Grid 2010

Grid20104e internationale fotografie biënnale

GRID20104e internationale fotogra�e biënnaleamsterdam metropolitan area

25.9 - 7.11

FototentoonstellingBob BronshoffFrederique Masselink-van RijnRachel Corner & Laurens Nijzink

In de kelder van De Groene AmsterdammerWesteinde 16, Amsterdam25 september t/m 7 november9 – 17 uur (ma t/m vr)

GRID20104e internationale fotogra�e biënnaleamsterdam metropolitan area

25.9 - 7.11

Exclusieve editie De Groene Amsterdammer. Ga naar www.groene.nl/webwinkel

< Bob Bronshoff, Lucebert, Bergen, 1991

Frederique Masselink – van Rijn, Schop en bezem, 2009

TOP RESTAURANTS IN THE HEART OF AMSTERDAM

OUTSTANDING ITALIAN CUISINE IN THE HEART OF AMSTERDAM

Stadhouderskade 7, 1054 ES AmsterdamT. +31 (0)20 589 88 70

www.ristorante-sogno.nl

NOWADAYS DINING IN CLASSICAL ATMOSPHEREDam 9, 1012 JS Amsterdam

T. +31 (0)20 554 60 26www.reflet.nl

WHERE DUTCH ART MEETS FRENCH GASTRONOMY

Rembrandtplein 26, 1017 CV AmsterdamT. +31 (0)20 554 07 23

www.brasserieschiller.nl

AWARD-WINNING MODERN MEDITERRANEAN GASTRONOMY

Prins Hendrikkade 59-72, 1012 AD Amsterdam

T. +31 (0)20 556 48 85www.restaurantvermeer.nl

THE NEW DUTCH CUISINESpuistraat 294-302,1012 VX Amsterdam

T. +31 (0)20 530 40 60www.vijffvlieghen.nl

BRING THIS ADVERTISEMENT ALONG WHEN VISITING ABOVE MENTIONED RESTAURANTS AND ENJOY A COMPLIMENTARY APERITIF.

19210.00.046_Adv NH restaurants Amsterdam 190x135 1 06-08-10 08:51

<

30.09.10 De Groene AmsterDAmmer 3

ColofonDe Groene Amsterdammer www.groene.nlDeze bijlage kwam tot stand in samenwerking met Stichting Amsterdam Photo www.gridphotofestival.com

Hoofdredactie Xandra Schutte, Redactie Yasha Lange, Opmaakredactie Christine Rothuizen, Foto redactie Simone Berghuys, Eindredactie Rob van Erkelens, Hugo Jetten, Webredactie Katrien Otten, Medewerkers Angela van der Elst, Rutger van der Hoeven, Joost de Vries, Acquisitie Tiers Bakker, Uitgever Teun Gautier

Omslag Yuri Kozyrev / NOOR. Rusland, oktober 2009. Het Jamal-schiereiland, thuisland van de Nenetsen en ’s werelds grootste natuurlijke gasreservoir. Vasilyi Ivanovich, de stamoudste

Inhoud06 De visuele geschiedenis voeden Het idealisme van fotoagentschap NOOR Rutger van der Hoeven08 De wereld over Peru, Duitsland, Egypte, Tsjechië, Verenigde Staten12 Een sponsje in een wasbak Redocumented geeft migranten een camera Yasha Lange 14 Babe met beugel David LaChapelle maakt glamour van ellende Joost de Vries

4e internationale fotografie biënnale Welkom bij GRID2010,De komende weken, van 25 september tot 7 november, staan Amsterdam en een aantal omliggende steden nadrukkelijk in het licht van fotografie met het internationale evenement GRID2010. Er zijn ruim zeventig deelnemende locaties met meer dan honderd projecten en twintig landenpresentaties. Naast het reguliere aanbod aan exposities wordt met name aan-dacht besteed aan beeldcultuurmakers buiten het domein van museum en galerie. De soms confronterende binnen- en buitenlandse beeld-cultuurstatements laten zien wat visuele com-municatie tegenwoordig kan inhouden. Het onderscheid tussen de creatief annex reclame-maker en kunstenaar is bijvoorbeeld al langere tijd aan het vervagen. In de samengestelde, actuele dwarsdoorsnede van fotografie en nieu-we media wordt dit duidelijk. De uiteenlopende presentaties en projecten dragen bij aan de huidige discussie over de waarde van media in meningsvorming. De dialoog die tot stand kan komen wordt door formele landenbijdragen, vergelijkbaar met de internationale biënnales, verder verdiept en verbreed.

Onconventioneel voor Nederlandse begrip-

pen is het gebruik van voormalige fabrieks-hallen als tijdelijke expositieruimte in Amster-dam-Oost, het zwaartepunt van het evene-ment. Dit unieke pop-up-expositiegebied van tienduizend vierkante meter aan de Cruquius-weg – waar zo’n twaalf exposities te zien zijn en ook een dynamische randprogrammering met lezingen en cursussen zal plaatsvinden – is voor de gelegenheid omgedoopt tot Cruquius Cul-tuur Creatie Strip. Dit deel van Amsterdam kan beschouwd worden als een van de belangrijk-ste herontwikkelingsgebieden van de stad. Als voorloper van een nieuwe stedelijke woon- en werkomgeving kunnen nieuwe, tijdelijke kan-sen gecreëerd worden voor cultureel initiatief in een wisselwerking tussen cultuur en economie. De organiserende Stichting Amsterdam Photo wil met het evenement GRID2010 als deel van haar missie interactie met bedrijfsleven, over-heden en marktpartijen stimuleren om nieuwe vormen van cultureel ondernemerschap te rea-liseren.

HAns Peter scHoonenberGsticHtinG AmsterDAm PHoto

Boven: Alice Ramos, Baianas, Brazilië > Almere en Zaanstad; Linksboven: Alfredo De Stefano, Arbol de Luz, Mexico > Wijnterminal Cruquius Cultuur Creatie Strip, Amsterdam;Linksonder: Paul Huf > Kunstcentrum Zaanstad

4 De Groene AmsterDAmmer 30.09.10


Vanaf linksboven met de klok mee:

Stephan Vanfleteren, 2001 > De GANG, Haarlem;

Sanne Peper, Untitled 07 Alamogordo, New Mexico

2007 > Corrosia! te Almere; Bart Koetsier, uit de serie

Nachtleven Amsterdam, 08 van 14 > Expositie Photo

Academy Award. Blauwe hal, Cruquius Cultuur Creatie

Strip, Amsterdam; Lódz Kaliska,

Energetyk (Power Plant Workman) > Expositie Polen

i.s.m Gallery WM. Wijn-terminal, Cruquius Cultuur

Creatie Strip, Amsterdam


Het is beter om tegen de stroom in te zwemmen als de richting waarin je wordt meegevoerd je niet bevalt – zoiets moeten de fotografen van noor hebben gedacht toen ze drie jaar geleden hun fotoagentschap stichtten. Nog maar weinig media plaatsen lange fotoreportages, fotoagent-schappen gaan op de fles of fuseren met grote multimediabedrijven, onder het grote publiek heerst moeheid met onheils verhalen. Niet de beste tijd om een klein fotoagentschap op te richten met een ‘missie om bij te dragen aan een groeiend begrip van de wereld door onafhanke-lijke, diepgravende visuele reportages’, een col-lectief van freelance-fotografen die weigeren om ‘zich te laten sturen door de markt’.

Maar drie jaar na de oprichting staat noor er goed voor en kan het zich een kleine staf veroor-loven en een bescheiden hoofdkwartier in het oude ABN Amro-kantoor in de Amsterdamse Vijzelstraat. Het is een spaarzaam met foto’s gesierde ruimte, met als voornaamste aandacht-trekker (naast een munitiedoos) een menshoog schoolbord met de verblijfplaats en de projec-ten van de tien fotografen erop geschreven. Het zijn geen plekken die vanmorgen op de voorpa-gina stonden. ‘Dat is juist wat noor bijzonder maakt: dat wij naar Darfur gaan, al is de oorlog daar al zes jaar bezig. Of dat alle fotografen bij elkaar al tien keer terug zijn geweest naar Haïti, terwijl iedereen de aardbeving al lang vergeten is’, zegt Claudia Hinterseer, medeoprichter en directeur van het agentschap. ‘Dat is ook wat er in onze mediacultuur aan schort: als een onder-werp van de voorpagina’s af is, lijkt het alsof het ook meteen verdwenen is.’

noor drijft vooral op contributie die de foto-grafen afdragen. Het agentschap probeert dat lonend voor hen te maken door hun werk te verkopen – aan traditionele, gedrukte media, maar ook aan websites, stichtingen of kunst-instellingen – en door sponsoren te zoeken die speciale projecten willen steunen. En soms pro-beert noor gezamenlijke projecten op te zetten.

Een gezamenlijk project dat veel aan-dacht heeft getrokken, en dat in het kader van Grid2010 te zien zal zijn op het Rembrandt-plein, is Consequences. Het is een wereldwijde inventaris van de gevolgen en oorzaken van klimaatverandering. Nu wil het cliché dat kli-maatverandering niet zichtbaar is, en dat wordt

vaak betreurd. Van een oorlog of hongersnood zijn foto’s te maken die mensen tot actie aanzet-ten, maar dat geldt niet voor de stijging van de zeespiegel of het oprukken van de boomgrens.

Consequences bewijst dat het wél moge-lijk is om klimaatverandering in foto’s te van-gen. Het is een serie die vooral sterk is in zijn samenhang: ontbossing en veeteelt in het Ama-zonegebied naast de laatste jagers van Groen-land, de bossen van British Columbia die niet bestand zijn tegen nieuwe insecten naast het over bevolkte hoofdeiland van de Malediven, slechts anderhalve meter boven zeeniveau. De meeste foto’s zouden ook zonder klimaatver-andering kunnen zijn genomen – de foto’s van India’s al een eeuw brandende koolmijnen, van de teerzanden in Canada, de oorlog in Darfur. Bij sommige onderwerpen is klimaatverande-ring ook niet de belangrijkste oorzaak of het belangrijkste gevolg. Niettemin heeft het naast elkaar zetten van al die aspecten van klimaat-verandering een curieus sterk effect: het maakt

klimaat verandering voelbaar als mondiaal pro-bleem. De kwaliteit van sommige reportages is hoog. Zoals de Braziliaanse serie van Kadir van Lohuizen, die zijn contrastrijke, spaarzame stijl loslaat op koeien die de restanten van het regen-woud opeten en ovenstokers die de stammen in een soort tropische iglo’s tot houtskool branden. Of Yuri Kozyrev, de oorlogsfotograaf die in zijn diepe, schilderij-achtige stijl de milieuramp in het Russische Karabash vastlegde.

Kadir van Lohuizen zal voor Nederlanders de bekendste noor-fotograaf zijn, met zijn vele reportages voor Vrij Nederland en andere bladen. Hij won twee World Press Photo-awards, maar is daarmee binnen noor geen bijzonderheid. Andere prijzenverzamelaars zijn bijvoorbeeld Francesco Zizola, die repor-tages heeft gemaakt in bijna dertig landen en daarmee zeven World Press Photo-awards won. Of Stanley Greene, die door de legendarische oorlogsfotograaf Eugene Smith werd bekeerd tot de fotojournalistiek en die vijf World Press Photo-awards won. noor is dan ook geen gele-genheidsverbond van beginnende journalisten, maar een collectief van fotografen die al jaren – soms decennia – in het vak zijn en die hun sporen ruim hebben verdiend. Er is geen enkele grote crisis of oorlog in de afgelopen twintig jaar waar niet een of meer noor-fotografen verslag van hebben gedaan. En de lijst kleine en ver-

De visuele geschiedenis voedenHet fotoagentschap NOOR is een initiatief van idealistische fotografen die meer ruimte willen voor het maken van lange, diepgravende reportages. ‘Wij gaan naar Darfur, al is de oorlog daar al zes jaar bezig.’ Door rutger van Der hoeven

‘De oude media gaan langzaam stuk. Ze geven steeds minder geld uit aan fotoreportages’

Ka

DiR

va

N L

OH

uiZ

eN

/ N

OO

R


geten conflictgebieden waar zij zijn geweest is even lang, want de motivatie om verslag te doen van ongeziene misstanden in de wereld vormt de belangrijkste band tussen de verschillende fotografen. ‘Idealisme, inderdaad’, zegt Claudia Hinterseer. ‘Het is zo’n ontzettend softe term geworden, maar dat is uiteindelijk waar noor op is gestoeld.’ noor wil bewust klein blijven. Hinterseer: ‘Elke twee weken overleggen we via Skype en brainstormen we over nieuwe projec-

ten, elk jaar brengen we een week samen door. Dat kan alleen met een kleine groep.’

Bij de laatste ontmoeting, in Rome afgelo-pen zomer, kwamen de noor-fotografen tot de conclusie dat de verkoop van reportages aan ‘oude media’ op lange termijn plaats zal moe-ten maken voor iets anders. Consequences was weliswaar een commercieel succes, met publi-caties in Newsweek, Sunday Times Magazine en andere media, maar volgens de fotografen van

noor is dit niet de toekomst. ‘Wat de manier van werken in de toekomst wel wordt, weten we nog niet’, aldus Hinterseer. ‘Maar de oude media gaan langzaam stuk. Ze geven steeds minder geld uit aan fotoreportages.’

Mogelijk ligt de toekomst bij samenwer-king met ngo’s. Hinterseer: ‘De fotografen van noor willen lang aan een project kunnen wer-ken, slow journalism. Dat blijkt met ngo’s soms makkelijker dan met opdrachtgevers. Ook krijgen zij fotografen soms binnen in gebieden waar andere persfotografen maar met grote moeite toegang toe krijgen. Misschien is dat wel de toekomst voor fotojournalistiek: dat we gratis content leveren als we lang de tijd krijgen om ergens te werken en te maken wat we zelf belangrijk vinden. Waar het ons om gaat is dat we de visuele geschiedenis blijven voeden. En dat het niet allemaal oppervlakkig wordt.’

Consequences, NOOR, Rembrandtplein Amsterdam

FR

aN

ce

sc

O Z

iZO

La

/ N

OO

RP

eP

BO

Ne

t /

NO

OR

Met de klok mee:Kadir van Lohuizen, Pará, Brazilië. Oktober 2009. Het natuurreservaat Terra do Meio is deels ontbost en platgebrand voor de aanleg van illegale veehouderijen; Francesco Zizola, Het eiland Thilafushi, Malediven. Oktober 2009. Thilafushi wordt ‘het afvaleiland’ genoemd; Pep Bonet, Zabrze, Polen. September 2009.Portret van een mijnwerker in de kolenmijn van Sosnica-Makoszowy.


Sneeuw en slangen in PeruMusuk Nolte, Gihan Tubbeh en Renzo Giraldo zijn drie jonge Peruaanse fotografen die zich onder de naam Versus Photo presenteren tij-dens GRID2010. Dit vorig jaar opgerichte col-lectief zegt als hoofdthema de mens in al zijn variëteiten en omstandigheden te hebben. Elk lid maakt zelfstandig werk met een persoonlij-ke visie en in een eigen vorm, maar de som der delen toont één weg, zo staat er in hun mani-fest.

Met hun expositie Peru vs. Peru willen ze een kijkje geven in de Peruaanse wereld; land van grote contrasten zowel wat betreft de inwo-ners, de geografie als de gewoontes, en waar des ondanks, als overal, moet worden samen-geleefd.

Enige oppervlakkige achtergrondkennis is wellicht behulpzaam: Peru is na Brazilië en Argentinië het grootste land van Zuid-Ame-rika. Er wonen bijna dertig miljoen mensen – waaronder inheemse indianenstammen – ver-spreid over een oppervlakte ruim dertig keer zo groot als Nederland. Het heeft een enorme kustlijn, tropisch oerwoud, woestijn, gletsjers en vulkanen. Er stromen rivieren (de Amazone vindt er zijn oorsprong), je treft er de diepste dalen van de wereld en meer dan vijftig bergen van zesduizend meter of hoger.

Daarmee kun je visueel alle kanten uit.

Peru vs. Peru getuigt van sneeuw en slan-gen, traditionele huizen en boten, de loop van een rivier. Van feestelijkheden waarbij men emmers verf over elkaar leeggooit, gemas-kerde optochten, religieuze bijeenkomsten, opgegooide hoedjes en de prachtige kleuren die de opkomende dan wel ondergaande zon geeft aan bergen en wateroppervlak. We zien zelfs een lama.

Renzo Giraldo reist getuige zijn portfolio voortdurend in zijn vaderland rond. Hij foto-grafeerde onder meer feestelijke verkleed-partijen, rituelen, de gevolgen van een aard-beving, een kinderziekenhuis en het leven in de bittere kou van de Andes. Een selectie van foto’s uit de verschillende reportages die hij de afgelopen jaren maakte, is zijn bijdrage aan Peru vs. Peru.

Tweede Versus Photo-lid is Musuk Nolte, de meest kunstzinnige van de drie. De man die enerzijds een grijze serie maakte over een horizon gezien door een (beslagen) raam, en anderzijds een virtuoos spel met licht, bewe-ging en (on)scherpte in zijn werk speelt. Hij was in 2010, als een van de 81 internationaal genomineerden, in de race voor de Foam Paul Huf Award, een jaarlijkse prijs uitgereikt aan een jong, internationaal fotografietalent tot 35 jaar. (De winst ging naar Estland.)

Gihan Tubbeh ten slotte – die dit jaar een World Press Photo-prijs won voor haar serie over de dertienjarige, autistische Adrian –

neemt kijkers graag mee naar de duistere kan-ten van de Peruaanse maatschappij. Wij zijn allen zondaars immers, meent zij, maar willen dat liever niet weten en al helemaal niet laten zien. Tubbeh wist toch een paar van die zon-digenden te betrappen, bijvoorbeeld op en rond een dansvloer. Ook dat is Peru, weten wij nu.

> Peru Peru vs. PeruDe Spiegel, Fotovakschool, Amsterdam

Duitse blik schiet alle kanten opGroot denken, klein beginnen: dat is het motto waarmee de Duitse curatoren Josefine Raab en Stefan Becht in 2004 onder de noemer ‘gute aussichten’ begonnen met het jaarlijks selec-teren en presenteren van de meest getalen-teerde, net afgestudeerde fotografiestudenten van het land. Het duo wil met dat initiatief een brug slaan tussen de jonge, veelal onbekende fotografen en iedereen die om wat voor reden dan ook in kunstfotografie geïnteresseerd is of erdoor geïnspireerd wordt. De selectie wordt tentoongesteld in binnen- en buitenland, er verschijnt een boek en een krantje. Noem dat maar geen vliegende start.

Voor gute aussichten – junge deutsche fotografie 2009/2010 moest er gekozen wor-den uit negentig inzendingen van eindexamen-werk. Tijdens GRID2010 krijgen we de acht

Musuk Nolte Carnaval Festivity in Cajamarca > Peru

Philipp Dorl ... nach Mass, Zahl und Gewicht, 2008-2009 / gute aussichten > Duitsland

Ingo Mittelstaedt Capsules,

2007-2009 / gute aussichten

> Duitsland

De wereld over door angela van der elst


gelukkigen van deze editie te zien; vijf mannen en drie vrouwen. Hun onderwerpen variëren van meubels en wat ze ook hadden kunnen zijn, tot bewegend fruit, blote katten en andere door mensen gemanipuleerde verzamelobject-dieren, en lichamen die dusdanig verstrengeld zijn dat onduidelijk is bij wie welk hoofd hoort en waar die arm ineens vandaan komt.

Nergens in beeld verraadt zich de Duitse her-komst van het werk; het had uit menig ander Europees land kunnen komen. Zo onderzoekt Philipp Dorl (1978) in … nach Mass, Zahl und Gewicht de grenzen tussen fotografie en schil-derkunst enerzijds, en fotografie en bewegend beeld anderzijds. Zijn compositie van aalbessen lijkt een stilleven, op een andere foto dreigt de ingelijste man zijn kader te verlaten. Sonja Käl-berer (1970; de oudste deelneemster) gebruikte voor bel composto een kamer in haar huis als model, om die vervolgens steeds meer te ont-doen van meubels en herkenbare gebruiksvoor-werpen. Daarvoor in de plaats kwamen, in haar eigen woorden, geïmproviseerde installaties. De argeloze toeschouwer ziet vooral veel plas-tic, blauw hangend vanaf het plafond of half doorzichtig gespannen rond een houten frame.

Bij de een moet je nu eenmaal wat meer je best doen om te zien wat er bedoeld wordt dan bij de ander. Of: niet alles vindt de weg naar je hart, de plek waar vragen over wat iemand nu eigenlijk wil zeggen er minder toe doen.

Ingo Mittelstaedt (1978) prikkelt de fantasie

door spullen die hij tijdens zijn reizen in Tur-kije opraapte in Capsules nieuw leven te geven. Dennenappels en koolbladeren vormen een soort fruitmand, een dekbed wordt een wezen met haakneus. Hier zien we iemand die niet alleen het spelen niet verleerd is, maar daar-naast intrigerende beelden weet te compone-ren – ook al weten we niet waar we nu precies naar kijken.

Mona Mönnigs (1980) man-made wonders laten dan weer weinig aan de verbeelding over: haar poserende, ineengekrompen hazewind-honden en minipaardjes tonen hoe veronder-stelde dierenliefde er onder meer uitziet. Na die heldere blik is het goed dwalen in de stille landschappen van Shigeru Takato (1972), die hij steeds in een drieluik presenteert: waarvan waren zij getuige?

Anna Simone Wallingers (1980) werk is het enige dat zich concreet met ‘de maatschappij’ verbindt. Zij fotografeerde gedurende twaalf uur elke dertig minuten een paar van de asiel-zoekers die in een buitenwijk van Berlijn in een soort containers de beslissing over hun toe-komst afwachten. Men zit, hangt, maakt een bed op of ligt nog onder de dekens. Wederom scènes die zich niet tot Duitsland beperken, maar op z’n minst voor iedere Europeaan her-kenbaar zijn of te verstaan.

> Duitsland gute aussichtenWijnterminal, Cruquius Cultuur Creatie Strip, Amsterdam

Stiltes in EgypteZeg Egypte en zie kamelen. Piramides. Sfinxen. Zand. Nee, dat dekt niet de lading, maar som-mige landennamen hebben nu eenmaal last van direct opdoemende beeldassociaties. En die zijn koppiger dan alles wat erna komt.

Egypte doet mee aan GRID2010 onder de titel Expressions in Silence. Riham El Sadany stelde de tentoonstelling samen en is zelf ook een van de exposanten. Zij zegt vooral geïnte-resseerd te zijn in lichaamstaal. Die probeert ze te vangen op doek, want El Sadany is tevens schilder. Maar met haar kwast versiert ze ook graag mensen, en maakt daar dan weer foto’s van. We zien een bont beschilderde dame, met als kers op de taart miniatuurpalmpjes in heur haar. ‘Ik wil eerder een atmosfeer betrappen of een onverwacht detail, dan een directe gelijke-nis reproduceren’, verklaart zij zichzelf.

El Sadany is niet de enige die zich niet tot één kunstdiscipline heeft beperkt; het geldt voor alle vijf de Egyptische fotografen waar-van we werk zien. Zo is Amr Orensa tevens meubelontwerper, werkt Ayman Lofty ook als videokunstenaar, heeft Sherif El-Gendy de weg naar fotografie gevonden via muziek en schil-deren, en volgt Marwa Adel, die ook computer-designer is, op dit moment een opleiding tot kunstschilder. De overgang lijkt al zichtbaar in haar bijdragen aan Expressions in Silence: de achtergrond van waaruit haar modellen

Sherif El-Gendy Cave Man > Egypte


voorzichtig te voorschijn komen, of er juist in verdwijnen, doet denken aan de textuur van schilderlinnen.

Die verstrengeling van belangstelling, of inspiratiebronnen, is bij El-Gendy minder goed terug te zien. Hoewel zijn bezigheden als muzikant en schilder hem naar eigen zeg-gen geholpen hebben om creatief te denken, en ‘een unieke stijl te krijgen’, is zijn werk het minst ongewoon. In die zin dat het foto’s zijn van wie en wat hij zoal tijdens zijn reizen door Egypte zag; er komt geen gemengde techniek aan te pas. En ook Orensa’s foto’s (onder meer van in boerka gehulde vrouwen die door een druipsteengrot lopen) verraden in niets dat hij uit een meubelmakerfamilie komt. Omgekeerd heeft het wel effect, zo denkt men in het fami-liebedrijf: ‘Zijn passie voor fotografie komt dui-delijk naar voren in de artistieke accenten van zijn ontwerpen.’

Ayman Lofty begon als modeontwerper, werd toen art director en vervolgens fotograaf. Hij maakt esthetisch werk, waaraan hij geïnspi-reerd door zijn videokunst elementen toevoegt als (de suggestie van) beweging en het over-vloeien van de ene scène in de ander. Waarbij die ‘scène’ bijvoorbeeld het voor-, zij- en onder-aanzicht van iemand betreft.

Lofty werkte in 2006 samen met El Sadany voor een expositie op het vliegveld van Caïro; zij beschilderde modellen en hulde hen in kle-ding van de plek waar ze oorspronkelijk van-daan kwamen; hij maakte daar foto’s van. Dat vormde een aanleiding voor de vraag naar veer-tien levensgrote afbeeldingen die verschillende naties vertegenwoordigen, om op te hangen in een van de terminals waar dagelijks duizenden reizigers doorheen trekken. Lofty, die buiten Egypte al enige bekendheid had verworven, wordt sindsdien ook gezien in eigen land.

> Egypte Expressions in SilenceKunstuitleen Amstelveen en de Bibliotheek van Amstelveen

Industrieel verval in TsjechiëEen van de foto’s van Václav Jirásek (1965) siert een affiche van GRID2010. We zien een in zil-

ver uitgedoste figuur – lange jas, boven formaat handschoenen – die vanachter een donkere bril en vanonder een bruingouden, hoofd-bedekkende kap de toeschouwer aankijkt. Met welk ruimteschip is die hier geland? vraag je je af, maar Jirásek vond de man in een van de vijf Tsjechische fabrieken die hij fotografeerde voor zijn serie Industria. Een documentair ver-slag in zeventig portretten van een paar van de enorme hallen die een hoofdrol speelden tij-

dens de Industriële Revolutie, maar gaande de tijd eerst in onbruik en vervolgens in verval zijn geraakt. Vastgeroeste lopende banden, afbrok-kelende infrastructuren van buizen, imposante machines die niets anders meer doen dan stof verzamelen. De apparaten op zich doen soms nog geluid en bedrijvigheid vermoeden, maar je ziet aan het gefilterde zonlicht dat door gebar-sten ruitjes valt dat de stilte hier zo diep is als de verlaten gebouwen groot zijn.

Jirásek noemt zijn werk een metafoor voor een stervend Europa en alle vroegere dromen van werk en een hoge(re) levensstandaard voor iedereen. Want de industrie is verplaatst of ver-dwenen en we leven inmiddels in het digitale tijdperk, waarin het dag in, dag uit de kantoren zijn die volstromen met mensen, in plaats van de fabrieken.

Het is niet de eerste keer dat Jirásek zich verdiept in wat industriële ruïnes ons te ver-tellen hebben. Van 1994 tot 1996 werkte hij aan Vankovka, een ode aan, of registratie van, de beroemdste en oudste (en al lang geslo-ten) fabriek in Brno. In 1864 gesticht, in 1992 tot cultureel monument uitgeroepen. Jirásek

Marwa Adel > Egypte


maakte er zwart-witopnamen die poëtisch vallende lichtbanen tonen in een omgeving gemaakt voor zware arbeid. Door Jiráseks lens verandert de desolate plek voorzien van hoge gewelven bijna in een kathedraal.

Inmiddels is zijn blik minder romantisch. Dat kwam onder meer door de mensen die Jirá-sek aantrof. Want tussen de puinhopen schar-relen nog altijd een paar mannen rond. Zij zijn gehuld in beschermende pakken of hebben simpelweg aangetrokken wat er voorhanden was, om nu eenmaal een laag te hebben tus-sen hun lichaam en de smerigheid waarmee en waarin ze werken.

Industria bestaat behalve uit kleurenfoto’s van de schoonheid van vergane glorie uit por-tretten op bijna ware grootte van de veelal jonge jongens. Jirásek plaatste hen voor achtergron-den die op de locatie aanwezig waren en ‘toeval-lig’ mooi bij hun kleding kleuren. Hun gezich-ten dragen zwarte vegen, hun blikken zijn als die van hondjes die er nog niet van overtuigd zijn dat ze niet weggejaagd zullen worden.

De mens is bijna verdwenen van die voor-bije plekken van vooruitgang, die zich nu als ecologische probleemgebieden manifesteren. Maar iets schemert er soms nog door, in die productieve mannenomgeving van weleer; de moeite die een individu heeft gedaan om zich zichtbaar te maken, of staande te houden, tus-sen de dominantie van metaal. Jirásek legde ook die sporen voor altijd vast: het laatste beetje graffiti, een enkele pin-up.

> Tsjechië Václav Jirásek / IndustriaWijnterminal, Cruquius Cultuur Creatie Strip, Amsterdam

Therapeutische fotografie in de VSVijf jaar geleden raasde orkaan Katrina over en langs de staten Mississippi, Louisiana en Alaba-ma. New Orleans werd het zwaarst getroffen: meer dan achttienhonderd doden, tienduizen-den ontheemden en een voor tachtig procent verwoeste stad. Before, During, After is de Ameri-kaanse bijdrage aan GRID2010, de visuele reac-tie van twaalf fotografen uit zuidwest-Louisiana op de stroom die hun leven en werk overspoelde. Wat maakten ze vóór eind augustus 2005, wat deden ze tijdens de ramp zelf, en hoe beïnvloed-den de gebeurtenissen in die periode hun latere projecten?

Neem nu Zack Smith. Hij werkte zich in de jaren voor Katrina een slag in de rondte in New Orleans, deed er alles aan om zich er een plek als fotograaf te verwerven. Smith portretteerde lokale musici, gaf les aan de kunstacademie, was fotoarchivaris bij een kunstcentrum. ‘Ik barstte van de energie.’ Na Katrina was alles waarvoor hij gewerkt had weg en verspreid-den zijn voormalige klanten zich over het land. Smith leefde vervolgens naar eigen zeggen als een Mad Max in zijn geruïneerde stad en vond zichzelf gevaarlijk hoog terug in bomen die hij hielp te verwijderen. Hij moest toch ergens geld mee verdienen. Tot hij zich op een dag ging storen aan de foto’s van zijn omgeving die hij steeds terug zag komen in de media. Smith wilde de focus verleggen van de vernietiging naar de weder opstanding, en voelde in zichzelf het begin van iets nieuws. ‘Mijn stad was ver-anderd, dus ik ook. Logisch toch?’ Hij begon met het maken van portretten van mensen die teruggekeerd waren en soms wat terugvonden tussen het puin, zoals een kromgetrokken, wit uitgeslagen lp.

Dat niet alleen het leven, maar ook wat je

maakt nooit meer hetzelfde is na het erva-ren van zoiets ontwrichtends bewijst Before, During, After. En dat het oppakken van de crea-tieve draad kan helpen om je weer te verbinden met de grond onder al dat verwoestende water.

Want kijk naar Eric Julien, die vrijwel alles kwijtraakte, waaronder tien jaar werk gemaakt als documentair fotograaf in New Orleans en Haïti. Hij ging terwijl hij op drift was collages maken, onder meer van de paar geredde foto’s die hij nog had of wist te reproduceren. ‘Dat was therapeutisch.’ Jonathan Taviesa hielp zichzelf op de been door sculpturen te construeren en die te fotograferen: we zien stoelen waarop tijd-schriften liggen, hangend in een boom. ‘Je moet erachter zien te komen hoe je werk kunt blijven produceren na zo’n traumatische gebeurtenis.’

Voor Rowan Metzner betekende Katrina de omschakeling van het fotograferen in zwart-wit naar kleur. Maakte hij eerst in stemmige grijstinten detailopnamen van lichaamsdelen, getroffen door de kleurloosheid van de surrea-listische omgeving van New Orleans kreeg hij behoefte aan kleuren. Daarin registreerde hij eenzame, ooit gekoesterde spullen, getuigen van een voorbij leven. Een kroonluchter aan het plafond in het geraamte van een kamer bijvoor-beeld.

En dan zijn er nog de prachtig belichte opnamen van Frank Relle. Hij had als specia-liteit het fotograferen van de architectonische rijkdom van New Orleans, en werd jarenlang steeds opnieuw getroffen door de variëteit in huizen en de stadia van reparatie die hele levensverhalen vertellen. Na Katrina kon hij wat dat laatste betreft zijn lol op, als ‘lol’ hier het woord mag zijn. Toestemming om zijn werk te doen heeft Relle aan de (verdwenen) bezit-ters van die openstaande huizen niet gevraagd. ‘Maar wel om vergeving.’

> Verenigde Staten Before, During, After Frank Art Center, Amsterdam-Zuidoost

Václav Jirásek Industria cyclus > Tsjechië

Frank Relle Clouet, 2005 > Verenigde Staten


Een paspoort voor ongedocumenteerden

Een sponsje in een wasbakGeef migranten een camera en vraag ze hun eigen leven te fotograferen, zodat de afstand tussen object en subject verdwijnt. Het resultaat is een zeer diverse serie foto’s, maar een gevoel van eenzaamheid is niet helemaal te vermijden. door yasha lange

In Nederland bestaat, net als in veel andere landen, een parallelle illegale samenleving. Ongezien en zonder iemand tot last te zijn bewegen buitenlanders zonder geldige papieren zich door de stad. Ze worden opgevangen door hun eigen gemeenschap, geholpen door familieleden, aan het werk gehouden door referenties van vrienden. Het zijn op familie en afkomst gebaseerde schaduwnetwerken, concludeerde hoogleraar sociologie Godfried Engbersen al eens. Turken kunnen aan het werk bij de Turkse pizzeria en de Turkse bakker. Afrikanen helpen elkaar aan een woning in de Bijlmer. Kerkgemeenschappen zijn meer sociale dan religieuze ontmoetingscentra.

Er wordt hard gewerkt. Meestal schoonmaken, oppassen of afwassen. Soms in de bouw of de landbouw. Het verdiende geld wordt gespaard en naar huis gestuurd. Western Union heeft alleen al in de regio Amsterdam vijftig agentschappen, klaar om cash geld over te maken naar de hele wereld. Blanke, autochtone Nederlanders zijn daar zelden te zien. Het zijn de migranten zonder bankrekening, levend in de grijze cashmaatschappij, die via money transfers hun familie in de Filippijnen, Colombia of Ghana onderhouden.

Asielzoekers die procederen voor een verblijfsvergunning zijn zichtbaar, zij etaleren vaak hun ellende om aan te tonen dat het onmenselijk is ze terug te sturen. Migranten zonder geldige papieren is er juist alles aan gelegen om níet op te vallen. Ze kopen altijd een kaartje voor de tram, want als ze zonder kaartje gepakt worden komen ze misschien in de problemen. Ze hebben licht op hun fiets, betalen de huur, raken niet betrokken bij vechtpartijtjes. Ze zijn graag onzichtbaar.

Hoe maak je hun wereld zichtbaar? Met die vraag speelden fotografe Juliette Erkelens en kunstenares Annette Kouwenhoven in 2007. Onder welke omstandigheden leven ze, waar vullen ze hun dagen mee, hoe kijken ze naar Nederland? Erkelens en Kouwenhoven vroegen zich af wie die migranten zijn, wat hun verhaal is en ‘wilden de mensen zelf zichtbaar maken’.

Hun aanpak klinkt eenvoudig: geef ze een camera en vraag ze hun eigen leven te fotograferen, zodat de afstand tussen object en subject verdwijnt. Het Amsterdams Fonds voor de Kunst wilde het project wel steunen, maar het bleek lastig om deelnemers te vinden en hen ervan te overtuigen dat het een goed idee is om zichzelf in beeld te brengen. Via het Wereldhuis, een ontmoetings en informatieplek voor ongedocumenteerde migranten, kwamen ze uiteindelijk in contact met ‘ongedocumenteerden’ uit onder meer de Filippijnen, Nigeria, Indonesië, Oeganda, Sierra Leone en Colombia. Ze kregen les tijdens bijeenkomsten en moesten vier maanden lang opdrachten maken (fotografeer bijvoorbeeld een plek die je doet denken aan thuis, of een voorwerp uit je verleden, of een dag uit je leven). Uiteindelijk deden vijftien mensen uit tien verschillende landen mee aan het project.

Het resultaat is een zeer diverse serie foto’s. De een zoomt in, de ander fotografeert afstandelijk. De een bekijkt de omgeving, de ander beschouwt zichzelf. De een heeft oog voor detail, de ander voor sfeer. Het zijn geen mooie of kwalitatief uitzonderlijke foto’s, maar dat is ook niet de bedoeling.

Soms zijn de beelden heel direct. 75 euro, drie chocolaatjes en een briefje: Would you

Met de klok mee:Alips’ ontbijt; Geronimo’s tijdelijke slaapplek; Emmanuel’s kerk, The Celes-tical Church of Christ; Ibrahim helpt Victor met zijn werk


please clean the fridge. Thanks and have a good day! Dat is het contact met Nederland en Nederlanders, voor de meeste schoonmakers. Een foto van zes sleutelbossen op een rij, met stickertjes van maandag tot zaterdag, ter illustratie van de werkweek. Of een sponsje in een wasbak, als symbool van het dagelijks leven.

In andere gevallen zijn de beelden juist heel associatief. Een schaduw op de stoep, een vlinder, een tafeltennistafel. Aan wat herinnert dit, voor wie is dit belangrijk, en waarom? Sommige beelden zijn moeilijk te begrijpen zonder uitleg. Wat symboliseert een groen kopje in een

lege studio? Ferduous moet telkens verhuizen, blijkt uit de bijschriften die achter in de publicatie zijn opgenomen. Een groene stoel in een ziekenhuis? Johnson moet twee keer per week naar de nierdialyse. Een man tussen groene bosjes? De Hortus Botanicus herinnert Ibrahim aan zijn thuisland. De kracht van de foto’s schuilt in de combinatie met de verhalen van de personen die ze gemaakt hebben.

Soms zijn de beelden vrolijk en kleurrijk, bijna onnatuurlijk. Een hele serie bloemen, een suikerspinnenkraam op de kermis, een glimmende etalage. Vivian, uit de Filippijnen: ‘Ik

heb de foto’s van bloemen vergroot en aan mijn muur gehangen, dan kan ik ontspannen en aan goede dingen denken.’

Maar lang niet alle beelden zijn zo opgetogen, integendeel. Veel slecht weer, lege avonden in Amsterdam, familieleden die gemist worden en illustraties van hard werken. Het was misschien niet de bedoeling van Erkelens en Kouwenhoven, maar een gevoel van eenzaamheid is niet helemaal te vermijden. De bijschriften versterken dat effect nog, misschien onbewust want Erkelens en Kouwenhoven wilden vooral laten zien hoe normaal de migranten zijn. Vandaar ook dat ze geen illegalen mogen heten, ook al zijn het migranten zonder verblijfsvergunning. ‘Een mens is niet illegaal, dat is een negatief label’, zegt Kouwenhoven. Een Nigeriaan die Nederland binnenkomt op een toeristenvisum, niet naar huis gaat en vervolgens hier een leven opbouwt is volgens hen een ongedocumenteerde, geen illegaal.

Het project dient voor Kouwenhoven en Erkelens dan ook een hoger doel: de foto’s kunnen de migranten legitimiteit verschaffen in de samenleving waarin ze opereren. Een paspoort voor ongedocumenteerden. Om aan te tonen dat ze hier wel horen, wel hun rol vervullen. De verhalen moeten, in combinatie met de beelden, laten zien dat zij ook gewoon hun familie missen, af en toe ziek zijn, kinderen hebben en nadenken over hun toekomst.

> De expositie Redocumented is van 25 september t/m 7 november dagelijks te bezichtigen in de tuin bij de Corvershof, de tuin bij de Hermitage. Ingang: Nieuwe Herengracht 20, Amsterdam. De publicatie komt te liggen bij de kunstboekhandels in Amster-dam en kost vijf euro


Vanaf linksboven met de klok mee:

Renzo Giraldo Mesones, Pilgrimage During Qoyllur

Rit’i Festivity Cusco > Peru vs. Peru, De Spiegel,

Fotovakschool, Amsterdam;Anna Simone Wallinger,

Container, 2009, gute aussichten > Wijnterminal, Cruquius Cultuur

Creatie Strip, Amsterdam;Arthur Martin, Venetië Piazza

> Kunstcentrum Haarlem;Frederik Heyman, Your

Deconstructive Vision Was Making Me Nervous > Vlaams Cultuurhuis De Brakke Grond,

Amsterdam; Chi Po-lin, Vogelvlucht

perspectief van Taipei met het Taipei 101gebouw

> Expositie Taiwan Sublime, Museum Geelvinck, Amsterdam


Karel Appel‘Birds Waiting as Still Life’, oil on canvas Richtprijs: £30,000 - 50,000

`Ferdinand Preiss’ An Art Deco Clock verkocht voor £18,000 in nov 2009

Andy Warhol (American, 1928-1987)Mao Screenprint in colours, 1972Richtprijs: £18,000-22,000

Norman Parkinson (British, 1913-1990)After van Dongen, 1959 Richtprijs: £3,000 - 5,000

Hedendaagse KunstBonhams, internationaal veilinghuis voor kunst en antiek, met vestiging in o.a. Amsterdam draagt de Photo Biennale een warm hart toe en wenst alle deelnemers veel succes!

Bonhams heeft meer dan 700 veilingen per jaar wereldwijd en beschikt over specialistische kennis en ervaring in meer dan 50 verschillende afdelingen. Niet alleen in de “klassieke”vormen van kunst, maar ook in de jonge en moderne kunstuitingen.

De komende veilingen:Post War and Contemporary Art and Design 22 septemberItalian Art and Design22 septemberVision 21- A sale of post war and contemporary paintings, prints, sculpture, photographs and modern design furniture 20 oktober Photographs16 novemberDesign from 1860 17 novemberModern and Contemporary Prints30 november

Met het oog op inbreng voor de veilingen zijn onze experts geregeld in Amsterdam om uw kunstobjecten te taxeren en u vrijblijvend, kosteloos en vertrouwelijk te adviseren. Zie hiervoor ook de website : www.bonhams.com, waar u het actuele overzicht van taxatiedagen vindt op de Nederlandse pagina. Voor inlichtingen en afspraken:

Saskia Magnin- Simonis+31 (0) 20 670 9701 t+31 (0) 20 670 9702 f+31 (0) 651 236 071 [email protected]

BonhamsDe Lairessestraat 123 1075 HH AmsterdamNetherlands www.bonhams.com/netherlands

Documents

Grid 2010