Grabmann (Ed.) - Humbert de Preuilly - Quaestio de Esse Et Essentia

7/21/2019 Grabmann (Ed.) - Humbert de Preuilly - Quaestio de Esse Et Essentia

http://slidepdf.com/reader/full/grabmann-ed-humbert-de-preuilly-quaestio-de-esse-et-essentia 1/18

EX l' HACTml EX PE RIODICO

<<

ANGELTCUM

» 17

( 1940),

FASC

J

lJillE CTIO ET AD i\fINI S TRATlO HOMA (2) SA.LlTA DEL GRJ LLO, 1

Humberti de Prulliaco t

1298 0

Cist.

abbatis de Prulliaco quaestio de esse et essentia

utrum differant realiter vel secundum intentionem

· ' cum

introductione historica e d i t ~

Dr. Martinus GRABMANN

Praelatus

Domesticus S.

S„

Professor. em. in Universitate Monacensi

1

-

lntroductlo

de

umberti vlta ac scrlptls.

Schola S. Thomae Aquinatis antiquissima primarie quidem

ex theologi'a fratrum ordinis praedicatorum constituitur, attamen

etiam extra limites huius ordinis asseclas amplectitur . Ex pro

fessoribus cleri saecularis et facultatis

ar

tistarum Petrus de Al-

vernia, quem Tolomaeus de Lucca « fidelissirtrnm S. Thomae

discipulum » la.udat, Radulfus Brito, Simon de Faversham, Ja

cobus Duacensis aliique Aristotelis opera explanando vestigiis

philosophiae thomisticae insistunt. Aegidius Romanus ordinis

eremitarum S. Augustini Lheologus praestantissimus etiam inter

S

Thomae discipulos, cuius cursum annis 1269-1272 Parisiis

sequebatur, prima turn tenet atque quamvis in theologia multif

a-

riam scholae augustinianae adhaereat, in philosophia vero doc

trinas Aquinatis proprias v . g. de principio individuationis, de

unitate förmae,

de

possibilitate mundi ab aeterno creati, de ana

logia entis, praeprimis de distinctione inter essentiam et exi

stentiam reali strenue defendit. Augustinus Triumphus Anco

nitanus, alius ex ordine eremitarum S. Augustini Doctoris An-

gelici -1.iscipulus, commentum in Aristotelis metaphysicam, de

quo alibi

tr

actabo, prorsus thomisticum composuit.

n

ordine

quoque Cisterciens

i,

qui Parisiis iam anno

MCCXLV ~ i u m

studentium S. Bernardi fundaverat, S . Thomae doctrinae ante-



> .

Humberti de Prulliaco 0: Cist. quaeslio de esse

et

essenlia...

5 ~

signanus fervenlissimus I-Iumberlus qe Prulliaco evasit,

per

quem, ut ail

B.

I-Iaurenu

1

,

theologia huius ordinis indolern

thomislicam accepit.

I-Iumberlus de

Prully

(de Prulliaeo)

natus

in oppido

Gen-

drcy in Erancia ordinem Cislereiensem ingressus est, studio

s . lheologiac ut alumnus eollegii S. Bernardi Parisiis vaeabat

et ibidem in faeultale theologica ante annum MCCXCIV

super

scntentias Pelri Lombardi lecturam habuit. Anno MCCXCIV

Abbas Monaslerii ·

Prully

in ·archidioecesi Senonensi clectus in

Universitatem Parisiensem magisterii in theologia adipiscendi

eausa

rediil, sed antequam hane lauream assecutus est, anno

MCCXCVIII morluus est. A clarissimo P. Glorieux

(2),

qui hoc

vitae curriculum adumbravit„ haeece Humberti opera enume

rat.a sunt.

a) Commenlarius

in

Arislotelis librum de anima, qui olim

in

bibliotheea monasterii Cisterciensis Caroliloci Char

lis

ad

servabatur, sed nunc perditus esse videlur.

b)

Commenlarius

in

Aristolelis metaphysicam,

quem tres

codices nobis p1;aebent. Cod. 462 Bibliotheeae munieipalis Lau

dunensis Laon): Humberti de P r u l l i ~ c o in

1 I

Melaph. Cod .

181

Bibliolhecae Uni,versitatis Montispessulanae (Montpellier): sen

tenlia super librum met.aphysiee Aristotelis eompilatus

per

fr. Hymberlum de Gendreyo, monaehum Cystereiensem prope

Bisuntinam eivilatem, abbatem Prulliaeensem, anno

MXC

C no

nagesimo primo. Hie eodex olim ad monasterium Clarcva

ll

en

sem perlinuit. Cod. 746 (s. XIII/XIV) Bibliothecae Arsenalis

Parisiensis, qui codex ex abbatia S. Martini de Campis (Sainl-

JV/arlin

de

Champs) provenit. V.

Le

Giere, qui de Humberto

artieulum in Historia litteraria Franeiae Histoire litteraire de

la Franee) seripsit

(s),

inilium et explic.it huius commenlarii edi

dit. Hoc eommentum sie ineipit: Sieut dieit Boetius in eommento

·

1

) B. HAUREAU

, Ilisloire de

/a

philosophie sc<?lastiquc

II 2, Pari s

1880,

130.

·

2

)

P. Gwnrnux Repe1·toi1·e des mailres en theologic clc Pal is au

9

siecle II

Paris 1933, 258-259 .

.

3

)

V.

LE

CLEnc, um

crt abbe

de

Prully .

His toirc liUc ra irc

de

la

Frauce XXI,

8 -90

.

24



354

Dr.

Marlinu

s Grabmann

perierrnenias, lolus ordo sciendi tribus perficil.ur sci licel voce

intelleclu

el

re. In fine haec aucloris ipsius nola invenitur:

Hie igitur Deo

auclore

est finis perfecli operis, quod non sine

magno labore

compilalus esl.

N am, ul

verum

falear, Mclaphy

sicam legendo el propria rnanu scribendo, hoc

exlraxi

ex scrip

tis

Thome

Aquinalis, Albert.i, Avicenne

el

Averrois, nib

il

vel

quasi nihil de rneo

apponens,

exceplo

quod

aliorum dieLa, ut ·

intellexi el potui, reduxi ad

ordinem. Qui igitur male

dicla vel

01'dinata sunl, merenlur

veniam

propler

laboris arduilalem et

ingenii imbecillilatem. Sed

qu

e bene dicla

sunl,

el

ordinala,

si

que

sunt. t.alia,

gralias

expostulant. reddi sumrno

largilori,

qui

est

Deus

benecliclus. Amen. B. I-Iaureau, qui hunc codicem in

spexil,

Humbertum

hie mullo

magis

Albert.um quain

Thomam

cit.asse et usit.alui11 esse

asseril:

<<Plus cncore que saint Tho-

. mas Albert esl son mailre; sm· Loule

question

il l interroge et

rcproduit sa reponse. Il n y a pas lll dominicain

qui

l avait plus

souvent eile».

c)

Conclusiones in libros Senlentiarum.

Huiu

s com

menLarii in Petrum

Lombardurn,

qui anno

MC

CXCIV conflatus

esl, a P. Glorieux hi codices afrerunlur. Cod. 180 Bibliolhecae

.Municipalis Brug

ensis

Brugge)

s. XIII / XIV:

Incipiunl

conclu

siones fralris I-Iymberti, abbatis de Prulliaco, super quattuor

libros Senlent.iarum. Cod. 139 ßibliothecae

Camaracensis

am-

brai, s . XIII) : Incipiunt conclusiones fralris I-Iymberli ordinis

Cislerciensis,

abbatis

de

Prulliaco,

conlinens

verilatem

omnium

queslionum cum principalibus solutionibus earumdem. Compi

latu

s cs l aulem liber isl.c

et complelus

a fralre I-Iymberto pre

diclo, anno Domini incarnalionis MCC nonagesimo IIII ad ho

norem

Dei el prof

ectum

fralr:um clesideranlium

habere hreviler

scriplorum senlenliarum veritatem.

Cod. 134 Bibliolhecae Ca

rolopolilanae

Charleville), Codices 251

et

252 (ambo s. XIII/

XIV)

Bibliolhecae

Universitalis Erlangensis,

Codices 296

s

. XIV) et

323 (s. XIII) Bibliothecae Municipalis Laudunensis Laon)

Cod. 493 (s. XIV) Bibliolhecae Remensis (Heims), Codd. 1393

(s. XIII/ XIV), 1517 s . XIV), 1733 (s. XIV), 1769 (s. XIV) Bi

blio lhecae Trecensis Troyes), Cod. 1649 (s. XV) Bibliothccae

regiae Bruxellensis:

Qucsl.iones

et

soluliones b. Thome de Aqui

no

cl 'ca qualtuor libros

senlentiarum.

Cocl. l H s. XVIII) Bi-



Humberli

de Prulliaco 0

CisL. quaeslio

de esse el essenLia ... 355

bliothecae Angelicae

Romae:

Doctrina D. Aegidii Romani super

quattuor

Jibros

Sententiarum

auclore Himberlo Cisterciensi.

Praeter hos codices a P. Glorieux allalos etiam exe

mplaria

huius operis

manuscripta

alia inveniuntur. Clm. 3258

s.

XV)

Bi-

bliolhecae Bavaricae publicae Monacensis : Incipiunt conclusio

nes fratris Hymberti super libro sententiarum. Cod . lat. quart..

712 = Görres

154)

Bibliothecae Bonussicae Publicae

s.

XV):

Incipiunt conclusiones questionum

super

qu altuor libros Sen

.entiarum secunclum doctorem sanctum Thomam. Cod. Luneb.

16

Bibliothccae Universitalis

Go

ettingensis: Quesliones et so

Jutiones b. Thome de Aquino circa

quattuor

libros Sententia

rum .

Co

d. Lunch. 18

s

. XV) cum eodem lncipit

ibicl

em : Cod. 954

Bibliothecae i\lfunicipalis Trevericensis :

s. XV).

Cocld. 494

(s .

XV)

et 495

s.

·

XV)

Bibliothecae Re

rn

ensis .

Ex

tot bi s codicibus hoc opus non soluin suo le

mpor

e sed

etiam saeculo XV in scholis

th eo

logicis magni habiturn et usui

fuisse apparet.. Tituli in

pluribus

manuscriplis adhibiti notam

thomisticam eiusdem

pronunli

anl. Hie commenl.arius in quat

tuor libros Se

nl

en tiarum, quamvis

br

evis ·et

co

mp endiosus sit,

haud

pauci videt.ur esse momenti, quia doctriirnm Petri Lom

hardi ad men t em S.

Thomae

dilucide et substantialiter exponif.

Quapropler

a

C.

de \Tisch, or<linis Cisterciensis bibiiographo

haec cornmentaria « succincta, sed solida »

appellantur

(

1

) . n

nonnullis codicibus prologüs brevis ·

praeponitur

: Quonium in

paucioribus

via

magi

s

br

evis, ideo scripti se

ntentiarum

rnagis

communia studendo et legendo cogitavi fore

congruum

omnium

questionum conclusiones cum brevi declaratione

in

unum bre

vit.er e t ordinale colligere,

ut et

veritas theologica brevius scia-

1.ur

et.

scita rnemorie commendetur. Commenlarius ipse sie in

cipit: Primo

ergo de subiecto theologie sole t queri et primo,

utrum

idern possit esse subieclum in scientia et esse de consi

deralione scienlie.

d)

rs praedi

c

ndi

Huius Lractatus qui incipit: n libro

isto

quattuor

capit.ula continenLur in primo

quorum ponuntu

r

fomosa vel in quibusdam manuscriptis: Ad petitionem cuiusdarn

1)

C HE \11:scH, ßibliothc c sc ·i

pto n

Ordinis s lercieusis Co-

loniac

1456,

1

63.



356

r

.

urlinu

s Grabmann

pracdilec li mei s ati s facien s a P . Glorieux codices multi afferun

t.ur. Vero hos perluslrare supcrsedeo, quia p . Th.-M. Char

land O. P . (

1

) in opere suo de arlibus praedicandi medii aevi

ex

ccllenli

ss

imo criteriis

imprirnis

int

e

rni

s fultu s

ho

c o

pu

s

Johan

ni s Guallensis .

0.

P.

M. esse

cense t.

e) Demum

opu

s quod

in

scribitur: Qua es tiones cliue t sa

rum

opini.0

11w

n cum propriis ralionibus P. Glorieux

dubium

esse

affirm at ncc

non

coclic

es

eiusdem

quinqn

e

cnum

erat. ne

mpe:

Cod .

1.36

(Irl n ischer) Bibliolhecac Universitatis Erlangensis

C

ocl

. 23 Biblio thecae municipalis C

amb

eriacensis Cham.b ery),

Cod .

57

0

Bibliolh

ec

ae

municip

alis Came

ra

ccnsis

Cambrai),

Cod. 180 Bibliot.hecac municip alis Laudun ensis (Laon , Cod. 158

Bibliolhccae

muili

cip alis Audoma

ren

sis (Sainl-Omer , Cod. 211

Bibliolhccae municipalis Meltensis. Atlamen solummodo in

Co

cl.

251 Erl nngensi (lrmischei· 1.3G) hoc opus, quod scntcnlias

scholas l.icor nm circa quatt.uor libros

Sent.

enli a

rum

diver

sas

e

x_

11ibc

t

et diiudicat, L

ra

diLur . Cod. 23 Camb c

ri

acensis cornmcnla

rium

in

1.

Se

nt

.

Humber

li de Ga

rda,

de quo

J\.

P e

lz

cr

e

e ru- .

clilissimc in ca talogo suo

monum

enl ali

T.r

aclal, ex hih cl ; alii qual

Luor codices a P. Glorieux · nominali comrn enlÜm J acobi de

J\Havilla 0 .

Cis

l. abbali s Ebcrb acensis -j- 1393) continenL .

Opus aulem hoc

Humb

erlo de

Prullia

co a

llribulum

non esse

dubium , sc

cl

genuinum ex codicc Erlangensi ce

rto

cogno sci pol

es t

(3). Na

m

in

hoc codice sacc nlo XIII exeunle vcl

sae

cul o XIV

in

eunlc,

ul

videtur , in Univers

itat

e P arisicnsi scriplo

primo

Ioco « C

onclu

s

ion

es omniu1T1 ques lionum sup et· librnrn qua

tluor

se

nlentiarum

extracle a fratrc Humberlo

mon

acho Cis

t

erciensi »

nobis occurrunt, deinde immediate sequitur opus nos lrum ,

quod

Humberlo expr

esse

attribuitur : « Incipiunt questiones diversa-

rum opinionum

cum

propriis solutionibus secundum Humber

tum

».

Dubium non

es

t,

quin

ide

rn

Humb

e

rlu

s , elcn im Hum-

(

1

) Tu.-M . CHARLAND 0 . P ., Ar/ es p1 aeciicandi . Co

nlribuli

on a l his

loirc de Ja rh Clo

riqu

e a u moycn age , Pari s. -

Olt

awa 1936, 39.

(

2

) A. PELZER, Codices Va licani latini. T omu s

II

P ar s Pri or : Co

dices 479-1134. In Bibliolh cca Val icana 1931, 488-491.

(

3

)

H.

FI SCHER, e Pergam cnthandschrift en der Uniucrs

i/11/

sbi-

bli oth ck El lang en,

Erl

a n

ge

n

19

28, 2

99

.

J

(

r



Hurnbe

rli

de

Prulli

aco 0 . Cis l. guae.slio de esse el csscnl.ia„ . 3

57

bertus de Prulliaco, utrumque opellum composuerit.

Praet

erea

ambo

opera

in doctrina

et

in me thodo compendiosa et simul

sententiosa tantopere consentiunt,

ut

ab uno e t eodem

autore

conflala

_ess

e

elu

cescat. Hie aller Humbe

rti

in Se

nt

entias com

mcntarius, qui usque adhuc

fe

rm

c ignolus fuit el solummodo

ab A. Landgraf

1

) br

evitcr commemoratur, magni acs timandus

est,

quia

conspcclum opinionum divcrsarum circa quaestiones

in

Iib

r um Se

nl

entiarum tune cxagitatarum

pra

cbet atquc hunc

in modum ad bis loriam doctrina

rum

the.ologicarum saeculi XIII

vergentis indagandam vias parat Ad hoc non

parum

confert,

quod ad

margin

es codicis saepiss

im

e nomin a simul cum libris

scholas

l i

corum, quorum opinion es

proponuntur

et examinantur,

notata s

unt.

scili

ce

t

e n r i ~ s

de Gandavo in

Summa

. et Quod-

libe

ti

s, ·S . Thomas in Summa

h

eologiae , in Quaes t

io

nibus di

sputatis de veritale et in Scriplo super

n l n t i

Aegidius Ro

manus in Quodlibe

t i

s alque in Quaestionibus de aevo et de an-

g

el

is, Bonafortuna

=

Bonaventura, Godefredus de Fontibu

s Ri-

char dus de Mediavilla notantur. Quoniam Humbc

rtu

s in hoc

operc

qua

es tioncs ad me

nl

em S . T homae dete

nn

inal, eliam doc

trina

th

omis

ti

ca explic

atur

et dilucidatur.

Pr

aeterea cum

inter

theologos citatos longe

sa

epissime Henricus de Ganclavo nobis

oc

curra t et rationes ,pro et contra eius lheorias in medium po

nantu

r , hie commentarius cuni operibus, in quibus theologi

tres

insignes ordinis

Fralrum Pr

aedicatorum nempe Robertus de

Collelorto, Bern a

rdu

s de Alvernia alque I-Jerveus Natalis Doc

torem communcm conl.ra Docl.orem sollemncm

cl

efendunl, corn -

parnri poles

t.

.

Hoc opus Humbe

rii

de Prulliaco sie incipiL: C

ir

ca prolo

gum esl contrar ia opinio de illa queslione, ulrum Deus sil sub

iectum in sacra doctrina et est conlraria opinio quantum ad

modum

propon

endi scilicet quod Deus rton esl hoc subiectum

[s

e

d]

secundum quod

restaurator

et glorificator.

De theologia Humherti de Prulliaco usquc nunc nusquam

explicite tractalum

esse

vide tur. Solummo

do

clarissimus

M.

Schmaus, in theologia trinitaria versatissimus, Humbe

rtum

in Conclusionibus s

uper

libros IV Sententiarum hypostasim m

A.

LANDGRAF,

h

e

olo i

sc he evu e 19

26, zs

5



358

Dr. Ma rtinus

Grabmann

Trinilale verius per relationem significalam nomine proprielatis

quam nomine actionis vel passionis constitui Clm . 3258 fol.

17

r.v)

docuisse

br

ev1ter animadvertit

1

.

·

unam

qua

es tionem, quae ad controversias inlei· Henricum

Gandavensem

et

S.

Thomae

discipulos ex

ortas spedaf,

hie pu

blici iuris faciam nempe quaestionem de dislinctione inl

er

es

sentiam el esse in

rebus

creatis .

In

hac quaeslione ab Humberto

in opere ultimo

lo co

allato doctrina, quae essentiam et existen

liam inlentione dislingui asserit, et alia doctrina, quae hie di

slinctionem :realem affirmal, cum permultis rationibus pro et

conl.ra

iuxta

se

ponuntur

. Haec quaestio in

duas

partcs seiuncta

esl,

quarum prima

el mullo amplior in

fin

e primi libri posita

utramque theoriam cum rationibus et solutionibus

ex

hibet, altera

vero in fin

e totius operis collocala in quaeslionis detcrminatione

distinctionem realem slaluit. Quamvis in marginibus codicis hie

nomina lheologorum non nolentur, tamen doctrinam de distinc

tione intentionis Henrico de Gandavo, qui huius se

nt

entiae auc

tor fuit

2

,

et doclrinam de distinctione reali S.

Thoma

e Aqui

n a.Li cui Humberlus fere ubique consentit, et

pra

ep rimis Aegidio

Romano atlribuere possumus.

Ex

hoc texlu, quam abundanter,

sagaciler ac profunde haec quaestio melaphysica saecu

lo

XIIl

exeunte

traclat

a sil, inlellegi polest. Hunc textum aliis articulis

de hac materia a me

prius

iam iuris publici factis addere

licea l

3).

1) M. SC

HMA

US

Der

lib er

propugnalorius

des

Thoma

s A ngelicus

und

die L ehr

unt

er

sch

iede zw isc h

en Thomas

von Aquin

und Dun

s

Scotus II.

TexL,

Ersler ßand, Münsler 193{), 554.

2

) F

PAULUS,

Henri de

Gand

. Essa i

sur

les tendances de

sa

rne

Laphy siqu e,

Paris

1938,

258 -328.

3

) M GnADMANN,

Do ctrina

S.

T lwmae de

di

stin ction e reali

inter

esse

nliam

et esse

ex documentis

ineditis

saeculi

XIII

illust rala

Acta

Heb domadae Thomislicae . Rornae .1924, 13-1-190.

Quomod

o philos opfii

artistae

et aver„oistae saeculi

XIII et

saeculi

XIV

in eu nti s do clrinarn

S.

Th

omae de

distinclione esse

ntiae et

exist

e

ntia

e

intellexerinl.

Acta

Pont. Academiae H.omanae S. Thornae Aqu.

et

religionis catholicae

anno 1934, Taurini-Rorna 19

35,

fü-76.



Humbcl Li de

Pl u

lli uco o„. Cisl.

quaeslio de esse

e l

cssen

lia„. 3i59

II.

- Editio textus (Cod. Universitatis Erlangenis

fol. 245vo-Z48vb, 290vn-29Jra),

1) fol. 245 va 248 vb .

De esse et essenli

a

ulrum differanl rea li ter vcl secundum

intenlionem, sunt con lrarie opiniones.

Quidam dicunt, quod non differun t realiter, quod mullis

ra-

l.ionibus probanL.

Prima

esl, quod quelibet res est

una

el

bona

et

vera

per

245vb) suam essenliam. Ergo eliarn est ens et per essen tiarn.

Quare etc . Solutio . Solvunt alii, quod quelibel :res esl

per

esscn

liam loquendo de mlle, secundum quod reponilur in predica

men

t.o

non de enl

e

quod es t aclus essenlie.

Et

secundum hanc

distinclionem aliquando clicilur, quod quelibet

res

est

per

essen

tiam et aliquando, quod esl ens

per

participationem.

Secunda ratio est, quia si esse

es

t res aliqua abso lula, quc

ram,

ulrum

habeat esse

per

essentiarn vel per aliud esse . Quod

si sie eri t procedere in infini lum. Ergo s landum esl in prirno.

Si non contra, quia sicut primo ponilu.r essentia

per

esse exist

e-

re, sie res quam vocas essenfia erit per aliud. Quare e tc. Et

solvunt alii quod l.alis processus in infinitum lenel in unifor

miter compara lis

ut

quia omnes r·elaliones unif ormiler compa

rantur

ad refe

rri

si

una re

latio alia relatione referlur

et

alia

alia et sie in infinitum. Uilde in Lalibus standum esl in primo,

sed non, quando diversa es t comparalio, ut si species differl per

differenl.iam, ergo differentia

per

differenliam et sie in infini

tum. Ergo standum est in primo. Quod species se ipsa differ t

non oportet, quia aliter compara

lu

r species ad differentiam et

aliter differentia secund um quod differt et quo differl. Similiter

aliter

comparatur

esse

ntia et esse

et

ipsum esse sicut quod est

et quo est. Quare etc .

Tertia

ratio es t quia si esse esset res absoluta difTerens ab

essentia, a

ut

esset stibstantia aut accidens. Non substantia, quia

nec forma nec maleria nec composilum, nec accidens, quia ·

tune

substantia esse t

per

accidens et accidens essel prius sub

stanti

. ,[Solutio]

Et (fol. 245ra)

solvunt , quod nec substantia nec



36

Dr. Marlinus Grabmann

accidens direcle, sed sicut

punctus

quia est principium quan_

titatis est in genere quanlilatis per reductionem sie esse, quia

est actus et principium essentie

non ut

cssentia absolute, ed ut

essentia

est

existcns,

erit

in

genere subs

tantie

per

reduclionem.

Quare etc.

Quarta ratio est,

quia sicut se habet

lnx ad lucere et

cursus

ad currere sie essentia ad

esse

.

Sed illa non differunt

re, licet

unum non predicetur de altero.

Ergo

et

cetera. [Solutio]. Et

sol-

vunt, quod de

cursu et

currere non est simile,

quia currere non

est actus currus sed currentis sicut esse est actus essentie. Si-

militer

de

luce

et

lucere,

quia

si

lucere

dicat lucem

sub

alio

modo

significandi quam

lux

idem est,

si

vero dicat

actum

a luce

pro-

gredienlem

sie est differens : Similiter est de esse essentie,

quod

non differt sed essenliam alio

modo

significal. Esse vero actuale

vel existentie differl. •Quare etc.

Quinta

:ratio est ad salvandum qualiter non

predicatur

esse

de

essentia dato quod sit

res indifferens, quia differL intentione

sicut

differentia

a

genere

;

que tamen

de

ipso

non predicatur.

[Solutio].

Et

solvunt,

quod

licet hoc

valeat

ad

sustinendum quod

esse

non predicetur de essentia, tarnen ad hoc sequeretur

quod

non esse non posset

predicari

de essentia

quod

f

als

um est, quia

essentia

de se non est,

et

maxime quia essent.ia est una que

indifferens est ad esse et non esse, quod non est de

genere.

Propler

quod

oppositum differentie de ipso

non

polest predi-

cari,

non

propter

diffcrentiam inlentionis, sed quia aliam rem

dicit. Sexta ratio (fol. 246 rb)

est

ad salvandum diclum commu-

ne,

quod essentia

participat

esse, quod

non

esset, si non esset

differens ab

ipsa

re absoluta quia

essentia

non sie <lebet dici

participare esse,

quod sit

subt.racta ipsi esse,

sed quia

in effeclu '

est

quedam

similitudo

a Deo

expressa

.

Unde dicitur esse parti-

cipare.

[Solutio]. Sed hoc solvunt, quia ut dicit Proclus quinta

propositione :

omne

quod part.icipat unum est .unum

et

non

unum quia si

esset

tantum unum non parliciparet uno . Et si-

militer

quod

participat esse est esse et non esse, quia si non

esset

non

esse, non

participaret

esse. Quare etc.

Septima ratio

est, quia si esse esset res absoluta differens

ab essentia, posset Deus facere esse sine essentia sicuL formam

sine maleria.

Sed

tune esse

subsistens

esset, quod est

proprium



·Humberl1 de

Prulliaco

0 . Cisl. quaesLio de esse cl csscnlia . . 361

Dei.

Quar

e etc. [Solutio]. Ad hoc solvunt, quod esse contrahi -

tur ad determinatam speciem entis et individui ratione essentie,

in qua recipitur et ideo sicut Deus non posset facere aliquid esse

sine eo, a quo speciem

trahit

sicut homines sine rationali vel

magis proprie sicut simum ?) sinc naso vel figura nasi, sie nec

esse sine essentia vel conditionibus essentie. Quare etc.

Octava ratio

es t,

quia si ponalur, quod esse sit differens ab

essenlia, non polest

sa

lvari creatio in rebus. Quod probant tri-

pliciler. Primo, quia creatio, non supponil, sed ponendo esse

dif fcrre ab esscntia, cum es.se cr earetur in csscnlia et ita suppo-

nit essentiam. Quare etc. Secundo quia cum esse sit actus et

essentia sit eius possibile, cducitur esse de cssenlia (fol.

24.ßva)

sicut actus de potentia

et

hoc non est creare, sed magis gene-

rare

Quar

e etc. Tertio, quia non polest dici, quod esse

creatur

secundum hanc rationem, sed esse in essenlia . Sed hoc non

est

verum, quia sie esse rcciperetur in essentia, quod est potius

econverso, quia esse es t per creationem et alia omnia per infor-

mat.ionem. {Solutio]. Ad duo prima solvunl, quia non creatur

esse in ·essentia nee educitur esse de potenlia essentie, sed com-

positum ex esse et essenlia crealur. Oporle l enim omnc rnulabile

esse

co

mpositum. Ornne autem creabile es l mut.abile, quia

mu

-

tatur de non esse. Non enim creanlur mutatione Dei, sed sui,· et

mediante composito creantur esse et essenlia . Immo datO , quod

esse supponeret essentiam, quia ta

rn

en

fit

in ea sine eius tran

s-

mutati one, creatio es t, quia ut ·dicit Commcnlator in 2. Mela-

physice , si autem aliquid

fi

eret in aliquo et non ex illo, per trans-

mut

ationem fieret ex nihilo. Quare etc . Simililer ad lerlium

solvunt, quod esse, quod est per creationem, cl aliud per infor-

mationem est esse communc ad quodcumque ens sive essenlie

sivc cuiuscunque quod informatur aliis sicut commune specia.li-

bu

s. Non anlern inlelligitur d·e esse, quod est actus esscnlie. Qua-

re

etc.

Ultima ratio est, quia essentia non cxislit nisi ut ierminus

factionis divine. Sed terminus unde terminus solum relationern

dicit.

Er

go esse creature in quodam essentiali respectu ad Deum

consistit. {Solutio] Sed hoc solvunt, quod respectus ille fundatur

super esse absolutum, quod habet essentia a Deo, inquantum

illud esse est a Deo et ab ipso dependens.



862

DI .

Marlinu

s Grabmann

(Nota]. Est ergo in hoc

fol.

14ßvb istorum po sitio, quoll

essentia dicit essentiam

rei

absolutam, ·esse vero essentie dicit

eam in respectu ad extra, quod est in Deo. Sed esse exislenli.e

diciL

illarn,

ut

est

terminus

f

aclionis divine

el

ref

ertur

ad Deurn

sicut ad causam eillcientem et di

TerL

ab essentia soJa inten-

Lione

{Contra]. Sed istam differenliam de diff

erre

ratione el

intentione alii desl.niunl , quia quecumque re non differunt, dif-

ferunt sola operalione intellectus, quod est differre ration e.

Item sicut est gradus in differre re, ila in differre ratione, sub

qua comprehendelur illa differentia intentionis, quam ponunt,

et ita essentia habe

biL

esse rationis vel per rationem. Quare etc.

Contraria opinio habeL multas raliones. Prima est, quia cum

essentia sit subsistens, si non differret ab esse, sequeretur,

quod esse t esse subsistens, quod proprium esl solius Dei. [So-

lutio]. Et solvunt, quod non est esse subsistens,

quo d

proprium

est solius .Dei, seq parlicipat ·eo modo, quo dictum est secun-

dum eos quia es

.

quedam partialis perfectio, que secundum

e-

nitudinem est in Deo. Quare etc.

Secunda ratio est, quia esse secundum quod huiusmodi non

dicit quid limilatum, si essentia

est

suurn esse ita quod non dif-

ferret ab essenlia sicul participatum a parlicipante .

Sed si essen-

tia esset ipsum esse, essentia esset infinita

et

illimitata . [Solu-

tio].

t

ad hoc solvunl, quod dato, quod essentia sil suum es-

se, tarnen illud esse non

erit

illimitatum, quia participat eo mo-

do, quo dictum est, non sicut recepturn. Quare etc. (fol. 247ra}

Tertia ratio est, quia esse non polest separari a seipso. Si ergo

creatura esset suum esse, sicut irnpossibile est ipsum esse non

esse, quia contradidionem implicat, ita creaturarn impossibile

esset non esse. {Solutio].

t

solvunt, quod

liceL

essentia

et

esse

re non differunt., tarnen essenlia non

est

nisi quadam extrinseca

habiludine ad

ag

·e

ns. Sed quia· ista habitudo extrinseca

et

iste

respectus potest sibi deesse, ideo polest desinere esse.

Quarta ratio istorum est ex dicto oetii de ebdomadibus,

qui ait, quod diversum est esse et quod est, scilicet illud quod

est essentia.

Quare

etc.

t

solvunt, quod secundum Commenta-

torem esse ibi

sumitur

pro principio essendi, quod est Deus,

quod diversum est ab omni creata essentia.



Humb orl.i

clc

Prulliaco 0 Cisl.

qua

es l.io de esse cl. cs sen Liu.„ 6

Quinta ratio ex diclo Boelii ibidem , qui ail, quod ornne,

quod est, acceplal essendi forma esL a:lque subsistens, accipiens

esl anlern aliud ab accipiente. Quarc e

tc. EL

solvunt,

quoa

for

ma essendi est essenlia ut aclu esl sirnili\.udo Dei et ad ipsurn

sicut ad causam agenlem refertur.

Sexta ralio es

t.,

quod ibiclem dicil Boelius quod in omrn

composito aliud est et esse

· L

aliu d, quod est. Et solvun t„ quod

aliud

est

intentione.

Septima ralio esl, quod ibidem scribitur, quocl omne, quod

est, participat esse ut sit. [Solutio].

El

solvunt, quod illud esse

quod participat est similituclo Dei expressa, que cst essenlia

ut

est in efiectu .

Octava ratio esl, quia essenlia es l quocldam possibile esse.

Quod probant,

quia

non est necesse esse nec impossibile esse,

quia tune vel semper v·el numquam esset.

Seel

omne possibile

esse non

(fol.

2117rb es t ac.tu nisi sibi addatur aliquis actus. Quocl

declarant de maleria, que cum sit in potentia ad extensionem,

non extenditur nisi per quanlitatem. Ergo elc . i[So lulio]. Et sol

vunl,

quocl

illud quod arguitur, verum est ·

et

de possihili sub

iective, sed non

c

e possibile obiecti

ve,

sicut et essentia, q

ue

in tantum est possibili

s,

q uia potes l esse Lerminus differentie

actionis . Quare etc.

Nono sie . Nichil t ~ s se ipsum acquirere nec perdere . Ergo

si essentia

e ~ t

suum esse, non polest perdere esse nec acquirere

esse. Quare etc . r[Solutio].

Et

solvunt, quod verum est de eo,

quod est suum esse ex proprietale sue nature, sed non de eo,

quoll est suum esse quadam extrinseca habitudine, quam polesl

perdere. Quare etc.

Decima ralio est ista. Omne, quod potesl esse

et

non esse,

habet aliquid inf orme et possibile,

per

quod polest esse

et

non

esse sicut in composilis ex materia et forma, est

ipsa

materia,

ut

dicit

Auguslinus

X. libro Confessionum capitulo XIX. Cum

ergo essentia possit esse

et

non esse, ipsa essentia

i ~

ormis

er

it

et

esse erit

sua

informatio, quod maxime palet in angelis.

Unde sicut generatio facil scire compositionem ex materia et

forma, sie creatio formarum

separatarum

compositionem ex esse

et

essentia eLcum sit realis in eis mutabililas, eril.

el

realis com-



Dr Mnrlinus

Grabmann

positio, non . solum secundum rationem. [Solulio].

Et

solvunt,

quod sufficit compositio ex

re et

respeclu, quc differunt inten-

t.ione. Et

nota, quod respectus non facit compositionem.

Undecima ratio

es .,

quia (fol.

247va

essenlia comparalur

ad esse el non esse sicut maleria ad formam et privationem.

Nam s1cut materia de se habcl privalionem forme, formam vero

ex operatione. agentis, sie essenlia de se habel non esse, ut etiam

alii concedunt. Sed esse habet per aclionem Dei. Non autem se

habel sicul genus ad differenlias, quia genus de se nullam habel

diff erenliam. Si ergo se haberel essenlia ad esse sicut genus

ad differenlias, sa lvari posset, quod re non differunl. Sed quia

non sie est, sed sicut maleria ad formam

el

privalionern, oporlel

quod differant. Quare etc. '[Solutio]. t solvunl, quod verum

esl, .quocl sicut mat.eria

est

polen lia ad formam de se, tarnen

habe privalionem, sie essenlia de se caret habiludine el respectu

ad efficiens, sed hunc habet ab alio

et

est suum esse . ·

Duodecima ratio es , quia cssentia. non est communis ad

esse

et

non esse, sicut superius ad inferiora

el

genus ad diffe-

rentias, quia ent.i et non cnli nichil

est

sie commune. Ergo esl

communis sicut subieclum quoddam possibile, quod de se non

habet esse,

sed

perfici exspeclal

per

esse, quod ab ·alio habet.

Quod non esset nisi differret realiter. Quare elc. [Solutio].

Et

solvunt quod verum est, quia esL subtractum ipsi esse sicut fun-

dament.um esl subtractum relationibus.

Deinde adducunt sex rationes .

Prima

est, quia nihil polest

intelligi cum opposito sui ipsius. Sed s s n l i ~ polest inlelligi

non esse. Ergo etc . Et solvunt ut prius, quia differunl intentione.

Secunda es t, quia essentia participat esse sicut potentia par-

ticipat actum (fol. 247vb , quia non polest illud recipere secun-

durn lolalilatem. Seel nihil seipsum parlicipal. Quare elc. Immo

omne participatum, quia imperfectum, necesse est esse recep-

tum, quia si non essel receptum in alio, nec aliud in se reci-

perel, dum in

re

subsislens esset

el

ila 'ünperfectum esset. [So-

lu ti<;>]

Et

solvunl ut dictum est de participalione.

Tertia

ratio est, quia genus dicit mediam formam inler po-

tenliam et actum et ista polentia est essentia, · que est in po-

tenlia ad esse et secundum quod magis ·vel minus de esse re-

cipit, est in altiori vel inferiori

gradu

enlitatis.

Et

sie habent



Humbcrli

de Prulliaco

0

Cist. quaeslio de esse cL cssenLia„.

365

res esse. in genen\ alio et ·alio, quod non esset nisi quia esse

diffort ab cssentia.

Quare

etc. Nec aliler esset quiditas in genere

nisi quia

est

in potcntia ad esse.

Quare

elc. {Solutio]. Et sol-

vunt, quod verum est, quod quia essentia

est

in polentia

ad

esse

e

st

in genere, sed non parlicipat esse, sc

l

magis,

per

ipsam

essentiam. Quare etc. ·

Quarta ratio est, quia prima analogia entis est, qua dividi-

tur

in ens participatum et non parlicipatum.

Ergo

oporlet, quod

sit esse parlicipatum. J\lilcr tolleretur analogia, quod non est

nisi differat ab essentia. {Solutio].

t

solvunl, quond cssenlia

creature est

ens

participalum, inquantum esl cxpressa simili-

tudo in act.u. lmmo si nullum esset esse ·Cxislentic, tarnen verum

est, qnod omnis essenlia creata respectu esscntie creatoris

est

essenlia parLicipala.

Quar

e etc.

Quinta ratio esl, quia dicil

Boelius

Nihil participat alio

quod non parlicipat esse et ita si essenlia non participaret esse,

null um accidens in

ea.

passet esse (fol. 248

ra .

[Solutio].

Et

sol-

vunt, quod ad hoc quocl essentia participat esse, non

oportet

quod sit rc differens, sed intenlione, quia non est ipsum esse.

Quare

y

tc.

Sexta ratio est, quia omnis creatura mutabilis

est

secundum

substantiam de esse in non esse et informant hoc ut dictum

est, quod non esset nisi in ea dif fcrret esse ab essentia. [So-

lutio]. t solvunl, quod sufficit differentia intentionis, que est

respectus et habitudo acquisita. Quare etc.

Deinde adducunt lres raliones probanles, quod nisi differ-

rcnt

essentia et esse, non possent res adnihilari.

Prima

est, quia

nihil seipsum polest perdere. Si

ergo

idem sit re, non poterit

cssentia realiter perderc esse

et

maxime, quia si idern sunt,

tune facere essentiam esse est facere essenliam esse essentiam .

Seel

.cssenlia semper

cst

esscntia et esse semper

est

esse.

Quare

etc.

Secunda ratio esl, quia non indigerenl res conservatore,

quia essentia seipsa actu esset

et

idco si non indigeret

superad-

dita actualitat.e, non indigeret conservatorc. Quod tarnen ponitur

eo

quod essentia non est sufficiens conferre esse nisi Deus sit

presens

et

ex hoc essenlia

dat

esse quia

est

coniuncta divine



366

Dr. Marlinus Grnbll1 ann

essentie et prima actio non polest le

nninari

ad respectum . Es

sentia

ergo

semper existerel nec posset adnihi lari .

Terti

a ratio est, quia quod aliquid potest deficere es t quia

polentialitas est in eo, quod polest perdere actualitatem, quia

aclus non pol.est perdcre ac tum. Si ergo itlem s un L

re,

non pol

crit. essentia realiter perdere actum,

secl

fortc secundum respec

tum . Quare

non

pot

e riL adnihilari.

[Solutio]. Et so

lvunL

(fol.

21

18 rll ad

isLa.

Quod esse polest

incipere esse

eL

essenLia est essentia sicut homo poles t incipere

esse homo et tarnen homo semper est horno . Et ad_dunt, quod

sicut esse diffe

rL

sola

inl.

e

nLion

e, sie tamen se

par

a

tur

esse ab

essen

t

ia, essenlia non pcrcli rern sed inLenlionem et secundum

hunc intellcctum non perdiL realiter esse, quia non er

al.

ali

qua res.

Simi

litier ad

secundum dicunl, quod quia essenLia cr-ea ture

co niuncta est essentie divine sicul esse

e ffic

ien L, ex hoc et habet

esse et conservalur in esse.

Simililer ad

t

ertium clicunt, quocl in

crealura

est polentia-

1itas, quia non cst actus

purus

Sed tarnen non oportet, quod

re differa

t

a sua aclualitale. Ad ho

c,

quod non passet defice re,

quod fieret, si esset

purus

actus non habens rationem poss,ibi

lis, quod falsum est, quia lice L n se sit.acLus, est tarn en respeclu

Dei quoddam possibile.

Deindc aclducunL quaLluor raLiones probantes, quod res a

Deo necessita le

natur

e procederent, si in eis non differret essen

ha et esse.

Prima

ratio est, quia vel natura es t sufficiens fmr

damenlum Lalis respeclus vel non. Si sufficiens et esl sibi ex

natura Ergo de necessita te inest ei. Si non, tune oporlet essen

ie aliquid addi, p

er

quod suscipiat hunc respectum et hoc erit

esse. Si clicatm;, quocl cr

ea

lura ex se non habeat illum respec

t um , sed ex mera voluntate Dei, non valel, quia respectus non

est lerminus actionis nec potest de novo acquiri vel perdi sicut

respectus divine originis sunl elerni, quia essentia est s

uffi

ciens

el lota causa eorum, nisi facla mutatione in altero (fol. 248 va)

ex

tr

emorurn. Cum ergo

non

sit facta mutatio in essenlia, quia

nihil reale si

bi

addilurn esl,

oport

ere l mutationem fieri in Deo .

Quod ·cum si

t

impossibik

oportet

hunc respeclu m

esse

elemurn

\'el aliqnid addi essenlie.

Quare

etc. [Solutio].

Et

solvunl, quod



H u mberl i de

Prulli

aco 0 . Ci s t. quaes

Lio

de esse e t. esscnli a... 367

· respeclus ille

partim esl

ex na tura crea ture, qui a es . possibilis

crear i, et partim de D

eo

qui a poles t. creare . E t quod addunl,

quod respectus non pot.es t de novo acquiri , respondeo, quod ac-

quiritur

non

solum respec

tu s,

sed essenlia sub r espectu.

Secunda ratio es t, qui a ex natura divina non ex eius arbi-

trio habent crea tura et essenti

a,

quod s

unt

quedam similitudo.

Si ergo aq hoc, quod exislal, nihil ci acquir itur, sed voluntal.i

divine sicut esse quod po

ni

mu

s,

quod est

in

volunt.ate Dei con-

ferre vel non . Cum de se sit similitudo Dei e t ex divina natura

de nec

es

sit.ate e

rit

sicut cle necessitale es t sirnilitudo Dei. (Solu-

tio].

t

"

Olvunt, quod essenlia de

se

es

l similitudo Dei e l refortur

ad ipsum ut aliquid ex t.ra, sed volunlati Dei subdi la es l ul pro-

ductibilis es t, non autem ul est eius similitudo. Qnare etc.

Terti a ratio es t, quia Deus intelligil essentias rerum specu-

lative, sed ut res exis tunt

co

mp ar ant.ur ad intellectum Dei practi-

ce, qui es t voluntali coniunctus inqu a

nlum

eis conf ertur aliquid,

quod subest volunlati di.vin e. Quod si essentiis nihil conferre-

tur, cum ac tu existunt, tune uniform

it

er

cornpa·ra ren

tur

ad intel-

lectum speculativum e t

pr

acl

ic

um el ita sicut

D.e

us

non

aliter

eas intcllig it specul a tive, sie prac tice et oper a tive. Quare e tc.

(fol.

248 vb . (Solutio]. l solv

un

t, quod r es non est sie per

es

-

sentiam, quod exista t,

quia es t essenti a, sed quia ac tu est pro-

ducta a Deo sub respectu . Unde addit respeclum , ut co mp ara-

tur ad pracl.icum intellec tum. Quare etc.

Quart

a r atio, quia si nihil ·dicere

t.

crea

lura

quam natu

ra

m

et r espectum sicut in divinis suppositum dicit solum respectum

et essenti am, in qua fundatur sicut natura et necess

it

ate pro-

oe

dunt persone divine sie eLcrealure . [Solutio].

t

solvunt, quod

natu re create debetur polenLialiter esse et

qua

si inch

oa

tive, non

actualit

er

et completiv

e,

sicut dictum es t..

Ultim a

rn

tio, quia si esse esset essenlia idem esset facere .

.essenti am esse

et

facere essenti am esse essc

nt.i

am .

Quar

e etc.

Queritur, utrnm esse differnl realiter ab essentia e t suppo-

nitur eis, que supra dicla sunt. Sci cndum, quod differe

ntia

in-

tenti onis, quam quidum ponunt, potes l. improbari, quia



368

Dr. Marlinus Grabmann

menl lor primo

fuit

usus

islo vocabulo et non

utitur

eo nisi vel

pro

differenlia

reali

v d

pro

differentia

r a t i o 1 ~ i s Ergo

inconve-

nienter

isti ponunt

hanc

differenliam mediam.

Nam

0

meta-

physice, ubi

probat

·

quod ens et unum sunt

idem, ibi dicil,

quod

diff

erant

intentiorie,

ubi ut plan um

(fol. 290

vb est ponit

istud

pro

diffcrenlia · · a t i o n i s Simili le1·

postea

in eodem 4° dicil, quo<l

clifferunt

inlentlone

homo et albus,

quod manifestum

est clifferre

realiter

.

Similiter

ctiam

ista

differentia intentionis inconvenienli

rnedio

concluditur. Nam si propter

hoc,

quia genus minus

dif

fert a different.ia

quam accidens

a subiecto,

quia

illa differunt

realiter magis

tarn en

quam

diffinilio

et

diffiiütum, que differunt

ralionc

t.antum, ergo

differunt intenlion

e

genus

et differentia,

quod csl plus diffcrre

quam

ratione, quia que ralione tantum

differunl

unum

de alio

predicatur.

Quod non

esl

de

genere

et

diffcr

en

tia nec de esse

et

essentia. Sie

ex

isto

concludam

: Asi

nus per suam diffinition cm, quc sit

animal indisc

iplinatum, a

qua

differl ratione tantum, magis diffe

rt

a musca, que est eliam

inclisciplinabile animal quam a

mulo

et plus

quam

a sua diffi

nilione . Si

ergo

differt a mulo intenlione,

quod

falsum

est.,

. ergo

inconveniens

es

t

ratio

eorum. Differentia ergo inlentionis non

erit alia a differe

ntia rationis sed hab

ebit gradus diff.erentia

rationis sicul

habet

differenlia rei.

Contra

posilionem, que dicil,

quod

esse

addit

so lum respec

lum ad

agens super

ess

e

ntiam

;

arguitur

sie.

Quia

vel esse dicit

respectum

illum

tanlum qui

esl

relatio et

sie res

habebit

esse

·per respeclum e t

non habebit

esse

pro

absoluto

quod

vi detur

falsum. Ve l dicil respeclum secundum

se

et

iterum

cum isle

r e s p e c t u ~ secundum se non

habeat realitatem

apud

illos, quia

dicunt, quod rclatio nihil addit super fundam en lum

non

dabi{

esse rei.

Vel dicit

respectum

ut

esl

in

fundamento

vel

fundatus

sub

respeclu

et tune

si respeclum principalit

er dicat,

erit

eadem

ratio que prius. Si

aulem

utrumquc equaliler (fol. 291

ra

cum

essentia

de

se sit

ab

eterno

secundum istos

autem

in tem

pore, non videtur, quod sila possint

esse

idem.

Preterea

cum relatio

non habea

t

aliud esse a fundamento,

seguitur de necessitate, quod esse, quod dicit solum respectum

quanlu m

ad

esse, sit ab

ctcrno

sicut

essentia.



Itumberli de Pru liaco 0 Ci sL quaestio d e esse et essenti a

369

Preterea ex isto sequitur, quod supposita creata q u

n u m

ad hoc quod non differt, differrent plus inter se quam sub po-

tentia divina, cum iam secundum istam potentiam non differrent

nisi relative, quod est inconveniens.

Praeterea nihil potest seipsum perdere ut est idem cum se,

sed ut est differens. Cum ergo esse et essentia sint idem re dif-

ferentia ratione

et

intentione, essentia nunquam poterit perdere

esse secundum rem, sed secundum intentionem tantum, quod

falsum est.

Dicunt tarnen contrarium tenentes, quod si esse differret .ab

essentia, non posset salvari creatio. Quas rationes et responsio-

nes ipsarum habes supra.

Documents

Grabmann (Ed.) - Humbert de Preuilly - Quaestio de Esse Et Essentia