellerini zenginleştiren ek oumlzellikler bulunduran toolkitler daha ccedilok ilgi

goumlrmuumlştuumlrMesela hazır Tab menuuml Treview menuuml ve window iccedileren Ajax Toolkitler

geliştiriciler uumlzerinde buumlyuumlk ilgi uyandırmıştır Bunlar oumlnceden de var olan yapılardı

ancak Ajax ile daha kullanışlı olmuşlardır Web geliştirici istiyor ki hem bir Ajax

Toolkit kullanayım hem de Ajax`ı verimli kullanabileceğim hazır goumlrselleri de iccedileren

bir Toolkit kullanayım Geliştiriciler yıllardır uygulama geliştirme anlamında yetersiz

bulunan web ortamı yuumlzuumlnden artık bu tip Javascript Library`lerin desteği ile geccedilen

fakir yılların acısını ccedilıkarmaya ccedilalışmaktadır

20

1114 Ajax Gelecek Vaat Ediyor Mu

Her beş on yılda bir yeni akımın ortaya ccedilıktığı yazılım duumlnyasında Ajax veya Web 20

kavramları oumlnuumlmuumlzdeki beş on yılın yeni akımı olacak gibi goumlruumlnuumlyor İnternet hızının

artması web uumlzerinden sağlanan hizmetlerin sayısında buumlyuumlk artış sağlamıştır Yakın

gelecekte birccedilok yazılım ihtiyacının internet uumlzerinden sağlanacağını tahmin etmek zor

değil Bu servislerin geliştirilmesinde Ajax bir prototip olacaktır ccediluumlnkuuml klasik web

uumlzerinde uygulama geliştirme youmlntemleri yetersiz kalmaktadır

21

12 Elektronik Kitap ( e-kitap )

121 Ansiklopedirsquonin Tanımı

Ansiklopedi birccedilok bilginin youmlntemli ve ccediloğu zaman alfabetik bir sıra ile

duumlzenlenmesinden elde edilen başvuru kaynağı kitaplara ya da buna benzer olarak

hazırlanmış yayınlara verilen isimdir

Koumlken olarak eski Yunancadaki (ἐγκύκλιος παιδεία engkuklios paideia) en

(iccedilinde) kyklos (ccedilember) paedeip (eğitim) soumlzlerinden veya buguumln genel eğitim

dediğimiz bir kelimeden gelmektedir Buradaki bilgiden bilinmeye değer bilgi manası

anlaşılmalıdır25

Ancak zamanla bu pratik anlamını kaybederek gittikccedile akli ve bilimsel

yollarla elde edilen bilgilerin tasnif ve tertip edildiği kapsamlı ccedilalışmalar anlamına

yaklaştı Ansiklopediden de hazırlayanların oumlnemli kabul ettiği konular hakkında kesin

bilgi vermesi beklenir Bu isim bazen bilimin belirli boumlluumlmuumlnuumln ayrıntılarla ve sistemli

bir şekilde incelendiği kitaplar iccedilin de kullanılmaktadır

Ansiklopediler soumlzluumlkler gibi yalnız bir kelimenin ccedileşitli anlamlarını veren

eserler değildir Ccedilok değişik konular hakkında oldukccedila geniş ve olaylara dayanan

bilgiler verirler Maddeler harf sırasına goumlre dizildiği gibi sistematik de olabilir

Ansiklopediler luumlgatlar gibi yalnız bir kelimenin ccedileşitli manalarını veren eserler de

değildir Ansiklopedilerin muumlmkuumln olduğu kadar tarafsız hazırlanmaları beklenirse de

ister istemez hazırlayanların fikir ve kanaatleri muhtevalarından belli olur Bu zaaftan

kurtulabilen yok gibidir Ansiklopedilerin iki oumlnemli oumlzelliği konuların youmlntemli

duumlzenlenmesi ve her şeyi iccediline almasıdır

122 Ansiklopedirsquonin Tarihccedilesi

Duumlnyadaki tuumlm bilgiyi tek ccedilatı altında toplamak ilk olarak Mısırrsquodaki

İskenderiye Kuumltuumlphanesirsquonin kuruluş amacıydı Ama başarılı olduğu soumlylenemez26

Tarihsel araştırmalardan anlaşıldığına goumlre ilk ansiklopedinin Platonun

25

Wikipedia (Vikipedi ) httptrwikipediaorg 26

Prof Dr Ural Akbulut ODTUuml Kimya Boumlluumlmuuml ldquoWikipedia Ansiklopedileri Raftan İndirtti rdquo Şubat 2012

5

goumlnderilir Burada sunucu ve istemci arasında taşınan veriler sıkıştırılmış XML

formatındadır Bu sıkıştırılmış yapı istemci tarafında accedilılır boumlylece sunucu ve istemci

arasındaki bant genişliği boş yere işgal edilmemiş olur Ajax ile Javascript kodumuz

XMLHttpRequest nesnesini kullanarak doğrudan sunucuyla iletişime geccediler Http istemi

kullanarak bir web sayfası sayfayı yenilemeye gerek olmaksızın sunucuya istemde

bulunup yanıt alabilir Kullanıcı aynı sayfada kalacaktır ve arka planda gerccedilekleşen veri

iletişimini fark etmeyecektir

XMLHttpRequest web tarayıcısı uumlzerinde ccedilalışan bir bileşendir Bu bileşen

asenkron bir şekilde bir web sayfasına istekte ( request ) bulunabilir ve yine asenkron

bir şekilde isteğe karşı gelen cevabı ( response) kendisini ccedilağıran yere iletebilir8 Buumltuumln

bu işlemleri biz farkına varmadan arka planda ( background ) yaptığı iccedilin web

uygulamasına sanki bir masauumlstuuml uygulamasıymış hissini verebiliriz Bir oumlrnek vermek

gerekirse bir web formu yaptık ve formun sunucuya goumlnderilmesi iccedilin bir buton (

duumlğme ) koyduk Butona basıldığında ziyaretccedili (client) tarafında ccedilalışan bir script

aracılığıyla ( oumlrneğin javascript ) bilgiler XMLHttpRequest bileşeni kullanılarak arka

planda sunucuya goumlnderilebilir ve sunucudan istenilen cevap alınabilir Boumlylece sayfada

sabit kalması gereken iccedilerikler yeniden sunucudan alınmayacağı iccedilin hem sunucu

yorulmamış olacak hem de kullanıcı daha az beklemiş olacak ve elbette buumltuumln bu

işlemler bir java applet yada actitiveX nesnesi ile değil buumltuumln tarayıcılar tarafından

desteklenen bir youmlntemle yapılacak

Ajax ile sağlanan en buumlyuumlk oumlzellik de parccedilalı guumlncellemersquo dir Bu sayede buumltuumln

bir sayfanın istemci ile sunucu arasında gidip gelmesiyle doğan ağ trafiğinin oumlnuumlne

geccedililmiş olur Oumlnceden Meta taglerine refresh yazarak bu işlem yapılırdı Fakat bu

durumda buumltuumln sayfa guumlncellenir ve kullanıcı bomboş bir sayfaya ile baş başa kalırdı9

8 wwwcsharpnedircom

9 ibrahimdemirwordpresscom

6

Şekil 1Geleneksel web uygulamaları ile AJAX yaklaşımının karşılaştırılması10

Şekil 2 Klasik web uygulamalarındaki senkron etkileşimle AJAX yaklaşımındaki asenkron etkileşim

karşılaştırma11

10

phplettercom

7

113 Ccedilalışma Mantığı

Şekil 3 Ajax Ccedilaılşma Mantığı12

AJAX uygulamalarında temel ccedilalışma mantığı ve işlem sırası aşağıdaki gibidir13

Sayfada var olan işlemlerden biri tetiklenince sayfada hazırda bekleyen

javascript fonksiyonlarıyla xmlhttprequest nesnesi oluşturulur Bu nesne arka planda

goumlnderdiği bir http talebiyle istenen işlem iccedilin sunucu tarafında bulunan ve sunucu

tabanlı bir dille yazılmış ilgili dosyadan o işlemin yapılmasını talep eder ve bu dosyanın

ccedilıktısını alarak kullanıcı tarafında işlenmesi ve istenen şekilde sunulması iccedilin diğer

bileşenlere aktarır

Bu işlem akışı sırasında bir Ajax uygulamasını tetiklemek iccedilin Html ve Js

XMLhttprequest nesnesini oluşturmak iccedilin Js arka planda sunucuya asenkron

(eşzamanlı olmayangerccedilek zamanlı) http talebi goumlndermek iccedilin XMLhttprequest

nesnesi sunucu tarafında yapılması istenen işlem iccedilin Php AspNet JspJava vb

sunucu tabanlı bir dil sunucu tarafında uumlretilen ccedilıktıyı almak iccedilin gene xmlhttprequest

nesnesi elde edilen bu ccedilıktıyı işlemek ve sayfada istenen alana yerleştirmek iccedilin Dom

Dhtml ve JS işlenmiş ccedilıktının renk ccedilizgi vb şekilsel sunumu iccedilin de (X)Html ve Css

kullanılmaktadır

11

phplettercom 12

wwwsemgoksucom 13

Web Uygulamalarında Yeni Bir Yaklaşım ajax seminer notu Eser Sahillioglu

8

114 Ajax Şu Teknolojileri Kullanır14

Bilgiyi biccedilimlendirmek ve goumlruumlntuumllerini değiştirmek iccedilin Xhtml ( ya da Html) ve

Css

Goumlruumlntuumllenecek bilgiyi dinamik olarak goumlstermek ve onunla etkileşimli ccedilalışmak

iccedilin JavaScript JScript gibi EcmaScript olan client side (kullanıcı tarafı) tarafındaki

bir scripting dili yardımıyla erişilebilen Dom

Web server ile bilgi değiş tokuşu iccedilin kullanılan XMLHttpRequest objesi Bazı Ajax

frameworklerde ve bazı durumlarda web server ile bilgi alışverişi yapmak iccedilin

XMLHttpRequest yerine IFrame de kullanılabilir Diğer uygulamalarda ise dinamik

olarak eklenen JavaScript Tagleri de kullanılabilmektedir Ajax Teknolojisini

uygulamak iccedilin kullanılan script dili JavaScripttir

Xmlin Css ile biccedilimlendirilip Html Xhtmle doumlnuumlştuumlruumllmesini sağlamak iccedilin Xslt

Kullanıcıyla server arasındaki bilgi alışverişlerinde ccediloğunlukla Xml formatı

kullanılmaktadır Oumlnceden hazırlanan Html duumlz metin Json ve Ebml dahi olmak

uumlzere herhangi bir format da kullanılabilmektedir Bu dosyalar server(sunucu)

tarafında herhangi bir script ile bile uumlretilmiş olabilirler

Dhtml Spa ve Lamp gibilerin aksine Ajax kendi kendine bir teknoloji değildir

ancak bu terim birden ccedilok teknolojinin bir arada kullanılmasını ifade etmektedir

Tuumlm bu teknolojiler ajax iccedilerisinde kullanılır fakat bunlar arasında sadece

uumlccediluumlnuumln kullanılması zorunludur HtmlXhtml Dom ve Javascript Bilginin

goumlruumlntuumllenmesi iccedilin HtmlXhtmle ihtiyaccedil duyar sayfa refresh olmadan

HtmlXhtmlde goumlruumlntuumllenen bilgilerin değişmesi iccedilinde Doma ihtiyaccedil duyar

JavaScript ise sayfadaki verileri guumlncellemek iccedilin Domu yapılandırmak ve client-

14

trwikipediaorgwikiAJAX_(programlama)

9

server iletişimini başlatmak iccedilin kullanılır Diğer teknolojiler ise Ajaxın daha

işlevsel kullanılması iccedilindir fakat kullanılması da zorunlu değildir

115 Hazır Kuumltuumlphaneler15

PHP

HTML_Ajax

XOAD

Xajax

Sajax

Pajax

Class Ajax

Pajaj

Symfony

CakePHP

JAVA

AjaxAnywhere

AjaxTags

DWR

Echo2

Guise

Jsquery

jWic

JSON-RPC

JRP

ICEfaces

Pushlets

15

blogfaikgunaycomtr

10

ASPNET

AjaxNET Professional

Aspects of AJAX

Atlas (Microsoft ASPNET 20 AJAX platform)

Bitkraft

BorgWorX AjaxNET

AutoSuggestBox

PowerWEB LiveControls for ASPNET

MonoRail

ComfortASPNET

OutPost

DotNetRemoting

116 Neden AJAX16

Bu soruya yanıt bulmak iccedilin alttaki web sayfası şablonunu ele alalım Alican

kardeşimiz kendine bir web sayfası hazırlamış B boumllgesine linkler yerleştirmiş

Resimler linkine tıkladığımızda C boumllgesinde Alicanrsquoın resimlerini goumlruumlyoruz Fakat

Alicanrsquoın resimlerini goumlrebilmek iccedilin A B C ve D boumllgelerinin diğer bir değişle buumltuumln

sayfanın yeniden yuumlklenmesini bekliyoruz

Şekil 4 Ajaxrsquoın sitede kullanımı

16

bmpamukkaleedutr

11

Ziyaretccedililerin tek bir amacı vardır Goumlrmek istedikleri iccedileriğe en hızlı bir şekilde

ulaşmak Oumlrneğimizde B boumllgesindeki bir linke tıklayıp C boumllgesine Alicanrsquoın

resimlerinin gelmesini bekliyoruz Bizi ilgilendiren tek bir şey var o da C boumllgesinde

resimleri goumlrebilmek O esnada A B ve D boumllgeleri bizi ilgilendirmiyor O halde bizi

ilgilendirmeyen boumllgelerin yuumlklenmesini neden bekleyelim ki

Amacımız C boumllgesini en kısa suumlrede yuumlkletmek Bunun iccedilin FRAME veya IFrame

adı verilen Html etiketleri veya Flash gibi alternatif youmlntemler de kullanılabilir fakat

Ajax son zamanlarda ikisinin de yerini almış durumda

Ajax tekniği ile web tarayıcıya yalnızca C boumllgesinin yenilenmesini belirtiyoruz

Web tarayıcımız bizden bu talebi aldıktan sonra Alicanrsquoın resimlerinin bulunduğu sayfa

ile etkileşime geccediliyor Resimlerin olduğu sayfa hazırlanıyor ve C boumllgesine yuumlkletiliyor

Bu esnada kesinlikle A B ve D boumllgeleri yeniden yuumlklenmiyor ve sabit kalıyor

117 Ajax Kullanım Alanları

Ajax kullanımı oldukccedila yaygınlaşmaktadır Web tabanlı uygulamalar Ajax desteği ile

ccedilok daha esnek kullanışlı performanslı bir yapıya kavuşmaktadır

Kullanım yerlerine oumlrnek olabilecek bazı konular şunlardır

Otomatik aramalar

B birine bağlı form seccedilimleri ve form bilgilerinin yenilenmesi

Sunucuya dosya yuumlkleme

Veri tabanı sorgulamaları

12

118 Ajax Alternatifleri 17

Şekil 5 Ajax alternatifleri

Ajax alternatifi olabilecek zengin kullanıcı arayuumlzluuml ve web tabanlı uygulamalar

iccedilin

Dhtml

Flash

Java Applets

ActiveX

Macromedia FlexOpenLaszlo ( Flash )

Integra AltioLiveNexaweb ( Java Applets ) sayılabilir

119 Avantajlar

HTTP talepleri arka planda gidip geldiği iccedilin sayfa yeniden yeniden yuumlklenmiyor

Sayfalar tekrar tekrar yuumlklenmediği iccedilin ve sadece gerekli veri alışverişi

yapıldığından hem kullanıcı ziyaretccedili iccedilin hem de site sunucusu iccedilin yuumlksek

miktarda trafik bandwith tasarrufu sağlar

17

wwwdijitalderscom

13

Masauumlstuuml yazılımlarda bulunan zengin etkileşimin web`te bulunmaması geccedilmiş

zamanlardan beri web`in en buumlyuumlk eksiklerinden sayılmış ve her zaman masauumlstuuml

yazılımlar karşısında web`in dezavantajı olarak goumlruumllmuumlştuumlr Ancak bu etkileşim

artık Ajax uygulamaları sayesinde gerccedilekleştirilebilir goumlruumlnmektedir Talepler

kullanıcı farkında olmadan arka planda goumlnderilip alındığından ve hızlı olduğundan

( sadece gerekli veriler gidip gelmekte ) kullanıcıya gerccedilek bir masauumlstuuml yazılımın

yaşattığı etkileşimli guumlzel deneyimleri web uumlzerinde yaşatmak muumlmkuumln

olabilmektedir

Aynı şekilde masauumlstuuml yazılımların dezavantajı olarak goumlruumllen her yerden

ulaşılamama ve suumlrekli veri ve ayar taşıma sorunu webrsquo in doğuşundan beri sahip

olduğu her yerden erişilebilir oumlzelliği ve sonradan kazandığı dinamik uygulamaları

sayesinde ccediloumlzuumllmuumlş ve artık kullanıcılar masauumlstuuml sorunlarından uzak ancak

masauumlstuuml deneyimlere benzer etkileşimli deneyimleri yaşayabilir hale

gelmektedirler

Ajax birccedilok web tasarımcısının ve uygulama geliştiricisinin bildiği teknolojilerden

oluştuğu iccedilin geliştiricilerin bu yaklaşımı oumlğrenmesi ve bu konseptrsquoe adapte olması

ccedilok kolay ve hızlı şekilde gerccedilekleşmektedir Zira bu oumlzelliği son yıllarda hem

yabancı hem yerli web ccedilalışanları ve meraklıları arasında oldukccedila hızlı şekilde

yayılmasının altında yatan oumlnemli nedenlerden biridir

Ajaxrsquoın yokluğunda karmaşık web uygulamaları iccedilin kullanılan ve her birinin ayrı

ayrı bir ccedilok dezavantajı bulunan Java ve Flash benzeri her ortamda standart olmayan

bulunmayan browserları oldukccedila yoran ve trafik harcatan teknolojilerin yerine

daha yuumlksek ve gerccedilek zamanlı etkileşim sunmakta daha az kaynak tuumlketmekte ve

uygulama zamanı olarak ccedilok daha az zaman almaktadır

14

Sunum ve ccedilalışma biccedilimi accedilısından hiccedilbir zaman tam bir standart olamayan ve

uygulama accedilısından suumlrekli sorunlu olan IFrame ve Popup pencerelerin en azından

bu tuumlr uygulamalarda ortadan kalkmasına ve dolayısıyla azalmasına neden

olmuştur 18

Ajax Css Dom Xhtml Js benzeri teknolojilerin kullanımını gerektirdiği iccedilin bu

teknolojilerin ve standartların yayılmasını ve gelişmesine de katkıda bulunmaktadır

Guumlvenlik nedeniyle guumlvenilmeyen kullanıcı tabanlı js denetimleri yerine sunucu

tabanlı denetimler hızlıca ve basitccedile sayfa yenilenmeden ve boumlylece kullanıcıya

zaman kaybı yaşatmadan yapılabilmektedir19

Dezavantajlar kısmında bahsedeceğimiz durdur ileri ve geri butonlarının

ccedilalışmaması konusu aslında bazı dinamik uygulamalarda sorunlara yol accedilan bu

butonların ccedilalışmaması iccedilin ihtiyaccedil duyduğumuz ek ccedilalışmaları ortadan

kaldırmaktadır Mesela kullanıcının geri butonu veya ileri butonu ile session

kullanılan dinamik uygulama sayfalarında gezinmesi genellikle istenmez ve bunun

iccedilin butonların olmadığı popup pencereler veya kısayolların iptal edilmesi gibi

yollar kullanılmaktadır İşte Ajax uygulamalarında dezavantaj olarak goumlruumllen bu

ccedilalışma şekli aslında bir avantaja doumlnuumlştuumlruumllebilmektedir

Ajax uygulamalarının dinamik iccedilerik uumlretme oumlzelliğinden dolayı gene dezavantaj

olarak goumlruumlnen ve uumlretilen iccedileriğin arama motorları tarafından taranamaması

durumu aslında bazen arama motorlarının ulaşmasını istemediğimiz sayfalarda ek

kodlar ( browser oumlruumlmcek tanımlama robotlara yasaklama vb ) kullanmamıza

gerek bırakmamaktadır

18

Web Uygulamalarında Yeni Bir Yaklaşım ajax seminer notu Eser Sahillioglu 19

wwwbelgelercom

15

1110 DEZAVANTAJLAR

Veriler ve sayfalar daha ccedilok kullanıcı tarafında işlendiği iccedilin zaten yuumlksek

miktarlarda işlemci ve bellek kullanan tarayıcılar daha yuumlksek miktarlarda işlemci

ve bellek ihtiyacı duymaktadır Bu da sınırlı imkanları ve yetenekleri olan

bilgisayarlara sahip kullanıcıların Ajax uygulamalarına sahip siteleri gezerken

işkence ccedilekmelerine neden olabilmektedir

Ajax web sayfalarında kullanımına oldukccedila alıştığımız ve bir kullanılabilirlik

standardı kabul edilen ve olmazsa olmaz şeklinde tabir edilen browser

fonksiyonlarından durdur geri ve ileri ( Stop Back Forward ) butonlarını

kullanılamaz hale getirmektedir Geri ve ileri butonları sayfanın tekrar yuumlklenmesi

yani normal Http başlıkları ve talepleri goumlnderilmesi ile işlevsel hale gelir Ancak

Xmlhttprequest ile goumlnderilen talepler geri ve ileri butonlarına etki etmediğinden

ileri ve geri butonlarını kullanmaya alışan tuumlm kullanıcılar bir oumlnceki sayfaya veya

bir sonraki sayfaya gitmekte sorun yaşayacaklardır Bu da doğal olarak sitenin iyi

bir deneyim yaratmasından ccedilok antipati toplamasına neden olacaktır

Her ne kadar şuanda ileri geri ve durdur butonları Ajax uygulamalarında

kullanılabilir hale getirilse de onları kullanılabilir hale getirmek iccedilin ek kodlar

fonksiyonlar ve hatta kod kuumltuumlphaneleri gerekebilmektedir Bu da tarayıcının daha

ccedilok ccedilalışması ve dolayısıyla ilk maddede bahsedilen daha ccedilok kaynak tuumlketmesi

anlamına gelmektedir

Durdur Geri ve İleri butonlarının işlemez hale gelmesine ek olarak browserlarrsquoın

bookmark oumlzelliği de devre dışı bırakılmaktadır İşlevsel browser butonları gibi

bookmark oumlzelliğini de ccedilalışır hale getirmek iccedilin ek kodlar gerekmektedir Bu sorun

aynı zamanda uygulama aşamalarınınadımlarının ve bağlantılarının bilinememesi

ve paylaşılamaması anlamına da gelmektedir20

20

Web Uygulamalarında Yeni Bir Yaklaşım ajax seminer notu Eser Sahillioglu

16

Bağlantıların ve sayfa iccedileriğinin dinamik ve eşzamanlı uumlretilmesi aynı zamanda bu

site iccedileriklerinin arama motorları tarafından indexlenmemesine neden olmaktadır

Bu da bin bir guumlccedilluumlkle zahmetle hazırladığınız sitenizin ve uygulamanızın iccedileriğinin

arama motorlarında kaydedilmemesi ve bulunamaması anlamına gelmektedir

IErsquode XMLhttprequest nesnesi bir ActiveX nesnesi olduğundan ve ActiveX bazı

firma veya kullanıcı bilgisayarlarında varsayılan olarak guumlvenlik gerekccedileleriyle

engellenmiş olduğundan Ajax uygulamaları ccedilalıştırılamayabiliyor Her ne kadar

bunun iccedilin de ccediloumlzuumlm ccedilalışmaları yapılmış olsa da bu konu şuanda hala en ccedilok

kullanılan browser olarak goumlruumlnen IErsquonin kullanıcıları iccedilin sorun teşkil etmektedir21

Kullanılabilirlik ve erişilebilirlik kurallarına ve standartlarına goumlre yapılan

uygulamanın hazırlandığı teknolojilerin var olmadığı browser tuumlrlerinde veya

oumlzelliklerinde ccedilalıştırılabilmesi iccedilin uyumluluk ccedilalışmaları yapılması gerekmektedir

Bu da fazladan zaman emek ve nakit harcanması anlamına gelmektedir Bu da

oumlzellikle devlet kurumlarına veya bu standartlara ve kurallara uygun veya yuumlksek

sayıda kullanıcısı olan web siteleri isteyen firmalara hazırlanacak uygulamalar ve

sitelerde dikkat edilmesi gereken bir konudur22

Buna benzer şekilde bazı durumlarda duumlzguumln bir statik sayfa gibi ccedilıktı alamama ve

ccedilıktı sorunları yaşatabilmektedir Ayrıca sayfaların kaydedilmesinde de istenen

sonuccedillar elde edilemeyebilmektedir

Klasik web uygulamalarında kullanıcı profili ile ilgili veri toplamak biraz da

kullanıcıya bağlıydı Ancak Ajax ile biz kullanıcılar farkında olmadan hakkımızda

ve oumlzellikle web hareketlerimiz ile ilgili oldukccedila fazla bilgi toplanabilme olanağı

21

libraryictaz 22

elifkaparblogspotcom

17

doğmuş oldu Bu web ccedilalışanları iccedilin yeni bir avantaj kullanıcılar iccedilin de bir

dereceye kadar dezavantaj sayılabilir23

Oumlrneklemek gerekirse doldurduğunuz bir formda hangi kutuları işaretlediğimiz

veya işaretleyip kaldırdığımız yazıp sildiklerimiz bir alanda bekleme suumlremiz fare

imlecini en ccedilok nerede gezdirdiğimiz gibi hareket davranış veya alışkanlıklarımız artık

siz farkında olmadan elde edilebilir kaydedilebilir ve kullanılabilir olmuştur

1111 Hızlı Yayılmasının Nedenleri

Yukarıda Ajaxrsquo ın bilinen ve kullanılmakta olan teknolojilerin beraber

kullanımından ccedilıktığından ve bu nedenle yeni ccedilıkan teknolojilerden ve web

uygulama yaklaşımlarından daha hızlı yayıldığından bahsetmiştik Buna ek olarak

accedilık kaynak kodlu olarak hazırlanan kod kuumltuumlphanelerinin artması ve gelişmesi de

bu yaklaşımın yayılmasında oumlnemli bir etken olmuştur

Ancak Ajaxrsquoı e popuumller hale getiren ve isminin sıkccedila duyulmasına ve merak

uyandırmasına neden olan şey Googlersquoın Gmail Google Suggest ve Google Maps

gibi yeni web hizmetlerinde bu teknolojiyi oldukccedila sağlam ve neredeyse masauumlstuuml

deneyimlerle yarışacak kadar etkileşimli ve kullanıcı dostu bir şekilde kullanması

olmuştur Burada kullanılan yeni oumlzellikler hem kullanıcılarda hem web

ccedilalışanlarında merak uyandırmış ve benzer oumlzellikleri kendi sitelerinde de

kullanmaya youmlnelerek benzer etkileşimli deneyimleri kendi kullanıcılarına da

yaşatma isteği ve ccedilalışmalarıyla Ajaxrsquoın oldukccedila hızlı yayılmasına katkıda

bulunmuştur Son olarak Yahoorsquonun satın aldığı Flickr ve benzeri ccedilok kullanıcılı

siteler de Ajaxrsquoın deneyimini kullanıcılarına yaşatarak daha hızlı yayılmasına

katkıda bulunmuştur24

23

blogfaikgunaycomtr 24

belgelercshacettepeedutryayinlar

18

Bir başka neden de artık hemen hemen tuumlm belli başlı browserların standartlara

uygun şekilde uumlretilmesi ve Ajaxrsquota kullanılan teknolojileri ve standartları tam

olarak destekliyor olmasıdır Kullanılan teknolojilerin de olgunlaşmış oturmuş ve

standartlaşmış olması da ek olarak avantaj sağlamıştır

Yukarıda bahsedilen ve webrsquo in en buumlyuumlk eksiklerinden biri olan masauumlstuuml

yazılımlardaki etkileşim ve hız sayfalar yenilenirkenyeniden yuumlklenirken

beklemekten sıkılmış kullanıcılara Ajax uygulamalarıyla sağlanmış ve kullanıcılar

da bu tuumlr uygulamalara rahatlıkla alışmış ve adapte olmuşlardır Hem masauumlstuuml

yazılımlarının hızı etkileşimi ve deneyimi webrsquo in her yerden erişim gibi oumlzellikleri

ile buluşunca Ajax kısa suumlrede ccedilokccedila talep edilir ve kullanılır hale gelmiştir

Ek olarak bu soumlzcuumlğuumln okunuş ve yazılış olarak kısa ve kolay olmasının yanı sıra

daha oumlnceden uumlnluuml bir futbol takımının da ismi olarak kulaklarımızın aşina

olmasının da etkisini unutmamak gerekir

1112 Geniş Ccedilapta Ajax Kullanan Sitelerden Oumlrnekler

Google Suggest

Flickr

http wwwflickrcom

Backbase

httpprojectsbackbasecomRUIshophtml

httpwwwbackbasecomdemostravel

httpwwwbackbasecomdemosRSS

httpprojectsbackbasecomRUIportalhtml

Gmail

http wwwgmailcom

Google Map

Live mail

19

1113 Ajax Gerccedilekten İhtiyaccedil mı Yoksa Bir Moda mı

Klasik web sayfaları ccedilok fazla veri akışı gerektirir Gayet iyi biliriz ki bir web

sitesinde ne kadar ccedilok animasyon resim yazı aynı anda bir sayfada yer alırsa o sayfa o

kadar yavaş yuumlklenir Bir de boumlyle bir sayfa her kuumlccediluumlk değişiklik iccedilin yeniden

yuumlklenmesi gerekirse kullanıcı iccedilin hiccedil konforlu olmayan bir durum ortaya ccedilıkar

Kullanıcı dışında da aynı sayfayı defalarca uumlretmek zorunda kalan sunucular da

performansını yitirmeye başlayacaklardır Zaten bu sıkıntılar nedeni ile Ajax ortaya

ccedilıkmış ve bu sıkıntıları ortadan kaldırabilmiştir

Trafiği ccedilok yoğun olmayan ve genelde statik olan bir web sitesinde Ajax kullanmak

ccedilok anlamlı olmayabilir ama tersi bir durum iccedilin buumlyuumlk oumlnem taşır

Eğer web sitemizde herhangi bir duumlğmeye linke(bağlantıya) tıklanıldığında iccedileriğin

herhangi bir boumlluumlmuumlnuuml sayfayı refresh ( yenileme ) etmeden sunucudan aldığımız bilgi

ile doldurabiliyorsak Ajax kullanabiliyoruz demektir

Ajax kullanımı bu kadar basitken geliştirilen toolkit ve library`lerin buumlyuumlkluumlğuuml

de ne diye bir soru gelebilir aklımıza Oumlnceleri sadece Javascript library olarak ortaya

ccedilıkan birccedilok girişim guumlnuumln popuumller akımında yer bulabilmek iccedilin Ajax oumlzellikleri

ekleyerek Ajax Framework ismini almışlardır Ajax oumln yuumlze youmlnelik bir durum olduğu

iccedilin oumlnyuumlz goumlrsellerini zenginleştiren ek oumlzellikler bulunduran toolkitler daha ccedilok ilgi

goumlrmuumlştuumlrMesela hazır Tab menuuml Treview menuuml ve window iccedileren Ajax Toolkitler

geliştiriciler uumlzerinde buumlyuumlk ilgi uyandırmıştır Bunlar oumlnceden de var olan yapılardı

ancak Ajax ile daha kullanışlı olmuşlardır Web geliştirici istiyor ki hem bir Ajax

Toolkit kullanayım hem de Ajax`ı verimli kullanabileceğim hazır goumlrselleri de iccedileren

bir Toolkit kullanayım Geliştiriciler yıllardır uygulama geliştirme anlamında yetersiz

bulunan web ortamı yuumlzuumlnden artık bu tip Javascript Library`lerin desteği ile geccedilen

fakir yılların acısını ccedilıkarmaya ccedilalışmaktadır

20

1114 Ajax Gelecek Vaat Ediyor Mu

Her beş on yılda bir yeni akımın ortaya ccedilıktığı yazılım duumlnyasında Ajax veya Web 20

kavramları oumlnuumlmuumlzdeki beş on yılın yeni akımı olacak gibi goumlruumlnuumlyor İnternet hızının

artması web uumlzerinden sağlanan hizmetlerin sayısında buumlyuumlk artış sağlamıştır Yakın

gelecekte birccedilok yazılım ihtiyacının internet uumlzerinden sağlanacağını tahmin etmek zor

değil Bu servislerin geliştirilmesinde Ajax bir prototip olacaktır ccediluumlnkuuml klasik web

uumlzerinde uygulama geliştirme youmlntemleri yetersiz kalmaktadır

21

12 Elektronik Kitap ( e-kitap )

121 Ansiklopedirsquonin Tanımı

Ansiklopedi birccedilok bilginin youmlntemli ve ccediloğu zaman alfabetik bir sıra ile

duumlzenlenmesinden elde edilen başvuru kaynağı kitaplara ya da buna benzer olarak

hazırlanmış yayınlara verilen isimdir

Koumlken olarak eski Yunancadaki (ἐγκύκλιος παιδεία engkuklios paideia) en

(iccedilinde) kyklos (ccedilember) paedeip (eğitim) soumlzlerinden veya buguumln genel eğitim

dediğimiz bir kelimeden gelmektedir Buradaki bilgiden bilinmeye değer bilgi manası

anlaşılmalıdır25

Ancak zamanla bu pratik anlamını kaybederek gittikccedile akli ve bilimsel

yollarla elde edilen bilgilerin tasnif ve tertip edildiği kapsamlı ccedilalışmalar anlamına

yaklaştı Ansiklopediden de hazırlayanların oumlnemli kabul ettiği konular hakkında kesin

bilgi vermesi beklenir Bu isim bazen bilimin belirli boumlluumlmuumlnuumln ayrıntılarla ve sistemli

bir şekilde incelendiği kitaplar iccedilin de kullanılmaktadır

Ansiklopediler soumlzluumlkler gibi yalnız bir kelimenin ccedileşitli anlamlarını veren

eserler değildir Ccedilok değişik konular hakkında oldukccedila geniş ve olaylara dayanan

bilgiler verirler Maddeler harf sırasına goumlre dizildiği gibi sistematik de olabilir

Ansiklopediler luumlgatlar gibi yalnız bir kelimenin ccedileşitli manalarını veren eserler de

değildir Ansiklopedilerin muumlmkuumln olduğu kadar tarafsız hazırlanmaları beklenirse de

ister istemez hazırlayanların fikir ve kanaatleri muhtevalarından belli olur Bu zaaftan

kurtulabilen yok gibidir Ansiklopedilerin iki oumlnemli oumlzelliği konuların youmlntemli

duumlzenlenmesi ve her şeyi iccediline almasıdır

122 Ansiklopedirsquonin Tarihccedilesi

Duumlnyadaki tuumlm bilgiyi tek ccedilatı altında toplamak ilk olarak Mısırrsquodaki

İskenderiye Kuumltuumlphanesirsquonin kuruluş amacıydı Ama başarılı olduğu soumlylenemez26

Tarihsel araştırmalardan anlaşıldığına goumlre ilk ansiklopedinin Platonun

25

Wikipedia (Vikipedi ) httptrwikipediaorg 26

Prof Dr Ural Akbulut ODTUuml Kimya Boumlluumlmuuml ldquoWikipedia Ansiklopedileri Raftan İndirtti rdquo Şubat 2012

6

Şekil 1Geleneksel web uygulamaları ile AJAX yaklaşımının karşılaştırılması10

Şekil 2 Klasik web uygulamalarındaki senkron etkileşimle AJAX yaklaşımındaki asenkron etkileşim

karşılaştırma11

10

phplettercom

7

113 Ccedilalışma Mantığı

Şekil 3 Ajax Ccedilaılşma Mantığı12

AJAX uygulamalarında temel ccedilalışma mantığı ve işlem sırası aşağıdaki gibidir13

Sayfada var olan işlemlerden biri tetiklenince sayfada hazırda bekleyen

javascript fonksiyonlarıyla xmlhttprequest nesnesi oluşturulur Bu nesne arka planda

goumlnderdiği bir http talebiyle istenen işlem iccedilin sunucu tarafında bulunan ve sunucu

tabanlı bir dille yazılmış ilgili dosyadan o işlemin yapılmasını talep eder ve bu dosyanın

ccedilıktısını alarak kullanıcı tarafında işlenmesi ve istenen şekilde sunulması iccedilin diğer

bileşenlere aktarır

Bu işlem akışı sırasında bir Ajax uygulamasını tetiklemek iccedilin Html ve Js

XMLhttprequest nesnesini oluşturmak iccedilin Js arka planda sunucuya asenkron

(eşzamanlı olmayangerccedilek zamanlı) http talebi goumlndermek iccedilin XMLhttprequest

nesnesi sunucu tarafında yapılması istenen işlem iccedilin Php AspNet JspJava vb

sunucu tabanlı bir dil sunucu tarafında uumlretilen ccedilıktıyı almak iccedilin gene xmlhttprequest

nesnesi elde edilen bu ccedilıktıyı işlemek ve sayfada istenen alana yerleştirmek iccedilin Dom

Dhtml ve JS işlenmiş ccedilıktının renk ccedilizgi vb şekilsel sunumu iccedilin de (X)Html ve Css

kullanılmaktadır

11

phplettercom 12

wwwsemgoksucom 13

Web Uygulamalarında Yeni Bir Yaklaşım ajax seminer notu Eser Sahillioglu

8

114 Ajax Şu Teknolojileri Kullanır14

Bilgiyi biccedilimlendirmek ve goumlruumlntuumllerini değiştirmek iccedilin Xhtml ( ya da Html) ve

Css

Goumlruumlntuumllenecek bilgiyi dinamik olarak goumlstermek ve onunla etkileşimli ccedilalışmak

iccedilin JavaScript JScript gibi EcmaScript olan client side (kullanıcı tarafı) tarafındaki

bir scripting dili yardımıyla erişilebilen Dom

Web server ile bilgi değiş tokuşu iccedilin kullanılan XMLHttpRequest objesi Bazı Ajax

frameworklerde ve bazı durumlarda web server ile bilgi alışverişi yapmak iccedilin

XMLHttpRequest yerine IFrame de kullanılabilir Diğer uygulamalarda ise dinamik

olarak eklenen JavaScript Tagleri de kullanılabilmektedir Ajax Teknolojisini

uygulamak iccedilin kullanılan script dili JavaScripttir

Xmlin Css ile biccedilimlendirilip Html Xhtmle doumlnuumlştuumlruumllmesini sağlamak iccedilin Xslt

Kullanıcıyla server arasındaki bilgi alışverişlerinde ccediloğunlukla Xml formatı

kullanılmaktadır Oumlnceden hazırlanan Html duumlz metin Json ve Ebml dahi olmak

uumlzere herhangi bir format da kullanılabilmektedir Bu dosyalar server(sunucu)

tarafında herhangi bir script ile bile uumlretilmiş olabilirler

Dhtml Spa ve Lamp gibilerin aksine Ajax kendi kendine bir teknoloji değildir

ancak bu terim birden ccedilok teknolojinin bir arada kullanılmasını ifade etmektedir

Tuumlm bu teknolojiler ajax iccedilerisinde kullanılır fakat bunlar arasında sadece

uumlccediluumlnuumln kullanılması zorunludur HtmlXhtml Dom ve Javascript Bilginin

goumlruumlntuumllenmesi iccedilin HtmlXhtmle ihtiyaccedil duyar sayfa refresh olmadan

HtmlXhtmlde goumlruumlntuumllenen bilgilerin değişmesi iccedilinde Doma ihtiyaccedil duyar

JavaScript ise sayfadaki verileri guumlncellemek iccedilin Domu yapılandırmak ve client-

14

trwikipediaorgwikiAJAX_(programlama)

9

server iletişimini başlatmak iccedilin kullanılır Diğer teknolojiler ise Ajaxın daha

işlevsel kullanılması iccedilindir fakat kullanılması da zorunlu değildir

115 Hazır Kuumltuumlphaneler15

PHP

HTML_Ajax

XOAD

Xajax

Sajax

Pajax

Class Ajax

Pajaj

Symfony

CakePHP

JAVA

AjaxAnywhere

AjaxTags

DWR

Echo2

Guise

Jsquery

jWic

JSON-RPC

JRP

ICEfaces

Pushlets

15

blogfaikgunaycomtr

10

ASPNET

AjaxNET Professional

Aspects of AJAX

Atlas (Microsoft ASPNET 20 AJAX platform)

Bitkraft

BorgWorX AjaxNET

AutoSuggestBox

PowerWEB LiveControls for ASPNET

MonoRail

ComfortASPNET

OutPost

DotNetRemoting

116 Neden AJAX16

Bu soruya yanıt bulmak iccedilin alttaki web sayfası şablonunu ele alalım Alican

kardeşimiz kendine bir web sayfası hazırlamış B boumllgesine linkler yerleştirmiş

Resimler linkine tıkladığımızda C boumllgesinde Alicanrsquoın resimlerini goumlruumlyoruz Fakat

Alicanrsquoın resimlerini goumlrebilmek iccedilin A B C ve D boumllgelerinin diğer bir değişle buumltuumln

sayfanın yeniden yuumlklenmesini bekliyoruz

Şekil 4 Ajaxrsquoın sitede kullanımı

16

bmpamukkaleedutr

11

Ziyaretccedililerin tek bir amacı vardır Goumlrmek istedikleri iccedileriğe en hızlı bir şekilde

ulaşmak Oumlrneğimizde B boumllgesindeki bir linke tıklayıp C boumllgesine Alicanrsquoın

resimlerinin gelmesini bekliyoruz Bizi ilgilendiren tek bir şey var o da C boumllgesinde

resimleri goumlrebilmek O esnada A B ve D boumllgeleri bizi ilgilendirmiyor O halde bizi

ilgilendirmeyen boumllgelerin yuumlklenmesini neden bekleyelim ki

Amacımız C boumllgesini en kısa suumlrede yuumlkletmek Bunun iccedilin FRAME veya IFrame

adı verilen Html etiketleri veya Flash gibi alternatif youmlntemler de kullanılabilir fakat

Ajax son zamanlarda ikisinin de yerini almış durumda

Ajax tekniği ile web tarayıcıya yalnızca C boumllgesinin yenilenmesini belirtiyoruz

Web tarayıcımız bizden bu talebi aldıktan sonra Alicanrsquoın resimlerinin bulunduğu sayfa

ile etkileşime geccediliyor Resimlerin olduğu sayfa hazırlanıyor ve C boumllgesine yuumlkletiliyor

Bu esnada kesinlikle A B ve D boumllgeleri yeniden yuumlklenmiyor ve sabit kalıyor

117 Ajax Kullanım Alanları

Ajax kullanımı oldukccedila yaygınlaşmaktadır Web tabanlı uygulamalar Ajax desteği ile

ccedilok daha esnek kullanışlı performanslı bir yapıya kavuşmaktadır

Kullanım yerlerine oumlrnek olabilecek bazı konular şunlardır

Otomatik aramalar

B birine bağlı form seccedilimleri ve form bilgilerinin yenilenmesi

Sunucuya dosya yuumlkleme

Veri tabanı sorgulamaları

12

118 Ajax Alternatifleri 17

Şekil 5 Ajax alternatifleri

Ajax alternatifi olabilecek zengin kullanıcı arayuumlzluuml ve web tabanlı uygulamalar

iccedilin

Dhtml

Flash

Java Applets

ActiveX

Macromedia FlexOpenLaszlo ( Flash )

Integra AltioLiveNexaweb ( Java Applets ) sayılabilir

119 Avantajlar

HTTP talepleri arka planda gidip geldiği iccedilin sayfa yeniden yeniden yuumlklenmiyor

Sayfalar tekrar tekrar yuumlklenmediği iccedilin ve sadece gerekli veri alışverişi

yapıldığından hem kullanıcı ziyaretccedili iccedilin hem de site sunucusu iccedilin yuumlksek

miktarda trafik bandwith tasarrufu sağlar

17

wwwdijitalderscom

13

Masauumlstuuml yazılımlarda bulunan zengin etkileşimin web`te bulunmaması geccedilmiş

zamanlardan beri web`in en buumlyuumlk eksiklerinden sayılmış ve her zaman masauumlstuuml

yazılımlar karşısında web`in dezavantajı olarak goumlruumllmuumlştuumlr Ancak bu etkileşim

artık Ajax uygulamaları sayesinde gerccedilekleştirilebilir goumlruumlnmektedir Talepler

kullanıcı farkında olmadan arka planda goumlnderilip alındığından ve hızlı olduğundan

( sadece gerekli veriler gidip gelmekte ) kullanıcıya gerccedilek bir masauumlstuuml yazılımın

yaşattığı etkileşimli guumlzel deneyimleri web uumlzerinde yaşatmak muumlmkuumln

olabilmektedir

Aynı şekilde masauumlstuuml yazılımların dezavantajı olarak goumlruumllen her yerden

ulaşılamama ve suumlrekli veri ve ayar taşıma sorunu webrsquo in doğuşundan beri sahip

olduğu her yerden erişilebilir oumlzelliği ve sonradan kazandığı dinamik uygulamaları

sayesinde ccediloumlzuumllmuumlş ve artık kullanıcılar masauumlstuuml sorunlarından uzak ancak

masauumlstuuml deneyimlere benzer etkileşimli deneyimleri yaşayabilir hale

gelmektedirler

Ajax birccedilok web tasarımcısının ve uygulama geliştiricisinin bildiği teknolojilerden

oluştuğu iccedilin geliştiricilerin bu yaklaşımı oumlğrenmesi ve bu konseptrsquoe adapte olması

ccedilok kolay ve hızlı şekilde gerccedilekleşmektedir Zira bu oumlzelliği son yıllarda hem

yabancı hem yerli web ccedilalışanları ve meraklıları arasında oldukccedila hızlı şekilde

yayılmasının altında yatan oumlnemli nedenlerden biridir

Ajaxrsquoın yokluğunda karmaşık web uygulamaları iccedilin kullanılan ve her birinin ayrı

ayrı bir ccedilok dezavantajı bulunan Java ve Flash benzeri her ortamda standart olmayan

bulunmayan browserları oldukccedila yoran ve trafik harcatan teknolojilerin yerine

daha yuumlksek ve gerccedilek zamanlı etkileşim sunmakta daha az kaynak tuumlketmekte ve

uygulama zamanı olarak ccedilok daha az zaman almaktadır

14

Sunum ve ccedilalışma biccedilimi accedilısından hiccedilbir zaman tam bir standart olamayan ve

uygulama accedilısından suumlrekli sorunlu olan IFrame ve Popup pencerelerin en azından

bu tuumlr uygulamalarda ortadan kalkmasına ve dolayısıyla azalmasına neden

olmuştur 18

Ajax Css Dom Xhtml Js benzeri teknolojilerin kullanımını gerektirdiği iccedilin bu

teknolojilerin ve standartların yayılmasını ve gelişmesine de katkıda bulunmaktadır

Guumlvenlik nedeniyle guumlvenilmeyen kullanıcı tabanlı js denetimleri yerine sunucu

tabanlı denetimler hızlıca ve basitccedile sayfa yenilenmeden ve boumlylece kullanıcıya

zaman kaybı yaşatmadan yapılabilmektedir19

Dezavantajlar kısmında bahsedeceğimiz durdur ileri ve geri butonlarının

ccedilalışmaması konusu aslında bazı dinamik uygulamalarda sorunlara yol accedilan bu

butonların ccedilalışmaması iccedilin ihtiyaccedil duyduğumuz ek ccedilalışmaları ortadan

kaldırmaktadır Mesela kullanıcının geri butonu veya ileri butonu ile session

kullanılan dinamik uygulama sayfalarında gezinmesi genellikle istenmez ve bunun

iccedilin butonların olmadığı popup pencereler veya kısayolların iptal edilmesi gibi

yollar kullanılmaktadır İşte Ajax uygulamalarında dezavantaj olarak goumlruumllen bu

ccedilalışma şekli aslında bir avantaja doumlnuumlştuumlruumllebilmektedir

Ajax uygulamalarının dinamik iccedilerik uumlretme oumlzelliğinden dolayı gene dezavantaj

olarak goumlruumlnen ve uumlretilen iccedileriğin arama motorları tarafından taranamaması

durumu aslında bazen arama motorlarının ulaşmasını istemediğimiz sayfalarda ek

kodlar ( browser oumlruumlmcek tanımlama robotlara yasaklama vb ) kullanmamıza

gerek bırakmamaktadır

18

Web Uygulamalarında Yeni Bir Yaklaşım ajax seminer notu Eser Sahillioglu 19

wwwbelgelercom

15

1110 DEZAVANTAJLAR

Veriler ve sayfalar daha ccedilok kullanıcı tarafında işlendiği iccedilin zaten yuumlksek

miktarlarda işlemci ve bellek kullanan tarayıcılar daha yuumlksek miktarlarda işlemci

ve bellek ihtiyacı duymaktadır Bu da sınırlı imkanları ve yetenekleri olan

bilgisayarlara sahip kullanıcıların Ajax uygulamalarına sahip siteleri gezerken

işkence ccedilekmelerine neden olabilmektedir

Ajax web sayfalarında kullanımına oldukccedila alıştığımız ve bir kullanılabilirlik

standardı kabul edilen ve olmazsa olmaz şeklinde tabir edilen browser

fonksiyonlarından durdur geri ve ileri ( Stop Back Forward ) butonlarını

kullanılamaz hale getirmektedir Geri ve ileri butonları sayfanın tekrar yuumlklenmesi

yani normal Http başlıkları ve talepleri goumlnderilmesi ile işlevsel hale gelir Ancak

Xmlhttprequest ile goumlnderilen talepler geri ve ileri butonlarına etki etmediğinden

ileri ve geri butonlarını kullanmaya alışan tuumlm kullanıcılar bir oumlnceki sayfaya veya

bir sonraki sayfaya gitmekte sorun yaşayacaklardır Bu da doğal olarak sitenin iyi

bir deneyim yaratmasından ccedilok antipati toplamasına neden olacaktır

Her ne kadar şuanda ileri geri ve durdur butonları Ajax uygulamalarında

kullanılabilir hale getirilse de onları kullanılabilir hale getirmek iccedilin ek kodlar

fonksiyonlar ve hatta kod kuumltuumlphaneleri gerekebilmektedir Bu da tarayıcının daha

ccedilok ccedilalışması ve dolayısıyla ilk maddede bahsedilen daha ccedilok kaynak tuumlketmesi

anlamına gelmektedir

Durdur Geri ve İleri butonlarının işlemez hale gelmesine ek olarak browserlarrsquoın

bookmark oumlzelliği de devre dışı bırakılmaktadır İşlevsel browser butonları gibi

bookmark oumlzelliğini de ccedilalışır hale getirmek iccedilin ek kodlar gerekmektedir Bu sorun

aynı zamanda uygulama aşamalarınınadımlarının ve bağlantılarının bilinememesi

ve paylaşılamaması anlamına da gelmektedir20

20

Web Uygulamalarında Yeni Bir Yaklaşım ajax seminer notu Eser Sahillioglu

16

Bağlantıların ve sayfa iccedileriğinin dinamik ve eşzamanlı uumlretilmesi aynı zamanda bu

site iccedileriklerinin arama motorları tarafından indexlenmemesine neden olmaktadır

Bu da bin bir guumlccedilluumlkle zahmetle hazırladığınız sitenizin ve uygulamanızın iccedileriğinin

arama motorlarında kaydedilmemesi ve bulunamaması anlamına gelmektedir

IErsquode XMLhttprequest nesnesi bir ActiveX nesnesi olduğundan ve ActiveX bazı

firma veya kullanıcı bilgisayarlarında varsayılan olarak guumlvenlik gerekccedileleriyle

engellenmiş olduğundan Ajax uygulamaları ccedilalıştırılamayabiliyor Her ne kadar

bunun iccedilin de ccediloumlzuumlm ccedilalışmaları yapılmış olsa da bu konu şuanda hala en ccedilok

kullanılan browser olarak goumlruumlnen IErsquonin kullanıcıları iccedilin sorun teşkil etmektedir21

Kullanılabilirlik ve erişilebilirlik kurallarına ve standartlarına goumlre yapılan

uygulamanın hazırlandığı teknolojilerin var olmadığı browser tuumlrlerinde veya

oumlzelliklerinde ccedilalıştırılabilmesi iccedilin uyumluluk ccedilalışmaları yapılması gerekmektedir

Bu da fazladan zaman emek ve nakit harcanması anlamına gelmektedir Bu da

oumlzellikle devlet kurumlarına veya bu standartlara ve kurallara uygun veya yuumlksek

sayıda kullanıcısı olan web siteleri isteyen firmalara hazırlanacak uygulamalar ve

sitelerde dikkat edilmesi gereken bir konudur22

Buna benzer şekilde bazı durumlarda duumlzguumln bir statik sayfa gibi ccedilıktı alamama ve

ccedilıktı sorunları yaşatabilmektedir Ayrıca sayfaların kaydedilmesinde de istenen

sonuccedillar elde edilemeyebilmektedir

Klasik web uygulamalarında kullanıcı profili ile ilgili veri toplamak biraz da

kullanıcıya bağlıydı Ancak Ajax ile biz kullanıcılar farkında olmadan hakkımızda

ve oumlzellikle web hareketlerimiz ile ilgili oldukccedila fazla bilgi toplanabilme olanağı

21

libraryictaz 22

elifkaparblogspotcom

17

doğmuş oldu Bu web ccedilalışanları iccedilin yeni bir avantaj kullanıcılar iccedilin de bir

dereceye kadar dezavantaj sayılabilir23

Oumlrneklemek gerekirse doldurduğunuz bir formda hangi kutuları işaretlediğimiz

veya işaretleyip kaldırdığımız yazıp sildiklerimiz bir alanda bekleme suumlremiz fare

imlecini en ccedilok nerede gezdirdiğimiz gibi hareket davranış veya alışkanlıklarımız artık

siz farkında olmadan elde edilebilir kaydedilebilir ve kullanılabilir olmuştur

1111 Hızlı Yayılmasının Nedenleri

Yukarıda Ajaxrsquo ın bilinen ve kullanılmakta olan teknolojilerin beraber

kullanımından ccedilıktığından ve bu nedenle yeni ccedilıkan teknolojilerden ve web

uygulama yaklaşımlarından daha hızlı yayıldığından bahsetmiştik Buna ek olarak

accedilık kaynak kodlu olarak hazırlanan kod kuumltuumlphanelerinin artması ve gelişmesi de

bu yaklaşımın yayılmasında oumlnemli bir etken olmuştur

Ancak Ajaxrsquoı e popuumller hale getiren ve isminin sıkccedila duyulmasına ve merak

uyandırmasına neden olan şey Googlersquoın Gmail Google Suggest ve Google Maps

gibi yeni web hizmetlerinde bu teknolojiyi oldukccedila sağlam ve neredeyse masauumlstuuml

deneyimlerle yarışacak kadar etkileşimli ve kullanıcı dostu bir şekilde kullanması

olmuştur Burada kullanılan yeni oumlzellikler hem kullanıcılarda hem web

ccedilalışanlarında merak uyandırmış ve benzer oumlzellikleri kendi sitelerinde de

kullanmaya youmlnelerek benzer etkileşimli deneyimleri kendi kullanıcılarına da

yaşatma isteği ve ccedilalışmalarıyla Ajaxrsquoın oldukccedila hızlı yayılmasına katkıda

bulunmuştur Son olarak Yahoorsquonun satın aldığı Flickr ve benzeri ccedilok kullanıcılı

siteler de Ajaxrsquoın deneyimini kullanıcılarına yaşatarak daha hızlı yayılmasına

katkıda bulunmuştur24

23

blogfaikgunaycomtr 24

belgelercshacettepeedutryayinlar

18

Bir başka neden de artık hemen hemen tuumlm belli başlı browserların standartlara

uygun şekilde uumlretilmesi ve Ajaxrsquota kullanılan teknolojileri ve standartları tam

olarak destekliyor olmasıdır Kullanılan teknolojilerin de olgunlaşmış oturmuş ve

standartlaşmış olması da ek olarak avantaj sağlamıştır

Yukarıda bahsedilen ve webrsquo in en buumlyuumlk eksiklerinden biri olan masauumlstuuml

yazılımlardaki etkileşim ve hız sayfalar yenilenirkenyeniden yuumlklenirken

beklemekten sıkılmış kullanıcılara Ajax uygulamalarıyla sağlanmış ve kullanıcılar

da bu tuumlr uygulamalara rahatlıkla alışmış ve adapte olmuşlardır Hem masauumlstuuml

yazılımlarının hızı etkileşimi ve deneyimi webrsquo in her yerden erişim gibi oumlzellikleri

ile buluşunca Ajax kısa suumlrede ccedilokccedila talep edilir ve kullanılır hale gelmiştir

Ek olarak bu soumlzcuumlğuumln okunuş ve yazılış olarak kısa ve kolay olmasının yanı sıra

daha oumlnceden uumlnluuml bir futbol takımının da ismi olarak kulaklarımızın aşina

olmasının da etkisini unutmamak gerekir

1112 Geniş Ccedilapta Ajax Kullanan Sitelerden Oumlrnekler

Google Suggest

Flickr

http wwwflickrcom

Backbase

httpprojectsbackbasecomRUIshophtml

httpwwwbackbasecomdemostravel

httpwwwbackbasecomdemosRSS

httpprojectsbackbasecomRUIportalhtml

Gmail

http wwwgmailcom

Google Map

Live mail

19

1113 Ajax Gerccedilekten İhtiyaccedil mı Yoksa Bir Moda mı

Klasik web sayfaları ccedilok fazla veri akışı gerektirir Gayet iyi biliriz ki bir web

sitesinde ne kadar ccedilok animasyon resim yazı aynı anda bir sayfada yer alırsa o sayfa o

kadar yavaş yuumlklenir Bir de boumlyle bir sayfa her kuumlccediluumlk değişiklik iccedilin yeniden

yuumlklenmesi gerekirse kullanıcı iccedilin hiccedil konforlu olmayan bir durum ortaya ccedilıkar

Kullanıcı dışında da aynı sayfayı defalarca uumlretmek zorunda kalan sunucular da

performansını yitirmeye başlayacaklardır Zaten bu sıkıntılar nedeni ile Ajax ortaya

ccedilıkmış ve bu sıkıntıları ortadan kaldırabilmiştir

Trafiği ccedilok yoğun olmayan ve genelde statik olan bir web sitesinde Ajax kullanmak

ccedilok anlamlı olmayabilir ama tersi bir durum iccedilin buumlyuumlk oumlnem taşır

Eğer web sitemizde herhangi bir duumlğmeye linke(bağlantıya) tıklanıldığında iccedileriğin

herhangi bir boumlluumlmuumlnuuml sayfayı refresh ( yenileme ) etmeden sunucudan aldığımız bilgi

ile doldurabiliyorsak Ajax kullanabiliyoruz demektir

Ajax kullanımı bu kadar basitken geliştirilen toolkit ve library`lerin buumlyuumlkluumlğuuml

de ne diye bir soru gelebilir aklımıza Oumlnceleri sadece Javascript library olarak ortaya

ccedilıkan birccedilok girişim guumlnuumln popuumller akımında yer bulabilmek iccedilin Ajax oumlzellikleri

ekleyerek Ajax Framework ismini almışlardır Ajax oumln yuumlze youmlnelik bir durum olduğu

iccedilin oumlnyuumlz goumlrsellerini zenginleştiren ek oumlzellikler bulunduran toolkitler daha ccedilok ilgi

goumlrmuumlştuumlrMesela hazır Tab menuuml Treview menuuml ve window iccedileren Ajax Toolkitler

geliştiriciler uumlzerinde buumlyuumlk ilgi uyandırmıştır Bunlar oumlnceden de var olan yapılardı

ancak Ajax ile daha kullanışlı olmuşlardır Web geliştirici istiyor ki hem bir Ajax

Toolkit kullanayım hem de Ajax`ı verimli kullanabileceğim hazır goumlrselleri de iccedileren

bir Toolkit kullanayım Geliştiriciler yıllardır uygulama geliştirme anlamında yetersiz

bulunan web ortamı yuumlzuumlnden artık bu tip Javascript Library`lerin desteği ile geccedilen

fakir yılların acısını ccedilıkarmaya ccedilalışmaktadır

20

1114 Ajax Gelecek Vaat Ediyor Mu

Her beş on yılda bir yeni akımın ortaya ccedilıktığı yazılım duumlnyasında Ajax veya Web 20

kavramları oumlnuumlmuumlzdeki beş on yılın yeni akımı olacak gibi goumlruumlnuumlyor İnternet hızının

artması web uumlzerinden sağlanan hizmetlerin sayısında buumlyuumlk artış sağlamıştır Yakın

gelecekte birccedilok yazılım ihtiyacının internet uumlzerinden sağlanacağını tahmin etmek zor

değil Bu servislerin geliştirilmesinde Ajax bir prototip olacaktır ccediluumlnkuuml klasik web

uumlzerinde uygulama geliştirme youmlntemleri yetersiz kalmaktadır

21

12 Elektronik Kitap ( e-kitap )

121 Ansiklopedirsquonin Tanımı

Ansiklopedi birccedilok bilginin youmlntemli ve ccediloğu zaman alfabetik bir sıra ile

duumlzenlenmesinden elde edilen başvuru kaynağı kitaplara ya da buna benzer olarak

hazırlanmış yayınlara verilen isimdir

Koumlken olarak eski Yunancadaki (ἐγκύκλιος παιδεία engkuklios paideia) en

(iccedilinde) kyklos (ccedilember) paedeip (eğitim) soumlzlerinden veya buguumln genel eğitim

dediğimiz bir kelimeden gelmektedir Buradaki bilgiden bilinmeye değer bilgi manası

anlaşılmalıdır25

Ancak zamanla bu pratik anlamını kaybederek gittikccedile akli ve bilimsel

yollarla elde edilen bilgilerin tasnif ve tertip edildiği kapsamlı ccedilalışmalar anlamına

yaklaştı Ansiklopediden de hazırlayanların oumlnemli kabul ettiği konular hakkında kesin

bilgi vermesi beklenir Bu isim bazen bilimin belirli boumlluumlmuumlnuumln ayrıntılarla ve sistemli

bir şekilde incelendiği kitaplar iccedilin de kullanılmaktadır

Ansiklopediler soumlzluumlkler gibi yalnız bir kelimenin ccedileşitli anlamlarını veren

eserler değildir Ccedilok değişik konular hakkında oldukccedila geniş ve olaylara dayanan

bilgiler verirler Maddeler harf sırasına goumlre dizildiği gibi sistematik de olabilir

Ansiklopediler luumlgatlar gibi yalnız bir kelimenin ccedileşitli manalarını veren eserler de

değildir Ansiklopedilerin muumlmkuumln olduğu kadar tarafsız hazırlanmaları beklenirse de

ister istemez hazırlayanların fikir ve kanaatleri muhtevalarından belli olur Bu zaaftan

kurtulabilen yok gibidir Ansiklopedilerin iki oumlnemli oumlzelliği konuların youmlntemli

duumlzenlenmesi ve her şeyi iccediline almasıdır

122 Ansiklopedirsquonin Tarihccedilesi

Duumlnyadaki tuumlm bilgiyi tek ccedilatı altında toplamak ilk olarak Mısırrsquodaki

İskenderiye Kuumltuumlphanesirsquonin kuruluş amacıydı Ama başarılı olduğu soumlylenemez26

Tarihsel araştırmalardan anlaşıldığına goumlre ilk ansiklopedinin Platonun

25

Wikipedia (Vikipedi ) httptrwikipediaorg 26

Prof Dr Ural Akbulut ODTUuml Kimya Boumlluumlmuuml ldquoWikipedia Ansiklopedileri Raftan İndirtti rdquo Şubat 2012

7

113 Ccedilalışma Mantığı

Şekil 3 Ajax Ccedilaılşma Mantığı12

AJAX uygulamalarında temel ccedilalışma mantığı ve işlem sırası aşağıdaki gibidir13

Sayfada var olan işlemlerden biri tetiklenince sayfada hazırda bekleyen

javascript fonksiyonlarıyla xmlhttprequest nesnesi oluşturulur Bu nesne arka planda

goumlnderdiği bir http talebiyle istenen işlem iccedilin sunucu tarafında bulunan ve sunucu

tabanlı bir dille yazılmış ilgili dosyadan o işlemin yapılmasını talep eder ve bu dosyanın

ccedilıktısını alarak kullanıcı tarafında işlenmesi ve istenen şekilde sunulması iccedilin diğer

bileşenlere aktarır

Bu işlem akışı sırasında bir Ajax uygulamasını tetiklemek iccedilin Html ve Js

XMLhttprequest nesnesini oluşturmak iccedilin Js arka planda sunucuya asenkron

(eşzamanlı olmayangerccedilek zamanlı) http talebi goumlndermek iccedilin XMLhttprequest

nesnesi sunucu tarafında yapılması istenen işlem iccedilin Php AspNet JspJava vb

sunucu tabanlı bir dil sunucu tarafında uumlretilen ccedilıktıyı almak iccedilin gene xmlhttprequest

nesnesi elde edilen bu ccedilıktıyı işlemek ve sayfada istenen alana yerleştirmek iccedilin Dom

Dhtml ve JS işlenmiş ccedilıktının renk ccedilizgi vb şekilsel sunumu iccedilin de (X)Html ve Css

kullanılmaktadır

11

phplettercom 12

wwwsemgoksucom 13

Web Uygulamalarında Yeni Bir Yaklaşım ajax seminer notu Eser Sahillioglu

8

114 Ajax Şu Teknolojileri Kullanır14

Bilgiyi biccedilimlendirmek ve goumlruumlntuumllerini değiştirmek iccedilin Xhtml ( ya da Html) ve

Css

Goumlruumlntuumllenecek bilgiyi dinamik olarak goumlstermek ve onunla etkileşimli ccedilalışmak

iccedilin JavaScript JScript gibi EcmaScript olan client side (kullanıcı tarafı) tarafındaki

bir scripting dili yardımıyla erişilebilen Dom

Web server ile bilgi değiş tokuşu iccedilin kullanılan XMLHttpRequest objesi Bazı Ajax

frameworklerde ve bazı durumlarda web server ile bilgi alışverişi yapmak iccedilin

XMLHttpRequest yerine IFrame de kullanılabilir Diğer uygulamalarda ise dinamik

olarak eklenen JavaScript Tagleri de kullanılabilmektedir Ajax Teknolojisini

uygulamak iccedilin kullanılan script dili JavaScripttir

Xmlin Css ile biccedilimlendirilip Html Xhtmle doumlnuumlştuumlruumllmesini sağlamak iccedilin Xslt

Kullanıcıyla server arasındaki bilgi alışverişlerinde ccediloğunlukla Xml formatı

kullanılmaktadır Oumlnceden hazırlanan Html duumlz metin Json ve Ebml dahi olmak

uumlzere herhangi bir format da kullanılabilmektedir Bu dosyalar server(sunucu)

tarafında herhangi bir script ile bile uumlretilmiş olabilirler

Dhtml Spa ve Lamp gibilerin aksine Ajax kendi kendine bir teknoloji değildir

ancak bu terim birden ccedilok teknolojinin bir arada kullanılmasını ifade etmektedir

Tuumlm bu teknolojiler ajax iccedilerisinde kullanılır fakat bunlar arasında sadece

uumlccediluumlnuumln kullanılması zorunludur HtmlXhtml Dom ve Javascript Bilginin

goumlruumlntuumllenmesi iccedilin HtmlXhtmle ihtiyaccedil duyar sayfa refresh olmadan

HtmlXhtmlde goumlruumlntuumllenen bilgilerin değişmesi iccedilinde Doma ihtiyaccedil duyar

JavaScript ise sayfadaki verileri guumlncellemek iccedilin Domu yapılandırmak ve client-

14

trwikipediaorgwikiAJAX_(programlama)

9

server iletişimini başlatmak iccedilin kullanılır Diğer teknolojiler ise Ajaxın daha

işlevsel kullanılması iccedilindir fakat kullanılması da zorunlu değildir

115 Hazır Kuumltuumlphaneler15

PHP

HTML_Ajax

XOAD

Xajax

Sajax

Pajax

Class Ajax

Pajaj

Symfony

CakePHP

JAVA

AjaxAnywhere

AjaxTags

DWR

Echo2

Guise

Jsquery

jWic

JSON-RPC

JRP

ICEfaces

Pushlets

15

blogfaikgunaycomtr

10

ASPNET

AjaxNET Professional

Aspects of AJAX

Atlas (Microsoft ASPNET 20 AJAX platform)

Bitkraft

BorgWorX AjaxNET

AutoSuggestBox

PowerWEB LiveControls for ASPNET

MonoRail

ComfortASPNET

OutPost

DotNetRemoting

116 Neden AJAX16

Bu soruya yanıt bulmak iccedilin alttaki web sayfası şablonunu ele alalım Alican

kardeşimiz kendine bir web sayfası hazırlamış B boumllgesine linkler yerleştirmiş

Resimler linkine tıkladığımızda C boumllgesinde Alicanrsquoın resimlerini goumlruumlyoruz Fakat

Alicanrsquoın resimlerini goumlrebilmek iccedilin A B C ve D boumllgelerinin diğer bir değişle buumltuumln

sayfanın yeniden yuumlklenmesini bekliyoruz

Şekil 4 Ajaxrsquoın sitede kullanımı

16

bmpamukkaleedutr

11

Ziyaretccedililerin tek bir amacı vardır Goumlrmek istedikleri iccedileriğe en hızlı bir şekilde

ulaşmak Oumlrneğimizde B boumllgesindeki bir linke tıklayıp C boumllgesine Alicanrsquoın

resimlerinin gelmesini bekliyoruz Bizi ilgilendiren tek bir şey var o da C boumllgesinde

resimleri goumlrebilmek O esnada A B ve D boumllgeleri bizi ilgilendirmiyor O halde bizi

ilgilendirmeyen boumllgelerin yuumlklenmesini neden bekleyelim ki

Amacımız C boumllgesini en kısa suumlrede yuumlkletmek Bunun iccedilin FRAME veya IFrame

adı verilen Html etiketleri veya Flash gibi alternatif youmlntemler de kullanılabilir fakat

Ajax son zamanlarda ikisinin de yerini almış durumda

Ajax tekniği ile web tarayıcıya yalnızca C boumllgesinin yenilenmesini belirtiyoruz

Web tarayıcımız bizden bu talebi aldıktan sonra Alicanrsquoın resimlerinin bulunduğu sayfa

ile etkileşime geccediliyor Resimlerin olduğu sayfa hazırlanıyor ve C boumllgesine yuumlkletiliyor

Bu esnada kesinlikle A B ve D boumllgeleri yeniden yuumlklenmiyor ve sabit kalıyor

117 Ajax Kullanım Alanları

Ajax kullanımı oldukccedila yaygınlaşmaktadır Web tabanlı uygulamalar Ajax desteği ile

ccedilok daha esnek kullanışlı performanslı bir yapıya kavuşmaktadır

Kullanım yerlerine oumlrnek olabilecek bazı konular şunlardır

Otomatik aramalar

B birine bağlı form seccedilimleri ve form bilgilerinin yenilenmesi

Sunucuya dosya yuumlkleme

Veri tabanı sorgulamaları

12

118 Ajax Alternatifleri 17

Şekil 5 Ajax alternatifleri

Ajax alternatifi olabilecek zengin kullanıcı arayuumlzluuml ve web tabanlı uygulamalar

iccedilin

Dhtml

Flash

Java Applets

ActiveX

Macromedia FlexOpenLaszlo ( Flash )

Integra AltioLiveNexaweb ( Java Applets ) sayılabilir

119 Avantajlar

HTTP talepleri arka planda gidip geldiği iccedilin sayfa yeniden yeniden yuumlklenmiyor

Sayfalar tekrar tekrar yuumlklenmediği iccedilin ve sadece gerekli veri alışverişi

yapıldığından hem kullanıcı ziyaretccedili iccedilin hem de site sunucusu iccedilin yuumlksek

miktarda trafik bandwith tasarrufu sağlar

17

wwwdijitalderscom

13

Masauumlstuuml yazılımlarda bulunan zengin etkileşimin web`te bulunmaması geccedilmiş

zamanlardan beri web`in en buumlyuumlk eksiklerinden sayılmış ve her zaman masauumlstuuml

yazılımlar karşısında web`in dezavantajı olarak goumlruumllmuumlştuumlr Ancak bu etkileşim

artık Ajax uygulamaları sayesinde gerccedilekleştirilebilir goumlruumlnmektedir Talepler

kullanıcı farkında olmadan arka planda goumlnderilip alındığından ve hızlı olduğundan

( sadece gerekli veriler gidip gelmekte ) kullanıcıya gerccedilek bir masauumlstuuml yazılımın

yaşattığı etkileşimli guumlzel deneyimleri web uumlzerinde yaşatmak muumlmkuumln

olabilmektedir

Aynı şekilde masauumlstuuml yazılımların dezavantajı olarak goumlruumllen her yerden

ulaşılamama ve suumlrekli veri ve ayar taşıma sorunu webrsquo in doğuşundan beri sahip

olduğu her yerden erişilebilir oumlzelliği ve sonradan kazandığı dinamik uygulamaları

sayesinde ccediloumlzuumllmuumlş ve artık kullanıcılar masauumlstuuml sorunlarından uzak ancak

masauumlstuuml deneyimlere benzer etkileşimli deneyimleri yaşayabilir hale

gelmektedirler

Ajax birccedilok web tasarımcısının ve uygulama geliştiricisinin bildiği teknolojilerden

oluştuğu iccedilin geliştiricilerin bu yaklaşımı oumlğrenmesi ve bu konseptrsquoe adapte olması

ccedilok kolay ve hızlı şekilde gerccedilekleşmektedir Zira bu oumlzelliği son yıllarda hem

yabancı hem yerli web ccedilalışanları ve meraklıları arasında oldukccedila hızlı şekilde

yayılmasının altında yatan oumlnemli nedenlerden biridir

Ajaxrsquoın yokluğunda karmaşık web uygulamaları iccedilin kullanılan ve her birinin ayrı

ayrı bir ccedilok dezavantajı bulunan Java ve Flash benzeri her ortamda standart olmayan

bulunmayan browserları oldukccedila yoran ve trafik harcatan teknolojilerin yerine

daha yuumlksek ve gerccedilek zamanlı etkileşim sunmakta daha az kaynak tuumlketmekte ve

uygulama zamanı olarak ccedilok daha az zaman almaktadır

14

Sunum ve ccedilalışma biccedilimi accedilısından hiccedilbir zaman tam bir standart olamayan ve

uygulama accedilısından suumlrekli sorunlu olan IFrame ve Popup pencerelerin en azından

bu tuumlr uygulamalarda ortadan kalkmasına ve dolayısıyla azalmasına neden

olmuştur 18

Ajax Css Dom Xhtml Js benzeri teknolojilerin kullanımını gerektirdiği iccedilin bu

teknolojilerin ve standartların yayılmasını ve gelişmesine de katkıda bulunmaktadır

Guumlvenlik nedeniyle guumlvenilmeyen kullanıcı tabanlı js denetimleri yerine sunucu

tabanlı denetimler hızlıca ve basitccedile sayfa yenilenmeden ve boumlylece kullanıcıya

zaman kaybı yaşatmadan yapılabilmektedir19

Dezavantajlar kısmında bahsedeceğimiz durdur ileri ve geri butonlarının

ccedilalışmaması konusu aslında bazı dinamik uygulamalarda sorunlara yol accedilan bu

butonların ccedilalışmaması iccedilin ihtiyaccedil duyduğumuz ek ccedilalışmaları ortadan

kaldırmaktadır Mesela kullanıcının geri butonu veya ileri butonu ile session

kullanılan dinamik uygulama sayfalarında gezinmesi genellikle istenmez ve bunun

iccedilin butonların olmadığı popup pencereler veya kısayolların iptal edilmesi gibi

yollar kullanılmaktadır İşte Ajax uygulamalarında dezavantaj olarak goumlruumllen bu

ccedilalışma şekli aslında bir avantaja doumlnuumlştuumlruumllebilmektedir

Ajax uygulamalarının dinamik iccedilerik uumlretme oumlzelliğinden dolayı gene dezavantaj

olarak goumlruumlnen ve uumlretilen iccedileriğin arama motorları tarafından taranamaması

durumu aslında bazen arama motorlarının ulaşmasını istemediğimiz sayfalarda ek

kodlar ( browser oumlruumlmcek tanımlama robotlara yasaklama vb ) kullanmamıza

gerek bırakmamaktadır

18

Web Uygulamalarında Yeni Bir Yaklaşım ajax seminer notu Eser Sahillioglu 19

wwwbelgelercom

15

1110 DEZAVANTAJLAR

Veriler ve sayfalar daha ccedilok kullanıcı tarafında işlendiği iccedilin zaten yuumlksek

miktarlarda işlemci ve bellek kullanan tarayıcılar daha yuumlksek miktarlarda işlemci

ve bellek ihtiyacı duymaktadır Bu da sınırlı imkanları ve yetenekleri olan

bilgisayarlara sahip kullanıcıların Ajax uygulamalarına sahip siteleri gezerken

işkence ccedilekmelerine neden olabilmektedir

Ajax web sayfalarında kullanımına oldukccedila alıştığımız ve bir kullanılabilirlik

standardı kabul edilen ve olmazsa olmaz şeklinde tabir edilen browser

fonksiyonlarından durdur geri ve ileri ( Stop Back Forward ) butonlarını

kullanılamaz hale getirmektedir Geri ve ileri butonları sayfanın tekrar yuumlklenmesi

yani normal Http başlıkları ve talepleri goumlnderilmesi ile işlevsel hale gelir Ancak

Xmlhttprequest ile goumlnderilen talepler geri ve ileri butonlarına etki etmediğinden

ileri ve geri butonlarını kullanmaya alışan tuumlm kullanıcılar bir oumlnceki sayfaya veya

bir sonraki sayfaya gitmekte sorun yaşayacaklardır Bu da doğal olarak sitenin iyi

bir deneyim yaratmasından ccedilok antipati toplamasına neden olacaktır

Her ne kadar şuanda ileri geri ve durdur butonları Ajax uygulamalarında

kullanılabilir hale getirilse de onları kullanılabilir hale getirmek iccedilin ek kodlar

fonksiyonlar ve hatta kod kuumltuumlphaneleri gerekebilmektedir Bu da tarayıcının daha

ccedilok ccedilalışması ve dolayısıyla ilk maddede bahsedilen daha ccedilok kaynak tuumlketmesi

anlamına gelmektedir

Durdur Geri ve İleri butonlarının işlemez hale gelmesine ek olarak browserlarrsquoın

bookmark oumlzelliği de devre dışı bırakılmaktadır İşlevsel browser butonları gibi

bookmark oumlzelliğini de ccedilalışır hale getirmek iccedilin ek kodlar gerekmektedir Bu sorun

aynı zamanda uygulama aşamalarınınadımlarının ve bağlantılarının bilinememesi

ve paylaşılamaması anlamına da gelmektedir20

20

Web Uygulamalarında Yeni Bir Yaklaşım ajax seminer notu Eser Sahillioglu

16

Bağlantıların ve sayfa iccedileriğinin dinamik ve eşzamanlı uumlretilmesi aynı zamanda bu

site iccedileriklerinin arama motorları tarafından indexlenmemesine neden olmaktadır

Bu da bin bir guumlccedilluumlkle zahmetle hazırladığınız sitenizin ve uygulamanızın iccedileriğinin

arama motorlarında kaydedilmemesi ve bulunamaması anlamına gelmektedir

IErsquode XMLhttprequest nesnesi bir ActiveX nesnesi olduğundan ve ActiveX bazı

firma veya kullanıcı bilgisayarlarında varsayılan olarak guumlvenlik gerekccedileleriyle

engellenmiş olduğundan Ajax uygulamaları ccedilalıştırılamayabiliyor Her ne kadar

bunun iccedilin de ccediloumlzuumlm ccedilalışmaları yapılmış olsa da bu konu şuanda hala en ccedilok

kullanılan browser olarak goumlruumlnen IErsquonin kullanıcıları iccedilin sorun teşkil etmektedir21

Kullanılabilirlik ve erişilebilirlik kurallarına ve standartlarına goumlre yapılan

uygulamanın hazırlandığı teknolojilerin var olmadığı browser tuumlrlerinde veya

oumlzelliklerinde ccedilalıştırılabilmesi iccedilin uyumluluk ccedilalışmaları yapılması gerekmektedir

Bu da fazladan zaman emek ve nakit harcanması anlamına gelmektedir Bu da

oumlzellikle devlet kurumlarına veya bu standartlara ve kurallara uygun veya yuumlksek

sayıda kullanıcısı olan web siteleri isteyen firmalara hazırlanacak uygulamalar ve

sitelerde dikkat edilmesi gereken bir konudur22

Buna benzer şekilde bazı durumlarda duumlzguumln bir statik sayfa gibi ccedilıktı alamama ve

ccedilıktı sorunları yaşatabilmektedir Ayrıca sayfaların kaydedilmesinde de istenen

sonuccedillar elde edilemeyebilmektedir

Klasik web uygulamalarında kullanıcı profili ile ilgili veri toplamak biraz da

kullanıcıya bağlıydı Ancak Ajax ile biz kullanıcılar farkında olmadan hakkımızda

ve oumlzellikle web hareketlerimiz ile ilgili oldukccedila fazla bilgi toplanabilme olanağı

21

libraryictaz 22

elifkaparblogspotcom

17

doğmuş oldu Bu web ccedilalışanları iccedilin yeni bir avantaj kullanıcılar iccedilin de bir

dereceye kadar dezavantaj sayılabilir23

Oumlrneklemek gerekirse doldurduğunuz bir formda hangi kutuları işaretlediğimiz

veya işaretleyip kaldırdığımız yazıp sildiklerimiz bir alanda bekleme suumlremiz fare

imlecini en ccedilok nerede gezdirdiğimiz gibi hareket davranış veya alışkanlıklarımız artık

siz farkında olmadan elde edilebilir kaydedilebilir ve kullanılabilir olmuştur

1111 Hızlı Yayılmasının Nedenleri

Yukarıda Ajaxrsquo ın bilinen ve kullanılmakta olan teknolojilerin beraber

kullanımından ccedilıktığından ve bu nedenle yeni ccedilıkan teknolojilerden ve web

uygulama yaklaşımlarından daha hızlı yayıldığından bahsetmiştik Buna ek olarak

accedilık kaynak kodlu olarak hazırlanan kod kuumltuumlphanelerinin artması ve gelişmesi de

bu yaklaşımın yayılmasında oumlnemli bir etken olmuştur

Ancak Ajaxrsquoı e popuumller hale getiren ve isminin sıkccedila duyulmasına ve merak

uyandırmasına neden olan şey Googlersquoın Gmail Google Suggest ve Google Maps

gibi yeni web hizmetlerinde bu teknolojiyi oldukccedila sağlam ve neredeyse masauumlstuuml

deneyimlerle yarışacak kadar etkileşimli ve kullanıcı dostu bir şekilde kullanması

olmuştur Burada kullanılan yeni oumlzellikler hem kullanıcılarda hem web

ccedilalışanlarında merak uyandırmış ve benzer oumlzellikleri kendi sitelerinde de

kullanmaya youmlnelerek benzer etkileşimli deneyimleri kendi kullanıcılarına da

yaşatma isteği ve ccedilalışmalarıyla Ajaxrsquoın oldukccedila hızlı yayılmasına katkıda

bulunmuştur Son olarak Yahoorsquonun satın aldığı Flickr ve benzeri ccedilok kullanıcılı

siteler de Ajaxrsquoın deneyimini kullanıcılarına yaşatarak daha hızlı yayılmasına

katkıda bulunmuştur24

23

blogfaikgunaycomtr 24

belgelercshacettepeedutryayinlar

18

Bir başka neden de artık hemen hemen tuumlm belli başlı browserların standartlara

uygun şekilde uumlretilmesi ve Ajaxrsquota kullanılan teknolojileri ve standartları tam

olarak destekliyor olmasıdır Kullanılan teknolojilerin de olgunlaşmış oturmuş ve

standartlaşmış olması da ek olarak avantaj sağlamıştır

Yukarıda bahsedilen ve webrsquo in en buumlyuumlk eksiklerinden biri olan masauumlstuuml

yazılımlardaki etkileşim ve hız sayfalar yenilenirkenyeniden yuumlklenirken

beklemekten sıkılmış kullanıcılara Ajax uygulamalarıyla sağlanmış ve kullanıcılar

da bu tuumlr uygulamalara rahatlıkla alışmış ve adapte olmuşlardır Hem masauumlstuuml

yazılımlarının hızı etkileşimi ve deneyimi webrsquo in her yerden erişim gibi oumlzellikleri

ile buluşunca Ajax kısa suumlrede ccedilokccedila talep edilir ve kullanılır hale gelmiştir

Ek olarak bu soumlzcuumlğuumln okunuş ve yazılış olarak kısa ve kolay olmasının yanı sıra

daha oumlnceden uumlnluuml bir futbol takımının da ismi olarak kulaklarımızın aşina

olmasının da etkisini unutmamak gerekir

1112 Geniş Ccedilapta Ajax Kullanan Sitelerden Oumlrnekler

Google Suggest

Flickr

http wwwflickrcom

Backbase

httpprojectsbackbasecomRUIshophtml

httpwwwbackbasecomdemostravel

httpwwwbackbasecomdemosRSS

httpprojectsbackbasecomRUIportalhtml

Gmail

http wwwgmailcom

Google Map

Live mail

19

1113 Ajax Gerccedilekten İhtiyaccedil mı Yoksa Bir Moda mı

Klasik web sayfaları ccedilok fazla veri akışı gerektirir Gayet iyi biliriz ki bir web

sitesinde ne kadar ccedilok animasyon resim yazı aynı anda bir sayfada yer alırsa o sayfa o

kadar yavaş yuumlklenir Bir de boumlyle bir sayfa her kuumlccediluumlk değişiklik iccedilin yeniden

yuumlklenmesi gerekirse kullanıcı iccedilin hiccedil konforlu olmayan bir durum ortaya ccedilıkar

Kullanıcı dışında da aynı sayfayı defalarca uumlretmek zorunda kalan sunucular da

performansını yitirmeye başlayacaklardır Zaten bu sıkıntılar nedeni ile Ajax ortaya

ccedilıkmış ve bu sıkıntıları ortadan kaldırabilmiştir

Trafiği ccedilok yoğun olmayan ve genelde statik olan bir web sitesinde Ajax kullanmak

ccedilok anlamlı olmayabilir ama tersi bir durum iccedilin buumlyuumlk oumlnem taşır

Eğer web sitemizde herhangi bir duumlğmeye linke(bağlantıya) tıklanıldığında iccedileriğin

herhangi bir boumlluumlmuumlnuuml sayfayı refresh ( yenileme ) etmeden sunucudan aldığımız bilgi

ile doldurabiliyorsak Ajax kullanabiliyoruz demektir

Ajax kullanımı bu kadar basitken geliştirilen toolkit ve library`lerin buumlyuumlkluumlğuuml

de ne diye bir soru gelebilir aklımıza Oumlnceleri sadece Javascript library olarak ortaya

ccedilıkan birccedilok girişim guumlnuumln popuumller akımında yer bulabilmek iccedilin Ajax oumlzellikleri

ekleyerek Ajax Framework ismini almışlardır Ajax oumln yuumlze youmlnelik bir durum olduğu

iccedilin oumlnyuumlz goumlrsellerini zenginleştiren ek oumlzellikler bulunduran toolkitler daha ccedilok ilgi

goumlrmuumlştuumlrMesela hazır Tab menuuml Treview menuuml ve window iccedileren Ajax Toolkitler

geliştiriciler uumlzerinde buumlyuumlk ilgi uyandırmıştır Bunlar oumlnceden de var olan yapılardı

ancak Ajax ile daha kullanışlı olmuşlardır Web geliştirici istiyor ki hem bir Ajax

Toolkit kullanayım hem de Ajax`ı verimli kullanabileceğim hazır goumlrselleri de iccedileren

bir Toolkit kullanayım Geliştiriciler yıllardır uygulama geliştirme anlamında yetersiz

bulunan web ortamı yuumlzuumlnden artık bu tip Javascript Library`lerin desteği ile geccedilen

fakir yılların acısını ccedilıkarmaya ccedilalışmaktadır

20

1114 Ajax Gelecek Vaat Ediyor Mu

Her beş on yılda bir yeni akımın ortaya ccedilıktığı yazılım duumlnyasında Ajax veya Web 20

kavramları oumlnuumlmuumlzdeki beş on yılın yeni akımı olacak gibi goumlruumlnuumlyor İnternet hızının

artması web uumlzerinden sağlanan hizmetlerin sayısında buumlyuumlk artış sağlamıştır Yakın

gelecekte birccedilok yazılım ihtiyacının internet uumlzerinden sağlanacağını tahmin etmek zor

değil Bu servislerin geliştirilmesinde Ajax bir prototip olacaktır ccediluumlnkuuml klasik web

uumlzerinde uygulama geliştirme youmlntemleri yetersiz kalmaktadır

21

12 Elektronik Kitap ( e-kitap )

121 Ansiklopedirsquonin Tanımı

Ansiklopedi birccedilok bilginin youmlntemli ve ccediloğu zaman alfabetik bir sıra ile

duumlzenlenmesinden elde edilen başvuru kaynağı kitaplara ya da buna benzer olarak

hazırlanmış yayınlara verilen isimdir

Koumlken olarak eski Yunancadaki (ἐγκύκλιος παιδεία engkuklios paideia) en

(iccedilinde) kyklos (ccedilember) paedeip (eğitim) soumlzlerinden veya buguumln genel eğitim

dediğimiz bir kelimeden gelmektedir Buradaki bilgiden bilinmeye değer bilgi manası

anlaşılmalıdır25

Ancak zamanla bu pratik anlamını kaybederek gittikccedile akli ve bilimsel

yollarla elde edilen bilgilerin tasnif ve tertip edildiği kapsamlı ccedilalışmalar anlamına

yaklaştı Ansiklopediden de hazırlayanların oumlnemli kabul ettiği konular hakkında kesin

bilgi vermesi beklenir Bu isim bazen bilimin belirli boumlluumlmuumlnuumln ayrıntılarla ve sistemli

bir şekilde incelendiği kitaplar iccedilin de kullanılmaktadır

Ansiklopediler soumlzluumlkler gibi yalnız bir kelimenin ccedileşitli anlamlarını veren

eserler değildir Ccedilok değişik konular hakkında oldukccedila geniş ve olaylara dayanan

bilgiler verirler Maddeler harf sırasına goumlre dizildiği gibi sistematik de olabilir

Ansiklopediler luumlgatlar gibi yalnız bir kelimenin ccedileşitli manalarını veren eserler de

değildir Ansiklopedilerin muumlmkuumln olduğu kadar tarafsız hazırlanmaları beklenirse de

ister istemez hazırlayanların fikir ve kanaatleri muhtevalarından belli olur Bu zaaftan

kurtulabilen yok gibidir Ansiklopedilerin iki oumlnemli oumlzelliği konuların youmlntemli

duumlzenlenmesi ve her şeyi iccediline almasıdır

122 Ansiklopedirsquonin Tarihccedilesi

Duumlnyadaki tuumlm bilgiyi tek ccedilatı altında toplamak ilk olarak Mısırrsquodaki

İskenderiye Kuumltuumlphanesirsquonin kuruluş amacıydı Ama başarılı olduğu soumlylenemez26

Tarihsel araştırmalardan anlaşıldığına goumlre ilk ansiklopedinin Platonun

25

Wikipedia (Vikipedi ) httptrwikipediaorg 26

Prof Dr Ural Akbulut ODTUuml Kimya Boumlluumlmuuml ldquoWikipedia Ansiklopedileri Raftan İndirtti rdquo Şubat 2012

8

114 Ajax Şu Teknolojileri Kullanır14

Bilgiyi biccedilimlendirmek ve goumlruumlntuumllerini değiştirmek iccedilin Xhtml ( ya da Html) ve

Css

Goumlruumlntuumllenecek bilgiyi dinamik olarak goumlstermek ve onunla etkileşimli ccedilalışmak

iccedilin JavaScript JScript gibi EcmaScript olan client side (kullanıcı tarafı) tarafındaki

bir scripting dili yardımıyla erişilebilen Dom

Web server ile bilgi değiş tokuşu iccedilin kullanılan XMLHttpRequest objesi Bazı Ajax

frameworklerde ve bazı durumlarda web server ile bilgi alışverişi yapmak iccedilin

XMLHttpRequest yerine IFrame de kullanılabilir Diğer uygulamalarda ise dinamik

olarak eklenen JavaScript Tagleri de kullanılabilmektedir Ajax Teknolojisini

uygulamak iccedilin kullanılan script dili JavaScripttir

Xmlin Css ile biccedilimlendirilip Html Xhtmle doumlnuumlştuumlruumllmesini sağlamak iccedilin Xslt

Kullanıcıyla server arasındaki bilgi alışverişlerinde ccediloğunlukla Xml formatı

kullanılmaktadır Oumlnceden hazırlanan Html duumlz metin Json ve Ebml dahi olmak

uumlzere herhangi bir format da kullanılabilmektedir Bu dosyalar server(sunucu)

tarafında herhangi bir script ile bile uumlretilmiş olabilirler

Dhtml Spa ve Lamp gibilerin aksine Ajax kendi kendine bir teknoloji değildir

ancak bu terim birden ccedilok teknolojinin bir arada kullanılmasını ifade etmektedir

Tuumlm bu teknolojiler ajax iccedilerisinde kullanılır fakat bunlar arasında sadece

uumlccediluumlnuumln kullanılması zorunludur HtmlXhtml Dom ve Javascript Bilginin

goumlruumlntuumllenmesi iccedilin HtmlXhtmle ihtiyaccedil duyar sayfa refresh olmadan

HtmlXhtmlde goumlruumlntuumllenen bilgilerin değişmesi iccedilinde Doma ihtiyaccedil duyar

JavaScript ise sayfadaki verileri guumlncellemek iccedilin Domu yapılandırmak ve client-

14

trwikipediaorgwikiAJAX_(programlama)

9

server iletişimini başlatmak iccedilin kullanılır Diğer teknolojiler ise Ajaxın daha

işlevsel kullanılması iccedilindir fakat kullanılması da zorunlu değildir

115 Hazır Kuumltuumlphaneler15

PHP

HTML_Ajax

XOAD

Xajax

Sajax

Pajax

Class Ajax

Pajaj

Symfony

CakePHP

JAVA

AjaxAnywhere

AjaxTags

DWR

Echo2

Guise

Jsquery

jWic

JSON-RPC

JRP

ICEfaces

Pushlets

15

blogfaikgunaycomtr

10

ASPNET

AjaxNET Professional

Aspects of AJAX

Atlas (Microsoft ASPNET 20 AJAX platform)

Bitkraft

BorgWorX AjaxNET

AutoSuggestBox

PowerWEB LiveControls for ASPNET

MonoRail

ComfortASPNET

OutPost

DotNetRemoting

116 Neden AJAX16

Bu soruya yanıt bulmak iccedilin alttaki web sayfası şablonunu ele alalım Alican

kardeşimiz kendine bir web sayfası hazırlamış B boumllgesine linkler yerleştirmiş

Resimler linkine tıkladığımızda C boumllgesinde Alicanrsquoın resimlerini goumlruumlyoruz Fakat

Alicanrsquoın resimlerini goumlrebilmek iccedilin A B C ve D boumllgelerinin diğer bir değişle buumltuumln

sayfanın yeniden yuumlklenmesini bekliyoruz

Şekil 4 Ajaxrsquoın sitede kullanımı

16

bmpamukkaleedutr

11

Ziyaretccedililerin tek bir amacı vardır Goumlrmek istedikleri iccedileriğe en hızlı bir şekilde

ulaşmak Oumlrneğimizde B boumllgesindeki bir linke tıklayıp C boumllgesine Alicanrsquoın

resimlerinin gelmesini bekliyoruz Bizi ilgilendiren tek bir şey var o da C boumllgesinde

resimleri goumlrebilmek O esnada A B ve D boumllgeleri bizi ilgilendirmiyor O halde bizi

ilgilendirmeyen boumllgelerin yuumlklenmesini neden bekleyelim ki

Amacımız C boumllgesini en kısa suumlrede yuumlkletmek Bunun iccedilin FRAME veya IFrame

adı verilen Html etiketleri veya Flash gibi alternatif youmlntemler de kullanılabilir fakat

Ajax son zamanlarda ikisinin de yerini almış durumda

Ajax tekniği ile web tarayıcıya yalnızca C boumllgesinin yenilenmesini belirtiyoruz

Web tarayıcımız bizden bu talebi aldıktan sonra Alicanrsquoın resimlerinin bulunduğu sayfa

ile etkileşime geccediliyor Resimlerin olduğu sayfa hazırlanıyor ve C boumllgesine yuumlkletiliyor

Bu esnada kesinlikle A B ve D boumllgeleri yeniden yuumlklenmiyor ve sabit kalıyor

117 Ajax Kullanım Alanları

Ajax kullanımı oldukccedila yaygınlaşmaktadır Web tabanlı uygulamalar Ajax desteği ile

ccedilok daha esnek kullanışlı performanslı bir yapıya kavuşmaktadır

Kullanım yerlerine oumlrnek olabilecek bazı konular şunlardır

Otomatik aramalar

B birine bağlı form seccedilimleri ve form bilgilerinin yenilenmesi

Sunucuya dosya yuumlkleme

Veri tabanı sorgulamaları

12

118 Ajax Alternatifleri 17

Şekil 5 Ajax alternatifleri

Ajax alternatifi olabilecek zengin kullanıcı arayuumlzluuml ve web tabanlı uygulamalar

iccedilin

Dhtml

Flash

Java Applets

ActiveX

Macromedia FlexOpenLaszlo ( Flash )

Integra AltioLiveNexaweb ( Java Applets ) sayılabilir

119 Avantajlar

HTTP talepleri arka planda gidip geldiği iccedilin sayfa yeniden yeniden yuumlklenmiyor

Sayfalar tekrar tekrar yuumlklenmediği iccedilin ve sadece gerekli veri alışverişi

yapıldığından hem kullanıcı ziyaretccedili iccedilin hem de site sunucusu iccedilin yuumlksek

miktarda trafik bandwith tasarrufu sağlar

17

wwwdijitalderscom

13

Masauumlstuuml yazılımlarda bulunan zengin etkileşimin web`te bulunmaması geccedilmiş

zamanlardan beri web`in en buumlyuumlk eksiklerinden sayılmış ve her zaman masauumlstuuml

yazılımlar karşısında web`in dezavantajı olarak goumlruumllmuumlştuumlr Ancak bu etkileşim

artık Ajax uygulamaları sayesinde gerccedilekleştirilebilir goumlruumlnmektedir Talepler

kullanıcı farkında olmadan arka planda goumlnderilip alındığından ve hızlı olduğundan

( sadece gerekli veriler gidip gelmekte ) kullanıcıya gerccedilek bir masauumlstuuml yazılımın

yaşattığı etkileşimli guumlzel deneyimleri web uumlzerinde yaşatmak muumlmkuumln

olabilmektedir

Aynı şekilde masauumlstuuml yazılımların dezavantajı olarak goumlruumllen her yerden

ulaşılamama ve suumlrekli veri ve ayar taşıma sorunu webrsquo in doğuşundan beri sahip

olduğu her yerden erişilebilir oumlzelliği ve sonradan kazandığı dinamik uygulamaları

sayesinde ccediloumlzuumllmuumlş ve artık kullanıcılar masauumlstuuml sorunlarından uzak ancak

masauumlstuuml deneyimlere benzer etkileşimli deneyimleri yaşayabilir hale

gelmektedirler

Ajax birccedilok web tasarımcısının ve uygulama geliştiricisinin bildiği teknolojilerden

oluştuğu iccedilin geliştiricilerin bu yaklaşımı oumlğrenmesi ve bu konseptrsquoe adapte olması

ccedilok kolay ve hızlı şekilde gerccedilekleşmektedir Zira bu oumlzelliği son yıllarda hem

yabancı hem yerli web ccedilalışanları ve meraklıları arasında oldukccedila hızlı şekilde

yayılmasının altında yatan oumlnemli nedenlerden biridir

Ajaxrsquoın yokluğunda karmaşık web uygulamaları iccedilin kullanılan ve her birinin ayrı

ayrı bir ccedilok dezavantajı bulunan Java ve Flash benzeri her ortamda standart olmayan

bulunmayan browserları oldukccedila yoran ve trafik harcatan teknolojilerin yerine

daha yuumlksek ve gerccedilek zamanlı etkileşim sunmakta daha az kaynak tuumlketmekte ve

uygulama zamanı olarak ccedilok daha az zaman almaktadır

14

Sunum ve ccedilalışma biccedilimi accedilısından hiccedilbir zaman tam bir standart olamayan ve

uygulama accedilısından suumlrekli sorunlu olan IFrame ve Popup pencerelerin en azından

bu tuumlr uygulamalarda ortadan kalkmasına ve dolayısıyla azalmasına neden

olmuştur 18

Ajax Css Dom Xhtml Js benzeri teknolojilerin kullanımını gerektirdiği iccedilin bu

teknolojilerin ve standartların yayılmasını ve gelişmesine de katkıda bulunmaktadır

Guumlvenlik nedeniyle guumlvenilmeyen kullanıcı tabanlı js denetimleri yerine sunucu

tabanlı denetimler hızlıca ve basitccedile sayfa yenilenmeden ve boumlylece kullanıcıya

zaman kaybı yaşatmadan yapılabilmektedir19

Dezavantajlar kısmında bahsedeceğimiz durdur ileri ve geri butonlarının

ccedilalışmaması konusu aslında bazı dinamik uygulamalarda sorunlara yol accedilan bu

butonların ccedilalışmaması iccedilin ihtiyaccedil duyduğumuz ek ccedilalışmaları ortadan

kaldırmaktadır Mesela kullanıcının geri butonu veya ileri butonu ile session

kullanılan dinamik uygulama sayfalarında gezinmesi genellikle istenmez ve bunun

iccedilin butonların olmadığı popup pencereler veya kısayolların iptal edilmesi gibi

yollar kullanılmaktadır İşte Ajax uygulamalarında dezavantaj olarak goumlruumllen bu

ccedilalışma şekli aslında bir avantaja doumlnuumlştuumlruumllebilmektedir

Ajax uygulamalarının dinamik iccedilerik uumlretme oumlzelliğinden dolayı gene dezavantaj

olarak goumlruumlnen ve uumlretilen iccedileriğin arama motorları tarafından taranamaması

durumu aslında bazen arama motorlarının ulaşmasını istemediğimiz sayfalarda ek

kodlar ( browser oumlruumlmcek tanımlama robotlara yasaklama vb ) kullanmamıza

gerek bırakmamaktadır

18

Web Uygulamalarında Yeni Bir Yaklaşım ajax seminer notu Eser Sahillioglu 19

wwwbelgelercom

15

1110 DEZAVANTAJLAR

Veriler ve sayfalar daha ccedilok kullanıcı tarafında işlendiği iccedilin zaten yuumlksek

miktarlarda işlemci ve bellek kullanan tarayıcılar daha yuumlksek miktarlarda işlemci

ve bellek ihtiyacı duymaktadır Bu da sınırlı imkanları ve yetenekleri olan

bilgisayarlara sahip kullanıcıların Ajax uygulamalarına sahip siteleri gezerken

işkence ccedilekmelerine neden olabilmektedir

Ajax web sayfalarında kullanımına oldukccedila alıştığımız ve bir kullanılabilirlik

standardı kabul edilen ve olmazsa olmaz şeklinde tabir edilen browser

fonksiyonlarından durdur geri ve ileri ( Stop Back Forward ) butonlarını

kullanılamaz hale getirmektedir Geri ve ileri butonları sayfanın tekrar yuumlklenmesi

yani normal Http başlıkları ve talepleri goumlnderilmesi ile işlevsel hale gelir Ancak

Xmlhttprequest ile goumlnderilen talepler geri ve ileri butonlarına etki etmediğinden

ileri ve geri butonlarını kullanmaya alışan tuumlm kullanıcılar bir oumlnceki sayfaya veya

bir sonraki sayfaya gitmekte sorun yaşayacaklardır Bu da doğal olarak sitenin iyi

bir deneyim yaratmasından ccedilok antipati toplamasına neden olacaktır

Her ne kadar şuanda ileri geri ve durdur butonları Ajax uygulamalarında

kullanılabilir hale getirilse de onları kullanılabilir hale getirmek iccedilin ek kodlar

fonksiyonlar ve hatta kod kuumltuumlphaneleri gerekebilmektedir Bu da tarayıcının daha

ccedilok ccedilalışması ve dolayısıyla ilk maddede bahsedilen daha ccedilok kaynak tuumlketmesi

anlamına gelmektedir

Durdur Geri ve İleri butonlarının işlemez hale gelmesine ek olarak browserlarrsquoın

bookmark oumlzelliği de devre dışı bırakılmaktadır İşlevsel browser butonları gibi

bookmark oumlzelliğini de ccedilalışır hale getirmek iccedilin ek kodlar gerekmektedir Bu sorun

aynı zamanda uygulama aşamalarınınadımlarının ve bağlantılarının bilinememesi

ve paylaşılamaması anlamına da gelmektedir20

20

Web Uygulamalarında Yeni Bir Yaklaşım ajax seminer notu Eser Sahillioglu

16

Bağlantıların ve sayfa iccedileriğinin dinamik ve eşzamanlı uumlretilmesi aynı zamanda bu

site iccedileriklerinin arama motorları tarafından indexlenmemesine neden olmaktadır

Bu da bin bir guumlccedilluumlkle zahmetle hazırladığınız sitenizin ve uygulamanızın iccedileriğinin

arama motorlarında kaydedilmemesi ve bulunamaması anlamına gelmektedir

IErsquode XMLhttprequest nesnesi bir ActiveX nesnesi olduğundan ve ActiveX bazı

firma veya kullanıcı bilgisayarlarında varsayılan olarak guumlvenlik gerekccedileleriyle

engellenmiş olduğundan Ajax uygulamaları ccedilalıştırılamayabiliyor Her ne kadar

bunun iccedilin de ccediloumlzuumlm ccedilalışmaları yapılmış olsa da bu konu şuanda hala en ccedilok

kullanılan browser olarak goumlruumlnen IErsquonin kullanıcıları iccedilin sorun teşkil etmektedir21

Kullanılabilirlik ve erişilebilirlik kurallarına ve standartlarına goumlre yapılan

uygulamanın hazırlandığı teknolojilerin var olmadığı browser tuumlrlerinde veya

oumlzelliklerinde ccedilalıştırılabilmesi iccedilin uyumluluk ccedilalışmaları yapılması gerekmektedir

Bu da fazladan zaman emek ve nakit harcanması anlamına gelmektedir Bu da

oumlzellikle devlet kurumlarına veya bu standartlara ve kurallara uygun veya yuumlksek

sayıda kullanıcısı olan web siteleri isteyen firmalara hazırlanacak uygulamalar ve

sitelerde dikkat edilmesi gereken bir konudur22

Buna benzer şekilde bazı durumlarda duumlzguumln bir statik sayfa gibi ccedilıktı alamama ve

ccedilıktı sorunları yaşatabilmektedir Ayrıca sayfaların kaydedilmesinde de istenen

sonuccedillar elde edilemeyebilmektedir

Klasik web uygulamalarında kullanıcı profili ile ilgili veri toplamak biraz da

kullanıcıya bağlıydı Ancak Ajax ile biz kullanıcılar farkında olmadan hakkımızda

ve oumlzellikle web hareketlerimiz ile ilgili oldukccedila fazla bilgi toplanabilme olanağı

21

libraryictaz 22

elifkaparblogspotcom

17

doğmuş oldu Bu web ccedilalışanları iccedilin yeni bir avantaj kullanıcılar iccedilin de bir

dereceye kadar dezavantaj sayılabilir23

Oumlrneklemek gerekirse doldurduğunuz bir formda hangi kutuları işaretlediğimiz

veya işaretleyip kaldırdığımız yazıp sildiklerimiz bir alanda bekleme suumlremiz fare

imlecini en ccedilok nerede gezdirdiğimiz gibi hareket davranış veya alışkanlıklarımız artık

siz farkında olmadan elde edilebilir kaydedilebilir ve kullanılabilir olmuştur

1111 Hızlı Yayılmasının Nedenleri

Yukarıda Ajaxrsquo ın bilinen ve kullanılmakta olan teknolojilerin beraber

kullanımından ccedilıktığından ve bu nedenle yeni ccedilıkan teknolojilerden ve web

uygulama yaklaşımlarından daha hızlı yayıldığından bahsetmiştik Buna ek olarak

accedilık kaynak kodlu olarak hazırlanan kod kuumltuumlphanelerinin artması ve gelişmesi de

bu yaklaşımın yayılmasında oumlnemli bir etken olmuştur

Ancak Ajaxrsquoı e popuumller hale getiren ve isminin sıkccedila duyulmasına ve merak

uyandırmasına neden olan şey Googlersquoın Gmail Google Suggest ve Google Maps

gibi yeni web hizmetlerinde bu teknolojiyi oldukccedila sağlam ve neredeyse masauumlstuuml

deneyimlerle yarışacak kadar etkileşimli ve kullanıcı dostu bir şekilde kullanması

olmuştur Burada kullanılan yeni oumlzellikler hem kullanıcılarda hem web

ccedilalışanlarında merak uyandırmış ve benzer oumlzellikleri kendi sitelerinde de

kullanmaya youmlnelerek benzer etkileşimli deneyimleri kendi kullanıcılarına da

yaşatma isteği ve ccedilalışmalarıyla Ajaxrsquoın oldukccedila hızlı yayılmasına katkıda

bulunmuştur Son olarak Yahoorsquonun satın aldığı Flickr ve benzeri ccedilok kullanıcılı

siteler de Ajaxrsquoın deneyimini kullanıcılarına yaşatarak daha hızlı yayılmasına

katkıda bulunmuştur24

23

blogfaikgunaycomtr 24

belgelercshacettepeedutryayinlar

18

Bir başka neden de artık hemen hemen tuumlm belli başlı browserların standartlara

uygun şekilde uumlretilmesi ve Ajaxrsquota kullanılan teknolojileri ve standartları tam

olarak destekliyor olmasıdır Kullanılan teknolojilerin de olgunlaşmış oturmuş ve

standartlaşmış olması da ek olarak avantaj sağlamıştır

Yukarıda bahsedilen ve webrsquo in en buumlyuumlk eksiklerinden biri olan masauumlstuuml

yazılımlardaki etkileşim ve hız sayfalar yenilenirkenyeniden yuumlklenirken

beklemekten sıkılmış kullanıcılara Ajax uygulamalarıyla sağlanmış ve kullanıcılar

da bu tuumlr uygulamalara rahatlıkla alışmış ve adapte olmuşlardır Hem masauumlstuuml

yazılımlarının hızı etkileşimi ve deneyimi webrsquo in her yerden erişim gibi oumlzellikleri

ile buluşunca Ajax kısa suumlrede ccedilokccedila talep edilir ve kullanılır hale gelmiştir

Ek olarak bu soumlzcuumlğuumln okunuş ve yazılış olarak kısa ve kolay olmasının yanı sıra

daha oumlnceden uumlnluuml bir futbol takımının da ismi olarak kulaklarımızın aşina

olmasının da etkisini unutmamak gerekir

1112 Geniş Ccedilapta Ajax Kullanan Sitelerden Oumlrnekler

Google Suggest

Flickr

http wwwflickrcom

Backbase

httpprojectsbackbasecomRUIshophtml

httpwwwbackbasecomdemostravel

httpwwwbackbasecomdemosRSS

httpprojectsbackbasecomRUIportalhtml

Gmail

http wwwgmailcom

Google Map

Live mail

19

1113 Ajax Gerccedilekten İhtiyaccedil mı Yoksa Bir Moda mı

Klasik web sayfaları ccedilok fazla veri akışı gerektirir Gayet iyi biliriz ki bir web

sitesinde ne kadar ccedilok animasyon resim yazı aynı anda bir sayfada yer alırsa o sayfa o

kadar yavaş yuumlklenir Bir de boumlyle bir sayfa her kuumlccediluumlk değişiklik iccedilin yeniden

yuumlklenmesi gerekirse kullanıcı iccedilin hiccedil konforlu olmayan bir durum ortaya ccedilıkar

Kullanıcı dışında da aynı sayfayı defalarca uumlretmek zorunda kalan sunucular da

performansını yitirmeye başlayacaklardır Zaten bu sıkıntılar nedeni ile Ajax ortaya

ccedilıkmış ve bu sıkıntıları ortadan kaldırabilmiştir

Trafiği ccedilok yoğun olmayan ve genelde statik olan bir web sitesinde Ajax kullanmak

ccedilok anlamlı olmayabilir ama tersi bir durum iccedilin buumlyuumlk oumlnem taşır

Eğer web sitemizde herhangi bir duumlğmeye linke(bağlantıya) tıklanıldığında iccedileriğin

herhangi bir boumlluumlmuumlnuuml sayfayı refresh ( yenileme ) etmeden sunucudan aldığımız bilgi

ile doldurabiliyorsak Ajax kullanabiliyoruz demektir

Ajax kullanımı bu kadar basitken geliştirilen toolkit ve library`lerin buumlyuumlkluumlğuuml

de ne diye bir soru gelebilir aklımıza Oumlnceleri sadece Javascript library olarak ortaya

ccedilıkan birccedilok girişim guumlnuumln popuumller akımında yer bulabilmek iccedilin Ajax oumlzellikleri

ekleyerek Ajax Framework ismini almışlardır Ajax oumln yuumlze youmlnelik bir durum olduğu

iccedilin oumlnyuumlz goumlrsellerini zenginleştiren ek oumlzellikler bulunduran toolkitler daha ccedilok ilgi

goumlrmuumlştuumlrMesela hazır Tab menuuml Treview menuuml ve window iccedileren Ajax Toolkitler

geliştiriciler uumlzerinde buumlyuumlk ilgi uyandırmıştır Bunlar oumlnceden de var olan yapılardı

ancak Ajax ile daha kullanışlı olmuşlardır Web geliştirici istiyor ki hem bir Ajax

Toolkit kullanayım hem de Ajax`ı verimli kullanabileceğim hazır goumlrselleri de iccedileren

bir Toolkit kullanayım Geliştiriciler yıllardır uygulama geliştirme anlamında yetersiz

bulunan web ortamı yuumlzuumlnden artık bu tip Javascript Library`lerin desteği ile geccedilen

fakir yılların acısını ccedilıkarmaya ccedilalışmaktadır

20

1114 Ajax Gelecek Vaat Ediyor Mu

Her beş on yılda bir yeni akımın ortaya ccedilıktığı yazılım duumlnyasında Ajax veya Web 20

kavramları oumlnuumlmuumlzdeki beş on yılın yeni akımı olacak gibi goumlruumlnuumlyor İnternet hızının

artması web uumlzerinden sağlanan hizmetlerin sayısında buumlyuumlk artış sağlamıştır Yakın

gelecekte birccedilok yazılım ihtiyacının internet uumlzerinden sağlanacağını tahmin etmek zor

değil Bu servislerin geliştirilmesinde Ajax bir prototip olacaktır ccediluumlnkuuml klasik web

uumlzerinde uygulama geliştirme youmlntemleri yetersiz kalmaktadır

21

12 Elektronik Kitap ( e-kitap )

121 Ansiklopedirsquonin Tanımı

Ansiklopedi birccedilok bilginin youmlntemli ve ccediloğu zaman alfabetik bir sıra ile

duumlzenlenmesinden elde edilen başvuru kaynağı kitaplara ya da buna benzer olarak

hazırlanmış yayınlara verilen isimdir

Koumlken olarak eski Yunancadaki (ἐγκύκλιος παιδεία engkuklios paideia) en

(iccedilinde) kyklos (ccedilember) paedeip (eğitim) soumlzlerinden veya buguumln genel eğitim

dediğimiz bir kelimeden gelmektedir Buradaki bilgiden bilinmeye değer bilgi manası

anlaşılmalıdır25

Ancak zamanla bu pratik anlamını kaybederek gittikccedile akli ve bilimsel

yollarla elde edilen bilgilerin tasnif ve tertip edildiği kapsamlı ccedilalışmalar anlamına

yaklaştı Ansiklopediden de hazırlayanların oumlnemli kabul ettiği konular hakkında kesin

bilgi vermesi beklenir Bu isim bazen bilimin belirli boumlluumlmuumlnuumln ayrıntılarla ve sistemli

bir şekilde incelendiği kitaplar iccedilin de kullanılmaktadır

Ansiklopediler soumlzluumlkler gibi yalnız bir kelimenin ccedileşitli anlamlarını veren

eserler değildir Ccedilok değişik konular hakkında oldukccedila geniş ve olaylara dayanan

bilgiler verirler Maddeler harf sırasına goumlre dizildiği gibi sistematik de olabilir

Ansiklopediler luumlgatlar gibi yalnız bir kelimenin ccedileşitli manalarını veren eserler de

değildir Ansiklopedilerin muumlmkuumln olduğu kadar tarafsız hazırlanmaları beklenirse de

ister istemez hazırlayanların fikir ve kanaatleri muhtevalarından belli olur Bu zaaftan

kurtulabilen yok gibidir Ansiklopedilerin iki oumlnemli oumlzelliği konuların youmlntemli

duumlzenlenmesi ve her şeyi iccediline almasıdır

122 Ansiklopedirsquonin Tarihccedilesi

Duumlnyadaki tuumlm bilgiyi tek ccedilatı altında toplamak ilk olarak Mısırrsquodaki

İskenderiye Kuumltuumlphanesirsquonin kuruluş amacıydı Ama başarılı olduğu soumlylenemez26

Tarihsel araştırmalardan anlaşıldığına goumlre ilk ansiklopedinin Platonun

25

Wikipedia (Vikipedi ) httptrwikipediaorg 26

Prof Dr Ural Akbulut ODTUuml Kimya Boumlluumlmuuml ldquoWikipedia Ansiklopedileri Raftan İndirtti rdquo Şubat 2012

9

server iletişimini başlatmak iccedilin kullanılır Diğer teknolojiler ise Ajaxın daha

işlevsel kullanılması iccedilindir fakat kullanılması da zorunlu değildir

115 Hazır Kuumltuumlphaneler15

PHP

HTML_Ajax

XOAD

Xajax

Sajax

Pajax

Class Ajax

Pajaj

Symfony

CakePHP

JAVA

AjaxAnywhere

AjaxTags

DWR

Echo2

Guise

Jsquery

jWic

JSON-RPC

JRP

ICEfaces

Pushlets

15

blogfaikgunaycomtr

10

ASPNET

AjaxNET Professional

Aspects of AJAX

Atlas (Microsoft ASPNET 20 AJAX platform)

Bitkraft

BorgWorX AjaxNET

AutoSuggestBox

PowerWEB LiveControls for ASPNET

MonoRail

ComfortASPNET

OutPost

DotNetRemoting

116 Neden AJAX16

Bu soruya yanıt bulmak iccedilin alttaki web sayfası şablonunu ele alalım Alican

kardeşimiz kendine bir web sayfası hazırlamış B boumllgesine linkler yerleştirmiş

Resimler linkine tıkladığımızda C boumllgesinde Alicanrsquoın resimlerini goumlruumlyoruz Fakat

Alicanrsquoın resimlerini goumlrebilmek iccedilin A B C ve D boumllgelerinin diğer bir değişle buumltuumln

sayfanın yeniden yuumlklenmesini bekliyoruz

Şekil 4 Ajaxrsquoın sitede kullanımı

16

bmpamukkaleedutr

11

Ziyaretccedililerin tek bir amacı vardır Goumlrmek istedikleri iccedileriğe en hızlı bir şekilde

ulaşmak Oumlrneğimizde B boumllgesindeki bir linke tıklayıp C boumllgesine Alicanrsquoın

resimlerinin gelmesini bekliyoruz Bizi ilgilendiren tek bir şey var o da C boumllgesinde

resimleri goumlrebilmek O esnada A B ve D boumllgeleri bizi ilgilendirmiyor O halde bizi

ilgilendirmeyen boumllgelerin yuumlklenmesini neden bekleyelim ki

Amacımız C boumllgesini en kısa suumlrede yuumlkletmek Bunun iccedilin FRAME veya IFrame

adı verilen Html etiketleri veya Flash gibi alternatif youmlntemler de kullanılabilir fakat

Ajax son zamanlarda ikisinin de yerini almış durumda

Ajax tekniği ile web tarayıcıya yalnızca C boumllgesinin yenilenmesini belirtiyoruz

Web tarayıcımız bizden bu talebi aldıktan sonra Alicanrsquoın resimlerinin bulunduğu sayfa

ile etkileşime geccediliyor Resimlerin olduğu sayfa hazırlanıyor ve C boumllgesine yuumlkletiliyor

Bu esnada kesinlikle A B ve D boumllgeleri yeniden yuumlklenmiyor ve sabit kalıyor

117 Ajax Kullanım Alanları

Ajax kullanımı oldukccedila yaygınlaşmaktadır Web tabanlı uygulamalar Ajax desteği ile

ccedilok daha esnek kullanışlı performanslı bir yapıya kavuşmaktadır

Kullanım yerlerine oumlrnek olabilecek bazı konular şunlardır

Otomatik aramalar

B birine bağlı form seccedilimleri ve form bilgilerinin yenilenmesi

Sunucuya dosya yuumlkleme

Veri tabanı sorgulamaları

12

118 Ajax Alternatifleri 17

Şekil 5 Ajax alternatifleri

Ajax alternatifi olabilecek zengin kullanıcı arayuumlzluuml ve web tabanlı uygulamalar

iccedilin

Dhtml

Flash

Java Applets

ActiveX

Macromedia FlexOpenLaszlo ( Flash )

Integra AltioLiveNexaweb ( Java Applets ) sayılabilir

119 Avantajlar

HTTP talepleri arka planda gidip geldiği iccedilin sayfa yeniden yeniden yuumlklenmiyor

Sayfalar tekrar tekrar yuumlklenmediği iccedilin ve sadece gerekli veri alışverişi

yapıldığından hem kullanıcı ziyaretccedili iccedilin hem de site sunucusu iccedilin yuumlksek

miktarda trafik bandwith tasarrufu sağlar

17

wwwdijitalderscom

13

Masauumlstuuml yazılımlarda bulunan zengin etkileşimin web`te bulunmaması geccedilmiş

zamanlardan beri web`in en buumlyuumlk eksiklerinden sayılmış ve her zaman masauumlstuuml

yazılımlar karşısında web`in dezavantajı olarak goumlruumllmuumlştuumlr Ancak bu etkileşim

artık Ajax uygulamaları sayesinde gerccedilekleştirilebilir goumlruumlnmektedir Talepler

kullanıcı farkında olmadan arka planda goumlnderilip alındığından ve hızlı olduğundan

( sadece gerekli veriler gidip gelmekte ) kullanıcıya gerccedilek bir masauumlstuuml yazılımın

yaşattığı etkileşimli guumlzel deneyimleri web uumlzerinde yaşatmak muumlmkuumln

olabilmektedir

Aynı şekilde masauumlstuuml yazılımların dezavantajı olarak goumlruumllen her yerden

ulaşılamama ve suumlrekli veri ve ayar taşıma sorunu webrsquo in doğuşundan beri sahip

olduğu her yerden erişilebilir oumlzelliği ve sonradan kazandığı dinamik uygulamaları

sayesinde ccediloumlzuumllmuumlş ve artık kullanıcılar masauumlstuuml sorunlarından uzak ancak

masauumlstuuml deneyimlere benzer etkileşimli deneyimleri yaşayabilir hale

gelmektedirler

Ajax birccedilok web tasarımcısının ve uygulama geliştiricisinin bildiği teknolojilerden

oluştuğu iccedilin geliştiricilerin bu yaklaşımı oumlğrenmesi ve bu konseptrsquoe adapte olması

ccedilok kolay ve hızlı şekilde gerccedilekleşmektedir Zira bu oumlzelliği son yıllarda hem

yabancı hem yerli web ccedilalışanları ve meraklıları arasında oldukccedila hızlı şekilde

yayılmasının altında yatan oumlnemli nedenlerden biridir

Ajaxrsquoın yokluğunda karmaşık web uygulamaları iccedilin kullanılan ve her birinin ayrı

ayrı bir ccedilok dezavantajı bulunan Java ve Flash benzeri her ortamda standart olmayan

bulunmayan browserları oldukccedila yoran ve trafik harcatan teknolojilerin yerine

daha yuumlksek ve gerccedilek zamanlı etkileşim sunmakta daha az kaynak tuumlketmekte ve

uygulama zamanı olarak ccedilok daha az zaman almaktadır

14

Sunum ve ccedilalışma biccedilimi accedilısından hiccedilbir zaman tam bir standart olamayan ve

uygulama accedilısından suumlrekli sorunlu olan IFrame ve Popup pencerelerin en azından

bu tuumlr uygulamalarda ortadan kalkmasına ve dolayısıyla azalmasına neden

olmuştur 18

Ajax Css Dom Xhtml Js benzeri teknolojilerin kullanımını gerektirdiği iccedilin bu

teknolojilerin ve standartların yayılmasını ve gelişmesine de katkıda bulunmaktadır

Guumlvenlik nedeniyle guumlvenilmeyen kullanıcı tabanlı js denetimleri yerine sunucu

tabanlı denetimler hızlıca ve basitccedile sayfa yenilenmeden ve boumlylece kullanıcıya

zaman kaybı yaşatmadan yapılabilmektedir19

Dezavantajlar kısmında bahsedeceğimiz durdur ileri ve geri butonlarının

ccedilalışmaması konusu aslında bazı dinamik uygulamalarda sorunlara yol accedilan bu

butonların ccedilalışmaması iccedilin ihtiyaccedil duyduğumuz ek ccedilalışmaları ortadan

kaldırmaktadır Mesela kullanıcının geri butonu veya ileri butonu ile session

kullanılan dinamik uygulama sayfalarında gezinmesi genellikle istenmez ve bunun

iccedilin butonların olmadığı popup pencereler veya kısayolların iptal edilmesi gibi

yollar kullanılmaktadır İşte Ajax uygulamalarında dezavantaj olarak goumlruumllen bu

ccedilalışma şekli aslında bir avantaja doumlnuumlştuumlruumllebilmektedir

Ajax uygulamalarının dinamik iccedilerik uumlretme oumlzelliğinden dolayı gene dezavantaj

olarak goumlruumlnen ve uumlretilen iccedileriğin arama motorları tarafından taranamaması

durumu aslında bazen arama motorlarının ulaşmasını istemediğimiz sayfalarda ek

kodlar ( browser oumlruumlmcek tanımlama robotlara yasaklama vb ) kullanmamıza

gerek bırakmamaktadır

18

Web Uygulamalarında Yeni Bir Yaklaşım ajax seminer notu Eser Sahillioglu 19

wwwbelgelercom

15

1110 DEZAVANTAJLAR

Veriler ve sayfalar daha ccedilok kullanıcı tarafında işlendiği iccedilin zaten yuumlksek

miktarlarda işlemci ve bellek kullanan tarayıcılar daha yuumlksek miktarlarda işlemci

ve bellek ihtiyacı duymaktadır Bu da sınırlı imkanları ve yetenekleri olan

bilgisayarlara sahip kullanıcıların Ajax uygulamalarına sahip siteleri gezerken

işkence ccedilekmelerine neden olabilmektedir

Ajax web sayfalarında kullanımına oldukccedila alıştığımız ve bir kullanılabilirlik

standardı kabul edilen ve olmazsa olmaz şeklinde tabir edilen browser

fonksiyonlarından durdur geri ve ileri ( Stop Back Forward ) butonlarını

kullanılamaz hale getirmektedir Geri ve ileri butonları sayfanın tekrar yuumlklenmesi

yani normal Http başlıkları ve talepleri goumlnderilmesi ile işlevsel hale gelir Ancak

Xmlhttprequest ile goumlnderilen talepler geri ve ileri butonlarına etki etmediğinden

ileri ve geri butonlarını kullanmaya alışan tuumlm kullanıcılar bir oumlnceki sayfaya veya

bir sonraki sayfaya gitmekte sorun yaşayacaklardır Bu da doğal olarak sitenin iyi

bir deneyim yaratmasından ccedilok antipati toplamasına neden olacaktır

Her ne kadar şuanda ileri geri ve durdur butonları Ajax uygulamalarında

kullanılabilir hale getirilse de onları kullanılabilir hale getirmek iccedilin ek kodlar

fonksiyonlar ve hatta kod kuumltuumlphaneleri gerekebilmektedir Bu da tarayıcının daha

ccedilok ccedilalışması ve dolayısıyla ilk maddede bahsedilen daha ccedilok kaynak tuumlketmesi

anlamına gelmektedir

Durdur Geri ve İleri butonlarının işlemez hale gelmesine ek olarak browserlarrsquoın

bookmark oumlzelliği de devre dışı bırakılmaktadır İşlevsel browser butonları gibi

bookmark oumlzelliğini de ccedilalışır hale getirmek iccedilin ek kodlar gerekmektedir Bu sorun

aynı zamanda uygulama aşamalarınınadımlarının ve bağlantılarının bilinememesi

ve paylaşılamaması anlamına da gelmektedir20

20

Web Uygulamalarında Yeni Bir Yaklaşım ajax seminer notu Eser Sahillioglu

16

Bağlantıların ve sayfa iccedileriğinin dinamik ve eşzamanlı uumlretilmesi aynı zamanda bu

site iccedileriklerinin arama motorları tarafından indexlenmemesine neden olmaktadır

Bu da bin bir guumlccedilluumlkle zahmetle hazırladığınız sitenizin ve uygulamanızın iccedileriğinin

arama motorlarında kaydedilmemesi ve bulunamaması anlamına gelmektedir

IErsquode XMLhttprequest nesnesi bir ActiveX nesnesi olduğundan ve ActiveX bazı

firma veya kullanıcı bilgisayarlarında varsayılan olarak guumlvenlik gerekccedileleriyle

engellenmiş olduğundan Ajax uygulamaları ccedilalıştırılamayabiliyor Her ne kadar

bunun iccedilin de ccediloumlzuumlm ccedilalışmaları yapılmış olsa da bu konu şuanda hala en ccedilok

kullanılan browser olarak goumlruumlnen IErsquonin kullanıcıları iccedilin sorun teşkil etmektedir21

Kullanılabilirlik ve erişilebilirlik kurallarına ve standartlarına goumlre yapılan

uygulamanın hazırlandığı teknolojilerin var olmadığı browser tuumlrlerinde veya

oumlzelliklerinde ccedilalıştırılabilmesi iccedilin uyumluluk ccedilalışmaları yapılması gerekmektedir

Bu da fazladan zaman emek ve nakit harcanması anlamına gelmektedir Bu da

oumlzellikle devlet kurumlarına veya bu standartlara ve kurallara uygun veya yuumlksek

sayıda kullanıcısı olan web siteleri isteyen firmalara hazırlanacak uygulamalar ve

sitelerde dikkat edilmesi gereken bir konudur22

Buna benzer şekilde bazı durumlarda duumlzguumln bir statik sayfa gibi ccedilıktı alamama ve

ccedilıktı sorunları yaşatabilmektedir Ayrıca sayfaların kaydedilmesinde de istenen

sonuccedillar elde edilemeyebilmektedir

Klasik web uygulamalarında kullanıcı profili ile ilgili veri toplamak biraz da

kullanıcıya bağlıydı Ancak Ajax ile biz kullanıcılar farkında olmadan hakkımızda

ve oumlzellikle web hareketlerimiz ile ilgili oldukccedila fazla bilgi toplanabilme olanağı

21

libraryictaz 22

elifkaparblogspotcom

17

doğmuş oldu Bu web ccedilalışanları iccedilin yeni bir avantaj kullanıcılar iccedilin de bir

dereceye kadar dezavantaj sayılabilir23

Oumlrneklemek gerekirse doldurduğunuz bir formda hangi kutuları işaretlediğimiz

veya işaretleyip kaldırdığımız yazıp sildiklerimiz bir alanda bekleme suumlremiz fare

imlecini en ccedilok nerede gezdirdiğimiz gibi hareket davranış veya alışkanlıklarımız artık

siz farkında olmadan elde edilebilir kaydedilebilir ve kullanılabilir olmuştur

1111 Hızlı Yayılmasının Nedenleri

Yukarıda Ajaxrsquo ın bilinen ve kullanılmakta olan teknolojilerin beraber

kullanımından ccedilıktığından ve bu nedenle yeni ccedilıkan teknolojilerden ve web

uygulama yaklaşımlarından daha hızlı yayıldığından bahsetmiştik Buna ek olarak

accedilık kaynak kodlu olarak hazırlanan kod kuumltuumlphanelerinin artması ve gelişmesi de

bu yaklaşımın yayılmasında oumlnemli bir etken olmuştur

Ancak Ajaxrsquoı e popuumller hale getiren ve isminin sıkccedila duyulmasına ve merak

uyandırmasına neden olan şey Googlersquoın Gmail Google Suggest ve Google Maps

gibi yeni web hizmetlerinde bu teknolojiyi oldukccedila sağlam ve neredeyse masauumlstuuml

deneyimlerle yarışacak kadar etkileşimli ve kullanıcı dostu bir şekilde kullanması

olmuştur Burada kullanılan yeni oumlzellikler hem kullanıcılarda hem web

ccedilalışanlarında merak uyandırmış ve benzer oumlzellikleri kendi sitelerinde de

kullanmaya youmlnelerek benzer etkileşimli deneyimleri kendi kullanıcılarına da

yaşatma isteği ve ccedilalışmalarıyla Ajaxrsquoın oldukccedila hızlı yayılmasına katkıda

bulunmuştur Son olarak Yahoorsquonun satın aldığı Flickr ve benzeri ccedilok kullanıcılı

siteler de Ajaxrsquoın deneyimini kullanıcılarına yaşatarak daha hızlı yayılmasına

katkıda bulunmuştur24

23

blogfaikgunaycomtr 24

belgelercshacettepeedutryayinlar

18

Bir başka neden de artık hemen hemen tuumlm belli başlı browserların standartlara

uygun şekilde uumlretilmesi ve Ajaxrsquota kullanılan teknolojileri ve standartları tam

olarak destekliyor olmasıdır Kullanılan teknolojilerin de olgunlaşmış oturmuş ve

standartlaşmış olması da ek olarak avantaj sağlamıştır

Yukarıda bahsedilen ve webrsquo in en buumlyuumlk eksiklerinden biri olan masauumlstuuml

yazılımlardaki etkileşim ve hız sayfalar yenilenirkenyeniden yuumlklenirken

beklemekten sıkılmış kullanıcılara Ajax uygulamalarıyla sağlanmış ve kullanıcılar

da bu tuumlr uygulamalara rahatlıkla alışmış ve adapte olmuşlardır Hem masauumlstuuml

yazılımlarının hızı etkileşimi ve deneyimi webrsquo in her yerden erişim gibi oumlzellikleri

ile buluşunca Ajax kısa suumlrede ccedilokccedila talep edilir ve kullanılır hale gelmiştir

Ek olarak bu soumlzcuumlğuumln okunuş ve yazılış olarak kısa ve kolay olmasının yanı sıra

daha oumlnceden uumlnluuml bir futbol takımının da ismi olarak kulaklarımızın aşina

olmasının da etkisini unutmamak gerekir

1112 Geniş Ccedilapta Ajax Kullanan Sitelerden Oumlrnekler

Google Suggest

Flickr

http wwwflickrcom

Backbase

httpprojectsbackbasecomRUIshophtml

httpwwwbackbasecomdemostravel

httpwwwbackbasecomdemosRSS

httpprojectsbackbasecomRUIportalhtml

Gmail

http wwwgmailcom

Google Map

Live mail

19

1113 Ajax Gerccedilekten İhtiyaccedil mı Yoksa Bir Moda mı

Klasik web sayfaları ccedilok fazla veri akışı gerektirir Gayet iyi biliriz ki bir web

sitesinde ne kadar ccedilok animasyon resim yazı aynı anda bir sayfada yer alırsa o sayfa o

kadar yavaş yuumlklenir Bir de boumlyle bir sayfa her kuumlccediluumlk değişiklik iccedilin yeniden

yuumlklenmesi gerekirse kullanıcı iccedilin hiccedil konforlu olmayan bir durum ortaya ccedilıkar

Kullanıcı dışında da aynı sayfayı defalarca uumlretmek zorunda kalan sunucular da

performansını yitirmeye başlayacaklardır Zaten bu sıkıntılar nedeni ile Ajax ortaya

ccedilıkmış ve bu sıkıntıları ortadan kaldırabilmiştir

Trafiği ccedilok yoğun olmayan ve genelde statik olan bir web sitesinde Ajax kullanmak

ccedilok anlamlı olmayabilir ama tersi bir durum iccedilin buumlyuumlk oumlnem taşır

Eğer web sitemizde herhangi bir duumlğmeye linke(bağlantıya) tıklanıldığında iccedileriğin

herhangi bir boumlluumlmuumlnuuml sayfayı refresh ( yenileme ) etmeden sunucudan aldığımız bilgi

ile doldurabiliyorsak Ajax kullanabiliyoruz demektir

Ajax kullanımı bu kadar basitken geliştirilen toolkit ve library`lerin buumlyuumlkluumlğuuml

de ne diye bir soru gelebilir aklımıza Oumlnceleri sadece Javascript library olarak ortaya

ccedilıkan birccedilok girişim guumlnuumln popuumller akımında yer bulabilmek iccedilin Ajax oumlzellikleri

ekleyerek Ajax Framework ismini almışlardır Ajax oumln yuumlze youmlnelik bir durum olduğu

iccedilin oumlnyuumlz goumlrsellerini zenginleştiren ek oumlzellikler bulunduran toolkitler daha ccedilok ilgi

goumlrmuumlştuumlrMesela hazır Tab menuuml Treview menuuml ve window iccedileren Ajax Toolkitler

geliştiriciler uumlzerinde buumlyuumlk ilgi uyandırmıştır Bunlar oumlnceden de var olan yapılardı

ancak Ajax ile daha kullanışlı olmuşlardır Web geliştirici istiyor ki hem bir Ajax

Toolkit kullanayım hem de Ajax`ı verimli kullanabileceğim hazır goumlrselleri de iccedileren

bir Toolkit kullanayım Geliştiriciler yıllardır uygulama geliştirme anlamında yetersiz

bulunan web ortamı yuumlzuumlnden artık bu tip Javascript Library`lerin desteği ile geccedilen

fakir yılların acısını ccedilıkarmaya ccedilalışmaktadır

20

1114 Ajax Gelecek Vaat Ediyor Mu

Her beş on yılda bir yeni akımın ortaya ccedilıktığı yazılım duumlnyasında Ajax veya Web 20

kavramları oumlnuumlmuumlzdeki beş on yılın yeni akımı olacak gibi goumlruumlnuumlyor İnternet hızının

artması web uumlzerinden sağlanan hizmetlerin sayısında buumlyuumlk artış sağlamıştır Yakın

gelecekte birccedilok yazılım ihtiyacının internet uumlzerinden sağlanacağını tahmin etmek zor

değil Bu servislerin geliştirilmesinde Ajax bir prototip olacaktır ccediluumlnkuuml klasik web

uumlzerinde uygulama geliştirme youmlntemleri yetersiz kalmaktadır

21

12 Elektronik Kitap ( e-kitap )

121 Ansiklopedirsquonin Tanımı

Ansiklopedi birccedilok bilginin youmlntemli ve ccediloğu zaman alfabetik bir sıra ile

duumlzenlenmesinden elde edilen başvuru kaynağı kitaplara ya da buna benzer olarak

hazırlanmış yayınlara verilen isimdir

Koumlken olarak eski Yunancadaki (ἐγκύκλιος παιδεία engkuklios paideia) en

(iccedilinde) kyklos (ccedilember) paedeip (eğitim) soumlzlerinden veya buguumln genel eğitim

dediğimiz bir kelimeden gelmektedir Buradaki bilgiden bilinmeye değer bilgi manası

anlaşılmalıdır25

Ancak zamanla bu pratik anlamını kaybederek gittikccedile akli ve bilimsel

yollarla elde edilen bilgilerin tasnif ve tertip edildiği kapsamlı ccedilalışmalar anlamına

yaklaştı Ansiklopediden de hazırlayanların oumlnemli kabul ettiği konular hakkında kesin

bilgi vermesi beklenir Bu isim bazen bilimin belirli boumlluumlmuumlnuumln ayrıntılarla ve sistemli

bir şekilde incelendiği kitaplar iccedilin de kullanılmaktadır

Ansiklopediler soumlzluumlkler gibi yalnız bir kelimenin ccedileşitli anlamlarını veren

eserler değildir Ccedilok değişik konular hakkında oldukccedila geniş ve olaylara dayanan

bilgiler verirler Maddeler harf sırasına goumlre dizildiği gibi sistematik de olabilir

Ansiklopediler luumlgatlar gibi yalnız bir kelimenin ccedileşitli manalarını veren eserler de

değildir Ansiklopedilerin muumlmkuumln olduğu kadar tarafsız hazırlanmaları beklenirse de

ister istemez hazırlayanların fikir ve kanaatleri muhtevalarından belli olur Bu zaaftan

kurtulabilen yok gibidir Ansiklopedilerin iki oumlnemli oumlzelliği konuların youmlntemli

duumlzenlenmesi ve her şeyi iccediline almasıdır

122 Ansiklopedirsquonin Tarihccedilesi

Duumlnyadaki tuumlm bilgiyi tek ccedilatı altında toplamak ilk olarak Mısırrsquodaki

İskenderiye Kuumltuumlphanesirsquonin kuruluş amacıydı Ama başarılı olduğu soumlylenemez26

Tarihsel araştırmalardan anlaşıldığına goumlre ilk ansiklopedinin Platonun

25

Wikipedia (Vikipedi ) httptrwikipediaorg 26

Prof Dr Ural Akbulut ODTUuml Kimya Boumlluumlmuuml ldquoWikipedia Ansiklopedileri Raftan İndirtti rdquo Şubat 2012

10

ASPNET

AjaxNET Professional

Aspects of AJAX

Atlas (Microsoft ASPNET 20 AJAX platform)

Bitkraft

BorgWorX AjaxNET

AutoSuggestBox

PowerWEB LiveControls for ASPNET

MonoRail

ComfortASPNET

OutPost

DotNetRemoting

116 Neden AJAX16

Bu soruya yanıt bulmak iccedilin alttaki web sayfası şablonunu ele alalım Alican

kardeşimiz kendine bir web sayfası hazırlamış B boumllgesine linkler yerleştirmiş

Resimler linkine tıkladığımızda C boumllgesinde Alicanrsquoın resimlerini goumlruumlyoruz Fakat

Alicanrsquoın resimlerini goumlrebilmek iccedilin A B C ve D boumllgelerinin diğer bir değişle buumltuumln

sayfanın yeniden yuumlklenmesini bekliyoruz

Şekil 4 Ajaxrsquoın sitede kullanımı

16

bmpamukkaleedutr

11

Ziyaretccedililerin tek bir amacı vardır Goumlrmek istedikleri iccedileriğe en hızlı bir şekilde

ulaşmak Oumlrneğimizde B boumllgesindeki bir linke tıklayıp C boumllgesine Alicanrsquoın

resimlerinin gelmesini bekliyoruz Bizi ilgilendiren tek bir şey var o da C boumllgesinde

resimleri goumlrebilmek O esnada A B ve D boumllgeleri bizi ilgilendirmiyor O halde bizi

ilgilendirmeyen boumllgelerin yuumlklenmesini neden bekleyelim ki

Amacımız C boumllgesini en kısa suumlrede yuumlkletmek Bunun iccedilin FRAME veya IFrame

adı verilen Html etiketleri veya Flash gibi alternatif youmlntemler de kullanılabilir fakat

Ajax son zamanlarda ikisinin de yerini almış durumda

Ajax tekniği ile web tarayıcıya yalnızca C boumllgesinin yenilenmesini belirtiyoruz

Web tarayıcımız bizden bu talebi aldıktan sonra Alicanrsquoın resimlerinin bulunduğu sayfa

ile etkileşime geccediliyor Resimlerin olduğu sayfa hazırlanıyor ve C boumllgesine yuumlkletiliyor

Bu esnada kesinlikle A B ve D boumllgeleri yeniden yuumlklenmiyor ve sabit kalıyor

117 Ajax Kullanım Alanları

Ajax kullanımı oldukccedila yaygınlaşmaktadır Web tabanlı uygulamalar Ajax desteği ile

ccedilok daha esnek kullanışlı performanslı bir yapıya kavuşmaktadır

Kullanım yerlerine oumlrnek olabilecek bazı konular şunlardır

Otomatik aramalar

B birine bağlı form seccedilimleri ve form bilgilerinin yenilenmesi

Sunucuya dosya yuumlkleme

Veri tabanı sorgulamaları

12

118 Ajax Alternatifleri 17

Şekil 5 Ajax alternatifleri

Ajax alternatifi olabilecek zengin kullanıcı arayuumlzluuml ve web tabanlı uygulamalar

iccedilin

Dhtml

Flash

Java Applets

ActiveX

Macromedia FlexOpenLaszlo ( Flash )

Integra AltioLiveNexaweb ( Java Applets ) sayılabilir

119 Avantajlar

HTTP talepleri arka planda gidip geldiği iccedilin sayfa yeniden yeniden yuumlklenmiyor

Sayfalar tekrar tekrar yuumlklenmediği iccedilin ve sadece gerekli veri alışverişi

yapıldığından hem kullanıcı ziyaretccedili iccedilin hem de site sunucusu iccedilin yuumlksek

miktarda trafik bandwith tasarrufu sağlar

17

wwwdijitalderscom

13

Masauumlstuuml yazılımlarda bulunan zengin etkileşimin web`te bulunmaması geccedilmiş

zamanlardan beri web`in en buumlyuumlk eksiklerinden sayılmış ve her zaman masauumlstuuml

yazılımlar karşısında web`in dezavantajı olarak goumlruumllmuumlştuumlr Ancak bu etkileşim

artık Ajax uygulamaları sayesinde gerccedilekleştirilebilir goumlruumlnmektedir Talepler

kullanıcı farkında olmadan arka planda goumlnderilip alındığından ve hızlı olduğundan

( sadece gerekli veriler gidip gelmekte ) kullanıcıya gerccedilek bir masauumlstuuml yazılımın

yaşattığı etkileşimli guumlzel deneyimleri web uumlzerinde yaşatmak muumlmkuumln

olabilmektedir

Aynı şekilde masauumlstuuml yazılımların dezavantajı olarak goumlruumllen her yerden

ulaşılamama ve suumlrekli veri ve ayar taşıma sorunu webrsquo in doğuşundan beri sahip

olduğu her yerden erişilebilir oumlzelliği ve sonradan kazandığı dinamik uygulamaları

sayesinde ccediloumlzuumllmuumlş ve artık kullanıcılar masauumlstuuml sorunlarından uzak ancak

masauumlstuuml deneyimlere benzer etkileşimli deneyimleri yaşayabilir hale

gelmektedirler

Ajax birccedilok web tasarımcısının ve uygulama geliştiricisinin bildiği teknolojilerden

oluştuğu iccedilin geliştiricilerin bu yaklaşımı oumlğrenmesi ve bu konseptrsquoe adapte olması

ccedilok kolay ve hızlı şekilde gerccedilekleşmektedir Zira bu oumlzelliği son yıllarda hem

yabancı hem yerli web ccedilalışanları ve meraklıları arasında oldukccedila hızlı şekilde

yayılmasının altında yatan oumlnemli nedenlerden biridir

Ajaxrsquoın yokluğunda karmaşık web uygulamaları iccedilin kullanılan ve her birinin ayrı

ayrı bir ccedilok dezavantajı bulunan Java ve Flash benzeri her ortamda standart olmayan

bulunmayan browserları oldukccedila yoran ve trafik harcatan teknolojilerin yerine

daha yuumlksek ve gerccedilek zamanlı etkileşim sunmakta daha az kaynak tuumlketmekte ve

uygulama zamanı olarak ccedilok daha az zaman almaktadır

14

Sunum ve ccedilalışma biccedilimi accedilısından hiccedilbir zaman tam bir standart olamayan ve

uygulama accedilısından suumlrekli sorunlu olan IFrame ve Popup pencerelerin en azından

bu tuumlr uygulamalarda ortadan kalkmasına ve dolayısıyla azalmasına neden

olmuştur 18

Ajax Css Dom Xhtml Js benzeri teknolojilerin kullanımını gerektirdiği iccedilin bu

teknolojilerin ve standartların yayılmasını ve gelişmesine de katkıda bulunmaktadır

Guumlvenlik nedeniyle guumlvenilmeyen kullanıcı tabanlı js denetimleri yerine sunucu

tabanlı denetimler hızlıca ve basitccedile sayfa yenilenmeden ve boumlylece kullanıcıya

zaman kaybı yaşatmadan yapılabilmektedir19

Dezavantajlar kısmında bahsedeceğimiz durdur ileri ve geri butonlarının

ccedilalışmaması konusu aslında bazı dinamik uygulamalarda sorunlara yol accedilan bu

butonların ccedilalışmaması iccedilin ihtiyaccedil duyduğumuz ek ccedilalışmaları ortadan

kaldırmaktadır Mesela kullanıcının geri butonu veya ileri butonu ile session

kullanılan dinamik uygulama sayfalarında gezinmesi genellikle istenmez ve bunun

iccedilin butonların olmadığı popup pencereler veya kısayolların iptal edilmesi gibi

yollar kullanılmaktadır İşte Ajax uygulamalarında dezavantaj olarak goumlruumllen bu

ccedilalışma şekli aslında bir avantaja doumlnuumlştuumlruumllebilmektedir

Ajax uygulamalarının dinamik iccedilerik uumlretme oumlzelliğinden dolayı gene dezavantaj

olarak goumlruumlnen ve uumlretilen iccedileriğin arama motorları tarafından taranamaması

durumu aslında bazen arama motorlarının ulaşmasını istemediğimiz sayfalarda ek

kodlar ( browser oumlruumlmcek tanımlama robotlara yasaklama vb ) kullanmamıza

gerek bırakmamaktadır

18

Web Uygulamalarında Yeni Bir Yaklaşım ajax seminer notu Eser Sahillioglu 19

wwwbelgelercom

15

1110 DEZAVANTAJLAR

Veriler ve sayfalar daha ccedilok kullanıcı tarafında işlendiği iccedilin zaten yuumlksek

miktarlarda işlemci ve bellek kullanan tarayıcılar daha yuumlksek miktarlarda işlemci

ve bellek ihtiyacı duymaktadır Bu da sınırlı imkanları ve yetenekleri olan

bilgisayarlara sahip kullanıcıların Ajax uygulamalarına sahip siteleri gezerken

işkence ccedilekmelerine neden olabilmektedir

Ajax web sayfalarında kullanımına oldukccedila alıştığımız ve bir kullanılabilirlik

standardı kabul edilen ve olmazsa olmaz şeklinde tabir edilen browser

fonksiyonlarından durdur geri ve ileri ( Stop Back Forward ) butonlarını

kullanılamaz hale getirmektedir Geri ve ileri butonları sayfanın tekrar yuumlklenmesi

yani normal Http başlıkları ve talepleri goumlnderilmesi ile işlevsel hale gelir Ancak

Xmlhttprequest ile goumlnderilen talepler geri ve ileri butonlarına etki etmediğinden

ileri ve geri butonlarını kullanmaya alışan tuumlm kullanıcılar bir oumlnceki sayfaya veya

bir sonraki sayfaya gitmekte sorun yaşayacaklardır Bu da doğal olarak sitenin iyi

bir deneyim yaratmasından ccedilok antipati toplamasına neden olacaktır

Her ne kadar şuanda ileri geri ve durdur butonları Ajax uygulamalarında

kullanılabilir hale getirilse de onları kullanılabilir hale getirmek iccedilin ek kodlar

fonksiyonlar ve hatta kod kuumltuumlphaneleri gerekebilmektedir Bu da tarayıcının daha

ccedilok ccedilalışması ve dolayısıyla ilk maddede bahsedilen daha ccedilok kaynak tuumlketmesi

anlamına gelmektedir

Durdur Geri ve İleri butonlarının işlemez hale gelmesine ek olarak browserlarrsquoın

bookmark oumlzelliği de devre dışı bırakılmaktadır İşlevsel browser butonları gibi

bookmark oumlzelliğini de ccedilalışır hale getirmek iccedilin ek kodlar gerekmektedir Bu sorun

aynı zamanda uygulama aşamalarınınadımlarının ve bağlantılarının bilinememesi

ve paylaşılamaması anlamına da gelmektedir20

20

Web Uygulamalarında Yeni Bir Yaklaşım ajax seminer notu Eser Sahillioglu

16

Bağlantıların ve sayfa iccedileriğinin dinamik ve eşzamanlı uumlretilmesi aynı zamanda bu

site iccedileriklerinin arama motorları tarafından indexlenmemesine neden olmaktadır

Bu da bin bir guumlccedilluumlkle zahmetle hazırladığınız sitenizin ve uygulamanızın iccedileriğinin

arama motorlarında kaydedilmemesi ve bulunamaması anlamına gelmektedir

IErsquode XMLhttprequest nesnesi bir ActiveX nesnesi olduğundan ve ActiveX bazı

firma veya kullanıcı bilgisayarlarında varsayılan olarak guumlvenlik gerekccedileleriyle

engellenmiş olduğundan Ajax uygulamaları ccedilalıştırılamayabiliyor Her ne kadar

bunun iccedilin de ccediloumlzuumlm ccedilalışmaları yapılmış olsa da bu konu şuanda hala en ccedilok

kullanılan browser olarak goumlruumlnen IErsquonin kullanıcıları iccedilin sorun teşkil etmektedir21

Kullanılabilirlik ve erişilebilirlik kurallarına ve standartlarına goumlre yapılan

uygulamanın hazırlandığı teknolojilerin var olmadığı browser tuumlrlerinde veya

oumlzelliklerinde ccedilalıştırılabilmesi iccedilin uyumluluk ccedilalışmaları yapılması gerekmektedir

Bu da fazladan zaman emek ve nakit harcanması anlamına gelmektedir Bu da

oumlzellikle devlet kurumlarına veya bu standartlara ve kurallara uygun veya yuumlksek

sayıda kullanıcısı olan web siteleri isteyen firmalara hazırlanacak uygulamalar ve

sitelerde dikkat edilmesi gereken bir konudur22

Buna benzer şekilde bazı durumlarda duumlzguumln bir statik sayfa gibi ccedilıktı alamama ve

ccedilıktı sorunları yaşatabilmektedir Ayrıca sayfaların kaydedilmesinde de istenen

sonuccedillar elde edilemeyebilmektedir

Klasik web uygulamalarında kullanıcı profili ile ilgili veri toplamak biraz da

kullanıcıya bağlıydı Ancak Ajax ile biz kullanıcılar farkında olmadan hakkımızda

ve oumlzellikle web hareketlerimiz ile ilgili oldukccedila fazla bilgi toplanabilme olanağı

21

libraryictaz 22

elifkaparblogspotcom

17

doğmuş oldu Bu web ccedilalışanları iccedilin yeni bir avantaj kullanıcılar iccedilin de bir

dereceye kadar dezavantaj sayılabilir23

Oumlrneklemek gerekirse doldurduğunuz bir formda hangi kutuları işaretlediğimiz

veya işaretleyip kaldırdığımız yazıp sildiklerimiz bir alanda bekleme suumlremiz fare

imlecini en ccedilok nerede gezdirdiğimiz gibi hareket davranış veya alışkanlıklarımız artık

siz farkında olmadan elde edilebilir kaydedilebilir ve kullanılabilir olmuştur

1111 Hızlı Yayılmasının Nedenleri

Yukarıda Ajaxrsquo ın bilinen ve kullanılmakta olan teknolojilerin beraber

kullanımından ccedilıktığından ve bu nedenle yeni ccedilıkan teknolojilerden ve web

uygulama yaklaşımlarından daha hızlı yayıldığından bahsetmiştik Buna ek olarak

accedilık kaynak kodlu olarak hazırlanan kod kuumltuumlphanelerinin artması ve gelişmesi de

bu yaklaşımın yayılmasında oumlnemli bir etken olmuştur

Ancak Ajaxrsquoı e popuumller hale getiren ve isminin sıkccedila duyulmasına ve merak

uyandırmasına neden olan şey Googlersquoın Gmail Google Suggest ve Google Maps

gibi yeni web hizmetlerinde bu teknolojiyi oldukccedila sağlam ve neredeyse masauumlstuuml

deneyimlerle yarışacak kadar etkileşimli ve kullanıcı dostu bir şekilde kullanması

olmuştur Burada kullanılan yeni oumlzellikler hem kullanıcılarda hem web

ccedilalışanlarında merak uyandırmış ve benzer oumlzellikleri kendi sitelerinde de

kullanmaya youmlnelerek benzer etkileşimli deneyimleri kendi kullanıcılarına da

yaşatma isteği ve ccedilalışmalarıyla Ajaxrsquoın oldukccedila hızlı yayılmasına katkıda

bulunmuştur Son olarak Yahoorsquonun satın aldığı Flickr ve benzeri ccedilok kullanıcılı

siteler de Ajaxrsquoın deneyimini kullanıcılarına yaşatarak daha hızlı yayılmasına

katkıda bulunmuştur24

23

blogfaikgunaycomtr 24

belgelercshacettepeedutryayinlar

18

Bir başka neden de artık hemen hemen tuumlm belli başlı browserların standartlara

uygun şekilde uumlretilmesi ve Ajaxrsquota kullanılan teknolojileri ve standartları tam

olarak destekliyor olmasıdır Kullanılan teknolojilerin de olgunlaşmış oturmuş ve

standartlaşmış olması da ek olarak avantaj sağlamıştır

Yukarıda bahsedilen ve webrsquo in en buumlyuumlk eksiklerinden biri olan masauumlstuuml

yazılımlardaki etkileşim ve hız sayfalar yenilenirkenyeniden yuumlklenirken

beklemekten sıkılmış kullanıcılara Ajax uygulamalarıyla sağlanmış ve kullanıcılar

da bu tuumlr uygulamalara rahatlıkla alışmış ve adapte olmuşlardır Hem masauumlstuuml

yazılımlarının hızı etkileşimi ve deneyimi webrsquo in her yerden erişim gibi oumlzellikleri

ile buluşunca Ajax kısa suumlrede ccedilokccedila talep edilir ve kullanılır hale gelmiştir

Ek olarak bu soumlzcuumlğuumln okunuş ve yazılış olarak kısa ve kolay olmasının yanı sıra

daha oumlnceden uumlnluuml bir futbol takımının da ismi olarak kulaklarımızın aşina

olmasının da etkisini unutmamak gerekir

1112 Geniş Ccedilapta Ajax Kullanan Sitelerden Oumlrnekler

Google Suggest

Flickr

http wwwflickrcom

Backbase

httpprojectsbackbasecomRUIshophtml

httpwwwbackbasecomdemostravel

httpwwwbackbasecomdemosRSS

httpprojectsbackbasecomRUIportalhtml

Gmail

http wwwgmailcom

Google Map

Live mail

19

1113 Ajax Gerccedilekten İhtiyaccedil mı Yoksa Bir Moda mı

Klasik web sayfaları ccedilok fazla veri akışı gerektirir Gayet iyi biliriz ki bir web

sitesinde ne kadar ccedilok animasyon resim yazı aynı anda bir sayfada yer alırsa o sayfa o

kadar yavaş yuumlklenir Bir de boumlyle bir sayfa her kuumlccediluumlk değişiklik iccedilin yeniden

yuumlklenmesi gerekirse kullanıcı iccedilin hiccedil konforlu olmayan bir durum ortaya ccedilıkar

Kullanıcı dışında da aynı sayfayı defalarca uumlretmek zorunda kalan sunucular da

performansını yitirmeye başlayacaklardır Zaten bu sıkıntılar nedeni ile Ajax ortaya

ccedilıkmış ve bu sıkıntıları ortadan kaldırabilmiştir

Trafiği ccedilok yoğun olmayan ve genelde statik olan bir web sitesinde Ajax kullanmak

ccedilok anlamlı olmayabilir ama tersi bir durum iccedilin buumlyuumlk oumlnem taşır

Eğer web sitemizde herhangi bir duumlğmeye linke(bağlantıya) tıklanıldığında iccedileriğin

herhangi bir boumlluumlmuumlnuuml sayfayı refresh ( yenileme ) etmeden sunucudan aldığımız bilgi

ile doldurabiliyorsak Ajax kullanabiliyoruz demektir

Ajax kullanımı bu kadar basitken geliştirilen toolkit ve library`lerin buumlyuumlkluumlğuuml

de ne diye bir soru gelebilir aklımıza Oumlnceleri sadece Javascript library olarak ortaya

ccedilıkan birccedilok girişim guumlnuumln popuumller akımında yer bulabilmek iccedilin Ajax oumlzellikleri

ekleyerek Ajax Framework ismini almışlardır Ajax oumln yuumlze youmlnelik bir durum olduğu

iccedilin oumlnyuumlz goumlrsellerini zenginleştiren ek oumlzellikler bulunduran toolkitler daha ccedilok ilgi

goumlrmuumlştuumlrMesela hazır Tab menuuml Treview menuuml ve window iccedileren Ajax Toolkitler

geliştiriciler uumlzerinde buumlyuumlk ilgi uyandırmıştır Bunlar oumlnceden de var olan yapılardı

ancak Ajax ile daha kullanışlı olmuşlardır Web geliştirici istiyor ki hem bir Ajax

Toolkit kullanayım hem de Ajax`ı verimli kullanabileceğim hazır goumlrselleri de iccedileren

bir Toolkit kullanayım Geliştiriciler yıllardır uygulama geliştirme anlamında yetersiz

bulunan web ortamı yuumlzuumlnden artık bu tip Javascript Library`lerin desteği ile geccedilen

fakir yılların acısını ccedilıkarmaya ccedilalışmaktadır

20

1114 Ajax Gelecek Vaat Ediyor Mu

Her beş on yılda bir yeni akımın ortaya ccedilıktığı yazılım duumlnyasında Ajax veya Web 20

kavramları oumlnuumlmuumlzdeki beş on yılın yeni akımı olacak gibi goumlruumlnuumlyor İnternet hızının

artması web uumlzerinden sağlanan hizmetlerin sayısında buumlyuumlk artış sağlamıştır Yakın

gelecekte birccedilok yazılım ihtiyacının internet uumlzerinden sağlanacağını tahmin etmek zor

değil Bu servislerin geliştirilmesinde Ajax bir prototip olacaktır ccediluumlnkuuml klasik web

uumlzerinde uygulama geliştirme youmlntemleri yetersiz kalmaktadır

21

12 Elektronik Kitap ( e-kitap )

121 Ansiklopedirsquonin Tanımı

Ansiklopedi birccedilok bilginin youmlntemli ve ccediloğu zaman alfabetik bir sıra ile

duumlzenlenmesinden elde edilen başvuru kaynağı kitaplara ya da buna benzer olarak

hazırlanmış yayınlara verilen isimdir

Koumlken olarak eski Yunancadaki (ἐγκύκλιος παιδεία engkuklios paideia) en

(iccedilinde) kyklos (ccedilember) paedeip (eğitim) soumlzlerinden veya buguumln genel eğitim

dediğimiz bir kelimeden gelmektedir Buradaki bilgiden bilinmeye değer bilgi manası

anlaşılmalıdır25

Ancak zamanla bu pratik anlamını kaybederek gittikccedile akli ve bilimsel

yollarla elde edilen bilgilerin tasnif ve tertip edildiği kapsamlı ccedilalışmalar anlamına

yaklaştı Ansiklopediden de hazırlayanların oumlnemli kabul ettiği konular hakkında kesin

bilgi vermesi beklenir Bu isim bazen bilimin belirli boumlluumlmuumlnuumln ayrıntılarla ve sistemli

bir şekilde incelendiği kitaplar iccedilin de kullanılmaktadır

Ansiklopediler soumlzluumlkler gibi yalnız bir kelimenin ccedileşitli anlamlarını veren

eserler değildir Ccedilok değişik konular hakkında oldukccedila geniş ve olaylara dayanan

bilgiler verirler Maddeler harf sırasına goumlre dizildiği gibi sistematik de olabilir

Ansiklopediler luumlgatlar gibi yalnız bir kelimenin ccedileşitli manalarını veren eserler de

değildir Ansiklopedilerin muumlmkuumln olduğu kadar tarafsız hazırlanmaları beklenirse de

ister istemez hazırlayanların fikir ve kanaatleri muhtevalarından belli olur Bu zaaftan

kurtulabilen yok gibidir Ansiklopedilerin iki oumlnemli oumlzelliği konuların youmlntemli

duumlzenlenmesi ve her şeyi iccediline almasıdır

122 Ansiklopedirsquonin Tarihccedilesi

Duumlnyadaki tuumlm bilgiyi tek ccedilatı altında toplamak ilk olarak Mısırrsquodaki

İskenderiye Kuumltuumlphanesirsquonin kuruluş amacıydı Ama başarılı olduğu soumlylenemez26

Tarihsel araştırmalardan anlaşıldığına goumlre ilk ansiklopedinin Platonun

25

Wikipedia (Vikipedi ) httptrwikipediaorg 26

Prof Dr Ural Akbulut ODTUuml Kimya Boumlluumlmuuml ldquoWikipedia Ansiklopedileri Raftan İndirtti rdquo Şubat 2012